Nederlandsche historie - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

Nederlandsche historie 

Augustyn van Hermelghem 

bron 

Augustyn van Hermelghem, Nederlandsche historie. C. Annoot-Braeckman, Gent 1864-1867 (2 

delen) 

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/herm052nede01_01/colofon.htm 

© 2009 dbnl

Inleiding. 

I 

Het handschrift dezer Nederlandsche Geschiedenis behoorde den eerweerden Heer 

kanonik Carton toe; hy was met deszelfs uitgave belast. Toen de dood dezen 

geleerden aen zyne vrienden ontrukte, waren er nauwelijks eenige vellen druks van 

de pers gekomen. Het overige der uitgaef werd my door het besturend komiteit der 

Vlaemsche Bibliophilen toevertrouwd. 

Het oorspronkelijk handschrift werd besloten in zes deelen. Zoo als de lezer op 

het einde dezes boeks bemerken zal, wordt hier het tweede boek van het Handschrift 

uitgegeven, en bevat het verhael der gebeurtenissen van het jaer 1572 tot einde 

1583. 

Het eerste boek, dat verloren is, behelsde ongetwyfeld het tijdvak van vóór 1566 

tot 1572; het derde en 

Augustyn van Hermelghem, Nederlandsche historie

II 

het vierde, die wederom ontbreken, behelsden de geschiedenis van de jaren 

1584-85-86, tot 10 november 1587. 

Het vijfde en zesde boek des Handschrifts bezitten wy; zy zullen het tweede deel 

onzer uitgave uitmaken. 

Betreurenswaerdig is het dat een deel, ja, een groot deel van zoo een kostelijk 

werk misschien voor altijd verloren is. Deszelfs schryver, ooggetuige van hetgene 

hy beschrijft, is zeer nauwkeurig, en, wat Yperen en Vlaenderen aengaet, zeer 

volledig. Het is vooral jammer dat het einde van het beleg en de overgave der stad 

Yperen aen den hertog van Parma, weggelaten zijn. Wy zullen, in eene korte schets, 

hetgene in deze stad gebeurd is tot op het einde des belegs van 1583-84, hier 

vervolgen, en zoo de belangvolle bladzyden van het verlorene handschrift eenigzins 

volledigen. 

Wie de schryver was van dit werk is gekend; hy noemt zich verscheidene malen. 

Hy spreekt aldus van zich zelven, op bladzyde 269 van dit eerste deel: ‘De schrijfver 

van dezen, Augustijn van Hermelghem, was doen geschoten op het lijf, maer niet 

zeer gequetst.’ (25 november 1583). Nergens vinden wy zynen naem in de Ypersche 

geschiedenis; hy was ongetwyfeld een deftig burger, die toch niet ongeletterd was, 

en die de nieuwgezinden, zoo als zyne schriften het bewyzen, geenzins was 

toegedaen. 


III 

Van Hermelghems schriften vind ik niet aengehaeld in de menigvuldige 

kronijkschryvers van Yperen, die allen elkanders werken hebben geraedpleegd. 

Noch de geneesheer De Rave, tijdgenoot van Hermelghem, noch meester Ramaut, 

die De Raves kronijk voortzette, noch De Fen, die zoo veel heeft geschreven, noch 

priester Van der Meulen, die de westvlaendersche geschiedenissen ineensmolt, 

duiden onzen Van Hermelghem aen. Deze overtreft alle de anderen, omdat hy in 

een tijdstip van ongeveer eene halve eeuw, dag op dag heeft aengestipt wat er in 

Vlaenderen, en namelijk in Yperen, voorviel. 

Ten jare 1844, liet ik in de Annales de la société d'émulation van Brugge eene 

geschiedenis drukken van hetgene te Yperen gebeurde ten tyde der eerste 

beeldenbraek der Geuzen. Dit stuk zonder naem van schryver voert voor opschrift: 

Cort verhael van 't gonne binnen de stad van Yperen en daer ontrent ghepasseert 

is de religie aengaende, tzedert juny 1566 tot ontrent half ougst 1567, confirmerende 

in eenige poincten den heesch van den procureur general jegens den grave Egmont; 

het is duidelijk door eenen anderen schryver opgesteld dan het HS. van Van 

Hermelghem: trant en spelling verschillen. 

Dit eerste boekdeel eindigt met laetsten decem- 


IV 

ber des jaers 1583. Het beleg van Yperen, begonnen in oogstmaend van dit jaer, 

eindigde maer in april 1584. Wy laten hier eenen algemeenen oogslag op dit beleg 

volgen om den lezer het begrip en den samenhang onzer Nederlandsche 

Geschiedenis te vergemakkelyken. 

Na het innemen van Dixmude, op het einde van july 1583, stuerde prins Alexander 

Farnese een deel zijns legers op Yperen; de voorwachten verschenen voor deze 

stad den 3 en van oogstmaend (zie bladz. 228). Hy wilde, door het innemen van 

Westvlaender's hoofdstad, den invloed der nieuwgezindheid in deze streken ten 

gronde toe vernielen. 

De prins van Parma voorzag dat het beleg langdurig en hardnekkig zou wezen; 

de bezetting was talrijk, de bevolking was aengegroeid door den toeloop van de 

kettersgezinden der omstreken, en Marquette, gekend door zyne dapperheid en 

zyne manmoedigheid, was aen het hoofd der staetstroepen binnen de stad. 

Meester zijnde over het platte land besloot de prins de stad door den hongersnood 

te dwingen en deed ze nauwkeurig insluiten. Hy deed eene schans oprigten aen 

den noordkant, beheerschende aldus de stad en den weg, die naer Brugge leidde, 

eenigste punt van waer de belegerden konden hulp verkrygen. Het bevel over het 

belegerende heir werd Antoon de Grenet, 


V 

heer van Werpe, thands bevelhebber over de stad Kortrijk, toevertrouwd. Deze 

sterkte werd gewapend met acht stukken grof geschut, en voorzien van zes honderd 

voetknechten en twee honderd ruiters, meest allen Walen. 

Andere verschansingen werden ook op verschillige uitgangen der stad aengelegd, 

ten einde den uitval der belegerden en den invoer van levensmiddelen te beletten. 

Men weet niet hoe hoog het gansche leger van Parma vóór Yperen beliep; het werd 

gelijk gesteld aen dat der stad, en het overige, onder de bevelen van Montigny en 

Roubaix, vertrok naer Gent en naer het Brugsche Vrye. 

Toen de belegeraers stand hadden genomen, zonden zy naer Marquette, om te 

handelen nopens de overgave der stad. Het antwoord was dat de stad wel voorzien 

was van kruid en lood en dat men eer bereid was te sterven dan zich over te geven. 

's Konings leger had stand genomen op zes plaetsen om aldus de stad af te zonderen 

van allen toegang. De Bruggelingen voorzagen nochtans de plaets van leeftogt en 

krijgsmunitien (zie bl. 232), doch de hongersnood deed zich welhaest gevoelen. 

Men had reeds de kloosterlingen en de inwooners, die den godsdienst hunner 

voorvaderen waren getrouw gebleven, uit de stad gezonden. 


VI 

Het gebrek aen levensmiddelen groeide aen, de bezetting had verscheidene 

vruchtelooze uitvallen gedaen, wanneer de honger eene besmettelyke ziekte 

veroorzaekte, die vele menschen ten grave dede dalen. Verscheidene konvooijen, 

uit Brugge met voorraed voor Yperen bestemd, vielen in handen der 

koningsgezinden. De Bruggelingen door prins de Chimay, hunnen opperbevelhebber, 

aengeraden, poogden eenen laetsten keer de Yperlingen ter hulp te komen. Zy 

namen ten dien einde alle de peerden in beslag, die zy krygen konden en wel 

honderd wagens, welke zy op de Houtmerkt laedden met boter, kaes, zout, keersen, 

vleesch, visch, wijn en vier honderd hoeden koorn. Twintig mannen werden uit ieder 

kompagnie gekozen tot geleiders van dit konvooi. Zy trokken des nachts uit, den 

14 februarij, ten getalle van twee honderd vijftig ruiters en vijf honderd voetgangers. 

De bewindhebber Antoon Grenet besprong, met hulp der bezetting van Dixmude 

en der lansiers van Karel de Luna, dit geleide; er werd dapper gevochten, doch de 

staten-troepen werden teenemael verslagen. Zy lieten ter plaets ongeveer vijf 

honderd mannen en zestig wagens geladen met voorraed. 

De vruchtelooze poogingen der Bruggelingen, om Yperen ter hulpe te komen, 

bracht deze stad tot het uiterste. Het beleg had omtrent acht maenden geduerd, 


VII 

de belegerden hadden uit honger peerden- en hondenvleesch geëten, toen eindelijk 

de bevelhebber en de wethouders besloten de stad aen den Prins van Parma over 

te leveren. Ten dien einde werden vier der byzonderste inwooners, Nicolaes 

Uutenhove, heer van Wymerghem, hoogbaliu der stad, Karel Van den Rijne, 

burgemeester, Jan Keingiaert, raed-pensionnaris, en Walrave Godschalck, naer de 

sterkte gezonden, alwaer de heer van Werpe zijn hoofd-kwartier hield. Dit geschiedde 

op 7 e april, en den 10 e werd de overgave der stad, te Dornijk, door den prins van 

Parma geteekend. 

De voorwaerden dezer overgave waren redelijk voordeelig aen de belegerden; 

er was besproken dat de vremde soldaten de stad mochten uittrekken met hunne 

wapens en de inlandsche met hunne zweerden; dat de stad zou betalen honderd 

duizend guldens; dat vier der byzonderste burgers zouden als gyzelaers gesteld 

worden in handen van den hertog (zy werden naderhand afgekocht voor twintig 

duizend guldens); dat de stad hare voorrechten zou behouden, maer de oefening 

der hervormde godsdienst moest eindigen; dat de bevelhebber Marquette, met twee 

zyner kapiteinen, krijgsgevangen zouden blyven, om later afgekocht of uitgewisseld 

te worden, mits den eed doende de wapens gedurende zes 


VIII 

maenden na hunne slaking, tegen den koning niet meer te dragen. 

Den 12 n april verlieten de staten-soldaten de stad, en denzelven dag, 's namiddags 

ten twee uren, trok Antoon Grenet, heer van Werpe, de poorten binnen met vier 

regimenten Italiaensche soldaten in dienst van Spanje. 's Anderendaegs deed de 

prins van Parma zyne zegevierende intrede; hy stelde de magistraten af, die de 

nieuwe godsdienst waren aengekleefd. 

Aldus eindigde dit vermaerd beleg van Yperen, dat mag aenzien worden als het 

voorteeken der overgave van de andere steden. 

Op het einde van het tweede boekdeel dezer geschiedenis zullen tafelen gevoegd 

worden van den inhoud, alsook de namen en plaetsen in het werk vermeld, en 

eenige aenmerkingen betrekkelijk de oude of verbasterde woorden, nog in gebruik 

te Yperen en elders schier onbekend. 

F. VAN DE PUTTE, 

lid der vlaemsche bibliophilen. 


Nederlandsche historie door Augustyn van 

Hermelghem. [Eerste deel] 

[1572] 

1 

Op den 17 sten van hoymaend 1572, zoo en stond 't tot Brugge niet zeer wel; want 

daer waeren diversche vendelen Waelen, de bende van Mijnheer van Ruys, de 

welke was by provisie gouverneur van Vlaenderen gesteld, en hy meende tot Brugge 

zijn volk ingebrocht te hebben; maer het gemeente van Brugge stond daer jegen, 

alzoo dat den geheelen nacht meest alle de poorterie in de waepenen stonden; 

maer het vergink zoetelijk, want men dede de Waelen vertrecken van buyten, omme 

naer Sluys te gaen, alzoo dat men het gemeente in pays stelde; en de Guesen niet 

ophoudende van kwaed dat zy dagelijks deden, alzoo in Holland en in Henegwauw, 

in Zeelant princepal, hun vertreck werd op den 18 sten dag ofte 19 sten dag van 

hoymaend vastgesteld; zoo 


2 

hebben de Guesen een groote nederlaege gecregen, want daer kwam eenen grooten 

hoop uyt Vranckrijck met diversche edele om naer Bergen in Henegauw te koomen, 

maer up 't land zijnde begonsten te rovene schaepen, koeijen, en ander goed, waer 

omme dat de landts-werren en de geheele legere lichte op van voor Bergen en 

gingen die op van vooren, en de landtweeren met diversche garnisoenen van achter, 

zoo dat er een schoone victorie voor hun gebuerde; want daer bleeven wel 4000 

Francoysen dood, en wel 10 peirden-ruyters en wel 19 edele gevangen, zonder die 

daer dood bleefven, en dit gebuerde wel 3 millen van Bergen. 

Op den 29 sten van oust zoo was zeer groot tempeest beginnende ontrent den 10 

huren, want het zoo afgrijsselijk donderde datter groote schaede gebuerde, want 

de halle was boven de clocken by naer geel ontdeckt en van de duere van de vaute 

was een stuk afgesmeten, en van der Brielen kerke was ook groote schaede, want 

den toere daer waeren gaeten in, dat men wel daer duere gecroepen zoude hebben 

en noch een zarck voor het heylig sacrament zeer gebrocken dat vreempt en 

gruwelyk was om te ziene en dit felle weder geduerde wel een huere. 

Ontrent dezen tijd zoo maekte den Duck Dalbe groot opstel om te velde te treckene, 

want alle de carroy-waegens trocken duere omtrent den thundag, die van Cassele, 

van Bergen, van Vueren-ambacht en van alle andere plecken, en trocken al naer 

Antwerpen, want ontrent S te -Lauweryns-dach zoo waeren daer wel 1000 waegens 

elk met 4 peerden, en men sprack ook zeere van den prince van Orranjen, want 

men zeyde dat hy ontrent Gelderland was, en daer in, want hy hadde een stede 

ingenoemen, en alle dat in de waepene was dat was dood gesmeten; aldus gink 

het over al zeer 


3 

kwaelijk, want alle koopmanschap gink te niete, en op den 8 van oust zoo was het 

geld gehoogt, want alle daelders van 31 st duytsche waeren gesteld op 32 st en hier 

t'Ypre was eenen capitein gezonden van den hove, Mijnheere van Loppeghem, om 

te wezen capiteyn van het volk van der stede dat op genoemen was. 

Op den 21 sten van oust zoo waeren alle de soldaeten gemonstert, want den capiteyn, 

M r Van Loppeghem, nam dagelijks volk aen in dienste, want op den 21 ste van oust 

zoo waeren alle de soldaeten op de halle om te monsteren, en bin dat alle de 

soldaeten daer stonden om te passeerene naer de mart, zoo was Gillis Schotland 

dood gesteken van Gillis in Jerusalem, want het daechs te vooren hadden zy twiste 

gehadt; en Gillis in Jerusalem kwam ter maert om monsteringe te zien passeerene, 

zoo zach hem Gillis Schotland en kwam hem aen met zijn sweirt, en Gillis wat 

gekwest zijnde in zynen ellebooge, nam zynen poynaert en smeet Gillis Schotland 

in zijn die, wat boven zijn been ofte knie, zoo dat hy van de zelve wonde starf, noyt 

meer woort gesprocken hebbende; daer naer starf M r Van Jouwels. 

Ontrent dezen tijd, zoo was den grooten orgele voor onze Lieve Vrouwe al volmaekt, 

en den hoogen choor begonste op den zelven tijd al zeer volmaekt te wezen, een 

nieuwe cappe, de welke M r Van Erdenborch boven Brugge op zijn hand alzoo 

volmaekt heeft, dat wonder was met zoo luttel volk. 

Ontrent den 20 sten van oust, zoo wasser tot Parijs groote menigte van edele 

verslegen. 

Op den uytgank van oust, zoo trock den Duck Dalbe te 


4 

velde voor Bergen, want Bergen was zeer sterck belegert, maer het gink al kwaelijk, 

want de Guesen kwamen in Braband en waeren in Mechelen gelaeten, en ontrent 

Antwerpen was het volk zeer vervaert, want alle cooplieden trocken naer Antwerpen 

om hun goed, elk in 't zyne. 

Op den 1 sten dach van september, zoo wasser een jongman gehangen by den 

Provost Geleyn Everaert te Wielckene, om dies wille van zyne kwade faiten, die hy 

gedaen hadde, want hy hadde gebannen geweest, en hy en wilde niet af staen van 

zyne kwaede faiten. 

Op den 6 van september, zoo trocken uyt Ypre meer dan 100 soldaeten, die welke 

waeren aengeschreven binder stede met hun capiteyn, M r Van Loppeghem, naer 

Nieuwpoort om daer te gaen liggen binder stede, en daer bleefven bin Ypre om de 

wachte te houdene, ontrent een 100 ofte daer ontrent. 

Op den 7 sten van september, zoo was Dermonde ingenoemen van den Prince van 

Orranjens volk, en daer naer op onzen Vrouwen-avond, 't welke was op den 8 sten 

van september, zoo was Audenaerde ook ingenomen van de Busch-Guesen en 

groot geweld gedaen, zoo was den duck Dalbe zeer sterck en dede groot geweld 

met schieten, en het volk van den prince kwam naer Bergen en men vreesde zeer 

over al, en op den 10 sten van september zoo kwamen de soldaeten weder omme 

van Nieuwpoort, want in Nieuwpoort men die niet ontfangen en wilde; men hielt zeer 

stercke wachte tot Ypre by nachte en by daege, want daer ginker by tijd maer 3 

poorten open, en de Elverding-poorte was geheel toegenaegelt. 

Op den 12 sten en 13 sten van september, zoo schoot men zeere op Bergen en den 

prince lach vast aen het legere van 


5 

den Duck, maer den broeder van den koning van Vranckrijck, den Duck de Anjou, 

kwam ter assistentie van den Duck Dalbe met 30 vendelen voetknegten en met 

1600 peerden, en noch kwam in 't legere van den Duck, den bisschop van Cuelene 

met 2000 peerden en den grave van Holstein met 2000 peerden, alzoo dat den 

prince wat achterwaert trock ontrent 2 mylen en daer was allomme stercke wachte. 

Op den 9 sten ofte 10 sten dag van september, zoo hebben de geestelyke helpen de 

wachte houden, want daer en gingen maer altijdt 3 poorten open en aen elke poorte 

wachten 14 soldaten en twee poorters en eenen geestelyken priester ofte canonick 

aen elk poorte, en men schreef alle vreemdelingen de welke sliepen binder stede 

hunnen name en hun logist. 

Op den 21 sten van september, 't welke was op S te Mathiesdag, koomende op eenen 

sondag, zoo was Bergen in Henegauw, het welke hadde zeer sterck belegert geweest 

van den Duck Dalbe en den Duck de Medinne met groote heercracht en met menigte 

van geschut derrelijk door schooten zijnde, op den voorzeyden 21 sten dag, by 

parlementeren was de stadt in handen van den Duck Dalbe gegeven. Dus zoude 

Lodewijck van Nassauw met zyne ruyters en knegten uytgaen met hun geweirre en 

alle de poorters die eedt gedaen hadden, gingen ook mede uyter stadt, en waeren 

geconvoyeert van den Duck Dalbe tot Cambersy, en op den zelven dag zoo 

trockender 3 vendels knegten in Bergen, Mijnheere van Lyckes en Noortkerm; het 

welk een groote gratie was by dat geschepen stond, want hadde den Duck by 

assaute de stadt ingenomen, daer hadde groote bloedstortinge geweest van beyde 

zyden. 


6 

Op den lasten van de maend van september, zoo wasser eene oordonnantie gemaekt 

by de heeren van de wet om gerustigheyd binder stede, want alle poorters waeren 

gedisynieert, welke hebben vermaekt de 10 mannen, de 3 hoofmannen, om hunne 

ondersaeten tot eenen....., en den eedt was eerst versocht aen den desinier de 

koninglyke Ma t . goed en getrauwe te zyne tot ter dood, en de heylige Roomsche 

Catholyke kerke te helpen beschermen, en alle geestelyke en weirelyke te behouden, 

en te zouken alle gerustigheyd onder het gemeene. 

Op den 2 van october, zoo trocken wederomme ontrent 100 soldaeten van ons 

knegten naer Nieuwpoort ofte daer ontrent, want de Guesen hadden wederomme 

geweest van Vlissinge tot Blanckenberge, en in 2 ofte 3 dorpen daer ontrent, 't welke 

weder beroerte maekte en op dezen tijd zeyde men de leger te wezen op een mille 

naer Mechelen. 

Ontrent den 3 ofte 4 van november, zoo trocken de Guesen uyt Mechelen, want 

den Duck met zynen legere was voor Mechelen, en dit vertreck geschiedde in der 

nacht, want zy en dorfsten niet betrauwen hun binder stede, ende daer trocken wel 

5000 mannen van der stede, want de 3 gilden hadden de waepenen aengenoemen, 

en naer dien en dorfsten zy niet blijfven binder stede; het daegs daer naer zoo 

stelden die van der stede de poorten open en kwamen met processie den Duck 

Dalbe jegen, maer den Duck meende dat dit verraderie was; zy trocken binnen en 

abandonneerden de stede en gaven ze te pelliayge, zoo dat noyt stede zoo derrelijk 

en was getracteert, want de Spaynjaerden hadden de eerste pilliayge, en daer naer 

de Walen en de Duytsche. 

Op den 4 van october, 't welke was op eenen zaterdag, 


7 

zoo trocken de Guesen ook uyt Audenaerde, want 's avondts ontrent den 10 uren, 

zoo verlieten zy de stadt, en hadden de soldaeten gehangen en beroofden de stede 

van al zoo veele als zy dragen konsten en versmoorden wel 8 ofte 10 priesters, en 

alzoo verlaetende de stadt; toens trocken zy om hunnen wech te neemen naer den 

zeekant, want zy geenen naderen wech en hadden, koomende in den nuchtenstond 

ontrent Rousselaere zoo clopten de clocken allarme en de landtsweirre volgde hun, 

maer midts dien dat zy geen gewerre en hadde en dorfste hun niet aenvallen, zoo 

trocken zy te Tourhout duere, alzoo naer Oostende, en namen daer alle de schepen, 

die zy crygen konsten om hun over te voeren, maer mijnheere van Oncys, 

hoogballieu van Brugge, met veele soldaeten koomende tot Oostende, heeft er nog 

gecregen ontrent 100, maer veele verdronken hun zelven in de zee, en die van 

Dermonde verlaetende de stadt zijn vertrocken, gelijk die van Audenaerde, en die 

van Mechelen gepillieert 't welke derrelijk is om te hoorene. 

Op den 11 sten van october, zoo wasser justicie gedaen by Geleyn Everaert, provost, 

van een jongman van 23 ofte 24 jaren oudt, en was voor het gasthuys levende 

gebrand, ontrent den 3 uren naer den noene, 't welke was op eenen zaterdag, om 

dies wille dat hy by nachte gegaen hadde met meer andere en hadden de lieden 

berooft, en om hun te doen wysen hun geld hadden in diversche plaetsen de 

landtslieden gesteld op stoelen zonder boôm en vier daer onder, en alzoo gebrand, 

en naer het branden noch 2 gegeselt en met het yser van der stede op hun ruch 

gebrand en gebannen. 

Ontrent den dag van S te Simoen en Judas, 5 ofte 6 dagen daer vooren en wel 4 

ofte 5 dagen daer naer, zoo wasser tot Brugge justicie gedaen van alle de gevangen, 

die welke van 


8 

Audenaerde gevangen waeren tot Oostende, en waeren in het getal van 140 ofte 

daer ontrent, de welke alle tot Brugge gehangen waren, alle daege 12 ofte 14 by 

den provost van mijnheere Van Rues, gouverneur van Vlanderen, al aen boomen 

buyten de stede; maer die afgaen wilde hunne opinie storfven binder stede. 

Ontrent dezen tijd van Symoen- en Judasdag, was het zout zoo vreeselijk diere dat 

men de raziere cochte 3-0-0 't welke noyt gehoort noch gezien en was, en ook mede 

de zeepe en vriesch bueter galt ontrent 130 schellingen het vadt, 't welke was 6 

groote en half het pond, 't welke was omme dat van daer het voorzeyde goed compt 

alles te niete was. 

Op den 20 sten dag van november, zoo zeyde men dat de stede van Zutphen 

ingenoemen was van den Duck Dalbe; want het zeere vroos dat noyt niet veel gezien 

was zoo vrouch op het jaer; dat geduerde lange, want de artillerye was over het ijs 

gevoert naer Zutphen met 12 ofte 16 peerden, want men zeyde dat het ijs in Vriesland 

en Gelderland wel ander half elle dicke was. 

Ontrent den 18 sten van december, zoo werd weder omme geroupen te geven den 

20 sten penning van alle goet, land, zant, huys en renten. 

Op dezen tijd was een placcaet uytgeroepen dat men geen goed koopen en zoude 

van eenige kwaertieren, de welke waeren jegens de konings Ma t . op conviscatie 

van den zelven goede. 


9 

Op den 23 sten van december, zoo wasser justicie gedaen by Geleyn Everaert, 

provost, van eenen pacient van Alverghem, genaemt Omaere, en was gerecht voor 

het Besant aen een potente metten baste, en een gleine van stroy boven zijn hooft, 

want hy verdient hadde, alzoo het scheen, het vier duer veele kwaede fayten. 

Op dezen tijd, op den 21 sten van december, zoo waren alle de poorten van der stede 

open gedaen, de welke niet al te samen open geweest en hadden van dat 

Audenaerde van den kwaden hoop ingenoemen was, en want men niet zoo zeere 

bevreest en was, als men te vooren geweest hadden, niet jegenstaende men hielt 

noch stercke wachte, want aen elke poorte waekten 6 soldaeten en 5 poorters. 

[1573] 

[1573] Alle dezen tijd geduerende den langeduerenden vorst en den couden wynter, 

zoo laegen beyde legers te velde in Holland, want den ducks legere lag voor Haerlem 

en den prince en lach niet verre van daer; niet jegenstaende den duck Dalbe en liet 

niet te doene een straf assaut op de stadt van Harlem, maer hy heeft wat schade 

geleden in zijn volk, want zy hun zoo weirden dat zy niet ingenoemen en was; maer 

dat claegelijk was, zy schooten uyt ter stadt een zeer clouk capiteyn Mon s . 

Kerssoniers, capiteyn van Grevelingen, opper artillerie-meester van de geheele 

legers aldaer; hy stond by de artillerye en werd geschoten met eenen cloot in 't 

hooft, zoo dat hy bin den derden daege overleet, wiens ziele Godt genaedig zy; niet 

jegenstaende en hebben noch niet gelaeten de stadt sterk te belegeren, en dit 

gebuerde ontrent den 16 van lauwe. Voort midts dat by placcate verboeten was niet 

te koopen eenig goed ofte eenig edtwaeren jegens de Hollanders en jegens 

Vriesland, principalyk jegens 


10 

de gonne die jegens de Ma t . gerebelleert hadden, zoo hebben veele zaken te dierder 

gezijn, want de bueter galt op den 10 en van lauwe 8 groote het pond in de groote 

schaele, en voort het caes ook mede naer advenante; want over al zeer soberen 

tijd was door de kleyne neeringe en langenduerende vorst. 

Op den 19 sten van lauwe, zoo was den pastoor van Dulsemont zeer derrelijk 

vermoort in de kerke, van de Guesen, de welke hem zyn ooren en neuse afsneden, 

en daer zy hem gehangen hebben aen de clock-stringen. 

Op den 23 sten van sporkele, 't welke was op den maendag, zoo wasser justicie 

gedaen by Geleyn Everaert van eenen Mahieu Hulle, wagenaer wilent was, de 

welke was van mans dood, daer naer was hy loopende achter den lande de lieden 

groot ongelijk doende, en was aengeschreven, en van Oostende koomende zonder 

pasport gevangen zijnde, was op den 23 van sporkele gehangen aen een potente 

voor het Besant met een libeel voor zijn borst, daer gerecht by S te Loys. 

Ontrent dezen tijd zoo wasser over al groote benauwtheyd over al van groote 

dierste, want daer was al omme kleyne neeringe, en de coopmanschap gink geheel 

te saemen te niete. 

Op den 25 sten van sporkele, zoo was den pastoor van Wijtschate vermoort, 's avendts 

ontrent den 8 uren, van moordenaers ofte guesen, en het was een oudt man, 

genampt heer Matheus Marschal, wilent pastoor van Moorsele, en was verraden 

van eenen, die welke was van mans dood, eenen van zijn prochianen, en was 

geschoten door zijn hooft in zyne kamere voor zijn bedde, en alzoo derrelijk vermoort; 

want ontrent dezen tijd zoo warender diversche pastoors vermoort ontrent Gend, 

Cortryck en in vele omliggende plecken, zoo dat een zeer kwaden tijd was, want 

men maekte 


11 

groot opstel tot Antwerpen om de Guesen van Vlissingen te doen wijcken, want zy 

wilden beletten dat men Middelburg niet victaeilleren en zoude. 

Op den 18 sten van maerte, zoo was 't dat Geleyn Everaert, provost, justicie dede 't 

welke was op den schortewonsdag. Eerst zoo waren de poorten alle geslooten van 

der stede, want alle de soldaten moesten ter maert wezen om de justicie te 

versterken, want daer was gehangen eerst eenen Mahieu de Mol van Noort-Berkin, 

't welke was een zeer straf man, oudt van ontrent de 50 jaren en hadde lange in 't 

hout van Nyepe hem gehouden, en als hy van de leere af gesteken was, zoo dede 

den officier zyn officie en alle beyde de basten braken en den man viel zeer derrelijk 

op de maert, want het geschiede voor het Besant aen een crucke, en gevallen zijnde 

zoude hem by gepynt hebben op te staen, maer bleef liggene op de maert, en was 

weder omme opgehaelt en alzoo gerecht; daer naer zoo warender daer gehaelt 3 

jonge mannen uytte vangenisse, en het waren Walen, en de landtslieden hadden 

die zelve gevangen in de prochie van Renegels, in eene herberge, genaempt de 

Busseboomen, en hadden briefven over hun om volk op te nemene uyt den name 

van den prince van Oranjen, en by hun verkent, waren zy gewesen gehangen te 

zyne, want zy en wilden niet hun opinie af gaen, zoo waren zy gerecht met stoeken 

in hun mond alle 3 den eenen na den anderen, en als zy verworcht waren, werden 

daer naer alle gerecht. 

Op dezen tijd zoo hielde men groote wachte in de stede, want daer gingen kwade 

maeren onder het volk, dat de Guesen zouden op den Goeden Vrydag hun spel 

spelen, maer wantere in alle kerken of daer ontrent groote wachte hiel, bin dat men 

den dienst dede, zoo en gebuerde niet; maer op den Goeden Vrydag als alle het 

volk in ruste was, zoo warender 


12 

verraders, die meenden de stadt gelevert te hebben, want ontrent den 11 ueren zoo 

zijn de zelve Guesen ofte kwaedwillige gekomen in de Elverdinckpoorte, en met 

forse de slooten als gevrongen, en hadden zeere by de geheele poorte opene, maer 

wanter zeere veel volk buyten was om in te koomen, maer Godt heeft het zelve 

kwaed belet; gebenedydt moet hy wezen; want den man die op de poorte wonde, 

zynen knegt heeft het zelve gehoort en geroupen, en de zelve kwaedwilligen ziende 

dat hunne zaeke niet en kwam alzoo zy meenden, hebben de vlucht genoemen 

naer dien dat zy twee schooten hadden geschooten op de vesten van den 

noort-muelene, alzoo dat deze zaeke gerocht is voort en voort dat de clocken al 

over boort gink allarme, 't welke noyt niet veel gehoort en was in de stadt, alzoo dat 

er noyts zulk eenen allaerme was in de stadt, want den geheelen nacht gingen alle 

de mannen in de wapenen, elk onder zyn roetmeester, ende 't allarme geduerde 

den geheelen nacht allomme, zoo dat'er allomme stercke wachte gehouden wiert 

by alle mannen binder stede, en in den morgenstond zoo wasser gevonden voor 

de Elverdinckpoorte, buyten ontrent de vesten, een schut, 't welke zy daer gesteld 

hadden, ende daer was recht over de poorte buyten veel stroy verbrand, alzoo 't 

scheen dat zy hadden willen eenige zaken branden, ende als het dag was zoo kwam 

menig mensch ter poorte om te ziene het fait dat'er gedaen was, ende als de wachte 

oorlof hadde om te huys te ganc, zoo wasser uyt geroepen by den greffier, dat indien 

jemand wiste te zeggen wie dit fait gedaen hadde, zoude daer vooren hebben 400 

lb. Ende nog. indien eenige van de zelve faiten het zelve kwamen te kennen geven, 

zouden hebben de zelve somme en daer toe nog pardon bin 2 uren; daer naer zoo 

waren 2 poorten open gedaen, de Dicxmuydepoorte en de Musepoorte, en daer 

was geroepen 


13 

een gebodt dat niemand en mogte gaen uyt de stede, 't zy vreemde ofte poorters, 

't zy zy hadden een billiet van den greffier gehaelt ter Halle, aldus zoo wasser groote 

swaerheyd op den Passchen-avond; niet jegenstaende dat vergink wel by dat 

geschepen stond: God hebbe lof. 

Op den Passchen, 't welke was op den 22 sten van maerte, zoo wasser gebrocht van 

de landtsweirre van Beselaere twee mannen en waren gekregen in de herberge 

van Ruyter Cathuele, en waren hun 7, maer de 5 ontliepent, waer of dat er 2 

gevangen waren, tot Commene, in den naervolgende nacht. Op dezen tijd wasser 

groote conspiratie onder veele kwaedwilligen, die gekomen waren van Santwijck 

uyt Ingeland, alle ballingen, waer af dat deze bovengenoemde persoonen ook waren, 

en meenden Nieuwpoort verraden te hebben, want zy waren 400 daer omme 

gekomen, want daer was eenen van Nieuwpoort, wilent geweest hebbende 

Borgmeestere ofte wethoudere, die welke hadde gekogt 300 hantgeschut tot 

Antwerpen, en alzoo ter Leye gebrocht met twee tonnen busch-cruyt en 300 

flasschen met pouder, en zulk gewerre om deze 400 op te rustene; het zelve goet 

ter waegenen gebrocht tot ter Steenbrugge en te schepe gedaen om omtrent 

Nieupoort deze ballingen het geweirre in de hand te geven om de zelve stede met 

suptilheyd in te gecrygen, maer God heeft het zelve belet, want de zake uytgekomen 

is, zoo dat er stille by Nieuwpoort het zelve geweirre gekregen is, en 7 persoonen 

gevangen en nog veel andere daeromtrent, die van deze zake wisten; God hebbe 

lof die het kwaed belet. 

Op den 4 van april, zoo wasser uytgeroepen by placcate 2 persoonen, eenen uyt 

Henegauw en dander uit Vlyssinge, te gelde gesteld, om dies wille dat 't waren 

verraders en 


14 

grootelijks partien van de Ma t ., en waren gesteld op 4000 guldens, levende gekregen, 

en op 2000 guldens die de zelve konsten verkranken van hun leven en noch 

indiender eenige waren, 't zy ballingen ofte van wat faite dat zy waren, deze 

persoonen konsten leveren in handen, zouden hebben de zelve guldens en noch 

toe dien pardon. 

Op den zelven zaterdag, zoo wasser justicie gedaen by den ballieu van der Sale 

van eenen persoon gevangen wesende op den passchen, van de Landtsweirre tot 

Ruyter-Cathuele alzoo vooren gezeyd is, en dezen was van Commene en was zeere 

gekwetst in 't vangen, om de welke dat hem niet houden en mochten en was ballinck, 

en hadde noch tot dien den pastoor van Duylsemont helpen vermoorden, en was 

uyt Santwijck gekomen om Nieuwpoort te helpen verraden, en noch had hy zynen 

zone daer toe gebrocht, den welken op den Passchen-nacht gevangen was tot 

Commen, en meer andere faiten, die hy gedaen hadde, en was met een kleyn vier 

levende verbrand op de maerct voor het huys van de Casselerie, ontrent den 4 uren, 

en daer gerecht. 

Ontrent dezen tijd zoo wasser groot opstel gemaekt tot Antwerpen om Middelburg 

te victailieren, want zy waren in groote benauwtheyd van victaillie. En op den S te 

Marckxdag zoo overleet den hoogballiu van der stede van Ypre, die welke was 

begraven tot S te Jacops, want hy woende in het huys van joufvrauw Laemsaem in 

de Homstraet. 

Op den laesten dag van april, zoo wast Assentiondag, want noyt vele gezien en 

was dat de Assentions-maert zoo verre kwam, en daer kwamen zeer vele kwade 

maren, want het volk te peerde van Brugge, de bende van mijnheer van Ruelx was 

op den wech om naer Ypre te komene, want daer was mijnheer van Ruelx 

geadverteert dat de Guesen Yper 


15 

eenig leet doen wilden, en men hielter t'Ypre groote en sterke wachte, maer de 

maert passeerde zonder eenige beroerte, en bin 4 ofte 5 dagen zijn de peirden 

vertrocken weder omme naer Brugge: en Nieuwpoort hadde wederomme by 

verraden, en op den Assentionsdag zoo was de accoordantie uytgeroepen met 

schalmeyen van den Ingelsman en deze Landen, een termeyn van 2 jaren, hoopende 

dat'er zoude moegen komen een geduerende pays. Op den vrydag achter Sinxen, 

zoo was de uytroepinge van den hoogballiu gedaen tot S te Jacops, en den bisschop 

dede de misse. 

Op den lasten dag van wedemaend, zoo hebben uytgebroken ter Zale 3 

gevangene van de lynne, en zijn door de vesten geswommen en alzoo ontrocht. 

Op den 9 sten van wedemaend, zoo wasser justicie gedaen by Geleyn Everaert van 

2 pacienten, den eenen Anthone Lejovene, den welken hadde lange gevangen 

geweest en waer men af hadde lange gesprocken; want hy hadde vooren gehadt 

om volk uytten lande te treckene om den Prince tot Vlyssinge te dienen, en dezen 

zelven Anthone was gerecht aen een galge voor het Besant, en het gerechte was 

ten zelven dage gesteld; maer voor hem, ten zelven dage, zoo wasser een oudt 

man gehangen by den zelven Geleyn, en hadde geweest consistorial van de Nieuwe 

Religie, en waren beyde gebrield en daer naer gerecht, en ten zelven dage zoo 

wasser eene vrauwe gegeselt om sommige kwade faiten. 

Op den 3 van hoymaend, zoo wasser justicie gedaen by Geleyn Everaert van eenen 

Piron Lansloot, fs. Leese, jongman, en om vele kwade faiten zoo was hy op het 

Saelhof onthalst, 's nuchtens vrouch, voor den 4 uren, en tot te Predicairen begraven. 

Op den 13 sten van hoymaend, zoo men zeyde, zoo was de 


16 

stadt van Harlem gegeven in de handen van Dom Frederigo, door groote armoede, 

want men zeyde dat zy in 17 dagen geen brood en hadden, en daer waren wel 19 

honderd soldaten binnen der stede, waer af dat'er waren 500 soldaten duytsche, 

die welke waren gegeven hun lijf, en voor alle de andere waren gebrocht ter justicie 

by den sweirde en gehangen en versmoort wel tot 16 hondert, en van de poorterie 

zoo wasser ontrent 50 gehangen, en alle de andere kregen hun apoyntement met 

te geven eene groote somme van gelde, waer af dat die van Amsterdam borge 

waren voor de zelve somme. 

Ontrent oust, zoo warender allomme pioniers opgeraept om te gaen pionierene, en 

ontrent Nieuwkerke, Nexkerke zoo wasser vele bedreven van de goede lieden te 

gaen beroovene by nachte en daer was groote justicie af gedaen bin Belle, want 

daer waren vele gehangen en vele zijnder wech geloopen, want men op deze 

persoonen niet betrauwt en hadden, dat zy zulks niet en hadden willen doen. 

Op den 19 sten van september, zoo was 't zaterdag, en Geleyn Everaert dede rechten 

eenen jongman van Nieuwkerke, en hadde zijn dienare geweest, en nochtans hy 

gevangen en gehangen werd voor het Besant aen eene galge, en daer naer 

begraven. 

Ontrent uytgank van september, begonste het coorn zeere te dieren, want het lange 

gereynt hadde, zoo dat'er vele niet tot perfectie en kwamen, waer omme dat'er vele 

lieden dochten dat hier omme was, maer het was goet te ziene dat het eene plage 

van Godt gezonden was, want het eenen schoonen droogen oust was; maer andere 

wilden zeggen dat men vele coorn naer Vranckrijk voerde, 


17 

waer dore dat de dierte kwam, want in Vranckrijk hadde het coorn het voorgaende 

jaer gegolden wel 5 ofte 6 ponden groote de raziere, want men geen en vond, aldus 

waerdoor deze dierte hier kwam laet ik Godt dat scheen; maer op den 26 sten van 

september zoo was het coorn meer dan een pond groote de raziere betaelt, en het 

was derrelijk om zien, want de maerct geheel ydel was, en ook mede en was noyt 

zulk een dierte gezien van alle eetwaren, want de bueter galt 7 groote, 't welk noyt 

op dat sayson van den jare zoo diere gezien en was, en men hadde ook mede sober 

neeringe overal om den grooten troubel van den lande, en op dezen tyd en was ook 

geen apprentie van eenige, want den wynter op handen was, waer door men geen 

veranderinge en verwachte. 

Ontrent de maend van december, zoo was 't dat den gouverneur Don Loys, den 

grooten commandeur van Castillien, gezonden van den koning om te gouvernerene 

deze Nederlanden en om te wezen in de plaetse van den Duck Dalbe, en tot Brussele 

zijnde ontrent 14 dagen, zoo is den Duck Dalbe vertrocken duer Vrankryck met vele 

Spaenjaerden. 

Ontrent dezen tijd, midts dat er vele van den Duck Dalbens volk gecasseert was, 

want de leger op gebrocken was van voor Alckmaer, zoo hebbender vele geloepen 

in Braband den landtsman veel ongelijk doende, en vele allomme gevangen. 

Op den 24 van december, zoo dede Geleyn Everaert, provost, justicie; eerst zoo 

wasser eene vrauwe gehangen aen het gerecht voor het Besaunt, om dies wille dat 

zy gesustineert hadde den kwaeden hoop en gelogiert hadde, en noch meer andere 

zaken; daer naer zoo wasser noch 


18 

eenen gehangen by de zelve vrauwe, een jonkman, een Wale, om dies wille dat hy 

den landtsman getaxseert hadde, en overlast gedaen, het welke voor zijn borst 

geschreven was in een libeel; daer naer zoo wasser noch eenen man gebrand voor 

het Gasthuys, en hadde met den kwaden hoop geloepen en hadde de wachte 

gehouden in het vermoorden van den pastoor van Wijtschate; ende daer naer zoo 

wasser noch eenen anderen op een schavot gesteld en zeer strengelijk gegeselt. 

Ontrent Kersdag, eene maent te vooren zoo was Middelburg in Zeeland zeere 

benauwt van broot, want zy lange gehouden hadden jegens die van Vlyssinge, en 

meer andere rebellen die hun benauwten, maer de schepen van onze zyde groot 

devoir doende om Middelburch te victaillieren, maer de Guesen hadden alle de zee 

zoo sterck beset, zoo dattet kwaed was om duere te geraken; maer zy kregen twee 

schepen met coorn duere, daer mede zy wat getroost waren, want zy hadden wel 

5 weken geheeten brood van raepsaet ofte lynzaet, en hadden geheeten honden, 

katten en alle gedierte, en bin deze middelen tijd zoo slougen zy ook geld, vierkant 

ruytewijs, en dat van zilveren croesen en andere juwelen: op d'eene zyde staet niet 

met allen, en op d'andere zyde deze letters: D.R.P.F. Middelb. 1573. D.i. Deo, Regi, 

Patriae fideles Middelburgenses. 

[1574] 

Op den 15 sten van Sporkele 1574, zoo wasser justicie gedaen by Geleyn Everaert, 

provost, op eenen maendag, ende daer was gesteld voor den noene eene leêre in 

het gerechte voor het Besaunt, en daer was gebrocht twee pacienten, en den eenen 

was van Dickebusch en den anderen van Westouderen, en hadde geloepen op den 

landtsman en geweld gedaen, en waren den eenen naer den anderen gerecht, met 

te coorde 


19 

aen het gerechte voorzeyd, by den officier van den provost; en daer was een schavot 

gesteld voor de vangenisse, en daer was op gesteld eenen, genaempt Roevere in 

de wandelinge, met een strop aen zynen hals en gegeselt en gebannen. 

Ontrent dezen tijd, zoo was zeer groote benauwtheyd onder den gemeenen man, 

want het was zeer groote dierte, want de zee bleef altijdts gesloten, en den Prince 

was gekomen tot Vlyssinge met zyne macht om Middelburch te beletten het 

victaillierene, want men groot opstel gemaekt heeft tot Antwerpen en tot 

Bergen-op-Zoom, maer den nieuwen Gouverneur groot devoir dede toe dien, maer 

daer waren eenige schepen van de Guesen afgesmeten tot groot achterdeel van 

die van Middelburch en waren van Bergen-op-Zoom; Godt deet 't wel gaen. 

Ontrent vastenavond, 't welke was den 23 van sporkele, acht dagen daer vooren, 

zoo was Middelburch aen den prince van Oranjen overgegeven, behoudens lijf en 

goed, en de soldaten, de welke daer in lagen, die waren uytgelaten zonder eenige 

schade met hun gewerre, en daer was groote vreese met alle het landt, want ons 

soldaten van Ypre, de helft trock naer Nieuwpoort om daer te gaen liggen. 

Op den 10 sten van maerte, 't welke was op den lasten dag van de Yper-maerct, zoo 

wasser een placaet uytgeroepen by den nieuwen Gouverneur, dat men alle coorn 

en alle manieren van granen zoude moeten desschen en bringen naer de stede bin 

10 dagen naer deze voorzeyde uytroepinge, op groote correctie, en indien 't geviele 

dat 'er vyanden kwamen in het landt, dat men alle muelens de yseren zoude uyt 

weirren en noch meer andere zaken, en de Ypermaert vergink redelijk naer den tijd, 

en men hielter zeer groote en stercke wachte bin der stede by nachte en by dage. 


20 

Op den paschavond, 't welke was op den 10 sten van april, zoo wasser justicie gedaen 

by Geleyn Everaert, van eenen Pierren Briesse en van eenen Ruben Weines, beyden 

van der stede, en hadden beyde soldaet geweest, en hadden beyde te gader hun 

sententie onthalst te zyne, 't welke gebeurde in het Saelhof op derden, ontrent den 

9 uren, en waren daer naer begraven. Ontrent Passchen, de weke daer vooren, 

zoo en heeft men wederomme maer 4 poorten open gedaen, en dat om diversche 

maren; voorts het coorn bleef altijdts op eenen dieren prijs, maer de bueter galt dat 

noyt gehoort noch gezien en was op het sayson van den jare, te Passchen, en noch 

daer naer, 8 en 8 en alf het pond, en het was overal zeer sober; maer op den 17 sten 

van april zeyde men dat'er eene victorie gebuerde voor ons volk ontrent Mastricht 

en aldaer wel 30 vendels van graven Lodewijcks volk bleef en noch vele peerden, 

want op den 19 sten van april zoo kwam de mare en men luyde de groote clocke tot 

S te Maerten en men zonck daer den Te Deum Laudamus. 

Ontrent Assentions-feeste, zoo waren alle de staten van de landen by den nieuwen 

Gouverneur, aldaer veele zaeken van het Gouverneerene van den lande getracteert 

waren, en men sprack over al van een gemeen perdoen, 't welke was, want op den 

20 sten van wedemaend was 't gepubliceert. 

Op den 19 sten van wedemaend, 't welke was op eenen zaterdag, zoo ontfingen de 

heeren zekere briefven van te doene uytroepinge van het pardon, 't welke mijnheeren 

den zelven tijd by uytroepinge het gemeene te kennen gaf, want het gerechte 't 

welke lange gestaen hadde voor het Besant was geweird om dat men 's anderdags 

het pardon uytroepen zoude, want men te kennen gaf dat mijnheere den bisschop 

zoude het geestelijk pardon in den stoel 


21 

aen 't gemeene verkondigen, 't welke ook alzoo gebuerde; en achter den noene, 't 

welke was op den 20 sten van wedemaend, naer de vespers, ontrent den 4 uren, zoo 

wasser voor het Besant gehangen een groot stuk tapijdts, en al met meyen gesteken 

en het clocxken 3 reysen geluyt hebbende, zoo gingen mijnheeren naer het Besant, 

aldaer den greffier de uytroepinge gedaen heeft, dat alle persoonen wie zy waren 

uytgenomen 4 van der stede, voort alle andere hebben gratie van alle faiten hoe 

en in wat maniere dat die gedaen geweest zoude hebben, met bin 2 dagen naer 

het komen van de zelve persoonen zouden moeten hunnen name overbringen den 

officier van der stede ofte plecke, daer die persoonen woonende waren, als zy 

wechtrocken, en naer dien te biechte en te sacramente gaen, zoo was alle bansueren 

ofte kwaede faiten by de goedwilligheid van den koning vergeven, en men vierde 

ten zelven dag 's avondts met veele persoonen ter maerct, en het volk was zeere 

verblijd. 

Op den laesten dag van wedemaend, zoo was 't geld afgeroupen, maer was 

gesteld op noch hooger prijs dan de voorgaende premissie om zeker oorzake, maer 

daer was noch voor velen groot verlies; maer het was zeer sterk gehouden alle 

omme. 

Den geheelen tijd van den zomer, zoo was't zeere dieren tijd, het welke noyt van 

eenige menschen gezien en was, want de bueter galt altijd 8 groote ofte meer, en 

het coorn was ook zeer diere, want het galt altijd meer dan een pond groote, en de 

eyeren en alle andere zaken: vleesch was ook uytter mate diere, want een kleyn 

stuk gezouten vleesch galt 15 ofte 16 stuyvers, dat wonder was dat den schamelen 

konste houden staen, en ontrent half oust, zoo kwam er vele peerden en ook voetvolk 

nederwaert van Oostende naer den zeekant, want het liep in 't woord dat de Guesen 

zochten 


22 

eenige zeesteden in te crygen, want Acxsele was van hun verbrand in 'tlaste van 

hoymaend, en daer was menig man bystier en goedtloos gemaekt, en volgende de 

uytroepinge van het schoon pardon, gepubliceert den 20 sten van wedemaend, aldaer 

elk vergeven was zijn mesdaet, alzoo dat zelve in hadden zoo en is'er nochtans niet 

zeer vele gekomen, maer wenig ofte gene, 't welke te verwonderen was. 

Op den 24 van oust, 't welke was op eenen woensdag, zoo was de wet hier tot 

Ypre vermaekt, de welke het jaer te vooren niet en was vermaekt, maer hadden 

gedient 2 jaren, en daer waren commissarissen: Mijnheeren Van Reulx en Van 

Rasighem, en van Eeke en van Jockxvrye, en naer dat de nieuwe Wet vermaekt 

was, zoo waren zy ter halle uytgeroepen, present commissarissen, ontrent den 11 

uren voor noene; God geef hun wijsheyd! 

Op den 3 van november, zoo wasser justicie gedaen van eenen coe-dief, die welke 

was gerecht aen een potente voor de nieuwe camere by den hoogballiu van der 

stede, en het was zyn eerste justicie die hy heeft gedaen. 

Ontrent kersdag, zoo heeft men vele gezeyd van accordantie tusschen den Koning, 

onzen gedachtigen heere, en den Prince van Oranjen, want op den Derthiendag 

zoo zijnder tot Middelburg by hem gekomen om te accoorderen, want de landen 

niet wel en mochten verdragen aldus lange gesloten te zyne by der zee. 

[1575] 

Op den 23 sten van januarius 1575, zoo viel de vaute tot S te Maertens boven den 

hoogen autaer, naer den noene, voor den 2 uren, en Godt lof en viel niemand dood. 

Op den 11 sten van wedemaend, 't welke was op S te Barnabas-dag, saterdag wesende, 

zoo wasser justicie gedaen van 


23 

een jong knegt van 16 ofte 17 jaer oudt, de welke hadde lange gecontinnueert in 

veel kwaed van stelen en bursesnyden, en hadde wel 3 ofte 4 reysen in handen 

van justicie geweest tot S te Omaers en tot Doornijcke, en in andere plecken gegeselt 

en gebannen wesende, daer naer hier in de coude Ypre-maert gevangen, en naer 

veel onderzoukens, zoo was hy gerecht op de maert aen een potente van die van 

der stede, by den officier uytter name van den hoogballiu. 

Ontrent dezen tyd, zoo was dat men noch hopende was van een accoort, maer 

hadden wel 3 reysen by een geweest om t'accoordeeren, maer die rebellen begeirden 

liberteyt, maer onzen koning hun dat niet consenteerde, maer hun gevende en 

consenteerde diversche pointen van den ballingen hun goed wederomme te geven, 

en die wilde wederomme komen de bansuere vergeven, ook mede die hier niet en 

begeirden te woenen dat zy zullen mogen hun goed verkoopen ofte verhueren tot 

hun proffijt, ook mede het vreemde volk, dat is, alle Spaenjaerden, Italiaenen en 

alle andere crijchsvolk te doen vertrecken, en hun gevende tot versekeringe vier 

steden in Holland en in Zeeland, bezet met garnisoen tot hun bewaren, en noch 

vele andere artikelen, zoo elk wel kennelijk was. Godt wilter in werken tot zijnder 

eere en tot 't gemeene proffijt! 

Op den 18 sten van wedemaend, zoo wasser justicie gedaen by Geleyn Everaert, 

van twee mannen, den eenen hadde geherbergt zekere kwade boufven, die welke 

by nachte de lieden roofden, en den anderen was van manslacht en andere fayten, 

en waren met te coorde gerecht aen eenen boom by Wijtschate. 

Op den 21 sten van wedemaend, zoo was de wet vermaekt by commissarissen. 


24 

Op den 3 van october, zoo wasser justicie gedaen by Geleyn Everaert, metsgaders 

datter mijnheere Van Bellewaerde was gemaekt soufvereyn van Vlanderen, zoo 

moeste den provost zijn gevangene te rechte stellen, zoo wasser twee 

manspersoonen gerecht metter coorde op den Freseberg, den eenen was van 

Zantvoorde en hadde wel 4 jaer met zyn bastaerde dochter te doene gehadt en 

meer andere kwade fayten, en den anderen hadde gestolen. 

Ontrent dezen tijd, zoo wasser groot opstel gemaekt tusschen Holland en Zeeland 

in S te Anna-land en Duveland, en dat by den Gouverneur Don Lowys, de Grand 

Commandeur van Castilië, en dat om te beletten dat Zeelant niet en zoude mogen 

gesecourst wezen van die van Holland, en daer was groote vergaderinge ontrent 

die plaetsen, en tot Antwerpen zoo arresteerden men alle de schepen om den 

Gouverneur te assisteeren, want ontrent de Bameisse zoo creech hy S te Anna-land, 

niet zonder verlies van volk, en daer was zeer groote vergaderinge van volk. 

Ontrent Kersdag, zoo heeft altijdts gecontinueert het zeker belech van Sierycxzee, 

en ontrent Vastenavond-dag, zoo is dat die Grand Commandeur de Castille, 

gouverneur en capiteyn generael van deze XVII landen, is gestorfven zeer haestelijk, 

en naer het overlyden van hem zoo heeft men wederomme gesproeken van pays 

ofte accoordance, maer zeer different, en het Gouvernement was gegeven by 

provysie den Raed in handen tot ander stond dat de Majesteyt daer in voorzien 

zoude, en alzoo men zeyde eenen zenden zoude die van zynen bloede ware, en 

omdat Godt daer in zoude wercken, zoo wasser alomme processie generael 

gedregen geheel de landen duere ontrent passchen. 

Voort zoo gebuerde dat de weke voor de Goede Weke, de Schepen van Duynkerke 

trocken naer Brauwershavene, wel 


25 

tot het getal van 18 ofte 19 schepen, en zy arriveerden in Brauwershavene, en de 

prince was op dezen zelven tijdt zeer neerstig om Sirixzee ontzet te doene, maer 

het belech was zeer sterck om daer aen te geraken en de zee was gedaen verzanden 

by schepen die de Spaenjaerden hadden gedaen zinken in de diepte, en daer was 

zeer gevochten in de weke voor Passchen, en men zeyde dat de Guesen groote 

schade leden en ook mede van onze zyde niet zonder schade; zonder ophouden 

geduerde het belech voor Sirixzee en waren wonderlijk zeere benauwt, 't welke wel 

te dincken is, en daer duer het langduerende belech. 

[1576] 

Op den 9 van meye 1576, zoo is 't gebuert dat'er justicie gedaen was van een 

jongman van Mechelen, genaemt in de wandelinge Gues, om dies wille dat dezen 

zelven Gues hadde gedient den Prince van Oranjen, en als Viaene ofte Bommene 

ingenomen was, zoo was hy daer gevangen en hem gratie gegeven, nu 

aengeschreven zijnde onder het vendel van Ypre, heere van Lockeghem, heere 

Van Pamele; hy geen deugt vooren stellende, maer in alle kwaedt voortgaende, 

zoo op dezen tijdt de borgers van der stede slaende en stekende, groote clachten 

daer of komende, zoo was hy gevangen en noch twee met hem; zoo was dat 

mijnheer van Roulxzant zynen auditeur en zynen opperprovost om justicie te doene; 

zoo was er 's dachs te vooren eene galge op de mart gesteld voor het Besant en 

een houdt ter vangenisse uytgesteken om de stroppade te geven; nu op den 9 sten 

van Meye, zoo was de leere aen de galge gesteld om justicie te doene metter coorde; 

zoo als dezen pacient hoorde dat hy moeste sterfven metten baste zoo en konste 

hy hem daer toe niet geven maer met alle onpatiencie betoogen ongewilligheyd, 

geen gehoor willende geven eenen priester om hem te stillen; maer indien hy hadde 

mogen dood geschooten zijn, zoo zoude hy 


26 

hem vougen, en als het by veel biddens by den lieutenant, werd toegestaen, zoo 

was hy ontrent den 12 huren aen de duere van het Besant gebonden met 3 mannen 

zyne aermen wijt open; en naer veele sprekens zoo hadde hy eenen soldaet 

verkosen om de eerste schoote te geven, 't welke was zynen corporael, en daer toe 

noch 12 andere soldaten; zijn oogen wezende verbonden zoo schoot zijn corporael 

de eerste schoote en alle daer naer; zoo 4 ofte 5 schooten ontfangen hebbende, 

zoo viel hy by af, en was alzoo dood geschooten en daer naer begraven: hy was 

oudt ontrent 24 jaer. 

Ontrent de Assentionsdag-maert, zoo begonste het coorne wederomme te diersten, 

want al den winter zoo hadde men gecocht het beste om min dan 40 groote, maer 

het begonste wederomme te gelden 50 groote, en de bueter en eyeren waren 

redelyken coop, maer het was zeere crancke neiringe in alle ambachten. 

Op den 11 sten van wedemaend, 't welke was op S te Barnabasdag, 's maendags in 

de Sinxen-Mesdagen, zoo was de wet vermaekt by commissarissen, en daer naer 

met uytroepinge het gemeente te kennen gegeven by den greffier ter Halle 

uytgeroepen in presentie van de commissarissen: heer Rollaert van Lichtervelde, 

voocht, Geleyn De Coorte, voorschepen, etc. 

Ontrent den inganck van hoymaend, zoo hebben die van Ziricxzee hun overgegeven 

in de handen van de Magisteyt, want zy veraccoorden by apoyntement dat de 

soldaten daer uyt vertrocken, en de poorterie geven eene somme van twee ofte dry 

hondert guldens, en ontfangen het konings volk, en niet gepillieert wezen; want dit 

belech geduert hadde tot 


27 

groote coste van de Majesteyt wel 9 maenden ofte meer, en de Guesen begonsten 

wederomme de zee te roofvene, en de schepen van Duynkerke, zoo men zeyde, 

lagen beleyd tot Brauwershavene, en en mochten niet wel wech alzoo zy wilden, 

en in het land van Vlanderen zoo regneerde veel gebouften alomme, en haelden 

pachters en andere ingesetenen, en leyden die in eenige zekere plaetsen, en stelden 

die te gelde op groote sommen. 

Op den 21 sten van hoymaend, zoo wasser justicie gedaen by Geleyn Everaert, 

provost, uytten name van mijnheere van Bellewaert, souvereyn van Vlanderen, en 

was zijn eerste justicie binder stede, en was van eenen pacient, een jonckman van 

Rijssele geboeren, den zoone van den Prince Damours, en was gerecht aen eene 

potente voor het Sweirdeken metter coorde op eenen saterdag, S te Maria Madalene 

avondt, en daer naer buyten gevoert en gerecht; hy hadde veel kwade fayten 

bedreven. 

Op S te Jacopsdag, 't welke was op den 25 sten van hoymaend, zoo is 't gebuert dat 

vele Spaenjaerden, de welke gelegen hadden langen tijd voor Ziricxzee, naer dien 

dat overgekomen was, zoo zijn zy uyt het land van Braband gekomen, en hebben 

begonnen veel kwaed te doene, den landtsman groot geweld en overlast; zoo 

hebben zy gerooft Herentals en Tournout, daer naer gekomen zijnde voor Mechelen, 

en ook voor Brussele; nievers in gerakende, zoo zijn zy op S te Jacopsdag ontrent 

Aelst gekomen, en de landtsweirre houdende wachte op eene brugge, staende een 

halfve myle ofte daer ontrent wel 1200 man ofte meer, en hadden 2 stukken artillerie 

om hun deffence; maer den grooten hoop van de Spaenjaerden aenkomende hebben 

op de landtswerre geschooten; deze begonsten te loopen, en de Spaenjaerden 

haestelijk 


28 

komende voor Aelst, zoo hebben zy de zelve stadt besprongen; want op d'een zyde 

waren de vesten drooge, en naer 4 ofte 5 stormen hebben die van een ander zyde 

ingekregen, en alzoo 's avondts ontrent den 8 huren daer ingekomen, en hadden 

de maert; en de poorterie naer de zelve maert loopende, hebben verloren hunnen 

balliu die dood geschooten was van de Spaenjaerden; aldus dat gebuert zijnde 

hebben meester geweest van de zelve stadt, 't welke eene groote beroerte geweest 

heeft in geheel Braband en Henegauw, Vlanderen en alomme, dat zy dat zelve fait 

gedaen hadden. 

Op den 27 sten van hoymaend, zoo was't tot Brussele uytgeroepen metten trompette, 

dat alle Spaenjaerden, die welke waren in Aelst ofte daer ontrent, wesende geacht 

als vyanden van de Majesteyt, en rebellen der overheyd, als bederfvers van 't lant, 

en gehouden zijnde aldus dat niemand hun en zoude assisteeren met wapene ofte 

victaillie ofte eenige andere zaken op lijf en goed, maer men zoude hun verkranken 

als vyanden. Der naer wiert deze uytroepinge gedaen tot Antwerpen, Gend, Cortrijk, 

en op den laetsten dag van hoymaend tot Ypre; aldus wasser alomme groot opstel 

om hun te gaen beleggen, want uyt Henegauw kwam een groot partie volk met den 

grave van Lalain en mijnheere Van Reulx met 4 ofte 5 vendelen knegten, en alle 

zijn carrebyns trocken derrewaert; en uyt Gend, Brussel, uyt Antwerpen verwachte 

men ook veel volk, aldus stond alle het land in roere, want alzoo men zeyde zoo 

waren de Spaenjaerden sterck, met een gedeelte Walen, Duytsche, die met hun 

waren, wel ontrent de 3000 ofte meer, en naer dien dat zy aldus by een waren niet 

dan voetknegten, zoo hebben zy zekere boden gezonden om alle Spaenjaerden 

en Italiaenen, Hooge-bourgijons, dat zy zouden komen met diligentien om hun te 

assissteren; nu 


29 

sommige steden, dit verneemende, zoo hebben getrocken zekere gedeputeerden 

om deze zelve peirderuyters te vragen waer zy begeirden te zijn, en zeyden dat zy 

ontboden waren van den grave van Reulx, 't welke zoo niet en was, en alzoo zijn 

zy gerocht in 't Westkwaertier, en 't was de bende van Bergen en van noch twee 

ofte dry andere plaetsen, nemende eenen wech over Leye naer Doornike, en alzoo 

voort; tot Ypre was den trommele omme geslegen om knegten, want Simoen 

Uyttenhove was gemaekt capiteyn van de zelve, en dede den trommele omme slaen 

tot Cassele, en op den 8 van oust, zoo was den trommele omme geslegen om te 

vertrecken; en tot Nieuwpoort en stond 't ook niet wel, want in langen tijd en hadden 

de visschers niet mogen uytvaren om te levene, waer door het schamele gemeente 

zeer gehindert was. En ontrent den thundag zoo waren daer veele Guesen-schepen 

ontrent, dat men vreesde van eenige kwade zaken, want Sales half vendele van 

Duynkerke was ontboden tot Nieuwpoort; alzoo en stond het overal niet zeer wel, 

want geheel het land was in roere; ook bleefven de Spaenjaerden in Aelst, want 

daer was groot opstel jegens hun, en princepalijk die van Brussel van hun zeer 

gedreecht waren met briefven en andersins, want die van Brussele dagelijks hielden 

groote wachte wel 1000 mannen alle dagen. Voort op den lasten dag van oust, zoo 

zijn gekomen de Guesen voor Oostende wel met 22 schepen van oorloghe, en niet 

bedryvende zijn gekomen met hoogen stroom en goeden wind voor Blankenberghe, 

ontrent den 10 hueren voor den noene, en hebben hun te lande gesteken met booten 

wel 600 mannen; die van Blanckenberghe meenden hun dat te beletten, maar het 

faillieerde hun zoo dat elk moeste loopen en hebbent gepillieert en berooft, en daer 

naer verbrand en den Burgmeester dood geschoten, en daer naer vertrocken, en 

daer bleefven zeer luttel huysen staen: daer 


30 

verbranden wel 500 huysen ofte by. Ontrent den 4 van september, zoo gebuerde 

dat men tot Brussele den raed gevangen nam, van 't welke op den 7 en 8 dag van 

september tot Ypre de mare kwam, zoo dat'er wederomme maer vier poorten open 

en gingen; maer men sprack diversche er af, want op den 8 ofte 9 dach daer naer, 

zoo waren mijnheeren van Ypre en alle Vlanderen duere, gevraecht of zy wilden 

met de Staten van Brabant, Henegauw, Namen, Luyk en Vriesland hanteekenen 

om te doen vertrecken het vreempde volk, en dat om zekere cause dat de 

Spaenjaerden en meer ander vreempt volk in 't land zijnde groote schade dagelijks 

doende waren, want vele kwaed daer komen mochte en de landen meer en meer 

armer worden, waer over gehandelt wiert by geestelyke en weirelyke tot Gend, daer 

den dag gesteld wiert, en op den 15, 16 en 17 dag geaccoordeert wiert dat men 

middel zouken zoude om hun uyt den lande te gekrygen en oordere daer in te 

stellene. 

Ontrent alf september, zoo isser sommige van den raed, de welke gevangen geweest 

hadden, ontslegen, en men stelde allomme oordere om de Spaenjaerden te 

wederstaen, en zylieden hun sterck makende zoo wasser geoordonneert midts dien, 

dat'er clare informatie op hun beleet was, dat zy zochten te treckene alle andere 

soldaten, als Duytsche, Italiaenen, Walen, en alle middelen zoukende om hun te 

verstercken, zoo hebben die heeren van den Raed van State, willende daer jegens 

voorzien, want zy sommige steden zeere verdreecht hadden hunne handen te 

wasschen in het bloed, principalijk die van Brussele, 't welke niet redelyk en is, 

zonder hun daer af te straffen; zoo hebben zy wederomme geabandonneert geweest, 

op den 22 sten van september tot Brussele, en alle omme daer naer in alle steden, 

daer men gewoone is de publicatien te doene, en op den 28 sten van sep- 


31 

tember zoo was t'Ypre gedaen dat men hun niet en mochte sustineeren met 

wapenen, gelde, vituaillie of eenige andere zaken op lijf en goet, hun houdende als 

vyanden van de landen en rebellen; voort was op hun geconsenteert den cloopslach 

en hun te wederstaen met alle gewelde, voort alle soldaten, die onder hun dienden, 

als Walen, Duytsche ofte andere te vertrecken van hun op gehouden te zyne als 

rebellen, gelijk zy zijn; maer indien zy hun verlieten, zouden ontfangen wezen in 

gratie van den Raed van State; voort alle persoonen wesende machtig gewerre te 

dragen, zouden hun bereyden om eene gemeene monsteringe te doene, indien 't 

noodig ware, op de verbuerte van eenen gouden Roael; voort was het Casteel van 

Gend zeer sterkelijk beleyd van Simon Uytenhove, en van die van Gend, en daer 

waren gezonden van den Prince van Oranjen by toelaten van den Raed van State, 

9 vendelen clouke knegten ter assisstencie van die van den lande tegen de 

Spaenjaerden, met 20 stukken artillerie, en kwamen tot Gend in op den 26 sten ofte 

28 sten dag van september, en die van Vlissinge consenteerden de visschers van 

deze zyde te voeren ter zee en te komen visschen voor Vlissinge, hopende dat daer 

door zoude mogen komen eenen goeden pais. 

Op S te Michiclsdag, zoo wasser geboden Processie Generael op den sondag daer 

naer, 't welke was op den lasten van september, te dragene, om Godt van hemelrijck 

te bidden om zyne genade en gratie, dat het voornoemde van de staten mochte 

komen tot Godts glorie en tot de gemeene ruste en vrede. 

Op het uytgaen van october, heeft altijdt gecontinueert het belech van het Casteel 

van Gend, want daer vergaerden zeer veel volk onder voetknegten en peerden, en 

onder- 


32 

tusschen zoo bleefven, waer hier, waer daer, vele van de Spaenjaerden, en daer 

wasser groote vreese onder het gemeene, want het zeer clagelijk voortgink, en in 

't land van Vlanderen was een groote somme van penningen gelicht by vorm van 

leninge, rente-wijs den penning sesthiene, om alle ruyters en soldaten te betalen; 

want dezen oorloge jegen de Spaenjaerden, rebellen, soldaten, niet doenelijk was, 

zonder 't gemeene zeer te lasten om te vinden groote sommen van penningen, en 

de stadt van Antwerpen was zeere benauwt, want de Duytsche van binnen die stadt 

waren eens met de Spaenjaerden, die in 't Casteel lagen; want binnen de stadt 

lagen wel 5000 Duytsche, en in 't laeste van october hielden zy de stadt gesloten, 

zoo dat het gemeene zeere benauwt was, en ook mede zoo hebben de Spaenjaerden 

de clouke stadt van Mastricht by verraderie van de Duytsche die lagen binnen de 

stadt meester geworden, en hebbender zeer vele dood geslegen van het gemeene, 

't welke zeer geclacht was over alle landen hier ontrent, en ook mede heeft men 

zeere gehandelt over het accoord van den Raed van State en van den Prince, en 

was geaccoordeert tot Gend, en daer naer geconfirmeert by den Raed van State 

tot Brussele, maer en was noch op den 5 van november tot Ypre niet geroupen. 

In het beginsel van november, zoo wasser een nieuwe oordonnantie gemaekt by 

den Raed van State, een augmentagie van het geld tot het gemeene proffijt, de 

stuyvers doende eenen braspenning, de grootjens vijf zeskens, dobbel stuyvers 5 

g. 4 stuyvers penningen, 10 g e stukken van 7 stuyvers 15 g. en half, en vierendeelen 

naer advenante; cruysdaelders en diversche daelders van 32 s rs 34 stuyvers, Ph s 

daelder 37 en alf, Carolus gulden 26 stuyvers en half, den zelveren 35 stuyvers, 

Ph s . gulden 33 stuyvers, Gelderschen 


33 

ridder 27 stuyv., alfven wale 40 stuyvers, gheele walen 8 P t . en Rijnsch guldens en 

Andries guldens ook mede; maer alle fransche munte als onsaeyns in troysaeyns 

tot Lichmisse zouden afgezet wezen; want den Raed van State en begeerde maer 

te houden de gemeene munte binden lande. 

Op den eersten dag van november, zoo maekte men groot opstel om het Casteel 

van Gend te vercranken, want te dage te dage zoo kwam'er altijdts soldaten aen, 

van den Raed van State aengenoemen; want de Spaenjaerden van het Vlamsch 

Hooft kwamen op den 24 sten van october, en staken het vier in de Kerke van 

Hasdonck op twee mylen naer Antwerpen, waer in dat zy verbranden 46 soldaten 

van het vendel van Mon s . De La Croix, en slougen al dood dat zy vonden, naer het 

pillieeren van de dorpen en de Duytsche van Dermonde accoordeerden met de 

Spaenjaerden van Aelst, en waren al van hun betaelt. 

Op den 3 van november, zoo is 't gebuert dat binnen Antwerpen gerocht zijn zekere 

vendelen Walen, wel 20 vendelen, en op dezen tijd zoo hebben hun zeere de borgers 

van Antwerpen blydelijk ontfangen, en hopende midts de hulpe van hun de 

Spaenjaerden met het Casteel te wederstaen; maer het is kwalijk vergaen, dat noyt 

zulk een jammer en gebeurde; want de Spaenjaerden hier op hun voorziende, zoo 

hebben zy op den 4 van november, daegs naer het inkomen van de Walen, zeer 

groot geweld gedaen in de stadt, midts zekere verraders die hun assisteerden, als 

een vreemde natie die binnen Antwerpen lagen, en mits grooten brand dat zy in de 

stadt staken, dat zy door zulk een gruwel-tiranie binnen Antwerpen doende zijn tot 

groote verliese van de geheele Nederlanden, meester van der stadt geweest en 

meest alle de Walen en vele Duytsche zijn daer dood gebleefven, en vele 


34 

edele mannen hun bloed gestort, en zeer vele poorters wel 8 ofte 10 duysent zeer 

vele versmoort, die hun meenden te solveren met booten; zulk een clagelyke zake 

noyt gezien en was, dat de Spaenjaerden daer bedreven, want zy waren meest al 

by een, want zy hadden Aelst verlaten wel 3 dagen van te vooren, en ook mede 

Liere, Diest, Herentals, en alle andereplaetsen, en hadden binnen Antwerpen in de 

Goele wel 16 hondert peerden, die de meeste moort deden, en op den 5 van 

november, zoo zijn de Spaenjaerden vertrocken uyt het Casteel van Valencyne, 

midts te ontfangen 12 duysent guldens, en het zelve verwachtende zijn geconvoyeert 

naer Vranckrijck door het verlies van Antwerpen, daer menig mensch verre van daer 

gezeten vele goet verlosen, want de Spaenjaerden al pillieerden zoo datter over al 

grooten druck was, en ook mede dat Antwerpen de schaprade van alle goed van 

coopmanschap was. 

Noch zoo continueerde altijdts het belech van het Casteel van Gend, daer vele volk 

vooren lach, en zeer beschoten werd, zoo dat het princenvolk wilde het Casteel 

bestormen, so dat mijnheere van Rues en andere edele er vooren liggende, op S te 

Maertendag, eenen sondag zijnde, het Casteel begonsten te bestormen; maer de 

Spaenjaerden ziende het apparentelijk verlies van het Casteel, zoo hebben zy dat 

overgegeven, midts te hebben lijf en goed, en zijn daer uyt gekomen en zijn 

geconvoyeert naer Vrankrijck; er zijn 3 vendelen knegten in het Casteel gegaen, 

een van het volk van mijnheer Van Rues, een vendele Walen en een vendel van 's 

Princen volk, en men zeyde dat zy zouden trecken, de reste van het legere, naer 

Antwerpen, en ook mede zijn eenige knegten getrocken naer Aelst, want de 

Spaenjaerden hadden dat verlaten. Op den 2 dach naer het accoordeeren van de 

Spaenjaerden van het Casteel zijn zy 


35 

vertrocken naer Vrankrijk en in het ommekomen zoo stelde men altijds 3 

Spaenjaerden tusschen 3 Walen, en verlieten het geweirre en hun dat bevolen, en 

zijn wechgegaen, en daer waren 120, en hadden verloren bin het belech 27 mannen. 

Naer het groot verlies van de stadt van Antwerpen tot groote schade van het land, 

zoo hebben de Spaenjaerden gaen rensonneren alle cooplieden, die zy bevindende 

waren binder stadt, naer dat zy gepillieert hadden hunne huysen en goet, altijdts 

houdende gevangen den Grave van Eggemont en Mon s . de Cappers en meer edele, 

de welke zy binnen Antwerpen gevangen hadden, en stelden stercke wachte aen 

alle poorten en lieten andere cooplieden, die welke waren woonende in andere 

plaetsen, komen om hun goet tegen hun te koopen, en begonsten volk op te nemen 

om hun te versterken om meer kwaed te doene; want zy zoo machtig waren midts 

den roof van der stadt, dat men niet en zoude gelooven, want sommige stelden de 

cooplieden noch op 3000 ofte 4000 guldens, zoo min zoo meer, en kwamen somtijdts 

over in Vlanderen over het veer, princepalijk 11 vendelen Walen, die welke kwamen 

uyt Ziricxzee en dienden capiteyn Dragon en kwamen voor Rupelmonde en deden 

4 assauten daer op; ziende dat zy niet konsten gedaen, zoo zijn zy vertrocken naer 

Antwerpen; maer de Spaenjaerden, die de wachte ter poorte hielden en wilden deze 

Walen niet in laten t' hunnen eersten wille, waer duer deze Walen, ziende deze 

zake, overgetrocken zijn met de landen en hebben hun apoyntement gekregen met 

den Raed van State en zijn de Spaenjaerden afgeweken. 

Op den 24 van november, op eenen saterdag, 't welke was op eenen S te 

Catharina-avond, zoo wasser justicie gedaen by den souvereyn, mijnheer Van 

Bellewaerde, van drie jonge 


36 

gasten, en hadden gediend den provost van Cassele en hadden lange gevangen 

gelegen, en wel seven ofte acht maenden, en hadden by nachte gelopen op den 

landtsman en hun getaxseert, en waren hun 7 gevangen, waerof datter 4 op den 

23 van november gegeselt waren, en de ander 3 waren gerecht als boven metten 

basten, en hadden schoone kennisse en met groote leetschap gestorfven. 

Op den 29 van november, 't welke was op S te Andries, ontrent den noene, zoo was 

den pays uyt, en de accoordantie gemaekt tusschen den Raed van State en den 

Prince van Oranjen, midts de staten van Holland en Zeeland 't welke lange begeirdt 

geweest hadde van het gemeene; want van in 't jaer 74 zoo warender vergadert tot 

Breda, maer niet alsdan geaccoordeert; maer Godt lof nu geaccoordeert, hoopende 

eenen goeden gedurenden pays en vrede tusschen deze Nederlanden, en luyt in 

lange en brede inhoudende 20 ofte 22 artickelen; maer het princepaelste dat alle 

heeren met den trouble zouden gesteld wezen in hunnen eersten staet, gelijk zy 

waren eer dezen tijdt aenkwam, en wederkeerden hunne goedinge en vergeven en 

vergeten gelijk of het noyt gebuert en hadde, en ook alle ballingen ter voorseyde 

oorsake ook het zelve en hunnen raed. 

Op den 8 van december, 't welke was op eenen saterdag, wezende Onze 

Vrauwendag, zoo isser hier t'Ypre geschied een generale monsteringe over de 

geheele stede 't welke noyt man, hoe oudt dat hy was, noyt en zach, en daer waren 

4 capiteynen, mijnh r . Van Bellewaerde, souverayn van Vlanderen, mijnh. Van 

Jonckxvrye, P. Emeloot en mijnheer Van Coudeschuere, by name Stock, en 's 

nuchtens begonsten zy ontrent den 10 uren, en men sloot alle de poorten toe tot 

dat 't gedaen was, en elk poortere hadde hem voorzien alzoot 


37 

bevolen was van te vooren, want het was placaet van den raed ons konings, dat 

elk man hem voorzien zoude van geweirre op de verbuerte van eenen gouden 

Roael, en elk monsterde onder zynen capiteyn en vendele, en men hadde niet 

verwacht zoo veel geschut bin der stede alzer gevonden was. 

Op den Kersavond 1576, zoo wasser justicie gedaen by den souvereyn voor de 

vangenisse van eenen pacient, Wale wesende van Roey, en was gerecht metter 

coorde aen eene potente, en daer naer uyter poorte gehangen. 

Ontrent Kersdag, zoo hebben de Spaenjaerden hun beraet gehad binnen Antwerpen 

zijnde, of zylieden vertrecken wilden ofte niet, en den Raed van State hadde groote 

veranderinge ontrent Antwerpen, en verwachte hun antwoorde, zulks als zy daer 

bin 8 dagen hun beraden zouden. 

[1577] 

Op den eersten dag van den jare 1577, zoo was, zoo men zeyde, de accoordance 

gemaekt en met elkander overeen gekomen, don Jan d'Austrice en de Staten, en 

kwam af van Luxemburch en kwam naer Luvene, en in het accoordeeren zoo was 

gesloten dat hy de Spaenjaerden zoude doen vertrecken op den Derthienavond, 't 

welke was den 5 van Lauwe, saterdag zijnde; zoo wasser justicie gedaen van een 

jongman en van zyne huysvrouwe, en hadden vele gestolen en huysbrake gedaen, 

en den man was van Capelle te Poele en en hadde maer in handen geweest en 

was gehangen voor de vangenisse aen eene potente, en mijnheere van Bellewaerde 

dede dat doen als souvereyn van Vlanderen, en het wijf was aen het pellerijn gesteld 

bin dat men justicie dede met een bast aen haren hals, en daer naer gegeselt voor 

de vangenisse aen de traillien ontrent daer haren man gerecht 


38 

was, en was ook op haren ruch gebrand, en uyt de landen van Vlanderen gebannen, 

met groote gratie, want zy hadde alzoo veel kwaed gedaen als haren man. 

Op den 10 van Lauwe, zoo waren de poorten al wederomme open gedaen, de 

welke hadden van dat Antwerpen van de Spaenjaerden ingenomen was, en daer 

noch te vooren maer 4 open gedaen geweest, en op dezen dag waren zy al open 

gedaen, en 't bleef continueerene. 

Op den 15 sten van Lauwe, zoo wasser daer te vooren een generale monsteringe 

gedaen bin der stede van Ypre, nu op den 15 sten bovengenoempt, zoo hebben eerst 

de poorters de wachte gedaen naer de maniere, zoo die van Gend en ander steden 

geuseert hadden, en alle dage zoo kwamer te wachte 110 mannen met 50 man en 

capiteyn en sergant, en met trommels en met fifers en open vendels, en moest de 

wachte houden dach en nacht op de boete van 3 p.; en van de stadt en van den 

lande ten gink noch achter noch voort, want Don Jan die hielt hem altijds te 

Luxemborg, en de Spaenjaerden tot Antwerpen deden dagelijks de poorterie leet, 

en de staten die presenteerden Don Jan antwoorde op zynen heesch ontrent S te 

Pauwelsdag; by eene langedurende vertooginge is het zoo verre gekomen dat de 

staten met Don Jan geaccoordeert waren, en dat de Spaenjaerden vertrecken 

zouden uyt alle fortressen, steden, casteelen, daer zy waren, en hun hielden en 

lange gehouden hadden, en het princenvolk hield hun altijdts tot Nieuwpoort en 

werd eensdeels stout met dat de soldaten voorzeyd alle stoutte gasten waeren; 

voort in de Ypremaert, zoo heeft men stercke wachte gehouden, want alle dage zoo 

waekte by de 400 mannen alle dage eenen nieuwen capiteyn Emeloot, Stock, 

Bellewaert, en Joncfrye, elk met zijn volk, nacht en dag. 

Op den 6 van maert, 't welke was op eenen woensdag in 


39 

de Ypre-maert zoo was den pays gepubliceert en uytgeroupen in de presentie van 

't gemeente by den greffier ontrent den noene, tusschen onzen heer Jan van 

Oostenryck van d'een zyde, en onzen genadigsten Koning van Spaenjen, en van 

de andere zyde de generale staten met den Prince van Oranjen, dat de Spaenjaerden 

vertrecken zouden bin 20 dagen na de insinuatie hemlieden gedaen, latende alle 

fortressen, casteelen, sterckten en steden, daer zy hun gehouden hebben, latende 

alle provancie, municie, artillerie, en vertreckende uyt onze landen te lande naer 

Spaenjen, midts te ontfangen van de Staten eenmaels de penningen gegeven in 

de handen van heer Jan van Oostenrijck om hun te beschicken ses hondert duysent 

guldens; voort noch meer andere artikelen verhaelt in het zelve contrackt ofte pays; 

Godt geef datter duegt uyt komen moet! Voort de Yper-maert is redelijk wel vergaen 

naer den tijd. 

Op den 20 van maerte, 't welke was op eenen woensdag, zoo zijn de laetste 

Spaenjaerden vertrocken van Antwerpen naer dat men dickwils gezeyd hadde, bin 

den middelen tyde, dat zy niet obedieren zouden, maer hebben verlaten het Casteel 

en den hertoge van Artschoot isser met zijn volk ingekomen en de Spaenjaerden 

hebben met hun gevoert den grave van Eggemont, Mon s . De Cappers, en Mon s . 

De Veye, als ostagiers voor hun tot Mastricht, en hebben ook ostagiers hun gelaten. 

Naer de Spaenjaerden vertrocken waren van Antwerpen zoo zijn zy getrocken naer 

Mastricht, en daer een tijdt geweest, hebben den grave van Eggemont, en d'andere 

heeren ontslegen, en ontrent Passchen, zoo is Don Jan gekomen tot Brussele, en 

de gulden hebben hem met die van der wet ingehaelt, en het volk begonste te 

scheyden van de staten, 


40 

want de 10 vendelen van den grave van Roulx kwamen naer West-Vlanderen, want 

op den 20 sten van april zoo kwamen 25 lichte peerden tot Ypre om daer te blyfven, 

en een gedeelte tot Brugge van de zelve companie. Op den 27 sten van april, zoo 

passeerde over de Leye buyten Ypre een vendel voetknegten van Rouls volk, en 

trocken om te gaen liggen tot Steenvoorde; noch een ander vendel trock om te Belle 

en te Poperinge te gaen liggen, en 't was het vendel van Ypre mijnheere Van 

Lockeghem. 

Op den 27 sten van april, zoo wasser justicie gedaen by den souvereyn Bellewaerde, 

van eenen pacient by name Mallaert van Brugge, en hadde overlange zynen 

natuerelyken broeder dood gesteken, en gevangen zijnde zoo brack hy de banden 

van de vangenisse, daer naer wederomme komende wercken in zyne proghie was 

gevangen en hadde lange gelegen, wel 16 maenden, zoo was hy ten dage boven 

genoempt op een schavot gerecht met den sweirde. 

Op den 25 sten van april, zoo was verpacht den nieuwen impost voor de tweede 

reyse, want zy was eerst verpacht voor 6 weken; nu voor de tweede reyse zoo 

wasse verpacht voor 4 maenden en half; maer indien de Staten zoo bevolen zoude 

te pachte wezen voor een alf jaer, dat alle sleete zoude moeten geven volgende de 

ordonnantie; het coorn zoude moeten geven: taerwe 4 groote en 4 oortjens van de 

rasiere, rogge 3 en 4 oordjens, voor al ander graen naer advenante; 't vleesch: een 

osse ofte stier 20 g., een verse ofte coy 12 g., schaep, zwijn, en alle andere naer 

advenante: bier, wijn, azijn, gebranden wijn en alle andre dranken, laken, juwelen, 

sijden, lijnwaet, alle zaken hier vooren verhaelt en noch meer hier gelaten voor de 

cortheyds wille. 

Op den 9 sten van wedemaend, 't welke was op eenen zondag, zoo was de wet 

vermaekt by mijnheeren de commissarissen 


41 

en waren met het luyden van de clocke uytgeroepen, present commissarissen en 

jonker Collaert Van Lichtervelde, voocht gecontinueert, en heer Clays Van de 

Kerkhove voorschepenen. Op dezen tijd heeft de wachte altijd tot Ypre onderhouden 

gezijn naer coustume, alle 100 mannen; voort zoo heeft Don Jan, den nieuwen 

gouverneur, het hof gehouden tot Brussele en men coute zeer van eene generale 

accoordatie tusschen Holland, Zeeland en de Staten; want men zeyde dat zy 

vergaren zouden tot Breda om de zaken te handelen; Godt geeft gratie dat 't wel 

gaen mach! Voort het coorn bleef altijd even diere, maer bueter en alle andere zaken 

waren redelijk, maer de neeringe was sobere. 

Ontrent den Thundag daer vooren, zoo heeft er geweest eenige kwade maren van 

bedroch; want Don Jan hadde eenige edele geinfecteert, en meenden vele zaken 

voorengesteld te hebben, 't welke de lueden zouden jegen gegaen hebben; want 

Don Jan trock met den duck d'Aerschoot en meer andere naer Namen, en heeft het 

Casteel ingenomen zonder forse en bezet met volk en meer andere sterkten daer 

ontrent, zoo dat bleek openbaerlijk dat hy geen vriend en was van de landen, en 

tot Antwerpen zoo meenden de Duytsche met hulpe van capiteyn Tourlon, het 

casteel ingenomen te hebben, de weeke voor Thundag; maer het stond daer zeer 

kwalijk, want de Duytsche dochten meester te zyne van der stede, maer Tourlon 

was gevangen en gevoert naer Brussele, en sommige van zyne knechten dood 

gesmeten, en de reste gevangen. Aldus toochde Don Jan het kwaed voornemen, 

en die Duytsche zijnde tot Antwerpen hebben de vlucht genomen; want hunne zaken 

en kwamen niet ten affecte, en zy zijn van Antwerpen vertrocken zonder betalen, 

aldus stond het over al niet zeer wel. 


42 

Op den 6 de van oust, zoo wasser justicie gedaen van eenen francoys by den 

gouverneur Bellewaert, en 't was op den dysendag naer Thundag, en hy was met 

den viere verbrand, maer zijn tale genomen; hy hadde 6 moorden helpen doen, en 

was mette praghnaers gevangen, en was naer de justicie gerecht, maer beschout 

zijnde. 

Ontrent den uytgank van oust, zoo heeft, zoo men zeyde, Don Jan groot opstel 

gemaekt by hem van volke op te nemen, als Italiaenen, Hooge-Bourgions en 

Namurosen en Duytsche, midts dat de Staten met hem niet en konsten accoorderen; 

want zyne zaken, alzoo het sceen, niet oprecht en waren; maer niet jegenstaende 

zoo hebben de Staten hem gezocht, daer hy was tot Namen, te brengen tot pays, 

maer niemand van de staten en hebben hem durven het rapport doen, maer hebben 

ontboden den bisschop van Ypre en Brugge om hem het vertooch en rappoort te 

doene, niet jegenstaende sommige zeyden dat hy den bisschop van Ypre gevangen 

hielt; maer de contrarie was dat het zoo niet en geschiede, maer kwamen 

wederomme tot Brussele by de staten. 

Op den 23 sten van oust, zoo wasser justicie gedaen by den souverayn van eenen 

pacient van Wervycke en hadde gevangen gezijn op de heylige Trinetytdag by 

Meesene, by St. Yves, en hadde by eenen kwaden hoop geloopen en lieden ongelijk 

gedaen, en was gerecht mette coorde aen een potente voor het gasthuys; op dezen 

dag en den zaterdag hier vooren zoo slouch het coorn af wel 40 g. de rasiere. 

Ontrent den uytgank van de maend van oust, zoo isser commissie gegeven geweest 

van de Staten om zeker cause, zaken van importantie, dat men alomme zoude de 

casteelen 


43 

breken, 't welke op den staenden voet tot Antwerpen volkomen was; want zoo haest 

als men de commissie vertoocht hadde, zoo hebben de heeren van der stadt zelve 

het last van de Staten geopserveert en het gemeene hebben daer naer zoo gevierech 

geweest, datter wel 6000 ofte 8000 mannen gebroken hebben, zoo dat bin 3 ofte 

4 dagen geheel te neder was jegens de stadt. Men heeft dit naer gevolcht tot Gend 

en in meer andere plaetsen, alzoo dat men eenen wonderlyken tijd verwachtende 

was; want don Jan meende zeker veel fortressen in zyne handen gekregen te 

hebben met fynesse; alzoo dat de Staten ziende zulks, zoo hebben die last gegeven 

liever dat men die breken zoude, en men zeyde dat don Jan hem zeer sterck maekte 

tot Mariaburch, dat hy ingekregen hadde, dat de soldaten hem gelevert hadden in 

handen, en ook mede, uytgank van oust, zoo waren de Staten vergadert tot Brussel, 

aldaer ontboden waren al het edeldom van den Lande om zekeren raed te houden 

wat zy best doen zouden; Godt geeft hun goeden raed! 

Op den 5 van september, zoo was het groot gemeene vergaert, aldaer vertocht was 

die groote nootsakelijkheid van te vinden menigte van penningen, alwaer de Staten 

vertoochden de cause en redenen hoe dat don Jan vertrocken zijnde op het slot 

van Namen en hem sterck maekte van volk, de Staten ziende zulks zoo wasser 

gezonden in alle de landen dat men middel zoude vinden om eene groote menigte 

van penningen te vinden, en daer was geconsenteert naer het half jaer de dobbel 

impost op wijn, bier en gebranden wijn, en op het coorn, boven dien den hondersten 

penning van alle roerende en onroerende goeden, gelyk men die gegeven hadde 

in het jaer 69; zoo wasser noch geconsenteert by het gemeene maendgeld, elk naer 

zynen staet, geestelyke en het edeldom voor een alf jaer, ingaende den eersten 

van november 1577, 


44 

't welke dragende was een groot nomber, want daer was vertoocht datter moeste 

gevonden zijn 708,040 guldens, en noch twee millioenen goud, dat is 20 hondert 

duyst guldens; 't saemen 27 hondert en 8000 guldens, waer af dat Vlanderen moeste 

konnen vynden een deel van 3 voor coote. Op den 7 sten van september zoo was 

den trommele ommegeslegen om knegten op te nemen tot Ypre; maer op den 8 

van september, zoo kwamen goede maren, want men zeyde voorwaer dat don Jan 

vertrecken zoude uyt de landen. 

Op den 14 sten van september, zoo was, aldoens zaterdag, den trommele was 

ommegeslegen, en daer wasser diversche die hun deden aenschryven, en men 

sprack datter in eenige kwartieren van Vranckrijck veel volk nederwaert kwam, want 

deze zelve soldaten, die hun hadden gedaen aenschryven, trocken naer Grevelyngen 

om te gaen liggen, zoo men zeyde te Mardyc, en men sprack noch altijdts van 

grooten oorloge tegen Don Jan. 

In de maend van october, heeft het breken voortgegaen van de fortressen, van de 

casteelen by laste van de Staten, en den prince van Oranjen was ten hove met te 

Staten, en ontrent inkomen van october, was hy tot Brussele en kwam alf ter maent 

tot Antwerpen, en den oorloge gink voort jegens Don Jan, en men sprack van de 

compste van Mathias, den broeder van ons konings huysvrouwe, om hier in 't land 

te komene gouverneeren; maer de Staten schreven antwoorde, maer men wiste 

niet hoe; aldus stonden de landen noch niet wel, maer men hoopte het beste; daer 

was stercke wachte gehouden alomme, in alle steden by laste van de Staten, en 

men zont alomme ingyniaten om de steden te fortifieeren. 

Ontrent uytgank van de maend van october, zoo is 't ge- 


45 

buert dat alle de geestelyke prelaten waren gedacht tot Gend, om te 

communiqueerene dat noot was dat men penningen fynieren zoude. Den duck 

D'Arschoot en meer andere heeren van de Staten kwamen ook tot Gend; nu zoo 

isser groote eere gedaen geweest aen hun, maer twee ofte dri dagen daer naer, 

zoo isser eene groote beroerte geschiet onder het gemeene; want daer was by 

name Imbiese, voorschepen van Gend, die heeft het gemeene zoo verweckt dat zy 

de wapen in de hand genomen hebben, en zy hebben de hand aen de Staten die 

daer waren, geslegen, en hebben die gemaekt hunne gevangene, alzoo datter 

groote beroerte geschiet is overal het land; daer was gevangen den duck d'Arschot, 

den grave van Symay, zijn zoone, den bisschop van Ypre, den bisschop van Brugge, 

Masschron en beyde zyne zoons, mijnheere van Sweveghem, mijnheer van 

Rasyghem, mijnheere van Eeke by Gend, La Poorte, Hessele en noch eenen, 

t'samen 12, aldus hebben die van Gend gekosen 4 capiteynen, en men zeyde dat 

was om dies wille datter eenige waren die heymelyke communicasie hadden met 

Don Jan, en ook mede datter eenige briefven gevonden waren geschreven van den 

voorzeyden Hessele. 

Op S te .-Maertens dag, den 10 sten van november 1577, zoo was het groot gemeene 

vergaert tot Ypre, en was om een zeer grooten heesch, die welke de Staten 

begeerden van het gemeene van de 17 landen: een nomber boven noch eens den 

5 sten penning van alle goed, boven dezen noch 400,000 guldens ter maend, 't welke 

geconsenteert was om de groote nootzakelykheyd, en voor een terme van 3 

maenden, en was gevonden op maendgeld en eenjegelijk gesteld wezende naer 

zyne macht. 

Op den 14 sten van november, zoo heeft huer vertoocht 


46 

in den avondt eene vreeselyke commete-sterre met den stert, zittende in 't 

zuytwesten, en haren stert streckende naer het zuyt-oosten, 't welke was gruwelijk 

in de oogen van vele menschen, en vertoochde haer wel 5 ofte 6 weken. 

Op den 15 sten van november, zoo was tot Ypre gepubliceert het augmenteeren van 

goud en zilveren geld, 't welke bin mans gedincke zoo hooge niet en was gesteld; 

want den gouden Roael dede 9 pond, en eenen Ph s . daelder 4 pond 5 groote, en 

ynkels 3 groote stukken 4 groote en 3 oortjens, en alzoo voort, want in Vranckrijck, 

Holland, Zeeland, en in andere kwartieren zoo was het geld zeer hooge gaende, 

zoo dat alle het geld bevoer uytten landen. Voort op dezen tijd zoo was de victuaeille 

redelyken coop, als coorn, bueter en alle andere zaken, maer de wynen dierden. 

Den oorlooge gink altijdts voort tegen don Jan, en den prince van Oranjen was 

gekosen gouverneur van Braband, en het stond niet zeer wel tot Gend met de 

gevangene, want op den 14 sten van november, was den duck d'Arschoot ontslegen, 

maer de andere bleefven gevangen, want daer kwamen 3 ofte 4 vendelen van het 

princenvolk, en ontrent den 12 sten van december, zoo verwachte men tot Gend den 

prince van Oranjen en daer was groote gereedschap gemaekt om hem tegen te 

komen en te ontfangen; maer het veranderde zoo dat hy niet en kwam, maer trock 

naer Antwerpen en op den 7 sten van december, zoo was don Jan verclaert by placate 

en uytroepinge tot Brussele, vyand van den lande, en alle edele die by hem waren 

ook vyand en partie des Vaderlandts, en hun goed alle gebrocht in handen van de 

Staten. 

Op S te .-Thomasdag-avond, 't welke was op eenen zaterdag, zoo wasser justicie 

gedaen by den Sauverayn Bellewaerde van eenen pacient Ingelschman zijnde; 

maer hadde gewoent 


47 

wel 20 jaer in Reningen, en hadde vrouwecracht gedaen; en was onthalst op een 

schavot voor het gasthuys. 

Ontrent de kwatertempers voor Kersdag zoo was 't dat Don Mathias, den broeder 

van den keyser Rodolfus, den eedt gedaen heeft tot Antwerpen voor den koning en 

te wesen gouverneur van de landen, ook mede dede hy eedt den Staten en de 

heylige roomsche christene Catholyke Kerke, alwaer tot Antwerpen groote triomphe 

gedaen was, en den prince van Oranjen en den duck d'Arschoot was daer present, 

maer de gevangene bleefven noch altijdts tot Gend, en don Jan maekte hem sterck, 

en don Jan was tot Brussel uytgeroepen op den 7 sten van december openbaer vyand 

van den lande, en ook mede alle zyne heeren van deze landen waren ook 

gepubliceert vyand van hun Vaderlandt en ook hun goet opgeschreven en gebrocht 

tot confiscatie. 

Op den 29 sten van december, zoo kwam den prince van Oranjen tot Gend, 't welke 

was op eenen zondag voor kersdag, en was met groote triomphe ontfangen en 

heeft daer binnen de stadt lange geweest, en die van Gend hebben vele spelen en 

genuchten bedreefven tot zijnder eere, en don Mathias, den zoone van Maximiliaen, 

den broeder van Rodolphus, keyser toens ter tijt, heeft gekosen by de Staten 

gouverneur over deze Nederlanden, en heeft tot Antwerpen lange geweest, en met 

den prince van Oranjen den eedt gedaen en de heylige Kerke besworen, en van 

daer is hy getrocken naer Mechelen, en het was een zeer jonck man van 17 ofte 

18 jaer oudt, en don Jan hem zeer sterk maekte van volk om de landen te verkranken 

met menigte van peerden en voetknechten: Spaenjaerden, Italiaenen, Duytsche, 

Namuroysen en van alle soorten van volk, met diversche edele van de landen, die 

met hem waren wel tot 22 toe, graven, prineen en edele heeren, 


48 

en de Staten hebbende gelijk een groot legere, hebben ook te velde gelegen. Het 

volk van den Grave van Holach, een clouk capiteyn van den prince, heeft met 14 

vendelen knegten beleyd de stede van Ruermunde; maer daer lagen vele Duytsche 

binnen der zelve stadt; maer de legeren van don Jan is gekomen met groote macht, 

en hebben Ruermunde ontzet gedaen, en het princenvolk moeste wycken, en 

kwamen over de Maes en namen hunnen toevlucht onder Venloo. Daer naer is de 

legere van don Jan gekomen en hebben Artschoot ingenomen en zijn dieper in 't 

land getrocken, en zy hebben hun gevonden by den legere van de Staten, en het 

is geschiet dat door verraderie ofte cranke fortuyne dat don Jans legere heeft meester 

geweest en het legere van de Staten is gevlucht, zoo dat don Jan heeft gekregen 

groote hoope van victorie, en is gekomen in Braband en heeft gezoocht diversche 

steden of te loopen ofte gekrygen met vrienden ofte met verraderye, hem vermetende 

noch Brussele te raseeren, en niet eene ziele te laten leven. Don Mathias, den 

prince van Oranjen wesende tot Antwerpen, die van Mechelen hebben gezonden 

aen die van Antwerpen, en die van Antwerpen, hebben hun gezonden 800 poorters 

wel gemonteert om Mechelen te bewaren, en ook mede die van Liere hebben 

gecregen 400 poorters van Antwerpen om hun ook te behelpen jegens don Jan; 

maer die van Luevene hebben hun overgegeven in handen van don Jan, en hebben 

hem tegengegaen met processie, aldus stond het in Braband zeer kwalijk; maer 

men verwachte groote hulpe van Ingeland, van Schotland, van Duytsland casarnieren 

met 5000 peerden. Don Jan vertreckende, als nu hier, als nu daer, met dat hy hadt 

een vliegende vendele, is gekomen voor Mechelen, maer niet lange; is vertrocken 

voor een stedeken, genaempt Bouvynes, aen den kant van Henegauw, in 

Walsch-Braband, en heeft 


49 

dat gekregen met apoyntement, is gekomen voor Vulvoorde, meenende hetzelve 

gekregen te hebben, maer zy hebben hem wederstaen; aldus stonden de landen 

zeer kwalyk. 

[1578] 

In de coude Ypre-maerct, 't welke was op St e . Mathiesdag, zoo wasser hier t'Ypre 

groote waehte gehouden, want de maren gingen vreempt, niet tegenstaende de 

marct verginck redelyk, maer crancke vente door den soberen tijd, de welke was 

overal; maer men continnueerde zeere alomme de wachte; want St e -Omaers en 

andere frontiersteden van Vranckerijck waren zeer op hun hoeden, want men zeyde 

dat don Jan hadde alliancie men eenige Franeoysen. 

Ook naer de Ypre-maerct zoo was don Jan altijdts voortgaende en alomme steden 

en sloten innemende, daer hy konste; want hy nam de stede van Nivelle, en men 

verwachte groote menigte van volk uyt Duytsland; en daer vergaerde vele volk 

ontrent Brussele, om te slaen legere twee mylen buyten Brussele, en Mathias, den 

gouverneur, met den Prince, hielt hem noch altijdts tot Antwerpen, en het hof was 

daer gehouden. 

Op den 20 sten van maerte 1578, zoo zijn die van Gend ingekomen tot Brugge met 

groote menigte van volk, wel 400 peerden en wel duysent voetknegten, wel 

gemonteert en hebben in de stadt stercke wachte gehouden mette poorterie van 

Brugge; want het wel te dincken was datter eenige Gentenaers kwamen, en t' Yper 

groote beroerte was onder het volk door deze zake; want het zeer vreempt luyde 

in de ooren van vele en het liep in 't woort dat zy van daer naer Ypre komen zouden 

om het zelve daer te doene. 

Op den zelven 20 sten van maerte, zoo kwam mijnheere Pauwels van Noyelles, 

ruyter-heere van Staên, tot Ypre met zekere commissie van de Altesse Matthias en 

de 


50 

Staten om te wesene gouverneur en capiteyn van der stede en casselerye van Ypre, 

en op den 21 sten van Maerte, zoo was hy in de Gemeene Camere, en toochde daer 

besloten briefven en ook mede zyne commissie, en op den zelven dag zoo was het 

gemeene vergadert om te communiqueren met mijnheere zeker consept dat die 

van der tresorie gemaekt en gesteld hadden om de fortificatie van der stede, want 

mijnheeren van der Wet hadden zeker octroy van den hove om te lasten het gemeene 

van der stede en ook mede die van de cassellerie in het stellen van te geven zekere 

penningen en ook mede te doen werken tot vervoorderinge van de wercken; toens 

begonst men eerst aen de Antwerpoorte naer de Padde-poel-muelene, en daer was 

geresolveert en geaccordeert met versouk van de tresorie, dat was dat men geven 

zoude ter maend, de meeste 40 stuyvers, 32 st., 24 st. 16 st. en 8 st., naer het 

stellen van mijnheeren en tot hunne discretie en ook naer de macht van eenjegelyk; 

en alle die woenachtich waren bin der stede te wercken, elk manspersoon alle 22 

ofte 23 dagen eenen dag ofte te doen wercken; voort noch was tot voorderynge van 

de werken begonnen tot fortificatie, alle de penningen die zouden komen van de 

wijnaccysen en de augmentacie van de bieraccysen dat zy zouden meer gelden 

dan zy het jaer voorleden golden; en daer was by het groote gemeene vermenigtigt 

in de vergaderinge voor dezen, op den 13 sten van maerte, datter niemand en zoude 

kwyte gaen, noch geestelyke noch weirelyke, maer zouden moeten alle accyzen 

geven gelijk andere. 

Op den 22 sten van maerte, zoo heeft men groote stercke wacht gehouden meer dan 

't gewoene was; want op den 21 sten van de maend van maerte, zoo was mijnheere 

den gou- 


51 

verneur ontfangen volgende zyne commissie, want zy zeer machtig was; want zy 

macht hadde zonder breeder alle wetten ofte wethouders te verlaten en nieuwe 

wethouders te stellene volgens zyne commissie, gegeven tot Antwerpen den 14 sten 

van de maend van Maerte 1578; aldus by het groot gemeene ontfangen zijnde, zoo 

hebben mijnheeren op den 24 sten van maerte zijn eedt ontfangen, en hy hadde sijn 

logist tot S te Maertens, ten huyze van den bisschop, en zyne huysvrouwe en al zyne 

familie kwamen op den 23 sten t'huys, en men heeft eerst de poorterie in het werk 

gesteld, op den 24 sten van maerte alle dage 100 persoonen, en droegen den buyt 

met de pypegaten, alzoo zy begeirden, want zy en ontfingen geenen loon. 

Op den 27 sten van maerte, zoo was het groot gemeene vergaert en dat by verzouke 

van den nieuwen gouverneur, om te gaen kiesen 13 mannen tot zynen raed, en ook 

tot die fortificatie van der stede en aen alle zaken, aengaende het gouvernement; 

voort zoo begeirde hy 100 mannen op te nemen tot zijn garde, en ook mede 

veranderinge te doene in de capiteynen, 't welke hem al geconsenteert was, en 

daer waren hem geoordonneert, eerst de ses mannen van de tresorie en noch 7 

mannen daertoe: eerst den hoogballieu D r Emeloot, mijnheere van de Leghere, M r 

van Wyntershove, M r van Lichtervelde, M r van Bellewaerde, zoon, en Andries 

Pallinck, jonckheere Charles van de Ryne en Jan Domysent; voort was hem 

geconsenteert 100 mannen op te nemen en capiteynen te stellen naer zijn discretie, 

en alle den tijd dat hy geweest hadde bin der stede zoo en waren maer altijd open 

4 poorten, en wel bewaert van volk. Op den goeden vrydag zoo was den trommele 

omme geslegen dat alle de gonne die opgeschreven waren, by laste van den 

gouverneur, komen zouden in het cloostere van 


52 

S se Maertens, om te aensien hoe zy gestoffeert waren van geweirre; op den zelven 

tijd was hun bevolen dat zy 's anderdags zouden komen om den eedt te doene, 

alzoo zy deden als den trommele geslegen was, op den paschavond; daer hebben 

ook eenige maren geloopen onder het volk datter eenige zouden zijn onder het 

gemeene, die welke zouden eenige conspiratie gemaekt hebben met andere by 

vorm van te doene eenigen eedt ofte by hanteekeninge, maer daer en was geen 

zekerheyd af, maer altyd dê den gouverneur sterke wachte houden; want op den 

paschavond zoo was de trommele ommegeslegen dat alle dat stock dragen koste 

hem zoude gereed maken tegen 's anderdaegs in de passchen mesdagen om te 

doene eene generale monsteringe en dat niemand uyt de stadt gaen en zoude op 

de boete van ·iij· gulden en nog 10 dagen te liggen in 't Grauken te water en ten 

broode; hy hadde ook last gegeven dat men sterke wachte houden zouden; want 

op den paschavond zoo wachte 4 vendelen, elk met 50 mannen, en op den Paschdag 

zoo waren daer open 4 poorten, en aen elcke poorte wachte 50 mannen; voort liep 

in 't woord dat don Jan achterwaert getrocken was, wel 9 milen, met zijn volk, latende 

zyne steden, die hy in hadde wel voorzien van volke, en men hielt alomme stercke 

wachte geheel Vlanderen duere; want het scheen dat den eenen den anderen niet 

en betrauwde, en den bisschop van Ypre bleef tot Gend altijdts met de andere edele, 

en den bisschop van Brugge, altijdts bewaert met volk. 

Op den Passchendag, 't welke was op den 30 sten van maerte, zoo wasser veele 

onder het volk te seggen van tailliooren, die zy zeyden gegeven te zijn aen eenige 

persoonen, en dat die zelve zouden vry geweest hebben van een kwade conspiratie 

by eenige gemaekt, waer doore dat onder het volk groote 


53 

beroerte was, zoo dat den gouverneur eenige ontbood om de waerheyd af te wetene; 

maer men vant van dien niet waerachtig te zyne; maer daer was noch eene ander 

zake van eenige hanteekeningen, zoo men zeyde, waer doore datter eenige 

persoonen in beteecht waren, en op den Passchendag zoo was Nicasius van Walsch 

Cappelle ontboden, en was bevolen in de vangenisse te gane, en ook mede den 

bastaert van den greffier. Op den zelven Paschdag zoo en mochte niemand uytter 

stede gaen; want daer was bevolen aen alle poorten dat men geen inwoenders en 

zoude laten uytter stede gaen. Op den maendag in de Passchedagen, zoo was van 

gelyke verboden dat men niemand en zoude laten uitgaen, en den trommel was 

geslegen dat men zoude voortgaen in het monsteren, en alle dat stock dragen 

mochte dat zoude monsteren, en het geschiede tot S te -Maertens in het cloostere; 

op den dysendag zoo was 't toegelaeten dat men mochte uyt en ingaen, alzoo men 

wilde; maer die uytgingen om uyt te blyfven moesten hunne namen laten opschryfven, 

en in het monsteren zoo warender eenige die hadden op hunnen hoed vossesterten, 

waer doore datter den eene zoude verwyten om zulks te beletten; zoo wasser op 

den 5 van april verboden by laste van den gouverneur dat hem niemand en zoude 

vervorderen vossesterten te dragen, en ook niemand en zoude stukken van tailliooren 

of ook daer of spreken, op groote straffe, corexsie om exempel van andere. 

Op den 8 sten van april, dat welke was op den Verkoren Maendag na Belocken 

Passchen, zoo was de wet vermaekt by den gouverneur met noch eenen 

commissaris, en waren uytgeroepen by den greffier mijnheere Van Besclare, voocht, 

Grijppevael, 1 voorschepen. 2 Marsys. 3 Lichtervelde. 4 Carles van den Ryne. 5 

Ingelram de Serf. 6 Jaques Vermersch. 7 Jan Doumisent. 8 Claeys Baelde. 9 Joos 

Van den 


54 

Broecke, de jonghe. 10 Jan Lauwerijns. 11 P r Ghene. 12 Ph s van de Waelle. 13 

Chrysteur de Lange, bevelende eenjegelyken dat zy zouden eeren en reverentie 

dragen de zelve wethouders, en den 9 sten zoo was de wet van der Zale vermaekt 

by den gouverneur en de zelve commissaris. 

Op den 12 sten van april, zoo wasser zeer kwade mare van Grevelinge, want Mon s 

de la Moote, gouvernenr van de stadt en casteel van Grevelinge, de welke hadde 

ter diversche tyden ontboden geweest ten hove, en en wilde niet compareeren, zoo 

wasser een capiteyn gezonden met een vendel knegten om de stede van Grevelinge 

te bewaren, en dat Lamoote trecken zouden naer de legere; maer als den zelven 

capiteyn kwam in zyne presentie, nam hy hem gevangen, en hielt de stede van 

Grevelinge met het casteel voor hem, om welke mare het volk zeer beroert was. 

Op den 13 sten van april, zoo was de trommele omme geslegen om dat men het 

gemeente hun zoude gereed maken om te monsteren met den eersten trommelslag, 

en daer werd geboden by laste van den gouverneur en wet dat niemand en zoude 

vluchten eenig goed uytter stede op groote boete; voort dat men zoude wercken 

aen de fortificatien 's zondags, 's mesdags en alle dagen, eenjegelyk verbiedende 

te gaen op het werck, uytgenomen de wercklieden, op de boete van 20 p.g.; voort 

dat hem eenjegelyken zoude voorzien van coorn om een jaer, op boete, het welke 

maekte onder het volk eenen grooten gruwele; aldus stond het in het land en de 

gedeputeerde van Bergen-S te -Winockx kwamen aen die van der stede om 

assistencie. 

Op den 5 den van Meye, zoo heeft het groot gemeene vergaert geweest en den 

ingyniares, M. Guillaeme Fobre, heeft met eenige wethouders en die van 't groot 

gemeene gaen toogen het beroep gemaekt tot de fortificatien van der stede, 


55 

en dat elk in zijn collegie over zoude brengen zulks als zy hadden gezien, en omtrent 

den noene zoo heeft het groot gemeene daer op geraempt, en daer was geaccordeert 

en geresolveert dat men voortgaen zoude in het zelve en den ingyniaris zoude 

maken 20 ofte 21 graveleyns ofte verschransynghe buten der stede, hy zoude 

hebben 9000 guldens om de wercklieden op zyne burse te betalen, maer geen hout, 

steen ofte ysere tot zynen laste, maer het hantwerck van het aerdewerck; voort 

zoude moeten de kerke van de Brielen afgebrocken wesen, en ook St e -Jans; voort 

alle huysen, boomen, hagen bin de 2000 voeten zouden moeten geweird wezen, 

en meer andere bespreken daer toe dienende. Op den 19 sten van Meye heeft men 

beginnen de kerke van de Brielen af te breken en daer naer St e -Jans. 

Op den 8 van meye, 't welke was op den lasten dag van de assencionmaert, zoo 

wasser justicie gedaen by den souvereyn van 2 persoonen metter coorde, en 

meenden de justicie gedaen te hebben voor de cortegarde; maer en mochte niet 

wesen; toens deden zy een potente stellen voor het Sweirdeken, maer en mochte 

dat ook niet doen; zoo heeft hy die buyten doen rechten ten hoogen dicke. 

Op den 10 sten van meye, zoo was de Brielen-Kerke begonnen af te breken, want 

een zeer sorgelijk werck was, want op den maendag naer Sixen, den 20 sten van 

meye, zoo lieter eenen zijn leven, dood vallende en een zeer gekwest; en de 

fortressen begonsten zeer voort te gaen, en de generale middelen waren verpacht 

in te gane op den 15 sten van meye, eyndende te half oust, 't welke noyt in Vlanderen 

zulk eenen heesch was. 

Op den 28 sten van meye, zoo 't welke was den sacrament- 


56 

avond, zoo wasser justicie gedaen by mijnheer van Bellewaerde van 3 gasten, die 

welke waren lange gevangen geweest, en den eenen was den weerd te Meesen 

Berge, en d'andere hadden by nachte op den landtsman gelopen en groot kwaed 

gedaen, en waren met den sweirde gerecht, den eenen naer den anderen op een 

schavot, voor het Gasthuys, en daer naer gerecht. 

Ontrent uytganck van meye, zoo heeft men zeere gevreest van Grevelinge, want 

Lamoote scheen te openbaren vyand, want hy eenen gedeputeerden van de Staten 

gezonden by hem heeft geaprendeert, want den secretaris van mijnheere van Lycke 

was tot S e -Omaers gevangen, en en wilde den commissaris niet ontslaen, hy en 

wilde hebben die S te -Omaers gevangen was; aldus hadde eenjegelyk kwaed 

gevoelen van hem. 

Op den 13 sten van wedemaend, zoo hebben de wercklieden die de Brielen-Kerke 

en S te -Jans genomen hebben te breken den torre zoo verre geruympt, en alle zaken 

gereed, want het was een gruwelyk werck, want den torre stond op dry kanten op 

schooren en hadden alle de schooren gepeckt en met veel hout en stroy daer by 

geleyd, en op eenen vrydag 's nuchtens omtrent den een uren en alf, op den 13 van 

wedemaend, hebben zy het vier daer in gesteken, en het en was genen wint, niet 

met allen waeyende, maer zeer stille; want alle de lieden van den Briele waren 

meest met hun goed gevlucht, want elk vreesde zoo als het vier daer in was ontrent 

een alf ure of wat by, zoo was het vier zoo snel dat het zeer rasch was tot in het 

vanegadt, en de naelde is nedergevallen by naer zuyt van den torre, en was naer 

den tween en alf, zoo is den torre geschuert en nedergesonken; maer daer bleef 

een groot deel stane. 


57 

Op den 13 sten ofte 14 sten van wedemaend, zoo was onzen gouverneur, mijnheer 

van Noeles, ten hove gemaekt gouverneur van Bapame, en kwam tot Ypre en 

vertrock van stonden naer zijn gouvernement; want men zeyde datter eenige 

Francoysen met mijnheere van Valf ingenomen hebben Bapame, duer dien dat den 

gouverneur overleden was. 

Op den 18 sten van wedemaend, zoo wasser justicie gedaen by den gouverneur van 

eenen pacient, de welke was complis van de laetste 3 gerechte metten swerde op 

den 28 sten van meye, en men verwachte zyn remis, maer het en konste niet 

passeeren; aldus zoo wasser een schavot gemaekt voor het gasthuys en hy was 

daer den hals afgehauwen en daer naer begraven in de heylige aerde. 

Op den 21 sten van wedemaend, 't welke was op eenen zaterdag, zoo wasser 

uytgeroepen volgens de Pacificatie van Gend dat hem niemand vervoorderen en 

zoude volgende het inhout van dien ter presse (prêche) te gane ofte in eenige 

conventickelen ofte vergaderinge van dien of te vallen, aen zulke peine als in dien 

begrepen staet, want men begonste wederomme te preken naer de Nieuwe Religie 

in vele plaetsen buyter stede. 

Op den 20 sten van hoymaend, 't welke was zondags voor Marie-Madalene-dach, op 

S te Magrietedag, 's nuchtens ontrent den 4 uren, datter eenige den nacht te vooren 

geslapen hebben 6 ofte 8 binder stede, en waren gekleet gelijk brauwers; zy gingen 

naer de poorte achter den Besanters. Buyten der stede waren die van Gend met 3 

vendelen voetknegten en 200 peerden koomende ter Meesepoorte, de Besanters 

met 6 ofte 8, a 10 mannen, soldaten en poorters; zoo wasser een ofte 2 ofte 3 

poorters, die van deze zake wisten, en hebben dese 


58 

soldaten en eenige poorters met het schijn van eenige redenen verzonden, en midts 

de hulpe van die daer gecleet waren gelyk brauwers knapen, zoo hebben zy de 

poorten in gekregen, en hebben een poortere, die werre boot, dood geslegen met 

een stockade, en koomende binder stede met een groot gedruys, mijnheere van 

Assche zelve mede, en meer edele met hem, zoo zijn zy ter maerct gerocht; maer 

onder wege zoo hebben zy noch dood geschooten eene jonge dochter in eene 

venstere. Komende ter maert, roupende: Oranje en Gend! hebben elk een doek of 

wit pampier aen hunnen hoed gedaen, en hebben terstond midts hulpe van eenige 

goedwilligen met hun gelopen, en hebben gevangen den hoogballieu, den 

stedehoudere, den greffier, den heere van de Clyte, mijnheere Visch, Simoen 

Uytdenhove, mijnheer van Bellewaert, Joorys van Halle, Jan Willemet, P r Jonckheer, 

de jonge, Clays de Lanayge, de Schoudere, Joos Lysschen, meester Jacop Kanos. 

Alle deze waren bin corten tijd gevangen, noch haelden zy tot de Predicairs broer 

Pieter, de welke wel over 20 jaer gedaen had op zijn verwerre 2 nederlagen ontrent 

Boesinge; aldus zoo liepen zy, de soldaten en ook vele van der stede mede, ontrent 

den ses uren, en hebben gerooft alle geestelyke, daer zy die gevonden hebben, 

ook mede hun huys, cleers, juweelen en noch diversche pastors geslegen. Aldus 

alle die poorters, die uyt hun huys kwamen, moesten hebben een wit teeken aen 

hun lieder hoed; want daer mede mochte elk gaen daer het hem beliefde; alle de 

peerden stonden ter maert van hun in oordere, en over veele was grooten druck; 

zy liepen zeere om mijnheer van Eversam te vinden, en hebben hem gekregen en 

geslegen, en met hun geleet tot Mijnheere van de Clyte in het huys; aldaer letten 

zy ontrent een half ure, zoo hebben zy hem wederomme geleet in zijn huys, wel 

met ses peerde-ruyters en 20 voet- 


59 

knegten, en alzoo hem bewaert in zijn huys, noch altijdts rovende daer zy 't vonden; 

want mette soldaten kwamen vele van Meenen en Wervycke, en konden die wel 

alzoo vele roofven als de soldaten; zy hebben alle het geschut gehaelt uyt de Halle 

en hebben de straten afgezet mette artillerie, en hebben alomme de maert bewaert; 

aldus alle poorten gesloten zijnde, zoo hebben zy noch zeere gezocht mijnheer P r . 

van der Mersch, ontfanger van de confiscatie en noch mede den promoteur, en M r . 

Charles Uytten Dale; nu den dach over gebrocht, zoo wasser ontrent den avond 

geluyt een gebodt, daer menig mensch was om te hoorene aldaer, en daer was 

geroupen by laste van den capiteyn en commissaris van Gend datter eenige kwade 

conspiratie op handen was geweest, en ook mede dat de soldaten niet meer roofven 

noch stelen en zouden, 't welke noch kwalyk onderhouden was. 's Anderdags, 't 

welke was op den 21 sten van hoymaend, zoo wasser zeere gezocht meester Charles 

Uytten Dale en M r . P r . Van der Mersch, en mijnheer van Bellewaert was 's daegs 

te vooren uytgelaten, en Lauwers de Keelewaert, cruyder, en Maillaert van Leene, 

beyde serjanten van de soldaten; ontrent den 10 uren was het Groot Gemeene 

vergadert om te communiquerene mette commissarissen; maer om een ander zake 

was het uytgesteld tot Marie-Madalenadag, 't welke was 's anderdags; ontrent den 

11 uren zoo was meester Charles gecregen en gevonden ontrent zijn hof, en was 

gebrocht met vele soldaten voor de heeren, en daer naer geleet op de Halle by de 

andere, en hebben ook gevonden M r . P r . Vander Mersch, en hem geleet in de 

vangenisse op de maerct; zoo wasser dierte binder stede, want daer geen poorten 

open en waren; zoo wasser eenige poorten opengedaen en met een pasport zoo 

gerochte men uytte, daer was wederomme geroupen by laste van de commissarissen 

dat niemand jegens soldaten coopen en zouden eenig goed, 't zy zelver ofte 

juweelen, ofte eenig 


60 

ander goed op lijfstraf, ook mede dat niemand, wie hy ware, die wiste gestolen goed 

en het zelve niet te kennen en gafve, zoude vallen in zulke amende als vooren. Het 

gemeene was zeer getraiveillieert van de soldaten, en alzoo wel van de voetknegten 

als van de peerderuyters, en deden ook mede den gemeenen man zoo veel ongelijk 

als den geestelyke. 

Op den 22 sten , 't welke was op S te Marie-Madelenadag, zoo was het Groot Gemeene 

vergadert en daer waren vooren geleyd wel 7 ofte 8 artikelen aengaende den grooten 

noot om te gecrygen geld, om de groote legere te betalen; zoo by zeker schryven 

aen die van der wet gezonden was, zoo bedrouch de maend in gelde wel 60,000 

guldens, zonder het onderhoud van de artillerie en spien, noch zonder de ses duyst 

peerden van Casemiere en zijn voetknegten was ses duyst, 't welke een 

onnoemelyke somme was, zoo waren geconsenteert de generale middelen voor 

een termin van een jaer, midts avancement van een maend, en voort zoo was ook 

geconsenteert de Religions-vrede, dat elk zoude mogen leven, zoo hy wilde, midts 

wel 40 ofte 50 artikelen, en ook mede meer andere zaken. Daegs te vooren zoo 

kwamen binder stede die goetwillige van Gend, wel 36 ofte 40 peerden, al met 

swarte rocks, met wit geboort, gevoert met Oranje; 's avondts voor den 7 uren zoo 

warender gebrocht twee wagens om 's nachts wech te voerene eenige gevangene, 

en in den nuchtenstond op den 23 sten van hoymaend zoo waren duere gevoert den 

hoogballieu, den greffier, M r . Jacop Canos, M r . Charles Uytten Dale en Jan de Visch; 

met hun gingen eenige voetknegten en de goetwillige van Gend ook mede te peerde 

met noch peerderuyters van mijnheer van Assche. 

Op den 23 sten van hoymaend, zoo was wederomme het Groot Gemeene vergaert 

en was om te kiesen 18 mannen, en 


61 

ook mede om de Protestanten te geven eene kerke en noch eenig vertooch dat het 

gemeene te doen hadde met de commissarissen, aldus zoo warender gekosen de 

18: Eerst P r . Emeloot, 2 o Jonker Jaques de Cherf, heer van Wyntershove, 3 o 

Maxilimaen Lanchals, 4 o Jan Langedul, 5 o Mh r Herreman van Ottenbandiers, 6 o 

Paldynck, d'oude, 7 o Tybant, fi s Christiaen, 8 o Geleyn Lauwerijns, 9 o Juliaen Werckyn, 

10 o Michiel Baelde, 11 o Christiaen Don, 12 o Olivier de Keuwere, 13 o Jan vanden 

Berge, 14 o Jan de Casteekere, fi s Clays, 15 o Charles Velle, 16 o Daniel Longespey, 

17 o Jacop Vermersch, schupenier (kruidenier), 18 o Gillis Ryssen; noch was hun 

volgende de requeste geconsenteert in S te Nicolayskerke om hunne presse en 

andere zaken van doopen en van begraven, en nachtmael te doen, vry zonder eenig 

belet, ook mede op conditie dat zy ook van gelyke niet en zouden eenige beroerte 

maken in den dienst van de Oude Religie. 

Op den 25 van hoymaend, 't welke was op S te Jacopsavond, zoo wasser den nacht 

te vooren eenen soldaet, die welke maekte groote beroerte in het huys van Jacop 

Aernout, smytende en slaende en groote forse hedryvende, zoo dat ten provoste 

en ten wachten gekomen zijnde, hebben hem gevangen genomen, en met gewelt 

geleet in de vangenisse van het Geestelyk Hof, en op den 25 sten van de voornoemde 

maend zoo wasser clachte gedaen aen mijnheere van Assche, en mijnheere wilde 

hem hebben gejusticieert; maer daer waren eenige voetknegten van wiens bende 

dezen voornoemden was, en zeyden dat zy dat beletten zouden; zoo dede mijnheer 

van Assche komen ter maert alle zijn peerderuyters en lichte peerden, en naer vele 

en lange spreken zoo, was dezen voorzeyden soldaet dood geschoten jegens de 

duere van het Besant, ontrent den 1 uren. Op den 25 sten van hoymaend voornoemt 

zoo werd d'eerste presse gedaen by 


62 

Charles Rijckewaert in S te Nicolaeskerke, en op den 26 sten van hoymaend hebben 

zy gecontinueert, op S te Jacopsdag 

Op den 26 sten van hoymaend, zoo heeft altijdts deze voorgaende weke 7 uren 

geweest eer de poorten opengedaen waren. Op dezen 26 sten zoo wasser 

uytgeroepen by den laste van de commissarissen en mijnheer Van Assche dat 

eenjegelijk zoude hem vougen volgens de ordonnantien van de Religieusche vrede, 

dat is, dat eenjegelijk zoude mogen zyne religie houden zonder tegenzeggen op 

gehangen ofte gehackebourscheert te worden, 't zy soldaten ofte poorters, die daer 

tegen zoude willen eenig belet doen; alsdus zoo luydet eerst noene in S te Maertens, 

en op dezen zelven S te Jacopdach zoo dede men de vespers te S te Maertens, en 

daer was zeer veel volk; noch zoo wasser geroupen corts naer het uytgeroepen 

van dit verbodt dat by laste van den voocht, schepenen en raed, en ook by laste 

van mijnheer van Assche dat hem niemand vervoorderen en zoude te gane buyten 

om eenige ruwyne van kerken, cappellen ofte godtshuysen te doene, op gehangen 

te worden ofte geharkeboursiert; ook mede dat niemand en zoude uyter stadt gaen 

't zy soldaten ofte poorters zonder pasport; ook mede die soldaten hadden dat zy 

die zouden moeten overbringen boven in de Schepenkamere, waer zy gelogiert zijn 

en hun namen; ook mede de soldaten zouden moeten overbringen de namen van 

hun meester en hun capiteyn. 

Op den 28 sten van hoymaend, zoo was het Groot Gemeene vergaert, en daer was 

vertoocht by commissarissen den inhout van de commissie van de 18 mannen, en 

ook wasser eenige veranderinghe in de zelve; want P. Emeloot en Maximiliaen 

Lanchals geene en was, maer Jaeques Tackoe 


63 

en Geleyn Lamoote, en daer waren vooren-geleyd 9 artikelen, het welke zoude 

wezen die mogentheyd van de 18, 't welke elk collegie raemde in 't zyne naer het 

vermogen, zoo was't hem toegelaten in alzoo veele als't in algemeene was en dat 

recht gedochte, en bin dat men deze zake handelde in de camere van mijnheeren, 

zoo kwam M r . Van Ryhove, gouverneure van Gend, en coorenel met 40 peerden 

goetwillige van Gend, en van zijn peerd gebeed zijnde, zoo kwam hy boven en 

brochte mijnheeren eenen brief, en zeyde dat hy verstaen hadde het geweld by de 

soldaten gedaen, zoo begeerde hy de poorten gesloten te hebben, en men meende 

dat men eenig recht gedaen zoude hebben, maer daer was uytgeroepen de 18 

Mannen met hunne commissie en ook mede indien eenige poorters wisten daer 

eenig gestolen goed ware dat zy 't zelve te kennen zouden geven op gehangen te 

zyne. Op de zelve ure zoo waren de poorten gesloten tot naer den noene ten 6 uren 

en alf, en men zochte eenige soldaten die vele gerooft hadden, zoo men zeyde, en 

zy waren geleyd in de vangenisse; daer waren noch 2 soldaten gehangen by den 

geweldigen provost. 

Op den 29 sten van hoymaend, zoo waren wederomme de poorten gesloten en den 

Moor was gebracht voor mijnheer Van Ryhove, en zoude gehangen hebben, want 

de leere was gerecht aen de galge; maer was die reyse noch uytgesteld tot daegs 

daer naer. 

Op den 30 sten van hoymaend, zoo waren alle de trommelen geslegen, en ook mede 

de trompetten van de lichte peerden en ook van de lanciers, ook mede van de 

goetwillige van Gend, en ontrent den 9 uren zoo waren zy al vergaert ter mart en 

stelden hun in goed oordere, en daer was gebrocht den Moor, en noch twee andere 

soldaten die hadden gerooft; 


64 

en M r Joorys was daer by hun op het huys van mijnheer Van de Clyte; maer alle de 

ruyters en voetknegten riepen zeer om gratie. Naer vele roupens en ook mijnheeren 

van der wet by commissarissen ontboden zoo hadden zy alle drie gratie, midts 

boven op de Halle mijnheeren van die Wet te bidden vergiffenisse uyt name van 

geheel de stede, en gecasseert en gebannen uyt alle regimenten; zoo zijn alle 

ruyters en knegten vertrocken van de maert. 

Op den 30 sten van hoymaend, naer den noene, als alle ruyters en voetknegten 

vertrocken waren, zoo als mijnheere van Ryhove hadde geheeten, is met de 

goetwillige van Gend uyter stadt vertrocken, en gelijk met hem veel lichte peerden 

van mijnheer van Assche, zynen broeder, en reed naer Isseghem. Die van die 

Nieuwe Religie hielden altijdt hun ure en dach in de presse, want zy op den zondag, 

dyssendag en donderdag continueerden, naer het luyden van 3 poysen met clocken, 

in S te Nicolayskerke, die welke al geydelt was. 

Op den 1 sten van oust, zoo was de trommele ommegeslegen dat elk soldaet van de 

voetknegten zoude komen onder zynen capiteyn, en het trompet van alle de ruyters 

en lichte peerden, en zy deden een revuwe en de ruyters deden bin den middelen 

tijd ronde lancks de muren van der stede. 

Op den 2 den van oust, zoo wasser vercondigt by laste van den capiteyn dat alle 

soldaten, als ruyters en voetknegten, zouden moeten doen hun zelf cost, maer dat 

men hun zoude moeten geven servyssie, en dat alle vrouwen die niet en waren hun 

huysvrouwe, dat die zouden moeten vertrecken. 

Op den Thundag, zoo en hielt men geene processie, maer alle zaken waren gelaten 

om beters wille, maer men drouch processie bin der kerke van S te Maertens en de 

Protestanten maekten het bin S te Nicolays. 


65 

Op den 7 sten van oust, zoo waren de poorten gesloten, want 's nuchtens men geene 

poorten open en dede; want daer was een zake op handen onder de soldaten. 

Mijnheere van Assche trock uyt met een gedeelte peerden, en naer hem waren de 

poorten wederomme gesloten, en ontrent den 10 uren, zoo trock een gedeelte 

voetknegten uyt, en wel 70 peerden, en niemand en wiste waer zy gingen, maer 

zoo men die uyt liet, zoo waren wederomme de poorten naer hun gesloten, maer 

ontrent den 4 uren naer den noene, zoo waren 2 poorten open gedaen. 

Op den 8 sten van oust, 's nuchtens, ontrent den 4 uren, zoo kwamen de soldaten 

en peerderuyters inne, die welke daegs te vooren uyttrocken, en hadden geweest 

tot Hasebroek en hadden gevangen den pastor en den capelaen, ballieu en noch 

2 ander mannen, en ook zeyde men dat zy hadden willen beletten de presse van 

de Protestanten, aldus was het alle dagen wat nieuws. 

Op den 11 sten van oust, zoo was alle het groot geschut geprouft by den 

artillerie-meester Hans, en waren meest al scherp geladen; want men alle de stukken 

die ter mart stonden voerde tot op de Catte by de Boesinkpoorte, aldaer het vier af 

geschoten was in de lucht; zy schoten ontrent 50 schooten zonder gryt. 

Op den 13 sten van oust, zoo was het Groot Gemeene vergaert en daer was vertoocht 

hoe dat die heeren van der wet hadden gegeven aen de eapiteynen van de 

voetknegten 2000 guldens, en noch begeirden de zelve capiteynen 1000 guldens; 

ook mede wilden de peerde-ruyters ook betaelt wesen, bedragende 5000 guldens, 

aldus zoo was het Gemeene vergaert in de presentie van de 18 mannen, en daer 

was geresolveert 


66 

dat men deze 8000 guldens fournieren zoude, op conditie dat de commissarissen 

zouden geven hun handteeken, dat datzelve zoude wezen in de betalinge van de 

cote voor die van Ypre in het opbringen van de generale betalinge van de landen, 

ook mede dat mijnheere Van Assche zoude beloven en ook de commissarissen dat 

de ruyters vertrecken zouden, zonder meer wederomme te keeren; ook mede datter 

een vendel voetknegten ook vertrecken zoude, aldus wasser noch geroert van het 

stellen van een nieuw bouffet, dat is eenen greffier, 2 pensionarissen en een clerck 

van den Bloê, waer over gerecommandeert waren eenige procureurs van Gend en 

meer andere, maer was noch uytgesteld, zoo dat op den zelven tijd de zake niet 

ten affecte gedaen en was noch gehandelt. 

Op onzen Vrouwendag half-oust, 's nuchtens, ontrent den ses uren, zoo was het 

trompet omme geslegen, en alle de peerden vergaderden; want men meende dat 

zy wechgetrocken zouden hebben, maer het was om eene revuwe te doene; zy 

vergaderden in't clooster en te S te Martens als zy hun vertoochden, en daer naer 

trocken zy ter mart, en het was den 12 uren al gedaen. 

Op den 17 sten van oust, 't welke was op eenen zondag, zoo was 't Groot Gemeene 

vergaert en dat ten versouke van de 18 mannen en de commissarissen, om te 

kiesen eenen nieuwen greffier en eenen clerck van de Bloen en 2 pensionarissen, 

en daer warender eenige gecommandeert by commissarissen; maer het vermenige 

viel op M. Guillaume Keynaert Grypenale, den zoone van den voorschepen, clerck 

van den Bloe, M r . P r Baelde, pensonaris, en Pueteman ook pensonnaris; en daer 

was vermenigt dat men zoude soliciteren om eenen Hoogballieu; ook mede waren 

mijnheeren 


67 

van der wet gecommiteert om oordere te stellen hoe dat men best zoude vinden 

ten minste grieve van den gemeene eene groote notable somme gereede penningen 

by Allegonde, secretaris van den Prince, en eenen van den raed van State begeirt, 

en noch meer andere zaken, die daer geraempt waren. Op den zelven dag was 

noch vermenigt dat alle de peerderuyters vertrecken zouden en ook mede een 

vendel voetknegten, en dat de andere, die daer blyven zouden, hun wijf en kinderen 

zouden moeten doen vertrecken, en ook dat men hun niet zoude moeten geefven 

den cost maer servyssie, gelijk men doet in andere steden. 

Op den 18 sten dag van oust, zoo was het Groot Gemeene vergadert, en de 

commissarissen vertoochden voor 't groot gemeene dat de 18 Mannen zouden 

hebben vermeenige (stemrecht) en collegie-wijs vergaderen, en ook overbringen 

hunne vermeenigen als 't Groot Gemeene vergaert zoude zijn; ook mede was de 

begeirte van de commissarissen dat het groot gemeene zoude wille begeeren en 

sollisteren om eenen Hoogballieu, en ook recommanderen jonker Nicolays Uttenhove, 

commissaris van Gend, en naer vele disputen zoo begeirden noch de zelve 

commissarissen dat men zoude maken eenen Greffier om te dienen ter siege en 

noch eenen pensonaris in de plaetse van M r . Nicolays Kind; naer twee vertrecken 

zoo was den 18 mannen geconsenteert dat zy zouden hebben vermeenige 

collegie-wijs, als het Groot Gemeene vergaderen zoude, met agreatie van den Hove, 

alzoo zy gemaekt waren, en daer was gemaekt Greffier ter siege M r . Michiel Eynde, 

en pensonaris M r . Roeland Carpentier. 

Op den 20 sten van oust, zoo was dat in den nuchtenstond het trompet ommegeslegen 

was om de perde-ruyters te vertrecken; want zy al betaelt waren, en zy deden vele 

wagens 


68 

arresteeren om te voeren hunne bagayse, en ontrent den 4 uren naer noene, zoo 

kwamen zy alle ter maert, en alzoo wel lichte peerden als ruyters, makende op de 

maert eene tournande. Zy zijn vortrocken ter Dixmudepoorte uyt naer Roeselare, 

en er waren sommige wel getouft van hun meester, want het gemeene was blyde 

dat zy van hun waren ontslegen. 

Op den 22 sten van oust, zoo was den trommele ommegeslegen van Jaques Simoen, 

dat alle zyne knegten zouden komen ter maert, en de stroopade was gereed gemaekt 

voor de vangenisse, en de maert afgezet zijnde, zoo was eenen gebrocht by den 

officier, M r . Joris, en als hy hem vastgemaekt hadde, zoo riepen alle de soldaten 

gratie aen de commissarissen; zy geconsenteerden, en hy was maer een weinig 

opgehaelt; daer naer was den anderen gegeven eene reyse een stroppade, maer 

zeer roupende gratie: de tweede reyse op zijnde, was gratie gegeven; daer was 

eenen gezet op een groot stuk artillerie, eene ure daer naer was het stuk afgeschoten 

daer hy op zadt, en elk vertrock dan naer huys, want het was noene. 

Op den 26 sten van oust, zoo was't tot Corterijke wart, en ontrent den 9 uren niet 

wetende van waer het kwam, zoo was by vreemde mare in de kerke al afgesteld, 

en het brochte in de maert confucie by; want daer was van alle volke te mart, en op 

den 27 sten van oust, was't dat tot Ypre kwade maren ommeliepen, maer het vergink 

betere; maer men heeft in alle kerken en cloosters de beelden afgezet, niet wetende 

van waer het kwam, maer omdat tot Gend en tot Corterycke geschied hadde, zoo 

dachte men dat die van Ypre ook zoo doen moesten; maer op den 28 sten van oust, 

zoo was het Groot Gemeene vergaert en daer waren vele zaken gehandelt 


69 

die het gemeene wel veel aengingen, want die generale middelen waren 

geconsenteert voor het jaer vul, en ook mede wasser begeirt van Mathias en den 

Prince dat het gemeene consenteeren zoude huysgeld en buendergeld voor een 

half jaer, alle weke te geven den hondersten penning van dien; want daer was eenen 

commissaris, den burchmeester van den Vrye, die met lange woorden vertoochde 

in de Camere voor het gemeene den grooten noot, die in het leger was, van geld, 

en indien hem niet eenjegelijk gewilligde om op te bringen groote menigte van 

penningen, zoo zal het te beduchten wezen dat het geheel leger zal moeten scheên, 

en is te vreesen dat Vlanderen zoude wel mogen gerooft ofte geplundert wezen; 

want de groote menigte van den volke dat daer byeen is en is niet geloovelyk, want 

daer zijn wel 18,000 peerden en wel hondert duyst voetknegten. Aldus hy zijn relas 

voleind hadde is dezen commissaris uyt de camere getrocken, eenen brief gevende 

aen mijnheeren, komende van Mathias, het zelve inhoudende dat hy vertoocht 

hadde, noch begeirden de Staten twee stuyvers op alle bieren en op de tonne; nog 

begeerde eenen Geraerd Grancaey Focker rentebriefven op de generale landen, 

want de Staten waren hem t'achtere twalf hondert duyst guldens; noch wasser 

vertoocht voor 't gemeene hoe dat de 18 Mannen hadden gemaekt 8 capiteynen 

en licutenanten, en die waren het gemeene vooren geleyd; aldus het gemeene 

vertreckende elk met zijn hoogman, zoo wasser geresolveert dat de generale 

middelen zouden cours hebben, ook mede ziende den grooten noot van gelde, zoo 

in de plaetse van het buendergeld en huysgeld, zoo was geconsenteert eenen 

thienden penning op den weirelyken van het jaer 1578, en op den Geestelyken den 

helft van hunne inkoompste van den jare 1578; ook mede dat men Geraert Grancaey 

zoude rente-briefven geven voor alzoo verre als 't Vlanderen aengink; 


70 

ook mede 2 stuyvers op elke tonne bier. Aengaende van de 8 capiteynen zoo vielder 

vele disputen, want mijnheeren gezeten zijnde in hunne gemeene camere, begeirden 

te hebben eenige coronels; aldus zoo waren de capiteyns ontfangen met de 

lieutenanten, maer daer waren gemaekt twee coronels: den hoogballieu Uttenhove 

van Gend, commissaris geweest van die van Gend, den welken was eedt gaen 

doen tot Rijssele, en ook mijnheere van Winterhove Serf; uyt dien dat daechs te 

vooren in alle kerken, de stede duere, groote beroerte op gekomen was, en datter 

maren liepen dat men de geestelyke wechjagen zoude, en datter geenen dienst 

meer gedaen zoude wezen; zoo als het Groot Gemeene vergaert was zoo hebben 

al de princepaelste van der stede een vertooch gedaen aen mijnheeren van der wet 

en aen de 18 Mannen, vragende hun wat hunne meeninge was, dat de Catholyke 

Religie zoude moeten cesseeren en van waer het kwam dat men in alle kerken 

zulks gedaen hadde; waer op mijnheeren en de 18 Mannen hun antwoorden dat zy 

geen bevel en hadden, maer naer dien dat het gedaen was uyt vreese van de 

soldaten, niet kwalijk en was; maer aengaende de religie zoo en verstonden zy niet 

dat den dienst cesseeren zoude, maer dat eenjegelijk zoude zynen dienst doen, 

zonder vreese; zoo was 't op den 29 sten van oust, metten trommele omme geslegen, 

en ook ter Halle uytgeroepen dat hem eenjegelyk zoude wachten op lijfstraf alle 

geestelyke in ruste te laten, zonder hun eenig ongelijk te doene. 

Op den 31 sten van oust, zoo was't dat de poorterye wederomme begonste de wachte 

te doene, en daer waren 8 capiteynen en 8 lieutenanten, en loetten wie dat er eerst 

opgaen zoude, en het viel op Carles Velle; zoo heeft hy d'eerste wachte opgeleet 

met zijn volk, en daegs daer naer wederomme, en alzoo met de zonne andere 

capiteyns volchden, en 


71 

men heeft alomme binder stede wederomme dienst gedaen in alle kerken, d'oude 

coustumen onderhoudende. 

Op den 1 sten van september, zoo warender veele knegten aengeschreven die Simoen 

Uttenhove gedient hadden en M r . Van Ryhove, en men zont ze alomme op de 

dorpen, gelijk tot Kemmele, en op andere plaetsen, en niemand en wiste de intentie 

van dien; en op den 4 van september, zoo warender een deel van deze voornoemde 

soldaten tot Poperinghe, en hebben met eenige kwaedwillige gegaen in de kerke 

van St. Bertin, en hebben't al in stukken gesmeten, en ook andere in andere plaetsen 

van de zelve doene; want die van Gend bin hun stede en wilden niet consenteeren 

eenige geestelyke, en ook mede ontrent hun stadt, aldus begonst het ook ontrent 

Ypre dat hetzelve zoude volgen; want men hoorde anders niet bin der stede dan 

van bet wechjagen van de geestelyke; nochtans op den 4 september, was van den 

Hove gezonden dat men processie zoude dragen, 'twelke men dede elk in zyne 

prochie op den 7 van september. 

Op den 8 sten van september, zoo was Onzen Vrouwendag, en op den noene, zoo 

wasser uytgeroepen by laste van den voocht en schepenen, metgaders de 18 

Mannen, dat elk wie hy ware de welke bevel gegeven hadde boomen en hagen te 

vellen, en noch niet gedaen, dat de zelve hun zouden vougen om het zelve te doene 

bin den derden dag; opdien zy hetzelve niet en volbrochten, zoude gedaen wezen 

ten hunne coste; ook mede alle houtmakers, die geen werck en hadden, dat die 

hun zoude vinden op de Halle ten 4 dag naer de uytroepinge, men zoude hun te 

werke stellen, en goede dachuren geven. 

Op den 9 sten van september, ontrent den noenezoo was den trommele omgeslegen 

dat het vendel van Costere zoude geld 


72 

ontfangen, en alzoo haest als zy leeninge gehadt hadden, zoo moesten zy 

vertrecken, en waren van de wachte; maer daer kwam een ander vendel op, en 

vertrock te Tourhoutpoorte uyt, en men wiste niet waer dat zy trocken, maer zy 

namen den wech op naer Noenebusch, en trocken naer Meenen, alzoo men achter 

naer hoorde, en men zeyde dat men Rijssele van alle zyden benauwen zoude, maer 

gingen tot Meesen liggen; de bende van Costere was ontrent Steghers en ontrent 

Seclyn boven Rijssele; wel 15 vendels Walen, men zeyde, waren ter ander zyde; 

zy kwamen uyt 't leger en waren gecasseert. 

Op den 14 sten van september, 't welke was op Heylig Cruysendag, zoo waren 

mijnheeren vergadert, en ook mede de 18 Mannen, en ontrent den 9 uren, zoo 

waren alle de poorten gesloten, en daer waren eenige maren gekomen datter waren 

sommige voetknegten, die in 't legere waren gecasseert, en waren sterck, zoo men 

zeyde, by de 17 vendels; ook waren allomme knegten, tot Belle, Meesene, Waestene, 

Poperinge, alle van de companie van mijnheere van Ryhove, ook waren daer ontrent 

de peerden van mijnheer Van Assche; nu het gemeene ook niet wetende waeromme 

dat men alle de poorten gesloten hielt, en mijnheeren den geheelen dag vergaert 

zijnde, en daer was zeer veel volk van buyten, die gekomen waren ter presse, die 

welke uyt de stadt niet en mochten, en buyten alle poorten, zoo wasser veel volk 

om ook in te zyne, maer de poorten waren alle opengedaen als de clocke was op 

het verlaten, en het volk dat buyten was ingelaten. 

De commissarissen met de 18 Mannen begeirden ook bin dat zy vergaert waren, 

dat de 4 oordene, als Fremineurs, Prekaers, S te . Jan Broêrs, en de Augustynen, 

zouden vertrecken uytter stede, om te schuwen meerder kwaed; want de soldaten 

vermaekten hun alle geestelyke uytte stede te jagen, 


73 

aldus mijnheeren van der Wet met de zake te werk zijnde, en ook zeer wegende; 

nochtans uyt vreese van meerder kwaed hebben moeten accoordeeren hun alzoo 

vele als in hunne macht was, en alzoo vele als het recht toeliet; aldus zoo was hun 

gelast venduwe te houdene en alle hun goed te verkoopene bin den derden dag, 

of indien zy dat niet en deden het zoude buyten wezen; aldus alle biddende oordene 

zeer ontsteld zijnde zoo moesten zy genieten en te vrede wezen; 's daegs daer 

naer, op den 15 van september, in den nuchtenstond, zoo waren de soldaten de 

Framineuren zeer overlastende, en liepen in de kerke en hebben eenige beilden 

gebrocken, en iemand heeft gaen klagen, zoo liepen daerewaert met hun geweirre 

wel 50 soldaten; het scheen zy zouden het clooster nedergesteld hebben, en ook 

gepillieert; maer den lieutenant en den hoogballiu hebben 't belet, en weder doen 

keeren dat eenige zouden mogen genomen hebben; achter noene hebben zy 

venduwe gehadt en verkoopinge gedaen, en de soldaten hadden den nacht te 

vooren eenige beilden gebroken voor de kerkdeure, en daechs te vooren Onze 

Vrouwebeilden voor de vaute, en ook voor het gasthuys, en de hoofden op de galge 

gesteld voor het Bezant, en een gehangen aen het pellerijn in een ringel gebonden 

met linten. 

Op den 16 sten van september, zoo wasser veel volk nederkomende van Gend, van 

Coorterycke, Meenen, Brugge en van vele plaetsen, alle naer Belle trekkende jegens 

de Walen, die daer tot Steghers en alle omme ontrent waren, en ontrent den vijf 

uren zoo kwamen twee vendels poorters van Gend, en waren voor de Meesepoorte, 

en daer was raed gehouden wat men met deze vendels maken zoude, en ontrent 

den 8 uren zoo slouch men den trommel van beyde de zyden binnen der stede. 

Jaques Simoen en van Capelle 


74 

en alle de capiteynen van der stede vergaderden uyt elke companie een gedeelte 

poorters, en stelden alle straten af, omdies wille datter geen desoorders wezen 

zouden in het vertrecken van de soldaten en ook in het inkomen van de Gentenaers, 

en elk stelde een lanterne uyt met eene keirse en alle de vierpannen waren gedaen 

branden; het vendel van Jaques Simoen vertrock vooren en daer naer zoo kwam 

dat van Capelle en liepen zonder oordere, komende in de buytenstrate riepen: ‘Geld!’ 

Zy meenden wederomme te keerene naer de mart, maer ziende de straten al wel 

afgezet, namen zy hun vertrek ter poorten uytte naer Belle, en d'ander kwamen 

langs de Meesepoort in, men gaf billetten en elk trock in zijn logement. 

Op den 17 sten van september, zoo hebben de poorters van Gend de eerste wachte 

gedaen; zy kwamen met hun vendele op, ontrent den 9 uren, en hebben alzoo de 

wachte gedaen mette poorterie van der stede, en achter den noene zoo hebben 

alle de capiteynen van der stede, al 8 uren, volk ontboeden, om dies wille, zoo zy 

zeyden, den capiteyn van der stede, dat die van Gend, Brugge, Corteryck, Meenen, 

en meer andere plaetsen hun toochden goetwilligheit om alle vyanden te wederstane, 

zoo zou 't ook wel redene wesen dat die van Ypre hun ook zouden vougen om hun 

goetwilligheid te toogen, datter ook uyt elke companie trecken zoude 25 mannen, 

't zy jongers ofte andere; aldus die hun daer toe deden aenschryven waren verbonden 

t' allen tyde hun gereet te vinden. Noch zoo was den hoogballiu Utenhove ook 

knegten aenschryvende tot 200, en op den 18 van september, zoo dede mijnheer 

van Wintershove den trommel ommeslaen om knegten aen te nemen; want men 

zeyde dat hy gekozen was gouverneur van Belle en der Casselerie, en den hoogballiu 

heeft knegten gemonstert in het clooster, en in 


75 

den nuchtenstond uytgetrocken; eenige zeyden naer Vuerne, want daer warender 

eenige van de soldaten en den serjantmajoor, die meenden den wech gemackt te 

hebbene: het faillieerde hun. 

Op den 20 sten van september, zoo zouden uytgetrocken hebben de goetwillige van 

de poorterie, maer daer waren vele die geen roers en hadden, aldus zy en volgden 

niet met het vertrecken; maer in den middernacht, zoo hebben de poorterie en 

eenige van Gend gegaen en de slueters geeregen van de kerke S. Maertens, en 

zijnder ingegaen, en hebben't al in stukken gebrocken, zoo datter niet veel geheel 

gebleven en is; maer in den nuchtenstond zoo liepender eenige, en zijn door een 

glasen venster ingebroken in S te Jacopskerke, het zelve ook zulks doende, en ook 

in S te Pieterskerke, en ontrent den 8 uren zijn zy geloepen in S te Cathelyne gasthuys, 

en hebben't al gebrocken, ja zelve tresorie, coutsen, garderopen en alle catheel, 

en al meest wech gedragen en ook mede in S te Jans gasthuys het zelve doende, 

en mijnheer den Voocht hadde zijn beste gedaen, maer ten mochte niet helpen, en 

het was op eenen zaterdag en S te Mathiasdag. 

Op den 21 sten van september, zoo hebben de knechten van den hoogballiu met 

mijnheer van Winterhove, en eenige Gentenaers de stede van Vuerne geeregen 

by apoyntement; want die van Veurne hun niet inlatende, maer hadden eenige 

gevangen die hun de stede zouden gelevert hebben, en zoo hebben deze soldaten 

het clooster dat buyten staet ingekregen, vangende alle de religieusen en 

verdreegende die van Vuerne; alzoo zijnder immers ingerocht dat zy niet pillieeren 

en zouden, en wilden geene Gentenaers in hebben, de welke kwamen wederomme 

tot Yper en kwamen tot Loo duere, en hebben het cloostere van den prelact gepilliert, 

en 


76 

alles gesmeten in stukken, bringende veel goed naer de stede. Aldus hadden die 

van Gend meest alle de kerken gebrocken ontrent der stede, bringende uyt sommige 

kerken de clocken; het scheen dat die heeren van Gend, mits vele assistencie binder 

stede van Ypre, niet meer en begeirden dat men eenigen dienst doen zoude, zy 

hebben ook Cassele ingenomen, 't welke capiteyn Costere dede met zyne knegten, 

en hebben ook de Walen die lagen ontrent Stegers verdreven, en myne vrauwe van 

Glasen gevangen; aldus was 't overal groote beroerte aen allen zyden en kanten. 

Op den 18 sten van september, 't welke was op S te Mathiesavond, zoo kwamen twee 

vendels knegten, capiteyn Simoen en capiteyn Cappelle, en waren in den 

nuchtenstond voor de Meesenpoort, en daer waren twee vendelen Gentenaers in 

de stede, en waren bereyd, zoo 't scheen, om te vertrecken; maer alzoo haest als 

de soldaten bin der stede waren, zoo en wilden zy niet vertrecken; maer wilden de 

papen ofte priesters uytter stede hebben; hoewel de wagens gereet waren om te 

voeren hunne bagayse vertrocken zy bin dien zondag niet; maer bleven alle 4 de 

vendelen uytter stede, en in den nacht en 's anderendags hebben zy in alle cloosters, 

datter noch op andere tyden gebleven was, geheel geruwinneert, alzoo dat noyt 

mensch gelooft en zoude hebben, en hebben ook de kerke van S te Maertens zeer 

geschent en oock vendisie gehouden, en hebben gegeven zaken om 11 ofte 12 

guldens, die gekost hadden 150 pond, en als zy alle deze zaken vooren gesteld 

hadden, zoo zijn zy op den 29 sten , 't welke was op S te Michieldag, vertrocken naer 

Gend; maer in het uyttrecken hebben zy eenen die sentinelle stond by het geschut 

voor het gasthuys, geschoten het been af met eenen streck loot, alzoo dat hy 

gestorfven is 's anderendaegs, en d'andere soldaten hebben daer naer de wachte 

gedaen. 


77 

Op S te Bavesdag, 't welke was op den eersten van october, in den nuchtenstond, 

zoo hebben de Walen, die daer ontrent Stegers lagen versterckt zijnde noch van 

eenige, gekomen door Wervicke naer Meenen, ook mede tot Waestene, en ontrent 

den 4 uren in den nuchtenstond zoo was de sentinelle wech en de bariere open, 

en hebben alzoo Meenen ingenomen, roupende: ‘Slaet dood!’ en hebben ook eenige 

dood geslegen. De maere tot Ypre komende ontrent den 9 uren, heeft groote beroerte 

gemaekt onder het volk bin der stede, die heeren en de 18 mannen en de capiteynen 

gesprocken hebbende met elk andere om oordere te stellene bin der stede; want 

men zeyde dat zy waren 15 vendels, zoo wasser ontrent den noene geroupen dat 

alle pachters hun coorn, 't sy in schooven ofte in granen, zouden bin der stede 

bringen, en oock alle huysen die stonden bin de 2000 voeten, zouden moeten 

afgebrocken wezen, bin den dage, op te wezen verbrand; ontrent den 2 uren achter 

den noene zoo was het vier in het clooster van den Augustynen gesteken by den 

serjant-majoor, en ontrent den 4 uren, zoo was ook het vier gesteken in S te Clara, 

't welke een alzoo schoon clooster was alser in het land stond. 

Op den 3 den van october, zoo vergaderde tot Wervicke 5 ofte 6 vendels knegten, 

en bleefven daer liggene, en de peerden van Mijnheer van Assche kwamen t' Yper 

doore, om te treckene naer Wervicke, en men hielt hier zeer stercke wachte, want 

zy verdickten, en daer gingen maer 2 poorten open. 

Op den 4 den van october, zoo wasset in den nuchtenstond, zoo hoorde men alle 

omme de clocken cloppen in alle prochien ontrent Wervycke, en ook mede 's avondts 

te 


78 

vooren hadden de clocken ook geclopt alle omme, en ontrent den 5 uren zoo wasser 

gezien eenig vier en met den dage zoo begonste veel volk te komene naer de stadt; 

want de Walen hadden Wervicke ingenomen, en besprongen alle 6 de vendels, en 

daer bleefven van beyde zyden veele dood, wel 60 ofte 70 dood, en hier warender 

van der stede eenige; en aldus kwamen vele soldaten geloepen naer de stede, 

sommige zonder gewerre, sommige met gewerre, aldus wasser groote beroerte 

overal, en men sloot de poorten toe om datter zoo vele volk was, en men stelde de 

artillerie ten muere en ter poorten, en alle soldaten die gevlucht waren, moesten 

gaen onder hun vendel, en ontrent den 4 uren zoo waren gebrocht 2 capiteynen 

zeer gewont, en waren in de stede gelaten en de soldaten buyten. Op dezen zaterdag 

was tot Gent gehangen, M r . Jacop Hessele. 

Op den 5 den van october, zoo was't zondag, en in den nuchtenstond trocken vele 

lieden naer Wervicke, en komende by de stede zoo hoorden zy luyden eenige 

clocken, en het waren de Walen die wederomme bin der stede waren en deden 

daer, zeyde men, misse doen; men slouch t'Ypre den trommele om dat alle gevluchte 

soldaten zouden vergaderen, en trocken uytter stede. Het liep in het woord dat de 

Walen meeninge waren de stede van Dixmude in te krygen, en daer trocken eenige 

gedeputeerde uyt Ypre om hun te adverteerene van zulks, en men zondt naer 

Dixmude 60 soldaten om de stede te bewaren, en het stond al in de wapenen dat 

stock dragen mochte, en het was belet; aldus hebben de Walen alleomme vele 

zaken voortgesteld; maendag, dyssendag, woensdag was men ten hove om dat 

Casemier zoude eenig volk zenden, 't zy te peerde ofte te voet. Op den 10 sten van 

deze maend, zoo waren vele landswerren vergadert met 


79 

twee vendelen knegten, en de Walen zijn uyt Meenene gekomen met geweld, en 

hebben de landtlieden bevochten, en daer zijnder vele verslegen, en ook mede vele 

Walen; dit gebuerde ontrent eene prochie, genaempt Lauwe, en het maekte eene 

groote beroerte overal. 

Op den 11 sten van october, door dien dat de Walen eensdeel gesommeert hadden 

de stede van Ypre, zoo was het vier in den meesten deel van de fourbourgen 

gesteken en verbrand, en men hielt sterke wachte, want de 4 mannen deden de 

waehte van der stede; maer Casemier, den palsgrave, kwam zelve in persoone met 

1400 peerden en 1000 voetknegten, en de Walen hebben op den 13 sten van october, 

alle huysen afgebrand buyten Meenen, daer zoo menig duysent schoof coorn in 

was, en hebben hun sterck gemaekt jegens de kompste van Casimiers volk; want 

Casimier was tot Gend, zoo 't wel noodelijk was, en tot Corterycke waren gekomen 

wel 1400 peerden. Op den 14 sten van october, zoo kwamen de Walen tot Beselaer 

en haelden daer coyen en schapen, en namen ook eenige pachters gevangen, en 

kwamen ook tot Zonnebeke en tot Gelluvelt; aldus wasser alomme ontrent Ypre 

grooten noot. Op dezen zelven dach voornoemt zoo passeerden eenige knechten 

wel 300 ofte bet, zy kwamen van Thielt, en gingen liggen tot Waestene, want men 

vreesde dat de Walen daer ook zouden komen. 

Op den 15 sten van october, zoo gingen dry poorten open, de Torrepoorte, 

Elverdinckpoorte en Meesepoorte, en de Walen hadden in den nacht gehaelt den 

prochiepape van Beselaer om dat hy preekte naer de Nieuwe Religie, en ook mede 

de peerden van mijnheere van Beselaer, en het volk kwam altijdts continueerelijk 

gevlucht; aldus ontrent den noene, door dien dat de landtslieden niet en obedieerden 

van 


80 

het coorn in de stede te hringen, zoo hebbender eenige capiteynen van der poorterie 

de landtslieden bevolen hun coorn, havere en al hunne vruchten in de stede te 

bringen; indien zy dat niet en deden, zouden de soldaten van der stede met geweld 

de zelve koomen halen, en daer zijn ook op een ander kwaertier van der stede 

eenige soldaten uyt getrocken met eenen serjant, ontrent 12 met hem, en hebben 

wel 6 ofte 8 voeren vruchten ingebrocht; en dit was ook met 3 trommelen omme 

geslegen, by laste van de Heeren van der wet, en by laste van de 18 Mannen en 

capiteynen, dat op lijfstraffe alle soldaten die niet opgeschreven en waren zouden 

moeten vertrecken, bin 4 uren; aldus was't alle dage wat wonderlijks. 

Op den 16 sten van october, zoo hebben de Walen, die tot Meenen waren, gekomen 

in den nuchtenstond, en hebben die van Waestene besprongen; daer waren in 

Waestene vele soldaten van onze zyde, en hebben door eenige huysen bin 

Waestene gerocht, en hebben Waestene ingenoemen, en vele volk vermoort; de 

soldaten, die in Waestene lagen, ziende dat zy niet en konsten houden, zijn gevlucht 

op het casteel, aldaer zy het gehouden hebben, en ook eenige inwoonderen van 

Waesten met hun; aldus kwam de maere t'Ypre ontrent den 8 uren, in den 

nuchtenstond. De gecooren knegten van Thielt, zijnde met de soldaten die by 

Waesten gelegen hadden, hebben zeer frayelijk hun geweird; maer zijn van de 

Walen zeer beschadigt geweest; alzoo dat er vele dood bleefven; nu meester 

wezende van Waestene deze Walen hebben getrocken naer het casteel; maer 

moesten daer zelve wijcken, en hebbender veel volk gelaten in eene dreve met 

boomen; ziende dat zy daer geen proffijt en deden hebben Waesten in vier gesteken, 

en hebben't zoo gebrand, datter niet veel en is blyven staen; aldus kwam het volk 

van Meesene, Nieuwkerke, Belle, Kemmele meest alle in de ste- 


81 

den met hun goed en kinderen, 't welk druek was om te ziene. 

Op het casteel van Voormezele zoo lach een gedeelte poorters van Ypre, horende 

van Waestene en niet wel geprovancioneert en ook niet hebbende amonicie, alzoo 

't wel betaemde, hebben eenige van hun komen vertoogen aen den hoogballiu, en 

de 18 Mannen. Zoo was hun gelast dat zy het verlaten, en het vier daer in steken 

zouden, 't welke alzoo geschiede; want metten avond is het vier daer ingesteken 

en het casteel verbrand. De Walen ziende dat tot Waesten al in viere stond hebben't 

verlaten, en hebben met hun genoemen 2 stukken artilerie, die die van Ypre 

gezonden hadden tot assistentie van die van Waestene, en zijn getrocken over de 

maert van Commene naer Wervieke. Die van het casteel van Waestene vreesende 

die Walen, hebben't verlaten, en zijn naer Ypre gekomen; aldus hielt men sterke 

wachte tot Ypre, want de 4 mannen moesten waken. Den palsgrave Casemier was 

tot Cortrijck, maer dede geheel weinig tot de Walen: hy verbeyde zyne voetknegten; 

aldus stond het land in roere. 

Op den 18 sten , zoo hebben de soldaten genomen vele ossen, die de Noortmanders 

ingebrocht hadden, zy hebben die gehaelt in Vuerenambacht, en behoorden toe 

die Pypes van Armentiers; want men hadde kwaed gevoelen van alle de Walen. 

Op den 22 sten van october, zoo hebben die van der stede by laste van de capiteynen 

gecocht jegens de cooplieden, die de Noordmanders, de zelve die noch binder 

stede waren, toebehoorden, en cochte 50 ossen, en men dede die slaen voor 

provysie van der stadt; aldus lagen de Walen noch tot Meenen en Casemier lach 

tot Cortryck met zijn volk, en daer en gink niet voor van eenige beteringe; het liep 

ook in 


82 

het woort dat t'Ypre koomen zouden Schotten, voetvolk en peerdevolk, en alle 

prochien monsterden en moeste uyt den vyfsten; ook mede hebben de Walen die 

van Waestene en Roeselare gebrandschat, en moesten geven 50 ponden groote 

de weke, en moesten de penningen beschikken tot Meenen, en die van Waestene, 

Roeselare hebben 't gedaen by advise van Mijnheere van Ryhove en de 

commissarissen. 

Op den 24 sten van october, in der nacht zoo zijn de Walen gekoomen tot by de poorte 

voor Ypre, een gedeelte peerden, en hebben 3 schueten geschooten op der stede, 

en zijn wederomme vertrocken naer Wervycke, en hebben 3 soldaten medegeleet 

die sliepen te Seleke Muelene. 

Op den 25 sten van october, zoo hebben die capiteynen ordonnantie gehadt op te 

neemen, elk 100 mannen goetwillige, en zouden winnen 4 ℒ de maend, voor andere 

zouden die moeten betalen; voort zoo hebben eenige capiteynen gegaen in ander 

liedens huysen metten Serjant Major, en gehaelt het gewerre, waerdoor kwam groot 

rumoer onder het volk; want zy zeiden dat het was by laste van der wet, welke zoo 

niet en was, aldus zijnder vele poorters, hun gewerre gewert zijnde, principalijk 

roers, gegaen 's anderdaegs in de Camere by voocht en schepenen, en daer was 

geordonneert dat men eenjegelijk zoude wederomme geven zijn gewerre. 

Op den laesten dag van october zoo kwam een groot gedeelte Francoysen omtrent 

Cortrijck en tot voor de stad, aldaer zy waren voor 4 poorten en waren assistenten 

van de Walen; aldus stond het noch kwalijk, want daer waren vergadert tot Gend 

vele van de Staten en hadden gerne gezien dat overal zou hebben geweest, eene 

generale liberteit; maer sommige steden en wilden dat niet hebben, aldus stond er 

noch een groote tribulatie overal. 


83 

Op Alle Heyligendag en heeft men voor de catholyke geen dienst gedaen, maer 

moesten nemen hunne pacientie; maer op Alderzielen 't welke was op een zondag, 

zoo luyde men in de kerke van St.-Maertens, maer het was om te predicken, Caerles 

Rykewaert; en de kerke was zoo geschonden dat men er niet vele in zouden vinden 

geheel, maer den oorghele stond noch ongeschonden. 

Op den 2 den dach van november, zoo was 't Allerzielendag, zoo kwamer met den 

avond eene beroerte, want alle de goetwillige hadden de wachte, twee capiteynen 

Carle Velle en Jan Petit, en deze goetwilligen hadden de capiteynen opgenomen 

van de poorterie en zouden winnen een croone ter maend, en andere poorters die 

niet en wachten, zouden geven elc naer dat hy gesteld zoude zijn. Nu op 

Alderzielendag als de wachte afkwam, en d'ander aen, zoo haddender eenige 

gevangen geexamineert geweest, en moesten eenige zaken gekent hebben, zoo 

waren alle capiteynen vermaent, alzoo wel poorters als soldaten, en elc moeste 

hem vinden onder zynen capiteyn, en een jegelyk moeste uytsteken een lanterne 

met eene brandende kerse daer in, op de boete van 10 p. gr., en wederomme 

vernieuwen als het licht uit was; aldus zoo waren alle de 8 capiteynen van de 

poorters, en ook mede de soldaten en de companie van den hoogballiu in roere 

den geheelen nacht, en alle de vierpannen waren gedaen branden alle de stede 

duere, en men bestelde alle de straten met sinternellen, en het woord veranderde 

den zelven nacht; want men vreesde dat er eenige kwade menschen zouden het 

vier in der stede steken, en de Walen, zoo men zeyde, en waren niet verre, maer 

het vergink redelijk, maer daer was eenen gevangen bin der nacht en men zochte 

zeere. 


84 

Op den 3 den van november, zoo was wederomme bevolen lanterns uittesteken, op 

de verbuerte van 6 ponden gr.; en te vernieuwen, alzoo dat men den nacht te vooren 

gedaen hadde, want daer was wederomme groote vreese, want de Walen waren 

zeer sterk ontrent Waestene; aldus vreesde men wederomme een allaerme, gelijk 

den nacht te vooren, maer daer en wachte maer twee capiteynen en 2 vendels 

soldaten. 

Op den 4 den van november, zoo kwamen tot Meesene zeer veele Francoysen, maer 

het was arm volk, en hadden ook eenige peerden, en op den zelven nacht moeste 

men wederomme lanternen uitsteken, op de boete van 10 p. gr. met het licht te 

vernieuwen eer het uytgink. 

Op den 4 den van november, zoo kwamer op den noene een allaerme, want de Walen 

met de Francoysen kwamen voor de poorte, en waren peerde-ruyters; zy vertoochden 

hun omtrent de Meesepoorte, en daer was ook een gedeelte omtrent de 

Antwerppoorte en daer werd naer hun geschoten met vier stukken artillerie, en het 

volk was al zeere beroert; want alle de trommelen slougen allaerme, en alle de 

soldaten kwamen ter maert, en stonden daer in slach-ordere wel 2 uren; en omtrent 

den 4 uren zoo vergink het noch redelijk, maer het volk was zeer beroert overal, 

want Case-miers volk lach tot Cortryck, en en deder niet toe maer liet hun gewerden. 

Op den 6 en van november, zoo was donderdag, zoo in den morgenstond, zoo wiert 

men geware dat de Francoysen lagen stedevast omtrent de Muelene op de 

Meesestraet en ook omtrent de Peerde-maert, want zy hadden in den nacht 


85 

diversche scheuten geschoten, en vertoochden hun in diversche plaetsen ontrent 

Sente Jan, op de peerde-maert; ook mede zoo hebben zy in den nacht ofte 

nuchtenstond alle de overdragten en sluysen gebroken ende Ypre zonder water 

gesteld; aldus zoo wasser groote beroerte binnen der stede, en men geboet dat 

men by een vergaderden zoude alle metsers en temmerlieden om hun te werke te 

stellene, daer het noot zoude wezen, en men dede de Boesink-poorte open en daer 

trocken een gedeelte poorters en soldaten uyt, en staken in brand noch eenige 

huysen, die by gratie ofte by aventure bleven stane; aldus zoo liepen de soldaten 

met blooten zweirde en daer kwam een gedeelte Francoysen, en hadden jegens 

elk andere scarmutsie, daer bleven eenige dood van de Walen, en de Walen schoten 

bin den dage dry ofte 4 soldaten, die zeer gekwest waren; maer daer en bleven 

geene ter stede dood. Op den noene was wederomme een gebodt gedaen, dat alle 

die peerden en wagens hadden, zouden moeten comen en vinden hun te Brielen 

om te halene steen dat de stede hinderlijk zoude wezen, en men vrochte overal 

zeere om te fortificeerene de stede, daer het noet was, en men schoot diversche 

scheuten met groot geschut naer hun, bin den daghe. 

Op den 7 sten van november, in den nuchtenstond hebben de Walen de reveillie 

geslegen van den zes uren, en lagen by den Bilck van de sterfhuysekens op de 

Dixmudestrate, en daer en gink maer een wincket open op de geheele stede, dat 

was de Boesinck-poorte, en dat was om de werklieden van der stede uyt te gane, 

die alle de muren van de gebrande huyzen ommesmyten zouden, en daer ging een 

deel soldaten uyt van der stede, en hield scheutgeverten jegen elkanderen op den 

Bilck by het eerste Overdrag, en het was bevolen by de 18 mannen dat alle die bin 

der stede woenden van mans- 


86 

persoonen, en die niet opgeschreven en waren als goetwillig, zouden moeten werken. 

Aldus vrochte groote menigte van menschen aen de forteressen op alle zyden, en 

de Francoysen zonden eenen tamborijn met eenen brief aen den hoogballiu, en 

ontrent den avondt, zoo was alomme in de huysen het vier gesteken, die het daechs 

te voren gebleven waren, buyten de Tempelpoorte, en buyten de Boesinckpoorte, 

den kalkoven en de zoutkeete; alzoo is dezen dag gepasseert met sterke wachte 

te houdene, en 's avondts gingen op de poorterie by laste van de 18 mannen, 

gewillige en andere, en 2 vendels soldaten, en metten avond zoo vertrocken de 

Walen van buyten de Boesinckpoorte, en gingen liggen ontrent de 3 muelens. 

Op den 8 sten van november, zoo hebben de Walen de reveillie geslegen ontrent den 

6 uren, en het trompet slouch ook mede, en ontrent den 9 uren zoo vertrokken zy 

van den Hoogen Zieken, en namen hun wech naer Vlamertinge en trocken voort 

met hun peerden, en alle die de wachte gehadt hadden, en niet en waren op de 

rolle, moesten wederomme gaen waken, en ontrent den noene was open gedaen 

de Boesinckpoorte en de Tourhoutpoorte; aldus zoo liepender eenige poorters 

beziende of de soldaten van de Walen wech waren, maer men wilde geene soldaten 

van bin der stede uytlaten; en de poorters liepen naer den Hoogen Zieken, aldaer 

zy niemand t' huys en vonden, maer zy vonden daer vele schapen geslegen, en 

ook verkens, en ook potten met veele gecokte spyzen, als coolen, rapen, vleesch 

te viere, brood en ander victuaillie, 't welke zy met hun brochten en liepen alomme 

tot groot achterdeel van de aldaer woonende persoonen; want alle dat de Walen 

niet met gedragen en hadden of dat de lieden niet gevlucht en hadden, brochten 

zy mede; aldus ontrent den 2 uren naer noene, zoo liet men 


87 

de soldaten uyt, en zy vonden midts zoekende alomme zeere hier en daer, noch 

eenige Francoysen, en brachten eenige gevangene en ook eenige peerden, en 

ontrent den 2 uren zoo trocken de goetwillige uyt van der stede om coorn, en 

brochten 3 ofte 4 wagens mede; aldus vergink dezen dag, en men zeyde dat de 

Walen waren getrocken naer Reghenegels. 

Ook op den noene was uytgeroepen dat niemand hem zoude vervoorderen te 

backen eenig witte brood, taerten, wavels, maer zoude backen goede huysbackten 

brood, en dat by provisie tot ander stond; ook mede was geroupen dat een jegelijk 

zoude moeten dragen een rapiere, van XVIII jaer tot LX, op de boete van 4 p. gr. 

ten proffyte van eenjegelijk, die dat executeren zoude, want elk zoude wezen 

calengierder van dit. 

Op den 9 sten van november, zoo was't laet eer de poorten open gingen, en daer 

waren met het opendoen van de poorten in gebrocht 4 ofte 5 Francoysen, en ontrent 

8 ure, zoo wasser gepubliceert dat men weirren zoude alle boomen en sommige 

huysen, die noch stonden bin de 2000 voeten op geabandonneert te zyne; noch 

wasser uitgeroepen alle de geene die welke wilden halen steen, brieken ofte ander 

matrialen van de kerke van S te Jans, dat die dat halen zouden voor de vrecht. Op 

den noene ofte daer ontrent, zoo wasser ter Tourhoutpoorte ingebracht 2 Francoysen, 

hunne jonghers, by den Serjant Majoor; den eenen was versmoort in de vesten en 

den anderen was buyten de poorte doorsteken by laste van den Serjant Majoor, en 

daer waren noch ingebrocht vivandiers van de Francoysen. Op den zelven dag zoo 

was Mijnheer van Zillebeke 's avonds gevangen, en men zeyde dat hy hadde met 

de Walen complot gemaekt, en den Serjant Majoor smeet hem op de strate, en 

slouch hem zeere, een onzerelyk edelman van 70 jaer; en bin 3 ofte 


88 

4 dagen daer naer zoo was hy uytgelaten, want hy onschuldig was van al dat hem 

opgeleyd was; in den nacht zoo kwamen 4 vendels voetknegten, en 50 peerden; 

aldus zoo was de stadt voorzien van 8 vendels voetknegten en 50 peerden jegens 

alle vyanden. 

Op den 19 sten van November, op S te Maertensavondt, zoo heeft men de 4 vendels 

geforriert, en men zeyde voorwaer dat de Francoisen waren versterkt en lagen tot 

Witschate en ontrent Meesene, en s'avonds soo gingen 2 vendels ter wacht van de 

nieuwe knechten, die ingekomen waren; bin dry dagen daer naer zoo vertrocken 

wederomme de 50 peerden en het waren de lichte peerden van Mijnheer van Assche. 

Op den 11 sten van november, zoo was St.-Martensdag, en het was werckdag, want 

niemand en was bedwongen mesdag te houdene, maer eenjegelijk vrochte, want 

men geen mesdagen meer en vierde. Op dezen dag kwamen de Francoysen tot 

Cassele, en hadden op den zondag te vooren tot Steenvoorde gezijn, en slougen 

met het innemen wel 7 hondert te acht hondert menschen dood, 't welke noyt gezien 

en is, dat zulk vreed volc niet verclaert en was vyandt 's landts; zy liepen geheel 

West-Vlaenderen af, vangende en dood slaende vele menschen, en sommige 

plaetsen waren bedwongen complot te maken, want niemand en dede hun ontzet. 

Op den 13 sten van november, zoo kwamer nog altijds eenige menschen gevlucht in 

de stede, want geheel Poperingen was zeere bezorgt, want zy waren gesommeert 

by de Francoyzen en men sprack van apointemente, aldus zoo kregen de Walen 

zoo veele schadts, dat ongelovelyk was, en men vreesde 


zeere van Lamoote, want hy veel volk by hem vergaerde, voetknechten en ook 

peerden. 

89 

Op den 14 sten van november, zoo was naer den noene die geheele stadt geslooten, 

want men zeyde dat er eenige peerden voor de stad geweest hadden, en elk zeyde 

zyn gevoelen; ook waerender eenige van de notable van der stede die hun goed 

vluchtten, en op den zelven zoo waren de poorten open gedaen met het verlaten 

van de clocke, een corten tyd, om de wagenen die buyten stonden in te koomen, 

en 't volk die binnen was uyt te gane, en in den nacht omtrent den 9 uren zoo 

vertrocken 3 vendels voetknechten naer Duynkerke, en men zeyde dat Lamoote 

hadde beschreven die van Duynkerke, Nieupoort en Oostende of zy hun wilden 

houden metten koning en met de Pacificatie van Gend. 

Op den 16 sten van november zoo was het zondag, en daer was uitgeroepinge by 

laste van den hoogballieu, voocht, schepen en notable der stede van Ypre, dat alle 

vreemde die gevlucht waren binnen der stede en niet geprovanceert en waren 

principalyk van coorn om te levene met hun huysgezin 3 maenden ofte meer, die 

zoo niet voorzien en waren zouden moeten vertrecken, en indien zy niet en 

obedierden zouden zy uyt der stadt geleyd worden en geacht als rebellen; voort 

wasser geroupen dat eenjegelyk zoude moeten weiren alle hagen, glouten en ander 

zaken die stonden binder palen van 28 voeten van de mueren van der stede; indien 

zy niet en volgden het uytgeroupen van de heeren zouden geweert wezen t'hunnen 

coste. 

Op den 17 sten van november ontrent den 6 uren zoo zyn ingekoomen met hun 

capiteyn het vendel van Costere en had gelegen tot Steghers op het Casteel van 

Mevrouwe van Glason; want de Francoysen van ontrent Cassele met 


90 

groote menigte kwamen naer Stegers, aldus zoo vreesden de soldaten en verlieten 

het casteel, en kwamen t'Ypre, en men begonste t'Ypre zeere te vreesene, want de 

Francoysen hun vermeten dat zy Ypre hebben zouden, ofte het zoude hun gebreken 

in hunne macht. Op den noene zoo wasser uytgeroepen dat het 8 e deel van der 

stede zoude wereken of doen wereken aen de fortificatie t'hunnen coste. 

Op den 18 sten van november, zoo was den trommele omme geslegen dat al de 

soldaten ter maert koomen zouden, ontrent den 6 uren in den nuchtenstond, en het 

was maertdag, en zoo gingen alle soldaten ter maert, elk onder zynen capiteyn, en 

ontrent den 7 uren, zoo waren ook vermaend alle 8 de capiteynen van de Poorterie, 

dat zy moesten doen vergaderen hun lieder volk, elk onder zijn capiteyn; aldus zoo 

vergaerden alle de Poorterie voor de capiteyns duere, en alle poorten bleefven 

gesloten, en men stelde alle de straten af, met poorterie en de soldaten stonden in 

slachoordere ter maert tot de 6 vendels toe, en men slouch metten trommele omme, 

dat alle de gonne die niet en waren gerolleert onder eenige van de 8 vendelen, dat 

zy moesten blyfven in 't huys daer zy woenden, op de boete van 60 pond gr. Dit 

aldus gedaen zijnde heeft men alle vreemdelinge gaen bezouken in de acht 

kwaertieren van huyse tot huyse, en die niet geprovanceert en waren om te leven 

dry maenden ofte meer, dede men vergaderen in de kerke van St. Maertens, en in 

meer andere plaetsen, en men leydese uytter stadt met wijf en kinderen; aldus 

geduerde dit by naer geheel den dach, want het 's dachs te vooren zoo hadde 

geweest groote beroerte, want daer trocken uytter stadt 2 vendels van capiteyn 

Cappelle, en een vendel van den hoogballiu om te gaen breken de causie onder 

wege Waesten met 100 poorters, om te wereken, maer bin dat zy in het werek 


91 

waren, vervolgden hun sommige Walen en kwamen wederomme. 

Op den 19 sten van november, zoo was den serjant majoor gevangen van den 

hoogballiu en Jaques Simoen, capiteyn, want hy hooge woorden jegens hun hadde, 

en in de gevangenisse zijnde zoo leyde men hem ten laste dat hy t'onrecht Mijnheer 

van Seleke hadde alzoo gevangen, gelyk een verrader, en noch alzoo geslegen, 

en meer andere zaken, en bin 4 ofte 5 dagen daer naer, zoo wasser een ander in 

zyne plaetse gesteld. De Walen van Meenen hebben diversche plaetsen 

gebrantschat, en cergen groot gelt, en men verwachte den prince van Oranjen tot 

Gend, want hy hadde gemaekt 14 dagen voor dezen tijd een swaer protest tegen 

vele zaken die die van Gent gedaen hadden, dat zy het gedaen hadden zonder zijn 

last; aldus stond het al omme zeer kwalijk. Ook die van Dixmude en wilden geen 

garnisoen in hebben; maer hoorende dat de Walen de oogen daer op hadden, zoo 

hebben zy ontvangen 2 vendels Schotten en Hollanders; aldus de Francoysen 

versterkten alle dagen en kwamen tot diversche stonden voor de stede van Ypre, 

vangende en ten rentsoene stellende de arme landtslieden, en op den 2 ofte 3 

dagen van december zoo kwam die Prince binnen Gend; want eenige zeyden dat 

hy van hun wilde geassureert wezen; zy haelden hem in met vele peerden, want 

hy was gekosen van de vier leden van Vlanderen en Ruwaert van 't land van 

Vlanderen. 

Op den 5 van december, zoo wasser groote beroerte bin der stede, want men zeyde 

dat de Francoysen hun pijnden om binder stede te komen, maer waren wel voor de 

stadt, aldus zoo was 't alle dage te doene, en liepen in 't breed op het land, 

ruwinerende en geheel te niete 


92 

doende, vererachtende de vrouwen, ja ook, jonge meyskens, dat compasselijk was 

dat men zulks niet en verclaerde als vyanden; zy hebben ook op den 9 sten van 

december Loo ingenomen, beletten ook datter geene schepen varen en mochten 

in de vaert; want zy lagen tot Steenstrate en ter Cnocke, hebben ook de vente van 

Nieuwpoort bynaest geplondert, zoo ook in 't Noortkwaertier al gerooft, want alle de 

landtslieden liepen wech die consten; daer hebben zy zoo vele peerden gekregen 

dat ongeloevelijk was, in Merckem, Langemaerck, Noortschoote, Zuytschoote, 

Bixschoote, Boesinge, Reninge, Oostvletere, Westvletere, Polynchove, Stavele, en 

alle ommeliggende dorpen daer ontrent, 't welke was de jammerlijkste zake, die 

noyt gezien en was bin menschen gedinken, dat men een zoo costelijk land zoo 

mochte rooven; en die van Diesmude maekten hun sterck jegens de Walen, en men 

zeyde dat die van Gend hun lieten gezeggen van den Prince, en dat zy zouden hun 

vougen naer de Religions Vrede, en die van Arthoys, zeyde men, maekten hun 

sterck en begeirden te houdene de Pacificatie van Gend, en geene Religions Vrede. 

Op den 8 ofte 9 sten van december, zoo vertrocken van Brugge de gedeputeerden 

van den lande van Vlanderen naer Utrecht om met hun te communiquerene in het 

beste dat moegelijk ware, want zy begeerden te onderhoudene de Pacificatie van 

Gend. 

Op den 14 sten van december, zoo was 't zondag, en men dede gene poorten open, 

want de Francoysen waren ontrent de stede, en voor de Meesepoorte stonden vele 

wagens met gevlucht goed, en ontrent den 9 uren kwamen zy zoo naer dat zy 

haelden vijf peerden van de zelve, die 


93 

stonden voor de poorte en 3 landtslieden, en men schoot naer hun, en door den 

noot zoo clommer vele landtslieden over de barriere, en men schoot een groot stuk 

artillerie, en zy vloden met hun buyte; men dede de poorten open van ten 11 totten 

een uren naer noene, en ontrent den 3 uren kwamen ontrent 25 peerden wederomme 

voor de stad, en namen wederomme 2 peerden en diversche landslieden slaende 

en smytende die niet en bleven hunne cortegaerde, houdende ontrent het Cruys 

op de Meesestraet, en brandende daer een wagen met houdt en vruchten die 

meende te komen naer de stadt. 

Op den 15 sten van december, zoo waren alle de soldaten ter maert doen komen, en 

stonden al elk onder zynen capiteyn en den serjant-majoor, die lange hadde 

gevangen gezijn om zekere cause; want hy hadde hem onderwonden, buyten het 

last van den hoogballiu, twee Francoysen dood te doen steken buyten der 

Tourhoutpoorte, en het geviel dat capiteyn Simoen en den hoogballiu waren in 

gezelschap van den serjant en daer gevielen woorden tusschen hun, alzoo dat den 

Serjant Majoor zeyde dat 2 verraders waren, en noch meer andere zaken en woorden 

die gebeurden, alzoo zy den Serjant aenvielen en hy was gevangen; maer hadden 

de hallebardiers van den hoogballiu daer niet geweest, zoude misscheef gebeurt 

hebben; aldus Jacques Simoen en Capelle en wilden geen sweerd dragen voor dat 

daer over aen den Serjant recht geschien zoude, aldus den Serjant riep hooge en 

overluyt voor hoogballiu en alle capiteynen, lieutenanten, serganten, corporaels, 

edele en landtspasaten, dat 't hem leet was, en hy meende daer mede gedaen te 

hebben, maer was wederomme in de vangenisse geleyd jegens zyne meeninge, 

en men zeyde dat de Francoysen wel 


94 

30 vendels duere trocken met zeer veel buyt, en hadden met hun wel 800 

landtspeerden, die zy gerooft hadden het gehcele land deur; ontrent dezen tijd zoo 

was het casteelken van Handsame van de vry-laten van het Noortvrye by 

apoyntement ingenomen; maer als zy uytkwamen, de Walen, zoo hebben zy die 

meest al vermoort. Op den Kersavond, zeyde men dat de Walen die tot Loo lagen 

en tot Poperinge, dat zy kwamen naer Boesinge, want het landtsvolk begonste 

wederomme te ruemene, en naer de stede te komene, en op den Kersdag zoo 

kwamen zy voor 't casteel van Boesinge, en hebben schuyt-geverte jegens elkandere 

gehouden, alzoo in den avond zoo hebben zy geparrelementeert en 's anderdaegs 

zoo heeft de capiteyn Coninck, die op het casteel lach, het overgegeven in handen 

van de Walen; en daer kwamen in den morgenstond op Ste. Stevensdag ontrent 

den 3 uren eenige Walen, en hebben 't vier in 't Overdrach gesteken, in het huys 

by de Brielen, aldus zoo maekte dit eene groote beroerte in de stede, maer noch 

en wiste men niet dat het casteel van Boesinge overgegeven was in de handen van 

de Walen, en ontrent den 10 uren zoo en warender noch geene poorten open, en 

den capiteyn Coninck met groote schande kwam voor de poorte met zyne soldaten 

om in de stede te komene, maer het gemeente murmureerde zeere om dat men die 

zoude ingelaten hebben, want daer waren sommige die van opinie waren dat den 

capiteyn van den vry-buyters, die op het casteel gelegen hadde, zoude complot 

gemaekt hebben mette Walen; maer de capiteyn was ingelaten ontrent den noene, 

maer alle zyne soldaten moesten buyten blyven, en voor den avond zoo was hy in 

vangenisse geleyd en alle soldaten waren gecasseert. 

Op S te Stevens-dag, zoo wasser raed gehouden wat men mette Walen maken 

zoude, die laegen op 't casteel van 


95 

Boesinge, midts datter van den hove gekomen was eene treve van 8 dagen jegens 

de Walen, aldus zijnder getrocken 2 schepens, 2 raden, 2 van de 18, en hebben 

genomen een trompille, en gingen aldus naer Boesinghe, en hebben 't de Walen 

vertoocht, en de Walen hebben geobedieert. Aldus zoo bestonden eenige te reysene 

naer Dixmude, Nieuwpoort en elders, deze 5 ofte 6 dagen, niet wetende watter af 

komen zoude, en men zeyde dat Lamotte lach tot Hekelbeke met 1500 soldaten, 

en 3 vendels van S te Omaers met hem, verwachtende of die van Vlanderen zouden 

accoorderen met die van Arthois; want zy waren vergadert tot Lanoot, want die van 

Arthois wilden hebben dat men onderhouden zoude de Pacificatie van Gend, en 

niet anders; aldus zoo verwachte eenjegelijk goet ofte kwaed, en den Prince was 

altijdts tot Gend, en de Palsgrave met noch eenige edelen en Mathies met de Staten 

tot Antwerpen, en stond alzoo t' elker zyde niet wel te vergane. 

Op Alderkinderendag, zoo was 't zondag, en op S te Jansdag in den nacht, zoo 

wasser groote schade gedaen by de Walen tot Loo, want het vier van Ypre zeer 

wel gezien was; aldus gink het overal zeer kwalijk, want het platte land ginck geheel 

te kwiste, want zoo het scheen dat het geabandonneert was; want men 't niet 

verweren cost jegens de Walen. Op den Kinderendag zoo wasser eene ordonnantie 

uytgeroepen dat men moeste wercken aen de fortificatie 2 dagen te weke, uyt elk 

huys een soufysant persoon, op groote boete. Eer men dit gebodt dede zoo was 

dat de ses vendels gemonstert hadden op den Kersdagavond en geen geld ontfangen 

en hadden; naer het monsteren zoo dede men eedt doen die soldaten altemacl 

Mathias, den Prince en de Staten en de Stede, en daer waren eenige soldaten op 

den Kindersdag, die mouveerden andere, prince- 


96 

palyk van Jaques Simoen en van Cappelle, en zeyden onder elkander dat Jaques 

Simoen zoude ontfangen hebben hun geld, en hun niet dat zelve was gevende. 

Aldus zoo kwam dat zy aen de corporalen liepen, en zeyden: ‘Gaet met ons voor 

de Heeren, en zegget.’ Hoewel datter eenige corporalen vreesden, maer de soldaten 

dwongen hun, en gingen in camere en de soldaten bleefven op de Halle, en als zy 

voor de Heeren kwamen, zoo vraegden hun die van der wet of zy eenige zaken 

begeerden te vertoogene, en zeyden hoe datter eenige soldaten waren die 

murmureerden dat men hun maer eene maend en betaelde, en dat zy zeyden dat 

hun capiteyn ontfangen hadde twee maenden, en men zeyde hun dat zoo niet en 

was, maer dat men hun wel betalen zoude, alzoo haest als het mogelijk was, en 

Mijnheeren vrachden hun de corporaels of zy niet en wilden obedieren het mandat 

van Mathias, dat zy zouden doen hunnen cost en elk poorter die hun den cost gaf 

zoude verbeuren iij guldens, en dobbel geforriert zijn; zy zeyden: jae; aldus zeydemen 

hun vertreck. Komende buyten de camere alle de soldaten vraegden hunne 

antwoorden, en men zeyde zulks of zulks als men hun gezeyd hadde: ‘En zijt gy 

lieden niet te vreden, zoo loop voor de Heeren, en zegt zulkx als gy zeggen wilt.’ 

Zoo liepen in de camere wel 100, en daer warender 3 ofte 4 die het woort voerden, 

en wilden al op betaelt zijn, en meer andere zaken die daer gezeyd waren; zoo 

gaven Mijnheeren contentement voor die reyse, en 's avonds zoo warender eenige 

gevangen en in de vangenisse geleyd, en 's anderdags zoo vergaerde de crysehraed 

en daer bleker zulke zaken t' hunnen laste datter op den dijssendag, den 30 van 

december, 's nuchtens metten dagen dry soldaten ghehangen waren, eenen van 

het vendel van Cappelle en 2 van Simoen voor het Bezant, aen eene galge. 


[1579] 

97 

Op den eersten dag van den jare, zoo gink het bestand uyt dat mette Walen gemaekt 

was, en als uyt zijnde zoo gingen zy wederomme boven, en maekten hun sterek 

op het casteel van Boesinge, zoo datter niet en mochte gebrocht wezen naer de 

stede; aldus gink van langs te argere, en het begonste zeer sterck te vriesen, en 

op den 3 van lauwe, zoo was't geroupen dat alle de gonne die de wachte niet en 

hadden, moesten breken het ijs op de boete daer toe gesteld, en die Walen 

vermaekten hun zeere dat zy de stede krygen zouden, aldus sprack men zeere van 

Liberteydt; want op den 27 sten van lauwe, zoo wasser tot Gend uytgeroepen datter 

eenjegelijk hun naer vougen zoude, en op den 2 den van de maend van lauwe, zoo 

verdiekte de wachte, want elk poorterie moeste alle 4 dagen waken, en alle 4 dagen 

wercken, en op den 4 den , zoo was't zondag, zoo preekten de Protestanten niet in 

Ste. Maertenskerke, maer deden hun presse in St. Nicolayskerke; want men zeyde 

dat zy niet meer en zouden preken in St. Maertens. Op den 4 den zoo was wederomme 

geroupen het ijs te breken, op de boete van 3 guldens. Op den 8 sten van lauwe, zoo 

was wederomme bevolen te breken op groote boete, en men zeyde dat de Walen 

die tot Loo lagen vertrocken waren en het was waerachtig, want drie ofte vier dagen 

hier te vooren, zoo vertrocken zy, en op den 7 sten van deze maend in den nacht, 

zoo hebben de Walen tot Poperinge eenige poorters, die hebben gehadt regiment 

van de Nieuwe Religie, gevangen, en in de vangenisse geleyd. 

Op den 9 sten van lauwe, zoo wasser justicie gedaen by den capiteynen van eenen 

soldaet van de Walen, die lagen op het casteel van Boesinge, en hadde 's dags te 

vooren metten trommelare van de Walen gebrocht eenen brief; en dezen soldaet 

gekent zijnde van eenen anderen soldaet was gevan- 


98 

gen, want hy het vendel van Costere ontlopen hadde, zonder pasport, aldus was 

hy maer eenen nacht gevangen gehouden, en was gerecht voor het Besant mette 

coorde. 

Op den 10 sten van lauwe, zoo was dat men verwachte goede maren, want onzen 

voocht mijnheere van Beselare was gecommiteert van den Prince en van de staten 

van Vlanderen, en waren vergaert tot Commene, mijnheere van Montigny, mons. 

de Heese, beyde uyt ten name van de Walen, en den voocht ontboot dat men de 

maeltyd zoude claer maken, dat zy geaccoordeert waren; maer 's anderdags zoo 

warender eenige die 't niet en wilden hantekenen, aldus stond 't wederomme rausch, 

en die van der stede waren zeere vervaert, want op den 12 sten van lauwe, zoo was't 

dat alle poorters vermaend waren dat zy zouden claer maken hun gewerre en niet 

te bedde gaen, en den voocht trock wederomme naer Gend; aldus verwachte men 

eenighen troost, maer het kwam trage voort. 

Op den 13 sten lauwe, zoo hebben wederomme gedeputeerden gekomen en zeyden 

voorwaer dat het apoyntement geaccoordeert was, tusschen de Walen en het landt, 

datmen hun zoude betalen, want de Spaenjaerden begonsten wederomme ontrent 

Henegouw hun te vertoogen, want de Francoysen, de welke metten duck d'Alenson 

moesten rucmen ontrent kersdag, Bergen in Henegauw, door vroomigheyd van de 

ingezetene der zelve stede, hebben de zelve Francoysen Biens, en noch eene 

andere sterkte den Spanjacrden overgegeven; aldus verhoopte men in het land van 

West-Vlanderen dat het apoyntement te betere zoude duere gaen, maer de Walen 

en lieten niet noch veel kwaed te doen allomme, want op den 13 sten hier voren 

verhaelt, hebbender noch wel 20 landtslieden gevangen geweest, die kwamen naer 

Ypre, want het maertdag was. 


99 

Op den 16 sten van lauwe, 't welke was op eenen donderdag, zoo warender alle de 

gevangene uytgelaten, die welke hadden by dan 15 maenden gevangen geweest 

tot Gend, 2 bisschoppen, van Ypre en van Brugge, en noch elf edele, en daer was 

contrackt gemaekt; den Prince hadde geweest tot Gend met zyne huysvrouwe, en 

met vele edelen, en hadden contract gemaekt met die van Gend, want alle de 

gevangene moesten gelevert zijn in handen van den hertoge van Cleve, om daer 

te recht te stane, en indien die van Gend ofte iemand anders hun wiste te beclagen 

met clare en waerachtige informatie, zouden dat moeten doen bin ses weken op 

hun wederom gestelt te zijn in hunnen staet; aldus zoo verhoopte men dat de zake 

wel gaen zoude, maer tot Ypre werd men noch zeer luttel geware van beterynge, 

want daer was eene ordonnantie gemaekt dat men niet en zoude mogen eenige 

provantie uytter stede dragen, hooger dan voor 4 g. 't zy brood, bueter, vleesch ofte 

wat het zy, waer duere dat het gemeene volk van ontrent de stede, in maniere van 

spreken gebrek leden, want hun vleesch dat zy in de stede gevlucht hadden consten 

dat kwalyk met pasport uyt krygen om hun te etene. 

Op den 23 sten van lauwe, op eenen vrydag, zoo wasser by den hoogballiu, voocht, 

schepenen, raed en notable gedaen uytroupen, aengezien dat de stede groot 

onproffijt dede dat men niet uytter stede dragen en mochte, dat daer doore de 

coopmanschap vervreemde, en de stede groot achterdeel en schade hadde, zoo 

wasser toegelaten dat men met billiet ofte pasport zoude mogen uytdragen elk zulkx 

als hy van doene hadde, uytgenomen geheele schepen, wagens ofte carren die 

zouden moeten gevissenteert wezen by gecalifieerde persoonen daer toe 

gecommiteert, en de zelve 


100 

persoonen zouden hebben en ontvangen op het visiteren en hun moeyte, op elk 

schip 2 g. en van elken wagen i g. met 2 peerden ofte meer, en van elk carre....; 

aldus stond 't op een beteren, en elk hoopte het beste. 

In het beginsele van sporkele, zoo hebben die van het land van Vlanderen 

gecontracteert met Montigny en Mons. de Heese, aengaende de vertreckinge van 

de Walen, en accoordeerden dat zy zouden ontfangen ii maenden, behoudende de 

sterkte van Cassele en Meenene tot het opbringen van de penningen, maer den 

middelen tyd zoo en heeft men noch niet vryelijk mogen varen, komende van Ypre 

ofte naer Ypre, want die Walen die lagen op het casteel van Boesinge hebben altijdts 

de schepen aengesproken, want zy namen altemets eene tonne ingelsch bier, ofte 

eene tonne harinck; aldus stond 't Ypre niet al te wel. 

Op den 22 sten van sporkele, zoo hebben den nacht te vooren uytgetrocken eenige 

soldaten van Ypre van de companie van den hoogballieu, en hebben besprongen 

eene cortegarde van de Walen, ontrent de Wambeke, onderwege Waestene, en 

waren sterck van Ypre ontrent 40 en daer en waren maer 10 Walen, zoo hebben 

zy 6 daer af vermoort, en d'andere gekwetst, aldus was wederomme eene nieuwe 

roere. 

Op S ste Mathiesdag, zoo en dede men kwalijk poorten open, want die van 

Poperingen, de Walen, die daer lagen, vertrocken en leyden met hun 4 van de 

principaelste van de Nicuwe Religie, en men zeyde dat zy gingen monsteren met 

Lamote ontrent St. Omaers. Op den anderen dag, 't welke was den 25 van sporkele, 

zoo was 't wel by den nocne eer men poorten open dede, en men wilde geene 

poorters 


101 

uytter stadt laten gaen om wat nootzake dat was; aldus stont het zeer kwalijk 

wederomme. 

Ontrent half maerte, zoo wasser gecommiteert 4 commissarissen, 2 van de 

catholyken en 2 van de gereformeerden, en mijnheer van Bellewaerde en mijnheere 

van Focxvryde, en den Hoog Ballieu, en M r Lucas, de heeren van d'andere zyde, 

en hebben de zake gaen handelen, maer consten zeer kwalijk accoorderen; want 

die van de nieuwe religie wilden zeer vele hebben, want zy leyden die van de 

catholyke religie vele zaken, wel tot 21 artikelen vooren; maer daer waerender wel 

de 8 ofte 10, de welke den commissarissen niet aen en gingen, noch ook de religie, 

maer gingen de canonicken en die van het semenarie aen, aldus zoo onboden de 

commissarissen eenige goede notable mannen, om hun advis op twee ofte 3 

stonden, alwaer op den Vetten Zondag, den eersten dag van maerte, de vergaderinge 

was op de conciergerie, en daer was een goed notable poortere, die welke hadde 

een requeste op de begeirte, dat men zoude mogen dienst doen, midts gaders den 

heyligen tijdt van den vasten jegenwoordig was; dat men hun zoude plaetse 

verleenen ofte dat men hun zoude consenteren met hun goed uyt de stadt te 

treckene, daer hun zoude goed dincken, aldus zoo was deze requeste aen de heeren 

van der stadt gepresenteert. 

Op den 5 van maerte, zoo wasser uytgeroepen by de jegenwoordigheyd van den 

Hoogballiu dat men zoude exerseren de catholyke religie voor dieze begeirde in de 

kerke van S te Pieters, die welke men niet en hadde geexerseert bin ontrent 5 

maenden, en daer was verboden op lijfstraf dat hem niemand, 't zy soldaten ofte 

andere, en zoude vervoorderen van d'eene ofte van d'andere eenig belet te 


102 

doene, ofte met woorden, ofte met wercken eenig spijt ofte verwijt, maer laten 

eenjegelijk gaen, daer 't hem beliefde en dit al tot ander stond by provisie tot dat 

zyne Altese daer in voorzien hadde. 

Op den 6 van maerte, zoo was 't den eersten vrydag van den vasten, en s' nuchtens 

ontrent den acht uren, zoo heeft men de eerste messe geluyt, de welke binnen Ypre 

niet geschiet en hadde bin ontrent 5 maenden, en het was in de kerke van S te 

Pieters, en 's avondts ter vooren, zoo warender eenige soldaten, die wel zeyden: 

‘Wy zullen 't vier in de kerke steken.’ En hoewel dat zy dat niet wel en hadden durfven 

doen, nochtans om alle de vruchten, die in de kerke lagen, zoo dede de landtslieden 

's nachts waken; aldus als men zoude doen de misse als het wel geluyt hadde een 

alf uer, zoo vergaderde eene groote menigte van volk, want alle kerken gedistruweert 

waren, zoo wasser in den hoog choor eene tafel gesteld, waer op dat men den 

dienst eelebreerde; aldus uyt vreese van de soldaten, die welke in de kerke kwamen 

by groote menigte, zoo verzocht men den hoogballiu, dat hy zoude om alle violentie 

en schandalen te werrene met trommel om doen slane dat geene soldaten hun 

zouden vervoorderen eenige beroerte te makene op eenige catholyke ofte priesters 

op lijfstraf, en was met 6 trommelen ommegeslegen en op den zelven nuchtent zoo 

was tot S te Pieters begraven de huysvrauwe van Lichtervelde, joncker Collaert, 

heere van Vellenare tot Ste. Pieters, en was de eerste die men alzoo mette priesters 

begraven hadde bin 5 maenden ofte daer ontrent. 

Ontrent dezen tijd begonsten de Spaenjaerden wederomme ontrent Antwerpen hun 

spel te spelene, en hadden op eene alfve myle naer Antwerpen geweest; aldus 

stond het overal zeer kwalijk. 


103 

Op den 11 sten van maert, zoo was't kwatertember, en was woensdag voor 

d'Ypermaert en Symoen Uyttenhove hebbende binder stadt geweest 5 ofte 6 dagen 

en goet tere gemaekt hebbende met hoogballiu, capiteynen, en genoot zijnde tot 

Jaques Simoens, capiteyn, gelogiert zijnde in't Bisschopshuys, en capiteyn en den 

lieutenant van Pnesen, genaempt Geldersman, geweest voor den trouble een 

schoonmaker, wonachtig bin Ypre, zijnde daer ten huyse van Jaques Simoen, waer 

dat woorden gevallen zijn tusschen Simoen Uyttenhove en den capiteyn; hy zeyde 

dat de zelve Uyttenhove was eenen verrader, en deze grypende zynen poynaert, 

stak den zelven Geldersman, lieutenant van Pnesen, dat hy ter stede bleef; waer 

af eene zeer groote beroerte kwam binder stede, en de soldaten zeer loopende, 

zouken den zelven Uyttenhove, en hebben hem gekregen, en geleet in de geestelyke 

vangenisse alwaer hy den nacht duer gewaekt was, en zeer drouve zijnde dat zoo 

met hem vergaen was. 

Op den 12 sten van maerte 's nuchtens, zoo zouden die van de catholyke religie 

gepreekdickt hebben in St.-Pieterskerke en het zoude geweest hebben die prioor 

van Ste-Jan, en hadde misse gedaen, en als hy zoude in de preeckstoel gaen, zoo 

zont den hoogballiu om hem dat hy zoude komen spreken jegens hem; aldus zoo 

was belet dat hy niet en preeckte, maer en mochte niet gebeuren, want zy op hem 

uyt hadden. Ontrent den 9 uren zoo slougen die trommelen om te gaen begraven 

het lijk van den lieutenant, en was gelogeert in de Zuytstraet en drougen't over de 

Oude Cleermacrt duer de Houtstraet; over de maert koomende ter maert, den 

capiteyn Pnesen vooren, hebben daer het bare met het lijk gesteld, gedeckt met 

swart lakene en twee gewapende hantschoenen, en een bloot swerd daer op, en 

stelden het op de maert ontrent het Pelleryn, en bleefven staen in oordere, en 

verbeyden. Alle 


104 

d'ander vendels zijn ook gekomen, capiteyn Jaques Simoen, Costere, en het een 

vendel van den hoogballiu, en deden alle de ketenen spannen, en alle groot geschut 

scherp gelaen, en in elke strate een artillerie-meester; aldus in slachoordere staende 

en wilden den aflyvigen lieutenant niet begraven, en van de maert niet gaen, voor 

dat Uyttenhove zoude liggen den hals afgeslegen by den lieutenant; aldus die van 

der wet, zeer met de zake te wets, baden zeere aen de capiteynen om delaey van 

3 dagen; maer bleefven altijdts op hun eerste woort, en alle soldaten riepen: ‘Recht 

en geene gratie!’ Want den hoogballieu was van den bloede van den zelven 

Uyttenhove, en den voorschepene hadde getrauwt gehadt de moeder van 

Uyttenhove, aldus hadde hy veel hulpe in de stede; maer ten mochte niet helpen; 

want het moeste wezen. Zoo naer den noene ontrent den 4 uren, zoo was by 

gebrocht in de vierschare en daer en mochte niemand ter halle komen dan de wachte 

van den dach, en in vierschare wezende zoo gingen die van de wet noch aen de 

capiteynen en baden dat zy zouden willen te vrede wezen om uytstel van 3 dagen; 

maer en wilden't niet consenteeren. Aldus zoo was den heesch gemaekt by den 

hoogballiu, en daer naer de sententie gegeven met ten swerde gerecht op het 

stadhuys ofte de halle achter de berechcamere, en als hy met schoone kennisse 

en groot leetschap en veele schoone testamenten, zoo dede M r . Jooris zyne officie, 

en daer waren twee swarte susters, die hem ontcleeden, en leyden hem in het vadt, 

en 's anderdags ontrent den 4 uren naer den noene, was hy begraven te Predicairen 

by zynen broeder, jonker Carles Uyttenhove, hoogballiu, rudder; voor het bare werd 

gedragen zijn wapene en helm, metten pau, en op zijn bare liggende twee 

gewapenden hantschoenen, maer zoo haest als hy het hooft afgeslegen 


105 

was, zoo haelde men terstond de capiteynen, en men toochde het volkomen, zoo 

zy begeird hadden, en gingen van stonden al van de maert, met dragende te 

Ste-Nicolays den aflyvigen lieutenant, en daer begraveden zy hem. Drie weken voor 

de Ypermaert, zoo was geroupen dat men feeste houden zoude naer costume, en 

als't was op....dagen zoo dat men resolveerde dat oorboorelijk was dat men geen 

feeste houden zoude, want den hoogballiu en de 18 mannen verstonden dat 't niet 

zonder peryckele geschien en zoude, maer indien die van der wet begeirden dat 

men noch 3 ofte 4 vendels volk soldaten innemen zoude, en men vreesde indien 

zy binnen kwamen dat men se niet lichtelijk en zoude uytcrygen, aldus zoo was 

wederomme herroupen dat men geen maert houden zoude, dat noyt van man gezien 

en was, en op den crake zondag, daer geen volk en kwam, want de voetloopers 

alle omme de bodtschap droegen dat men niemand met goed inlaten zoude; den 

eersten dag van de Ypermaert was den 16 sten van maerte. 

Op den 19 sten van maerte, 's nuchtens ontrent den 2 uren, zoo was van de soldaten 

geconspireert dat zy zouden uyttrecken naer Vlamertinge; aldaer lagen een vendel 

Walen, en ontrent 50 spaeniers, en men zeyde dat Lamoote en de Walen verclaert 

waren vyanden 's landts; aldus zoo trocken uyt Ypre ontrent 300 soldaten al met 

witte hemden over hun acoutrement, en trocken ter Bueter-poorte uyt naer 

Vlamertinge, en waren recht voor den 3 uren ter plaetse, en capteyn Costere, die 

mede gekomen was, vraegde hem die daer sinternelle stond het woord, zoo zeyde 

Costere: ‘Vriend!’ En gelijk hy hadde willen het woord zeggen zoo doorstack hy de 

sinternelle, en daer was noch een sinternelle ook alzoo vermoort, zoo was't terstond 

allarme; zoo waren meest alle de arme spacniers vermoort, en hun 


106 

capiteyn ook mede uyt staek tot Vlamertynge en meest alle de soldaten waren 

gelopen op de kerke, aldaer gebeurde groote carmonseeren, zoo datter eenige 

soldaten dood bleefven en vele gewoont, stekende het vier in diversche huysen, 

alzoo dat die geheele plaetse afbrande op dry huysen naer, en in een huys zoo 

verbrande 4 mannen, die de Walen 's daechs te vooren gevangen hadden, en zaten 

gesloten in eenen block; aldus die soldaten van Ypre staken 't vier in de kerke, en 

meenden die te verbranden, maer het en conste vesten; zy vermoorden alle dat zy 

buyten de kerke kregen, door dien dat zy hadden een ure geschooten; zy en 

betrauwden die van Poperinge niet, maer met het crieken van den dag zoo kwamen 

zy weder naer de stadt; aldus maekte dit eene groote beroerte binder stadt en ontrent 

de stadt. 

Op den 20 sten van maerte, zoo was het Groot Gemeene vergaert ter oorzake van 

eenen nieuwen tresorier te kiesen, en noch veel andere pointen, die daer geroert 

waren van de Religions-Vrede en van de fortificatien, en meer andere zaken, en 

Jan Emeloot was tresorier gekosen. 

Op den 21 sten van maerte, zoo was't zaterdag, en Lamoote was gepubliceert en 

uytgeroepen, by laste van de Staten, vyand van het land en van de gemeene ruste, 

dat hy zoude complot en alliancie gemaekt hebben met den vyand van den lande 

en van de gemeente; zijn goed was geconfisqueert, waer het stond ofte lach; ook 

alle zyne aenhangers en die hem vooren stonden vyandts des landts, hem te 

vercrancken waer men can ofte mach. Bin een ure naer de uytroepinge van Lamoote, 

zoo was geabandonneert cenen soldaet van capiteyn Pnese, die welke hadde 

geweest in de kerke van St. Pieters en in de pastoory, en hadde veel kwaed 


107 

gedaen jegens de ruste van der stede, en daer naer met 4 trommelen omme 

geslegen, niemand en zoude hem mogen logieren ofte bergen op lijfstraf. 

Op den 22 sten van Maerte, zo was't zondag, zoo hebben die Walen van Boesinghe 

geen schepen willen laten passeren; maer begeirden van der stadt 100 pond 

buyscruyt, en zeyden dat zy het casteel houden zouden jegens Lamoote, maer men 

vreesde bedroch, aldus en zond men geene; in der nacht zoo trocken een vendel 

knegten en sommige poorters om de zelve schepen duere te helpen passeeren, 

maer als zy kwamen zoo hadden zy het goet uyt de schepen gelicht en op het 

casteel gedaen, en daer was een schip loers in hoppen en syde laken van Ypremaert, 

't welke wel weert was 1000 g.; en als het nuchten was, zoo kwamen die soldaten 

in, en sommige poorters, en daer was niet bedreven. 

Op den 23 sten van maerte, zoo was Groot Gemeene wederomme vergaert, en 't 

was ter cause van zekere briefven, die Mathies en zyne Excelencie, en de Staten 

hadden geschreven dat men zenden zoude notable gedeputeerde om te handelen 

de sware zake noodelykheyd van der tijd, en de zelve gedeputeerde moesten wezen 

t'Antwerpen den 26 sten van de maend van maerte, en men zoude contracteren van 

pays en unie, ofte indien men moeste aennemen den oorloge om in te voorzien, 

alwaer toe mijnheeren van de wet gecontinueert waren en eenen van 18 Mannen. 

Op den 24 sten van maerte, 't welke was op Onzen Vrouwenavondt 's avondts, ontrent 

den 9 uren, zoo trocken uytter stede sommige poorters, en wel 200 soldaten, alle 

met witte himden over hunne cleederen, en hadden noch een wit cleet aen hunnen 

hoed, en gingen naer Boesinge; want den capi- 


108 

teyn en wilde geen schepen laten passeeren, en dede in den nacht winden 13 

schepen al geladen met coopmans goed, en brochten die binder stadt. 

Op den 28 sten van maerte, zoo kwamen zeer vele Walen tot Meesene, en ook eenige 

peerden, en men was t'Ypre zeer vervaert, niet wetende wat zy meenden. 

Op den 30 sten van maerte, zoo trocken wederomme in der nacht vele soldaten uytte 

en vele poorterie, en haelden wederomme eenige schepen in met coopmans goed, 

't welk zy noch dickwils deden. In het beginsel van april zoo kwamer zeer vele 

Schotten en Ingelsche en Francoysen, en trocken alle wel 50 vendels, en een 

gedeelte peerden naer Duynkerke, en zeer corts daer naer zoo slougen zy Lamoote 

eenige soldaten af ontrent Cleen Sinte, en men vreesde zeere van dat die van 

Arthoys zouden allieren met Lamoote. 

Op den Paschavond, 't welke was op den 18 sten van april, zoo kwamen vele Walen 

tot Bosinge, er was een gedeelte van Roeselare af gekomen, en de capiteyn van 

het casteel hielt hem op zyne sterkte en en wilde met hem niet te doene hebben, 

en op den Passchen zoo vertrocken zy, zoo men zeyde, naer Cassele. 

Op den Passchen, den 19 sten van april, zoo warender eenige maren gezaeyd van 

de Protestanten, dat de soldaten eenige violence zouden bedryven tot S te Pieters 

in den dienst en exercisie van de Catholyken, maer het en geschiede zoo niet; 

nochtans wasser wel zoo veel volk in de zelve kerke dat 't ongeloovelijk was, en zy 

deden hunne presse in S te Maertenskerke; ontrent den 3 uren, zoo kwam het 

capiteynjen van Boesinge met zijn peerd en eenige soldaten, en was ontrent de 

stede, waer af men op het Beelfroot 


109 

dapperlijk op de clocke slouch, waer af die in de presse waren eenige uytte kerke 

gingen om te wetene wat'er was; maer daer trocken eenige soldaten uyt en het 

vertrock zeer haest naer zyne sterckte. 

Op den 20 sten van april, 's daech naer Passchen, zoo kwam naer den noene, den 

capiteyn van het casteel van Boesinge, ontrent den 3 uren, en kwam hem vertoogen 

niet verre van der stede, dat men 't sach op de wachte, en zoo zijnder een deel 

soldaten uytgetrocken uyt 2 poorten, en meenden hem alzoo te beroupene; maer 

het zach de maniere, zoo trock het wederomme naer zijn casteel, en den hoogballieu 

en capiteyn Pnese zijn te peerde gezeten, en noch een gedeelte soldaten en trocken 

tot voor het casteel, en maekten daer allaerme; maer de soldaten van 't casteel 

schooten zeer sterck op de soldaten van Ypre, en den hoogballieu en den capiteyn 

en eenen lieutenant deden het vier steken ontrent het casteel om hun eenig gru 

aen te doene, maer zy en waren niet zeer beroert; aldus ziende dat de soldaten van 

't castcel eene lange spieze uyt staken met vier, zoo ontboden die van Ypre meer 

volk; zoo gingen daerewaert wel een vendel volk van den hoogballieu en vele 

poorterie, en daer naer staken zy 't vier in de kerke en verbranden die alzoo verre 

als zy consten, en kwamen naer Ypre wederomme ontrent den 9 uren in den avond, 

en op den 21 van April, zoo is die capiteyn van 't casteel vertrocken metten buyt, 

en daer warender wel noch zoo vele opgekomen van Roeselare, en men zeyde dat 

't capiteynjen trock naer Meesene by den hoop. Corts naer Passchen zoo heeft den 

nieuwen capiteyn van het casteel van Boesinge zeer gedoen stercken, en heeft 

zeer kwalyk willen laten passeren eenige schepen, maer de vente van Nieuwpoort 

heeft eens ofte 2 mael gepasseert; maer en dorst het niet meer bestaen; met het 

beginsel van meye zoo heeft er eene maere 


110 

voor den man gelopen, dat men mette Schotten en Francoysen zouden beleggen 

het casteel van Boesinge, aldus de Walen, die zake verstaende, hebben zeere vele 

beesten en provantie op het casteel gehaelt; maer op den 6 en van meye en voort 

wilden zy geen schepen laten passeren, en eenjegelijk gink met vreese achter 't 

land, want als zy iemand vonden hebben dien berooft. 

Op den 7 sten van meye, zoo zijnder menigte van Schotten en Francoysen wel 50 

vendels gekomen tot Poperinghe; aldus scheen't dat men het casteel terstond beleyd 

zoude hebben, maer het ging tragelijk voort. 

Op den 9 sten van meye, zoo hebben 2 soldaten gerecht geweest metter coorde, 

voor het Besant, aen eene galge, by laste van den cooronel en den crijschraed: den 

eenen was van capiteyn Pnese; deze soldaten hadden buyten de stadt geweest 

met noch eenen anderen soldaet, en het was hun verboden op lijfstraf niet buyten 

der stadt te gaen; daer en boven hadde den eenen soldaet eenen man willen afzetten 

van zijn geld, maer den eenen soldaet sprak ten besten, en dezen was 5 stroppaden 

gegeven voor de vangenisse; den anderen die gerecht was, hadde op het casteel 

van Boesinge gelegen, en was een Wale, en was van de landtswerre gevangen by 

Poperynge, en en hadde geen pasport, en waren beyde gerecht; deze justicie was 

gedaen voor de maert met dat zaterdag was, ontrent den 7 huren. Op de zelven 

dag zoo kwam Ryhove en den coronel van de Schotten en M r De La Noue binnen 

der stadt, om met de heeren van Ypre te communiquerene, en men zeyde dat men 

de Walen van het casteel van Boesinge zoude beleggen; maer corts naer den noene 

trocken zy wederomme naer Poperinge, en het gemeen van Ypre was kwalijk te 

vrede, dat anders niet voort en 


111 

ginck; en ontrent dezen tijd zoo hadde Jan Petit apoyntement met de Walen gemaekt 

van 2 schepen zout om te passeren, en noch eenige andere schepen ook mede, 

maer de Walen hebben deze schepen op laten komen, en hebbense alle gehouden 

wel 10 schepen en vele schippers gevangen, en zeere gedaen wercken an 't casteel; 

aldus hebbense het goed opgehaelt en alle de schepen gerooft, en meest ontladen; 

dus wasser groote droufheyd onder de vrouwen, der welker mans gevangen waren. 

Op den 15 sten van meye, zoo is naer vele menschen begeirte het casteel ven 

Boesinge beleyd van de Schotten en Francoysen en van Ryhove en Jmbyse, met 

die van hunne peerden, en daer was gebrocht van Sluys 2 groote stukken artillerie, 

het eene den Grooten Hane, en het ander ook een groot stuk, noch van Dixmude 

3 groote ysere stukken, noch van Duynkerke 6 stukken motale, tamelyke groote en 

van Ypre beyde de meeste stukken motalene, en 3 cleene stukken; voort om dies 

wille dat tot Roeselare lagen zeer veel Walen, uyt vreese van ontzet, zoo heeft men 

alle de overdragen beschanst, en een vendel knegten geleyd, en ook tot Steenstrate 

ook beschanst, en op den 16 sten van meye, zoo zijn de Walen uytgekomen en alle 

huysen afgebrand, die daer gebleefven waren. Op den maendag naer Passchen, 

als die van Ypre de kerke branden, en een gedeelte huysen, daer was ook beschanst 

op de brugge van de Brielen, en op de brugge van den Calkhovene; den vrydag, 

den zaterdag, den zondag, zoo maekte men groote gereedschap om te beschieten, 

want alle de wercklieden van de fortificatien van de stede moesten wercken aen de 

beschansinge van het casteel, en de Walen schoten zeer sterck uyt 't casteel, en 

hebben hier en daer eenen dood geschoten, en gekwetst, aldus liep het wat aen 

eer dat men het beschoot; maer op den maendag begonste 


112 

men alle zaken claer te maken om te beschieten, zoo datter bin het casteel 

princepalijk de vrouwen begonsten te vreesen; op den dyssendag 's nuchtens ontrent 

den 3 uren, begonsten zy te parrelementeren, en was treve ontrent eene huere, 

zoo dat men met die van den casteele apoynteerde dat zy alle gevangene zouden 

ongeschent uytzenden, en de soldaten met hun gewerre, met wyven en kinderen, 

met convoey geleyd wezende tot Meesene; aldus op den 19 sten van meye, volgende 

contrackt, zijn uitgegaen ontrent den 9 uren, met convoy naer Meesene, en de 

Francoysen zijnder binnen gegaen als zy uyt waren, en daer waren op het casteel 

ontrent 120 mannen, en ontrent 30 vrouwen, en een deel kinderen; aldus gink daer 

menig mensch van der stadt om te zien, en de Walen waren wech wel voorzien van 

victuaillie; maer ziende datter geen ontzet en kwam, hebben zy, zoo't voorzeyd is, 

hun opgegeven: het zelve casteel was wel zoo sterk, dat hem eenjegelijk 

verwonderde, dat zy hun opgaven; want het neêrhof was wel zoo wonderlijk sterck, 

wel 3 dobbel beschanst, alle met boomen en aerde, aldus wasser voor sommige 

ruyters eenigen buyt, en op den zelven dag was het geschut wederomme te schepe 

gedaen, en de legers begonsten op te breken; maer men wiste niet waer dat zy 

henen wilden, eenige zeyden naer Roeselare, andere zeyden naer Meesene. 

Op den 21 sten van meye, zoo was't ter halle uytgeroupen dat alle mannen die 

vrochten aen de fortificatien, dat zy zouden moeten gaen slichten het casteel van 

Boesinge; zoo zijnder zeer vele lieden gegaen en Monsieur De La Noue, cooronel 

van de Francoysen, was in de stadt metten cooronel van de Schotten, en eene 

groote menigte van Francoysen en Schotten, 't welke te verwonderen was, dat men 

zoo vele vreemd volk in de stede komen liet, want waer zy geweest hadden, in 

Brahand, en konsten noyt niet geraken alzoo in eenige steden; 


113 

maer met den avondt zoo vertrock Mon s De La Nou en vele met hem te peerde, en 

daer volchden vele andere soldaten, alle naer Boesinge; en men meende dat alle 

Schotten en Francoysen zouden vertrecken, maer en kregen geen groote haeste 

zoo lange als men aen het casteel brack. 

Op den 22 sten van meye, zoo kwamer t'Ypre te schepe alle zaken dat uytter stede 

gevoert was, alle leeren, scansmanden, en alle ander amenissie van oorloge, en 

ook mede 3 ofte 4 groote stukken artillerie die voor het casteel van Boesinge gezijn 

hadden, en de geheele legere brack op, en men zeyde dat zy trocken naer Roeselare 

en naer Meesene, en men vynck vele pyoniers. 

Ontrent uytgank van meye, zoo lagen de Schotten en Francoysen ontrent Hoeglè, 

en trocken op naer Roeselare, en gingen hun leger houden tot Tourhout, en deden 

alle menschen groot overlast, en het volk vluchte voor hun zeere; maer de Walen 

ziende dat de legere optrock, hebben hun verstout, en kwamen op den 

Assentionsdag voor de stadt, en hebben diversche coyen en beestialen gehaelt 

voor de stadt, alwaer dat die soldaten een gedeel uytgetrocken zijn, en hebben 

gecarmoseert, en daer bleefven 5 ofte 6 dood van beyde de zyden en vertrocken. 

Op den 23 sten van meye, hebben die van der stadt 't vier in 't casteel van Boesinge 

gedaen steken, by de soldaten; want men zeyde dat de Walen wederomme zouden 

gekomen hebben in 't zelve. 

Op den 24 sten van meye, zoo waren die slooters gehaelt van die van de 18 mannen 

en den hoogballieu, en hebben op den 25 sten van meye de kerke van S te Pieter, 

daer de catholyke hunne exercisie van den dienst gedaen hadden van het 


114 

beginsel van den vasten tot dezen voorzeyden dag, nu toegesloten en belet hunnen 

dienst. 

Op den uytgank van meye, zoo hebben de Walen hun zeer versterckt, en tot 

Meenene den capiteyn van het casteel van Boesinge gedaen hackebouseren, en 

den lieutenant en den serjant gedaen versmooren in de Leye by Mon s de Heese en 

Montigny. 

Op den 30 sten van meye, hebben de Walen, om hun sterk te makene, Meesene al 

geheel afgebrand om 't clooster te beter te houdene, 't welke zy beschanst hadden. 

Op den 1 van wedemaend, zoo hebben die van Ypre het clooster van Merckhem 

geheel afgebrand. 

Op den 2 den van wedemaend, hebben die soldaten van Ypre het clooster van 

Eversam afgebrand. 

Op den 6 den van wedemaend, zoo was't Sinxenavond, en ontrent den 4 uren zoo 

wasser eenen overleden jonckman gehangen naer zyne dood, want hy met meer 

andere den coopman afgezet hadde, en was duer de clockheyd van Pieter Braem 

met noch eenen van zyne complisie zeer gewont, en gestorfven zijnde was gerecht 

metter coorde aen een potente voor het Besant. 

Voort de Walen zijn dagelijks gekomen voor de stadt, halende beesten, en 

vangende alle persoonen die zy vonden. 

Op den 14 sten van wedemaend, zoo was't Triniteit-dag, zoo hebben commissarissen 

de wet vermaekt, en bevelende eenjegelyken te obedieren, en waren deze de 

naervolgende persoonen, en de achtien mannen waren gedestitueert. 

Eerst voocht mijnheere van Beselaer; 

1 Jan Vande Camere, voorschepene. 2 M r Jan Loonys. 


115 

3 Jan Langhedul. 4 M r Heereman van Otten. 5 Ghelyn Vermersch. 6 Gelyn Amaere, 

d'oude. 7 Jaques Hovyn. 8 Jan de Ghysen. 9 Michiel Baelde. 10 P r de Wilde. 11 

Jacop de Bie, d'oude. 

Op den 16 sten ofte 17 sten van wedemaend, zoo hebben hun ontmaekt alle de heeren 

die tot Gend hadden gevangen gelegen, geestelyke en weirelyke, wel tot 8 heeren; 

zy hadden wel 17 maenden in hun handen gezijn, en dit geschiede door hulpe van 

de wachte, die hun assisteerden en behulpig waren, maer daer warender 5 

wederomme gevangen. 

Op den 22 sten van wedemaend, zoo warender 2 vendels voor de poorte, en Jaques 

Simoen en Cappelle zouden vertrecken, maer ziende de soldaten dat zy vertrecken 

moesten, wilden geld hebben, maer men vreesde zeere van beroerte, maer het 

verginck wel ten fyne: men liet beyde de vendels in en zy gingen op de Halle, en 

Jaques Simoen vertrock met zyne compagnie, en het een vendel van die ingekomen 

waren, en 't was ontrent den noene, geconvoyeert zijnde metten anderen capiteyn. 

Op den 24 sten van wedemaend, zoo wasser eene generale monsteringe over de 

poorterie, en deden wederomme den eedt als zy van te vooren deden om de Nieuwe 

Wet, en achter de monsteringe zoo vertrock capiteyn Cappelle met zijn vendel, 

ontboden zijnde met haeste in 't legere; aldus was't noch altijdts eene beroerte. 

In het uytgaen van wedemaend, zoo hebben de Walen altijdts gerooft ontrent 

Ypre, en den legere bleef altijdts liggene tot Tourhout en lagen beschanst; de Walen 

kwamen op eenen tijdt met hunne macht tot aen de scans van den legere, maer 

vertrocken zeer cort; aldus was 


116 

't altijdts een halen en bringen, en het en gink noch voren noch achter, maer het 

geheele land begonste arm te zyne, aldus stond overal kwalyk; want den grave van 

Eggemont heeft met eenige vendels ingenomen Geersberge en Nynove en meer 

andere kleyne stedekens in dat kwaertier, en het stond tot Antwerpen zeer kwalyk 

met dat Mastricht ingenomen was ofte overgegeven, want die borgerye van 

Antwerpen hadde tot diversche stonden geleent en gegeven groote sommen van 

gelde, om dat men Mastricht ontzet doen zoude; maer daer en wiert niet met allen 

toe gedaen, en daer omme op den 3 van july, zoo stond het zeer kwalijk tusschen 

de borgerie en de Staten, dat men vreesde datter zeer kwalyk zoude gegaen hebben, 

maer het en verginck zoo gruwelyk niet als 't geschepen stond, zoo vreesde men 

zeere van de Spaenjaerden met het innemen van Mastricht. 

Op onzen Vrouwendag, den 2 van july, zoo begonste het zeer kwalyk te gane tot 

Brugge, want daer kwam een groote beroerte onder het gemeene, zoo dat zy wilden 

hebben eenen cooronel, en den dach zoo ginckter zeer vreempt; maer op den 3 

van july, zoo kosen zy eenen coronel, mijnheere Van Mol, en het gemeene wilde 

de 4 capiteynen verlaten hebben. De zelve capiteynen hoorende het geroup van 

het gemeene hebben met hun volk, elk eene zekere plaetse gekosen, en hun 

beginnen beschansen, en als den coronel eedt de stadt en het gemeene gedaen 

hadde, en 't gemeene hem, zoo wasser gevraegt ofte gedaen vragen wat hunne 

meeninge was, aldus hun van 't gemeene te treckene; want het was poorterie en 

waren opgenomen om de stadt te bewaren jegens al die de stadt kwaed wilden, en 

de capiteynen waren ook borgers; zoo hebben zy geantwoord dat zy hun kwyten 

zouden in hunnen eedt, want zy cedt gedaen hadden geene vreemde soldaten in 

te latene. Aldus stonden de poorten 


117 

geheele dagen gesloten, maer in der nacht ofte nuchtenstond daer naer, zoo kwamer 

7 vendels Schotten en 100 peerden, en Hans Vleesch, capiteyn van der stadt, liet 

die in, want hy hem sterck gemaekt hadde aen de poorte; aldus stond het geschepen 

om zeer kwalijk te gaen in het inkomen, maer het gink zonder groote bloedstortinge, 

want den gemeene man hadde mart; zy meenden te gaen plonderen, maer het was 

hun verboden op lijfstraf, maer hebbender zeer vele gevangen, en het meestendeel 

van de Vrien, de Schepenen, de welcke waren mannen van macht, en den nieuwen 

coronel Mol en vele diversche edelen aldaer: zoo verandert zeere in Brugge bin 4 

ofte 5 dagen; aldus in alle zyden was 't vul druck en benauwtheyd, want daer wasser 

bin 3 ofte 4 dagen den meesten deel gevoert naer Sluys. 

Ontrent dezen tijd zoo was't casteel van Mosschroen beleyd van de Walen en men 

maekte opstel van ontzet te doene, maer het gink clagelijk voort, want daer 

vergaderde een gedeelte soldaten ontrent Harelbeke, van Ryhoves volk, en de leger 

te Tourhout brack op, en Mon s De La Noue kwam liggen, met ontrent 30 vendels, 

tot Loo in Vueren-ambacht, en men vreesde eensdeel dat hy niet de landen en 

zoude getrauwe zijn; en de Walen en roofden zoo zeere niet als zy gedaen hadden 

buyten Mille. 

Op den 17 sten van hoymaend, zoo vertrocken alle de Walen van Roeselare, en zeer 

cort daer naer zoo kwamen daer liggen 8 vendels Schotten, die naer het opbreken 

van den legere van Tourhout hadden gelegen tot Oudenburch, en op den zelven 

tijd zoo was het casteel van Mosschron van de Walen ingenomen by apoyntemente, 

en Mon s De La Noue vertrock met zijn peerdevolk, op den 23 sten van hoymaend, 

van Loo naer Roeselaer, en het vendel van Dixmude, Dupres, 


118 

ook naer Roeselare, want zy daer vergaerden, aldus zoo was het land noch zeer 

in roere. Den 22 sten ofte 23 sten van hoymaend, zoo wasser eenen soldaet gerecht 

van het laste van La Noue, en hadde een zelvere schale gestolen in't Schaek en 

was gerecht mette coorde. Ontrent dezen tyd zoo bleefven veel soldaten dood van 

de Gentenaers ontrent Geersberge van het volk van den grave van Eggemont, en 

men sprack van eene Religions Vrede, geaccoordeert tot Utrecht, en op den 26 sten 

van hoymaend, zoo kwam er tot Ypre in ontrent 60 peerden van Loo, waer af dat 

Baelde was capiteyn, en zouden tot Ypre komen liggen tot deffence van der stadt, 

en zouden uyttrecken als het noot doen zoude. 

Op den 25 sten van julius zoo wasser tot Brugge onthooft een goudtsmet om de 

beroerte. 

Op den 28 sten julius, zoo trock capiteyn Baelde uyt met den avondt en hadde met 

hem ontrent 20 peerden en in den nuchtenstond met noch 50 voetknegten, zoo 

trocken zy ontrent Beselare en waren vooren het casteel van mijnheere, en dit was 

op den 29 sten van julius; de Walen van Meenen dit verneemende, zijn uytgetrocken 

met 2 ofte 3 standaerden peerden, meest groene rockx, en zijn dit volk van Ypre 

jegen gekomen ontrent een alfve myle van der stadt, en den capiteyn Baelde ziende 

dat hun maer 20 peerden en vertoonden, meende hun aengevallen te hebben, want 

het zeer regende, zoo dat men met een roer hem niet zeer en konsten behelpen; 

maer den grooten hoop kwam aen, zoo dat dezen moest wijcken en kwamen gelopen 

naer de stadt, makende een groot allaerme, want alle de trommelen begonsten te 

slaen, en daer kwamen sommige ydel peerden in de stadt gelopen, en de capiteynen 

hebben zy achter gelaten, en daer wierder gevangen ontrent 20 voetknegten en de 

trompille en 3 ofte 4 


119 

ruyters; maer den capiteyn Baelde van zijn peerd in de strate afgesteken zijnde met 

eene lance, is't noch ontkomen, en het allaerme verginck. 

Op den lasten dag van julius, zoo wasser justicie gedaen van eenen soldaet van 

het een vendel van den hoogballiu, den cooronel, by name den soldaet van 

Wulverghem, Mathieu Hoves, jonckman van 18 jaren, en hadde geweest tot Kemele 

met noch 5 soldaten op eene hofstê, en hadde de vrouwe met hem genomen, oudt 

50 jaren, en was zeer jammerlijk, en noch daer en boven hebben zy de vrauwe 

geransoneert op 28 ponden g., volgende zyne confessie; hy is metten coorde gerecht 

voor het Besant. 

Op den eersten dag van oust, 't welke was op den Thundag avond, zoo hebben die 

coronel van der stadt verstaen datter eene bende ruyters van de Walen was ontrent 

Bickschote, en dat zy vervolgt waren van de Schotten van Roeselare, alzoo dat alle 

de peerden van Ypre uyttrocken, capiteyn Baelde, en ook mede wel 2 ofte 3 vendels 

voetknegten; zy meenden de Walen in het gemoed te komen, maer waren gepasseert 

en de landtswerre hebben hun wederstaen, alzoo dat zy met verlies van 8 ofte 10 

peerden zijn ontkomen, en tot Ypre gink de borgerie de wachte bestellen tot dat alle 

de soldaten in kwamen. 

Op den Thundag, zoo en heeft men niet met allen eenige zaken gedaen 

Thundagswyze, anders dan men sterke wachte houdende was, en men sprak 

wederomme van pais, want de Spaenjaerden waren eene groote partie in 't land 

ontrent Aelst en Vulvoorde, en de grave van Eggemont metgaders zyne assistencie 

hebben ingenomen Ronse, en vele huysen verbrand, en vele Gentenaers dood 

geslegen, en te Mechelen zoo gingen de Spaenjaerden uyt en in, en waren met 

hun 


120 

geaccoordeert, en die van Brussel hielden hun met de partie van de Mallecontenten, 

en de Mallecontenten, de Walen, hielden hun ontrent Ypre, want zoo 't scheen bet 

te vrede, want meest alle de landtslieden gingen zeer vele hun vruchten in doen 

met dat sommige prochien met hun maekten dat zy niemand en zouden overlasten. 

Voort zoo was Basteroode ook van Eggemonts volk ingenomen, en ook mede zoo 

was Lamotte ook zeere in de werre, want hy ontrent Bergen 2 ofte 3 sterckten innam, 

alzoo dat er uyt Brugge en Rousselare, daer de Schotten lagen, moesten naer 

Duynkerke, om 't land te bewaren, en men zeyde dat zy Bergen beleggen zouden, 

want daer waren capiteynen binnen Bergen, die hunne huysvrouwen uitzonden, uit 

cause van dien; en tot Gend stond het ook zeer kwalijk, want zy jegens elk anderen 

muyterden, want Ryhove was van hun vertrocken en Imbyse die vermaekte 

wederomme de wet naer zynen zin, en ziende en vreesende dat niet wel en zoude 

gaen, zoo zochte hy hem te ontmaken, en de weverie en noch anderen hebben 

hem gevolgt, en hy was gecregen op 't Sas en wederomme gebrocht; aldus den 

Prince beschreven en begeirt tot Gend, zoo is hy van Antwerpen te schepe gekomen 

naer Dermonde, en bin 3 dagen daer naer tot Gend, en heeft de wet wederomme 

vermaekt, aldus ginck 't tot Gend, en men hoopte zeere dat den Prince zoude stellen 

een oordere; daer en alleomme geschiede meer ander zaken bin de maend van 

oust, en tot Ypre was gemaekt en opgesteld een lynsent op alle de gonne die mette 

eenige steden wilden handelen, daer de Malcontenten hun hielden; maer het gink 

rudelyk, want van boeter en caes, harynck, visch, wijn en andere eedtwaren moesten 

wel geven den derden ofte 4 penning, nochtans en lieten zy niet om de onkosten, 

princepalijk die van Rijssele. 

In het beginsel van September, zoo kwam tot Brugge 


121 

den Prince, en heeft daer de wet vermaekt naer het begeiren van sommige, en men 

zeyde dat het ook zoude komen tot Ypre, en op dezen zelven tijd zoo is het volk 

van La Moote, peerde-ruyters, gekomen tot Poperinge van Meenen ofte van 

Wervicke, en hebben gevangen genomen 9 ofte 10 wethouders, om dies wille dat 

zy niet en hadden opgebrocht, alzoo zy mette Walen geaccoordeert hadden, en 

hebben die zelve gevangene geleyd tot Meenen, ook mede zoo zijn gekomen tot 

Hontschoote ontrent 200 peerden, en hebben gerooft wel 50 huysen, en met den 

roof wechgetrocken, en het was het volk van La Moote; die perden van Ypre hebben 

somwils uytgeroepen, en hebben tot diversche tyden peerden gerooft over Leye, 

en vercocht metten trompette. 

Op den 8 sten van september, onzen Vrouwendag zijnde, komende op eenen 

dyssendag, zoo hebben die van de gereformeerde religie gehouden mestdag, ofte 

de clocke en heeft niet geluyt en was hun lieder bidtdag en vastendag, want zy daer 

te vooren geen mestdag gehouden en hadden, en Caerle heeft gepreeckt in S te 

Maertenskerke, en was van te vooren geboden feestdag, en dat men niet wereken 

en zoude, in hun lieder kerke was't geboden. 

Op den 9 sten van september, 's daechs naer Onzen Vrouwendag, zoo is geschiet 

dat de peerde-ruyters van Ypre hebben gevangen gebrocht van buyten de stadt 

een leeke broère van S te -Jans, met zekere briefven, en in de stadt gebrocht zijnde 

zoo is hy geëxamineert, en naer de exame zoo waren de poorten gesloten van der 

stadt, en het wiert allarme, alzoo dat niemand en wiste waerby deze beroerte kwam, 

en daer wierter diversche poorters gevangen, die men vele zaken opleyden, en dit 

allarme begonste ontrent 


122 

den 4 uren, en alle de peerden waren in werre, en ook mede alle de soldaten en 

de geheele poorterie; aldus geduerde dit wel 2 uren, en daer wierter eenige poorters 

ontslegen, maer daer wasser 3 gehouden en eenen van hun gepijnt: den eersten 

was Bernaert Byckman, M r Marx de Quycke, en pachter Paulus de Quycke en zyne 

huysvrouwe, en het zelve leke-broêrken, dat de briefven zoude gebrocht hebben 

van de verraderie van de stadt, en 's anderdags zoo waren de poorten zeer luttel 

open, en daer wasser wederomme gepijnt, en men zeyde dat zy sommige zaken 

verkenden; aldus kwam er tot Werveke wel 9 vendels, zoo men zeyde Walen, die 

't innemen zouden gedaen hebben. 

Op den 11 sten van september, zoo heeft dat altijdts gecontinueert van de gevangene, 

en waren wederomme zeere gepijnt, want zy vele zaken verkenden, en daer was 

ontrent het zuyt-ende van der stede vele Walen, want zy kwamen weder alzoo zy 

gedaen hadden over eene maend ofte ses weken, voor de stadt coursen doen, 

aldus met het vangen van de persoonen waren zy veel argere dan zy voor dezen 

tijdt waren, en op den zelven 11 sten van september, zoo liep een mare dat La Moote's 

volck zoude gekomen hebben liggen tot Loo, maer op aventuere of zulks hadde 

mogen zijn, zoo vertrock een vendel van Ypre, capiteyn Pnese, met zyne companie, 

in den nacht, ontrent den 12 uren, ter Elverdinckpoorte ute, en van andere plaetsen 

noch meer al naer Loo. 

Op den 12 sten , zoo kwamen de Walen tot by den Cruyse buyten de Meesepoorte, 

en namen wederomme vele peerden en vingen sommige poorters en kwetsten 

landtslieden, aldus zoo begonsten zy veel kwaed te doene; en daer trock naer 

Brugge een schip ter cause van de gevangene, en Guilliame 


123 

de Quycke was met borge ontslegen, en ontrent den 8 uren, was het lynsent van 

het uytvarende goed noch meer gelast dat men op Rijssele ofte op geunnierde 

plaetsen mette Malcontenten voerde, want elk pond bueter moeste geven eenen 

stuyver, aldus wanter vele cooplieden meenden vele bueter te koopen, maer metten 

laetste zoo en cochten zy niet vele, en ontrent den avond zoo waren wederomme 

bovengebrocht het Broêrken en Bernaert, en men zeyde dat men die pynen zoude, 

en men wilde vele zaken van hun weten. 

Op den 14 sten van september, zoo was Bernaert en M r Maercx wederomme 

bovengehaelt, en gebrocht zijnde heeft men hun wederomme gepijnt; maer men 

wiste niet wat die Heeren van hun wilden weten: 't gemeene zulks niet en wiste; 

eenige zeyden dat zy 's anderdaegs sterven zouden, en daer waren Walen ontrent 

den Roostere, en daer trock het peerdevolk daerewaert, maer keerde rasch 

wederomme, want hun wiert gerepoorteert dat de Walen vertrocken waren, want 

alle de clocken cesseerden van cloppene, die welke wel 5 ofte 6 hueren geclopt 

hadden. 

Op den 18 sten van september, zoo is La Mootens volk gekomen tot Rousbrugge, en 

daer waren twee vendels van Berge van het volk van Zonnevelt, en La Mootens 

volk was wel 16 ofte 20 vendels, en hebben het vier in Rousbrugge gesteken, en 

meest alle verbrand, en hebben beyde de vendels aen den hals gebrocht, en aldus 

het volk van den lande hebben geloepen t' samen zonder hooft, en alle clocken 

daer ontrent clopten aen boort. 

Op den 19 sten van september, zoo was't zaterdag, en ontrent den 9 uren, zoo waren 

alle 3 de pacienten bovengebrocht: het Broêrken by name Basilius Camerlinck, 

geboren van 


124 

Brugge, zijn tweede oordere hebbende, en M r Maercx de Quycke, en Bernaert 

Byckman, geboren van Muynster, en ontrent den 10 uren maekte men gereedschap 

om hun te rechten, en men begonste een schavot te makene recht voor de Halle 

op de maert, en was recht voor het contoir van den Hoogballiu; ontrent den een ure 

waren zy verwezen, en men mochte op de Halle niet gaen, want daer was voor de 

deure wachte gesteld, en hun lieder verlydt was in vierschare gelesen, maer daer 

was luttel volk die't hoorde, maer eerst om dies wille dat Basilius gebrocht hadde 

briefven aen eenige, als M r Maercx en Bernaert, en zouden eenige verraderie vooren 

gesteld hebben by branden ofte anderzins, zoo dat zy zouden hebben gelevert de 

stede met hulpe van eenige, men zeyde van sommige soldaten, en naer vele pynen 

en tormenten, die men hun aengedaen heeft zoo om 't verkennen van het fait, als 

om te weten hunne complissen, zoo waren zy gecondamneert, eerst alle 3 gevoert 

te zyne op eene hoorde ofte vlacke te paert-sterte rondomme de mart, en daer naer 

metten sweerde gerecht, en Basilius naer zyne dood gekwaertiert te zyne en 

gehangen aen een potente, en buyten der poorte gerecht, en het hooft met de 

andere hoofden uytgesteken ter Halle op eene spille, en Bernaert ende M r Maercx 

de Quycke ook onthalst, en uyt groote consideratie hun lichaem begraven, en hun 

hooft ter Halle uytgesteken, alzoo was de justicie vulkomen, alzoo de sentencie 

geuyt was; en broêr Basilius stierf eerst met danckbarige bedankingen aen de 

Heeren, en met belydenisse van zyne zonden, en met schoone kennisse, en daer 

naer M r Maercx, ook bedankende de Heeren en met veleschoone onderwysinge 

aen het gemeene vermaend tot duegdt, en ook mede Bernaert den laesten, ook 

vroom en met dankbarigheyt zijn onschult doende, zijnze alle gepasseert, en het 

was wel ontrent den 5 uren als broêr Basilius gekwartiert was, want 


125 

't was naer de justicie gedaen, maer de hoofden en waren maer 's anderdags 

uytgesteken ter Halle. 

In het laetste van september, zoo is La Moote gekomen en hem gehouden in het 

noortkwartier, en vele bestialen nemende, en ook mede gekomen tot Loo, maer niet 

gebleven, en op den 29 sten van september, zoo was't maendag, zoo wasser tot 

Dixmude groote beroerte, want mijnheere van Winterhove gekomen zijnde binnen 

ter stede met suptilheyt, kwam met zijn volk, 't welke was een vendel knegten, en 

heeft de maert gehadt, vooren gaende eenen zeer kwaden roup: De Walen zijn in 

der stede. Aldus is het gemeene vergaert en hebben van alle zyden aengevallen 

en heefter gelaten 3 ofte 4 knegten dood, en is gevangen geweest, en alle zijn volk 

ter stadt uytgedaen gaen, en hy ook mede. Onze peerden van der stadt hebben 

diekwils uytgetrocken en sommaels buyt gecregen, en ook van La Mootens volk 

gevangen, en ook mede zy lieden ook gevangen geweest; aldus zoo wasser kleyne 

veranderinge, en het begonste tot Ypre zeere te sterfven van de peste, want het 

wel ontstak in X ofte XIII huysen daegs. 

Op den 10 sten van october, zoo in den nuchtenstond, zoo is uytgetrocken ontrent 

den 5 uren, alle de peerderuyters, en ook mede den hoogballiu met een vendel 

knegten en trocken naer Elverdinge, en alzoo naer Poperinge, en die van Poperinge 

hadden gemaekt mette Walen een accordance, dat zy zouden geven brantschat, 

en daer komende hebben die van Poperinge gedaen geven den brantschat, die zy 

den Walen zouden hebben gegeven, den XI sten van october, en hebben noch 

gevangen 3 ofte 4 Walen, die tot Poperinge waren, alzoo zijn de peerden en den 

coronel, en den hoogballiu gekomen wederomme tot Ypre, en de peerden vooren 

gekomen zijnde, staende voor de Elverdinckpoorte, zoo heeft den 


126 

wachter op de kerke van St. Maertens geclopt, gelijk allarme en veel op het ander 

hende van de stede, niet wetende dat het volk van de stede uyt was, is gekomen 

gelopen naer de Elverdinckstrate met groote menigte, en de voetknegten 

aengekomen zijnde, zijn te samen ter stadt waert ingekomen, en elk getrocken naer 

zijn logist; bin den zelven dage zoo zijn de Walen geadverteert, dat die van Ypre 

hadden gehaelt hunnen brandtschat, zijn gekomen in den zelven nacht daer naer, 

en waren wel 300 peerden, en ook mede voetknegten, en hadden gelegen tot Stavel 

en daer ontrent; nu in den morgenstond, 't welke was, op den 11 sten van october, 

en was zaterdag, zoo hebben hun de Walen vertoocht buyten de Boesinckpoorte, 

aldaer zy ontrent de Oude Vesten waren; die van Ypre verstaen hebbende, dat de 

Walen daer noch waren, het trompet is bin der stad geslegen, en de peerden zijn 

uytgetrocken, en daer wasser vele poorterie gegaen met het opendoen van de 

poorte, en waren ontrent de Sterfbeilck; nu de peerden uyt zijnde zoo is capiteyn 

Croix met ontrent 40 soldaten, lieutenant en zijn vendel ook uytgegaen, en komende 

ontrent de Oude Vesten, zoo zijn de Walen daer hun jegen gekomen by groote 

menigte, en hebben de peerden als dan doen naer de stadt keeren, immers tot voor 

den calkhoven, en de peerden van Ypre ziende dat de Walen wederomme wat 

achterwaert trocken, hebben wederomme opgegaen, en Croix met zijn volk hem 

frayelyk houdende op den Beilck, by de Oude Vesten, zijn de Walen wederomme 

gekomen, en hebben zoo geweldig aengevallen dat de peerderuyters moesten 

wederomme de rugge keeren, en Croix ziende dat hy van de peerden niet en konste 

geholpen wezen, zoo hebben de Walen hem zoo aengevallen dat hy naer groot 

peryckele van der dood gevangen wiert, en ook mede zijn vendel en VII van zyne 

soldaten dood en een peerderuyter en diversche voetknegten gekwetst, ook mede 

een poortere 


127 

bruygom, de wert in't Pauwken, was die was gehauwen met een coortylesse van 

de Walen, dat hy noch binder stadt gebrocht was levende is gestorfven, en bin den 

zelven dage begraven, en crech met te gaen kyken; er bleefven ook eenige Walen, 

maer zy voerden die mede met hun, en aldus zoo wiert groot allarme binder stede, 

en alle meest de poorterie nam het geweirre in de hand, en bin een kleyne alf ure 

daer naer, hebben de Walen het vier gesteken in't Overdrach tot Schats, en ook 

mede tot het derde Overdrach te Mentes en ook tot het neerste Overdrach met alle 

de huysinge daer aen; alzoo heeft de stadt op dezen dag meer schade verkregen 

dan de Walen noyt en deden, en ontrent den 10 uren zijn zy vertrocken met de 

gevangene naer Poperinge. 

Op den 15 sten ofte 16 sten van october, zoo zijn de Walen gekomen in Vuerenambacht, 

en hebben gerooft tot by Nieuwpoort, en menigte van beesten, coyen en beestialen 

van peerden genomen hebbende, zijn zy getrocken naer Loo metten buyt, en op 

den 17 sten zijn zy van Loo vertrocken, en die van Ypre zijn uytgetrocken, het 

peerdevolk en een vendel knegten naer de Overdragen van Poperinge, en hebben 

die ook verbrand; op dezen tijd begonste het coorn wederomme te dierene, en ook 

mede de bueter galt wel 8 groote en halfve 't pond, en alle zaken van eetscharen 

waren zeer diere en luttel vont men te winnen. 

Op den 23 sten van october, 't welke was op eenen vrydag, in den nacht, zoo heeft 

den capiteyn van Cortrijck met suptilheyd gecontracteert lange van te vooren, en 

heeft geveynst of hy hadde willen opgeven de stadt van Cortrijck in de handen van 

de Walen, die lagen tot Meenene; op dezen voorzeyden nacht, de Walen geloevende 

by zeker teken dat zy van den capiteyn verstaen hadden uyt zyne briefven met 


128 

eenig licht dat hy zoude ter poorte uytgesteken hebben om de Walen in de stadt 

van Corterijcke te komene van de zyde van Meenene, aldus dit met zulke suptilheyt 

begonst, hebben't de Walen gelooft, en den capiteyn verstaen hebbende het schryven 

en de antwoorde van den zelven nacht te komen wel voorzien met 700 ofte 800 

mannen, zoo wel getroeft zijnde of zy de stadt ingehad hadden, zoo heeft den 

capiteyn zeer haest geschreven aen de Schotten van Roeselare, en tot Harelbeke, 

en tot Ypre om hun te adverterene hoe dat ontrent den 11 uren meest alle 't volk 

uyt Meenene zouden zijn, en aldus alle dit volk van Roeselare, Ypre, Cortrijck en 

Harelbeke, dit voorzeker wetende, zijn gekomen en hebben Meenen ingekregen; 

de Schotten alvooren over de ramparden ingekomen zijn, en die van ontrent Cortrijck. 

De Walen zagen dat zy bedrogen waren, en dat zy vier zagen tot Cortrijck, en 

hoorden dat 't allarme was, zoo zijn zy getrocken naer Meenene; maer zy kwamen 

te laet, want daer bleefven eenige Walen dood, maer niet vele, en zeer vele liepender 

naer Haluwijn op 't casteel, en de Walen schreven om assistencie aen alle de Walen, 

alzoo wel La Mootens volk als andere, en kwamen met groote cracht om ontzet de 

doene aen die van Halluwijn, maer terstond wasser geschreven aen Mon s . De La 

Nouwe, en hy kwam wel met 30 vendels en Mourenau ook met voetvolk en 

peerdenvolk, en de Walen lagen over Leye en de Schotten waren tot Meenene 

binnen, en zeer sterk makende het zelve, en hebben't altemets elk gaen bezouken, 

maer als alle het volk byeen was Mon s . De la Nouwe en Moerenau, en meer andere, 

zoo hebben zy op den 15 sten ofte 16 sten van november, gesterkt zijnde met soldaten 

van Ypre, alzoo wel voetvolk als peerdevolk, en hebben de Walen afgewonnen 

Wervycke, de kerke, die zeer sterck was, en de Schotten niet vreesende de dood 

zijn duer de venster naer de Walen getrocken, en de Walen ziende zulks 


129 

hebben gebeden om gratie, en daer bleefven een gedeelte dood; maer daer wasser 

zeer vele gevangen en geleet naer Meenen. Als de Walen zagen dat fortune hun 

wat afkeerde, zoo zijn zy wechgelopen van het casteel van Waestene, van Meesene, 

van Commene, maer daer blever een gedeel op t'casteel van Haluwijn, en hoorende 

dat zoo met hun gink, hebben't verlaten, en op het casteel van den duck d'Arschoot, 

zoo warender van zijn soldaten op, en namen noch assistencie van sommige Walen, 

en hielden't; maer het casteel van Waesten verbranden zy, en daer was volk 

opgeleyd en het leger van Mon s . De la Nouwe met zijn geassisteerde hebben ontrent 

het casteel van Commene gelaten ontrent 300 mannen, en vertrocken met 10 groote 

stukken naer Rijssele ofte naer Marquette, want daer vele Walen gevlucht waren, 

dit was op den 19 sten van november, en alle het volk dat daer was te Wervycke, 

Commene, Waestene, en over Leye was geheel bystier; nu komende ontrent 

Marcquette hebben geresisteert geweest van de Walen, zijn wederomme gekomen 

naer Wervycke, Commene en daer ontrent, lastende den landtsman met groot 

overlast van wijn en andere zaken te halene, de welke nochtans geheel bystier 

waren, maer moesten't verdragen jegens hunnen danck. 

Op den 25 sten van november, zoo heeft Mon s . De la Nouwe getrocken met 30 vendels 

voetknegten, en 3 cornetten peerden, en ginck liggen tusschen Audenaerde en 

Doornycke; want men zeyde dat den grave van Mansveld afkwam wel met 2000 

peerden, en zeer veel voetknegten tot assistencie van de Walen, die lagen censdeel 

tot Armentiers, en ontrent Rijssele, en het casteel van Comene lieten zy liggen met 

ontrent 6 ofte 7 vendels knegten daer vooren, zoo Schotten zoo ander volk; aldus 

stond noch zeer rauw, maer ondertusschen zoo sprak men wederomme van liberteyt 

ofte Religions Vrede. 


130 

Ontrent dezen tijdt van de maend van december, zoo was dat capiteyn Coninck, 

die welke overgaf het casteel van Boesinge te kersdag hier vooren, 't welke was by 

naest een jaer geleden, en zijn sentensie was onder de galge gebrocht te zijn, en 

aldaer zijn vlederstaf, dat was zijn gewerre als capiteyn, gebroken, en hem op de 

schoudere geleyd eene spae, en alzoo duere gezonden. 

Op den 5 van december, zoo hebben de Walen meteen allarme gemaekt van op 

het casteel van Commene jegens de Schotten en ander volk, datter lach tot 

Commene, en hebben alzoo ontfangen van die ontrent Rijssele lagen aminizie, en 

ook mede sommige edel mannen en vrauwen, die op het casteel gevlucht waren, 

uyt het casteel gecregen, en alzoo duere geleet; want daer waren wel 2 cornetten 

peerden, en ook voetknegten, en men zeyde ook ontrent dezen tijdt datter vele 

edele van de Walen vergadert waren tot Rijssele; maer men wiste niet waeromme; 

en ook mede zoo kwam La Nouwes volk weder naer Wervycke, Paschdale en 

Langemarek; aldus begonste den landtsman wederomme getribuleert te zyne. 

Op den 10 sten van december, zoo wasser een groot gedeelte van de compagnie 

van Mon s . De la Nouwe geforriert tot Langemaerc, en bedreven groote rudesse op 

't land, maer daer was eene monsteringe gedaen by de Walen ontrent Rijssele, en 

men zeyde dat La Moote daer present was, en ook den grave van Mansveld en 

meer ander edele; aldus naer de monsteringe zoo zijn zy gekomen tot Seyssele en 

ontrent Keunet en alomme ontrent den Leye-cant; aldus zoo moesten wederom alle 

de Francoysen van Langemaerc vertrecken, en naer Commene keeren; aldus waren 

zy niet verre van elk anderen. 

Ontrent dezen tijdt, zoo was de Muelene hier t'Ypre ge- 


131 

heel op gesteld op de catte by de Boesinckpoorte, en het was de zelve muelene 

die gestaen hadde menig jaer op de Paddepoele; aldus veranderdet alle dage, en 

men vrochte noch altijdt zeere aen de blende poorte om ze geheel af te doene, en 

men maekte een zeer sterck bollewerck ontrent den toren van de Buysschieters, 

en men coutte dat'er noch veel Francoysen af kwamen. Zoo verwachte men noch 

grooten noot, en ook mede zoo moesten de prochien wereken 24 aen de 5 muelens 

houvers om af te doene; als de Francoysen van Langemaerck vertrocken waren, 

en kwamen tot Commene, zoo hebben de Schotten en de Francoysen gemeend 

de brugge af te branden van't casteel, maer zy werden hun zoo zeere van binnen 

met water te gieten, dat zy dat beletten. Als de Walen die ontrent Rijssele lagen dat 

verhoorden hebben hun gehaest, en zijn gekomen tot voor het casteel van Kesenet, 

al waer op lach eenen capiteyn van den Prince, maer de Walen brochten met hun 

6 dobbel canons, en hebben't zeer sterck beschoten; en ziende die van binnen dat 

hun geen ontzet gedaen en wiert, hebben't opgegeven, en als dit geschiede was't 

den 17 van december; daer naer is gegaen de macht van de Walen naer Commene 

en Waestene, maer als het de Schotten hoorden dat de geheele macht van de 

Walen naer hun kwam, hebben den 19 sten van december, 't vier in Commene 

gesteken, en zijn getrocken naer Wervycke, en verlatende dat ook, hebben by elk 

anderen vergaert tot Menene, wel 30 vendels, en de Walen gekomen zijn tot 

Waestene, hebben hun in de kerke en ander huysen gesloten om het casteel van 

Waestene te benauwen, waer op den capiteyn was Jan Lones, en daer is zulke een 

refugie van volk wederomme naer de stadt gekomen als by naest noyt van te vooren. 

Op den 20 sten van december, zoo hebben die Walen voor 


132 

het casteel van Waestene gesteld 4 canons, en het was zondag en La Moote wasser 

zelve in persoone, en als die van den Casteele gevraegt wiert of zy hun wilden 

opgeven en zonder eenig gewerre uytgaen, of indien zy de eerste scheute verbeyden 

van het canon zouden geen gratie verkrygen; aldus ziende voor oogen dat zy zouden 

hebben moeten genieten het zelve dat stond te geschiene, hebben 't overgegeven, 

en zijn zonder gewerre met convoy gekomen naer de stadt; aldus maekte dit zulk 

eenen loop van het arm volk dat men het niet en zoude gelooven, want daer was 

kwaelyk brood te gecrygen voor geld om dies wille dat lange windeloosheyd hadde 

gezijn. 

Op den 21 sten van december, zoo wast S te -Thomaesdag, zoo wasser 's nuchtens 

by den hoogballiu en den crijchsraed gedach gemaekt diversche poorters, wel 

ontrent 24 en comparreerden, en zy en mochten niet naer huys gaen, want zy waren 

geexamineert, en ontrent den avond zoo waren zy geleet met wel 20 soldaten naer 

het Bezant, en waren daer den geheelen nacht, en op den noene zoo wasser 

uytgeroepen alle vreemdelingen die bin 14 dagen gekomen waren binder stede, 

dat zy zouden moeten compareren voor eenen van de acht capiteynen, waer onder 

wiens wijck dat zy woenden, onthier en 's anderdags te noene op correctie. 

Op den 22 sten van december, 's nuchtens met het opendoen van de poorte, zoo 

waren alle de gonne, die 's dachs te vooren ontboden geweest hadden, en den 

nacht in het Besant geweest hadden, waren met den geweldigen prevost en met 

sommige soldaten ter Boesinckpoorte uytgeleet, en bevolen in de stadt niet te 

komene voor dat men hun ontbieden zoude, en daer warender in het getal van 21 

meest alle poorters, die 4 serjanten, in voorleden tyden serjant geweest hadden 

van der stadt; aldus maekte dit menig mensch ongerust en de 


133 

Walen liepen alomme op de zuytzyde van der stadt, en men zeyde dat hun optreck 

zoude zijn naer Meenene, aldus het schamelvolk ontrent de stadt was geheel bystier, 

en ook alle groote pachters vluchteden, elk daer het hem goed dochte. 

Op den voorzeyden 22 sten van december, zoo hebben die van der stadt by de 

soldaten gedaen branden de kerke van Boesinge, van Vlamertinge, van Sonnebeke, 

van Nonnebusch, en het huys van Bellewaert, en zijn naer het verbranden 

wederomme in de stede gekomen; de Walen liepen overal vangende dat zy cregen 

konsten, en ook mede groote menigte van bestialen met hun leidende, alwaer zy 

die crygen konsten, 't zy peerden ofte coyen; aldus zoo was't ontrent kersdag grooten 

noot overal, en men sprak van de compste van La Nouwe met veel volk. 

[1580] 

Op den 3 van januarius 1580, zoo trocken uyt der stede ontrent den 3 ueren naer 

noene, ontrent 100 peerden, en ontrent 50 voetknegten, en hun was een schip 

bespiet, komende van Comene naer Rijssele, en daer was diversche soorten van 

buyt in, dat de Walen gerooft hadden, en die van der stede hebben 't gekregen, en 

vele dat zy niet en consten dragen van thin, loot, metael, hebben dat in de Leye 

geworpen, en zijn zonder peryckele ontrent den 9 uren in den dag wederomme 

gekeert; en 3 ofte 4 dagen hier vooren hebben de Schotten en Francoysen, die tot 

Meenene lagen getrocken tot aen de stadt van Rijssele, en hebben zulk eenen buyt 

gekregen en vele coyen en peerden mede gebrocht, en zeer vele gevangen, mannen 

en vrauwen, en hebben ook in sommige plaetsen 't vier gesteken, en zijn tot Meenene 

weder ingekeert, en op den zelven tijdt zoo waren vele Walen opgetrocken, en men 

zeyde dat ontrent S te -Amandts Mon s . De la Nouwe was met vele Francoysen, nieuw 

volk. 


134 

Op den 4 van januarius, zoo wasser uytgeroepen dat hem niemand vervoorderen 

en zoude te gane in eenige poorters huysen, 'tzy capiteynen ofte lieutenanten, al 

zoo wel capiteynen van de poorterie, als andere om eenig bezouk te doene ofte 

anderzins, zonder daer toe te gebruykene 2 schepenen naer oude coustume, en 

ook alle soldaten niet te mogen gaen ofte by finesse ofte ter force op lijfvelijk gestraft 

te worden naer de gewigte van den faite, en dit was gedaen om dat men benout 

was, dat men soldaten gevonden hadde, en ook poorterie die welke liepen op den 

kersdag, en op ander dagen onder het decxsel van te zoukene of men messe ievers 

dede, en onder zulks zoude men mogen eenige poorters te cort doen; noch wasser 

geroepen dat men niet bruyloften zoude, noch vergaderinge houden van 12 ofte 16 

paer volk, op zeker boete, noch 's avondts geene vergadering houden, ook op zeker 

boete. 

Op den 16 sten van januarius, zoo wasser gehaekebuseert eenen Denijs Dupres, om 

dies wille dat hy hadde eenen Hendrick Feres, schoelapper doorsteken, en om het 

spelen ter dood gebrocht tot Jans Buenekens, op den 13 dag; en 's anderdags zoo 

en waren de poorten niet open gedaen voor dat hy gevangen was, en was soldaet 

van den hoogballiu, en als hy ginck sterven, zoo was't ontrent den 9 uren, en hy 

stak zelve het loot op de roers, daer mede dat hy zoude doorschoten zijn, en was 

zeer clouck in het sterven, en daer naer begraven. 

Ontrent den nieuwdag, zoo was de gansche macht van de Walen ontrent Doorneke, 

en tusschen Doorneke en Audenaerde zoo lagen diversche casteelkens onder 

andere Montaynge, 't welke belegert wiert en beschoten by de Walen en ingenomen 

en gewonnen, en meest alle dood geslegen dat 


135 

daer op was, en ook S te Venants was in handen van de Walen opgegeven, 

behoudens lijf en gewerre, en als dit geschiede zoo waren alle de vendelen opgelicht 

van den Prince, en al daerewaert treckende, aldus zoo wasser altijdts groote 

beroerte. 

Op den 22 sten van januarius, zoo wasser uytgeroepen eene ordonnantie, die gemaekt 

was op de groote dierte, die bin der stadt was, en dat hem niemand vervoorderen 

en zoude te vercoopen meer dan dat het gestelt was, op groote boete, een pond 

boeter, acht g.; een bondel hout 3 g.; een cruyke melk 4 g.; en meer ander zaken, 

elk op zynen prijs. 

In het beginsel van februarius, zoo is La Moote wederomme gekomen ontrent Loo, 

en isser eenen dag daer naer ingekomen wel met 15 vendels voetknegten, en ook 

300 peerden, en hielt den vaert 2 dagen vry, datter geene schepen en mochten 

varen, en op den 4 van sporkele, zoo begonste het volk van Mon s . De la Noue, 

francoyse voetknegten en peerden, duer het Vrye naer Vueren-ambacht te komene, 

en het scheen zy zouden La Moote, en ook alle zyne sterckten gecregen hebben, 

maer La Moote hoorende hunne compste is opgelicht en getrocken wech, en de 

Francoysen deden daer in Vueren-ambacht zoo veel geweld en kwaed, dat 

onseggelijk is, en als zy ontrent Oyenkerke en Zuyt Coote geweest hadden 6 ofte 

7 dagen, zijn sommige wederomme gekeert naer het Vrye; aldus scheen het land 

geheel geabandonneert te zyne, want den schamelen landtsman moeste het al 

goed doen. Ontrent dezen tijdt van den 12 sten van sporkele, begonste de peste zeer 

te onsteken binnen Ypre, want het en was noyt gezien by mans leven dat het zulk 

een zacht weder was; alzoo bleef het continuerene, want het scheen by sommer te 

zyne dan winter. 


136 

Op den 14 sten van sporkele, op eenen zondag, zoo kwamen de Walen in den nacht, 

en haelden de coyen en peerden, en namen de landtslieden gevangen by de 3 

muelens. 

Op den 15 sten van sporkele, 't welke was Vette Maendag, zoo was het Groot 

Gemeene en den Kerkraed vergaert, en daer was geresolveert dat men den duck 

d'Alenson zou nemen voor beschermheer van alle de landen, en daer waren 

diversche pointen verhaelt en conditien, en eenige vreesden dat'er eenige kwade 

trecken afkomen zouden, aldus was het raport over gezonden naer Utrecht, aldaer 

de Unie vergaert was; en ontrent dezen tijdt zoo kwamen de Walen, en hadden 

hunne macht mede van peerden en voetknegten, en lagen tusschen Cortrijck en 

Gend en namen Vyve in, en beleyden Harelbeke, dat zeer sterk gemaekt was, en 

die van Cortrijck hadden groote vreese; aldus stond het zeer vreempt, en daer en 

was niet te verwachtene dan benauwtheyd. 

Op den 24 sten van sporkele, zoo waren tot Brugge uytgeleet en uyt-gezeyd diversche 

notable mannen, wel onder geestelyke en weirelyke 100, en Baelfoort, den cooronel 

van de Schotten was met 3 compagnien peerden binnen Brugge, en ook tot Utrecht 

was de accordance duere gegaen van het annemen van den duck d'Alenson; maer 

daer waren noch eenige provincien die wilden hun beraed hebben totten 12 sten van 

macrte, en de Walen hadden 2 ofte 3 dagen hier te vooren wederomme gelopen 

ontrent de Knocke, dat men met vreese passeerde. 

Op den 27 sten van sporkele, op eenen zaterdag en het was schrikkel-jaer, zoo was 

Cortryck ingenomen van de Walen, en het was ontrent den 6 uren in den 

nuchtenstond; zy kwamen in vast an het casteel, en Poortelsberge, den coronel, 


137 

hadde 't al gerepareert en van te vooren wel beschikt, het welke menig mensch het 

leven koste, en de poorterie boot groote werre ter maert; maer de Walen kregen 

open eene poorte, die naer Ryssel gaet, en ontrent den 9 uren in den nuchtenstond 

waren zy meester, 't welke brochte groote beroerte tot Ypre, en op den zelven dag 

zoo wasser geroupen dobbel wachte, al zoo wel van de poorters als van de soldaten, 

en die van Ypre hebben reparatie gemaekt, want alle acht de capiteynen hadden 

last hunne rolle te maken om te weten wie zy niet en betrauwden, en op den lasten 

dag van sporkele zoo waren billietten uytgezonden by laste van den crijschraed dat 

sommige borgers, princepalyk die eerst uytgezeyd waren, en wederomme by 

consente ingekomen waren, moesten wederomme ruymen op schandelijk uytter 

stadt geleyd te zyne, en op den 1 van maerte, wasser noch eenen anderen borger 

uytgezeyd by billiette, en op den 3 van maerte zoo wasser wederomme by den 

Sergant Majoor billietten uytgegeven om sommige notable van der stede, en ook 

alle geestelyke de stadt te ruymen, het welke menig mensch zeer verwonderde; 

daer en bleefven maer 3 ofte 4 priesters binder stede, dat was mijnheere van 

Eversam en Vormizeele, en noch 2 van der stede geboren. Op den lasten van 

sporkele zoo kwamer noch een vendel voetknegten binder stede, en daer was noch 

eenen met hun, maer de borgers dat vendel niet en begeirden; aldus was het last 

van langs te meerder op de stede. 

Dit hebbe ik achternaer dit hier in gesteld om dies wille dat ik eerst geen claer 

bescheet en wiste. In 't jaer 1580, op den XXVIJ sporkele, wezende schrikkeljaer, 

op eenen zaterdag, zoo was de stede van Cortrijck in den nacht ofte nuchtenstond 

by het konings volk ingenomen door de suptilheyd van eenen bleker, die gezonden 

was van zynen compere, den 


138 

gouverneur van de stede ende het casteel, een Gentenaer, genaempt Pottelsberge, 

om meer volk van de Guesen in te gecrygen, wel jegens den danck van de poorterie, 

ende deze bleeker by laste van zynen compere is op den vrydag 's dachs te vooren 

weggegaen, ende Pottelberge hadde hem getoocht de plaetse, alwaer hy die 

inbringen zoude neffens het casteel, alwaer lag eene lange breede planke, ende 

hadde ook zyne soldaten, die op het casteel blyfven zouden, wat zy hooren of zien 

zouden, dat zy geen allaerme en zouden maken, maer met pacientie zouden 't al 

laten passeeren, en hy Pottelberge hielt zelve dien nacht de wachte binder stede 

met meest al zijn soldaten, en hy verbeyde zynen compere met vijf ofte ses vendels 

Guesen, en Pottelberge hadde hem eenen brief gegeven aen eenen coronel van 

de Guesen en zyne redens daer by gesteld; aldus dezen bleeker duere zijnde, Godt 

heeft in zijn herte gevrocht, want hy was goet catholijk, zoo nam hy by zijn zelven 

een vast opstel dat hy zoude gaen by 't volk van den koning, want den coronel Mon s . 

Delannes lach met 2 regimenten te Vyve, tusschen Gend en Corterycke, zoo is 

deze bleeker in den vooravond aldaer gekomen en was gevangen ende gebrocht 

voor den coronel; en zijn brief getoocht en alle zaken verhaelt hebbende is Mon s . 

Delannes zelve in persoone met ses ofte acht vendelen en met twee cornetten 

peerden met den bleeker getrocken, en den bleeker gink altijdts vooren, komende 

aen de planke is hy ook vooren gegaen, en zijn al gerocht in de stede; maer de 

peerden en konsten over de planke niet en bleefven buyten de Rysselpoorte. Die 

van 't casteel hoorden wel 't ramour, maer meenden dat 't vriend was, en Pottelberge 

gink altijdts zelve de ronde, en hoorde wel van gelyke het ramour, maer liet het al 

passeeren, en wat voor den dag, den bleeker altijdt zijnde by Mon s . Delannes, die 

ook te voet was, zijn getrocken naer de maert. De poorterie horende het allaerme, 

meende 


139 

dat Pottelberge hun lieden wilde met meer soldaten kwellen, zy hebben hun lieden 

te werre gesteld en hielden de maert vry, zoo maekten die van konings volk eenen 

roup, en riepen: ‘Ville gagnée! Vive le roy catholique!’ Als Pottelberge dit hoorde 

viel mette poorterie, en met zyne soldaten hielt hy de maert vry, en 't vier was 

gestocken in de Swane, en midts dien wasser groote vreese in de stede; zy cregen 

open de Rysselpoorte, en als de peerden in waren wierden zy meester van de stede. 

Pottelberge wiert gevangen, Mon s . Delannes was gequetst in zijn been dat hy 

naerder hand daer op storf. 

Op den 7 sten van maerte, zoo was 't op 't casteel van Staên zeker briefven gezonden, 

dat men het gevlugt goed datter binnen was zoude binder stadt bringen; nu daer 

was op het casteel geleyd ontrent 30 poorters van der stadt en den capiteyn van 

het casteel was by name Claerhout, secretaris wilent en noch was van mijnheere 

van Noyelles, heere van Staên, en zynen lieutenant was een serjant, Oorbeke 

genaempt, serjant van den hoogballiu; en als deze briefven arriveerden in 't casteel, 

zoo hoorde ze den capiteyn lezen, en verzond Oorbeke en vele die hy niet en 

betrauwde, en hielt als zy wederom kwamen 't casteel, niet willende obedieren, en 

het peerdevolk en noch voetknegten trocken daerewaert, maer daer en was niet 

gedaen, want den capiteyn van het casteel zeyde dat te houdene voor zynen heere, 

mijnheere van Noyelles, en corts hier naer zoo kwamer kwade maren datter op Ypre 

zouden vallen eenige convenienten, zoo wasser bevolen datter eenjegelijk een 

lanterne zoude uytsteken met lucht daerin, aldus zoo geduerde dat wel 3 ofte 4 

dagen, maer de Walen hadden eenige zaken vooren, en trocken den 15 sten van 

maerte met veel peerdevolk en een groot gedeelte voetknegten, en men vreesde 

dat zy zou- 


140 

den gevallen hebben op Diesmude, maer trocken tot Torhout duere, en hebben 

gekomen op Oudenburch en op Gistele, en alzoo in het Brugsch Vrye, en hebben 

gecregen grooten buyt, gerooft tot onder Nieuwen Damme; met veele peerden, 

coyen zijn zy getrocken naer Corterycke, aldaer zy hielden hunne residencie. 

Op den 19 sten van maerte, zoo was het Groot Gemeene vergaert, aldaer vele 

diversche pointen geroert wierden, en ook wierden de billietten van de...af gedaen, 

en onze peerden van der stede trocken zeer dickwils uyt, en kregen somwilen buyt, 

en die van der stede bleefven verlost met waken, en met 5 vendelen knegten en 

100 peerden, want de Walen wierden altijdts van langs te sterkere, en men vreesde 

zeere dat zy zouden met suptilheyd crygen noch eenige steden, als Nieuwpoort 

ofte Dixmude. 

Op den 20 sten van maerte, zoo trockender uyt Ypre ontrent 70 peerden, en eenige 

voetknegten, en namen hunnen cours naer Hazebrouck, en meenden daer te vinden 

den provost van Arthoys, maer faelden, en brochden den broeder mede van den 

zelven provost van Arthois en noch veel buyt, en hadden gecarmouseert mette 

Walen, en daer warender 2 ofte 3 gevangen. 

Op den 22 sten van maerte, zoo kwam Balfort naer Ypre van Brugge, en hadde met 

hem 200 peerden, en komende voor de Tourhoutpoorte zoo heeft de wachte op de 

kerke van S te Maertens geclopt gelijk allaerme, niet wetende wat volk dat was. Zoo 

trock den coronel met eenige capiteynen, en hebben hem met zijn volk ingelaten, 

en 's noens zoo wasser eene groote maeltijdt op de Halle met hem om eenige zaken 

te communiquerene, en als hy geheten hadde met de wet is 


141 

vertrocken naer den noene ontrent den 3 uren naer Meenene, geconvoyeert met 

sommige capiteynen van de soldaten en den coronel met den capiteyn van de 

peerdenruyters van der stede. Baelde en Balfoort trocken naer Meenene mette paye 

om de Schotten te gaen betalen. 

Op den 24 sten van maerte, 't welke was op onzen Vrouwenavond, zoo zijn de Walen 

als de geheele legher gekomen tot Wervicke en daer ontrent, en hebben vele 

landslieden gevangen, en zijn gekomen ontrent der stede met vele peerden en 

voetknegten, als tot Zeelebeke en Houtem en Zantvoorde, Voormizeele, en tot 

Werckene, Langemarck en rondomme de stede, en aen de Meesepoorte zoo kwam 

zoo vele volk gevlugt met kinderen en peerden, coyen, schapen, en het reynde zoo 

zeere en was zeer compasselijk om ziene, en ontrent den noene zoo wasser een 

gebodt gedaen dat hem niemand wie hy zy en zoude komen uyt zijn huys tot dat 

mijnheeren geliefven zoude, 't zy poorters ofte vreemde, uytgenomen die de wachte 

hadden op de boete van lx pond. par.; en het was ook omme geslegen met de 

trommelen dat elk capiteyn van de borgerie onder zijn wijck zou rondgaen, en alsdan 

zoo hebben de capiteynen omgegaen om bezouk te doene, men zeyde datter Walen 

ingekomen waren, gecleet in vrauwabyten; aldus alser bezouk gedaen was van 

huyse tot huyse, zoo was't wederom eeniegelijk toegelaten wederomme te gane en 

stane, daer het hun beliefde. 

Op den palmzondag, 't welke was, op den 27 sten van maerte, hadden de Walen 

ontrent de stadt geloopen en genomen al dat zy vonden; in den morgenstond trocken 

de peerden en ook voetknegten uyt, maer en hebben niet gevonden, maer op den 

25 sten van maerte 2 dagen hier voren brochten zy in 9 mortsasjens en 2 ruyters, en 

8 ofte 9 peer- 


142 

den, en op den 26 sten van maerte kwam een trompille om beyde de ruyters, en het 

geheele legere van de Walen bleef tot Wervicke liggen. 

Op den 28 sten van maerte, zoo hebben zy geweest in de prochien van Kemmele, 

Dranoutere en Lokeren, alwaer zy gerooft hebben meest alle de beestialen, als 

coyen en peerden, zoo datter in alle drie deze prochien niet en is gebleefven van 

coyen zy en zijn genomen geweest ofte gevlucht in den Westkant, want daer die 

zoo zeere niet en kwamen; ook mede was het zeer dangereus te reysen, want daer 

liepen die men noemde, ofte zy hunzelven alzoo heeteden, Vryebuyters, maer waren 

stoute roovers, want zy alle menschen aenspraken en roofden; aldus stond het hoe 

langer hoe ergere. 

Op den Goeden Vrydag, 't welke was op den eersten van april, zoo dede de Walen 

de mare gaen dat zy zouden de stadt innemen, maer het en geschiede niet alzoo 

zy zeyden; voort op den 2 van april, en op den Paschendag zoo vertrocken zy van 

ontrent Ypre en daer naer van Wervicke en daer ontrent ook mede, en op den 

maendag naer Paschen zoo staken de Schotten van Meenene het vier in Wervicke, 

en hebben't meest al verbrand, en men zeyde dat den grave van Eggemont gevangen 

was tot Nieuhove met zyne huysvrouwe, broeder en zuster. 

Op den 5 van april, zoo vertrocken de peerden van de cornette Baelde, ontrent den 

10 uren voor den noene, en komende buyten de Tourhoutpoorte zoo stonden de 

ruyters en beyden naer hun capiteyn, en zoo wasser eenen jonckman, die de bagasie 

voerde met 2 peerden van den capiteyn, en het peerd wat achterwaert erselende 

is gevallen in 


143 

de vesten, en het perd is gecregen geweest, maer den jonckman is gecregen 

geweest maer dood zijnde, en den capiteyn zeer drouve zijnde is met zijn volk duere 

getrocken naer Dixmude, en men zeyde dat men leger gink slaen van den princen 

wege; en binder stede en ook op het land, zoo vond men vele pionniers om het 

leger by te stane. 

Op den 6 van april, zoo hadden eenige edele en den serjant van capiteyn Caerle 

Velle, den nacht gepasseert gaende met capiteyn Croye, en elkanderen moverende 

zijn in den nacht gegaen in 2 ofte 3 borgers-huysen, en hebben papen gaen zouken, 

en in een borgers-huys hebben zy gevonden een boer Guillemyn Penneman, 

Augustynen-broeder geweest hebbende, en hebben hun meester gemaekt bin 

zelven huyse, en ook sommige zaken genomen en geen ronde gegaen, en met vele 

dregementen den zelven priester geleet in den Meyboom, en daer dronck met hem 

gedronken. Alle zaken uytgekomen zijnde hebben dag gehadt voor den crijschraed, 

en Croye ontboden zijnde voor den coronel en den crijschraed zoo warender eenige 

van de wachte van de borgerie in 't Grauken geleyd, en Croye om dies wille dat hy 

hem meester gemaekt hadde binder stede jegens eene ordonnantie dat men in 

geen borgershuys en zoude gaen by nachte, maer dat men zoude stellen voor de 

duere sinternelle, en dat de heeren van de wet dat zelve doen zouden, aldus Croye 

was gevangen en zynen lieutenant, en den trommel was ommegeslegen van zyne 

compagnie, en elk meende datter swarigheyd zoude geschieden; maer den andere 

capiteyn en drougen hun niet aen van dat hy gedaen hadde, en terstond zond elk 

capiteyn van der stede eenige borgers op de Halle, en ontrent den een ure 

vergaerden alle de soldaten van capiteyn Croye voor zijn huys, en by laste van den 

crijschraed en coronel zoo gingen zy alle in het cloostere S te Maertens, en daer gaf 

men de sol- 


144 

daten eenen anderen capiteyn, en dede eedt, en daer naer leyden zy hunnen 

nieuwen capiteyn t'huys met het vendel van Croye. Ontrent den 5 uren zoo waren 

de ketens ter maert gespannen, en Croye en zynen lieutenant waren alle beyde 

uytter stadt gedaen gaen gecasseert zijnde, en reden beyde elkanderen ter 

Tourhoutpoorte uyt alle straten afgesteld met poorters, en 's avondts gingen zijn 

soldaten metten nieuwen capiteyn de wachte op, en zoo verginck den dag. 

Op den zelven dag van april, den 6 van der maend, 's avondts ontrent den vijf uren 

en alf, zoo haddet gezijn een zeer schoonen dag, zonder tempeest, slachregens 

ofte ongeweerte, zoo isser nochtans onverziens opgekomen een groote, gruwelyke 

en afgrysselyke ardbevinge ontlangs gedurende, zoo dat eeniegelijk mensch benaut 

en beroert was wie hy was, en in sommige plaetsen zoo isser ook schade geschiet, 

want vele steenen vielen van de huysen. Laet ons Godt bidden om zyne gratie. 

Ontrent dezen tijdt voorengenoempt, zoo hebben die Heeren van der stadt metten 

crijschraed opgenomen goetwillige, de welke waren borgers van der stadt, die 

zouden de stadt voorenstaen en in den nacht rondomme de stadt ryden, en in den 

morgenstond het veld ontdecken, en doen al dat de stadt zoude mogen proffiteren, 

en hadden ook eenen capiteyn joncker Carles van den Ryne en lieutenant; den 

ouden lieutenant van capiteyn Baelde zoude ook ontfangen 9 guldens ter maend, 

en vry wezen van waken, van wercken en van soldaten. 

Op den 19 sten van april, zoo zijn uytter stadt getrocken vele soldaten, en hebben 

hun vertreck genomen naer Stegers, en hebben dat gansch berooft en sommige 

gevangen, bringende mede naer Ypre veel buyt. 


145 

Op den 19 sten van april, zoo vertrack uytter stede de companie van capiteyn Croye, 

maer hadden gekregen by solisteeren voor capiteyn die hunnen lieutenant geweest 

hadde, en trocken den wech op naer Dixmude; op dezen tijdt zoo was den prince 

tot Middelburch, ter Vere en te Vlyssinge, en kwam uyt Holland, en trok naer 

Antwerpen, en hadde geweest tot Utrecht, aldaer vergaderd hadden geweest alle 

de Staten van de Geunierde landen en steden om eenige zaken te communiquerene. 

Op den 26 sten van april, zoo vergaderden alle capiteynen voor hun duere een 

corporaelschap, en ook mede alle de edelen van de acht companien van de poorterie, 

en moeste eeniegelijk gestoffeert zijn met eene spae, en elk moeste zelve komen 

in persoone op de boete van III guldens, en als zy by een waren zoo leyde elk 

capiteyn zijn borgers metten trommel en vendel naer het huys van der Zale, gezeyd 

het Gravenwal, en moeste gaen slechten een houck van den wal, en hauwen alle 

de fruytboomen af en hagen, en maekte eene finalliebrugge over den wal, en 

vrochten wel ontrent 300 borgers, en ontrent den 4 uren haelde men hun af. 

Op den lasten dag van april, zoo was uytgeroupen by accordancie van de vier leden 

des landts van Vlanderen dat alle ontfangers en commissen die tot Rijssel plachten 

hunne rekeninge te doen, om dies wille dat die van Rijssel hun geunieert hadden 

mette Spanjaerden, dat zy waren partie 's lands, dat zy op wederomme te moeten 

rekeningen doen alle officieren en ontfangers hun presenteeren zouden onder de 

vier leden des landts, zonder eenig uytstel, tot ander stond dat zijn Altese ofte zijn 

Excellentie daer in zoude voorzien hebben. 


146 

Op den 3 den van meye, zoo hebben den meesten deel van de soldaten den mey 

gehaelt en voor den coronel geplant 3 meyen en voor de capiteynen. 

Op den 4 den van meye, 's nuchtens, ontrent den 9 uren, zoo waren alle de poorten 

gesloten en daer en mochte niemand uitgaen, en men stelde eene potente voor de 

nieuwe camere en de leere daer aen, en men haelde 5 vryebuyters boven, en de 

vierschare wiert gedeckt, en waren verwezen by voocht en schepenen van levende 

lijfve ter dood met de baste, om dies wille dat zy gelopen hadden op den landtsman 

en gerooft, en gebrandschat op wegen en op straten, ook toegesprocken en 't hunne 

genomen; aldus warender noch twee vrauwpersoonen die zeer vileynelyk hun 

mesdregen hadden, en waren gecondamneert op een schavot gegeselt en gebannen, 

d'een 3 jaer en d'ander 10 jaer uyt de stede en uytten lande; aldus waren zy gegeselt 

van eenen nieuwen officier, die zijn eerste justicie gedaen hadde te Poperinge, 

alwaer hy vier vryebuyters gehangen hadde, en dezen officier was een jonckman 

van Meesene, en men zeyde dat hy de dood verdient hadde, en dat men hem gratie 

dede om dat hy officier zijn zoude; aldus zoo waren deze 2 vrouwen op een schavot 

zeere gegeselt, en daer naer zoo waren deze 5 vryebuyters gehangen aen eene 

potente op de maert voor de Nieuwe Camere en verworch, en bin dat men de justicie 

dede zoo bleefven alle de poorten gesloten, en als deze vijfve gerecht waren, zoo 

heeft men alle de wagenen gearresteert en men zag wel datter eenige zaken op 

handen waren; eenige zeyden de Schotten hadden den scans van Commene, maer 

daer waren luttel die dat zeker wisten; maer men hadde 3 groote motalene stukken 

van de forteresse en men stelde die aen de Crane, en omtrent den 7 uren zoo waren 

diversche wagens geladen met alle ge- 


147 

reedschap, en 2 met buscruyt, 2 met windasen, rollen, en handboomen, 2 met 

houten borst-werren, loopende op 2 wielkens, om daer af te beschransen, 3 met 

elk een stuk geschut, eenen met de wielen, want de wielen waren afgedaen eer zy 

met de crane op de wagens geleyd waren; zoo vergaderde noch voor de duere van 

de Halle wel 150 landtlieden, elk met eene spae, en moesten ook mede, daer by 3 

vendelen voetknegten, en alle de goetwillige peerden, den coronel en de capiteynen, 

en mijnheere van Winterhove trocken al mede, en ontrent den 8 uren, in den avond, 

gingen zy al ter Antwerppoorte uyt, en deze vijf vryebuyters bleefven daer hangene 

aen de potente, elk met een libel voor hun borst, de viere stond rond brandschatter 

en vryebuyters, en den eenen fygie van de vryebuyters, en moeste 's anderdaegs 

gerecht zijn ten hoogen dijcke. 

Op den vijfsten dag 's nuchtens, omtrent den i ure in der nacht, zoo kwamen al die 

vertrocken waren van Ypre, alzoo't voorzeyd is, en de lantslieden die medetrocken 

uytter stede stelde men terstond te wercke voor 't kasteel van Staên, 't huys van 

Mijnheere van Noeyelles, en de wachte zeer roupende: Wie is daer! niet sprekende, 

maer hunne zaken altijds doende, hebben als het dag was die van den casteele 

gezien watter ommegink, en men stelde met dage de 3 stukken groot geschut, en 

alle de trommelen slougen en ook mede het trompet, alzoo datter wel scheen te 

wezen 6 mael meer volk danner was, en schietende eene loose scheute eerst, zoo 

dede die van Ypre vragen of die van den casteele van Staên hun wilden overgeven 

ofte niet; zy zeyden: Niet. Aldus begonste men te schieten scherp tot 30 scheuten, 

en begonsten bressen te schieten. Die van den casteele ziende dat zy dat niet wel 

houden en kosten, staken een teeken uyt om te parlementeren, en zy vraegden 

hoe veel 


148 

volk dat zy daer vooren waren, men zeyde wel 20 vendels en 6 cornetten peerden; 

alzoo zy vreesden, gaven hun op behoudens lijf en goed. Alsdan zijn uytgegaen 

Claerhout, capiteyn, met 30 soldaten, en zoo dit volk ingegaen, en men zeyde dat 

zy daer naer van de Schotten van Meenene gevangen waren alle gelijk, en een 

coronel lieter op serjant Hoorbeke, met een gedeelte soldaten en de reste van de 

soldaten, en de goetwillige peerden kwamen al t' huys voor den avond, en ook mede 

de voetknechten en het geschut, aldus was 't in handen van den coronel en die van 

Ypre, en op den 7 sten van meye, zoo trocken de peerden van der stede om den mey 

en trocken met een naer Staên, en haelden op de prochie van Staên ontrent de 20 

wagens, en men bracker zeere het casteel, en zy laden 6 ofte 7 wagens met loot, 

en 12 ofte 13 wagens met tarwe, en brachten dat naer de stede, en ook mede 

hunnen mey, en men voerde het loot op de casselerie en de tarwe tot capiteyn 

Costers op het huys van Ladoùve, op de maert, en op den 8 ofte 9 dag, zoo 

verbranden zy het casteel en kwamen naer de stadt. Ontrent dezen tijdt wierder 

wederomme gevangen vryebuyters en in de stadt gebrocht, en Mon s De la Nouwe 

was gekomen met de Francoysen te Ingelmunster voor het kasteel, 't welke de 

Walen in handen hadden met hem bringende diversch groot geschut van Gend. 

Op den 9 sten van meye zoo was Mon s De la Nouwe gerapporteert dat de gansche 

leger van de Walen op was, en dat hy voor hem zoude zien, want 5 ofte 6 dagen 

te vooren had De la Nouwe zijn leger gedeelt, latende eene partie volk tusschen 

Doornike en Audenaerde, alwaer de Walen zijn aengevallen, en hebben gevangen 

Baelde van Ypre, capiteyn van de peerden, die en geleet naer Rijssele, en aldus 

Mon s De la Nouwe liggende voor Ingelmunster met 20 ofte 24 vendels 


149 

voetknechten, en met een gedeelte peerden zijn besprongen geweest op den 10 sten 

van meye, en waren wel 12 cornetten peerden, en ook mede voetvolk en zijn 

aengevallen op de legher van Mon s De la Nouwe met zulk geweld dat zy daer 

ingebrocken hebben, en hebben gansch de leger van Mon s De la Nouwe 

geschonden, en hebben daer vele dood geslegen, en hebben hun groot geschut 

gecregen, en ook mede Mon s De la Nouwe gevangen en gebrocht tot Cortryck, en 

met 17 vendels die zy gekregen hadden voor Ingelmunster; alzoo wiert overal zeer 

groote beroerte van deze aventuere, en als men La Nouwe inbrochte zoo drouch 

men processie generael tot Corterycke, en zy schoten al het groot geschut af van 

blijdschap. 

Op den 12 sten van meye, zoo heeft men de wachte tot Ypre verdickt, want alle 

soldaten moesten waken over ander dag, en de poorterie moeste waken, eenen 

capiteyn en twee corporaelschappen; aldus moeste men goet regart houden. 

Op den 15 sten van meye, zoo was zondag, zoo hadde byna een beroerte gekomen 

uit eenen die dronke was, staende sinternelle ontrent de Tourhoutpoorte, en hem 

een fantasie overkomende, zoo riep hy: ‘Moort! ik zie de Walen!’ Aldus het vergink 

noch zoetelyk dat men geen allarme overal en slouch, maer men vermaende 

lanternen uit te steken. 

Op den 17 sten van meye, zoo warender 2 soldaten van de lactste companie van den 

lasten capiteyn Bruch om dies wille dat zy hadden te vryebuyten geloopen, en 

gevangen zijnde van de goetwillige van der stadt, de peerden, op den 7 sten van 

meye, ontrent Zielebeke, en 't was op eenen zaterdag doen zy ingebrocht waren; 

zy moesten an't gerechte van de 


150 

soldaten voor de cortegarde van 't Besant mette coorde van levende lijfve ter dood 

gebracht worden, en daer naer van de soldaten ter aerde gedaen en begraven. 

Op den maendag naer Sinxen, zoo moeste volgende de uytroepinge van te vooren 

gedaen, eene generale monsteringe geschieden van de acht capiteynen van de 

poorterie, en 's nuchtens zoo waren de poorten ontrent den tijdt van een ure en alf 

open, en daer naer gesloten tot die monsteringe gedaen was, elk op zijn zelven, 

present eenen wethoudere, en een notable ofte 2, aldus laste men die de macht 

hadden een roer te koopene, en sommige een corselet; aldus hem vertoocht 

hebbende, zoo kwamen alle de peerden ter maert van de goetwillige, en alle de 

acht vendelen van de poorterie, elk met hun capiteyn en vendels, en stonden op 

de maert, en alze al byeen waren, zoo stonden alle mannen in slachordere, was 

gelast te schietene elk eene schuete; aldus maekte dit zulk een geruchte dat te 

verwonderen was, en in dit dapper schieten zoo wasser eenen Jacop Priem, die 

geschoten wierd duer zijn...dat hy bin een huere daer naer overleet; aldus trock elk 

naer zijn wachte en de andere naer huys, en bin een maend daer naer moeste 

geschieden een revuwe om te ziene of elk naer zijn last volkomen hadde het bevel, 

en dat zoude geschieden op St. Jansmisse midtzomere. 

Op den 23 en van meye, zoo warender ingebrocht hy de landtslieden 3 vryebuyters, 

en om dieswille dat 's sondags te vooren, en 't was op den Sinxendag, dat ook de 

lantslieden ingebrocht hadden een ofte twee van de zelve vryebuyters, en ter poorte 

komende hebben de landtslieden de zelve genomen geweest, en de coorde in 

stukken gesneden, hebben die laten loopen, en nu de landtslieden en wilden 


151 

die in de stadt niet bringen, maer lieten die buyten, en deden den coronel de wete, 

en den coronel met eenige dienaers van der stadt, en eenige soldaten hebben die 

buyten gehaelt, en in de vangenisse geleyd; want de lantslieden ontboden aen den 

coronel dat zy, indien hy niet en kwam halen, hun zouden die alle 3 den hals 

afsnyden en duere gaen. 

Op den 30 sten van meye, s' nachts, ontrent den middernacht, zoo zijn de Walen 

gekomen de Steenstrate over, en waren ontrent 100 peerden en 400 voetknegten, 

en zijn gekomen ter Hove en hebben de wachte sommige vermoort, en kwamen 

voort tot Woumen, en hebben de wachte aengevallen en sommige vermoort, en 

hebben meest alle de huysen van den dorpe in brande gesteken, en ook de kerke 

en trocken met menigen buyt en ook met gevangenen weg. 

Op den 2 van juny, zoo zijn de Walen van Cortrijck en van Ingelmunster gekomen 

tot Clercken en meenden eenige pachters gevangen te hebben, maer waren van 

de landtslieden wederstaen, en moesten wijcken, maer op den 5 van juny, zoo zijnse 

gekomen met peerdevolk, en zijn duer de wachte gebrocken, en hebben vele 

landtslieden dood geslegen, en hebben Clercken gerooft, en de prochie van Sarren 

en een groot gedeelte van Woumen, en zijn met veel buyt en gevangene duere 

getrocken. 

Op den 12 sten van junius, zoo zijn getrocken uyt Ypre alle de goetwillige peerden, 

en ook de reste van capiteyn Baelde, met 3 vendels voetknegten, en met sommige 

capiteynen naer Rijssele, uyt cause datter eenige capiteynen van Cassele gekomen 

waren tot Ypre, en zouden geven Cassele cn 't casteel in handen van die van Ypre; 

nu komende 


152 

ontrent Steenvoorde, zoo hebben de Walen, de wete van te vooren van iemand 

gecregen en zijn gekomen om zulks te beletten, zoo datter sommige zijn gekomen 

op die van Ypre, en die van Ypre meenden hun te wederstaen, maer die Walen by 

een zijnde, zoo hebben die van Ypre moeten vlieden, en den capiteyn jonker Carles 

van den Ryne was gevangen en zynen luitenant Rijckewaert, een oudt man, ook 

gevangen en goetwillige ook mede gevangen, en vele gekwetst, en sommige het 

leven gelaten, maer niet vele, en zijn wederomme gekomen bin Ypre, en ten is niet 

gekomen alzoo zy meenden. Op dezen tijdt zoo was 't zoo kwaed reysen, want 

dagelyks zoo wierden alomme vele reysende cooplieden ofte pachters van de Walen 

gevangen, en op groot rentsoen gesteld, midts datter op geen plaetsen leger en 

was jegens hun; zoo stond het overal zeer kwalijk. 

Op den 14 sten van junius, 't welke was dijssendag, zoo was de wet vermaekt by 

commissarissen van de 4 leden van Vlaenderen, den welken was den voorschepene 

van Gend, den voorschepene van Brugge en hoogballiu van Ypre, en den 

burgmeester van het Vrye, en eenen van 't Hof wege daer met hun, en naer costume 

zoo heeft men behangen, daer men de uytroupinge doen zoude, met tapydts, en 

als de speellieden met schalmeyen gespeelt hadden, zoo zijn de commissarissen 

gekomen ter venstere, en de uytroupinge is daer geschiet. Eerst Francois Van Houte 

als voocht, Jaques de Cherf, voorschepene, maer uyt zeker excusen dat Francois 

Van Houte dede duer zynen ouderdom en anders, zoo was geexcuseert, en op den 

19 sten van wedemaend, zoo was ter Halle uytgeroupen Jaques de Cherf, voocht, 

en de 2 voorschepenen by name Rouck en Palynck, en alzoo voort, den 13 sten Jan 

de Burgrave. 


153 

Op den 19 sten van wedemaend, 's nuchtens, zoo begonsten vele Schotten, alzoo 

wel peerdevolk als voetvolk, en niemandt en wiste waeromme, maer ontrent den 

noene zoo kwam de Waernou, een francoys, een jonckman, zijnde gouverneur van 

het casteel van Cassele by de Walen, en om zekere zaken zoo kwam hy over mette 

geunieerde, en zoude Cassele gelevert hebben, en hy was den zelven die 't den 

12 van wedemaend zoude gedaen hebben, maer nu op dezen tijdt zoo zoude de 

zake ten effecte komen, waer op deze Schotten en de peerden van der stede van 

Ypre, en ook mede een vendel van Cassele, en met 2 ofte 3 vendels van Ypre en 

3 wagens met leeren zijn getrocken met capiteyn Waernou, wel zijnde ontrent 8 ofte 

900 mannen, onder peerden en voetvolk, maer komende in den nacht voor Cassele, 

die van 't casteel wierden geware datter leeren gerecht stonden an't casteel; zy 

hebben groote werre geboden, en 't was een faute grootelyks, en zijn weder elk in 

het zyne gekeert. 

Op den 20 sten van wedemaend, zoo wasser justicie gedaen van de nieuwe wet van 

4 gasten vryebuyters, en waren meest van Meesene, en de 3 waren gerecht mette 

coorde aen een potente, voor de nieuwe camere, en daer naer begraven, en den 

4 was levende gebrand en zijn vust gewerd, maer was zijn tale genomen met eene 

coorde, en daer naer gerecht buyten de poorte. 

Op den 24 sten van wedemaend, zoo was't St. Jan Midtsomere en daer was revuwe 

gedaen van alle de acht capiteynen van der stede, en allen die spieten hadden en 

slachgewerre gaven die van der stede lange spiessen, alzoo die sommige wel 

gemonteert waren met fraye corseletten en sommige met stormhuven, en alsy 

gemonstert waren, zijnse naer de mart getrocken, en alle de peerden stonden voor 

de Dixmuyde- 


154 

strate, en als de acht vendels wierden opgerecht zoo schoot eenjegelijk af en den 

voocht reed lancks de maert, bedankende de poorterie. Op dezen tijdt, zeyde men, 

dat Montangy verslegen ofte gevangen was by Doornycke, maer ten was niet zekere, 

en daer naer heeft men zekere maren ontfangen, maer hy en was daer niet op 5 

milen naer; ontrent dezen tijdt zoo was Groeninge ontzet gedaen van de Walen, 

want alle de benden van d'ordonnantie, de oude, waren naer Vriesland getrocken, 

en veel voetknegten, en den grave van Hollack trock jegens om hun den ingank 

van den lande te beletten; maer daer was zeere gevochten en Groeninge was 

gevictaillieert en volk daer ingeleyd, en men zeyde daer naer dat beyde partien naer 

Vlanderen kwamen, en Condé de grave, van Vrancryck, was op de eersten dag van 

hoymaend tot Brugge. 

Op den 7 sten van julius, zoo was Gend's nachts ontrent den middernacht by de 

Walen byna ingenomen, en den prince van Comteyt (Condé) uyt Vrankrijck hadde 

tot Brugge gezijn, en was op den zelven tijdt tot Gend, en daer was een bleekere 

van buyten, die dat uyt brochte, en het wiert allaerme, en de Walen moesten wijcken, 

en namen met hun alle de bleekerie, alzoo wel van lijnwaet als van gaerne, noch 

alle de coyen, peerden en alle goet, treckende metten buyt wederomme wech. 

Op den 9 sten van julius, zoo trocken uyt Ypre 4 corporaelschappen naer Waestene, 

want die van Ypre hadden verstaen dat men, als op den 10 sten zoude monsteren, 

en als zy tot Waesten kwamen, zoo vonden zy daer op de mart 14 mannen, die 

waren gekomen om te monsteren, en die van den casteele ziende dattet waren 

soldaten van Ypre zijn uytgekomen ontrent 20, maer moesten wijcken, en daer 

bleefven 


155 

van de 14 mannen in 't overzetten van de Leye, met dat tot Waestene af was, 2 

dood, en d'ander ontbrochte, en de soldaten van Ypre brochten in gevangen 8 

soldaten van de Walen, en sommige buyt; aldus stond 't noch overal zeer schamelyk, 

en ook mede wiert de peste zoo fel tot Meenene onder de ingezetenen, en onder 

de Schotten, datter dickwils storfven 30 op eenen dag, ook mede tot Ypre zoo begon 

ontrent dezen tijdt de peste ook overlycke zeere te vernieuwen, alzoo dat binder 

stede wel 150 huysen daer of geinfecteert waren; aldus was heden den eenen het 

keer, morgen was een ander. 

Op den 19 sten van hoymaend, zoo trocken de Blanckrockx, en ook mede sommige 

goetwillige naer den Blauwen Torre boven Belle, en staken't in brande, en ook mede 

hadden de Walen gelegen tot Coudeschure, toebehoorende Stock, en staken't van 

de gelyke in brande, en kwamen 's anderdags in den nacht t'huys, en eenen dag 

van te vooren hadden de goetwillige ook allene uyt geweest, en hadden diversche 

landtslieden gehaelt van sommige prochien, die niet opgebrocht en hadden den 5 

penning; aldus gink 't overal kwalijk. 

Op den 21 sten van julius, zoo was aen alle poorten last gegeven, dat men niemand 

uytter stede laten en zoude; dit last was gegeven ontrent den noene, want daer 

waren alle de wagens gearresteert, die bin der stede waren, en ontrent den 4 uren, 

zoo warender ses yzere stukken artillerie, en 2 metalene stukken gebrocht onder 

de crane, en daer leyde men op d'artillerie, en men maekte wel 12 ofte 16 

schans-manden op St. Maertens Kerkhof, en die waren op wagenen geleyd, en ook 

wel 1600 pond cruyt, en ook veel manden, en ander gereedschap van amunissie, 

en ontrent den 8 uren in den avond zoo trocken uyt der stede wel 300 soldaten, en 


156 

alle de peerden, alzoo wel de goetwillige als de Blanckrockx, en vele poorterie mede, 

zoo datter met 4 ofte 5 vendels Schotten, en 150 peerden mochten zijn 1000 mannen, 

en trocken voor het casteel van Waestene, alwaer zy in den nuchtenstond, ontrent 

den 3 uren, de eerste scheute schoten, en totten 9 uren gedurende schoten wel 

150 scheuten, maer gevracht hebbende of zy hun op wilden geven, zeyden neen. 

Aldus zoo kwamen zy t'Yper om eene van de alder meeste stukken, wegende wel 

1617 pond, en was onder de crane gebrocht met peerden, maer die van den casteele 

noch eens gevragt zijnde of zy hun op wilden geven, zoo namen zy hun beraet 3 

uren; maer den coronel en ander capiteynen ziende dat dat mochte causeeren eenig 

kwaed, zoo namen zy hun geschut, en het groot stuk bleef t'Ypre, en het ander wiert 

wederomme gebrocht, aldus en wasser niet gedaen. 

Op den 23 sten van julius, zoo wasser groot ongeluk van brande, want ontrent den 5 

uren zoo verbrande 2 huysen in den Langen Meirsch, in het eene, daer 't duere 

kwam, was de peste, en de rewere droncke zijnde dede dit, en als zy zach dat zy 

geensins en konste daer van gezien, zoo riep zy hulpe, en liep wech; en daer en 

bleef maer in eene dochter, die gelicht was; aldus zoo wasser zulke werre datter 

maer die 2 huysen en verbranden. 

Op den zelven dag, zoo waren wederomme alle wagens gearresteert, en wederom 

ontslegen, maer tegen avond zoo waren zy wederomme gearresteert, en in den 

avond zoo trocken uytter stede 2 vendels voetknegten, en de Blauwerokx, de 

peerden, en daer trocken mede 12 schippers, 12 timmerlieden en veel wercklieden, 

die aen de stede vrochten, en veel poorterie, en waren ontrent 6 ofte 8 wagens 

mede ydel, en namen hun vertreck naer Hopplines by 


157 

Armentiers, en daer hebben zy gemackt een allaerme, en die van 't casteel van 

Hopplines schoten zeer dapperlijk, en de wercklieden en de schippers bracken de 

speyen van beyde watermeulens, en de soldaten hebben't vier daer in gesteken, 

en meest het dorp van Hopplines verbrand mette Vulmuelens, en cregen veel buyt, 

en daer wierter 2 ofte 3 dood geschoten uyt het casteel van die van Ypre, en ook 

eenige gekwetst; aldus kwamen zy op den 24 van july op eenen zondag 's nuchtens 

wederomme t'huys. 

Ontrent dezen tijdt, zoo heeft de peste zeere verbreet en zeer ontsteken, en 

princepalijk in S te . Pietersprochie, en daer heeft noch bin 6 ofte 7 dagen daer naer 

in 2 ofte 3 plaetsen vier geweest, en op den 28 sten van july zoo wasser uytgeroupen 

om dies wille dat de peste zoo zeer onstack, dat de rewege en de rewers in betuych 

waren by cause dat men alomme gevonden hadde diversche spysen, als achter de 

strate in de liedens erfve geworpen, als hinnejongen, wavels en caes, 

swynenvleesch, zoo datter ecne ordonnantie gemaekt was dat niemand uyt zijn 

huys en mochte komen 't zy mans ofte vrauwen, ofte kinderen op den ban uytten 

lande van Vlanderen, en de rewers en de rewegen in uytten huyse te gane op 

geackebuseert te zyne, ook mede was de...op de vischmart gecorompeert, en daer 

was geroupen indien iemand wiste en te kennen gaf, dat hy zoude hebben 100 

guldens. 

Ontrent dezen tijdt zoo was duck d'Alenson gecosen protecteur over Vlanderen en 

Brabant, Holland, Zeeland, en men vreesde van niet zeer goeden tijdt, want sommige 

van de landen en konste niet wel accoordeeren. Op dezen tijdt zoo trocken die van 

Ypre de peerden sommaels uit; op den 4 oust trocken de goetwillige peerden naer 

Commene, en hebbender eenige soldaten van de Walen dood gesmeten, en 

sommige gevangen. 


158 

Op den 11 sten van oust, zoo kwamer zekere maren van de elexcie, en het verkiesen 

van duck d'Alenson, dat hy niet ontfangen en was, want op den zelven tijd, op den 

15 van oust, zoo wasser een placaet geroupen dat het geld was gecontinueert noch 

3 maenden, en was noch geroupen uytter name van den koning en Mathias, 

uytgenomen de Hollandsche daelders, en de daelders van de Bergen, die waren 

afgesteld op 29 stuyvers en half, en de Hollandsche op 32 stuyvers en half, en op 

dezen tijdt zoo heeft 't Ypre noch altijdts zeer ontsteken de peste, en die van Ypre 

voetknegten en sommaels peerdenvolk trocken dickwils uyt om buyt, want op den 

19 van oust, brochten de peerden, de Blanrockx, wel 25 coyen in en ses peerden, 

en 2 dagen van te voren hadden zy noch wel 12 peerden gecregen te Steenbeke, 

en de Walen roerden zeer luttel, want zy lagen voor Bouffyn wel 6000 voetknegten 

en 20 cornetten peerden, maer op den 20 sten van oust, naer dat zy hadden daer op 

geschoten, zeyde men, dat zy opbraken, en elk trock op wederomme in zijn kwartier; 

aldus stond noch geen goed hende te gecregen. 

nbsp; 

Op den 16 sten van oust, zoo was 't Groot Gemeene vergaert en daer was 

geresolveert datter zeven vrouwencloosters noch houdende binder stede hun byeen, 

zouden moeten scheeden, en van elkanderen woonen, en de lieden dienen en 

verlaten hun cloostere; de eerste waren die van S te Clara, buyten der stede gestaen 

hebbende, en nu verbrand, en d'ander was Merckem, 't 3 e was Nonnebussche, 't 

4 e was S te Cathelyne gasthuys cloostere van binder hun houdende byeen in S te 

Cathelyne gasthuys, 't 6 e de Begynen, 't 7 e de Grauwe Zusters, en moesten hun 

cloosters ruymen, en men zoude die aen eenjegelyk verhuren; noch wasser by het 

Groote Gemeene verlaten den greffier van der stede, M e Guillames 


159 

Keynsaert, aldus om dies wille dat hy niet en wilde volgen die nieuwe gereformeerde 

religie, want alle die in eedt waren van der stede moesten al zijn van die geslachte; 

ook wasser by het Groot Gemeene gevoert dat niemand en zoude mogen trouwen 

of zy zoude moeten gezekert wezen 14 dagen, en dat om dies wille datter sommige 

catholyken hun vervoordert hadden te doene jegens hun religie. 

Op den 20 sten van oust, 's nuchtens voor den dage, zoo zijn de Walen gekomen, 

en waren van Armentiers, en metten nacht van elkanderen niet wetende, zoo zijn 

de Walen van Rousbrugge gekomen, meenende dat het garnisoen van Ypre zoude 

zijn, hebben op elkanderen geslegen, en met dat de wachte van Armentier peerden 

mede hadde, en d'ander niet zoo bleefven wel 12 van Rousbrugge dood, en zy 

weirden hun zoo zeere dat den capiteyn van Armentiers dood bleef. Dit geschiede 

by Kemmele, en daer naer zoo kwamen de Walen van Armentiers noch voor Ypre 

en haelden eenen grooten buyt van peerden en coyen, wel 200 coyen en 36 peerden, 

en die van Ypre in den nuchtenstond trocken uyt, en volgden hun, maer zy en cregen 

niets weder, en brochten 4 Walen op eenen wagene zeer gewont, en 's dachs daer 

naer quamen zy wederomme en namen alomme veel beesten, en die van Ypre 

trocken dickwils uyt, en haelden sommaels ook wat buyt. 

Op den lasten dag van oust, zoo wasser justicie gedaen van twee vryebuyters, die 

welke hadden geloopen op den landtsman, en waren gerecht aen de potente voor 

de nieuwe camere, en daer naer begraven. Op dezen dag 's nuchtens, zoo vertrock 

den coronel Balfoort van Ypre, en hadde komen bezien om geld voor zijn Schotten, 

en op dezen tijdt zoo was Bouvijn zeer sterk beleyd van de Walen en sterk 

beschoten. 


160 

Op den 5 van september, zoo was Bouvyn zeer afgeschoten, alzoo dat zy niet lange 

houden en konsten, en datter geen ontzet en kwam hebben 't moeten overgeven, 

en den capiteyn en zijn volk zijn uytgegaen met een rapier en poynjaert, en het 

maekte groote beroerte overal, en op dezen tijdt zoo wilden de Schotten betaelt 

zijn, en Baelfoort quam t'Ypre, en daer was geformeert 40,000 guldens; ook mede 

de peste gink overal en princepalijk tot Hontschoote en t'Ypre, ook mede wonderlijk 

zeere tot Brugge; aldus was't eenen zeer droefven tijdt. 

Op den S te . Mathies-avondt, hebben die van de gereformeerde religie gehouden 

vastendag en bidtdag, verbiedende eenen jegelijk by laste van Voocht en Schepenen 

niet te werckene noch winckelen open te doene, op de boete van 60 pond ℒ, 't welke 

eenjegelyk observeerde. Op dezen tijdt kwam zekere mare dat onse coninck was 

geweldig coninck van Portugal. 

Op den 25 sten van september, zoo was't zondag en in den nacht, ontrent den 9 uren 

en alf, isser gekomen een allaerme, want de Walen haelden buyten de Antwerppoorte 

vele vette coyen en staken 't vier in 3 ofte vier huysen, maer daer en was maer een 

dat brande, want het was schoon maneschijn, en die van der stede schoten een 

stuk artillerie naer hun, en bin der stede zoo slougen alle de trommelen en het 

trompet slouch allaerme, en die van den Besante, de borgerie, die waren zeer virig, 

want den coronel en alle de capiteynen kwamen ter mart en de borgerie vragende: 

Wie kompt daer? Om dat zy niet rasch en antwoorden heeft geschooten, en schoot 

den broeder van lieutenant van capiteyn Bruck en noch een ander poorter, beyde 

met eene schoote, zoo dat zy beyde over dood waren, en als hy afgeschoten hadde, 

was 


161 

hy ook zeere gewond, en als't allaerme eene ure geduert hadde, het vergink; op 

dezen tijdt zoo liepen de Walen zeere op de vaert van Ypre, zoo datter niet zeer 

vrye en was; ook mede zoo verbreede noch altijds zeere de peste binder stede, zoo 

datter zoo veel volk stierf, want de beroerte contrarie is. 

Op den 4 van october, zoo warender 3 vendels knegten in de Pille geforriert, die 

kwamen van Meenene, want de Schotten die te Meenen waren en wilden met hun 

niet dienen, aldus zoo was hun daer bier, broot en ander victaillie gedaen hebben, 

en daer warender zeer vele ziek van de peste, en op dezen tijdt zoo verbreede noch 

altijdts zeere de ziekte van de peste. 

Op dezen tijdt zoo warender vele borgers princepalijk meest catholyke geschadt te 

leenene der stede d'eene 24-0-0 20-0-0 en sommige meer, en ander min, om, zoo 

sommige zeyden, eenige betalinge te doene, maer daer en was niet vele te boerene, 

en daer warender eenige die niet leenen en wilden, die zant men 6 ofte 8 soldaten, 

en deden groote rudesse bin den huyse tot dat zy het zelve geld opgebrocht hadden, 

en dan konste men hun noch kwalijk wechkrygen ofte de capiteynen moesten hun 

halen, aldus en wasser noch geen apprentie van eenige goede zaken; op dezen 

tijdt zoo verbreede noch altijdts zeere de peste, en daer was geoordonneert dat 

men niet meer en zoude begraven tot de Predicaren, want daer al vol was; maer 

dat men zoude begraven den dag duere op Madaleenenkerkhof, 't welke men 

onderhielt, en op den 16 sten van october verdickte de wachte om zeker maren. 

In het laste van de maend van october, zoo wasser wederomme sprake van 

diversche persoonen uytte ledene by billiette, maer om zeker oorzake zoo en was 

't niet gedaen, en 


162 

wat voor dezen tijdt zoo wasser een peerderuyter van de Blauwe Rockx gevangen, 

dat men hem wilde belasten met eenige verraderie, en men zeyde dat hy sommige 

zaken verkent hadde. Op dezen tijdt zoo sprack men wederomme van de compste 

van duck d'Alenson, dat zijn volk ontrent Camerycke was, wel 6000 voetknegten 

en 2000 peerden; voort de Walen legere kwam op dezen tijdt, onder voetknegten 

en peerden, ontrent Corterycke, en men zeyde dat was om Corterycke te 

victaillierene. Op dezen tijdt zoo verbreede de peste wederomme zeere over de 

geheele stede en vertoochde hier in de lucht een zeker commete-sterre in't west, 

streckende met haren stert zuyt-oost waert, en de zelve commete nam haer vertreck 

noort-west, altijdts zinkende. Godt geeft ons zijn gratie! 

Op den 13 sten van november, zoo is 't gebeurt datter diversche poorters wederom 

uytgezonden waren, als p r . Hercules Gillis de La Noot, Clays Griete, Wulfvaert 

Boeteman, en noch meer andere tot 7 toe, niet wetende de cause en redene. 

Op den 13 sten van november, zoo is 't geschiet datter gekomen zijn in het Brugsche 

Vrye diversche Allebonnoysen, die de princepale waren van de Walen, en waren 

niet verre van Brugge, en als 't Balfoort verhoorde zoo trock hy uyt Brugge met zyne 

peerden ontrent 100; komende eene alfve mile van Brugge op den wech van 

Dixsmude, zoo vertoochden hun van de Albonnoysen ontrent 40. Als de Schotten 

zagen dat zy niet meer en waren zoo zijn zy die naer getrocken en de Allebonnoysen 

namen de refugie, en als zy een deel wech naer gerocht hadden, zoo hebben hun 

opgeheven wel 3 cornetten peerden en 4 vendels voetknechten, zoo datter een 

gedeelte Schotten gebleven 


163 

zijn dood en gevangen, en Balfoort was zoo gewont dat hy dood gebrocht was tot 

Brugge. 

Ontrent den 20 sten van november, zoo scheen 't dat de peste, Godt lof, begonste 

een weinig te verminderen, want de Belle, dat was de putmaker, zoo vele niet meer 

te doene en hadde als hy lange daer te vooren hadde te doene gehadt. 

Op den 25 sten van november, 't welk was op S te Catheleynedag 's avondts, ontrent 

den 6 uren en half, zoo begonste een allaerme, want daer waren Walen buyten de 

Bueterpoorte en meenden de nieuwe meulene op de Bueterstrate, te verbranden, 

want de muelenaer wasser op met 2 knapen, en ziende dat zy hem niet wel gecrygen 

en konsten meenden die muelene in vier te stellene; maer den meulenare zeer 

roupende om hulpe, zoo is 't allaerme geworden binder stede, en elk moeste een 

lanteerne uytsteken met licht, en den trommel slouch al overeen, en ziende van 

binder stede dat ontrent de muelene vier begonste te zyne, zoo schoot men een 

groot stuk artillerie af naer hun en zijn vertrocken, maer hadden naer den muelenaere 

diversche scheuten geschoten, en hadden hem door zijn hooft geschoten dat hy 

zijn leven hende. 

Op den 26 sten van november, zoo was 't zaterdag, en den crijschraed hadde 

wederomme billietten geoordonneert, en by den serjant major van de poorterie aen 

de genomeerde persoonen metten avondt gedragen, en moesten 's anderdags voor 

de zonne uytter stede, op schandelijk daer uyt geleet te zyne, en daer wasser 12: 

eerst den balliu vander Zale en zynen lieutenant, den greffier van der Zale, den 

zone van Hoorys van der Mersch, en ook den jongen Joris van der Mersch, 

opperclerck van de weeserie, Jan Bottuyt, Roelandt 


164 

Germijn, consierce ter Zale, Jaques van den Broucke, immers tot 12 toe, die welke 

hun moesten houden, een mile buyten, aldus dit en brochte geen liefde in, maer als 

den voocht t' huys kwam, zoo scheen 't dat zynen dank niet wel en was. 

Ontrent den 16 sten van december, zoo sprak men zeere van te gaen beleggen Alst, 

en men maekte groot opstel om de leger van de Walen op te doen lichten van voor 

Camerycke, maer ons Blauwe Rockx, naer dien dat men wederomme opgesteld 

hadde, boven alle lasten op elke tonne bier te geven noch 5.., zoo zijn zy vertrocken, 

maer de Allebonnoysen zijn gekomen, en hebben de vergaderinge voor Aelst doen 

scheeden, en ons peerden zijn wederomme t' huys gekomen. 

[1581] 

Metten nieuwen jare 1581, zoo en isser geen groote veranderinge inden tijdt 

gekomen, maer altijdts was het ander jaer best, maer op den 18 sten van januarius 

's avondts met dat 6 uren slouch zoo schoot men alle het geschut af dat binder 

stede was, want men vierde van eenige victorie die geschiet was tot voordeel van 

de Nieuwe Religie van de Gereformeerde, en daer warender sommige, die daer in 

zeere verslougen die dat niet en wisten. 

Op den 19 sten van januarius, zoo kwam'er haestelyk een groote beroerte binder 

stede 's avondts, ontrent den 6 uren, en dat omdat de clocke slouch allaerme, want 

in de Neerstrate zoo wasser brand, en al het volk was in de werre, elk voor zijn 

capiteyn; maer Godt lof het vergink wel by dat geschepen stond. 

Op den 20 sten van januarius, zoo wasser zeere sterke wachte gehouden; want daer 

zeer veel Walen gekomen 


165 

waren ontrent de Leye, want daer lag wel ontrent Verleghem wel 8 cornetten peerden, 

en veel voetknegten, en men vreesde zeer met dat sterk vroos, en 's avondts dede 

men bezouk meest de stadt duere, en de 4 vendelen wachten en veel poorterie, en 

's avonds als de wachte opgink wasser een soldaet van het vendel van den 

hoofdbailliu dood geschoten in de parade; op dezen tijdt zoo cesseerde de peste 

wat, maer daer zy was zoo stierf het volk zeere. 

Op den 22 sten van januarius, 's avondts zoo clopte de clocke wederomme, want 

ontrent den 7 huren, zoo wasser wederomme brand in de Dixmuyde-straet, maer 

naer dien dat men lanternen uytgesteken hadde, zoo cesseerde zeer haest; op 

dezen tijdt zoo sprack men zeere wederomme van de compste van duck d'Alenson, 

en van den koning van Navarre en dat met groote macht, ook mede die van 

Camerycke waren in noot van vele zaken dat hun gebrack, en over al was't noch 

niet goet reysen, want in alle plaetsen zoo was den reysenden man afgesteld en 

gevangen. 

Op den 10 sten van sporkele, zoo kwam'er een allaerme sobyt, want de Walen waren 

tot het overdrach te Menten en daer zoo roofden zy sommige schepen, en ook mede 

zy waren sterck wel 200 voetknegten en 40 peerden, en eer die van den stede 

konsten uytgeraken zoo waren zy wech. 

Op den 8 sten van sporkele, zoo warender wederomme gevangen 3 ofte 4 borgers 

om dies wille dat zy ontfangen hadden eenige briefven van hunne vrienden van 

Rijssele geschreven, en men leyde hun op eenige verraderye om dat zy die niet 

opgebrocht en hadden in handen van die van der wet. 

Op den 25 sten van sporkele, 't welke was op eenen zaterdag, zoo wasser wederomme 

een allaerme, want ontren den noene 


166 

zoo waren voor de Torroutpoorte Walen en meenden de sinternelle te doorsteken, 

maer liep naer de stadt; aldus als die peerden van Ypre gereet waren om uyt te 

trecken, zoo waren zy wech, en hadden een ofte 2 landtslieden gekwetst, en men 

zeyde dat zy sterck waren van 100 peerden en wel 300 voetknegten. 

Op den 26 sten van sporkele, 't welke was op eenen zondag, ontrent den 3 uren, zoo 

zijnder gekomen wel 5 ofte 6 hondert Walen, onder peerdevolk en voetvolk, en 

hebben het verste Overdrach wederomme verbrand, en beyde de herbergen met 

noch een boeyere, die geladen was op Zeeland met hoppels, en staken 't vier in 

het schip, en verbranden noch een binnelander geladen met graen, en daer naer 

verbranden zy het Overdrach te Mentens, en alzoo was't wederomme zeer kwaed 

voor de kooplieden om 't goet te gecrygen. 

Op den 27 sten van sporkele, zoo midts dien datter dit geschiet was van 's dachs te 

vooren van het verbranden van de Overdragen, zoo wasser een ordonnantie gemaekt 

by mijnheeren dat men uytter stede niet en zoude laten voeren ofte dragen eenige 

eedtscharen van spyse ofte van dranck, dat men daer of geen paspoort geven en 

zouden, want men zeyde dat tot Poperinghe en tot Belle vol Walen waren. 

Op den lasten dag van sporkele zoo zijn de Walen 's nachts gekomen, en hebben 

verbrand ontrent den xij uren het Overdrach tot Schadts, en men zeyde dat zy byna 

het vier zoude gesteken hebben in 't Overdrach te Brielen, en dit niet vesten en 

wilde; 't welke gedaen zijnde zijn zy vertrocken. 


167 

Op den 2 van sporkele zoo waren ontboden de wet van Poperinge tot Ypre, en zijn 

gecompareert en men leyde hun ten laste dat zy wel wisten dat de Overdragen 

zouden van de Walen verbrand worden, maer zeyden neen, dat zy dat niet en 

wisten; maer bin 3 ofte 4 dagen daer naer, waren zy in de gevangenisse gezet ter 

Zale. Die van Ypre wilden dat die van Poperinge zouden de 3 Overdragen doen 

maken op hunnen cost, en men zeyde dat zy dat consenteerden en noch een notable 

somme daer by. 

Op den lasten van sporkele, zoo is gekomen een cornette Schotten tot Ypre met 

hun capiteyn, en van Meenene afkomende zoo kwam'er 2 peerden vooren, en die 

waren besprongen van 12 vryebuyters, en de 2 peerderuyters keerden wederomme 

naer den hoop, en hebben die vryebuyters aengevallen en hebben 3 daeraf gevangen 

en 't Yper ingebrocht, en 's anderdags daer naer zijn zy gesteld geweest aen het 

pellerijn, en daer is groote clachte van hun gekomen en zijn daer op gepijnt van den 

nieuwen beul en hebben zeer vele bekent. 

Op den 12 sten van maerte zijnder ingekomen tot Ypre wel 2 cornetten peerden onder 

Schotten en het volk van Doorneke, en ook van Brugge en 't was sondags 's 

nuchtens, ontrent den 8 uren, en noch daer toe 3 vendelen voetknegten, maer die 

bleefven in 't Overdrach te Brielen, en men drougere 't etene en ook drinckene, en 

naer den noene zoo vertrocken zy en ook de voetknegten; en daer marcheerden 

aen alle zyden volk, en men wiste niet waeromme, en 's anderdaegs zoo vertrocken 

ons Blauwe Rockx van Ypre ook mede, wel ontrent 2 vendelen voetvolk en trocken 

naer Belle, en daer ontrent vergaerde veel volk en maekten dat zy waren ontrent 

den 12 uren in den nacht tot Meerville 


168 

ofte Merreghem, en komende zoo in den nacht zoo waren de barieren gesloten; zy 

deden er geweld op, en hebben ze ingelopen, en daer lagen ontrent 70 soldaten; 

sommige hebben aengenomen de kerke en andere namen aen de Leye, zoo dat 

daer zulk eenen loop was, onder mannen en vrouwen mette kinderen; en daer naer 

zoo stack men het vier in de kerke, zoo datter veel volk, vrauwen en kinderen 

verbranden, en ook mede wert verbrand en gepillieert de gansche plaetse; daer 

naer zijn zy weder afgekeert en meenden eenig ander hazart te vercrygen van 

eenige steden in te nemen in Arthoys, want Warou wasser met 5 ofte 6 vendelen 

Francoysen van Nieuhove afgekomen zijnde, ziende dat zy niet en konsten geraken 

t'hunne meeninge, zoo zijn zy al af gekomen naer Poperinge; want op den 14 sten 

van maerte zoo trock onze Roô Rockx van Ypre, de goetwillige, en gingen 

convoyeeren Moerrenau, en op den 15 sten van maerte, zoo was't woensdag, zoo 

kwam'er wel 300 Walen met 30 lichte peerden, en meenden de sterckte van 

Rousbrugge by te voorziene; maer de Schotten, peerden, die tot Poperinge lagen, 

hebben dat verhoort en zijn hun naer getrocken; de Walen dat geware zijnde hebben 

aengenomen de kerke van Watewe, en zijn daer ingevlucht. De Schotten hebben 

hun zoo verrast dat zy er 2 ofte 3 dood slougen, en zy van op de kerke zeer 

schietende naer de Schotten, zoo is de geheele legere opgelicht van Poperinge, 

en zijn daer uyt getrocken, en hebben het vier in 't huys van playsance gesteken 

en verbrand; en ontrent den 12 uren zijn t'Ypre ingekomen onze Blau Rockx van 

Ypre om groot geschut, en men heeft terstond gereedtschap gemaekt, en ontrent 

den 6 uren zoo zijn zy vertrocken van Ypre met alle gereedschap van cruyt en loot, 

en met 2 yseren stukken, en hebben 's nachts gereedschap gemaektom te stellen, 

en de Walen hebben in den nacht uyt 


169 

de kerke gekomen, maer moesten wederomme daer in vertrecken. 

Op den 16 sten van maerte, zoo heeft ons volk mette 2 stukken geschoten, maer niet 

meer dan 6 ofte 8 scheuten, en ziende dat zy daer mede geen forse en deden 

hebben die geweert, en de Walen hebben uyt de kerke vreeselijk geschoten; zy 

hebbender vele gekwetst en dood geschoten, gelijk zy het 's dachs te vooren gedaen 

hadden, want daer kwamen 's daegs te vooren in 3 wagens gekwetste, waer onder 

dat was een edelman van Waron, die in 't Sweerdeken gebrocht was, en op dezen 

16 sten van maerte, zoo is 't voetvolk van Ypre met 2 stukken artillerie t'huys gekomen, 

en men gink terstond gereedschap maken om 2 stukken metalen te wagenen, elk 

wel wegende 4000, en daer trocken vele soldaten mede van Ypre, en het was in 

den avondt wel 7 uren, maer het was schoon maneschijn. Den dag hier vooren zoo 

was den broeder van Waron, coronel over de Francoysen, den welke was lieutenant 

van Waron voorseyt, dood geschoten op het kerkhof van Watewe, en was vallende 

van zijn peerd, waerom dat Waron zeer droufve was, en dood liggende op het 

kerkhof presenteerde Waron 300 gouden croonen, die hem konste van daer halen, 

en het koste wel 5 ofte 6 Francoysen het leven, en ook werden er vele gekwetst, 

want de Walen schoten zoo sterck datter niemand en mochte by komen, en inden 

nacht zoo haelden hem de Walen zelve in de kerke, en als die van Ypre mette 2 

groote stukken, en wel met 200 voetknegten trocken 's avondts uytter stede, ontrent 

den 7 uren, en komende tot Poperinge, zoo hebben zy hun zeere gehaest, en als 

zy tusschen Poperinge en Watewe kwamen, kwam den serjant majoor hun tegen, 

en dede hun wederomme keeren, want men zeyde voorwaer dat de geheele macht 

van de Walen kwam om ontzet te doene de kerke van Watewe, en 


170 

als Mon s . de Waron, en ander capiteynen zulk hoorde, hebben hun leger opgebroken, 

en zijn geweken, en hebben de kerke alzoo verlaten, en trocken naer Loo, doende 

alomme zeer veel kwaed, en de voetknegten zijn wederomme naer Ypre gekeert, 

die met de artillerie 's dachs te vooren uyter stede gingen. 

Op den 18 sten van maerte, zoo was't zaterdag, en was Palmzondag-avond, zoo 

wasser justicie gedaen van eenen Christiaen van Nieuwenhuyse, die weerd geweest 

hadde tot Vormeseele, en hadde de weduwe getrauwt van P r . Cauwe, en noch van 

zijn schoonzoone Hans Cauwe, en noch van een andere, en hadden te vrybuyten 

gelopen en zeer veel kwaed gedaen, en het arm landtsvolk zeer gepynigt en groote 

forse gedaen, en Hans Cauwe en den anderen voorzeyden waren metter coorde 

gerecht aen een potente, en Christiaen van Nieuwenhuyse was op een schavot 

metten vure geschout, maer was verworcht, en daer naer waren zy alle 3 gerecht 

buyten de Meesepoorte, en daer wasser eenen zeer gegeeselt op 't schavodt, en 

met 2 spinnerocken gesteld, 't welke was het costerken van Holbeke, en was vijf 

jaer gebannen bin der stede en schependomme op zijn lijf, en deze justicie was 

gedaen by M r . Boydin, nieuwen officier. Op dezen zelven tijdt zoo passeerden zeere 

vele Walen te peerde en te voet, en trocken al naer Poperinge, en vergaerden daer 

wel 3000 te peerde en te voet, en Montengy en Lamoote, en men hielt t' Ypre sterckte 

wacht. 

Op den Palmzondag, zoo kwamen de Walen altijds aen tot Poperinge, en liepen 

daer alle zeer in 't breê ontrent, om alle maniere van provande, en op den zelven 

tijdt zoo lagen de Schotten en Francoysen en het ander volk tot Loo en tot onder 

Dixmuyde en daer ontrent. 


171 

Op den 21 sten van maerte, zoo kwamen de Walen van Poperinge in den nacht, en 

liepen rondomme de stede van Ypre, en stacken den brand in den nieuwen meulene 

buyten de Bueterpoorte, en noch in het walleken van jonkvrouwe Van Roede, buyten 

de Tempelpoorte, en noch in 't Marshof, en metten dage zoo vertrocken zy naer 

Poperinge. 

Op den 22 sten van maert, zoo zijn de Walen opgelicht van Poperinge, want zy al 

uytgeschoten hadden, en de mare kwam t' Ypre, en 't was in den nacht, en men 

laste de poorterie lanternen uyt te steken, want men verwachte alle de Walen voor 

Ypre, maer zy trocken naer Loo, en ons volk had Loo verlaten 's dachs te vooren, 

en lag tot Dixmude, en de Walen kwamen naer Dixmude, en de Francoysen staken 

't vier in S te Jooris, en in het schipwerckershuys by de Hoogbrugge tot Dîxmude, 

en de Walen carmouseerden mette Francoysen, en daer bleef een gedeelte 

Francoysen dood, maer die van Dixmude schoten zeer met grof geschut, dat de 

Walen moesten wijcken; daer naer zijn de Walen wederomme vertrocken, maer 

hadden een gedeelte peerden mede van de cornetten van de Francoysen, en trocken 

wederomme naer Loo, van daer wederomme naer Poperinge, en cochten de Walen 

uytte en uyt hunne casselerie, ende trocken naer Meesene, en zijn daer al byeen 

vergaert, en elk is getrocken in zijn garnisoen, want zy waren alomme uytgelicht 

om de kerke van Watewe ontzet te doene. 

Op den 19 sten van maerte, zoo trocker al meest onze voetknegten en ook onze Blau 

Rockx al uytte, en men zeyde dat Cortrijck zoude gelevert geweest hebben in de 

handen van de Gereformeerden, want daer binnen Cortrijck was gelijk muterie, en 

lagen te Meenene, maer daer en was noch op den 2 van april niet gedaen. 


172 

Ontrent dezen tijdt zoo heeft de peste noch altijdts gecontinueert, maer niet zoo 

zeere; het maekte zeer kwaed weder om te zaeyen, want het was altijdts regenen, 

maer in het laetste van april, zoo was 't beter dan't geweest hadde, zoo dat Godt 

verzach. Bin den middelen tijdt van 3 weken, zoo en hoorde men niet dat de Walen 

zeere ontrent onze stede liepen; maer eenjegelijk buyten der stede waren zeere 

gekwollen van de vryebuyters, want op uytgank van april, zoo brochten er de Blau 

Rockx tot Ypre in IX, en smetender 3 dood ontrent Beselare; ook mede hadde den 

landtsman confoort dat hy die zelve mochte doodslaen, en dat om het geweld dat 

zy den reysenden man deden en ook den lantsman. 

Op den lasten dag van april, zoo was't zondag, en recht naer den noene, zoo 

begonste het volk zeer uyt te gane om te gaen wandelen uytewaert, en midts dat 

men de poorte gesloten houdt, bin dat men de predicatie doet, dat is 's nuchtens 

van ten 9 uren totten 12 uren, en naer den noene van den een ure totten 3 uren, 

zoo 't volk gink wandelen eer de poorte gesloten wiert, waren besprongen van een 

gedeelte Walen te peerde, ontrent 36, en kwamen van Rousbrugge, en aldus wasser 

een groot geloop en geroup van de vrouwen, jonge dochters, en andere, maer daer 

en wierter niet meer gevangen dan 5 ofte 6 soldaten, die ook gingen wandelen, en 

sommigen vrouwen hun ringen en ander opperacoutrementen wierden hun 

afgenomen, en midts dat de poorten gesloten waren en dat men in geen constume 

en is open te doene bin dat men de presse doet, zoo vertrocken zylieden als zy hun 

gepresenteert hadden tot onder de stede en gemaekt hadden een alaerme. 

Op den 2 de van meye, zoo vertrocken uyt Ypre 2 vendels voetknegten en de Blau 

Rockx, de peerden-capiteynen 


173 

Bruck en capiteyn Anthone, het een vendel van den coronel; zy wilden geld hebben, 

zeyde men, eer zy wilden vertrecken naer Meenene, maer niemand en wiste 

waeromme, en 's anderdags was t' Yper bidtdag, zoo zy noemen, verboden te 

wereken of winkel open te doene, en daer was geroepen dat alle soldaten van de 

gonne die moesten vertrecken, die niet weg en waren, dat zy moesten volgen op 

de galge. 

Op den Assencionsdag zoo was 't werckdag, want 's nuchtens de clocke luydc, en 

't Halle-clocxken, en eenjegelijk vrochte die wilde, en daer en was geen aprentie 

van eenige maert, en 's avondts ontrent den 6 uren zoo kwamen de 2 vendelen 

voetknehten, en die over 2 dagen van te vooren uytgetrocken waren, en ook mede 

de Blau Rockx, want zy meenden ievers een koerse te doene, maer Montengy was 

op de been wel met 12 cornetten peerden Albinoysen, zoo dat elk trock naer zyne 

plaetse, daer zy opgelicht waren, en Montengy kwam tot Cortrijk, en op den vrydag 

naer Assencionsdag zoo was de wacht gedikt. 

Op den 9 sten van meye, zoo trock zeer subyt uyt Ypre den coronel en meest alle de 

soldaten, midts datter naer Zoetersteê getrocken waren een deel soldaten, en den 

coronel trock uyt met de Blau Rockx en wel 2 vendelen soldaten naer Meenene, en 

meenden Rijssele in te loopen, midts zeker ontbieden van diversche cooplieden en 

ander die mede gemoeyt waren, en die van Rijssele wierden de zake geware en 

hebbender eenige gevangen, en als zy met die van Doornicke en van Meenene 

voor Rijssele kwamen in den nacht, zoo hebben zy de bruggen van de wagens 

afgezet en begonnen rechten, maer die van Rijssele, ziende in den nuchtenstond 

alle dat volk, hebben zeer geschoten en uytgezonden een cornette peerden, waer 

af datter gevangen waren 3 ruyters, en ziende 


174 

die buyten waren dat zy niet en konsten bedryven, zijn afgekeert, elk in 't zijn, 

verlatende hunne bruggen, die zy mede gebrocht hadden om over de vesten te 

geraken. 

Op den Sinxendag zoo vertrocken wederomme uyt Yper ij vendelen voetknegten 

en de Blauwe Rockx, de geheele cornetten peerden en de vendelen voetknegten 

waren capiteyn Bruck en Anthone, en het een vendel van den hoogballiu ofte den 

coronel, en men zeyde dat zy trocken naer Loo en de pioniers troeken mede, die 

wel by de 14 dagen gevangen gelegen hadden, en men en wiste niet waer zy henen 

wilden. 

Op den naesten dag naer Sinxen, zoo vergaerden noch zeer veel volk tot Loo, en 

die van Rousbrugge verwachtende beleyd te zyne hebben zeer veel boomen 

afgehouwen en in de vaert gesmeten, en haelden zeer veel beestiael in, en veel 

landtslieden ook in hunne sterckte, en op den 19 sten van meye, zoo warender byeen 

wel 7000 man, onder voetknegten en peerden tot Loo, en zy maekten 't zeer sterk. 

Op den 21, 22, 23 van meye, en noch altijdts heeft de leger van de Staten, altijdts 

gecontinueert zekerlyke steèvast te liggen te Loo in Vuerene-ambacht, en alle 

dorpen, prochien, en onbeslotene steden hebben moeten alle victaillie bezorgen, 

den eenen bier, den anderen broot, beestialen, en men vrochte zeere aen Loo met 

menigte van pioniers, ook mede op dezen tijdt zoo maekte men sterck Zoeterstêe; 

dacr vrochten ook zeer vele landtslieden en den ingienaris van Ypre wasser stêevast, 

en men zeyde voorzeker dat de Walen als Montengy, hem wederomme gereedt 

mackten, om naer ons leger te komen van ij zyden, want op den 22 sten van meye 

was den lieutenant van de goetwilligen wederomme gevangen 


175 

in de peerdemaert van Ardenburch boven Brugge, want daer zijn gekomen wel 6 

cornetten peerden Albenoysen en anderen, en hebben de gansche maert gerooft 

en zeer veel peerden en cooplieden met hun geleet; aldus en stond het niet zeer 

wel, want naer dien dat ons volk tot Loo stedevast gelegen hadde, wel 5000 mannen, 

zoo liepen de Walen meer dan zy gedaen hadden, ook mede. Het coorn begonste 

wat te dierene, en alle eetwaren, als vleesch en boter was ook wel diere. De peste 

die was ook meer dan zy een maend te vooren geweest hadde, want daer zy was 

stierf het volk zeere. 

Op den 26 sten van meye zoo hebben mijnheeren van der wet 's nachts gegaen in 

diversche borgers-huysen en bezouk gaen doen, of zy geen vreemdelingen in hun 

huys en hadden, en in den nuchtenstond, zoo hebben eenige van de wachte ontrent 

den 4 uren gegaen, zonder wethouders en hebben gaen zouken kerkegoet; maer 

om daer in te voorziene, zoo wasser op den 29 sten van meye uytgeroepen by voocht, 

hoogballiu en schepenenraed der stede van Ypre dat eenjegelijk zoude bringen in 

handen van de justicie by zonnenschijn alle beelden mitsgaders alle kerk-abyten 

en juweelen, die hebben geweest verholen, 't zy metael ofte houten, steenen ofte 

van wat matriael zy zijn; die in gebreke waren bevonden op schandelijk uytter stede 

en schependom geleet te zyne. 

Op den eersten van julius, zoo wasser by den officier van het gerechte van der stede 

op de mart een zeer groot vier gemaekt, al van alderander soorten van beelden, 

immers meest gehaelt uytten huyse van Jan, de sone uytten Beer, en was een beeld 

van den gekruysten Xps en van Maria en S te -Jan om boven den ocsael te stellene 

tot Brugge in S te -Salvatorskerke, en hadden wel een jaer ofte twee tot zynen huyse 

ge- 


176 

weest, en dat was zeer uytter machte groot, en men zaechde dit in stukken en 

verbrande met noch zeer vele, die in diversche huysen gehaelt waren. 

Op den 2 van julius, zoo warender wederomme billietten uytgezonden om diversche 

borgers en ander goede heeren uytte stadt te doen gane, namelijk mijnheere van 

Voormiseele en van Eversam, en noch diversche doopers, die welke men zeyde 

predicanten, en moesten ruymen de stadt bin sonneschijn, maer Eversam en 

Voormizeele waren bevolen naer het bringen van de billietten dat zy uytter stede 

niet en zouden gaen zonder ander bevel van de heeren. 

Op den 3 van julius, 's nachts, ontrent den middernacht zoo hebben de Walen, die 

met groote macht van peerdevolk gekomen zijn met vele voetknegten, en de hoofden 

waren Montengy, Lalain en La Moote, en een gedeel van dien hebben ingenomen 

Polinckhove by Loo, en die leger die tot Loo lach heeft dat willen beletten, maer 't 

en is niet gevallideert, maer carmouseerden zeere jegens elkanderen, en hebben 

ook ter Fynteele gehouden hunne sterckte, en op den 4 dag van julius zoo hebben 

zy gelegen alby scans aen scans, elk anderen gaen bespringen, somwilen stond 

het aldus geschapen dat geheel 't Noortkwaertier te quiste scheen te gane; ook en 

mochte men nievers reysen, want de Walen liepen verre en naer, want meest alle 

dage maekten zy allaerme ontrent onze stede van Ypre, dagelijks poorters en andere 

lieden vangende, en stellende op groot rantsoen. 

Op den 6 van julius, zoo is het Walen-leger opgebrocken van ontrent Loo, en trock 

naer het kwaertier van Hontschoote alomme arm en schamel makende, en op den 

7 sten van julius, zoo zijnder een groot gedeelte tot Poperinge gekomen 


177 

en zijn dagelyks voor onze stede van Ypre gekomen en vangende al dat zy crygen 

konsten. Op den 8 sten van julius, zoo wasser geroepen met een hallegebodt dat 

men zoude moeten alle boomen afhauwen, die staen bin der Cruyse, alzoo wel 

fruitboomen als andere, en dat de lange schuere moest gewerd wezen, en dit al bin 

3 dagen op verbeurte van boomen en huysen en schueren, want de Walen lagen 

tot Poperinge vast. 

Op den 10 sten van julius, zoo zijn de Walen al vertrocken van Poperinge, als zy daer 

zeer het volk uytgeteird hadden, en ook vele allomme gerooft, meest ontrent 

Poperinge; zy zijn getrocken naer Belle, en hebben daer ook eenige dagen gelegen. 

Op den 13 sten van julius, zoo heeft den capiteyn Clays van Brugge gegaen met zijn 

serjant, en heeft uyt diversche huysen gehaelt beelden en casullen, autaers-cleet, 

en meer andere zaken, en hebben de galge voor het Besant daer mede gecleet, 

en daer naer alle by 't gerechte verbrandt. Op den 13 sten , zoo wasser ommegeslegen 

met 8 trommels, indien 't allaerme ware dat geen vreemdelingen, vrouwen noch 

kinderen en zouden komen op de ramparden op verbuerte van hun opperste cleet, 

en alle borgers met hun oppergewerre. 

Op den 16 sten van wedemaend, heeft het leger van de Walen gelegen tot Belle, en 

maekte 't al arm en bystier, en daer was eenen wech gemaekt by de pioniers van 

de Walen van de Leye tot de fortresse van Zoeter Steê, daer die van Yper en ander 

volk op lach, en men verwachte alle dage siege voor de zelve fortresse, ook mede 

de leger van Princens volk lach ook, en bleef liggene tot Loo makende ook mede 

dat kwaertier geheel povere; aldus zoo verwachte men, zoo men zeyde, op beyde 

de zyden noch nieuw volk, 


178 

wat dat daer af komen zal is God bekent; men zoude ook de wet van Ypre vermaekt 

hebben op den 5 van deze maend, maer op den 16 sten van de zelve maend en was 

zy noch niet vermaekt. 

Op den 18 sten van wedemaend, zoo hebben de Walen al vertrocken van Belle, en 

men wiste niet waer, want het subitelijk aenkwam, want zy hadden hun gereedtschap 

gemaekt, als van pionniers en van andere zaken om Zoeter Steê te beleggen, en 

men zeyde dat ontrent Camerijcke gekomen waren eenige Francoisen om Camerijck 

ontzet te doene, maer op dezen tegenwoordigen tijdt en wiste men niet zeker de 

oorzake. Het geuzen leger bleef continueerelyk tot Loo liggende. 

Op den 19 sten van wedemaend, zoo wasser diversche coyen gehaelt by de Walen 

van Rousbrugge, recht by het lanthuys, wel 20. Op den zelven dag zoo was 't convoy 

afgeslegen met 24 wagens by Doornycke, en de Walen hadden wel 50 peerden 

van de voerlieden, en daer bleefven wel 30 Schotten dood. 

Op den 23 sten van wedemaend, zoo wasser justicie gedaen van eene vrouwe van 

20 jaren van Corterycke, de welke hadde haren eygen man vergeven met fenijn, 

en was gevangen met haren boel in de Clocke, en was verwezen levende met eene 

pecktonne boven haer hooft verbrand te wezen; maer met groote consideratie zoo 

was zy verworcht en haer tale genomen, en ook op den zelven pas zoo was haren 

boel op een schavodt met scherpe roeden gegeeselt en gebannen, en noch met 

hem op het zelve schavot eenen Ingelsman, den welken was soldaet en hadde alle 

sloten opengedaen, was ook gegeeselt totten bloede en gebannen in Ingelandt. 

Op den 28 sten van wedemaend, zoo kwamen de Blauwe Rockx tot Ypre van Loo, 

en eenjegelijk meende dat de com- 


179 

missarissen met hun kwamen, maer het was om eenige andere zaken, want 's 

anderdags zoo vertrocken zy wederomme naer Loo, en op dezen tijdt sprack men 

van de compste van een groot persoonage by de Walen, ja, men zoude naer genouch 

gezeyd te hebben dat 't den koning zelve was, maer ten was hy niet, maer 't was 

eenen anderen, die den koning gezonden hadde uyt Spaenje duer Vranckrijck te 

poste, en hielt hem te Bergen in Henegauwe en het was mijnheere den Prince van 

Parma. 

Op den lasten dag van wedemaend, zoo wasser een gejusticeert metten baste aen 

een potente voor de Nieuwe Camere, en was een Schotman, en hadde te vrybuyten 

gelopen, en daer was noch eenen M r . Grysoles, reeuwere, aen eene carre de 

Tourhout-poorte uytgevoert en gegeeselt om dat hy onbehoorelijk in sommige 

sterfhuysen gedaen hadde, en was 3 jaer gebannen. 

Op den 4 van hoymaend, 't welke was op eenen dijssendag, zoo wasser justicie 

gedaen by den hoogballiu van eenen Cornelis van Middeloen van Caskerke by 

Dixmude, en hadde noch met 2 andere gasten te vrybuyten gelopen, en zijn vader 

was een zeer rijck man, genaempt Robert van Middeloen, en was gerecht metter 

coorde aen eene potente, en daer naer begraven, en de ander twee waren van hem 

verleet, en waren op een schavot gesteld met eenen bast aen hunnen hals aen een 

stake gebonden, en moesten hunnen companion Cornelis daer voor hun eygen 

oogen zien sterfven, en daer naer zoo waren zy gegeeselt met scherpe roeden, en 

met een maerckyser gloyende geteekent met dobbel cruys en gebannen; den eenen 

3 jaer in Hontschoote te gaen doen zijn ambacht, op de galge, en den anderen in 

Dixmude ook 3 jaer te werckene, op de galge. Op dezen tijdt, Godt lof, zoo was de 

peste zoo gescmileert dat zy maer bin de stede en was in 3 woonsten. 


180 

Op den uytgank van wedemaend, werd Breda ingenomen by die van 's 

Hertogenbosch, en het was door hulpe van eenen serjant van het casteel, welke 

was niet volkomen zonder vele menschens dood, en tot groot verlies van geheel 

Brabandt; ook mede onze leger bleef altijdt tot Loo liggene, maer men coute van 

het vertrecken, want op den 2 van hoymaend, zoo hebben de Francoysen gehaelt 

onder S t Omaers grooten buyt, en 's anderdaegs zoo was den lieutenant van 

Lamoote gevangen. 

Op den 17 sten van hoymand, zoo heeft tot Ypre alle het geschut, en men zeyde dat 

was van victorie ontrent Groeninge, die eenige Ingelsche hadden in Vriesland, en 

alle geschut was meest te zeker tijd afgeschoten, tusschen ontrent den 7 en 8 uren, 

en op de maert, princepal in Pan en Craveneburch, zoo wasser groote schade in 

de glase vensters, want voren alle de vensterglasen waren meest alle geschonden 

van het grof geschut dat ter maert afgeschoten was. Op dezen tijd zoo trocken 2 

cornetten Francoisen van de legere van Loo over by de Walen, en lagen te 

Commene, en deden groote schade over deze zyde van vangen en rooven. 

Op den 19 sten van hoymaend, zoo kwamen die overgeloopen Francoisen voor de 

stadt, ontrent den 10 uren, en roofden veel beestiael recht onder stede, en het was 

buyten deze Meesepoorte en die poorte was van dage niet open, maer de 

Tourhoutpoorte en de Tempelpoorte was open voor dien dag, en als de borgers 

van de wachte van de Tempelpoorte hoorden het allaerme, liepen zy met hun lieden 

roers, en noch soldaten met hun, zoo ziende dat deze borgers met de soldaten, zoo 

schoten naer de zelve Walen, zoo hebben zy de zelve beestialen verlaten, en zijn 

door getrocken met eenige peerden die zy gerooft hadden, en met sommige 

gevangenen 


181 

naer Commene, en eenige lieden van der stede waren wel blyde dat zy voor deze 

reise niet mede en hadden. 

Op den 23 sten van hoymaend, zoo zijn de Walen van Commene gekomen voor de 

stede, een gedeelte peerden, en hebben te Roozekens Muelene diversche poorters 

gevangen, en eenen dood gesteken met eene lancie, en hebben den schryver van 

Castere gevangen, en zijn met den buyt wechgetrocken en het was zondag. 

Op den 24 sten van hoymaend, zoo zijn de Walen wederom gekomen voor de stadt 

op den noene, als de poorten al gesloten waren; en waren besig vele beesten uyt 

het gers te halene, maer ontrent den een ure zoo trocken ons goetwilligen uytte met 

een gedeelte borgers en soldaten, en de Walen wesende met eenige gevangenen 

en veel coyen, hebben't al verlaten; zy zijn gevlucht en de lieden hebben hun 

beestialen wederomme gehadt. 

Op den 31 sten van hoymaend, zoo passeerder wel 4 cornetten peerden uyt 't leger 

van Loo, en trocken van buyten omme en het scheen dat zy trocken naer Meenene 

en ontrent Vlamertinge; ook een gedeelte peerden trocken en ook mede voetvolk, 

en namen hun vertreck naer Arien, en hebben voor de stadt van Arien een allaerme 

gemaekt, en roofden en brochten 't met hun tot Ypre, op den 2 van oust, ontrent 

den noene, en lieten hun buyt ontrent de Lange Schuere, wel 1000 schapen mette 

lammeren, en wel 50 peerden en wel 130 coyen en veel gevangenen, en kwamen 

in de stede 4 cornetten peerden Groen Rockx, Blau Rockx, Wit Rockx en Purpere 

Rockx, en de Groen Rockx brochten op een wagen eenen dooden, een edelman, 

en hy lach op een wagene en zijn knegt gink met zijn peerd voor de wagene, daer 

zijn heer op lach, en hy leede zijn peerd by den toom en droech 


182 

zyne lancie en zijn helm op zijn hooft, en daer op S te .-Maertens-kerkhof was een 

put gemaekt en begroufven hem, eer zy in het logement gingen, en daer slougen 

wel 8 ofte 6 trommelen, en dezen was dood geschoten voor Arien vast aen de 

poorte, en als deze 4 cornette peerde-ruyters zaten en aten recht op den noene, 

zoo kwamer een allaerme ter Meesepoorte, en de poorten waren toe, en men zeyde 

dat de Walen om hun buyt kwamen, en daer waren zeer cort alle 4 de cornetten 

gereed, en trocken uyt ontrent den 2 uren naer de Walen toe, en waren op de 

Commen-strate; en ziende dat zy zoo sterck niet waren als 4 cornetten, zoo namen 

de Walen de vlucht, en liepen in het coorne; eenige stonden dat zy 3 ofte 4 Blau 

Rockx dood schooten en noch eenige kwetsten, en daer liep vele poorterie uyt en 

vele voetknegten, alzoo dat zy vele Walen in brochten gevangen, en die zy 

doodsmeten die pillieerden zy, en lieten die liggen; zy hadden wel alzoo vele 

peerdenruyters gevangen als voetknegten. Op dezen zelven dag 's avondts brochten 

zy alle den buyt bin der stede; op dezen tegenwoordigen dag zoo moesten 

mynheeren den prelaet van Eversam en van Vormeseele beyde uytter stadt, want 

hun een billiet gegeven was, en moesten rekeninge doen aen die van der Wet en 

vertrocken, en hadden convoy 2 corporaelschappen, en komende by 't 

Nachtergaelken op de Waestenstrate, zoo waren zy besprongen van de Walen, en 

de vendel van Costere was met een sterk loot geschoten dat hy bin den zelven 

dage staerf, en was 's anderdags begraven t' Sinte-Nicolays, en daer waren noch 

eenige soldaten van de 2 corporaelschappen gequetst en ook dood, en daer 

warender eenige van de vrienden van den prelaet, die hem gingen convoyeren die 

ontrochten't, en de prelaten en waren niet gekwetst en kwamen tot Waestene. 

Op den 5 van oust hebben de ruyters den geheelen dag 


183 

niet dan den buyt vercocht, en de beenhauwers van der stede cochten hun alle de 

lammeren en de schapen af voor 1100 daelders. 

Op den 12 sten van oust zoo wasser uyt de leger te Loo wel gelicht 2000 voetknegten 

en ses cornetten peerden, en kwamen met 2 lange bruggen langs de vaert, en 

komende t'Ypre ontrent de stede hebben de bruggen ingebrocht, en men zeyde dat 

't was om Armentiers, en faelden en trocken tusschen Rijssele en Armentiers, en 

hebben't al gepillieert en gerooft, en vingen mijnheer van Vormezeele tusschen 

Rijssele en Armentiers, en zijn wederomme gekeert metten buyt. 

Op den 17 sten van oust, heeft men de bruggen tot overdragen beschikt met convoye 

wel 15 wagens daer aen geladen, en op den 18 sten van oust, als de voetknegten 

wederomme keerden, zittende op de ydele wagens zijn besprongen geweest van 

de Walen ontrent Pilckem, en daer waren vele soldaten gevangen. Op dezen en 

den anderen nacht te vooren hebben de Walen op 2 ofte 3 weiden de vette beesten 

gehaelt en zeer veel schapen ontrent der stede. 

Op den 22 sten van oust, zoo sprak men zeere van de compste van den Duck 

d'Alensoen ontrent Camerycke en men zeyde dat hy daer binnen was met veel 

victaillie, en dat de legere van de Walen wat geweken was, 't welke waerachtig was, 

want de Walen vertrocken gans op. 

Op den 24 sten van oust, werd uytgeroupen by vorm van placate van de Geunieerde 

Provincien, dat alle personnen die hun lieden uytter stede ofte van de Geunieerde 

landen hun persoon hadde getransporteert in eenige neutrale plaetsen, 


184 

ofte by den vyandt dat alle hun goed roerelijk en onroerelijk hier noch bin den lande 

gelegen, dat zelve zoude opgeteekent worden en overgebrocht aen den officier, 

daer onder het zelve goed liggende is, en dat alle pachters ofte die in huysen woonen 

van alle zulke persoonen dat zy 't zelve zouden komen te kennen geven op arbitrairlijk 

gestraft te zyne, om te wetene de cause en redene van hun vertreck; noch zoo 

wasser geroupen dat 't den 25 sten zoude wezen bidtdag met te houden dat niemand 

en zoude doen eenig handtwerck op zekere boete. 

Op den 27 sten van oust, zoo wasser uytgeroupen dat hun eenige, poorters zijnde, 

zouden avanceren om te Loo voor eenige soldaten te monsteren op de punicie van 

metter coorde gerecht te zyne, want men tot Loo gink het leger monsteren. 

Op den 29 sten van oust, 't welke was op eenen woensdag, zoo is zeer haestelijk 

opgelicht de leger van Loo, de welke wel vier maenden ofte by daer gelegen hadde, 

en slechten alle de scansen, die buyten Loo gemaekt waren, en zijn komen liggen 

te Langemarck, en 's anderdags zijn zy getrocken naer Meenene. 

Op den kersdag van september, zoo wasser tot Ypre ten Besante uytgeroupen, en 

met groote sollemniteyt als behangen met tapijdts, en voor het uytroupen zeer lange 

met clocken luydende, en daer was den coninck van Spanje verclaert vijandt's landts, 

en zijn seghel en het wapen van den koning geheel gerenonseert, en dat men den 

eedt eenen anderen zoude moeten doen, die de Staten geliefven zoude; en ook als 

het uytgeroupen was, zoo wasser een borgere die de wapene van den koning, de 

welke stonden gevrocht in 't tapijdt, met een snyder heeft duersneden, en daer naer 


185 

op de maert geworpen. Ontrent dezen tijdt zoo heeft de legere van Loo ontrent 

Outryve gaen liggen en de Francoysen ontrent Boufyn, en de Walen niet verre van 

daer, en die van Rousbrugge hebben overal zeer geloopen en alle dage voor Ypre, 

Dixmude die beesten gehaelt. 

Op den 15 sten van september, zoo kwam den Prince van Antoin, gouverneur van 

Doornike t'Ypre in, en het was wel 7 uren in den avond, en was gelogeert te P r . 

Imeloots, en de geheele legere die tot Loo gelegen hadde, kwam met hem af en 

lag tot Hollebeke, te Houthem, te Zelebeke, te Voormezeele, en alomme daer ontrent, 

en op den 16 sten van september, 's nuchtens voor den noene, zoo gink de prince 

metten coronel rondomme de rampaerden van der stede, en zach alomme de 

fortressen, en achter den noene zoo clopte men zeer, want de geheele legere 

passeerde en ging in goed ordere, want ontrent den een ure naer noene, zoo 

begonsten zy te passerene en kwamen van de Meesepoorte, langste Leye alzoo 

naer de Tempelpoorte over de Peerdenmaert langst de Bueterstrate naer Poperinge; 

eerst passeerden 9 cornetten peerden, daer naer 23 vendels voetknegten, by 7 te 

gadere, by 5, by 3, en als die gepasseert waren, zoo volgden 166 wagens, en daer 

naer noch 7 cornetten peerden, en passeerden wel by 4 uren, en op den anderen 

dag zoo lichten zy op en namen hun retrette naer Dixmude, en lagen daer op alle 

dorpen en den prince bleef den zondag t'Ypre, en men zeyde dat de Walen ons 

legere volgden. 

Op den 18 sten van september, 's nuchtens zoude den prince van Antoin vertrecken, 

ontrent den 10 uren, zoo zijnder gekomen op de Tourhoutstrate een gedeelte Walen, 

en het waren perden en voetknegten, en kwamen sommige tot voor de stede, en 

op de zelve pas zoo zijnder gekomen 2 cornetten 


186 

peerden, en zy kwamen ter Boesinck-strate, ziende datter Walen waren; zoo zijn 

de Walen gevlucht en het was de bende van Brane van Comene, en die 2 cornetten 

peerden volgden; zoo zy Wielken gepasseert waren, zoo volgden vele poorters en 

onze goetwillige mede metten coronel, en de voetknegten van de Walen lagen in 

hagen en busschen, zoo dat zy veel kwaet deden aen de onze, en daer bleefver 4 

ofte 5 dood van de Groene Rockx en van de Blauwe Rockx, en eenige gekwetst, 

en daer waren wel 10 ofte 12 Walen gevangen, en het was eene groote beroerte, 

en als het al gedaen was, zoo dat de Walen al wech waren, zoo vertrock den prince 

naer Dixmude, en alzoo naer Brugge, en alle de doode waren begraven t'Sinte 

Maertens. 

Op den 24 sten van september, zoo wasser justicie gedaen by den hoogballiu van 

een zeer jonckman, maer hadde veel kwaed gedaen, en was aen een potente 

gerecht voor de Nieuwe Camere, en daer na begraven; hy was gebooren van Eecke, 

en hadde met de vrybuyters geloopen. 

Op den 26, 27, 28 sten van september, zoo heeft ons legere gelegen onder Duynkerke, 

en de legere van de Walen lagen niet verre van daer; maer waren veel sterkere dan 

de leger van den prince, doch en hebben niet vele bedreven, want de leger van den 

prince liet door de sluysen 't zeewatere in, zoo dat de Walen moesten vertrecken, 

en namen hun retrette naer Ypre, doende alomme vele schade, en kwamen een 

nacht liggen te Voormezeele, en zijn vertrocken over Leye, zeyde men, naer 

Doornike, en waren wel 16,000 mannen sterck, en op den Paschdag zoo kwamer 

4 vendelen voetknegten en zy waren van onze zyde, en meenden in de stede te 

geraken en lagen in de Pille, en op den vij van october en waren zy noch niet wech, 

maer deden groote schade, nemende al dat 


187 

zy krygen konsten, en de coronel hadde die geerne binnen gehadt, maer de wet 

wasser tegen. 

Op den 10 sten van october, zoo vertrocken de soldaten uyt te Pille, en 't was by laste 

van de overheyt. 

Op den 11 sten van october, zoo kwamen de commissarissen in, om de wet te 

vermaken, mette Blau Rockx, en de goetwillige trocken tegen, en daer waren ook 

voetknegten mede, en mijnheere van Ryhove was commissaris en jonker Caerles 

Van de Ryne en den hoogballiu van der stede. 

Op den 10 sten van october, zoo was het geld gestelt op een zeker prijs: de Ph s 

daelders op 52 stuyvers, de halve goude walen op 83 stuyvers, de staten daelders 

op 40 stuyvers, de dobbel 24 st., ducaten op xvij en de roozenobels op xviij, en al 

ander geld op advenante, bevelende eeniegelijk dat zelve niet te overtreden op 

groote boete, want alle dage gaf elk het geld hooger uyt dan zy dat ontfangen hadde. 

Op den xij sten van october, zoo was de Wet vermaekt op eenen donderdag, en daer 

was voocht gecontinueert joncker Jaques de Serf, heere van Wintershove, Jan 

Langhedul, voorschepen, 2 Pieter De Wilde, f s , Olivier, 3. Christiaen De Lange, 4. 

Olivier de Keuwere, Michiel Baremaker, Jacop Baelde, zoone...., Michiel Baelde, 

Daniel Longespel, Geleyn Moenes, Jaques Vermersch, Pieter Vergheys, daer was 

noch eenen; maer deze laesten staen in geen orde. 

Omtrent dezen tijdt zeyde men dat de Walen lagen voor Doornike, want 't was zeker 

dat zy daerwaert trocken, en ons leger lach ontrent Oudenburch, en men zeyde dat 

zy naer Doornicke trocken, want den prince van Anthoin, gouver- 


188 

neur van Doornicke, was in onze legere, en men zeyde een tijdt dat de Walen in 

Doornicke waren, maer 't en was niet zeker, en de Walen weken wat van Doornicke 

ontrent den xvij october. 

Op den xvij van october, zoo wasser by de Nieuwe Wet uytgeroupen en gedaen 

publiceeren dat men om de groote dierte geene bruyloften en zoude houden hooger 

dan xxiiij par volk op groote boete van beyde de zyden, want het coorn zeer dierde: 

het galt 8 guldens de raziere, en de boeter was ook met alle edtwaren zeer diere, 

voort wasser ook geroupen dat men van dien tyde voort niet meer en mochte melden 

ofte kinderen doen doopen dan in de gereformeerde religie, want men wel een jaer 

alle bannen ter Halle uytgeroupen had 3 sondagen, die in de catholyke religie 

begeirden te trauwen, zoo mochten zy melden daer 't hun goed docht, midts 

certificaet te bringen, waer zy getrauwt waren, zoo was 't ook van 't doopen der 

kinderen, men moeste ook certificaet bringen waer 't gedaen was, maer 't was nu 

by de Nieuwe Wet geheel verboden 't melden, en ook mede het doopen van de 

cleene kinderen, op indien hun eenige misgingen schandaleuselijk uytter stede 

geleyt te zyne; ook mede wasser geroupen dat men op geen sondagen en zoude 

in de gereformeerde religie eenige persoonen trouwen, en ook geen bruyloftfeeste 

houden op zeer groote boete. 

Ontrent den uytganck van october, zoo hebben meest alle die in eedt waren van 

der stede al ontboden geweest om eedt te doene, en den coninck te renonceerene 

en alle zijn gezinde, en die 't niet en wilde doen, moesten ter stede uyt, en daer 

wasser eenige die 't niet doen wilden, die gingen duere, als Clays de Coene, Jaques 

Pollacrt en meer andere. 


189 

Op den 7 sten van october, zoo waren de Besanters ontboden, en men leyde hun 

ook den eedt vooren, maer daer wasser in die dien niet doen en wilden, en moesten 

op staenden voet uytter stede, zonder delaey. Op dezen tijdt, zeyde men, Dornike 

te zyne zeer sterck beleyt, want de geheele macht van de Walen lag daer vooren; 

op dezen tijdt zoo was de vaert van Ypre zeer belemmert, want de Walen van 

Rousbrugge namen vijf schepen t'eene gadere, al meest met ingels bier en ander 

coopmans goed, en daer naer namen zy de vente van Dixmude, komende naer 

Ypre, en men zeyde dat den duck d'Alenson getrauwt was, den 22 sten van october, 

mette koninginne van Ingeland, en men vierde tot Brugge, maer t'Yper niet, en men 

zeyde voor zeker datter wel 3000 Francoysen afkwamen over Cales, en op 

S te -Andries-avond zoo was Doornike overgegeven in de handen van de Walen met 

zeker apoyntement te geven eene zekere somme van penningen 200,000 guldens 

tot betalinge van de Walen, naer dien dat Dornike overgekomen was, met zulkx als 

zy veraccoordeerden, en dat de princesse van Anthoin uytgetrocken was, met al 

hunnen schadt, wel met 12 wagens, en ook mede 2 cornetten peerden Schotten 

van Meenene, die maer 8 ofte 10 dagen in Dornicke gerocht waren, zoo zeyde men 

den prince van Oranje metten prince van Anthoin tot Antwerpen te wezen, en den 

gouverneur van Dornike, den prince van Antoin, de welke was generael van de 

legere van den prince van Oranje ook mede zijnde tot Antwerpen, om welke dat 

sommige gemeente murmurreerden dat zy tot Dornike niet anders gedaen en 

hadden, want zy langen tijdt gehouden hadden en niet anders geen ontzet en deden. 

Op den derden van december, 's zondags nuchtens ten 3 uren ofte ten 4 uren, zoo 

trock alle het garnisoen uyt Ypre 


190 

met de goedwillige peerden, en namen hun wech naer Poperinge, en hebben daer 

alle de brauwers ketels gehaelt uyt de stede, en ook mede de baekers ovens in 

geslegen, nemende noch met hun alle de gevangenen, en bringende naer de stede, 

en men zeyde hadden zy geressisteert geweest zoo zouden zy 't vier daer ingesteken 

hebben, maer die van Poperinge en zeyden toe geen zaken, aldus stond overal 

zeer kwalijk, en men zeyde dat de geheele macht van de Walen van voor Dornike 

getrocken was naer Audenaerde. 

Op den 4 den december, 's nuchtens ten 3 uren, zoo trocken die van Ypre mette 3 

corporaelschappen en de goetwillige peerden, en namen hun lieder vertreck naer 

Belle, en hebben daer alle de brauwers ketels gehaelt, en kwamen wederom en, 

wel een ure naer het sluyten van de poorten t'Ypre, en brochten alle de ketels mede 

met wagene. 

Op den 5 den december, zoo kwam den voocht Wintershove en den coronel t'huys, 

die lange tot Brugge geweest hadden, en als 't ontrent den avondt was, zoo kwamer 

3 vendels Schotten, en meenden t'Yper in te geraken, maer 's anderdags zoo en 

waren zy niet ingelaten, want zy lagen den nacht in de Pille van het Overdrach, en 

het volk kwam ter Meesepoorte ingevlucht, want men zeyde dat de Walen afkwamen 

van voor Dornike. 

Op den 5, 6 en 7 sten van december, zoo was gecommitteert Caerles Velle, en M r . 

Herreman Van Houtte om op te nemen binnen de stede, elk een vendel voetknegten, 

inhoudende 113 soldaten, om de wachte te doene binnen der stede, en ook om 

convoey te doene, en op den 7 sten van december voorseyt, zoo vertrocken de 

Schotten alle 3 de vendels en een cornette peerden, alle naer Meenene, en hadden 

eenen nacht gelegen in de Pille, zoo het voorseyt is. 


191 

Op den 10 sten van december, op eenen zondag, zoo kwam de bende van de Blau 

Rockx wederomme t'Ypre in, en men verwachte noch 2 vendels voetknegten, te 

wetene Costere en Bruck, en 2 dagen daer te vooren hadde capiteyn Velle en 

Herreman gemonstert, elk een vendele; alzoo stond hier in de stede te geraeken 6 

vendels en 2 cornetten peerden, aldus en wiste men niet watter stond te geschieden. 

Op den zelven 10 sten 's nuchtens zijn de Walen van Rousbrugge gekomen en hebben 

een schip met wynen gehaelt ten versten Overdrage; aldus en stond noch niet zeer 

wel. 

Op den 12 sten van december, zoo kwamen beyde de vendels in, en hadden in de 

Pille gelegen tot dit mynheer beliefde, en men dede die op de Halle gaen tot zy des 

anderdags geforriert waren, en daer en waren geen hondert mannen in beyde de 

vendels, en men zeyde dat de Walen oplichten van voor Dornike, en de twee vendels 

versterkten zeere, want zy terstond volk opnamen, alle dat zy crygen konsten. 

Ontrent Kersdag, zoo kwamen de Walen met een groot gedeelte volk tot Roeselare, 

er lag daer zeer veel peerdevolk en voetvolk, en daer was groote jammer van het 

volk dat vluchte bin der stede, en dagelijks zoo kwamen en vingen al dat zy crygen 

konsten, en op den 6 van januarius, zoo was Jan Lauwers te gelde gesteld, om dies 

wille dat hy zoude gezonden hebben een...naer Ryssel met een brief; aldus stond 

over al noch zeer kwalijk. 

[1582] 

Op den 17 sten januarius 1582, zoo trocken ons peerden uytte, te wetene, de Blau 

Rockx, en ook met hun de Goetwillige en een gedeelte voetvolk, en met hun noch 

vele wercklieden, om alle huysen aftebreken, uyt dien dat de Walen 


192 

eene sterkte gemaekt hadden te Hollebeke, alwaer zy zeere vrochten, en het liep 

in het woord dat zy eene sterkte ook maken zouden te Voormezeele, en in meer 

andere plaetsen. Nu het volk van der stede uyt zijnde, hebben gevonden een cornette 

peerden, Albanoisen, en hebben elk anderen aengevallen, zoo dat de lieutenant 

dood bleef, en met hem noch 10 ofte 12, en wel 8 ofte 10 gevangen, en ook mede 

den capiteyn, den welken was een Piemontoys en den geheelen nacht bleef altijdts 

liggene tot Roeselare, altijdts veel kwaed doende, en de Francoysen maekten hun 

sterck tot Gistele en den prince was vertrocken van Gend metten prince van Anthoin, 

en hielden hun tot Vlyssinge en men gevoelde hun niet veel anders dat den Prince 

de landen verliet, want daer waren bouken gedrukt dat den prince hem excuseerde 

uyt dien hem de Staten niet opgebrocht en hadden sommige penningen; aldus stond 

over al zeer kwalijk. 

Op den 18 sten van Lauwe, zoo warender wederomme briefkens gegeven om 

diversche persoonen op staenden voet uytter stede te doen gane, en beyde, die 

greffiers waren van der stede en casselerie, Keynaert en Bombare, en noch 3 met 

hun, en obedieerden. 

Op S t . Pauwels avond, 't welke was op eenen woensdag, zoo wasser een generale 

monsteringe gedaen van alle poorterie, en ook van de twee vendels te wetene: 

capiteyn Velle en capiteyn Herreman, en het vergink zonder missief, 't welke op 

ander tyden te vooren dickwils anders gebuerde. 

Ontrent alf sporkele, zoo is duck d'Alensoen gearriveert tot Vlyssinge met 4 ingelsche 

schepen en een fransch schip, met groot edeldom uyt Ingeland en ook sommige 

fransche heeren, alwaer hy zeer eerelyk ontfangen was van den prince 


193 

van Oranje en den prince van l'Espinoi, en van daer trock hy tot Middelburch, 

daermen hem ook zeer vele eere betoochde; hy was daer 8 dagen, en van daer 

trock hy naer Antwerpen, al waer hy buyten alle ander plaetsen met groote triomphe 

ontfangen was, 't welke men noyt keyser ofte koning en mochte meer betoogen, 

alwaer hy den eedt dede buyten der stadt op Kiel, en alzoo met groote triomphe 

principalijk van de natie der Ingelschen. Op dezen jegenwoordigen tijdt zoo bleefven 

de Walen altijdts tot Rouselare liggende. 

Op den 26 sten van sporkele, zoo waren t' Ypre 's nuchtens alle de straten afgezet, 

en men gink van huyse tot huyse om vele schamele landtslieden te doen vertrecken, 

die den gemeenen armen zeere belasten, en in 't vertrek zoo gaf men hun elk eenige 

penningen om hun te ontdragen. 

Op den 9 en 10 sten van maerte, zoo zijn de geheele leger van de Walen vertrocken, 

nemende hun vertreck ontrent Beselare, en kwamen alzoo naer ontrent Comene, 

en alzoo naer Meesene, en Wijtschate, en alzoo naer Belle en Zoeterstêe, en op 

den 13 sten van maerte, zoo hebben zy dat beleyd, en het arm landtsvolk nam 

wederomme hun vertreck naer het huys van Langemaerk en van Plasschendale, 

en van ontrent Moortslêe, en díe van Roeselare hadden met de Walen wel 3 

maenden moeten hun pacientie nemen; alzoo noch op den 12 sten van maerte zoo 

waren gecasseert capiteyn Velle en capiteyn M r Herreman, en hunne geheele 

vendelen, en men verwachte in de stede noch 4 ander vendelen; aldus stond 't 

alomme niet zeer wel, en met de compste van den duck d'Alenson zoo verhoopte 

men eenige veranderinge, maer de Walen hun vertreck nemende langs Meesene, 

en over Kemmele zijn op den 17 sten van maert gekomen voor Zoeterstêe, en op den 

29 ston van de maend van maerte hebben 't over 


194 

gegeven in de handen van de Walen, en den capiteyn van den casteele, met wel 

20 ofte 25 soldaten, die de Walen hadden gedient, wierden al gevangen, en de 

reste wiert op een half mille naer Ypre van hun geconvoyeert met 2 cornetten 

peerden, en men zeyde datter op den 22 van maerte vele soldaten van de 

overloopers van het casteel van Zoeterstêe gevangen waren tot Belle. 

Op den 24 sten van maerte, 't welke was op eenen zaterdag, zoo kwamen t'Ypre in 

4 vendels soldaten, te wetene, het geheel garnisoen van Dixmude; zoo kwamer in 

6 vendels Francoysen, en ook mede tot Duynkerke en tot Bergen, en als het 

garnisoen van Dixmude in kwam tot Ypre, zoo waren zy op de Halle gedaen gaen, 

en men ginkse forrieren over de geheele stadt, en men vreesde t'Ypre voor belech 

van Meenene ofte Ypre, aldus midtsgaders de mare van den prince van Orange, 

die men zeyde dood geschoten te zyne tot Antwerpen, zoo achternaer de mare voor 

zeker gekomen zijnde dat hy niet van den lijfve en was berooft, maer gekwetst in 't 

hoofd, zoo en wiste men wat gevoelen van alle deze zaken, en op den xxv van 

maerte, zeyde men, dat Meenen besloten was van de Walen, maer het en was niet 

waer. 

Op den 25 sten van maerte, zeyde men dat die van Camericke hadden ingenomen 

het stedeken van Lens in Arthois, en alle de Walen die tot Belle lagen en alle de 

Duytsche, die lagen tot Toerquyn, die zijn gevolgt en dat om wederomme te 

verkrygen het zelve stedeken van Lens in Arthois, en van Rijssele; zoo volgde een 

gedeelte groot geschut, aldus zoo waren die van Belle verlost van hunne Walen. 

Op den 28 sten van maerte, zoo zijnder gekomen 4 vendels Francoisen voor de stadt, 

maer zy meenden binnen de stadt gekomen te hebben, maer moesten voort naer 

Meenene. 


195 

Op den 27 sten van maerte, zoo zijnder gekomen eenige trommerslachs en cene 

trompette uytten name van den prince van Parme, en brachten eenen brief aen 

Mijnheeren, voocht, hoogballieu, en die van der Wet, en zijn briefven gevissenteert 

en ondersocht zijnde, zoo en hebben die van der Wet den zelven trompet niet gelaten 

wechreysen, als't hem belieft heeft, maer op den 28 sten van maerte, als de 

poorteclocke verlaten was, zoo heeft men de leere gerecht aen het gerechte voor 

het Besant, en de trompette is gebrocht van de Halle, en hy meende claerlyk dat 

hy zoude gestorfven hebben, maer men heeft den zelven brief die hy brochte met 

een strop gehangen aen het zelve gerechte, en de trompette verboden niet meer 

te komene op de zelve punitie, dit is gehangen en verworcht te zyne, en als den 

brief een ure gehangen hadde, was hy afgedaen en by den officier geweerd. 

Op den 2 van april, zijn naer den noene de poorten gesloten, en men slouch alle 

de trommelen elk in zijn kwartier, en alle borgers, wie zy waren, geen uytgezondert, 

van xvi jaer tot 100 jaer, moeste elk komen voor zijn capiteyns huys, op de boete 

van 60 ponden, en als alle de borgers byeen waren tot 2 uren, zoo heeft men den 

eedt van den koning van Spanje afgenomen en den duck d'Alenson moeten den 

eedt doen; zoo wie zulks niet en dede of en wilde doen moesten ruymen de 

Geunieerde Landen, en werden als vyanden des landts gehouden, en daer warender 

eenige die 't niet doen en wilden; zy wierden in hun huys met soldaten zeer verlast, 

en zy moesten wech. 

Op den 13 sten van april, zoo is de gansche macht van de Walen wederomme 

gekomen tot Belle, nadat zy Lens in Arthois weder ingenomen hadden, en wel sterck 

gemaekt gelaten hebben. Zoo verwachte men eenige veranderinge dat 


196 

zy tot Belle niet lang en zouden blyfven liggene, maer men vreesde dat zy voor 

Meenen of voor eenige andere plaetsen zouden siege leggen. Op dezen tijdt zoo 

trocken vele borgers uytter stede, uyt vreese van siege te hebben voor de stadt. 

Op den 17 sten van april, zoo zijn ter Zale uitgebroken 3 Walen, te wetene: den 

capiteyn van Hollebeke, en den lieutenant van Rousbrugge, en noch eenen corporael, 

en den corporael, die duer de vesten swom recht aen den torre te Lauwe, en den 

capiteyn zoude hem volgen, maer verdronck en was by over, en den lieutenant bleef 

in den rogge zittene, die vast gesloten stond, en als men 't geware wiert, zoo was 

hy wederomme in de vangenisse geleyd, en 's anderdags zoo was de capiteyn 

gevist en op de Laeye begraven. 

Op den 7 sten van April, zijn de Walen wederomme opgelicht, en trocken met groote 

haeste voor Meenene, passeerden tot voor by Cortericke, en zijn altijdt gemarseert 

tot Audenaerde, 't welke zy meenden t' hebben gecregen, maer faelden en daer 

wierter eenige gevangen, en de mare kwam op den zelven tijdt dat de hertog Mathias 

doorsteken was van zijn hofmeester in Duytschland, en den Prince begonste te 

genesen, en daer was geconsenteert eene generale gifte om een leger te velde te 

bringen, 30 hondert duyst guldens. 

Op den 21 sten ofte 22 sten van april, zoo was de stede van Aelst ingelopen van de 

Francoisen, die hadden lange gelegen tot Ekeloo, en daer bleefven vele binnen 

dood, die werre boden, en de Walen hadden vast begonnen siege te leggene voor 

Audenaerde, maer dat Aelst was voor hun een groot verlies, en als de mare kwam 

tot Ypre werd terstond het geschut afgeschoten van blydschap. 


197 

Op den 25 sten van april, zoo wasser gearkebusiert den serjant van capiteyn Brouk 

voor de duere van het Besant, om dies wille dat hy hadde vercracht by foorse de 

vrouwe, daer hy gelogiert was, de huysvrouwe van Bartholomeus de Smet; en de 

vrauwe was alleene t' huys met een jonck wijf, en het was in der nacht in hunne 

eygene camere, en zyne eygen huysvrauwe en was maer 3 ofte 4 dagen begraven; 

ook was op den zelven dag wijf en man gecondamneert op een schavot te stane 

een ure met het strop aen den hals, en daer naer gegeselt te zyne totten bloede, 

en daer naer gebannen 50 jaer en dag, om dies wille dat zy beyde hadden geweest 

behulpsaem om den capiteyn van Hollebeke te laten uyt breken, die verdronck, en 

den lieutenant die bleef in den rogge was ontslegen met rentsoen, op den zelven 

dag; en is ook vertrocken met den tamboryn. 

In het beginsel van de maend van meye zoo hebben de Walen altijdts gecontinueert 

het belech van Audenaerde, maer zoo sterck niet zoo sommige waren verwachtende, 

maer hebben het grof geschut daer voren gebrocht; maer op den 16 sten van meye 

zoo en wasser noch niet vele bedreven; maer de legere van de nieuwe heeren van 

den lande, den duck d'Alensoen heeft doen vergaderen zijn volk uyt het land ontrent, 

en het scheen men zoude ontzet gedaen hebben aen de ingezetenen van 

Audenaerde, en op den 22 sten van meye zoo hebben die van Zoeterstêe 

den....Jaques zijn vendel op gerecht binder stede van Ypre, sterck wezende wel 

146 mannen, t welke de borgers zeere mishaecht heeft, uyt cause dat men hem 

niet zeer en betrauwde niet jegenstaende zy waren geforriert op de borgers. Op 

den zelven tijdt zoo heeft Jaques Lauweryns gecregen van den duck commissie 

om op te rechten eene cornette peerden, sterck 100 lancien en 30 


198 

carrebyns, en men coute zeere van het vertrecken van het garnisoen van der stede, 

want daer waren 9 vendelen soldaten en een cornette peerden. Op den 27 sten van 

meye, zoo was 't zondag, zoo wasser uytgeroupen het linsent af op alle kwaertieren, 

alzoo wel op Cales als op andere plaetsen, op verbuerte van peerden, wagens, 

schepen, en gehouden te zyne als vyandt 's landts, ook niemand te traviquereu op 

die die met den duck d'Alensoen niet en waren veraccoordeert, 't zy met 

wisselbrieven, assignasie, ofte onder wat decksel dat zoude mogen wezen, 

opverbuerte van 't zelve, en noch gestraft te zyne met lyf en goed, of immers naer 

de gelegentheyd van de zake. Noch zoo wasser uytgeroupen dat alle herbergiers, 

taverniers ofte andere wie zy waren, die behulpig wezen wilden de legere, die 

vergaerde ontrent Gend om te sustinerene, zouden vry wezen in alle imposten, 

accysen, generale middelen ofte ander lasten. Dit was de eerste uytroupinge die 

gedaen was uytter name van den duck als nieuwe heeren over den lande. Wat voor 

dezen tijdt zoo isser gebuert, 6 ofte 7 dagen, datter uyt gegaen zijn drie soldaten, 

en hadden geen verlof, en zonder pasport komende ontrent het Hooge boven het 

Pollepelken, zoo hebben zy om zeker rudessen vermoort geweest, en gedolven, 

maer op den 26 sten van meye zoo waren zy van iemand gevroucht, en van de 

soldaten uyt der aerde gehaelt, naekt gebrocht op een wagen, en op S te Maertens 

kerkhof begraven, en de soldaten brochten mede 3 ofte 4 landtslieden gevangen, 

die men zeyde daer af te wetene. 

Op den 29 sten van meye, zoo hebben de Walen gekomen tot 2 stonden naer den 

noene, en dat om te beziene of zy niet crygen en zouden eenig beestiael, maer 

deden een kleyn proffyt, want uyt dat het linsent af was, zoo hebben zy zeere 


199 

gelopen om alle mannen te vangen, alzoo zy van deze zyde ook van gelyke deden, 

alzoo stond het overal niet anders. 

Op den 31 sten van meye, zoo zijn onze ruyters, den capiteyn Lauwerijns met zyne 

compagnie, de Lavende-rockx, vertrocken uytter stede naer het legere, ook mede 

het vendel van Zoeterstêe met al hunne bagayse, en namen hun lieder reyse naer 

Dixmude, en daer trocken mede diversche corporaelschappen en ook vele wagenen 

met coopmans goed, want daer en hadde in lange geen zoo schoon convoey heen 

getrocken, en altijdts zoo continueerde de legere van de Walen voor Audenaerde, 

en onze legere vergaerde ook ontrent Gend, want men zeyde die sterck te wezene 

wel 20,000 mannen. 

Op den 2 den van wedemaend, zoo wasser eenen soldaet geharkebusseert van 

Costers compagnie, en hadde staende sinternelle perdu eene vrouwe haer vleesch 

genomen en haren man gekwetst, en de vrouwe keerde wederomme, en kwam 

clagen, en hy wiert gevangen, en aen de deure van het Besant gesteld zonder 

binden en alzoo duerschoten, en daer naer begraven t'Sinte Maertens. 

Op den 3 den van wedemaend, 't welke was op den Sinxendag, zoo kwamen de 

commissarissen in, 's avondts ontrent den 6 uren, van Dixmude om de wet te 

vermaken met zeer vele soldaten voor convoey, en op den 4 van wedemaend zoo 

was de Wet vermaekt, en het was achter den noene eer dat men hun uytriep, en 

het was voor de Halle ter portieke met tapijdts behangen, en tusschen het luyden 

en het verbeyden van de uytroupinge, zoo speelde men met schalmeyen, kort daer 

naer zoo zijn de commissarissen ter portiecke gekomen, en den pensionaris heeft 

de uytroupinge gedaen uytter name en in presentie van de commissarissen, en 

joncker Francoys 


200 

de schildere was voocht, en Jan van Rouck, voorschepen, P r De Wilde, F s Olivier, 

tweeden, Waelrave Baelde 3, en noch meer andere achtervolgende, maer ten was 

noyt gehoort datter eenige waren gecontinueert, of zy waren al gecontinueert, als 

men de registers van oude tyden, en ook de previlegien der stede wel doorziet, 

maer het heeft gebuert bin 45 jaer tweemael dat zy waren gecontinueert, maer nu 

waren 2 gecontinueert, te wetene: P r de Wilde, voorseyd, en Walrave Godschalck, 

elk zoo zy 't jaer te vooren geweest hadden, om welke zaken het gemeene 

verwondert was, maer 't den commissarissen alzoo beliefde. 

Op den 5 den van wedemaend, zoo lagen 8 binlanders schepen tot Dixmude die op 

Ypre wilden wezen, zoo met wynen meest, en met vellen, en met visch en alle 

manieren van coopmanschap, komende van Antwerpen, Middelburch, en ter Vere, 

en de cooplieden nemende goed convoey Francoysen van Dixmude, wel 80 mannen, 

komende in den nacht ontrent de Knocke en de half Mille-muelene, zijn besprongen 

geweest van de Walen van Rousbrugge, en de Francoysen zijnde niet sterck 

genouch, hebben moeten verlaten de 8 schepen, latende eenige dood, en de 

cooplieden bin dat zy carmuseerden, zoo zijn zy gelopen naer Dixmude om meer 

volk, en hebben hun uyt doen laten, en eer zy konsten gekomen in tyden, de Walen 

hadden de schepen in Eversam, en onze peerden, de Lavenderockx, waren met 

de commissarissen gekomen, de helft, en als dat gebuerde van deze schepen te 

nemen trocken uyt Dixmude, want zy vernachteden daer mette Francoysen en de 

Walen ziende het volk van Ypre ook uytkomen wel 4 vendels, hebben de schepen 

verlaten, en zijn van achter naer Rousbrugge getrocken, maer daer bleefver van 

de Lavenderockx 2 ofte 3 dood, en de cornette zeere gekwetst, en de cooplieden 

meenden met hun goed dat 


201 

hun genomen was, van de Knocke naer Ypre te komen, maer de Francoysen en 

wilden het goed niet laten gaen, maer trocken mede naer Dixmude; zoo stond 't den 

cooplieden veel te koste, en de Walen hielden noch een schip met 7 vaten wijn, en 

1200 vellen, maer den Walen was hun capiteyn gevangen. 

Op den 5 den en 6 den van wedemaend, zoo begonsten de Walen op Audenaerde te 

schieten, 't welke men zeer hoorde tot Ypre, en onze leger begonste ook wat te 

versterken, want zy waren wel 20 cornetten peerden, en wel 40 vendels voetknegten, 

en men sprack zeere om af te roupen het kwartier, want de Walen hadden dat 

afgeroupen; zoo stond 't noch zeer kwaed om wel te gaen. 

Op den 8 sten van wedemaend, zoo trock 's nuchtens uyt Ypre wel 25 wagens met 

alderander victualie, te wetene, meest graen om naer Meenene te zenden, en daer 

waren 2 esquaden soldaten mede van capiteyn Hauwel, en komende ontrent 

Beselare waren besprongen van 50 peerden, en hebben het convoey afgeslegen, 

en noch alle de peerden van de voermans genomen en vele soldaten gevangen, 

en met hunlieden gevoert; maer het garnisoen van Meenene dat vernemende hebben 

de Walen vervolgt, en sommige wederomme gekregen en meest alle het goed. 

Op den 16 sten van wedemaend, zoo wasser uytgeroupen hoe Mijnheere, voocht en 

schepenen gesommeert hadden diversche persoonen om op te bringen eene groote 

somme van penningen, princepalijk die geruympt waren, den eenen 1000 guldens, 

den anderen 500 guldens, en dat bin 14 dagen op pyne van vercoopinge van hun 

goed; want den staet moeste fornieren 44,000 guldens. 


202 

Op den 18 sten van wedemaend, zoo begonste men 't groote bollewerck buyten de 

Antwerppoorte, alzoo den inginiares uytgeleyd hadde, gezonden by den duck 

d'Alensoen, en die heeren van der stadt en gaven hun niet zeer groot gehoor; maer 

vertrocken zijnde en komende ten hove, zoo hebben zy vertooch gedaen; dan zondt 

den duck d'Alenson brieven dat men aen het zelve werk moeste wercken, en ook 

wat te vooren zoo warender aen de Duyvenoort, of vrochten ter tente, t' samen 9 

huysen gebrocken; en het belech voor Audenaerde continueerde, en daer kwamen 

wel 100 schepen met volk op 't Sas aen, en ware 't de geheele legere uyt Vriesland 

zoo verhoopte men ontzet. 

Op den 23 sten van wedemaend, zoo wasser 's nuchtens, ontrent den 9 uren, eenen 

soldaet metter coorde gerecht van 't vendel van capiteyn Brand, en hadde het vendel 

ontlopen; daer en boven zoo hadde hy te vrybuyten gegaen, en vele menschen 

benauwt, en was gehangen aen 't gerechte voor het Besant en dan begraven t'sinte 

Maertens. 

Op den 30 sten van wedemaend, zoo wasser uytgeroupen uytten name van den duck 

d'Alensoen het kwartier af op alle soldaten, waer zy zouden gevonden worden; en 

het belech van Audenaerde continnueerde en de legere ontrent Gend versterckte 

altijdts. 

Op den 5 den van hoymaend, 't welke was op eenen donderdag, ontrent den 2 uren 

naer noene, naer het lang belech van Audenaerde, 't welke geduert hadde by de 3 

maenden, zoo is de stadt over gegeven met en by apointemente in de handen van 

de Walen; want zy niet langer gehouden konsten en het contrack was dit, dat zy 

innemen zouden ses vendelen voetknegten en dat zy die zouden betalen en noch 

geven in han- 


203 

den van commissarissen 36,000 guldens, en alle de soldaten die binnen Audenaerde 

waren zouden vertrecken met hunlieden gewerre en vendels vliegende, zonder 

alleene geen vier met hun dragende; noch zoo waren alle 3 de predicanten los en 

vry ontslegen met noch wel 30 poorters van Gend, die in Audenaerde besloten 

waren, alle ontslegen zonder rentsoen en geconvoyeert daer 't hun beliefde; noch 

wasser toegelaten alle die niet en wilden den eedt doen den coninck, gaf men een 

maend dag om hun goet te verkoopen en gaen woonen uyt het land, daer het hun 

beliefde; aldus zoo wasser over al eene vreese van deze geschiedenisse. 

Op den 14 sten van hoymaend, zoo verwachte men den Duck d'Alensoen tot Brugge, 

want hy daer was geforriert, en daer kwam voor zeker zeer vele volk uyt Vranckrijck, 

en 't was ontrent Cales, dat zy kwamen; en onze legere, die voor en ontrent Gend 

hadde gelegen, kwam den anderen troup tegen, en rencontreerden elkanderen 

tusschen Grevelinge en Dunkerke; aldus zoo verwachte men wat vreemdts opkomen, 

want de Walen lagen noch op dezen tijdt vast aen Audenaerde, dat men niet en 

wiste wat zy vooren en hadden. 

Op den 13 sten van hoymaend, zoo wasser justicie gedaen, metten sweerde gerecht 

een fray jonckman van Busbeke geboren, en was van mans dood, want hy te 

Sillebeke in 't Schaek eenen aflyvigen gemaekt hadde, en was ook een vrybuyter. 

Op den 16 sten van hoymaend, zoo kwamen de Walen over Leye, en kwamen ontrent 

Roeselare en Staên, en op den 17 sten , zoo liepen zy zeere ontrent Ypre, en men 

verwachte anders niet dan dat zy dat beleggen zouden; maer die van 


204 

der stadt waren wel gemoet, en alle dagen trocken de soldaten mette borgers uyt, 

en daer geviel een carmutsen ontrent de Muelens, daer capiteyn Anthone 

doorschoten was, 't welke de Walen deden, en als zy 5 ofte 6 dagen daer gelegen 

hadden, hebben't al gerooft en gepillieert, en zijn vertrocken west af. 

Op den 26 sten van hoymaend, zoo hebben alle de Francoysen en de leger van de 

Staten byeen gelegen met een gedeelte Swarte Ruyters, ontrent Duynkerke, langs 

de Moere, en op dezen 26 sten , zoo zijn de Albanoisen gekomen, ontrent 400 peerden, 

en hebben Hontschoote berooft van gelde en van menigte van saeyen, en daer 

naer vertrocken zy wederomme naer hun kwartier, en op den 30 sten van hoymaend, 

zoo zijn de Francoisen gekomen uyt onze legere van den duck d'Alenson, en hebben 

Hontschoote berooft en geheel gepillieert en daer naer verbrand, 't welke was zulk 

een miserie om zien, dat zulk jammer was, en hebben het omliggende landt zoo 

gerooft, en de Walen op de ander zyde, zoo dat geheel dat kwartier te niete gink, 

en 't schamel volk van armoede en wiste niet wat maken. 

Op den 2 den van oust, zoo zijn de Walen gekomen metten geheelen troup op eene 

alfve mile liggende van de Francoysen, ontrent Beyntjens-muelene, en hebben daer 

veel kwaed gedaen. 

Op dezen 2 den van oust, zoo was de sterke stadt van Liere by een Schotschen 

capiteyn aen de nieuwe Spanjaerden verradelyk overgegeven, 't welke was een 

groot verlies voor Brabant. 

Op den 5 den van oust, 't welke was op eenen zondag, Thundag wezende, in goede 

tyden, en ontrent den noene zoo zijn de Walen gekomen wel 2,000 onder peerden 

en voet- 


205 

volk, en hebben Belle geheel gepillieert, wel 2 ofte 3 ueren lanck, en daer naer met 

groote vreedtheyd het vier ingesteken, en hebben die meestdeels verbrand metten 

viere, 't welke niet om spreken en was, den grooten jammer, die daer gebuerde, 

zoo dat het volk kwam gevlucht met zulke benauwtheyd; zy hebben 't al verlaten 

en zijn met hunne kinderen gekomen by groote meenigte tot Ypre. 

's Anderdags 't welke was op den 6 van oust, zoo heeft eenen kwaden hoop van 

de Walen berooft geheel Poperinge met groote menigte, zoo datter eenige oude 

mannen die daer bleven en niet en konsten ontloopen, wel tot 8 ofte 10 derelyk 

werden deurwont en vermoort, 't welke was clagelijk om zien; maer en hebben den 

brand daer in niet gesteken. 

Op den 7 sten van oust, hebben de Walen berooft geheel Nieuwkerke, de welke 

bedoocht was te wezene vry, want daer veel goet was van Belle gevlucht, niet 

tegenstaende hebben 't allemael berooft, zoo dat ongeloovelyk was 't goed dat zy 

daer verkregen hebben, maer ook niet verbrand, en van daer naer Steenwercke 

vertrocken, en hebben daer ook van gelyke gedaen. 

Op dezen tijd, zoo wasser zulk eene menigte van volk dat vluchte bin der stede, dat 

niet te geloven en is, en meest arme menschen. Op den zelven tijdt, zeyde men, 

dat de reste van den lasten troup gekomen was van de Francoysen in de legere 

van den Duck ontrent Duynkerke; aldus stonder een groote swarigheyd te geschieden 

overal, Godt beteret. 

Op den tegenwoordigen voorseyden tijdt zoo en mochte noch niemand tot Belle 

wezen, want de Walen kwamen noch dagelijks roovende, en pillierende de 

achtergelaten en achtergebleven goederen, en het wiert groote dierte overal; 


206 

want de bueter galt 11 en 12 groote, en de beesten waren zeer te niete gebrocht, 

en het en stond niet te beteren. 

Op dezen tijd ontrent den 12 sten ofte 13 sten van oust, zoo lagen de Walen met de 

geheele macht ontrent Bergen S te Wienockx, en onze leger lach altijdts ontrent 

Duynkerke, en het was zeer kwaed overal; en op den 14 sten van oust, zoo lichte het 

oudt garnisoen uyt Bergen voorseyd, en daer trocken in Bergen 9 vendelen 

Francoysen, en op dezen tijdt zoo lichte de gansche legere op van den duck 

d'Alensoen, en trocken naer Nieuwpoort, en alzoo voort naer Brugge. 

Op den 19 sten van oust, zoo trock de geheele legere metten hertog d'Alensoen naer 

Gend, alwaer groote gereedtschap gemaekt was om hem te ontfangen, alzoo dat 

noyt zulk eenen cost gedaen was, en men wiste niet waer de canse loopen zoude. 

Op den 22 sten van oust, zoo was de geheele legere af gekomen van Bergen, en 

was tot Poperinge, en daer en was ontrent Ypre niet een mensch t'huys uyt vreese, 

en op den zelven dag zoo wasser eene ordonnance gemaekt by mijnheeren, voocht 

en schepenen, en eenjegelijk die niet van alle arme gevluchte persoonen en hadden 

binder stede provancie om te leven met hunne kinderen 3 maenden, zouden moeten 

vertrecken, 's avondts ten ses uren, en men zoude hun geven goed convoey, en 

alle die in faute wezen zoude, zoude men 's anderdags zonder convoey duerejagen 

uytter stadt, aldus wasser een groot jammer en bedruktheyd van menig schamel 

mensch; want voor Ypre verwachte men den vyandt, en binder stede begonste de 

peste zeere te ontsteken van gevlucht volk, 't welke binder stede beswaerde menig 

mensch; Godt beteret! 


207 

Op den 25 sten van oust, zoo kwamen de Walen wederomme voor de stadt liggene 

buyten de Meesepoorte, en die van der stadt trocken uyt, en hebben meest den 

geheelen dag gecarmouseert, en daer bleven eenige Walen dood, en 's avondts 

zoo slougen zy den trommel om die wachte te bezettene, en het waren Duytsche, 

die naest de stadt lagen, en op den Wal daer de muelene gestaen hadde, daer 

kwamen naer het verlaten van de clocke: de Walen houden hun schauwe; 's nuchtens 

zoo slougen zy de marche, en begonsten te vertrecken, en ontrent den 9 uren, zoo 

trock den capiteyn Gilles Schavele uyt met zijn nieuwe cornette, maer corts 

opgenomen; daer trock met hem wel 200 voetknegten, en als zy kwamen in't 

Clusestraetje, zoo kwamen hun aen de Rieregaerde een gedeelte peerden, en 

deden onze peerde reculeren en namen een stuk landts de refugie, maer ziende 

dat zy alzoo sterck waren trocken hun naer, en volgden hun naer tot het Kruys op 

de Meesetrate, en ontrent den avondt, als men meende dat de Walen al wech waren, 

zoo trocken uyt eenige poorters om te ziene waer zy gelegen hadden, en daer 

wierter vele gevangen van 2 cornetten perden van de Walen. 

Op den 21 sten van oust, zoo dede den duck d'Alenson den eedt als grave van 

Vlaenderen tot Gend, en de geheele legere trock met hem tot Gend, en men zeyde 

dat de leger trecken zoude naer Brabant voor Lier, en de Walen; namen als zy van 

voor Ypre oplichten trocken ontrent Wervicke, en men zeyde dat zy zouden trecken 

naer Meenene. 

Op den 27 sten van oust, zoo lach de legere noch ontrent Meenene, macr op den 

29 sten van oust zoo was de legere geheel over Leye, en men wiste niet waer zy 

zouden trecken, aldus was het land geheel arm en benauwt, maer trocken naer 

Gavere, want onze legere was ontrent Gavere, en de 


208 

Walen lagen er in, en die van Gend zonden 5 groote stukken naer Gavere; maer 

de Walen kwamen met de geheele macht, en ons leger ziende de perickele is 

geweken, en na hunlieder vertreck naer Gend en de Walen naer de Rieregaerde: 

van onze leger waren 24 vendels Ingelsche en Francoysen, en maekten zoo vele 

dat zy het groot geschut cregen bin Gend, en onze legere passeerde geheel duer 

Gend en de Walen volgden tot by Gend, en ons leger gink liggen 2 milen boven 

Gend en de Walen kwamen af. Op den 2 van september zoo kwam wederomme 

zoo veel volk gevlucht, men zeyde dat de Walen wederomme keerden, maer 't en 

was niet, zoo men zeyde; maer den 6 september en daer na, zoo waren de Walen, 

geallieert zijnde mette Spanjaerden, ontrent de Leye en Waestene, en een groot 

gedeelte Spanjaerden en Hooge Bourghions lagen tot Meesene en tot Wijtschate, 

tot Kemmele, en daer en dorfste niemand t'huys blyven van de landtslieden; maer 

de armoede was zoo groot van het arm volk binnen Ypre, dat zy lagen op strate en 

kerkhof met hunne kinderen by groote menigte, en dagelijks zoo lager dood en 

gestorven op de kerkhoven, en op de strate, alzoo wel buyten de poorten als binder 

stede, zoo dat noyt bin 1000 jaer zulke armoede gezien en was dan op den 

tegenwoordigen tijdt, en de bueter door het verlies van de beesten galt 13 en 14 

groote 't pond, en dagelijks zondt men het arm volk uytter stede by groote menigte 

met sterck convoy tot Dixmude, en dat zy mochten gaen daer het hem goed dochte, 

en het geheele platteland was bedorven en te niete. Op dezen tijdt zoo lag onze 

legere 3 milen boven Antwerpen en separeerden van elkanderen, en daer trocken 

een groot gedeelte naer Vriesland, en den anderen, zeyde men, in stede te gaen 

liggen. Op dezen tijdt zoo ontstack zeere de peste binder stede van Ypre, en ook 

tot Gend en tot Brugge, en overal was 't groote 


209 

peste en dagelyks zoo kwamen de Walen en de Spanjaerden voor Dixmude en 

Yper, rovende alle beestialen, en ontrent dezen tijdt, in de maend van september, 

zoo kwam tot Ypre eenen nieuwen gouverneur Mons. de Marquette by laste van 

den duck d'Alenson, en die van Ypre hebben hem ontfangen en de legere bleef 

altijdts liggene tot Meesene, en daer ontrent doende overal veel kwaed. 

Op den 2 den dach van october, zoo wasser wederomme bezouk gedaen van alle 

vreemdelinge die geen provisie en hadden om 3 maenden te leven, dat zy moesten 

vertrecken, en noch eenige andere die 't den heeren goet dochten, en op den 4's 

avondts, ontrent den ses uren, naer het verlaten van de poorte clocke, zoo luyder 

een gebodt zeer lange om datter te meer volk komen zoude, en daer was geboden 

by laste van den voocht en schepenen dat alle personen die gelast waren te 

vertrecken, vooral dat zy hun zouden vinden op de mart van stonden aen om te 

vertrecken, en ook mede alle wagenaers houdende peerden en wagens zouden 

moeten komen voor de Halle op den zelven tijdt, op verbuerte van peerden en 

wagenen, en gecooren te zyne, en ook alle poorters die eenige persoonen logierden 

vooren genoempt, op 's anderdags uytgeleyd te zyne zonder convoey. 

Op dezen tijdt, in 't beginsel van october, zoo was den duck d'Alenson tot Antwerpen, 

en en dede niet vele om de landen vooren te staen, maer dagelijks kwam er zeer 

veel Francoysen over met schepen, en men verwachte noch wel 16,000, alzoo dat 

het land stond geheel geruwineert te zyne. 

Op den 6 den van october, zoo zijn de Walen opgelicht van Meesene en daer ontrent, 

en men zeyde dat zy naer Halle 


210 

trocken, want de legere van de Staten daer ontrent was; op dezen tijdt, zoo ontstak 

de peste zeer bin der stede, want het wel in 150 huysen was, en het was groote 

dierte zoo wel van bueter en van graen, en het coorn galt wel 22 lb. p. de raziere, 

en de Walen namen hun vertreck naer Cambersis, en de zelve die daer op lagen 

gaven dat over, zeyde men over al, maer daer bleven altijdts liggene tot 4 regimenten 

voetknegten en 6 cornetten peerden; want de Walen maekten eene sterkte tot 

Halewijn, om dat de Schotten en Francoysen niet meer loopen en zouden over 

Leye. Op dezen tijdt, zoo hebben die van Ypre eenen superintendent gekregen 

Mons. de Markette, en was over de soldaten generael. 

Op den 11 sten van october, zoo hebben de Francoysen van Dixmude gekregen van 

den hove zekere briefven dat die van Ypre moesten betalen aen den coronel van 

Dixmude 10,000 guldens om zyne soldaten te betalen, de welke die van Ypre niet 

machtig en waren zulk eene somme op te bringen, midts dat alle plaetsen ontrent 

Ypre gedestruweert waren, en de Francoysen tot Dixmude ziende dat de penningen 

niet en volgden, zoo hebben zy alle het goed dat naer Ypre kwam, alzoo wel te 

schepe als te lande, 't zy beestialen ofte bueter, alle gearresteert, 't welke die van 

Ypre ziende, hebben getrocken by de Staten van de Vier Leden, vertoogende het 

groot iuconvenient, dat daer of mochte komen, alzoo wel over Meenene als over 

Ypre, maer 't en hielp al niet vele, zy wilden betaelt wezen, immer daer waren zulke 

middelen gebruykt dat de schepen waren ontslegen; op den 3 van november lieten 

zy passeren 9 schepen. 

Ontrent den 8 ofte 9 sten van november, zoo heeft de geheele macht van de Walen 

siege geslegen voor Ninove, en 


211 

op den 12 sten zeyde men dat het in was, maer men wiste dat niet voor zeker, ook 

mede dat zy van daer vertrocken waren voor Aelst, en van eenige zaken uyt te 

rechten over onze zyde niet, want het was groote dierte van alle zaken; ook mede 

was uytgeroepen in 't beginsel van november confiscatie van alle goed van 

persoonen, die gerefugiert waren onthier en 't jaer 1578, alzoo wel die by den vyand 

hun hielden, als die woonden in eenige neutrale plaetsen, 't zy in Vrankrijck ofte 

Duytsland, Ingeland ofte Cleve, ofte waer dat ware dat alle persoonen hun zouden 

moeten komen purgieren van hun refugie bin 40 dagen naer de publicatie op 

confiscatie van hun goed, waer dat gestaen ofte gelegen ware, ook dat niemand 

wie van zulke persoonen eenig goed onder hun hielden, na de expiratie van de 40 

dagen, zal in exempel van andere gepuniert worden naer de sticken, en indien zy 

dat aengeven aen de commissarissen daertoe gecommitteert zal hebben den sesden 

penning van de weerde van het goed by hun aengebrocht, en noch meer andere 

zaken op het fait van de gevluchte persoonen, gelaten om de langheyd hier te 

stellen. 

Op den 17 sten van november, zoo was 't zaterdag, zoo wasser justicie gedaen by 

den nieuwen gouverneur, Mon s . de Marckette, van 2 jonge gasten; zy waren van 

Belle, en hadden soldaet geweest, en hadden gedient onder den coronel, en waren 

gevangen 8 dagen voor dezen tijdt met noch 9 ofte 10 Francoysen, en hadden 

gehaelt diversche pachters van ontrent Belle, zoo was hunne sentencie an 't gerechte 

voor het Besant gehangen en verworcht te zyne, en daer naer gerecht, 't welke op 

staenden voet volkomen was, en zijn gestorven met groote leedschap van hunne 

zonden, en met vele woorden de soldaten vermanende tot eene beteringe des 

levens zijn de weereld gepasseert. 


212 

Op dezen tijdt zoo hebben de Francoysen den coronel gedaen arrest doen op het 

goed dat de cooplieden van Ypre byeen gecregen hadden, om naer Antwerpen te 

treckene, alwaer wel 17,000-0-0 goed was; want daer en hadde bin 2 maenden 

geen convoei met coopmansgoed getrocken, om welke arrest de saette en de greyen 

afslougen, want 't goed was gearresteert voor 1,000 guldens, zoo hun gegeven was 

bewijs aen die van Ypre, om welk arrest de Vier Leden tot Dixmude vergaerden; 

maer op den 30 sten van november zoo en was 't arrest noch niet ontslegen; maer 

ontrent half de maend van december zoo was 't arrest ontslegen, midts wel betaeld 

te hebben, en de zelve schepen naer Antwerpen te laten trecken en het coopmans 

goed passeren. 

Ontrent dezen tijdt, zoo was overal den Kersdag verzet by den Paus en by aller 

landen accordance, maer die van Ingeland 't zelve altoens niet avoyierede; maer 

in Braband en in Zeeland hielde men den kersdag op den 15 sten van december, en 

het jaer zoude volgen dezen dag 't welke brochte groote veranderinge over alle 

landen; want op den 23 sten van december zoo was't Nieuwdag, en alle cedulen, 

pachten en voorwaerden zouden plaetse hebben naer coustume. 

[1583] 

Op den 7 sten stilo novo, den 17 sten januarius 1583, zoo isser tot Dixmude eene groote 

benauwtheyd geschied, want den coronel van de Francoysen ontfangen hebbende 

zekere brieven van den duck d'Alenson van liberteydt en die van der Wet niet zoo 

haest en wilden geven resolutie, maer namen uytstel 2 ofte 3 uren, zoo heeft op 

eenen maendag ontrent den 9 uren, den coronel een teeken gegeven aen zyne 

soldaten: zy waren met 4 vendelen binder stede, hebben zulk cenen moort gedaen 

onder de borgers en landtslieden, zoo datter wel dood bleeven 200 menschen, en 

hebben vele 


213 

huysen gepillieert en gerooft, 't welke ook gebeurde in meer andere plaetsen, als 

tot Dunkerke, en hebben sommige uytter stadt gejaecht en gedreven, 't welke was 

een groote veranderinge en elk was bevreest. 

Op den zelven dag als vooren, zoo hebben te Duynkerke de Francoysen, die daer 

in lagen, twee Vlaemsche vendelen, te wetene: capiteyn Lange en capiteyn jonckere 

Jan van Eggemont, uytgedreven der stadt, en ook sommige borgers. Op den zelven 

Vercoren Maendag, zoo isser tot Oostende ook groote beroerte geschiet van de 

Francoysen, maer daer en waren maer 2 vendelen binnen, en de borgers hebben 

die uytte stadt gezet en gedreven; tot Brugge van gelyke, zoo warender 6 vendelen 

binnen Francoysen, en daer waren noch 6 vendelen buyten de stadt, en baden om 

door de stadt te passeren, ontrent den 9 uren, op den zelven Vercoren Maendag, 

en zeyden te willen wezen naer Sluys, en by ordonnantie van die van Brugge, zoo 

was hun passagie gegeven; maer komende binnen op de maert bleven zy staen 

en wilden wezen geforriert, maer by gelukke zoo begrouf men den capiteyn ofte 

lieutenant van de borgers, zoo datter ontrent 200 borgers waren met hun gewerre, 

en 't was op den borch; maer de Francoisen wat anders vooren hadden, en meenden 

daer te doene dat zy elders wel hadden volkomen; zy liepen naer den borch. De 

Francoysen meenden alzoo de stadt te wezen meester, maer ziende de borgers 

daer alzoo voorzien ter oorzake van de begraving, hebben zelve de vlucht 

aengenomen, en de borgerie is meester van hun geworden, en hebben de ses 

vendelen Francoysen, die lange binnen de stadt gelegen hadden, en die ses 

vendelen, die om passagie binnen gerocht waren, alle 12 uytter stadt gedreven en 

hunne stadt behouden, en hebben noch 3 capiteynen van de Francoysen gevangen 

gehouden. 


214 

Op den zelven Vercoren Maendag, zoo isser tot Antwerpen van gelyke geschiet, 

want zyne Altese, den duck d'Alenson trock naer Berchem om het leger te doen 

monsteren, maer als de poorte genaempt de Kipdorppoorte open was, zoo zijnder 

met cracht en geweld binnen gerocht een groot gedeelte peerden; maer met Godts 

hulpe, zoo zijn de Francroysen met groote menigte van de poorterie dood gesmeten, 

zoo dat de ketenen worden gespannen, en de poorters stonden elkanderen zoo by 

dat zy meester geworden zijn van alle de edelen, en ook van alle de Francoysen, 

zoo datter gebleven zijn wel 250 edelen; wel 40 edelen van name, en wel 800 

peerden en 600 voetknegten; tot Brussel van gelyke, tot Mechelen, en tot Vulvoorde 

alomme daer Francoysen binnen waren, ook tot Dermonde, daer, zeyde men, dat 

de Francoysen meester waren, alzoo dat zy meenden, op den zelven Vercoren 

Maendag, alle zaken uyt te rechten, alzoo zy aengesteld hadden, maer Godt die 

hadde dat zoo nict voorzien; zoo dat overhoorende zoo hebben die van Brugge de 

wapenen van den duck d'Alenson met vulheyd beworpen; aldus stond eene groote 

veranderinge te geschiene naer dezen, dat men zeker wiste dat tot Antwerpen zoo 

vele Francoysen gebleven waren, wel 44 edelen, te wetene: graven en gravinnen, 

en mannen van name, en wel 250 edelen en wel 1200 onder voetknegten en 

peerderuyters, zoo is den duck d'Alenson hem houdende tot Vulvoorde, 't welke 

zijn volk in hadde, en ook Aelst en Dermonde; die van Dixmude hebben noch alle 

goed laten passeren naer Ypre komende, maer den coopman was altijds zeer 

bevreest. 

Op den 23 sten stilo novo, zoo hebben de Francoysen, te wetene: ses vendelen en 

de compagnie peerden, Blockx ruyters, met de Francoysen eens zijnde, hebben de 

borgers en ingezetenen van Bergen S te Wienox, hunne gewerren op doen 


215 

bringen, en de heeren van der stadt hebben hun moeten de slooters in handen 

geven, 't welke was wederomme eene beroerte in 't land, aldus stond het zeer 

kwalyk. 

Op den 24 sten januarius, zoo hebben alle de soldaten van Ypre, de 6 vendelen, zeer 

ende rudelijk gemurmureert, om dat zy niet en waren betaelt gelyk de laeste 2 

vendels, te wetene: Costere en Brand, die tot Nieuwpoort lagen, de welke hadden 

ontfangen 2 maenden en sommige van de soldaten gingen naer de poorte om uyt 

te treckene buyten de stadt, en den serjant majoor en wilde hun niet uytlaten; maer 

zy, ziende zulks, trocken naer de mart en riepen: Geld! en de poorterie rasch in de 

werre met hun oper gewerre in de handt om op aventure of zy hadden willen 

utrechten eenige schelmerie, maer den gouverneur Mon s de Markette met noch 

eenige andere met hem, kwam den hoop tegen te peerde zijnde an 't Vleeschhuys, 

en sprack hun aen, en zy wilden dat men hun betaelde, maer hy paeide hun met 

woorden, en zy, ziende ook alle de borgers in de werre, lieten hun gezeggen, midts 

belofte dat men hun van gelyke betalen zoude 2 maenden; aldus vergink zonder 

swaerheyd de beroerte; maer 's avonds ontrent den 5 uren, zoo kwamer noch eens 

wederomme eene kleyne beroerte, want op de Vischmart zoo wasser een soldaet, 

die nam eener vrouwe eenige haringen zonder betalen, en het volk, te wetene de 

poorterie, was wederomme in roere, en men stack uytte lanternen, en Godt lof 't 

verginck redelyk, zonder groote swaerheyd, en aldus stond overal niet zeer wel; 

maer corts hier naer, zoo warender noch 2 vendels beschreven, te wetene: capiteyn 

Gruterc, het een vendel van den coronel, en eapiteyn Bruck, en trocken naer het 

Sas toe, door dien dat men noch niet en wiste hoe het vergaen zoude metten duck 

d'Alenson; maer men sprack onder het gemeene zeer 


216 

vreemdelijk; maer hoe dat vergaen zal dat is Godt bekent, maer 't stond zeer kwalyk, 

Godt betert! 

Op den 23 sten van januarius, naer den ouden stil, zoo trocken uyt Ypre wel hondert 

soldaten en dat ter oorzake datter lagen boven Nieuwkerke een gedeelte vryebuyters, 

en het waren al meest Spanjaerden; en lagen by Roôn-huyse, en op den zelven 

nacht zoo was ook uyt het garnison van Armentiers, en hoorde dat die van Ypre 

ook om het zelven exploit uyt waren, ontboden met een tamboryn aen het garnisoen 

van Ypre dat zy die vangen zouden, of zy zouden het zelve doen, 't welke die van 

Ypre aennamen te doene, en besprongen hem, en vingender 12 en eenen jongen, 

en waren alle Spanjaerden, uytgenomen den jongen, en brochten die in tot Ypre, 

op den 24 sten van januarius, en men gink hun examineren en men bevond dat zy 

waren zonder capiteyn, zoo waren zy op den 8 sten van sporkele te rechte gesteld 

op eenen vrydag, en waren al boven gebrocht, en men deckte de vierschare, en 

den hoogballiu maekte heesch en negen waren verwezen van levende lyve ter dood 

gehangen en verworcht te zijn aen de potente voor de Nieuwe Camere, en de ander 

drie waren, om dat eenen was bul geweest, en de andere hun bevelhebber met 

noch eenen anderen, deze 3 waren verwezen van levende lyve ter dood metten 

viere verbrand te zyne, en den jongen oudt wezende ontrent 16 jaer moeste staen 

an't pellerijn met een strop aen zynen hals, en aenzien alle de justicie van deze 12, 

en daer naer gegeeselt wezende totten bloede en gebannen 10 jaer uytten lande 

van Vlanderen op de galge; 't welke zeer haest volkomen was: de negen wierden 

gehangen en verworcht den eenen naer den anderen, en maekten zeer weynig 

woorden, en daer naer zoo waren die ander 3 verbrand, maer waren hunne tale 

genomen, en daer naer geschoudt, en den jongen was dat alle ziende en 


217 

naer deze justicie zoo was hy gegeeseld, en de 3 lichamen van de verbrande wierden 

op het kerkhof te S te Maertens begraven en de andere bleven hangen aen de 

pottente tot 's anderdags, en om dat martdag was, en ten aenziene van eenjegelijk, 

en zouden daer naer begraven wezen. 

Op den zelven dag, zoo wasser uytgeroupen dat hem niemand vervoorderen en 

zoude eenige brieven te schryven op Arthoys, of op den vyand, op den hals, en 't 

was gepubliceert bin dat men de gereedtschap maekte van justicie. 

Op den xj van sporkele, zoo was 't maendag voor Vastenavondt, zoo wasser een 

Clays Kerschieter van Nieuwkerke gerecht mette coorde voor het Besant, en was 

van de ruyters van Gilles Schakels, capiteyn, en hadde te vryebuyten geloopen, 

ende sommige in de stede te rentsoene gesteld, en daer was noch eenen 

Lavendrockx ook van zijn complissie, maer hy hadde goede vrienden en moeste 

zyne sentencie zien volkomen, en daer naer gesteld in de gruwe 2 uren, en 

gebannen; deze justicie was gedaen by den gouverneur Mon s de Marckette. 

Op dezen tijd zoo bleef den duck d'Alensoen ontrent Dermonde, en men sprack 

zeere van wederomme met hem te accoorderen, maer daer warender die veel 

kwaed gevoelen hadden, en daer was niets goeds af te verwachtene; den tweeden 

ofte derden dag van den vastene zoo verbrande tot Antwerpen de burse geheel af, 

en daer was menig man die veel verloos, want 't was in 't beginsel van den nacht, 

ontrent den ses uren en half, en daer was groote beroerte over de gansche stede, 

maer eenige zeyden dat 't vier daer in gesteken was, maer 't was by ongeluk van 

eenen vrouwen coolpot, en men spraek ook sommaels van dat men zoude 

veraccoorderen met de Malcontenten, maer die zaken en gingen niet voort. 


218 

Op den 12 en 13 van maerte, stilo novo, zoo kwamer eene mare tot Ypre dat den 

duck d'Alenson zoude wezen geaccordeert mette Malcontenten, en dat hy in hun 

lieder handen geven zoude Dermonde, Vulvoorde, Bergen S te Winockx en Dixmude, 

en dat hy zoude packen een nomber van eenige duysent croonen, behoudens noch 

Duynkerke en Camerycke, en dat hy trecken zoude uyt het landt, maer het waren 

kwade maren; nochtans vele vreesden dat 't noch gebeuren zoude. Op dezen tijdt 

zoo trock een zeer groot convoey over Brugge van Ypre. 

Op den 19 sten van maerte, zoo wasser by den hoogballiu justicie gedaen van een 

Geroen de Corte, en was van der stede, en hadde wel 3 jaer gedient de Walen tot 

Rousbrugge en hadde diversche exploiten van dieverie gedaen, te wetene door 

vangen van volk van der stede en vele beesten te halene, als coyen, schapen en 

peerden, en hadde eenen tijdt gevangen geweest van de Francoysen tot Dixmude, 

maer het gerochte er uyt; nu op den 17 sten van maert, zoo is 't alleene gekomen en 

heeft eenen nacht gelegen in 't Arthuys achter de Augustynen, 't welk open stond, 

en ontrent den 9 uren zoo kwamer eenen jongen met een zeer goed peerd om 

plackarde; hem dit nemende meende met het peerd duere te reysen, maer wiert 

van de landtslicden gevangen, en in de stede gebrocht, en omdat in voorleden tyde 

onder Wintershove het vendel ontlopen hadde, en meer andere delickten wiert 

verwezen gehangen en verworcht te zyne, 't welke volkomen wiert. 

Op den Passchen-dag, zoo eenen dag daer vooren ofte daer naer, zoo passeerde 

den duck d'Alenson voor Nieuwpoort, en nam zijn vertreck naer Duynkerke, met 

hem leydende boven zijn convoey 11 vendels Francoysen, die lagen ontrent 


219 

Dixmude en Dermonde en Vulvoorde, was ontlast van de Francoysen, en men 

leyder vlaemsche vendels in, en al zijn gevangene zouden ontslegen zijn van 

Antwerpen, en zijnde gekomen tot Nieuwpoort, volgende het contrackt en 

accoordance mette Staten gemaekt, zoo zoude hy zijn Francoysen uyt Dixmude en 

Bergen lichten, en men zoude daer ander garnisoen in bringen, naer het goeddincken 

van de Staten. 

Ontrent dezen tijdt zoo lichte op alle de garnisoenen van de Walen, en men zeyde 

voorzeker dat zy naer Oostende trocken, om die in hove beleyd hadden van de 

assistenten van de zelve Malcontenten, dat de geheele macht van de Walen naer 

hun trocken, uyt cause dat de stadt in grooten noot was, en dat zy vreesden dat 

hun ontzet zoude gedaen zijn. 

Op den 11 sten van april, stilo novo, zoo is de vrouw bruyt van den prince van Oranje, 

de dochter van den admirael van Vrancrijck, de welke gemasacreert was in de 

bruyloft van Parijs, en op den 13 zoo zijn zy getrauwt tot Antwerpen, alwaer zy met 

eenige edele arriveerden als vooren, en alle preparatie was gemaekt om tot 

Middelburch te trauwen, maer om eenige oorzake zoo gebeurde dit tot Antwerpen. 

Op den 15 sten van april, op eenen vrydag, zoo zijn de Francoysen vertrocken van 

Dixmude, het welke van den gemeenen man tot Ypre ende ook van Dixmude zeere 

begeirt was, en daer kwamer in 4 vlaemsche vendels, en een cornette peerden, en 

den coronel van de Francoisen Mons. de Vinecourt, en wilde niet wel obedieren te 

vertrecken, en daer wiert gezonden Laconte de Ryspoort, en die lichte hem uyt, 

namen hun lieder vertreck naer Loo en alzoo naer Duynkerke. 


220 

Op den 16 sten van april, zoo was 't zaterdag, zoo in den nuchten-stond, zijnde ontrent 

den 9 uren, zoo heeft het zeere geclopt, en daer waren Walen ontrent de stadt op 

het kwartier van Vormezeele, en Schakels volk trock uyt, en komende, de 

lichtpeerden van Schakels bende, vooren ontrent een gedeelte Albanoisen, zoo 

hebben zy aen elkanderen gerocht, en hadde ons voetvolk niet geholpen, de peerden 

van Schakel voornoemd zouden er gebleven hebben, maer zijn trompette bleef 

dood met noch 2 andere, en daer was een gedeelte van zijn peerden gevangen 

genomen, en de Walen trocken duere, en het volk van Schakel brocht hunne doode 

mede, en begraven die te S te Nicolays op het kerkhof, en het was volk van Commene, 

die dit exploit deden. 

In de maend van meye, ontrent alf meye, zoo hebben de Walen ingenomen Diest 

in Braband, en ons leger lag boven Bergen op Soom, en gink geheel te niete; want 

daer geen geld en kwam en den Prince zocht zeer te favoriserene den duck 

d'Alenson, die hem altijdts hielt om Dunkerke wederomme te helpen in het 

gouvernement, maer de Staten en konsten niet wel verstaen; aldus gingen alle 

zaken zeer kwalijk voort, en den vyandt versterkte altijdts, maer in het beginsel van 

wedemaend, naer den nieuwen stil, zoo overleet den gouverneur van Kassele, 

mijnheer van Resighem, en ook den gouverneur van Cortrijck, mijnheer van 

Sweveghem, beyde op eenen tijdt. 

Ontrent dezen tijdt zoo hebben de Schotten binnen Meenene, hunlieden coronel 

vermoort, en den geweldigen provost en den serjant majoor, ter oorzake dat zy 

eenige vrybuyters wilden doen punieren, en kwamen noch stoutelijk 


221 

tot Ypre, en trocken naer Brugge, en men dorste hun niet aenspreken uyt vreese 

of zy de Walen de sterkte overgeven zouden. 

Op den 22 sten van wedemaend, zoo trock de compagnie van Schakele en 3 

corporaelschappen om hout totte fortificatien, en daer kwam noch 40 voetknegten 

van Dixmude met convoei van wagens, en wierden zeere geslegen ontrent Pilkem 

van 42 Albanoisen, zoo datter scheen te wezen eene plage. 

Ontrent den uytganck van de wedemaend, zoo vertrock den duck d'Alenson van 

Duynkerke naer Vranckrijck, niemand en wiste de oorzake: eenige zeyden dat hy 

vertrock om dat hy geen gezondtheydt en hadde; andere zeyden dat het was om 

andere affairens, en men hadde zeer gesproken dat men hem zoude noch 

aengenomen hebben, maer de Staten en konsten niet wel daer in accorderen, en 

op den eersten van wedemaend, stilo novo, zoo was 't groot gemeene vergaert tot 

Ypre, en den gemeenen man en wiste niet waer op, want al die daer over zaten aen 

elkanderen verboden met eedt dat zy niet en zouden verbreden, maer men gevoelde 

dat was om den duck aen te nemen ofte niet, maer met zijn vertreck zoo verwachte 

men veranderinge. 

Op den 2 van hoymaend, zoo hadden de Walen lange gelegen ontrent Commene, 

Waestene en daer ontrent, en waren wel sterck 8000 voetknegten, maer luttel 

peerden, en trocken op den 2 dag als vooren, en men wiste niet waer henen, maer 

namen hun optreck westwaert, en op den 4 zoo hoorde men dat dezelve Walen 

waren ontrent Bergen en Duynkerke, en met 't vertreck van den duck en veel van 

zynen edeldom, zoo was dat elk wilde zeggen dat zy Bergen, 


222 

Duynkerke al afkoopen zouden, eer daer eenige werre zoude zijn, en alzoo naer 

Nieuwpoort komen. God geeft dat het wel in 't beste komen moet. 

Op den 4, 5, 6, 7 en 8 van hoymaend, zoo heeft het belech van Duynkerke 

gecontinueert zeer scherpelijk, en de Walen hebben gelegen voor der stede op de 

westzyde, en de Spaenjaerden op de oostzyde, en die van haven Brugge tusschen 

Bergen en Duynkerke op de vaert. Den capiteyn heeft overgegeven de sterckte in 

handen van de Walen en behielden lijf en goed, en den capiteyn treckende naer 

Bergen komende daer, zoo hebben zy den zelven capiteyn gevangen en 's anderdags 

gehangen, en beyde zijn serjanten aen elken stil van 't gerechte door hun rechter 

hand genageld, en moesten zien de justicie; en op het voornoemde belech van 

Duynkerke zoo hebben de Walen geheel Vuerenambacht afgelopen, en komende 

alle dagen voor Nieuwpoort, roovende de beesten tot voor de poorte; en die van 

Nieuwpoort hebben dagelyks, vele van der stede, hun refugie genomen, vreesende 

indien het met Duynkerke kwalijk verginck dat zy zouden krygen ook belegeringe, 

en op den 10 sten van hoymaend, zoo kwam den Prince van Parma in 't legere voor 

Duynkerke, en bringende met hem noch veel volk, en men zeyde dat de geheele 

macht van de Walen, die voor Herentals lach afkwam naer Duynkerke; want 

Herentals hun niet en zoude aenbringen zoo veel proffijt als Duynkerke: aldus stond 

overal zeer kwalijk. 

Op den 11 sten van hoymaend, zoo trock capiteyn Schakele uyt met noch sommige 

voetknegten, en hebben getrocken tot Haveskerke by S te -Venants, en hebben geheel 

het dorp berooft, en noch daer en boven de kerke verbrand, en noch 


223 

vele huysen, en hebben wel 150 coyen en wel zoo veel schapen genomen, de welke 

zy vercocht hebben voor goeden buyt. 

Op den 14 sten zoo passeerder noch zeer veel peerden volk van der Walen zyde tot 

Waestene, en komende al naer Duynkerke. Godt doe 't wel gaen! 

Op den 15 sten van hoymaend, zoo waren uytgetrocken naer Steenwercke wel 40 

soldaten van de compagnie van capiteyn Du Prez, om te gaen halen noch eenige 

clocken, die daer verborgen waren, en hadden met hun 2 cloucke wagenaers, elk 

met 3 peerden en komende metten buyt van de voornoemde clocken, zoo zijn zy 

besprongen geweest van vele Spanjaerden en Albanoisen, alle te peerde, recht 

aen de plaetse tot Dickebusch, alwaer zy hun frayelijk gewerd hebben, maer zijnder, 

duer het vier dat den vyandt in de kerke stack, al gebleven op 2 soldaten naer, en 

hebben se al vermoort, 20 in de kerke en 18 op het kerkhof, maer deden voor hun 

dood noch onder den vyandt groote moort, en op den 16 sten ofte 17 sten zoo waren 

zy tot Dickebusch begraven by die van Ypre. 

Op den 16 sten van hoymaend, zoo was de gansche macht van de Walen en 

Spanjaerden alle byeen voor Duynkerke, en op den zelven dag zoo hebben zy zoo 

dapperlijk geschoten, beginnende van ten 3 uren in den nuchtenstond totten avondt, 

en dat met 24 stukken, altijds 5 t'enegader, zoo dat men wel en claerlijk gehoort 

heeft tot Ypre, en de zelve vendele van de Francoisen, die in Duynkerke lagen, 

hebben mette Walen in eene maniere van parlementeren, en hebben geaccordeert, 

zoo dat zy de stadt hebben opgegeven in handen van de Walen en den Prince 

kwam in Duynkerke met 40 ofte 50 edele, en hebben de poorterie in 


224 

genade ontvangen zonder hun te pillieren, behoudens lijf en goed; dit gebeurde op 

eenen zaterdag, den 16 sten hoymaend, en die Francoisen zijn daer uyt getrocken. 

Bin eenen dag ofte twee, hebben zy Bergen, Vuerene en Nieuwpoort gesommeert 

en den burgemeester van Duynkerke en 2 andere notable met een trompet van de 

Walen kwamen tot Nieuwpoort, en vraegden of zy hun wilden opgeven, maer zy en 

wilden niet naer hooren; zoo is geheel het leger van de Malcontenten gekomen 

ontrent Nieuwpoort, en zeer vele passeerden naer het Brugsche Vrye, en hebben 

het land zoo geroofd van beestialen, meest alle de vette beesten, die uyt 

Vueren-ambacht geruympt waren, hebben zy in 't Vrye gekregen, zoo dat de 

landtslieden zeer jammerlijk gevlucht zijn, meest alle naer Brugge, en sommige 

voort, zoo dat het Brugsche Vrye noyt zulk last en leedt. De Walen hebben hunlieder 

leger geslegen voor Nieuwpoort, zoo datter t'Ypre en tot Dixmude grooten dieren 

tijdt af kwame, want die van Dixmude en wilden geen boter noch caes laten voeren 

uyt hunne stadt, zoo dat het Hollandts galt 't Ypre 4 stuyvers 't pond, en de bueter 

galt 19 groote 't pond, en het coorn de raziere 15 guldens, 2-10, zoo dat alle 

cooplieden die gewoon waren sayette en groen te koopen, niet wilden een stuyver 

uytgeven, zoo dat er stond tot Ypre eenen kwaden tijdt voor de duere, ook tot Brugge, 

Oostende en Nieuwpoort zoo was het volk zeere geruympt eer de geheele legere 

van de Walen ontrent Nieuwpoort en in 't Brugsche Vrye kwam, en men sprak van 

de compste van Casemierus, maer daer en volgden anders, en het volk overal was 

zeer beroert ter oorzake meest van den dieren tijdt, want alle zaken waren by naest 

den derden penning, maer op den 23 sten van july, zoo stelden mijnheeren Voocht, 

Schepenen in alle eetswaren ordere, want geen redene en was datter ommegink; 

de bueter op 


225 

13 g., Hollantsche caes op ses g., zoudt op 20 g. de raziere, en andere zaken 

naervolgende, uytgenomen coorn dat conste men kwalijk bekomen, want zeere 

diere was wel 32 ℔. p. de raziere. 

Op den 23 sten van july, 't welke was op eenen zaterdag, 's avondts ontrent den 5 

uren, zoo hebben de Walen aen die van Nieuwpoort, naer dien dat zy niet veel meer 

dan 3 ofte 4 dagen hadden belegert geweest, hunne diversche trompetten gezonden; 

daer en waren maer 2 vendelen volk in, te wetene: capiteyn Costere en capiteyn 

Brand, en ziende dat zy groote gereedtschap maekten om te beschieten, zoo hebben 

zy ten dage en ure de stadt overgegeven in de handen van den koning en de Walen, 

met condicie dat zy behouden zouden lijf en goed, en dat zy zouden opbringen een 

gedeel duysent guldens, en dat om de betalinge te doene aen het crijgschvolk, en 

dat de 2 vendelen soldaten zouden uyttrecken, te wetene: Brand en Costere met 

witte perskens, en ook hunne soldaten zonder gewerre, zonder rapier ofte poynaert; 

alzoo is de stadt van Nieuwpoort overgekomen en geaccoordeert, en mijnheere van 

Croysele was hunnen gouverneur, van de heeren Malcontenten gesteld naer het 

innemen, en men zeyde en 't was waer, dat Vuerene ook zoo was geaccoordeert 

naer Bergen noch metten zelven dage. 

Op den zelven dage, den 23 sten van july, zoo heeft altijdt de stadt van Meenen 

zonder coronel geweest, maer op den 23 sten , zoo is eenen nieuwen gesteld en 

hadde last de Schotten, die te Meenene lagen uyt te ligten, en de stadt te 

abandonnerene; en daer kwamen briefven tot Ypre van den nieuwen gouverneur 

van Vlaenderen, den prince van Simay, onder- 


226 

tekent, dat die van Ypre zoo haest als zy ontfangen hadden de mare zouden trecken 

naer Meenene om te halene het geschut en de amenisie, en zoo waren de peerden 

van capiteyn Schakele gereedt, en trocken naer Meenene 's sondags 's nuchtens, 

ten 4 uren, en als den capiteyn en den coronel van de Schotten kwam te Meenene, 

heeft hy den trommele om doen slaen dat alle Schotten hun zouden gereedt maken 

om te vertrecken, en elck maekte zijn preparatie, maer het liep wel aen 6 ofte 8 

uren; zoo zijn de Schotten vertrocken naer het kwartier van Brugge, alsoo de stadt 

verlatende 's sondags 's nuchtens, omtrent den 5 uren, en zeer haest daer naer zoo 

zijn de Walen daer in gekomen, en die van Ypre, de peerderuyters, treekende om 

't geschut, hebben by naest bedrogen geweest; hadden de poorten by de Walen 

niet gesloten geweest zy hadden binnen getrocken, maer zijn zeer haest met groot 

geluk tot Ypre gekomen, aldus en gink noyt zoo vreemdt als nu. 

Op den 25 sten van july, zoo hebben de Walen zeere geloopen in alle plaetsen, en 

mijnheere van Wintershove, die meende met zyne knapen, met elk hun perd, te 

trecken naer zijnen mersch om wat hoy te halene buyten de bueterpoorte; komende 

buyten het bedelf, zoo is hy besprongen geweest van eenige peerden, en 't waren 

ruyters uyt de legere van ontrent Bergen, en niet konnende hem salveren zoo is hy 

van zijn peerd gesteken met eene lancie en viel ter aerde; het peerd daer op hy 

gezeten hadde, heeft hem zelve noch gesalveert, en ook zynen knegt; maer hy 

bleef gevangen, en was gevoert naer het legere. 

Op den 25 sten july, zoo zeyde men dat de Walen hadden belegert Oostende, en 

datter een gedeelte van hun volk track naer Damme boven Brugge, en dat om dies 

wille dat die van 


227 

Brugge hadden ingenomen noch eenig crygschvolk om hun te benemen de vaert, 

en op den 26 sten van de zelve maend, zoo was Dixmude ook besloten van de leger, 

en men sprack zeere tot Ypre dat men noch verwachte 5 ofte 6 vendels volk om de 

stadt te bewaren, want Mon s de Marckette dat zeere begeirde. 

Op den 28 sten van july, zoo zeyde men datter den nacht te vooren briefven in kwamen 

dat de leden begeirden dat men de wet vermaken zoude, en zoo was het clocxken 

geluyt ten ses uren, en mon s de Marckette en jonker Charles van den Ryne, 

mitsgaders den hoogballiu en Rouck, den voorschepen, waren met briefven 

committeert commissarissen in 't vermaken van de wet, en dat om dat den vyandt 

alomme lach van daer de commissarissen zouden gekomen hebben; zoo ontrent 

den twaelf uren alle zaken gedaen zijnde van 't clocxken 3 mael te luyden en van 

te spelen met schalmeyen, en het tapijdt voor het perteck (brétèque) te hangen, 

zoo waren de nieuwe wethouders by den greffier uytgeroupen, alzoo hier naer volgt. 

Eerst voocht Charles van den Ryne, 't welke nochtans niet vele gezien en was dat 

men den ouden voocht verliet, want de Schildere en hadde maer een jaer voocht 

geweest; voort voorschepen: Kwaedtjonck, 2 Andries Palinck, 3 Jaques Vermeersch, 

4 Olivier de Keuwele, 5 Jaques de Buys, 6 Lansen Buttoen, 7 Michiel Baremaker, 

8 Jaques Lauwerijns, 9 Jaques Longespy, 10 Jan Van den Berge, 11 P r de Rouck, 

12 Joos Basele, 13 Jaques Brunel. 

Op den 30 sten van july, zoo 's nuchtens ontrent den 5 uren, zoo heeft het zeere 

geclopt op de kerke, en eer het volk ter mart en op was, zoo zijnder 2 cornetten 

peerden ingekomen van Brugge, en waren sterck ontrent 100 peerden onder hun 

beyde, 't eerste was de bende van capiteyn Corbau, en d'an- 


228 

der was de reste van Blockx compagnie, de welke was uyt het landt getrocken 

metten duck d'Alenson. Op den zelven dag, 't welke was op eenen zondag, zoo 

hebben die van Dixmude hun ook opgegeven in handen van de Walen by goed 

apoyntement; 's nachts zoo is de compagnie van capiteyn Schakel met noch veel 

voetknegten uytgetrocken naer Poperinge; aldaer komende in den nuchtenstond 

hebben't geheel verbrand op den eersten van oust, uytgenomen de kerken. 

Op den 2 van oust, zoo heeft men wederomme de arme landtslieden uytter stede 

doen vertrecken, want van 's nuchtens ten 4 uren, zoo waren alle capiteynen gereedt 

met sommige van hun volk, elk in zynen wijck, en hebben de strate afgezet, en den 

capiteyn met eenige wethouders zijn gegaen bezouk doen, elk in zijn kwartier, en 

vindende eenige die niet en hadden om te leven, en ook onlangs in de stede 

gekomen waren, deden deze ruymen; zij waren eerst in de kerke gedaen gaen, en 

met wijf en kinderen gedaen vertrecken, 't welke een compasselijk dinck was om 

ziene. 

Op den 3 van oust, 't welke was op eenen zondag, ontrent den 6 uren, zoo begonste 

het zeere te cloppene op de kerke, en eeniegelijk die liep ter mueren, en het was 

al peerdevolk, en kwamen al van de Dixmude zyde, en het was d'avantgarde van 

't legere, en ons volk te peerde reed al zeere uyt by 8 ofte 10 te gader, en ook eenig 

voetvolk; maer de Walen en de Albanoisen reden gelijk alsof zy hadden gevlogen; 

maer ons peerden zeere byeen reden achter, en ziende dat zy hun zochten te 

lockene zijn wederomme gekeert, en stonden langen tijd by den brick-hoven, en 

ziende dat den hoop van den vyandt, altijdt meester, zijn gekomen in de stadt, en 

de Walen waren meest by Roozekens Muelene, en ons voetvolk heeft veel diversche 

huysen verbrand, 


229 

die stonden bin het bedelf, bin dat den vyand aenkwam, en op den noene zoo zijn 

de Walen in de Pille gekomen, en in de Zoudtkete, alwaer men menig schuete duere 

schoot met grof geschut, maer en verlieten die niet, en hebben den geheelen dag 

geschoten met hantroers uyt dicken en uyt andere...; en hebben 3 ofte 4 ander 

soldaten en poorters geschoten datter van sommige de dood naer gevolgt is; en 

tegen den avondt zoo kwam het carroey, zoo menigen wagen, en men zeyde dat 

zy wel 20 binlanders hadden ten Overdragen met provante en graen om hun leger 

te sustineren, en maekten kwartier en bleefven zoo den nacht, en daer gingen zeer 

vele, te wetene, schamele gezellen, hun aen doen schryven; want den trommel 

slouch omme, en men gaf 2 guldens op de hand, onder Mijnheere van den Ryne, 

voocht en schepenen; 's avonds zoo gingen 2 capitinschappen op van de poorterie. 

Op den 4 van oust, zoo hebben de Walen noch gecontinueert het belech, want elk 

regiment zach men toen claer liggene, maer den meesten deel lach van ontrent de 

Boesinckstrate tot de Commenstrate; maer over de oude vesten te Drie-muelens, 

daer lach den meesten hoop, 't welke waren de Duytsche en de Walen, zijnde in 

de Pille; zij hielden altijdts 't Overdrach, en schoten zeer sterck van uytten 

Watermuelene naer de stadt met musschetten, en die van der stadt schoten 

diversche schoten met grof geschut duer de Pille; maer zij bleefven altijdts houdene 

de zelve. 

Op den 4 den van oust, hebben de nieuwe wachte en oude wachte uyt de Pille 

elkanderen afgehaelt, en het liep in het woord dat men hun de Pille zoude 

afgewonnen hebben, daer de Walen in lagen; maer 's dachs te vooren zoo waren 

beyde de muelens verbrand van die van der stede, den eenen die op 


230 

de Zonnebeekstraet aen het Schuttershof placht te stane, en d'ander op 

S te -Jans-Kerkhof, en op den 5 den voorseyt zoo heeft men de poorte open gedaen, 

de Tempelpoorte, en heeft men uyt laten gaen eenige poorters en soldaten, en men 

liet eeniegelijk halen alle vruchten ontrent de stadt, en ons peerdevolk troek ook uyt 

op den wech van Waestene tot by de sterckte, maer kregen kleynen hazart, en men 

zeyde 's nuchtens dat den prince van Parma in 't legere gekomen was ontrent de 

Wielkene, en 's nuchtens ontrent den noene, zoo kwamer een trompette, men zeyde 

dat hy was de trompette van Parma, maer de heeren en wilden hem geen gehoor 

geven, want zy deden hem vertrecken, en schoten hem naer wel 5 ofte 6 scheuten 

met roers uyt het bollewerck ter Dixmudepoorte, en ook mede den 2 den dag van de 

belegeringe zoo kwam Winterhove met eenige van Vuerene uytten name van de 

Walen om eenig raport te doene, maer moesten vertrecken, zy en wilden hem geene 

antwoorde geven, en schoten hem naer. 

Op den 6 den van oust, zoo was 't zaterdag, zoo waren de Walen stille, maer naer 

den noene, omtrent den 2 uren, zoo was de Tempelpoorte open gedaen, en vruchten 

waren eeniegelijk gegeven, die't halen wilde; het volk wezende op dat kwartier zeer 

bezich in 't afsnyden, zoo kwam den vyandt, en ons volk carmusseerde jegens de 

voetknegten op de peerdemaert, maer het volk was meest gesalveert; zoo vergink 

dien dag en op den zelven zaterdag zoo luyde de poorteclocke, die niet en hadde 

geluyt van dat den vyandt voor de stadt eerst kwam. 

nbsp; 

Op den zondag, den 7 sten van oust, zoo en waren geene poorten by ordere open 

gedaen, en de vyandt schoot dagelijks uyt de Watermuelene en de Pille op de stadt 

met mus- 


231 

schetten, en uyt de stadt werden zy met grof geschut, gegroet. 's Maendaegs, den 

8 sten van oust, zoo was wederomme de Tempelpoorte opengedaen, en men liet de 

coyen en peerden op de Galgeweide loopen eenen tijdt, want binnen der stadt zoo 

was weinig t' eten voor de beesten, want elk bondel hoy galt 3 g. en daer was ook 

groote dierte, als van coorn, het galt de raziere 32 ℔. ℒ., de boter 10 stuyvers 't 

pond, hollandsche caes 10 g. en voor alle andere zaken naer dien. 

's Maendags, den 8 oust, zoo hebben de Walen noch altijdts gecontinnueert het 

belech, want ontrent den noene hebben zy wederomme een nieuw kwartier gemaekt 

achter 't Lavendershof, en ontrent den ses uren zoo kwamen zy met fivels en 

trommels daer in, en hebben ook bin dien dag wederomme gecarmouseert jegens 

die van der stadt. 

's Dyssendags, den 9 sten , zoo hebben zy geheel stille gelegen tot omtrent den 4 

uren naer noene, dan zijn zy gekomen, voetvolk en peerdevolk, en hebben omtrent 

de Peerdemart gecarmouseert, en daer bleefven eenige dood en gekwetst, en 's 

nachts, ontrent den 9 uren, zoo hebben de Walen gemaekt een allarme tegen het 

bollewerk buyten de Dixmudepoorte, en daer lagen borgers op en soldaten, en met 

dat allarme van het schieten zoo zijn zy secretelijk gekomen tot onder de tappeker 

buten de Boesinckpoorte, de welke zy met sehieten en subtilheyt hebben in brand 

gesteken, zoo datter een generale allarme gekomen is over de gansche stadt, zoo 

dat het al in de wapenen moest komen, en ook alle de peerden en voetvolk hebben 

elk op zijn kwartier gestaen, en zy stonden zoo in de wapenen van 9 uren tot achter 

12 uren in den nacht, en men schooter menigte scheute met grof 


232 

geschut in den hoop van den vyand, en men bezorchte van cruyt en loot zeer wel 

de borgers, die hun clouckelijk weerden, zoo dat den vyandt meer schade leet dan 

de stadt; het verginck tot dien tijdt alzoo, en naer den middernacht trock elk naer 

huys. 

Op den 10 sten van oust, 's nuchtens, ontrent den 4 uren zoo kwamer in de stadt ter 

Meesepoorte een gedeelte Schotten, en van de compagnie van capiteyn Costere, 

en van capiteyn Brants volk, maer waren ontboden van Brugge, en tot den getale 

van vijf vendels waren zy uyt Brugge gelicht, want onzen gouverneur Marckette niet 

anders en riep dan meer soldaten, en deze vijf companien t' samen komende, van 

Brugge geconvoyeert zijnde met 300 peerden tot Tourhout, zijn de peerden gekeert 

naer de stadt en 't voetvolk kwam voort, maer gerochten tot Roeselare, en alzoo 

naer Beselare; komende ontrent den Nonnenbussche, zoo hebben zy elkanderen 

gemist, zoo datter boven de 200 soldaten niet binnen en gerochten, en de andere 

bleefven liggene tot dat tijdt en stondt wezen zoude om binnen te komen, en als de 

zelve soldaten ter mart kwamen, te wetene, die vooren kwamen, zoo dede men hun 

gaen op de Halle, en men bezorchde hun van eten en drinken tot dat zy geforriert 

waren, en capiteyn Brand kwam mede, maer capiteyn Costere bleef ziek tot Damme. 

Op den 11 sten van oust, zoo heeft men de Schotten al geforriert in catholyke huysen, 

zoo dat zy in sommige van hun logementen groote rudessen bedreven, alzoo zy 

wel gewoone waren, dat om te hebbene in den tegenwoordigen dieren tijdt den cost 

en ook geld; maer op den 12 sten van oust, hebben de forriers ommegegaen, 

geassisteert met die van der wet om te gaen nemen inspectie van alle huysen door 


233 

datter zoo menig huys was daer de peste binnen was, die welke den tijdt vry waren 

van soldaten. Altijdts heeft het belech gecontinueert voor de stadt, en den 12, 13 

en 14 zoo hebben meest alle dagen die van der stede gecarmouseert jegens den 

vyandt, en op den 14 van oust zoo is Mijnheere van Leeuwenberge, zoone, de welke 

was lieutenant van capiteyn Dupres, buyten de tempelpoorte in een carmoutse 

geschoten van den vyandt duer zijn dije, zoo dat hy op den 16 sten , dat is 2 dagen 

daernaer, is gestorfven; en op den 13 sten van oust zoo carmouseerden de peerden 

ook buyten de Tempelpoorte, maer den hoop kwam zoo byeen van den vyandt, dat 

onze peerden moesten wijcken, en zijn zonder groote schade van elkanderen 

gerocht, en van dat wy, op den 9 sten van oust, het eerste allarme gehadt hadden, 

en heeft het by nachte geen ure geslegen. 

Op den 15 sten van oust, maendag zijnde, zoo werden 's nuchtens alle straten van 

de stadt afgezet, en dat om noch arme schamele met hun kinderen uyt de stadt te 

jagen en te doen vertrecken, 't welke zy arme menschen moesten obedieren, zoo 

datter zeer veel uyt moesten, en uyt zijnde en konsten van de Walen niet passeeren, 

maer bleefven daer buyten de poorte liggene, vergaende van armoede, ja zoo datter 

eenen man hem zelve van desperatie verdronck in de vesten van der stede. 

Op den 16 sten van oust, zoo is 't gebuert dat eenen tamborijn van de Walen brochte 

briefven, en die van der stadt en die Walen ofte vyandt hebben gemaekt een bestant 

van een ure, en Mon s de Marckette en den gouverneur met eenige capiteynen van 

de Schotten zijn gegaen ter Dixmudepoorte uyt langs den loopscans aen de brugge 

buyten de Boesinck- 


234 

poorte, en hebben daer jegens elkanderen gesproken, en ook warender eenige 

soldaten, die de Waelsche soldaten aenspraken en ook de handt gaven, en de 

Walen zeyden, zy en zouden van de stadt niet scheiden, en ons gasten zeyden ook 

de stadt zoo niet in te crygen; alzoo als het bestant uyt was, zoo zijn zy elk vertrocken 

en hebben wederomme alle vyandtschap getoocht. Godt breng het ten besten. 

Op den 17 sten van oust, zoo was 's nuchtens de leêre gesteld an't gerechte voor het 

Besant, en ontrent den 9 uren, isser een gedeelte peerden ter mart gekomen van 

Schakels compagnie, en dat om te gaen doen justicie over eenen Schotman, 

genaempt Hans; hy lach t'huys tot de W e Troupers, en hadde mede geweest in het 

fait van den coronel van Meenene, als hy vermoort wert van de Schotten, en wiert 

gerecht mette coorde; en als hy wel 6 uren hadde aen het gerechte gehangen was 

hy afgedaen en begraven. 

Op den 18 sten van oust, zoo was wederom vrede van 2 uren, en dat om dat die van 

der stede eenige zaken wilden maken dat zy niet wel zouden konnen doen, en op 

den zelven dag ontrent den noene zoo luyde het clocxken om eenige publicatien te 

doene, en daer was zeer veel volk, want het wel een alf uer luyde, en met dat de 

stadt belegert was, zoo was by de Staten toegelaten het geld te hoogen, en den 

greffier riep uyt, present schepenen en den balliu, gelijk men placht te doene, 

princepalijk 't welke bin een langen tijdt niet gebeurt en hadde, dat de roê uytstack; 

en het verclaersele van de publicatie was het geld ingcroepen om te teekenen midts 

te gevene alzoo hier naer volgt in 't corte. Eerst alvooren moet geweten zijn dat de 

Roozenobels deden en ganckbaer waren voor deze publicatie 11 guldens, en naer 

het 


235 

inroepen tot het teekenen zouden doen 12 guldens, en men zoude geven van 

teekenen 40 g. en zouden geteekent zijnde gankbaer wezen voor 13 guldens, den 

Dobbel Ducaet en alzoo voort van alle gelde van teekenen; de stadt proffiteerde 

den elft van de augmentatie, uytgenomen aen de Loppedaelders daer en 

proffiteerden dezelve die de daelders toebehoorden maer 4 groote, en de stadt van 

teekenen 8 g., want voor de augmentatie en waren zy maer 44 g., en naer het 

teekenen waren zy ganckbaer 56 g., en alle kleyn geld zonder teekenen als oude 

stuyvers, 2 stuyvers, en ander kleyn geld naer advenante. 

Op den 19 sten van oust, zoo heeft den vyandt eerst de wachte gehouden op een 

nieuw bollewerck dat zy gemaekt hadden ten Hoogen Zieken, want alle voetknegten, 

die in alle de legeren lagen moesten werken een dag van drie, en kwamen de wachte 

houden vier vendels, want de stadt doens geheel besloten was, want de Italianen 

hadden gelegen met hun leger tusschen de Langemarckstrate en den Hoogen 

Zieken; maer zy waren daer niet vry van het grof geschut, verbranden hunne hutten 

en namen hunlieder vertreck wel met 300 wagens en gingen hun tenten en hutten 

maken by het Cruys buyten de Meesepoorte, en de Duytsche lagen achter de 3 

Muelenshouvers, de Spaenjaerden te Regherburch, de Walen ten Hoogen Zieken, 

die Albanoisen te Roozekens Muelen, zoo dat zy lagen met 6 legers voor de stadt. 

Op den 19 sten als vooren, zoo kwam de mare dat Bergen S te Winockx hunlieden 

hadden overgegeven in de handen van den Koning, mitsgaders goed apoyntement, 

en dagelijks zond den prince van Parma aen die van Ypre of zy hun van gelyke 

wilden geven in handen van den Koning met goet 


236 

apoyntement; maer gaven altijdt voor antwoorde datter noch cruyt en loot binnen 

der stadt genouch was, en dat zy liever zouden sterfven dan hun overtegeven; en 

bin der stadt begonste alle zaken zeer diere te zyne, want de bueter als vooren 

gesteld wezende op 13 g. die en conste men kwalijk crygen voor 10 stuyvers, en 

het caes hollandts galt 12 g. 't pond, en het coorn bleef zeer in eenen prijs, en dat 

galt 22 ℒ. de raziere, maer noyt man en zach zoo diere als de beesemen galden, 

want een berken beeseme galt 7 groote, en men plach ze te koopen voor 4 groote, 

en een heemen beesem die men plach te koopen voor eenen stuyver ofte 

braspenning, galt 15 stuyvers, en men konste zeer kwalijk huyshouden, de borgers 

met de Schotten, want allomme deden zy groot overlast om te hebben in zulk eenen 

dieren tijd den kost en geld zoo datter dagelijks groote clachte kwam aen de overheid, 

en ook zoo vermenigvuldigde alle dage zeere de peste. 

Op den 20 sten van oust, zondag zijnde, zoo hebben de Walen hun niet vele vertoocht, 

maer achter den noene, ontrent den 2 uren, zoo heeft eenen Lodewijk Bouteman 

gaen wandelen op de ramparden met zyne huysvrauwe en kinderen, hebbende een 

kleyn jonck kindt op zijn hals, komende achter de Grauwbroêrs op 't bollewerk, isser 

een loot gekomen van buyten de stadt, en heeft dezen Lodewijk gevlogen in zijn 

voorhooft wel 2 vingers diepe, zoo dat men zeyde dat hy niet 12 ure leven en zoude, 

want 't loot was in het hooft gebleven, en die hem schoot was op den staenden voet 

van de soldaten duerschoten met eenen hack, en ons soldaten trocken over metten 

back en hebben hem gepillieert. 

Op den 21 sten van oust, zoo hebben eenige soldaten 's nachts meenende eene 

sinternelle van de Walen te becruy- 


237 

pene, maer lagen zoo dicke in de dijken en hebben hun opgegeven en eenen van 

ons soldaten duerschoten, en zijn wederomme in de stadt gekeert. 's Nuchtens den 

21 sten oust, zoo hebben eenige gesteken met handboogen het vier in de 

Watermuelene aen 't Overdrach met vierballen daer in geschooten, zoo dat de zelve 

muelene zoo vol vier geweest heeft, dat de zelve die daer in lagen en dagelijks 

grootelijks in de stadt schoten het moesten verlaten, en is geheel afgebrand. 

's Avondts ontrent den 4 uren, zoo trock een gedeelte soldaten te Meesepoorte uyt, 

en hebben een carmoutse gehouden jegens de Walen, en bin den middelen tijdt 

zouden op d'ander zyde de peerden de Pille ingenomen hebben met andere soldaten 

en met de borgers, 't welke niet en was volkomen, de oorzake was den gemeenen 

man onbekent; aldus verginck dien dag, maer in de carmoutse bleefven 3 ofte 4 

soldaten dood, en wel 8 ofte 10 gewondt en van der Walen zyde van gelyke ofte 

meer, want 't grof geschut daer vele kwetste. 

Den 22, 23 en 24 sten , en is in het belech niet geschiet dat wert was te schryven, 

maer op dezen tijdt zoo scheen datter vele peerden van den vyand vertrocken, want 

niet zeer veel peerden en zach men roeren, aldus zoo wasser ook verboden by den 

gouverneur Marckette dat de canoniers niet en zouden schieten zoo lichverdelyk 

met grof geschut ter oorzake dat men zoo veel cruydt verschoot, en ook mede dat 

de stukken zoo lichte kwalijk voeren, want men 't vier in de Watermuelene schoot, 

zoo schoot den canonier op de Dixmudepoorte, en lossende zoo een stuk is 

geborsten, en den canonier bleef by naer zijn beenen af, zoo dat hy bin een dag 

ofte 2 begra- 


238 

ven was, en aldus storf noch menig mensch, en de peste ontstack altijdt zoo 

wonderlijk zeere alle dage. 

Op dezen tijdt zoo begonste de fouragie van de peerden te faillieeren, zoo dat men 

sommige peerden, goed noch van arbeydt, wech uytter stadt gejaecht heeft, zoo 

dat de Walen haelden in de galge wel 18 peerden op eenen nacht, ja op den 25 sten 

van oust, was een peerd gezaelt en getoomt dat op sommigen tijdt eer de stadt 

belegert was, zoude gegolden hebben wel 100 guldens, was gegeven voor 9 guldens; 

en ook mede fourayge van de coyen en was niet crygelijk, zoo dat de bueter golt 

12 of 13 stuyvers 't pond, en dagelijks zoo slouch men zeer vele melk-beesten dat 

jammer was, ook mede zoo en slouch geen ure bin den nacht niet voor ontrent den 

5 uren in den nuchtenstond, en 's avondts, ontrent den half ure achte, zoo verliet 

de clocke te slane altijdts. 

Op den 25 sten , 26 sten van oust, zoo hebben dagelijks soldaten overgelopen van der 

stadt, want op den 26 zoo lieper 2 sintenellen over, die stonden sinternelle perdu 

om de grassnyders te waken, want zy kwalijk costen den mondcost crygen, want 

alle dage zoo was den cost van langst te dierder. 

Op den 27 sten van oust, zoo was 't zaterdag, zoo hebben de soldaten van binnen 

zeer 't hooft te gader gesteken ter mart, en de lieden die meenden met hunne 

cramerie voort te doene vreesden datter een oploop in de stad komen zoude, want 

de soldaten wilden betaeld zijn; Mijnheeren hebben belooft die te betalen bin een 

dag ofte 2, en stelden die te vrede. 


239 

Op den 28 sten van oust, zondag zijnde, zoo en hebben de Walen niet uytgerecht 

anders dan zy kwamen en hebben naer het volk geschoten, die daer op de 

ramparden gingen, maer 's nachts ontrent den een ure zijn de Spanjaerden gekomen 

ontrent de Elverdinckpoorte en hebben daer een allarme gemaekt, en hebben zeer 

geschoten, maer die van de wachte hebben hun ook een sarge gegeven ofte twee, 

maer alle de borgers waren rasch in de werre, elk op zijn kwartier, en men laste 

eeniegelijk dat zy lucht zouden uytsteken, en ontrent den 3 uren gink eeniegelijk t' 

huyswaert, en het allarme vergink. 

Op den 29 sten van oust, zoo wasser uytgeroepen op den noen dat zoo wie wilde 

pachten een nieuwe accyse, de welke op den 26 sten van oust, 4 dagen te vooren, 

was by 't Groote Gemeene geaccoordeert, te wetene op elk stoop Rijnschen en 

Spaenschen wijn zal moeten geven boven al andere accysen, imposten en generale 

middelen 12 groote, en van elken stoop Franschen wijn 8 g. en van elke tonne bier 

boven de 4 ℒ. gebrouwen 36 groote, en van elken stoop gebranden wijn 36 groote, 

daer en boven was by de zelve publicatie uytgeroepen alle eetwaren wederomme 

gesteld, te wetene: de bueter 24 g. 't pond, de Vriesche boeter 12 g. en het cas 10 

g., voor olie en al andere zaken ook mede om dieswille naer het goeddincken van 

de Heeren van der Wet dochten dat sommige ingezetenen van der stede hun geld, 

volgende de publicatie gedaen over 10 ofte 12 dagen, dat men zoude doen teekenen 

het geld, niet over en brochten om te teekenen, zoo wasser wederomme geroepen 

dat niemand wie hy ware en zoude mogen hun geld nooden aen iemand ongeteekent 

op groote boete, aldus moeste hem daer eenicgelijk kwyten. Op dezen tijdt zoo 

begonsten zoo zeer te 


240 

sterfven van de peste, zoo datter op dien tijdt geen man en leefde die zoo veel volk 

alle dage zach sterfven, want continueerlijk zoo stierfver, midtsgaders de arme 

menschen van buyten, die wederomme sommige in de stede gekomen waren, en 

daer waren 4 mannen daer toe gecommiteert, 2 van de catholyke religie en 2 van 

de gereformeerde, om de zelve armen te bezorgen, en hun plaetse was in de kerke 

van de Freerminuren, en men gink alle weke omme binder stadt, om de zelve arme 

te onderhouden, maer van deze en van andere zieken van de peste en heete ziekte, 

zoo stierfver dan luttel menschen min dan 100 's dachs, zoo dat den bellewagen, 

hadde hy moeten die menschen buyten voeren, niet en zoude kunnen doen; maer 

men begroufse alle te Grauwbroêrs in 't hof. 

Op den 30 sten van oust, zoo sprak men zeere binder stede van het vertrecken van 

de Walen, en men zeyde en ook zach men uytter stadt dat in de sterkte, die zy 

gemaekt hadden ten Hoogen Zieken zeer veel huysen begonsten te maken, want 

tot de welcke zoo bracken zy veel huysen, en stelden die in de sterckte. Op dezen 

zelven dag zoo lieper by de Walen, alzoo dagelijks vele soldaten deden, Adriaen 

van der Gracht, de schoonbroedere van capiteyn Quynet, en gelieten hem als of 

zy wilden carmoseren jegens de Walen, maer by hun komende hebben hun gewerre 

uytgetrocken en liepen den vyandt tegen; als zy by kwamen zijn zy met hun duere 

getrocken. 

Op den eersten van september, zoo kwamen briefven van de Walen begeirende 

dat die van der stede zouden willen met hun over komen, en dat die van der stede 

alzoo vele als het hun beliefven zoude te zenden by hun in het legere, die 


241 

van buyten zouden zooveel ostaygiers zenden binnen der stede; maer den 

gouverneur heeft die briefven geschuert, en gezeyd als men zulke briefven maer 

brochte, zoo zoude men anders met de boden leven dan men nu met dezen geleeft 

hadde; aldus bleef het belech altijdts continuerende en op dezen tijdt zoo viel veel 

watere. 

Op den 24 sten van september, zoo hebben de heeren van der stadt doen vergaderen 

alle de capiteynen, te wetene den gouverneur, den coronel en hoogballiu, alle de 

capiteynen van de Schotten, ook mede de capiteynen van de 3 cornette peerden, 

en ook alle capiteynen van de voetknegten, daer by alle de capiteynen van de 

borgers, midtsgaders hunnen coronel van de borgers en alle t' samen wezende by 

mijnheeren van der wet zoo wasser een vertooch gedaen by den pensionaris hoe 

dat over een gedeelte tijdt hier te vooren geschepen stond eenige beroerte van de 

soldaten van binnen der stede, en dat om geld, zoo dat daer duere de stadt zoude 

geweest hebben in perijckele, en ook om dies wille dat de Walen de stad moeijelijk 

waren van te passewaerderene tot het overgeven met schoon apoyntement, zoo 

dat Mijnheeren begeireden van de zelve capiteynen, in dien gevalle dat zy de stadt 

clouckelyk wilden voorenstaen, dat zy zouden eedt doen alle beroerten van de 

soldaten van gelyke te beletten, alzoo wel als den vyandt ter oorzake als vooren, 

en hebben gelijk belooft zulkx en andere zaken te beletten met recht en justitie. Op 

dezen tijdt zoo was den bisschop van Ypre in't legere met den duck, en met meer 

andere goede heeren gekomen om te beziene of zy eenige zaken hadden mogen 

doen tot apoyntement, maer daer en wert niet bedreven. 


242 

Op den 4 sten van september, zondag zijnde, zoo hebben die heeren van der stadt, 

midtsgaders den gouverneur Marckette, 4 soldaten laten vercleeden in vrauwabyten, 

gelijk zy hadden willen gers gaen snyden, en men heeft die uytgelaten, en het was 

gedaen ter oorzake dat die van der stede hadden wel willen hebben in hunlieder 

handen een sintenelle van de Walen om te wetene eenige zaken, en nu deze 4 

soldaten uytgegaen zijnde, zijn gekomen niet verre van de sintenelle die stond op 

de Tourhoutstrate, en deze 4 soldaten komende en zich gelatende gelijk zy hadden 

willen gers snyden, zoo wasser eene die in reyne abyten gecleet was, zoo heeft de 

sinternelle geroepen in kwade tale: ‘Kompt, mijn lief, ik zal uw maken mijn 

amoureuze!’ En die zelve hebbende met een kleyn coordeken een alfve pycke 

slepende die langst een dijck lag, en zeyde eerst: ‘Gy zoudt my kwaedt doen!’ Hy 

zeyde niet, en eer hy zijn gewerre konste claermaken, heeft hem met de zelve alfve 

pijcke gedreecht te doorsteken, en de ander 3 zijn by gekomen en hebben hem zoo 

gevangen, en in de stadt gebrocht, eer ander stond dat den vyandt hem konste 

assisteren, en in der nacht hebben de Walen zeere geschoten, maer het en wiert 

noch geen allarme. 

Op den 5 den van september, zoo heeft men gehouden binnen Ypre eene generale 

monsteringe over al de cornetten peerden, die bin de stadt lagen, en men hielt die 

op de Leet, om dies wille dat in 't clooster S te Maertijns zoo zeere de peste was; in 

deze monsteringe zoo waren sommige peerden gepresen, want de fourayse 

begonste zeere te cranken, en gepresen zijnde zoude men alle dezelve, die de 

peerden toebehoorden, van de ruyters hun peerden betalen, en men zoude die 

peerden doodsteken, en die ruyters zouden dienen 


243 

te voet en 's nuchtens was met een trompet omme geslegen dat alle landtslieden, 

muelenaers, edelmannen, immers alle die peerden hielden in geenen dienst zijnde, 

moesten hunlieder peerden bringen op de maert voor de casselerie, aldaer zoude 

men op teekenen die zouden mogen in het leven blyven, en als die peerden al byeen 

waren, zoo warender wel 356 en wierter wel 150 opgehouden om de heeren hunnen 

wille daer mede te doene, en men zeyde dat men die alle zoude dood steken. 

Op den 6 den van september, 's nuchtens vrouch, zoo begonste het zeere op de 

kerke te cloppene, zoo datter vele peerden passeerden al naer wette en ook mede 

veel voetvolk, en vele wagenen en beesten, en elk meende dat zy zouden vertrecken, 

maer men zeyde dat 't nieuw volck was dat in de legere gekomen was van voor 

Bergen S te Winockx; men hadde gezeyd over lanck dat 't in was, maer 't en gebeurde 

maer 's vrydags hier vooren met apoyntement; aldus zoo was in den meesten hoop 

van den volke een meenige van 't vertrecken, maer daer en was niet of, want daer 

kwamen ook eenige wagenen naer de Pille, maer zy kwamen halen tegels van de 

Pille om eenige huyzen te deckene ten Hoogen Zieken in de sterkte, ook mede 

ontrent den een ure naer noene, zoo slougen alle de trommelen van alle de vendels 

om een generale monsteringe van de voetknegten, en men zeyde dat men hun 

betalen zoude, en ook mede alle peerden, die 's dachs te vooren in 't huys van de 

Casselerye op de mart gehouden waren, heeft men noch aen gaen bezien, zoo 

hebben zy een groot gedeelte goede gave peerden en merien, die, eer de stadt 

belegert was, werd waren 10 ofte 12, 14 pond groote, by den serjant majoor geleedt 

in den Schottendock, en daer by knegten en eenen handschoenmaker gecocht en 

al duersteken en 


244 

gedood, 't welke was compasselijk om ziene dat men de beesten alzoo vermoorde, 

want 't jaer te vooren zeer beelaecht wiert, dat men kwalijk peerden vond om het 

landt te labeuren, aldus gink het van langst te argere in de stede. 

Op den 8 sten van september, 's nuchtens ontrent den 9 uren, zoo was de Bueterpoorte 

opengedaen, en ook de Tempelpoorte, en daer waren vele voetknegten, en meest 

alle de peerden uytgelaten, en hebben de ruyters van capiteyn Schakels getrocken 

op de Tempelstrate, om dat kwartier te bewaren, en de voetknegten met d'ander 

peerden hebben aengevallen de cortegarde van de Walen, staende op de 

Bueterstrate achter de Langesehuere, daer Mijnckens Schotters plach te zyne, en 

hebben die de Walen afgewonnen, en de sinternelle makende allarme van de Walen, 

zijn gekomen uyt de Pille eerst, en dan van Roozekens Meulene, en van den Hoogen 

Zieken, en hebben ons volk wederstaen en hebben lange gecarmouseert, en ons 

volk heeft gevangen eenen capiteyn, en dien in de stadt gebrocht, en hebben noch 

2 andere ook gevangen, capiteynen zijnde, en daer bleef eenen Schot dood, een 

lieutenant, en daer naer en hebben zy geen meer gevangen genomen, maer slougen 

elkanderen dood; en als de cortegarde by ons volk ingenomen was, hebben zy 't 

vier daer in gesteken, en al dood gesmeten datter in was; maer als de Walen byeen 

gerochten hebben ons volk doen wijcken naer de stadt, maer men schoot zoo zeere 

met het grof geschut dat zy niet zeer naer en dorsten komen; aldus vergink dat 

carmouseren, zoo datter van 't volk van de stadt bleefven 8 ofte 10 dood, maer van 

hun zoo bleefver meer dood uyt cause dat zy op hun onvoorziens besprongen 

waren. 


245 

Op den 9 sten van september, zoo hebben de Walen hun zeer stille gehouden den 

dach, maer 's nuchtens te vooren, zoo hebben zy diversche straten opgedolven, te 

wetene de Meesestrate aen de baillie, de Bueterstrate en dat ter oorzake dat zy 's 

dachs te vooren alzoo besprongen waren. 

Op den 10 sten , zaterdag zijnde, zoo hebben de soldaten, zoo wel de peerden als de 

voetknegten, hun gereedt gemaekt, en ontrent den 9 uren en alf zijn zy de 

Tempelpoorte uytgetrocken, en vele landtslieden mede; de meeste oorzake was 

om een cleen kweekhof af te hauwen, staende by de Nieuwe Muelene, en ons 

voetknegten waren zeer loopende naer de Oude Vesten op de Bueterstraet, en 

mette landtslieden hebben zeer haest het opdelven gevoelt, en de Walen ziende 

hun komen hebben de sinternellen terstond geschoten en hun volk de looze alzoo 

gegeven; ons peerden, zoo haest als zy duere mochten, hebben gefauteert, maer 

de Walen liggende in busschagien hebben in ons volk zeere geschoten, zoo dat 

onse peerden moesten nemen hun afkeer naer de stadt, en de Walen hebben ons 

volk gevolgt tot aen de Tempelpoorte, zoo dat men zeere met grof geschut schoot; 

maer ons volk hadde veel meer schade dan zy 's dags te vooren hadden; 's nachts, 

zoo 's anderdags was zondag, ontrent den 11 uren, wezende een zeer duyster 

nacht, zoo regendet ook wat, zoo isser buyten de stadt in de Waelsche legere vijf 

ofte ses scheuten geschoten, zoo heeft er een sinternelle geroepen allarme, zoo 

datter maert in alle de cortegarden allarme was, en de ketenen waren op sommige 

houcken gespannen van de mart, en de peerden die in hunne cortegarde waren 

hebben zeer snellelijk geloopen en gereden naer de Meesepoorte, die men zeyde 

dat zy in brande gesteken was, maer het ver- 


246 

gink al wel, want daer waren 3 giejen (guides) uytgelaten om te trecken naer Gend, 

en kwamen ievers te naer de sinternelle, zoo was 't allarme in de Waelsche legere, 

en en dorsten niet deure gaen; dezelve giejen keerden wederomme. 

Op den 11 en 12 sten van september, zoo en isser niet gebuert van den vyandt anders 

dan dat zy altijdts hebben dagelijks veel schoone pachtgoên verbrand in alle houcken, 

aldus dat was dat den vyandt voortstelde; maer binnen onze stadt zoo wasser 

dagelijks veel volk stervende, dat ongelovelyk was, van armoede en van de peste, 

zoo dat men de menschen begrouf by 20 ofte 25 in eenen pit, alzoo wel die van de 

peste niet en stierfven, als die van de peste stierfven; ook mede op den 11 en 12 

van september, zoo waren alle soldaten betaelt ter maend saultds, en alle zaken 

waren van langs te dierder; het coeyvleesch galt 9 stuyvers 't pond, en het 

schapenvleesch 15 stuyvers. 

Op den 13 sten van september, zoo isser gekomen eenen tamborijn van de Walen, 

en het geviel by gelukke datter eenige waren op de ramparden ontrent de 

Antwerppoorte, en namelijk den gouverneur Marckette, zoo is den hoogballiu en 

noch eenige andere, die hun 8 de stadt besworen hadden, als 8 coronels, 

geadvanseert, en hebben den tamborijn hooren spreken van op 't groot bollewerck, 

en Mon s de Marckette nam niet wel dat zy hem gehoord hadden in zijn absentie, 

en coronel den hoogballiu heeft hem geantwoord, en men zeyde dat het last was 

van den tamborijn te vragen of die van de stadt beliefde te willen hooren zijn heeren 

spreken voor de laste reyse. 

Op den 14 sten van september, zoo heeft men wederomme 


247 

veel peerden gedaen bringen in de Halle, en dat om wederomme te doen dooden, 

want de fouragie dagelijks zeere crankte, zoo waren wederomme in den 

Schottendock duersteken, en daer warender sommige peerden en ook vette meriën 

in de Halle geslegen, en dat om te zouten voor provande en tot noot, aldus was het 

volk dagelijks zulke zaken ziende, en moest pacientie nemen; achter den noene 

zoo trocken groote menigte van peerden en coyen op de Galgeweide buyten de 

Tempelpoorte en ook menigte van menschen trocken uyt om gers te snyden, en 

daer waren eenige soldaten die carmouseerden jegens de Walen, en 's avondts 

zoo kwamen wederomme alle coyen en peerden in, maer de poorte toegesloten 

zijnde, en de nieuwe wachte op gekomen zijnde, zoo wezende avondt zoo niemand 

eenige zaken presumeerde en begonnende wat donker te zyne, zoo hebben de 

Walen gaen vieren, immers niemand en wiste waeromme, en maekten groote 

menigte van vieren rondomme de stede, en het begonste zeere te regenen, en 

geviert hebbende, zoo begonsten zy te schieten met handtroers, zoo vreeselijk dat 

noyt gruwelyker zake en was gehoort, al naer de stadt, en bin dat zy schoten zoo 

hebben zy uyt de sterckte van den Hoogen Zieken met grof geschut geschoten op 

de stadt in de huysen, zoo dat het volk binnen de stad zeer verschrikkende was, 

en wiert allarme, zoo dat men lanteernen uyt moeste steken, en elk met zijn gewerre 

op zijn kwartier moest gaen, en ontrent den 9 uren, zoo was't al gedaen. Op den 

16 sten van september, 's avondts, als men de parade dede, zoo isser een cloot van 

buyten de stadt, en heeft zich vermaekt jegens eenen greessteen aen Maerck de 

Wilde's huys, de jonge, en alzoo berstende heeft eenen soldaet en den lieutenant 

van Quinet met noch eenen borger gewondt totter dood, 


248 

't welke noyt niet veel gezien en was, zoo een vreemdt geval; op den zelven dag 

zoo scheen't dat zy eenige sterckte ofte hoogen scans wilden maken op de 3 

Muelenhouvers. 

Op den 17 sten van september, 's nuchtens zoo heeft men zeer wel gezien de sterckte 

op de noortzyde van de Zuinebouckstrate op de oude vesthouvers wel hooge en 

groot om 't geschoot op te liggen, en men zeyde dat zy noch eenen maken zouden 

op de oude vesthouvers buyten de Bueterpoorte. Op den zelven dag, zoo is den 

tamboryn major gekomen in de stadt, maer men wiste noch onder het gemeen niet 

wat hy kwam maken, en daer kwam eenen soldaet mede, uyt het leger die gevangen 

geweest hadde, als de lieden van de stadt de cordegarde buyten de Bueterpoorte 

den Walen afnamen, en was zeere gekwetst, en hy zeyde de ockasie van 't vieren 

van de Walen was ter oorzake van eene schoone victorie dat den koning van Spanje 

verkregen hadde jegens de Mooren, en daeromme datter briefven kwamen dat hy 

daer by vercregen hadde een nieuw landt. 

Op den 17 sten zoo gebeurde een groot ongeluk in de resteeren te Graubroêrs, al 

waer dat was eene meulene om buschcruyt te stampen; ontrent den 5 uren 's avondts 

zoo is 't vier daer in gerocht, alwaer dat cruyt veel kwaed gedaen heeft in de 

huysinghe, en daer bleefven wel 8 ofte 10 menschen dood zeer jammerlijk 

verliesende hun leven, en men wiste niet zeker hoe 't vier daer in gerocht was, maer 

noyt zoo en gebeurde meerder grief bin mans gedincke van buyscruyt; want 's 

anderdags zoo miste men wel 12 ofte 16 menschen, maer ontrent den 9 uren en 

den nacht naer dat het gebuerde zoo warender noch 3 menschen, 2 mans en eene 

vrouwe gevonden, onder meer dan 4,000 brieken, en waren noch in 't leven, maer 


249 

dat schoone gestichte van den Rostere en ander huysinge, en ook wel 1600 pond 

cruydt te kwiste, en de Walen vernemende van den grooten brandt binder stede, 

zoo hebben zy zeere byeen vergaert en met zeven stukken artillerie uyt de sterckte 

naer de stadt geschoten, en zoo is't vergaen; maer zondags, den 18 sten van 

september, zoo waren zy alle begraven, sommige zeere geschonden, ja het jonckwijf 

was huer hooft en huer een been en eenen arme gans af, en ook ander mannen 

en vrouwen zeer mismaekt, en ook een kleyn meysken oudt 4 ofte 5 jaer, dat lach 

daer ook, en daer en waren maer 7 ofte 8 doode gevonden van de 16, en niemand 

en wiste waer de ander gevaren waren, want als den slag van het buyscruyt toeginck 

sommige wilden zeggen dat de andere gelijk gemalen waren ofte dat zy gansch te 

niete gingen. Op den 18 sten zoo begonsten de Walen noch een maniere van een 

bollewerck te makene ofte scans over de Graubroers bollewerck, en hadden dat 

bin eenen nacht gemaekt. 

Op den 19 sten van september, zoo was 's maendags 's nuchtens, ontrent den 7 uren 

en half, zoo luyder een hallegebodt dat niemand en mochte komen uyt zijn huys op 

correctie van schepenen, en zoo zijn de capiteynen van de borgers ommegegaen, 

en hebben gaen bezoeken in alle huysen binnen, alzoo wel in pesthuysen als in 

andere huysen, en hadden eenen reuwer mede die gink in alle pesthuysen, en dat 

was om te wetene zeker hoeveel coorn datter in de stadt was, en hoe vele menschen, 

mannen, vrouwen en kinderen, ook soldaten, om zekerlijk te weten hoe lange dat 

men de stadt zoude mogen houden, 't welke zy in alle huysen opteekende, het coorn 

en het volk. 

Op dezen tijdt zoo gink de dierte van alle zaken altijdts voort, ook mede de peste 

onstack alle dage voort en voort, 


250 

en dagelijks zoo storven zeer vele menschen, ook mede zoo stal men zoo zeere 

buyter stede dat men kwalijk met gesloten deure vry was. Op den zelven dag zoo 

dede den gouverneur ommeslaen met 6 ofte 7 trommelen dat in tyden van brand, 

allarme ofte beroerte, alle borgers en ook soldaten, wie zy zijn, elk zoude moeten 

gaen op den voet op zijn allarme-plaetsen, en dat op de verbeurte, ja naer genoucht 

gestraft te zyne van den lyve; zoo zoude hem eeniegelijk manspersoon daer naer 

moeten reguleren. 

Op den 20 sten van september, zoo is gestorven van de haestige ziekte der peste 

capiteyn Du Pres, een capiteyn van een compagnie, die lach bin Ypre, en niet 

jegenstaende zoo hebben niet gelaten alle zijn soldaten, zy hebben hem eerelijk 

begraven t'Sinte Maertens. Op dezen tijdt zoo hebben de gerssnyders altijdts 

uytgegaen, en op diversche tyden zoo hebbender sommaels aen den hals gerocht, 

want de soldaten van de Walen dagelijks de gerssnyders zochten te schenden. 

Op den 22 sten van september, zoo zijnder giesen gekomen, en hebben vele briefven 

gebrocht aen de wet mitsgaders aen den coopman, ook mede in 't schryven dat 

was diffrent, want men spraek zeere te Brugge van de compste van Casemier, want 

men zeyde voor waer dat die van...met elkanderen geaccoordeert waren, en 

mijnheeren waren zeere verblijd van de zelve mare, hoewel dat niet zeker en was, 

en men zeyde dat de Francoysen hadden groote menigte van volk ontrent 

Camerijcke, en daer waren eenige uyt de legere van de Walen gelicht om naer de 

Francoysen te trecken, en men zeyde dat zy over Ryssele gedreven waren van de 

Francoysen. 

Op den 23 en 24 sten , zoo en isser niet gebeurt wert om te 


251 

schryven dan datter dagelijks soldaten overtrocken by den vyandt, want op sommige 

dagen zoo trocken 4 ofte 5 soldaten dickwils over, want sommige soldaten die den 

huysman geen ongelijk en wilden doen, die konsten kwalijk houden stane om de 

groote dierte, en om de kwade betalinge; altijdts zoo stierf het volk even zeere, want 

op den 23 sten , zoo waren te begraven arme menschen uyt St-Pieters 58 persoonen, 

onder kinderen, mannen en vrauwen, ook mede zoo vermenigte alle dage zeere 

de ziekte der peste. 

Op den 25 en 26 sten , zoo en ginger niet omme anders dan dat men niet en hoorde 

dan van doode allomme binder stede, en namelijk over de schamele menschen die 

storfven compasselyk als beesten, want alle dage zoo mochter sterfven 50 ofte 60 

menschen alle omme, maer meest in de kerke van St-Pieter en tot de Fremineuren, 

en onder de Halle in het Gasthuys, want zy vergink als mes; en op dezen tijdt zoo 

ontstack al zeere de peste van dage te dage, en op den 28 sten 's avondts ontrent 

den 4 uren en half, zoo trocken uyt de Tempelpoorte ontrent 30 peerdenruyters, 

meest van Schakels bende, en een gedeelte voetknegten, en hebben in de 

cortegarde op de Tempelstrate by 't Schaekxken eenige Walen dood gesteken, en 

vingen 3 ofte 4 Walen; maer de Walen aenkomende moeste ons volk de stede 

annemen, daer de Walen wel alzoo veel schade leden als ons volk. 

Op den 25 en 26 sten van september, zoo hebben de Walen Roozekens-meulene 

afgebrocken, en zy gingen die op een bollewerck stellen in de sterkte van den 

Hoogen Zieken, en binnen de sterckte stonden noch 2 escooten om te malene, die 

zy van elders daer gebrocht hadden, en 2 brauweryen. 


252 

Op den 26 sten november, zoo maelde Roozekens-muelene in de sterckte, den welke 

de Walen daer versteld hadden. 

Op den 27 sten van september, zoo trocken uyt eenige van de Schotten, maer en 

bedreven niet anders dan zy wat carmouseerden en kwamen wederomme in de 

stadt. 

Op den 28 sten van september, zoo hebben de heeren van der stadt ontboden 

diversche borgers, heeren en cooplieden van neeringe, wedewen, en hebben die 

doen insinueren op de amende van 10 p. voor den arm, en dat om een groote 

uytnemende leninge; zy zeyden dat 't was om die soldaten binder stede te betalen, 

en als de goede lieden daer kwamen, zoo waren zy ruydelijk gehandelt en getaxseert; 

die gonne die zy uyt oogen hadden, meest de catholyke met die van de 

gereformeerde en gingen niet kwite, maer en waren niet geschadt; en als men zijn 

excusie wilde doen van armen tijdt en van kleyne ofte geene neeringe, zoo en 

hebben zy die niet willen ontfangen, maer stelden de lieden alzoo zy wilden, 

waeromme dat sommige welke niet wel penningen hadden zeere bedrouft waren, 

want elk moeste leven, aldus waren de ingesetene van de stadt aen alle zyden 

benauwt en bedrouft, en met kleyne hoope van beteringe, maer goede menschen 

geven 't ons Heere op. 

Op den 29 sten van september, zeyde men dat meer volk by de Walen in de leger 

gecommen was, want om dat men tot Ypre, midtsgaders het belech, geen zeker 

mare en konste gecrygen van Bergen St-Winockx, zoo zeyde men nu voor waer 

dat het overgegeven was in handen van Lamoote; en die heeren van der stede 

gingen altijdts voorts in het ontbieden van groote menigte van borgers en ook 

vreemde, die bin 


253 

der stede gevlucht waren om hun te salveren, en die moesten alzoo wel leenen als 

andere, aldus was het volk zeere benauwt en niemand en dorste anders spreken 

dan schoone, elk zyn excusie doende van den grooten dieren tijdt. 

Op den 30 sten van september, zoo zijnder s'nachts ingekomen 3 ofte 4 ghygen van 

Brugge, en brochten wederomme goede maren, maer eenige wilden zeggen dat 't 

was om dat het volk te beter hunne pacientie nemen zoude om te leven, maer de 

nieuwe maren waren dat men tot Brugge zeydc datter in Brabant eenige ruyters en 

vergaringe van volk was, en dat zy zouden afgenomen hebben eenige kleyne 

sterckjens, en ook mede, zeyde men dat den duck d'Alensons volk was ontrent 

Camerijcke, en dat zy het land daer ontrent zeere te niete deden, en dat hy noch 

hoopte dat hy zoude gecrygen zijn apoyntement met de staten. 

Op den 1 sten van october, zoo zijnder wederomme vele peerden gedaen komen by 

de overheyd, en hebben die wederomme gedaen in den Schottendock vermoorden, 

en sommige van de peerden die vullyfvich waren, hebben die geslegen in de Halle 

voor provisie van der stadt, om te zouten en om te eten, den vyandt en heeft niet 

gehoort dan. Op den 2 van october zoo slouch buyten de Elverdinckpoorte in dat 

quartier zeere de trompetten, niemandt en wiste waeromme. 

Op den 2 den van october, zoo kwamer een geloofbacr persoon uyt Dixmuyde, zijn 

tweeder, en zy grochten tusschen 't Overdrach en 't Lavendcrhof duere in de stede, 

elk met eenen zack appels, en zeyden dat tot Dixmude tamelijk ginck met den volke 

datter in was, te wetene ses vendelen Walen; den gouverneur was eenen 

Spaenjaerd, maer de 


254 

ingezetene verhoopten corts te hebben den man van mijn vrauwe van Dixmude, 

vrauwe van Pamele; en die van Dixmude waren ook zeere sterfvende van de peste, 

maer 't contrackt wiert hem lieden gehouden dat met hun gemaekt was. 

Op den 3 den van october, zoo wasser een jonckman 's nachts die hem zelve 't leven 

genomen hadde in Ypre ontrent Lauwers de Labelle, en het starf zoo zeere, zoo 

datter wel 100 menschen van de peste en andere ziekten in den zelven nacht 

gestorfven waren, en die dierte ginck altijdts voorts, zoo dat de bueter niet vindelijk 

en was, want men gaf voor een pond bueter 24 st. en het vleesch was qualijk crygelijk 

of ten was peerdevleesch. 

Op den 4 den van october, zoo trock wederomme ons volk, te wetene wel 80 peerden 

en 100 voetknegten en de lichte peerden trocken tot het Walleken op de Tempelstrate 

daer de Walen eene cortegarde hielden, en daer wierter 8 ofte 9 gevangen en in 

de stadt gebrocht, en 5 ofte 6 doodgeslagen, en men wiert wel geware datter luttel 

volk op het quartier van 't Lavenderhof was, want zy luttel uytkwamen, en ons volk 

daer loopende op de Tempelstrate zijn wederomme in de stadt gekomen met hunne 

gevangenen. 

Op den 5 den van october, zoo wasser uytgeroepen dat alle persoonen binnen den 

derden dage moesten opbringen in handen van den eerwerdigen Lawereyns van 

Ravesteyn, alzoo was geroepen, te wetene alle die getaxseert waren te leenen ofte 

te geven en dat op correctie van schepenen, en op gepunieert te zyne als rebel, 

aldus was het gemeene getaxseert van de heeren en noch bleefven zy altijdts noch 

ontbiedende 


255 

noch andere poorters, zoo den 6-7 en 8 van gelyke, en bin deze 3 dagen en 

gebeurde niet anders dan men zeyde dat de Walen zouden vertrecken, maer daer 

en kwam anders niet af; maer op den 8 sten van october, zoo monsterden alle de 

soldaten en daer waren en begonsten vele poorters hunne leeninge op te bringen, 

zoo dat de heeren een gedeel penningen in casse hadden om de betalinge te 

beginnen, en voor zeker zoo en wasser geen groote veranderinge van den vyand 

anders dan bin de stede afgrijsselyke peste, honger voor de sommige en dieren 

tijdt, en als noch bin het belech zoo en sloeger geen ure achter de poorteclocke. 

Op den 9 sten van october, zoo was't zondag en 's nuchtens zoo kwamer metten back 

over vele appellezers, die 's avondts te vooren buyten gebleefven waren om te lezen 

een zack appels om binder nacht onder de stadt te bringen, en de Walen op ander 

tyden verstaen hebbende dat zy ons dickwils gedaen hebben, zoo hebben zy beter 

toesicht gehouden, en hebbender 3 ofte 4 dood gesmeten, en ook sommige 

gevangen; aldus kwamen d'ander ingelopen. Op dezen zelven 9 dach zoo wasser 

naer de predicatie uytgeroepen en beteekent eenen generaelen bidtdag op den 

12 sten van der maend, te wetene woensdag, om Godt te bidden dat hy ons zoude 

willen verlossen van het belech, 't welke bycans geduert hadde 10 weken. 

Op den 10 sten van october, zoo wasser een soldaet van de compagnie van capiteyn 

Hauwel geharkeboseert aen de deure van het Besant, om dieswille dat hy meenende 

zynen corporael dood te schietene op het bollewerek op de Antwerppoorte, maer 

schoot eenen anderen soldaet by naest zijn been af, gepasseert ontrent 14 dagen 

zoo dat hy daer of gestorfven 


256 

was, en met schoone kennisse is hy gestorfven, en het was een Duytschman, en 

daer na begraven. Op dezen zelven dag zoo heeft men noch altijdts gecontinueert 

datter zeer vele peerden gedoodt waren van meest alle peerderuyters zoo datter 

vele van Schakels companie zeere murmureerden, en waren alle gecasseert, en 

hunne peerden in de Halle gedood, en by groote getalle gezouten in wijnstukken 

om te verkoopen om het gemeene t'eten; aldus begonste de stadt van langs te 

poverder te wezen en men hadde gezeyd dat de Walen vertrocken waren sommige, 

maer 't was lughene, want de legere zeer gevictaillieert was met vleesch, bueter, 

caes, keirssen en ander provande, en op den 12 sten zoo was't biddag en eenielijk 

moeste hem voegen om de ordonnantie van de heeren de regierders te onderhouden, 

want zy zouden gestraft hebben die niet in hunne ordonnancie hun zouden 

gehoorzaem gezijn; op dezen tydt galt de bueter 5 se. 't pond. 

Ontrent dezen 12 ofte 13 sten van october, zoo scheen dat de ziekte van de peste 

wat begonste ceseren, maer van de zelve ziekte en van de heete ziekte en van 

armoede sommige, en van onsolaes, zoo warender gestorfven, volgende het billiet 

van de 2 schepenen, daer alle dooden moesten aengebrocht zijn, 't zy schamel ofte 

rijcke, kleyne ofte groot, van der tijdt dat de stede belegert was, 't welke was gelegen 

9 ofte 10 weken, zoo warender gestorfven 8360 menschen onder kleyn en groot, 

onder welke datter waren meest landtslieden met hunne kinderen, en ook veel 

borgers, vrauwen en kinderen, want 't ginck op eenen tijdt zoo dapperlijk aen, zoo 

datter storfven wel 1500 bin zeven dagen, aldus toochde Godt dat hy op de 

ingezetene vergramt was, en ook mede zoo kwam den lieutenant van capiteyn 

Eggemont uyt de Walen handen, 


257 

en zeyde dat den prince van Parma in 't leger gesworen hadde dat hy van voor de 

stadt niet vertrecken zoude, hy en zoude die crygen of hy zoude daer vooren sterfven; 

Godt zende zijn gratie tot zijn welvaren. 

Op den 14 sten van october, zoo was't zaterdag en mijnheeren van der wet om dat 

's anderdags te vooren eenige desorders gebeurden in de Coornmaert, om dieswille 

dat het coorn gesteld was op eenen zekeren prijs, zoo deden de heeren uytroepen 

op dezen 14 sten van october, dat hem niemand en zoude vervoorderen eenig coorn 

ter mart te koopen dan om eene weke voor elk huysgezin, en wie provisie hadde 

om eenigen tijdt te leven, dat die niet en zoude mogen eenig graen ter mart koopen, 

op verbeurte van 't zelve, dat zy bin hun huys hebben; en ter mart ginck het noch 

schamelijk, want de helft van den volcke noch niet gestoffeert was naer hun behoefte, 

want zoo vele coorn niet ter mart gebrocht was als 't gemeene wel noot hadde, en 

alle dage zoo liepen noch soldaten en peerderuyters over, want sommige soldaten 

by naest vergingen van armoede en van noot, want men zeer kwalijk konste bekomen 

toespyse voor geld; want op dezen tijdt, 't zy borgers ofte soldaten, geen caes noch 

bueter en cregen, want hollanschen caes zoude wel 18 groote het pond gelden, 't 

vleesch en was ook niet crygelijk of ten was peerdevleesch, dat was crygelijk, want 

het schapenvleesch galt wel 20 stuyvers 't pond, en het vleesch van eenen goeden 

osse ofte coe galt 12 st., alzoo dat noyt binnen der stadt zulken noot gezijn en hadde, 

en den couden winter was op handen en de stadt was ook kwalijk voorzien van 

houte. 

Op den 16 sten van october, zoo was het zondag, zoo 's nuclitens ontrent den 5 ueren, 

zoo hebben de Duytsche die lagen 


258 

achter die Dry Muelens-houvers 't vier in hunne hutten gesteken, en ook mede 

buyten de Meesepoorte dat quartier van gelyke, ook mede de Lavenderhoofve, daer 

ook een quartier van gelyke lag van den vyandt, en het volk van der stede dit ziende 

zoo warender eenige verblijd, en daer lagen noch vele van de vyanden in de Pille, 

en ontrent den 10 ueren zoo schoot men 2 ofte 3 groote stukken dweers door de 

Pille, en corts daer naer zoo hebben zy de Pille verlaten, en zijn duer gelopen; er 

warender wel 150 soldaten binnen, die al uyt liepen hunne vaerde, en ontrent den 

3 ueren naer noene zoo was noch quartier ontrent Roozekensmuelene, daer die 

gestaen hadde, noch niet de hutte verbrandt, zoo trocker van ons peerden een 

gedeelte uytte met noch daer by wat voetknegten ter Buyterpoorte uyt naer 't 

Lavendershof, en die van de sterckte dit ziende quamen uyt met een gedeelte 

peerden en hebben 't vier in de zelve hutten gesteken, zoo die verbrandende by 

groote menigte; en op den staenden voet van 's nuchtens sommige borgers ziende 

dat den vyand vertrock, zoo hebben zy gelopen met zacken en halende by groote 

menigte van appelen die noch stonden op vele boomen ontrent de stede, en zoo 

datter niet een vyandt van de Walen en bleef, zy vertrocken al voor den avond met 

hun carroy en met hunne bagagie, en aldoens ter tijdt en wiste men niemand waer 

zy hun retrette nemende waren, maer lieten de sterckte zeer wel voorzien, en hadden 

voor de stadt gelegen 10 weken en 4 dagen. 

Op den 17 sten van october, 's nuchtens metten back en mette cogghe zoo zijnder 

groote menigte van menschen hun over laten zetten om in de werre te zyne om 

appels te gaen lezen, zoo de Bueterpoorte en de Meesepoorte open gedaen zijnde, 

zoo is eene menigte menschen, kleyn en groot, ge- 


259 

trocken uytter stede, want het zeer schoon weder was van zonneschijn, en als de 

leger oplichte zoo was't zulk vul weder van reyne zoo dat meest den dag duere niet 

anders en dede; nu die groote menigte die elk in zin stond te gaen daer hy wilde 

om appelen te plucken ofte sommige om zijn plaetse ofte huys te gaen bezien, was 

ongeloovelijk datter dien dag zoo veel volk uytter stede ginck, ook te meer om dat 

de stad hadde besloten geweest 10 weken en 4 dagen, en de heeren van de stede 

die stelden wachte van een gedeelte Schotten in de Pille nacht en dag, en de 

wercklieden van der stede met last van de heeren die bracken de Pille, en brochten 

houdt met schepen binder stede, en de Walen en hadden geen meerder sterckte 

gemaekt dan daer van te vooren was aen de Pille, en op dezen nacht zoo trocker 

noch zeer vele lieden met halfve pycken, en dat om 's nuchtens vrouch met een 

goede vrecht voor de poorte te zyne, en op dezen nacht zoo slouch eerst ure en 

half ure, want in 2 maenden en hadde men geen clocke hooren slaen, achter de 

poortecloeke noch ure noch half ure, anders dan het trompet op de Halle slouch 

eens allen avonde, ontrent den negen ueren, en in den nuchtenstond ook mede, 

en sommaels ter middernacht, maer niet altijdt, aldus zoo was't den menschen 

nieuwe die dit hoorende waren. 

Op den 18 sten van october, zoo was't wederomme schoon weder, en daer ginck zoo 

groote menigte van volke dat ongeloovelijk was, alzoo wel vrauwvolck als mannen 

en knegten, en zoo vele kinderen ook, en ontrent den 10 ueren zijn de Walen uyt 

de sterckte gekomen en 't waren peerdevolck en ook voetvolck, en hebben aen 

beyde zyden aengevallen dat er zeer vele volck gevangen was, alzoo wel mannen 

en vrouwen, en hebben die alle geleydt in de sterckte gevangen, en 


260 

daer bleefver wel vijf ofte sesse dood die de Walen vermoorden; daer was een 

schoone jonge dochter ook met eene lancie doorsteken, zoo dat zy ter stede dood 

bleef, en noch een jonge dochter ook door huer die gesteken, en sommige gequetst; 

aldus begonste 't volk zeere vervaert uytte trecken, maer daer wasser altijdts die 't 

aventuerde, en de appelen by de groote menigte dieder ingebrocht waren en waren 

noch niet zeer goede koop, want eeniegelijk hielt die voor zijn provisie. Op dezen 

tijdt zoo was de bueter noch niet goeden koop en de eyeren golden 5 groote het 

stuk, aldus zoo en wasser noch niet eenige eetschare gelicht duer het vertrecken 

van de Walen. 

Op dezen dag zoo aventuerden 't de boden van Brugge en van Antwerpen het 

voeyagen van te reysen, en noch eenige met hun. Op dezen tijdt zoo hadden die 

van Brugge wel 30 notable mannen uytter stadt gezeydt, en 't waren meest 

catholycke, waer onder was Bellewaert en beyde de greffiers, den eenen van der 

Stede en den andere van den Vrye. 

Op den 19 sten van october, zoo liepen wederomme zeer de Walen uytter sterckte, 

en daer kwamen vele wagenen met vietaillie van Rijssele al in de sterckte om hun 

te provanceren, en noch en wiste men niet waer de Walen hun retrette genomen 

hadden voor zeker. 

Op den 20 sten van october, zoo trocken wederomme veel volk uyt om appelen en 

sommigen om houdt, te wetene van de hutten in de quartieren daer de leger gelegen 

hadde, en de Walen uytte sterckte hebben wederomme zeer uytgelopen, en 

hebbender wederomme zeer veel volck gevangen, en geleidt in de sterckte en met 

groote dregementen hebben 


261 

zy meest alle te rentsoene gesteld, zoo dat den tamborijn van ons zyde brochte 

metten avond een handtvol billietten van 't maken van het rentsoen van een groote 

menigte, 't welke beliep eene notable somme; aldus hadden de Walen grooten 

hazart duer dit vangen. Op dezen tijdt zeyde men dat de legere van de Walen was 

tot Ekeloo en naer Brugge, deelende hun in twee deelen. 

Op den 21 en 22 sten hebben de Walen uyt de sterckte alle dagen uytgereden met 

peerden en voetvolk, vangende en spannende veel volck, en op den 20 sten van 

october zoo trock den hoogballiu met den voorschepen en Jaques De Bues naer 

Brugge, want Mons. de Marckette wilde noch binnen Ypre hebben 10 ofte 12 

vendelen Schotten en Ingelsche uyt Brugge, wanter tot Brugge lach wel 25 ofte 30 

vendelen, en men zeyde dat deze gedeputeerde trocken om andere ordere te stellen, 

en op den 22 sten van october, zoo was't zaterdag, en het ginck in de coornmart niet 

wel, want daer waren vele lieden die zonder coorne van de macrt gingen, want alle 

zaken bleefven diere. 

Op den 23, 24, 25 sten van october, zoo hebben de Walen van de sterckte dagelijks 

uytgelopen, en hebben noch altijdts noch eenig volck gecregen, en die leidende in 

de sterckte, en hebben die op ransoen gesteld, en op den 27 sten van october, zoo 

zijn 's avondts ontrent den 10 ueren in den nacht de geheele companie van 

Wallebeke en ook capiteyn Schakele met sommige van zijn ruyters uyt der stadt 

vertrocken, wanter geen middele en was binder stede om de peerden te 

onderhouden, en als zy al byeen waren zijn wechgetrocken 's avondts ontrent 66 

peerden, en 's dachs te vooren zoo kwamen eenige soldaten van de bende van den 

hoogballiu 


262 

wederomme van Brugge en men hadde gezeyd dat de Walen Sluys in hadden, 

maer zy zeyden dat het niet waer en was, die van daer kwamen, maer de Walen 

lagen in de Vierambachten en ontrent Ekeloo; aldus keerde dit volk met ontrent 3 

ofte 4 passagiers wederomme zonder eenige wagenen in te bringen met victaillie, 

maer eenige soldaten brochten som eenen hollanschen kaes mede. 

Op den 29 sten van october, zoo hebben de heeren van de stede sommige landtslieden 

en borgers gelast coorn te bringen op de Halle, de Laken-halle, alwaer men met 

eenige maniere zouden order stellen om dat het coorn begonste te faillierene, en 

het gemeene begonste te murmurerene, en elken capiteyn van borgers zoude loot 

uytdeelen om 't zelve coorn te halene op de Halle, en de deure van de zelve Halle 

wel bewaert met hallebaerdiers hebben het volk met 't loot in en uytgelaten en anders 

gene, aldus zoo begonstet coorn te minderen, en ook alle victaillie, want de bueter 

galt op dezen tijdt 30 stuyvers het pondt, en de hollandschen kaes en was niet 

vindelijk, maer 't volk was meest bezorcht voor 't coorn, want op den 30 sten van 

october, zondag zijnde, zoo en wasser in geen ofte immers maer in een ofte 2 

backeryen broodt, en 't volk dat moste met den backer leven dat was zeer mestroost. 

Op den 30 sten october, stilo novo, zoo is Caerle Ryckewaert, dit Diophiles, de weireld 

gepasseert 's nuchtens ontrent ten 4 uren, zondag zijnde, van de heete ziekte, en 

begraven in de kerke van Sinte Maertens, en eenen corten tijdt voor dezen, van 8 

ofte 10 dagen, zijn beyde de Langeduls, den ouden en den jongen en Jacques, op 

een uere overleden zijnde, t' Sinte Maertens in de kerke begraven. 

Op den 31 sten van october, zoo gink men omme van den 


263 

armen en om den armen van de peste, en de capiteynen hebben veel menagen 

belast huerlieder gereedtschap te maken om te vertrecken uytter stede binden 

derden dage op schandaleuselijk uytgeleydt te zyne; aldus wasser groote menigte 

van armoede met dezen menschen, en daer wasser groote menigte. Op dezen tijdt 

zoo trock een gedeelte soldaten uyt van den stede en brochten eenige pachters 

mede van ontrent Merghem en ook wel 24 coeyen, dewelke waren melckcoeyen, 

en waren hooge en diere vercocht; op dezen tijdt, in het beginsel van november, 

zoo zeyde men dat de Walen in hadden Hulst, Axele, Aelst, Vulvoorde en Dermonde, 

maar men dorst het niet wel voorseggen. 

Op den 3 de van november, warender voor de poorte met den dag eenige Schotten, 

die kwamen van Brugge van sommige vendels ontrent 25, en staende voor de 

Bueterpoorte zoo en wilde den coronel M r Hareman van Otten, coronel over de 

borgers, hunlieden niet inlaten, maer den gouverneur Mon s de Marckette track aen 

Mijnheeren van der Wet, en zoo kwam den voocht met 2 schepenen naer de poorte 

en waren ingelaten, en men zeyde datter meer volchden. Op dezen tijdt zoo scheen 

de peste wat te cesseren, maer daer starf noch veel volk altijdts van de heete ziekte 

en van ander haestige ziekten, die in de stede regneerden. 

Op den 4 den november, zoo wasser gepubliceert en uytgeroepen dat niemand wie 

hy ware en zoude mogen eenig coorn van zijn eygen goed verkoopen nochte 

vertransporteren op de boete van 60 ℒ. en 't corn verbeurt en corectie van schepen, 

en dat was om dies wille dat de heeren dochten dat eenige hun coorn wechstaken 

achter het op- 


264 

schryven van den coorn generael, dat maer een was gebuert 8 ofte 10 dagen van 

te vooren, en de heeren gingen achter deze publicatie met den balliu en schepenen 

in een iegelijks huys, en haelden alle het coorn datter was bin den huyse en men 

drouch 't op de Halle of op het Vleeschhuys, en men zoude elk zijn coorn bedeelen, 

't zelve dat zy van doene zouden hebben, en zouden 't moeten halen by billiette, 

elk zijn eygen goed, maer 't waren meest landtslieden, want de poorters maer 

sommige zoo en deden dat de heeren beliefde. 

Op den 5 den van november zoo was 't zaterdag en een iegelijk moeste halen zijn 

coorn met loot op de Halle, en die dag verginck zonder beroerte, maer daer warender 

vele die hun beclaechden, maer moesten nemen hun pacientie. 

Op dezen tijdt, zoo zeyde men, dat men tot Gend zoo benauwt was van dat de 

Walen, hun 't Sas afgenomen hadden, en ook alle het landt daer ontrent 't Sas, en 

men zeyde ook dat de Walen hadden ingenomen het casteel tot Middelburch in 


De geheele weke zoo haelde de heere het coorn, maer meest van de landtslieden, 

want borgers die maer en hadden 2 ofte 3 rasieren heeft men hun 't zelve coorn 

gelaten om t' eten. Op den tijdt zeyde men voor de waerheyd datter tot Gend wel 

27 persoonen gevangen waren en meest ontfangers, en men zeyde dat Ryhove 

was uytter stadt van Gend, nochtans hoogballiu zijnde, want Hembiese was tot Gent 

gekomen den 24 sten van october, en Hembiese en Ryhove en konsten niet wel 

accoorderen, en noch zeyde men dat Ryhove zijn vertreck genomen hadde in 

Dermonde. 


265 

Op den 11 sten van november, zoo isser een zake gebuert binder stede, want men 

wiste van geen beroerte, zoo zijnder subitelijk gevangen genomen by den gouverneur 

Marckette en by den coronel van der poorterie M. Hereman en Michiel Baelde 

diversche persoonen, dat zeere te verwonderen was: 't was op eenen vrydag. Den 

zelven dag overleet Clays Bonnaren 1583; zoo was Mijnheere den voocht Caerles 

Van Ryne, Andries Balinck, zijnde voorschepen uyt causen dat Quaedjonck die 

voorschepen was, uytter stadt was getrocken metten coronel en met Jaques de 

Buys; ook mede was gevangen genomen Grypevale, greffier, noch daer en boven 

Pr. Eemeloot en zijn zoone in de vangenisse geleydt, en noch Jan vanden Roode, 

M r Olivier Emeloot, en P r Planckaert den voocht, was zyne vangenisse gegeven tot 

Marquettes met Balynck en metten greffier Grypevale en P r Eemeloot en zynen 

zoone in de vangenisse op de mart, van Roode en M r Olivier Emeloot en Planckaert 

totter Zale, en niemandt van 't gemeene en wiste waeromme 't zelve vangen 

geschiede. Op den zelven nacht als dit bin den zelven dag gebuerde zoo waekten 

alle de soldaten die binnen de stadt waren, en ook op den 12 en 13 van november 

zoo waekten en gingen op 2 capiteynschappen van de borgers, en men sprack 

zeere onder het gemeene van 't vangen van de voorgaende mannen, en elk zeyde 

zoo zy gezint waren, maer den voocht jonker Caerles vanden Ryne was 's avondts 

ontslegen, en men zeyde ook van Balynck dat hy zijn gevannisse hielt in zijn huys. 

Op den 14 sten van november zoo was den knape van den greffier gevangen, en ook 

zijn eenigen broeder, en men zeyde voor zeker dat zy zouden hebben geteekent 

metter Y en mette Croone diversch geld, en men sprak zeere van hun, maer d'ander 

gevangenen sprack men niet aen, te wetene: P r Emeloot, M r Olivier Emeloot en 

Jacop, den zoone van 


266 

P. Eemeloot, die 's avondts lagen in de vangenisse vander stede en Jan van Roode 

en P r Planckaert, die lagen ter Zale. Op dezen tijdt zoo sprak men zeere van uyt de 

stede te zenden wel 800 borgers en wel 200 soldaten, de welke in den mondt waren 

van de overheydt om al uyt te zenden, maer op den 14 sten van der zelve maend zoo 

gingen alle 8 capiteynen van de borgers, elk in zijn wijck, elk met 12 soldaten omme 

en dat alle vermaende van schamele landtslieden met wijfs en kinderen zouden 

moeten vertrecken op groote straffe en punicie, 't welke was een compasselyke 

zake om zien, die miserie en benauwtheyd van dien; aldus stond op dezen tijdt zeer 

qualijk binder stede, en alle zaken bleefven even diere, want de bueter gald een 

daelder het pondt, en 't vleesch als coeyen- en schapenvleesch en was niet 

bekomelijk, maer men vondt genouch peerdevleesch te koopen, en op dezen tijdt 

aengaende de ziekte van de peste, het begon wat te beteren maer daer stierf veel 

volk van de heete ziekte. 

Op den 17 sten van november, zoo wasser een placaet gemaekt...., wat west van 't 

Granskens achter t'hof placht te zyne van de Framineuren, en daer waren neffens 

elkanderen gesteld ses stukken artillerie van de meeste die binder stede waren, en 

't was om de sterckte te verhinderen, en de meninge was 3000 ofte 4000 pondt 

cruyt daer aen te hangen, en van achter eenige vierpylen daer binnen in de sterckte 

te schieten, en alzoo den brandt daer in te crygen. Op den 18 sten van november, 

zoo begonsten zy te schieten, maer men zach niet dat de sterckte iets leed, aldus 

en wiste men niet wat daer uyt volgen zoude; maer op dezen tijdt zoo sprack men 

weder zeere van groote menigte van borgers uyt te zenden, ja, men zeyde wel 1000, 

en 't zouden meest wezen alle catholyke, want die van de gereformeerde religie 

altijts hun niet wel en 


267 

konsten zien by hun lieden. Op dezen 18 zoo lieper over wel 8 ofte 9 soldaten, 't 

waren Schotten, want zy kwalijk gewoene waren droog brood te eten, 't welke noch 

sommaels niet wel crygelijk en was; zy hadden alle gemonsterd, de soldaten die 

binder stede waren, 3 ofte 4 dagen van der vooren, en geld ontfangen, en men 

verhoorde niet van accoordantie daer men dickwils of gesprocken hadde; aldus 

bleef altijdts van langst te argere. 

Op den 18 sten van november, zoo moesten wederomme vele landtslieden uytter 

stadt met wijf en kinders, 't welke compasselyk was om zien; zy gingen met den 

avondt uyt en ontrent den zeven ueren, nacht zijnde, zoo warender vele van de 

zelve mannen en vrauwen besprongen van de Walen en slougen sommige dood 

en ander gevangen; op den zelven avond als de landtslieden uyttrocken, zoo ginger 

van 's nuchtens wech en komende tot Dickebusch, zoo warender van 20 Walen 

vele gevangen, en het geviel by gelukke datter ontrent 16 soldaten van Eggemonts 

volk uyttrocken om buyt, en de Walen niet wetende hoe sterck dat dit volk was en 

dorsten niet staen, maer lieten de gevangene vry, en elk zach om een gadt; 

Eggemonts volk brocht in elf Walen, en verloste alle de gevangen en trocken voort; 

aldus was't altijdts 't jaer voorleden best. 

Op dezen tijdt zoo was gesteld Roozekens-muelene in de sterckte aen de zuytoost 

zyde van de sterkte, maer en maelde noch niet, daer zy noch niet geheel volmaekt 

en was. Op dezen dag zoo schoot men 5 ofte 6 schooten naer de sterkte en 

vertoochden hun, maer de Walen quamen uyt, peerden en voetvolk, en schooten 

3 ofte 4 schooten met groot geschut uyt de sterkte. 


268 

Op den 19 sten van november, zoo was't zaterdag, en men continueerde altijdts de 

coormaerct op de lakenhalle, en alle menschen moesten halen loot tot hunnen 

capiteyn, en men gaf hun loot by posicie; daer 4 ofte 5 persoonen waren gaf men 

loot om een fackaert, en daer noot was voor sommige schamele poorters, te wetene 

die geen loot gecrygen en konsten, om dat zy geen geld en konsten fornieren, en 

daer en was geen brood te vinden in geen backeryen, ook mede bleef de dierte 

continuerene, want de bueter gald 27 st. het pondt, schapenvleesch 40 st., de eyeren 

6 groote het stuk, dat was 2-10-0 elk 100, en hollandschen kaes 15 st. en noch en 

vondt men niet voor geld, nochtans zoo wasser wat victaillie gebrocht van Brugge 

van eenige die dat aventuerden. 

Op den 20 sten van november, zondag zijnde, ontrent de noene, zoo vergaderden 

alle de peerden ontrent 30 van de companie van Corbauw, en ontrent 16 wagens 

en 100 voetknegten, en hebben vele schamele menschen convoi gedaen tot 

Dickebusch, en daer wezende ontrent den 12 ueren zoo trocken zy uyt en kwamen 

wederomme, en ontrent den 3 ueren en half bringende met hun den wagen geladen 

met stroy; op dezen dag zoo overleedt mijn moeye weduwe van Clays Prim, 's 

avondts ontrent den 10 ueren, en was 's anderdags begraven te St-Nicolays. 

Op den 22 sten van november, zoo isser convoy getrocken naer Brugge, en capiteyn 

Hauweel track mede om hem te gaen purgieren van sommige woorden by hem 

gezeyd jegens capiteyn Stuwaert, Schotman, en hadde dezen Hauweel gaen 

beclagen jegens den Prince van Simay, die hem uytgaf als gouverneur van 


Op den 23 sten van november, zoo waren de gevangene 


269 

ontslegen, te wetene P r Emeloot en zynen zoone Jacop, en M r Olivier Emeloot, P r 

Planckaert, maer hadde gevangen gezijn van den 11 van november. Den greffier 

Grypevale was in gevangenisse gezijn tot capiteyn Joos Schuthaze, en Jan van 

Roode verwachte men uyt komende den 24 sten dag daer naer, want men aen hun 

niet en bevondt. Op den 23, zoo quamer van Brugge wat convoy ten halse 't welke 

luttel helpen mochte. 

Op den 25 sten van november, zoo wasser wederomme een nieuwe leze van 

landtslieden, niemand aenziende, 't zy rijcke ofte schamele, maer met groot 

dregement uytter stede gedaen, en arme landtslieden en vonden geen brood, want 

daer warender maer 3 backerien die brood mochten backen voor de soldaten, en 

men hadde op doen bringen van alle de brauwers van der stede hun ongereed 

graen, en deze backers en mochten maer backen voor de soldaten half coorn en 

half gerste. De schryfver van dezen, Augustyn van Hermelghem, was doen geschoten 

op het lijf maer niet zeer gequetst. 

Op den 26 sten zaterdag is den dag gepasseert anders dan in alle zaken van 't 

welgaen; kleyne veranderinge gebuerde den groote dierste en noot onder den 

meesten deel van het volk, want daer qualijk brood crygelijk was, nochtans ginker 

wederomme groote menigte van volke duere, want van deze weke warender ofte 

moesten wel vertrecken van landtslieden, rijcke en aerme, onder vrauwen, mannen 

en kinderen, wel 2000, 't welke was compasselijk om aen te ziene. 

Op den 27 sten van november, zoo trocker uyt Ypre wel 50 soldaten van de compagnie 

van den capiteyn Eggemont, en meenden te gaen crygen goeden buyt, maer 

komende 


270 

ontrent een mile van der stede, zoo hebben zy gerencontreert Walen uyt de sterckte, 

en hebben die meest alle gevangen en wel tot 16 toe. 

Op den 28 sten van november, ontrent den 12 ueren, zoo de poorten zijn gesloten 

op den noene, zoo zijn de Walen gekomen uyt de sterckte, en hebben de landtslieden 

overvallen, die de beesten bewaerden buyten de Elverdinckpoorte, en hebben die 

gedreven langs de Elverdinckstrate, zoo datter is af gekomen een groot allarme 

binder stede, want ter mart en wiste men anders niet den vyandt was binnen der 

stadt, en 't es allarme geworden binder stede, en men dede de Boesinckpoorte open 

en daer liep vele poorterie mette soldaten uyt, maer hebben jegens den vyandt 

gecarmouseert, maer de beesten, wel 150 coyen, waren duere naer de sterckte, 

en daer bleefven van beyde zyden dood op dezen dag; 's nachts zoo trocker groote 

menigte volk met Eggemondt, capiteyn, en zynen lieutenant naer Brugge, maer niet 

zeer veel soldaten, maer meest poorterie, en ander reysende luyden om eenige 

penningen te winnen om provande te halene. Op dezen dag was ontslegen Jan van 

Roode, en men sprak zeere op dezen tijdt van 't annemen van Monsieur en alle 

dage jaechde men landslieden uytter stede, zoo dat men dat wel wert gewaer. 

Op den 29 sten van november, zoo isser niet geschiet anders dan 's avondts ten 8 

ueren, zoo hebben de Walen uyt de sterkte zeere geschoten met handtroers, en 

met 4 stukken artillerie tot twee mael achter elkander, zoo dat het volk zeere beroert 

was uyt dien dat sommige niet en wisten, zoo was't St-Andriesdag-avondt, en die 

van Bourgoinge altijdts hebben gehouden vierdach als patroon, maer die van der 


271 

stede hoorende hun schieten zoo hebben zy met alle de ses groote stukken 

geschoten, ontrent den acht en half, ses scheuten en gaven daer met goênacht. 

Op den 30 sten van november, zijnde St-Andriesdag, zoo zijn de Walen gekomen op 

den noene, ontrent den een uere, ontrent 12 ofte 14 peerden, en hebben meest alle 

de beesten genomen tusschen de Antwerppoorte en de Tourhoudtpoorte, en hebben 

de lieden, alzoo wel vrauwen als mannen, tot in de vesten van der stede vervolgd, 

en eer daer eenige werre was, zoo namen zy wel 30 koeyen en dreefven die in de 

sterckte, en het volk liep zeere te muere, maer de koeyen waren verloren. Op dezen 

tijdt zoo slouch de bueter wat af, want zy gald om 36 groote 't pond; dagelijks zoo 

trocker veel volk naer Brugge, en aventuerden om een penning te winnen, maer 

moesten verre omme gaen, om dat alle straten zeere belemmert waren. 

Op den 1 sten van december zoo hebben de Walen zeer gelopen rondomme de stede, 

en ontrent den 5 ueren hebben wederomme een maniere van eenige vieringe 

gemaekt, en schoten 3 ofte 4 scheuten met het groot geschut, immers zy schoten 

duer de cortegarde, die staet op de middele van de maert, en schoten wel 150 

scheuten met handtroers en dagelijks zoo schoten die van der stede met 6 stukken, 

die byeen stonden op de sterckte van den Hoogen Zieken, maer men wiert niet 

geware van eenig grief; op dezen tijdt zoo zeyde men voor waer dat den duck 

d'Alensoen wederomme kwam, midtsgaders den koning van Navarre en den Prince 

van Condeyt; aldus stond het land van langst te meer te lyden. 

Op den 3 den , zondag zijnde, zoo warender sommige dragers 


272 

die van Brugge kwamen met victaillie gevangen 's nuchtens voor den dag van de 

Walen van de sterckte. 

Op den 4 den van december gingen wederomme alle capiteynen met soldaten om 

alle vremde uytte doen gaen, en 't was zoo compasselijk om zien 't gecarm en het 

gecrijsch van dien. 

Op den vijfsten, zoo zeyde men dat men uyt de kerke van St-Pieters alle de schamele 

zoude ook duerezenden, de oorzake was, zeyde men,....; als men 't volk dede 

dueregaen, sommige liepen in de kerke en zeyden ziek te zyne en en wilden niet 

uitgaen. 

Op den 6 den van december, zoo was de kerke van St-Pieters toegesloten en alle 

de zieke waren gedaen ontrent een hondert in de 3 gasthuysen, om datter geene 

meer van de arme en andere landtslieden, als men die uytzond, en zouden loopen 

in de kerke; aldus zochte men alle middelen om alle landtslieden uytter stede te 

gecrygen, zoo datter noch ten dezen dage 's avondts, 't welke den duystersten nacht 

was, die men noyt en zach, wederomme uytzond veel mannen en vrauwen: het 

gecarm en 't gecrysch en was noyt gehoort; ook trocken vele dragers naer Brugge 

met saeyn en creyn; maer met groot peryckele gerochten zy duere. 

Ontrent dezen tijdt zoo was de stadt van Aelst by faute van betalinge aen 7 vendelen 

Ingelsche, die daer in lagen, overgegeven aen de Walen, en de zelve vendelen 

bleefven dienen aen hun lieden zyde; op den 7 sten van december zoo wasser 

gekomen een bevel, zoo men zeyde, 't welke waer was, want 't zelve bleek ten 

zelven dage van die uyt de sterkte dat 


273 

wie zy vinden, 't zy soldaten ofte borgers, koomende naer de stadt van Ypre met 

victaille, dat men die zoude hangen, en op dezen zelven dag zoo hebben zy 4 

soldaten gevangen, komende van Brugge, geladen met provande, en den gouverneur 

zond eenen tamborijn uyt der stadt naer de sterkte om die zelve; maer den capiteyn 

zeyde dat hy ander last hadde van den Prince van Parma, en dat hy hem moeste 

obedieren; alle 4 de soldaten en Jan Buen, een drapier, een borger, dede hy hangen 

en verworgen alle vijf in een kleyn bogaerdeken tusschen de sterckte en de stede; 

aldus quamer een groote vreese onder eenige die gewoone waren op Brugge te 

reysen. 's Nachts hier naer, zoo trocken alle de peerden van capiteyn Corbau, die 

ontrent waren 42, uytter stadt, want niet en was mogelijk de peerden te onderhouden, 

want de middelen niet en waren binder stadt. Op dezen zelven dag, zoo zouden 2 

soldaten de stroppade hebben gegeven, maer hadden al te luttel gestolen en geen 

kwaed genouch gedaen, want zy waren gratie gegeven. Op dezen tijdt zoo stal men 

zoo zeere dat ongelovelyk was, want luttel dagen binder weke daer en was diverie 

gedaen by de soldaten; op dezen tijdt zoo scheen de peste wat te cesseren, maer 

daer starf zeere vele volk, en de huysen begonsten zeer ydel te stane en dat om 

de groote menigte die storfven, want van de beginsel van de belegeringe tot dezen 

tijdt waren wel gestorfven 14000 menschen, zoo dat men wel en zeere begonste 

met het groot uytzenden dat men gedaen hadde zoo dickwils en zoo menigmael 

datter op dezen tijdt niet en was binder stede van 4 menschen een, zoo dat men 

een huys die men gehuert hadde 20-0-0 's jaers, wel zoude gecregen hebben om 

6-0-0 en noch min; want daer zeer vele huysen ydel en leech stonden, en die zelve 

die stonden aen de ramparden waren zeer onstukken getrocken. 


274 

Op den 10 sten van december, zoo was't zaterdag, en 't was compasselyk om zien 

het schamel staende voor de deure van der Halle om coorn, en die geen loot en 

hadden en mochten geen coorn crygen, en al hadt gy geld, gy en vondt geen brood; 

want in geen backerien geen vindelijk en was dan onder de Halle; daer zoo gaf men 

servisie voor de soldaten en voor niemand anders. 

Op den 11 sten , zondag zijnde, zoo hebben de Walen's nachts noch 2 soldaten 

gehangen, den eenen genaempt Papegan, en hingen die by de andere 5 in 't 

Bogaerdeken. 

Op den 12 sten , zoo hebben de Walen uyt de sterckte zeer geregneert met wel 50 

peerden al ontrent de oude vesten, en hebben wel 60 knegten en meyskens 

gevangen, die gingen gers en appels halen, en alse die gevangen hadden, hebben 

die al moedernaekt oncleet en schandaleuselijk naer de stadt gezonden, en al 

hunlieder cleerkens verbrandt, hemden en al 't welke noyt van hun meer gedaen 

geweest en hadde; 't was wat voor den avondt. 

Op den 13 sten december, zoo isser 's nuchtens ingekomen 9 peerden met coorn 

van Brugge, en men zeyde datter noch achter waren wel 400 gelyke peerden geladen 

en dat zy convoy hadden van 3 cornetten peerden voor convoy en dat 't zelve convoy 

hadde gevonden op den wech de peerden van Winendale van de Walen, en dat zy 

zouden gevangen zijn, en van de zelve weder geleyd naer Brugge en dat convoy 

mede belet, maer het waren al groote leugenen. 

Op den 15 en 16 sten van december, zoo heeft men weder zoo groot eene menigte 

van billietten uytgezonden en al op 


275 

poorterie en weduwen, de welke al catholyke waren, 't welke de compasieuste zake 

was, en noch daer by eenige geestelyke religieusen, die sommige poorterie grooten 

dienst gedaen hadden in alle ziekten, en moesten bin 8 dagen vertrecken op 

schandaleuselijk uyt gedaen gaen. 

Op dezen tijdt was elk bezorcht voor zyne vrienden, dat hoe zy uytter stede geraken 

zouden, maer daer warender eenige die daer in hun niet zeer en bedroefden, uyt 

oorzake dat zy vreesden dat noch zeer kwalijk zoude gaen binder stede. 

Op den 21 sten van december, zoo wasser een ommegank gedaen, elk in zijn 

capiteynschap om den armen, die in het gasthuys gedaen waren, van en uyt de 

kerke van St-Pieters, en op den zelven dag zoo waren wel 250 menagien volk van 

buyten, die van 't gemeente waren bevolen uytter stadt te trecken om acht dagen, 

of schandaleuselijk uytter stadt geleet te zyne, om welke vele van 't gemeente 

murmureerden; op den 24 sten van december zoo ginker een groot convoy naer 

Brugge. 

Op den kersdag den 25 sten , zoo zijn de Walen van de sterckte gekomen tot 

Poperinge, en hebben alle dat volk dat wat zijn ruste was hebbende, om te verbeyden 

reconciliatie, alle gevangen, en 't was alle volk dat uytgezeyd was. 

Op den 25 sten van december, zoo was het kersdag, zondag zijnde, en 's maendags 

zoo was't St-Stevensdag, maer men hielt geen feestdag, want het was meest alle 

dage feestdag dat men niet en vont te wercken. 

Op den 28 sten van december, 's nuchtens, zoo zijn alle de 


276 

geestelyke religieusen, ontrent den 7 ueren, met elkandere t'samen met den back 

uytter stede getrocken, een uere eer de poorten opengingen en namen hun lieder 

retrette naer de sterckte, en van daer voort naer Rijssele; want zy waren al met 

beliette uytgezeyd. 

Op den 29 sten van december, zoo zeyde men veel volk in de sterckte gekomen 

zijnde, en dat om te maecken convoy om de zelve geestelyke te convoyerene naer 

Rijssele. 

Op den 30 sten van december, zoo werd by den crijschraed een Wale, liggende in 

dienste tot Stegers, gevangen zijnde binder stede gewezen gehangen te zyne, om 

dies wille dat hy een overlooper was, en hadde in voorleden tyden gedient over 

dezezyde en zijn lieutenant Ryckewaert een perd ontvoert, en wiert de 

Boesinckpoorte uytgeleet, en aen 't houtewerck van de Pille, dat noch stond, 

gehangen en verworcht, en daer laten hangen, en de Walen uyt te sterckte, niet 

wetende wat men daer gink maken, quamen uyt, voetvolk en peerdevolk, maer en 

kwamen niet veel nader dan daer Roozekens-muelene plach te stane. Ontrent dezen 

tijdt zoo was de peste en ook mede de heete ziekte zeer gecesseert, ook mede 

door dien datter ook vele en groote menigte gestorfven waren binnen 7 maenden, 

en datter ook veel volk vertrocken was, en men noch dagelijks volk uytter stadt zond, 

zoo datter zeere vele huysen ydel waren, en ook mede het goed was zoo goeden 

koop in venduwen dat men meer kochte van beyde meubels, catheel en kleeren 

om eenen schellinck dan men een jaer hier vooren zoude gecocht hebben om eenen 

angeloot ofte om 3 daclders. Op den Nieuwavondt zoo was't den lasten dag van 

den jare ende 's nuchtens zoo is het convoy van Brugge gekomen ende hadden 

goede aventuere tot ontrent de stede; daer waren 


277 

zy besprongen van de Walen van de sterckte, want zy op dien zelven tijdt 2 ofte 3 

nachten, dat zelve convoy verwacht hadden, en ontrent de oude vesten zoo hebben 

zy lange gecarmouseert, maer ontrent den vijf ueren 's nuchtens zoo hebben zy 

van elkanderen gescheed, maer de Walen hadden vele gevangen en veel buyt; den 

hoogballiu Utenhove was met het zelve convoy en den voorschepene Quaedjonck, 

en dit convoy hadde wech geweest van op den kersavondt en in de voyage naer 

Brugge treckende, zoo hadden zy ook wel 3 ofte 4 allarmen, en waren sommige 

borgers en soldaten gevangen van de sterckte van Winendale, en op zeer groot 

rantsoen gesteld. Op dezen zaterdag zoo hebben de heeren noch gecontinueert 

de coornmaerct op de lakenhalle te houden, maer met gesloten deuren, want 't 

gemeene was zeer cort van coorne gehouden, want zy dat moesten halen met loot 

en noch niet al die het van doen hadden, en sommige vreesden zeere dat niet lange 

noch zoo gedueren zoude, maer dat men ten hende geen ofte luttel coorn vinden 

zoude, want het hadde lange in het woord gelopen datter coorne van Brugge met 

groot convoy gebrocht zoude worden, maer daer en kwam anders niet af; aldus zoo 

zullen wy Godt bidden om gratie en om zijn heylige genade en zullen hier mede 

henden dezen tweeden bouck, en zullen wederomme beginnen den derden met 

den nieuwjaer in Godts name. 

AMEN. 


Nederlandsche historie door Augustyn van 

Hermelghem. [Tweede deel] 

[1587] 

1 

Op den 10 sten van november 1587, zoo was 't S te Maertensavond, en het Gemeene 

heeft eenen schamelen S te Maertensavond gehouden met het groot overlast dat 

dagelijks het Gemeen, ja de geheele stede moeste lyden met de xiij vendelen 

Spanjaerden, die in garnisoene lagen binder stede, en hadder geweest sidert S te 

Michielsavondt, ende zoo geestelyke ende zoo weirelyke en zouden niet gemeent 

hebben dat het mogelijk zoude geweest zijn zoo lange binder stede te houden; maer 

men mag het wel seggen dat niemand en weet wat hy lyden mach dan als men in 

het lyden is. Men sprak dagelijks van 't vertrecken, maer daer en kwam noch en 

volgde anders niet; hier mede is S te Maertensavondt en S te Maertensdag gepasseert, 

en daer by den xij sten , xiij sten , en xiiij sten november. 


2 

Opden 14 van november, op dezen tijdt zoo scheen dat corts eenige veranderinge 

komen zou en de Spanjaerden vertrecken, want op dezen zaterdag zoo warender 

wel 30 ofte 40 peerden van soldaten ter maert om te verkoopen, want zy hadden 

groote menigte van peerden onder de xiij vendelen, wel 400 ofte by; van gelyke 

zeyde men dat tot Sluys gearriveert waren wel 9 ofte 10 groote oorlochschepen, 

ende alle wel gemonteert en toegerust ten oorloge, zoo was 't gevoelen datter eenige 

troost komen mochte. 

Op den 20 sten november, zoo was de paye van de Spanjaerden, die wel xij dagen 

binder stede geweest hadde, ten huyse van den prelaet van Vormeseele, 

wechgevoert uytter stede met convoy. 

Op den 4 den december, zoo clopte de clocke zeere op de kerke, toogende met de 

banniere datter peerde-volk was ontrent de stede, en 't was een cornette, die zeer 

groot was; zy hadden lange gelegen bin Venloo, en hadden hun briefven om op de 

Cassellerie van Ypre te komen liggen. Het meeste deel was binnen der stede gelaten 

om hun harnasch en andere zaken te vermaken; zy trocken met ofte wat voor den 

avond uytter stede van Ypre; voort alleomme begonste ontrent Ypre veel volk op 

meest alle plaetsen te komen, waer duere den landtsman groote travaillie hadde. 

Op den 5 den van december, zaterdag, de Boterpoorte open wezende, zoo heeft de 

Spansche wachte aen alle manspersoonen gevraecht van waer zy waren, en alle 

die zeiden dat zy waren van Reninghelst werden gevangen genomen in de 

Cortegarde wel tot 10 ofte 12 toc, en men zeide hun aen, 


3 

dat zy vier Spansche soldaten in hun dorp hadden wederstaen, en men maekte 

hunne vangenisse in 't Scaek, aldaer den provost gelogiert was, met eene wachte 

by hun, ende naer de waerheyd zy en hadden 't niet gedaen, maer den Gouverneur, 

capiteyn Ytorpita, maekte groot calaenge tot hunlieder laste, en niemand en mochte 

hunlieden spreken. Op dezen zaterdag zoo hadde het schoonder maertdag geweest. 

Op den 6 den van december, zondag zijnde, zoo is dat Ferdinand Boudens met Gillis 

Godsmil, Jan Goederzone en eenen jonckman, wonende met den voornoemden 

Boudens, gekomen zijnde naer Waesten van de afferen van den voorseiden 

Boudens, en om dat 't landt van Vlanderen zoo vele garnisoenen daer binnen was, 

zoo begeerde om wel te betalen den voornoemden Ferdinand convoey, 't welke 

Bollangier, zijn facteur, hem dede hebben tot xij arbeiders wel gemonteert metten 

voornoemden Boudens en zijn gezelschap, hun convoyerende tot bynaest half-wege 

Waestene en Ypre, waer zy van elkander scheeden; naer dien is den voornoemden 

Boudens met zijn gezelschap gevallen in handen van die van Vlessinge, zoo men 

niet anders en wiste als convoey van den voornoemden Boudens geschien was, 

hebben gevonden Jaques Bijssen, messagier van der stede, zeggende jegens hem: 

"Daer is goet gezelschap vooren!" Hy Rijssen, zeere loopende, is van gelyke gevallen 

in de zelve handen van die van Oostende, en waren maer sterck xiij ofte xiiij soldaten. 

Onder hun wasser een soldaet en ghyge, daer eens tot Ypre alles in gereedschap 

was, om hem gevangen zijnde te gaen hangen, naer de reducie van Ypre, ende als 

men om hem gink, om hem te gaen doen sterfven, was hy des nachts uytgebroken; 

zoo mach men wel seggen: zy komen van verre om geburen te verwerren. Om dit 

vangen was t'Ypre groote droufheid, maer de Spanjaerden en beroerden hun niet 

zeere, 


4 

want zy en hadden geen groote affectie totte borgerie, want als hadden zy gezien 

een poorter vangen, spannen ofte verongelukken, zy en hadden dien niet 

geassisteert, maer ter contrarie gelaten in alle benauwtheyd ofte noch meer 

benauwtheyd aengedaen. Op den viij van december zoo wasser zeer vele Italianen 

tot Waesten gekomen op Onzen Vrouwendag, wel 40 vendels, en alle omme was 

het vol soldaten; Godt doe 't wel gaen! 

Op dezen voorgaenden zondag, den 6 december, zoo preekte den Bisschop naer 

costume, alzoo hy alle sondagen dede, ende hy hadde ontfangen zekere briefven 

van zyne Altese, wezende tot Brugge, die welke begeerde met zekere briefven het 

inhoudt van deze dat den Bisschop het vertooch eerst aen mijnheeren, voocht ende 

schepenen met hun gekomiteert hadde 't zelve voor 't gemeene in den stoel zijnde, 

te wetene midts dat zyne Altese, zoo hy in zijn sermoen zeide, diens name by eenen 

jegelijken wel bekent was, als men hem zoo noempde den hertog van Parma, 

begeird hadde aen alle menschen het gemeene gebedt ten opziene dat hy vooren 

hadde een ende te maken van dezen tegenwoordigen oorloge, daer wy als noch 

op dezen tijdt in steken, zoo men wel in 't landt van Vlanderen zach datter wat op 

handen was, dat treffen zoude, aen de menigte van gendarmerie, die alle omme 

was, en want zyne Altese wel voorzekert was dat alle victorie moeste komen en 

verbeden zijn van Godt almachtig, zoo hy niet alleene steunde op de menigte van 

zijn volk, maer meest op 't gebedt van de goede devote menschen, zoo was't dat 

hy begeirde al zoo lange als noch den oorloge geduren zoude, alle sondagen overal 

de Zeventhien Landen zouden altijdts den eersten zondag van de maend gedregen 

zijn Processie Generael met alle devotie biddende voor zyne Altese en andere 

capiteynen en heeren, die met hem hun lijf voor 


5 

Godt en de koninglyke Majesteit aventuren; van gelyke voor alle het crijschvolk, die 

welke nochtans..........van leven en waren, alzoo men in........elken wel proufde daer 

zy......van gelyke dat voor dezen..........voren gaen eenen vastendag en......zoude 

wezen 's vrydags voor den........van gelyke om een iegelijk te.........om devotelijk dit 

te continuerene uyt zijn bisschoppelyke macht verleende hy.....crygelijk die vasten 

zouden en mette processie devotelijk gaen xl dagen aflaet, en zoo wie hem in state 

van gratie zoude stellen op de zondagen noch ‧xl‧ dagen. Noch begeerde zijn Altese 

dat men alle zondagen en mesdagen zoude dragen, elk in zyne prochie, processie 

zingende de litanie en andere gebeden, en in de groote cathedrale kerke alle dagen 

de zelve litanie zingen zoude, om Godt continuerelijk te bidden zonder ophouden, 

want wel noot was ziende de groote ende wonderlyke preparatie voor oogen. Godt 

doe 't wel gaen!. 

Op den vi van december, zoo overleedt den prelaet van Loo, wilent pastuer van 

S te Maertens, en hadde lange tijdt heere ende prelaet gezijn, en op den ix van de 

zelve maend zoo was hy met schoone processie en met xij torsen met den bisschop 

en alle de prelaten van der stede met eene schoone musicale misse in de voorkerke 

te S te Maertens....doen en daer naer begraven aen de zuyt..........in den binnenchoor 

vast aen het stapeel.......op de marge; dit was zijn wapen: eenen dolfijn wit in een 

root veld. 

Op dezen tijdt zoo was zyne Altesse vertrocken van Brugge naer 't Sas, en alle 

omme daer't noodt was ter oorzake van de groote preparatie, en van gelyke zoo 

warender aengeko- 


6 

men tot Waestene wel vichtig vendelen Spanjarden, zoo dat 't land alzoo vol volk 

was, als't oyt en was; het was maer gekomen sidert oust uyt Spanje, en was een 

miserabel volk van armoede, van roemenesoen als van ellendigheyd, zoo dat het 

volk van alle dorpen alomme zeere vluchtede, zoo dat men niet anders en verwachtte 

dan de ruwiene van West-Vlanderen; aldus stond het noch den winter niet wel te 

gane. 

Op den 12 van december, zaterdag, vertrokken 's nuchtens uyt Ypre ontrent 100 

soldaten, men zeide naer Brugge, en dat om de paeye, de welke aldaer gearriveert 

was; zoo van gelyke aldaer Ferdinand Boudens en Jacques Rijssen, Gilles 

Godschalck, een schippere van Stegers en Jan Goederhove, arbeider, was gekomen 

om het rentsoen. Boudens was t'Oostende en alle de andere gesteld op 1000 

guldens, Gilles Godschalck op 200, Rijssen op 100, den schipper op 100, 't welke 

voor hem was eene crancke aventure. Op dezen zaterdag zoo bleef 't coorn in state. 

Op den 12 sten december, zaterdag, zoo wasser by de Heeren van der Wet, by laste 

van den hove uytgeroepen en gepubliceert een placaet van het brauwen, dat men 

geen hooger bier van pryse en mochte brouwen dan van viij ℔ iiij ℔ en van iiij 

schellingen op groote boete en pene, voort zoo wasser geroepen 's anderdags 

processie generael dat alle ambachten, neringen en ander, naer oude en lovelyke 

costume zouden hun gereedt maken om de processie te versieren met hun persoon 

en toorsen. 

Op den 13 sten van december, zondag, zoo dede den bisschop een weerdig sermoen, 

tooghende dat de occasie van den tegenwoordigen oorloge zeer wel gefondeert 

was met recht 


7 

en reden, met schoone schrifturen en exemplen, en daer naer zoo drouch men 

processie en den bisschop drouch het heylig weerdig Sacrament omme, en daer 

was groote menigte van gemeene mede, en ook vele Spanjaerden; daer dede hy 

eene sollemnele messe, en elk badt Godt. 

Op dezen zaterdag, 's nuchtens, zoo trocken wel 100 Spanjaerden naer Brugge, 

men zeide om de spaensche paeye, en als zy wech waren zoo koste men zeer 

kwalijk huys houden mette reste die t'Ypre gebleven was, want elk wilde leven aen 

zijn patroon, zoo dat menig mensch grooten roey hadde, want zy zeiden: Men is 

om den paeye, 't is maer om drie ofte vier dagen. Maer wie leende, hy en creech't 

niet weder. Op dezen tijd zoo was het apointement gemaekt van die van Reninghelst 

van de gevangene, die over acht dagen, zoo gy hier voren vinden zult, gevangen 

waren, t'onreehte zittende in het huys van den geweldigen provost, en die van 

Reninghelst moesten geven wel 1000 guldens en noch hadden de Spanjaerden op 

de prochie schade gedaen wel van 300 ponden grooten; zulk recht dat ginker omme 

onder hun, maer het zoude mogen gebeuren dat mijnheere van Vaulx wel zyne 

clachte doen zoude aen zijn Altese, en dat eenigen dit geweld en forse den hals 

zoude mogen kosten, want hy hadde groot gehoor by zijn Altese. 

De Spanjaerden deden dagelijks op den naestgezetenen, die woonden ontrent de 

sterckte door hunne mosaten groot overlast doen; zoo is het gebeurt dat den pachter 

op t'Noordhof, 't goed van den bisschop, zy geen zaken respecterende, zijn de 

mosaten gegaen met groote zacken en hebben gehaelt colen en rapen; zoo dit 

zelve den pachter verdrietede zoo heeft hy ontrent dezen tijdt 't zelve aen drie ofte 

vier 


8 

mosaten wederstaen: niet te vrede zijnde dagelijks zijn goet zoo verliezende heeft 

eenen mosate geslegen; zoo zijn daer naer toe zeere vele Spanjaerden getrocken, 

en hebben alles genomen ofte in stukken gesmeten dat binnen den huyse was. Den 

pachter en zijn wijf hebben de vlucht genomen en zijn ontrocht; maer zy namen 

twee van hunne kinderen ende sloegen die zeere, en brochten die mede naer de 

stede gevangen. Aldusdanige exeessen gingen er omme dat clagelijk was dat men 

zulk was ziende onder Christene menschen; men zeide datter noch ontrent 

Audenaerde waren wel 14000 crijschvolk komende af. 

Op den 16 december, woensdag en quatertemper, zoo voor den avond kwam den 

paeye van de xiij vendelen Spanjaerden van Brugge af, met ontrent xx peerden en 

100 voetknegten, en men zeide dat zy zouden ontfangen vier paeyen ij‧iij dobbele 

pistoletten, en ij andere in laken, 't welke men verwachte volgende bin eenen dag 

ofte twee; aldus watter naer volgen zoude dat en was niemand bekendt, maer door 

dien datter zoo vele groote menigte van volke af kwam, zoo was te verhopen troost. 

Op den 18 sten van december, 's vrydags in de kwatertemper, zoo zeide men datter 

passeren zoude wel 20 ofte 25 vendels Spanjaerden, en ontrent den 10 uren zoo 

begonsten zy te passeren by drie ofte vier t'samen; maer ontrent den xij uren zoo 

passeerden zij dweers door de stede, komende de Meesepoorte in en ter 

Boesinckpoorte uyt, iiij vendels wel gemonteert en fray volk, ende ontrent den avond, 

rond drie uren, zoo passeerden al te samen xv vendels ende die eerste gingen 

logieren te Elverdinge ende de xv vendels kwamen wederom in ter Meesepoorte, 

en zoo over de maert langs de 


9 

Boterstrate naer Vlamertinge, en het waren de grootste vendels die noyt en waren 

gezien van Spanjaerden binder stede, en daer was zoo veel carroy achter, dat't 

ongelovelijk was, en daer waren mette peerden en de wagens en mette mosaten 

wel 500 peerden en meer, maer daer bleefver vele met hunne kennisse, met andere 

Spanjaerden, binder stede, en dit was oudt garnisoen; 't was het garnisoen dat 

kwam uyt Herentals, ende het crijschvolk Spanjaerden, die te Waesten lagen, die 

bleven noch aldaer, men zeide dat zy trocken naer Hondtschote. Daer waren 

schipwerckers, die kwamen van Antwerpen, en zeiden datter 20 groote schepen al 

claer waren ende gereedt, en zijn Altese was tot Antwerpen en het crijschvolk kwam 

altijdts aen van langst te nadere het Westkwartier, en noch zeide men voor zekere 

datter geen garnisoen en zoude blyven in het landt dan Duytsche, en d'ander al te 

schepe. 

Op den 20 sten van december, zondag zijnde, zoo wasser 's nuchtens een gebodt 

gedaen dat elke van de voerlieden, belast zijnde om te ryden met hunne peerden 

ende wagens naer Waestene om 't laken, daer mede de Spanjaerden zouden betaelt 

wezen, te halene, hun van stonden aen vinden zouden voor de Halle op groote 

boete; aldus elk voerman maekte hem gereet om de boeten en amenden met de 

slagen van de Spanjaerden te schuwen, en metten avondt zoo kwamen de voerlieden 

mette packen en met convoy. Op dezen dag zoo vertrocken de 15 vendels van 

Vlamertinge ende 4 van Elverdinge, alle Spanjaerden, maer tot Langemaerk zoo 

kwam'er op dezen tijdt, zaterdag en den zondag, en bleefven daer stille liggen 10 

ofte 12 vendelen andere Spanjaerden, en men verwachte noch wel 100 vendelen, 

ende dat alle in het Westkwartier; het stond geheel bystier te zyne en overal arm. 


10 

Op den 23 sten van december, zoo warender uyt Sluys gekomen wel xij vendelen 

Spanjaerden en nieuw volk daer binnen Sluys gesteken, en deze xij vendelen waren 

op dezen dag gelogeert tot Boesinge, en passeerden langs de stede van buyten 

en trocken naer Waestene; alzoo was't land van Vlanderen deirelyk afgeloopen 

aremlijk, en daer en was geene hope om eenige verlossinge te hebbene voor den 

uytkomen; pacientie! 

Van gelyke zoo wasser tot Leyden in Hollandt groote muterie geweest, de eene 

wilden Ingelsche hebben, maer stond de overheyd jegen. Daer warender die hadden 

conventie gemaekt met eenige capiteynen Ingelsche; maer en gerochter niet aen, 

zoo datter waren gevangen eenige capiteynen tot drie, en eenen drapier, geweest 

hebbende tot Ypre, en die drie waren op de maert tot Leyden onthalst, maer den 

drapier van Ypre opgehouden; zoo stond het in Hollandt en in Zeelandt, en gink niet 

veel anders. 

Op den Kersdag 's nachts, zoo dede men de matten en kersmisse in alle prochien 

binder stede naer de oude costume ter middernacht, en niet jegenstaende de menigte 

van de Spanjaerden binder stede vouchde eeniegelyk hem ter kerke, maer niet vele 

Spanjaerden en zachmer; want zoo vele affectie en drougen zy tot Godt ofte zyne 

heyligen dienst niet; maer de sommige myffelden en speelden den geheelen nacht 

tot ontstichtinge van goede devote menschen. Godt wilse bekeeren! 

Op St.-Jansdag, zondag zijnde, zoo hebben zy wederomme eene generale 

monsteringe gehouden binder stede van de xiij vendelen, en begonsten 's nuchtens 

vrouch de trommelen 


11 

te slane metten dage, en hebben geen poorten open gedaen voor datter eenige 

gemonstert waren, en vergaerden alle in de kerke van St.-Jacop, en men mocht er 

geen dienst doen bin die dagen, en den gouverneur dede by den capiteyn de 

compagnien de zuyt- en de noortkerk-deuren vernagelen by eenen smidt met groot 

yser, om dat de Spaensche soldaten geen ribauderie en zouden doen van twee 

rysen te passeren, ende de monstering-heeren waren zeer stranck ende de 

monstringe geduerde van 's nuchtens ten viij uren tot 's nachts ten twee uren, en 's 

anderdags den Onozelen Kinderdag zijnde, den xxviij van december, zoo en waren 

geene poorten open gedaen, want daer monsterden tot Poperingen 19 vendelen 

Spanjaerden en om dat de Spanjaerden hadden zulk eenen treck om hun altijdts 

te avenceren om den koning te stelene zijn paeye, zoo en was de poorte ter die 

oorzake niet opengedaen, ende elk verhoopte datter eenige veranderinge duere 

komen zoude; de zelve Spanjaerden, die tot Poperinge hadden gemonstert, kwamen 

t'samen tot Vlamertinge; zoo datter wel aen de 19 vendelen waren, iij Duytsche 

monden met de achterloopers, zoo zeide men, dat zy 's anderdags zouden passeren 

door de stede naer hun lieden kwartier. 

Op dezen tijdt zoo sprack men overal van de preparatie, die gemaekt was tot groote 

uytnemelyke koste van zyne Maj t zoo tot Duynkerke, zoo tot Antwerpen, ende men 

zeide dat men zoude corts gaen verkoopen alle de amonizie van de zelve schepen, 

eensdeels om dat 't bisschuyt niet wel gebacken en was, eensdeels om andere 

zaken, want het gink zeer onder den man datter eenige intelligence en eenige zaken 

hadden geweest met Dh r Aldegonde en Threlong, den admirael van Holland en 

Schotlant, met den grave van Hollack, dewelke waren de dry principaelste hoofden 

van de Geusen, en dat 


12 

er eenig bestant was met zijn Altese, den hertog van Parme, want de zake ontdeckt 

zijnde, zeide men dat zy in Holland ofte Zeeland gevangen zijn geweest by de staten 

van Holland, ende de Ingelsche, en noch meer dat zy alle dry onthalst waren, dat 

ter die oorzake den crijch als noch niet voorganck en zoude hebben ter zee. Deze 

voornoemde zake noch niet geheel zeker zijnde en hebbe nochtans dit gevoelen 

van alle man niet willen laten te schryven. 

Op den 29 sten december, zoo bleven op Vlamertinge en Elverdinge wel 19 vendelen 

Spanjaerden, zoo dat de arme landtslieden zulken noot leden als zy oyt hadden 

geleden, want in elk huys ofte goet mochter wezen 30 ofte 40 soldaten; zulke 

overlastinge en was daer te voren niet vele gehoort; Godt betert! 

Op den 30 december, zoo was datter passeerden 19 vendelen Spanjaerden 7 dycke, 

ende 't was eenen grooten noot, ja zulk eenen hoop nooit te voren gepasseert en 

was door de stede t'samen; maer de arme landtslieden moesten het al besuren, 

want men zeide dat zy tot Waestene zouden den nacht passeren, wel tot grooten 

en swaren overlast van den schamelen landtsman; want elk binnen Vlanderen nooit 

verlast geweest hadde als nu in dezen tijdt; pacientie! 

Op den Nieuwavondt, den lasten van december, 's nuchtens ontrent den negen 

uren, zoo het teken uytstekende, zoo wast 't ter Boesinckpoorte, en daer passeerden 

corts daer naer vier vendelen Spanjaerden, die hadden gelogiert tot Boesinge, en 

't was het garnisoen van 't Sas; zy trocken deur de stede naer Waestene, en 's 

daegs te voren zoo warender gekomen door Ypre 19 vendelen en 22 die daer lagen 

en 14 die kwamen van Wervieke af, en deze vier maken t'samen 


13 

59 vendelen en alle Spanjaerden, en binnen Waestene en daer ontrent en was 

niemand t'huys; want elk was wechgelopen, abandonerende alles dat zy hadden; 

zoo was den roep overal dat zy zouden trecken naer Arthoys, maer de waerheyd 

zal noch bekend wezen, want het accoord, dat die van Camerycke hadden van te 

vooren gemaekt, exspireerde den lasten december. Godt doe't wel gaen! 

[1588] 

Op den eersten dag van den nieuwen jare 1588, zoo was't vrydag, en men plochte 

op den Nieuwavondt van die van Waestene gepresenteert en gegeven te worden 

voor den arme ingezetenen, over zekere beteringe voor menig jaer, xij razieren 

tarwe, en den wagen moeste staen met den dissele op den stegere van de Halle, 

maer door dien datter niemand t'huys en was in Waestene, door de groote menigte 

van Spanjaerden, zoo en is alsdan niet gebeurt, dat in menig jaer, ja self in den 

Geusen-tijdt niet en hadde gefaelt. Metten inkomen van den Nieuwjare zoo was't 

redelyk zachte wedere naer den tijdt geweest; op dezen voornoemden Nieuwdag 

zoo passeerde er wederomme door de stede, naer den noene, als het lange geclopt 

hadde, peerdevolk ende voetvolk en alle naer Waestene naer den grooten hoop, 

aldus zoo was't Land van Vlanderen jammerlyk desolaet gemaekt door alle de 

voorgaende oorzake hier voren geroert. 

Op den 2 van januarius, op dezen tijdt zoo was het groot garnison tot Waestene, 

ende men zeide voor waer dat over vijf ofte ses dagen die van Bergen-op-Zoom 

hadden Vulvoorde, tusschen Brussel en Mechelen ingenomen en veel huysen 

verbrandt, ende vele lieden dood gesmeten en andere gevangen; zoo gink 't overal 

zeer kwalijk, en hoe't gink wy behielden altijdts ons garnisoen ende in andere 

plaetsen van 


14 

gelyke die in steden lagen bleven. Noch 's avondts op dezen voornoemden zaterdag 

zoo was't geboden de straten te cusschen van't mes, om 's anderdags de processie 

generael te dragen. 

Ontrent den Derthiendag zoo was het zachste weder dat oyt man en zach, want 

hadden de Spanjaerden in de stede niet geweest, 't gemeene hadde vele houdt 

gespaert, ja zoo vele dat 't houdt zoude beter koop geweest zijn dan in de liberteit, 

maer de soldaten ontzagen geen houdt, by redene dat zy niet en vraechden wat 

het coste; maer het was zulk eenen harden zanck voor de ingezeten dat noyt gehoort 

en was binnen Ypre; op andere tyden zoo hadde het volk wel groote armoede 

geleden; maer dit ginck alles te boven. Op Derthienavondt zoo coos men koning, 

maer den minsten deel, want de Spanjaerden allomme koning waren ongekosen; 

vele menschen kosten kwalijk nemen hunne pacientie, niet tegenstaende daer wiert 

op den Derthienavondt ommegeslegen metten trommele, maer wat men ommeslouch 

't was altijdts voren het beste. 

Op den 9 sten van lauwe sprack men zeere van het innemen van de stede van Hulst, 

maer het continueerde drye zoo vier dagen, maer 't en was niet zoo; want daer 

waren Duytsche in, ende daer was wat af, maer 't was belet en hetzelve garnisoen 

was uytgelicht ende andere daer in geleyd; van de gelyke zoo sprack men zeere 

van het vertreck van de Spaensche garnisoenen, tot ontrent de 60 vendelen, die 

lagen tot Waestene, van op te lichtenc; want niet mogelijk en was dat men het zelve 

zoude mogen houden, door dien dat alle man bystier was, ja in Kemmele zoo 

begonste het volk alle te verkwicken, maer mette Spanjaerden, die als nu de arme 


landtslieden travailleerden, zoo liep meest al het volk wech; patientie! 

15 

Op den 15 sten van januarius, zoo was't vrydag ende 'snuchtens zoo was de leere 

gesteld an't gerechte voor het Besant, en daer wiert gebrocht van der Zale eenen 

Spanjaert, eenen man van ontrent de 40 jaer oudt, ende was gekwetst in 't vangen 

in zynen buik, ende konste kwalijk gaen, maer emmers was hy ten gerechte gebrocht 

met ij van hunne priesters, en den geweldigen provost, maer daer waren luttel 

Spanjaerden ontrent 't gerechte. Hy wiert gerecht metter coorde met een libel op 

zijn borst, om dies wille dat hy, 't was onlangs geleden, het stalleken van Clays 

Griete, op de maert by nachte bestolen en opgebroken, en die het gedaen hadde 

wiert van den capiteyn der compaeynge gevangen, ende in de handen zijnde zoo 

dezen als heden gerecht, maer eenige andere wilden hem uyt handen van de justicie 

nemen en den capiteyn riep hulpe aen eenige eapiteynen, zoo stack den capiteyn 

der compaeynge dezen in zijn buyk en wierden beide in de vangenisse geleyd, en 

op den xiiij van januarius die de brake gedaen hadde totter dood toe gepijnt, zoo 

dat hy bleef op de banck, en wiert gedragen in het gasthuys en begraven, en dezen 

anderen pacient was by den anderen capiteyn der compaeynge gedaen hangen 

ende verworcht, en na twee uren wiert hy afgedaen, in 't gasthuys gedragen ende 

aldaer gebadt, en naer eene misse was hy met de processie van de ordene der 

Predicaren op de schoudere ter aerde gedregen met kerssen ende met flambeelen 

en 't billiet op zyne borst hielt in zyne sentencie, om dat hy wilde voren staen dieven, 

en de justicie wilde het bilet wech doen, en nemen uyt handen van den provost de 

occasie van zyne dood; hy wiert begraven te Predicaren. 


16 

Op den 19 sten van januarius, dyssendag zijnde, zoo passeerden twee vendelen 

Walen, te wetene Tourycourt ende Marcone van buyten omme naer dat er lange 

en vele gecloopt was op de kerke, en kwamen van Oudenburch ende trocken naer 

Meregem, om daer te gaen liggen, en men zeide datter noch 3 regimenten Walen 

waren afkomende al naer het Westkwartier, en men verwachte noch vele Duytsche, 

en van gelyke kwamen 5 cornetten peerden op de Casselerye van Ypre. Dus ginck 

het van langs te poverder in 't landt. 

Des avondts op dezen dag, achter 't lof van Onze Vrouwen te St. Maertens, isser 

in de kerke gekomen eene bruyt alle getompt en met blooten hoofde met eene 

cornemuse, en den bruydegom met een trommel, en in de kerke zijnde zoo en 

hadden zy geen bannen gehadt, en heer Michiel van Borre en heer Denijs en wilden 

hun niet meelen, maer naer veel en lange loopen aen den officiael, wierden gemeeld. 

Op den 20 sten van januarius, zoo Pierken, de knape van Jan Cabiliau, het welke 

woonde in het Gouden Lam op de Cooremaert, en de Spanjaerden, die wilden den 

wagen hebben om te gaen halen houdt, en hy en wilde die niet laten volgen, zoo 

heeft hem den soldaet met zijn rapier gesteken in zynen buyk, zoo dat hy 's 

anderdags geschauwt was, en op den zelven dag als hy geschauwt was, zoo was't 

den xxij van januarius, en zoo was Bette Mueries, de huysvrouwe van Jan Muerie, 

van eenen Spaenschen heere zeer gekwetst, eenen slach in't hooft heeft zy 

gecregen, dat men vreesde dat zy daer af sterven zoude, want zy ginck aen den 

coronel Ytorpita clagen al zeer bebloet zijnde, en eer zy konste wederomme t'huys 

komen zoo creech zy eene floute, en den gouverneur ende M r de Compaeyngie 

staken de hoere in de vangenisse ter Zale: aldus ginck t'Yper van langs ter argere. 


17 

Den 24, 25, 26 sten , ja de naervolgende weke, zoo continueerde altijdts het afkomen 

van alle de garnisoenen van zyn Altese, en kwamen van alle zyden naer 

Westvlanderen, en men zeide dat de grande revue, het welke was de vergaderinge 

alle byeen van peerdevolk en van voetvolk, zoude gebeuren ontrent Sockes op 

ander halve myle naer Bethune, alwaer dat meer dan vichtig duysent mannen onder 

peerdenvolk en voetvolk byeen wezen zouden, en alle de weke duren; zoo ruumde 

het landtsvolk van alle zyden met coyen en calveren, alle naer de stede; want in 

het marcheren van de garnisoenen daer en bleef niet. 

Op den 27 sten van januarius, zoo trock naer Waestene eenen lieutenant ofte alfere, 

met noch eenige soldaten; alzoo den wech van Waesten luttel was zonder 

Spanjaerden, om datter tot Waesten zoo vele lagen en van gelyke ook tot Ypre, zoo 

op den weg zoo warender Oostendenaers in busschagie, de welke hun besprongen, 

maer de Spaenjaerden waren te luttel, immers den lieutenant was dood geschoten, 

ende als de Spanjaerden van Ypre dit hoorden liepen zy zeer uyt, maer zy keerden 

ras wederomme, en vonden niemandt op hunnen wech. Op dezen tijdt zoo was't 

alomme vol; tot Kemmele daer liep het volk al wech, vluchtende met alle dat zy 

hadden, beesten en graen, maer men verwachte datter wel passeren zouden 40 

duysent tot Langemarck, verwachtende xiij vendels Engelsche, maer mcest Irsen, 

en dat waren de zelve die Deventer hadden overgegeven in handen van zijn Altese, 

en het is wonderlyk fray oorlochsvolck, die zyn Altese zeer lief hadde. 

Op den 28 sten januarius, donderdag zijnde, zoo wasser overleden eenen spaenschen 

capiteyn, liggende binder stede 


18 

in garnisoen, en hadde wel vijf weken ziek gelegen tot Pr. Emeloots, aldaer den 

gouverneur Ytorpita t'huys lach en zynen name was Valentyn de Galpe, ruyter van 

Malta, en drouch in zijn leven het kruys op zijn borsthabidt, en was begraven met 

groote pompe, en de vier ordenen gingen met elk een wassen kerse in de hand, 

die hun gegeven was, en eene groote menigte Spaenjaerden gingen voren al met 

brandende kersen in de hand, en men zonek met musieke met de corralen van 

St.-Maertens achter de strate al gaende eenige psalmen, en den Capiteyn van der 

stede, ja den Gouverneur zelve hielp hem dragen op de schoudere, en was over 

de mart gedragen door de zuydstrate, alzoo in de kerke van de Predicaren, en 

aldaer begraven voor het heylig Sacrament. 

Op den 30 sten van januarius, zaterdag zijnde, zoo was by den balliu van der Zale te 

rechte gesteld eenen Wale, den welken woonde in Hollebeke, en was van nederlage, 

maer hadde daer af voldaen; maer naerdien hadde hy in andere kwade fayten 

voortgegaen, en stak eenen dienaer van de gouvernance zeer naer dood, maer hy 

en stierf niet; om dies en andere was hy gestelt op een schavot, en gebonden aen 

eenen stake met 't sweird van justicie boven zijn hooft, eene half ure lang, en zijn 

hand genagelt op eenen block met eene cramme in de bardge, daerby de vuyst 

verbuert hebbende, en daerna gegeselt totten bloede en geteekend met teekenen 

van der casselerie, 't welk als voren terstond volkomen was, en gebannen te woonen 

in zyne prochie op zijn levende lijf. 

Op den eersten van sporkele wasser by de Heeren van der wet verbodt gedaen 

datter geen wagens en zouden uyt der stede ryden dan naer Bergen St.-Winocx, 

alwaer 


19 

lach ontrent noch 200 razieren amonizie coorn van de Spaenjaerden, en midts datter 

geen middele en was, om der vorst wille, zoo moest de stede leveren ontrent 500 

razieren coorn om te backene amonizie voor de soldaten. Op dezen tijdt zoo was 

in de stede gekomen den opperquartiermeester van alle de Spaenjaerden, en het 

scheen datter ordere zoude wezen, want men slouch terstond omme met vele 

trommelen, dat niemant en mochte van de capiteynen ofte ook soldaten eenige 

groene boomen hauwen, maer ten geduerde niet zeer lang, alzoo alle hunne geboden 

duerden. Op Onze-Vrouwen-Lichtmisse zoo drougen de Spaenjaerden processie 

van Onzer Vrauwen Roozencransken zeer schoone, en op dezen tijdt zoo was het 

landsvolk zeere getravallieert in alle houcken, zoo dat die van Langemarck alle in 

de stede refugierden met beesten en peerden. 

Op den 3 van sporkele, zoo overleed den prelaet van Vormezeele, heer Mathijs 

Moerman, die lange prelaet geweest hadde, en hadde vele groote veranderinge 

gezien, want vele cruysen hadde hy moeten dragen; zijn schoon klooster eerst 

gepilleert, in de eerste brake, in den lasten troebele verbrand, zijn boomen van de 

Geusen al af gekapt; binder stede hem uytgeterd, daer naer ter stede uytgejaecht 

van de Gentenaers, noch boven dezen van de Schotten van Meenen gevangen tot 

Comen, groot rentsoen gegeven, daer naer lange miserabelijk mette ertetycke naer 

de reductie gelegen, in 't laste jammerlijk geslegen van de popelizie, en daer naer 

in het leste van zijn leven met de gratie van het heilig Sacrament de weerelt 

gepasseert, en begraven met eene sollenincle misse te S. Jacops op den vijfden 

sporkele. Godt gedinke de ziele. Amen. 


20 

Op den 7 sporkele, processie generael gedregen op den eersten zondag van de 

maend naer coustume. 

Op dezen tijdt zoo kwammer altijdts crijchsvolk af naer Waesten, zoo Italiaenen, 

zoo Duytsch peerdevolk ende voetvolk, 't welke te verwonderen was. 

Op den 12 sporkele, vrijdag zijnde, zoo zijnder gevonden drie doode lichamen van 

landslieden, alwaer den eenen hiet Jan Hutte, landman en pachter in Zillebeke, en 

d'ander twee waren van Houthem, en waren wel xiiij dagen geleden vermoort 

geweest van Oostendenaers, om dies wille dat zy gevangen zijnde geen rentsoen 

ofte luttel wilden geven; zijn gevonden geweest ontrent Zillebeke-Meulene, door de 

groote menigte van vogelen die in 't zelve braemstuk uyt en in vlogen, zoo dat 

sommige landtslieden die daer passeerden zeiden: ‘Laet ons gaen sien wat caronerie 

dat daer licht.’ Zoo vonden zy drie doode lichamen, de ij waren zeere geschent van 

de wulven ofte honden mette vogelen; aldus was eene groote plage voor het landt, 

daer zoo menig duyst soldaet in was, dat de Oostendenaren zoo stout waren zoo 

diepe in het landt zulks uyt te rechten met xij ofte xvi persoonen. 

Op dezen tijdt zoo was 't volk in Ypre en Ypre-ambacht zeere getravaillieert, zoo 

dat noyt voor dezen zoo gestelt en was, want alle 't garnisoen, zoo Spaenjaerden, 

Italianen, Walen ende Duytsche moesten alle gehouden wezen binnen de limieten 

voren verhaeldt, zoo dat noyt schamelder schade en geschiedde binnen het 

Westquartier, ja zoo kwaet reysen was 't dat zy de lieden ontleetten, om te hebben 

achter landt dat zy begeirden; aldus was 't landt zeere getravaillieert, ja zoo dat den 

schamelen landtsman niet en hadde aen 't zyne. 


21 

Op dezen tijdt was't zeer sterck wedere van vorste, zoo dat de Spaenjaerden zoo 

veel hout brandden dat het ongelovelyk was, want daer zy het vonden 't was alle 

geabandoneert en om 't gemeene wat te secoursen zoo wasser op St.-Pietersdag, 

den xxij sten sporkele, met een halle-gebot gepubliceert: ‘Zoo wie wilde hout halen 

op de Waesten-causie van de mylesteenvoort moge 't houwen op beyde de zyden 

van de strate zonder misdoen; elk zegge 't anderen.’ Altydts strenge coude makende 

in de Sporkele zoo dat kwalyk houdt te bekomen was, maer sommige Spaenjaerden 

geen respect nemende op het gebodt by de Heeren gepubliceert van 't hout te 

moeten halen op de Waesten-causie, gingen aen alle zyden dat zy afhieuwen ontrent 

de ommeloopen, doende acn alle jonge boomen groote schade. 

Op den 26 sten van sporkele was't vrydag, zoo wasser uitgeleedt iiij Spanjaerden, 

die men zeyde te gaen hangen te Vlamertinge, alwaer eene potente gestelt was, 

en meester Boy heeft er een aengehangen en eenen een strop gegeven, en d'ander 

twee waren met bansuere ontslegen, en naer de dood was hy tot Vlamertinge 

begraven, en dit recht was gedaen van vrouwen cracht, die zy gedaen hadden aen 

een innocent kint en aen de moeder ook; was ontrent dezen tijdt dood gesteken in 

de Swane een peerderuyter van Labissesvolk, van eenen Spanjaert en niet 

gevangen. 

Op den 27 sten van sporkele, zoo was 't zaterdag en 't landtsvolk was zeere benauwt 

dat men vreesde dat de soldaten noch geheel 't platte land zouden ruwineren, want 

zy begonsten de beesten te rooven; de Duytsche tot Meesene quamen den nacht 

te voren in Reninghelst, en roofden op 't goed van Jacop Loot ses coyen en een 

peert, en daer was 


22 

een salvegarde ten kerkhove, maer zoo zy niet haest genoeg konste gereet wezen, 

waren de Duytsche wech en deure. 

Op den 28 sten van sporkele, Vette Zondag zijnde, zoo was de stede altijdts vol 

vreempt garnison als nu Hyrsen, Schotten, Duytsche, Spanjaerden, zoo dat men 

byna niet dan vreemde aensichten en zach; aldus was de stede van Ypre in eenen 

schamelen tijdt. Den lasten dag van sporkele, Vette Maendag zijnde, maer niet 

anders dan voor voorseyde Spanjaerden; want de poorterie moeste schamelyk 

pappen overal, en niemand en hadde recreatie dan zy. 

Op den Vastenavondt, wezende den eersten maerte, zoo en hielter niemand 

vastenavondt, maer zy zeere mal en brootdroncke liepen; de arme poorterie moeste 

daer op zien, en naer den noene zoo de heeren Schepenen-camere open was, en 

by eenen mosatgen moeste dat gedaen zijn, ofte by eenen vremden soldaet, was 

het schoon incarnaet laken van 't larige poffet, lanck meer dan ses ellen, gestolen 

ofte geweerd, 't welke wel weerd was 4-0-0, en 's avondts zoo liepender vele 

Spanjaerden mommen, maer de poorterie moeste daer op zien; aldus passeerde 

den eersten dag van maerte Vastenavondt. 

In den vasten zoo hebben de Spanjaerden, houdende den vasten den meesten 

deel in eere gelijk Barbaristen; want den meesten deel eyeren en vleesch aten, 

zeggende dat zy het doen mogten. 

Op den iiij van sporkele, donderdag zoo lagen de Oostendenaers op de 

Waesten-causie (kassyde) ontrent den mylesteen, en hebben sommige persoonen, 

komende van Rijssel, gevangen, te wetene Christiaen Lamoot, den ouden; Anceel 


23 

Van Wervycke en den gekorenen prelaet Van Loo, by den raed van Staten 

geprononceert abt, en zynen name was heere Jan Snepgadt, eenen van de monicken 

van 't zelve clooster; ende hadde lange gestaen tot Rijssele te St. Morrissen; noch 

warender gevangen twee vrouwen: de weduwe Van Pauwels van de Steene, en de 

huysvrouwe van Jaques Kesseman en den bode van Rijssele, die ontliep, en meer 

personen; men zeide dat zy eene vrouwe vermoort hadden, en zoo haest als de 

mare voor zeker kwam tot Ypre zoo vergaderden wel 200 Spanjaerden, en trokken 

t'allen poorten uyt, en waren den nacht uyt, maer en hebben niemand gevonden. 

's Anderdags waren op de Waesten-causie vermoort vier mannen, drie schenen te 

wezen arme zeven-vercoopers en den anderen eenen passagier; dus armen 

verdrietelyken tijdt was't. 

Op den 2 van maerte, passeerden iiij vendelen Spaenjaerden door de stede te 

Meese-poorte in en ter Tourhoutpoorte uyt naer Boesinge, en van daer naer Loo. 

Op dezen tijd sprak men zeere dat het accoort by den koning van Spanje was 

geaccoordeert van Ingeland, want men zeide voor zeker dat tot Rijssel was 

Camerycke gepubliceert vyand; aldus verwachte men anders niet dan oorlooghe 

jegens Vranckrijk. Godt doe 't wel gaen! 

Op den 4 van maerte, liepen de Oostendenaers op de rechte bane van Beselaere 

en vingen den bode van Gend met noch eenen manspersoon van Gend en eene 

vrouwe; zy hadden van den voornoemden man veel geld dat zy hem namen en 

noch eenige bagen en juweelen; alsdan lieten zy de vrauwe gaen, en noch eenen 

Waelschen soldaet met den bode van Gend; maer scheurden alle de brieven, die 

hy hadde, en deden hem zynen sweet-baey afdoen, en gingen 


24 

deure met heer Daniel van 't clooster te Loo, maer 't en was den gecorenen prelaet 

niet, en noch toe hem Christiaen Lamoote, den ouden, zeere benauwt ende bedruckt 

mitsgaders Anceel van Wervicke en dien man van Gend en noch eenen bode die 

kwam van Brussele, dat waren vijf personen; deze Oostendenaers waren meest 

alle gecleet in Spanjaers abitten, die zy waer hier en daer vermoort hadden; aldus 

zoo was 't zorgelijk reisen en dat niemand en dorst buyten der stede gaen. 

Op den 5 de van maerte, zoo is tot Duynkerke ghearriveert een schoon ingels schip 

met eenige ambasatten van Ingeland, alwaer eene van de principaelste van Ingeland 

mede was, eenen milord, en was een oudt man wel van 80 jaren, ontfangen zijnde 

met groote blijdschap; en van gelyke zoo warender diversche schepen met ostagiers 

tot Oostende met vele Ingelsche edelmans gearryveert om aldaer, zoo men zeide, 

binnen Oostende de ostagiers van onzen koning te ontfangen. Aldus hadde het volk 

van ons groote hoope van troost; want tot Antwerpen zoo gaf men dagelyks geld 

uytte datter onthier en alf vasten zouden gearriveert wezen ses coopvaerdy-schepen 

geladen met spaensch goed tot Antwerpen, lossende 't zelve voornoemde goed 

aen den werf ofte binder stede zonder schade ofte belet van Vlyssinge, ofte ter 

Maese, ofte te Oostende, of Lillo; want men zeide voor zeker dat in alle deze geuse 

steden en sterckten hun verboden was niemand aen te spreken ofte beschadigen. 

Binnen deze weke en heeft men niet gehoort dan alle omme droufheyd en verdriet 

van den schamelen landsman, die over al ontrent Ypre zeere verlast was van alle 

natien 


25 

van konings wege, ja zoo verlast dat sommige landslieden alles verlieten dat zy 

hadden en kwamen binder stede, en daer warender sommige soldaten, dewelke 

lagen op hunnen pacht, die tot Ypre kwamen zouken hunnen meester, en als zy 

die vonden, zoo deden zy de zelve met hun gaen zonder dat het magistraet daer 

dorste tegen zeggen, en daer warender sommige pachters die niet en gestonden 

met een pond groote daegs. Aldus armelyk stond het platte landt en de stede van 

gelyke. 

Op den 12 sten maerte, Crake-zaterdag, kwamer eene ghyge in, die zeide datter 

kwaed volk was tusschen Hollebeke ende de Wasten-causie; zoo trocker mette 

zelve ghyge wel 100 Spanjaerden, en komende ter plaetse hebbender wel gevonden 

18; de Spanjaerden dit ziende hebben alle meest de vlucht genomen, maer 

hebbender vier ofte vijf gekregen en metten avondt gebrocht in de stede, en men 

zeide dat het waren Ingelsche van Oostende, maer andere zeiden dat 't waren 

Hyrsen en Ingelsche, die over 's konings zyde dienden, 't welke waerachtig was, 

want zondag, 's anderdaegs, zoo trocken noch uytte wel vijftig Spanjaerden, en 

kregender wel vijf ofte ses Yrsen en Ingelsche van Langemarck, ende hebben die 

gebrocht voor den noene ter Zale, maer bin een hure ofte twee daernaer is hunnen 

capiteyn om hun gekomen, en heeft zoo schone aen den Spaenschen bevelhebber 

gesproken dat zy de laetste gevangene, dezen dag ingebrocht, uytgeeregen hebben; 

maer daer bleven d'ander noch in de gevangenisse. 

Op dezen tijdt zoo wast den zorgelyksten tijdt die men vondt; want van de laetste 

gevangene, te wetene Christiaen Lamoot en noch drie toe hem en hoorde men noch 

tale noch teeken, 


26 

zoo dat men vreesde dat zy ievers zouden vermoord zijn: daer en was op dezen 

tijdt geen ander gevoelen van hun; 't was zoo sorgelyk voor de cooplieden dat de 

schepen, die af kwamen van Cales en Duynkerke, niet en mochten komen zonder 

convoye, want waren alle aengesproken, en daer uyt genomen dat zy wilden, zoo 

datter sommige cooplieden de passagie van der stede schuwende waren; zoo kwalijk 

ginck't; ontrent Ypre, en binnen Bergen-ambacht en Vuerenambacht, zoo en was 

er niet eenen soldaet dan binder stede, 't welke voor de stede van Ypre en de 

casselerye groote schade was, want in Belle ende Belle-ambacht ende Ypreambacht 

waren van alle natien, te wetene Spaenjaerden, Duytsche, Walen, Ingelsche, 

Schotten en Yrsen te peerde en te voet, wel 20 duysent mannen. 

Op den 13 sten van maerte, zoo was't eenen soberen Craken zondag; want voor 

dezen tijdt noyt geen soberder; want niet een coopman en kwamer binder stede of 

rondomme het ommeliggende garnisoen, maer den dag passeerde zonder 

swaerheyd. Op den eersten dag van de Ypre-mart, 't welke was op den 15 sten van 

maerte, 't welke niet en hadde gezien geweest voor dezen tijdt datter noyt laken 

noch geheel noch half en was op de Halle; want voor dezen tijdt zoo wasser altijdt 

wat, maer dit was den sobersten tijdt dat noyt en was gezien; het moeste t'samen 

met pacientie verdragen zijn, dit was den besten raet; maer de Spanjaerden deden 

alle dagen convoey voor de persoonen, maer daer kwamen luttel ofte geen. 

Op den 16 sten zoo heeft men begonnen te stellen boven de vaute de zoete Lieve 

Vrouwe, en dat by de Spanjaerden tot groot leetwezen van der stede, gelijk zy 

moesten komen op- 


27 

brengen de catholike religie, als of men voor hun inkompste alle Luteranen zouden 

geweest hebben; maer verbeid den tijdt, want alle dagen noch niet en zijn ten ende 

gekomen, want men zegt voor een claer spreekwoord: ‘Men mach den dag niet 

prysen voor hy gecomen is ten avondt.’ Godt doe 't wel gaen! 

Op den 16 sten van maerte, zijnde 's woensdags in de Ypre-mart, zoo is er wat vrempts 

omme gegaen, te wetene binder stede, want de Spaenjaerden zeere verzochten 

vleesch te etene in dezen vasten, maer den bisschop die en heeft het niet 

geconsenteert, maer zy door valsche briefven, zoo zy zeiden, van den paus 

geconsenteert, begeirden mijnheere voocht en schepenen en door bedwang zoo 

verre als het in hun was, hebben 't geconsenteert, en het vleeschhuys heeft 

opengestaen, 't welke brocht eene groote confucie, tot groote schande; maer Godt 

zal de Spanjaerden alzoo helpen, alse in noot komen; niet jegenstaende elk mochte 

't aenschouwen, 't zy mannen ofte ook vrouwen. 

Op den 7 de maerte, op den donderdag in de Yper-Mart, zoo was geleyd den eersten 

steen van de kerke der Jesuwieten by die van der wet ofte iemand uyt hunnen name, 

te wetene van 't huys van Steene de Mol in de Montstrate, en hadde in voorleden 

tyde geweest een groot drapiershuys en daer naer een huwehuys, en gingen dacraf 

eene kerke fatsonneren tot Godts eere, ende tot vervorderinge van 't gemeene: 

maer met dat zy, die Jesuwieten, vereregen hadden, door het overlyden van den 

prior van Nepkerke, alle 't goedt, zoo hadden zy beter middelen dan zy van te voren 

hadden, en van gelyke zoo gebruykten zy alle het goed dat hun toegeleyd was van 

de abtdesse van Merckem, 


28 

die noch levende was, maer hadde soberlyk om by te leven; door alle deze middelen 

zoo bestonden zy dit werck te maken, 't welke vele costen zal; altijdts was het 

begonnen. 

Op den 8 sten van maerte, vrydag zijnde, zoo hebben de beenhouwers 't vleeschhuys 

niet open gedaen, waer omme den capiteyn de Campaengie en meer andere zeer 

gram waren, loopende gelijk een dul mensch, slaende sommige vleeshauwers, om 

dat zy de slooters niet en wilden geven, maer wilden hun excusie doen aen de 

heeren; en mijnheeren en konsten 't niet wederstaen en hebben't moeten laten 

geschieden jegens hunnen danck, en de vleeschhauwers hebben 't vleeschhuys 

moeten open doen en het zelve stofferen, 't welke voor Godt en voor alle menschen 

was groote zonde; want zelve buyten den vasten noyt het vleeshuys open en stond 

op eenen vrydag, en nu in den vasten. 

Op den 22 sten van maerte, maendag zijnde, zoo passeerde door de stede Labysses 

cornette lichte peerden, en hadden lange gelegen op de Casselerie van Ypre; men 

zeide als zy zouden vertrecken dat zy naer Bapaume zouden trecken, maer trocken 

andersins af, om te gaen liggen naer Loo in Vuerenambacht, alzoo was 't land alle 

omme afgelopen. 

Op dezen maendag, zoo was't Groote Gemeene vergaert, 't welke niet en hadde 

vergaert gezijn sedert dat het garnisoen van de spansche natie binder stede was 

gekomen, en daer wierter vele zaken gehandelt, eerst om eenen nieuwen tresorier, 

de welke noch zijnde den tijdt tegenwoordig, was Pr. Renier gecontinueert, 

aengaende van de accyscn te 


29 

laten mette servise, was noch toegelaten op den ouden voet te collecteren en meer 

andere zaken gehandelt, zoo touserende de statuyten en van gelyke de weeserie 

met noch sommige requesten. Op dezen dag begonsten de Spanjaerden eene 

groote stellinge te maken voor de vaute om processie te dragen, zoo zy zeyden op 

Onzen-Vrouwendag half-maerte. Alle deze vier dagen hebben de Spanjaerden 

zeere gedaen wercken alle de wercklieden van der stede aen de stellinge voor de 

vaute, alwaer eenen autaer opgesteld wiert, en een breden steger van acht ofte tien 

voeten wijt. Alle deze zaken die zy uytleyden waren ten koste van der stede, en 

zouden op Onzen-Vrouwendag 's nuchtens processie dragen, en naer den noene 

groote zotheyd, hetwelke zy begonsten op Onzen-Vrauwen-avondt; metten avondt 

zoo reden zy te perde vermuseleert met fauvisagen en met witte eleederen, met 

tutten op hun hooft, met flambeelen en boorrellien wel tot den middel-nacht, en 

omtrent den zeven en half zoo kwamen speellieden, die zy van Ryssel ontboden 

hadden ende speelden op de stellinge lange poysen voor Ons-Vrouwenbeeld; met 

alle dusdanige manieren zoo brochten zy dezen Onze-Vrouwen-avondt deure, en 

om alle deze zaken te ziene zoo kwamen veel Spanjaerden van buyten, die de 

schamele poorters verlasten met te logieren, want in sommig huys zoo warender 

vijf oft zes. 

Op Onzen-Vrauwedag half-maerte, vrydag zijnde, zoo begonsten zy metten dage 

de stellagie zeer te gaen behangen om hunne processie te vervorderen, ende boven 

op zoo wasser eenen autaer gemaekt en zeere verciert met kersen en kandelaren 

en de geheele stellayge behangen metten langen breden steger, alle met tapijdt; 

en daer liepen achter de strate twee compagnien masschers, te wetene: x ofte xii 


30 

mannen fray geeleed met guellewe haren en met fraye trongien, met bellen aen de 

voeten, ende eenen met eene pype spelende en met een trommele, en dansten 

zeer fray met kromme stokxkens, die in tween bracken, en daer ik schryvere van 

deze in verwondert was; zy kwamen dansen te Predicaren in der kerke voor t' Heilig 

Sacrament, en trocken van daer me t twee personen gecleet gelijk duyvels met 

blasen aen stocken, slaende de knegten om plaetse te maken waer zy dansten; 

daer was noch een ander compagnie gecleet gelijck Pragenaers in vrauwe-abyten 

met een gelyk trommelen en deden in het dansen zeer wel hun devoir. 

Ontrent den 9, uren hebben sommige Spansche capiteynen den bisschop gaen 

halen in het Predicaers, en hebben hun processie begonnen, alwaer groote menigte 

van Spanjaerden mede gingen meest met keirsen, en tusschen hunlieden ginck de 

processie van de Predicairen, en achter hun binnen zoo gingen beide de companien 

van de twee dansen, 't welck zeer vreempt was, en zy drougen, t' waren eenige 

alfeeren, onze Lieve Vrauwe in een kleyn huyseken en daer naer het heylig 

Sacrament, en achter den bisschop doende de processie door de Mont-strate, 

Boter-strate, Aelststrate naer St. Maertens, alwaer deze dansen altijdts in de kerke 

speelden hunne personagie, en den bisschop dede de hoogmisse, en naer de 

hoogmisse zoo ginck de processie naer de mart, en den bisschop stelde 't Heylig 

Sacrament op eene tafel voor de stellagie, en hy met schoon spel van musique is 

boven op de stellagie gegaen, en daer voor het nieuw beeld sommige orasien 

gelesen, alwaer de Spaensche natie groote blijdschap gemaekt heeft, met fusseyen, 

schut-vieren, wielkens vul griex vier, dat geen kwaed en dede, getryompheert, waer 

mede de processie ende genomen heeft, en is weder 


31 

naer de Predicaren gegaen. Naer den noene zoo slougen alle de trommelen van 

de xiij companien en hebben vergaert elk voor zynen alfeeren van der stede, en 

den meesten deel van 't garnisoen kwam met vliegende vendels ter mart, maekte 

daer met groot geluyt van schieten alle de spyzen in ordere, twee rysen groot allarme 

op elkanderen, 't welke zeer triomphant was, voor die zulk doen geerne zagen; maer 

den meesten deel van de poorterie hadden liever hun vertreck gezien, maer den 

tijdt en was niet gekomen. Alsdan dit allarme aldus gedaen zijnde, ontrent den 3 

uren naer den noene, zijn zy van der mart getrocken, en zoo ze aen al met vliegende 

vendels de wachte van den commandant des avonds op gegaen was, en d'ander 

vertrocken, zoo kwamen de dansersen en dansers, die daer gedanst hadden, en 

op de stellaygie van gelyke; zoo heeft men corst daer naer voor Mynheere van 

Wiezes, aldaer de strate toegereedt was al met mes en aerde, eenen gans gaen 

binden tusschen twee staende zullen, by de beenen metten hoofde nederhangende; 

daer zijn gekomen te peerde wel 25 ofte 30 Spaenjaerden, al by drye ofte vier gelijk 

gecleet, d'eene partie gelijk Pollacken, d'ander gelijk Turken, d'ander gelijk Sweden, 

anderen gelijk Moren en sommige gelijk Juffrauwen, met parijsch toysele anne, 

metsgaders meest alle vermuseleert met fauvisagen van zeer trollich faetsoen; daer 

waren er in gelijck zots, en daer warender dry provosten met geschilderde stokken: 

blau en wit. Als den gans aldus getrocken was, de welke hadde afgetrocken, die 

gelijk eene juffrauwe gecleedt was, hebben alsdan den gans afgedaen en gegeven 

diezen afgetrocken hadde, bonden aen de coorde eene fraye levende catte en die 

maekte zulk een spel, slougen die zeer loopende met de peerden met vusten totter 

dood; daer naer die commissaris zaten: den coronel met eenige capiteynen, zittende 

op de 


32 

banck voor Mijnheer van Wiezes, hebben den rinek gaen steken metter lancie, en 

den eersten in zot abyten drouch met de eerste den rynck zuyver weg, en alle de 

zuydtstrate stond zoo vol, en alle de vensteren van de huysen lagen al vol vrauwen 

en mannen, en tot Mijnheere van Wiezes lagen vele jonge dochters, ende als die 

vermuseleerde Spaenjaerden den rinck zuyver afstaken ofte touseerden cregen 

prijs: een paer handschoenen en som zyden nastelingen, die welke zy presenteerden 

metter lancie ter venster aen eenige jonge juffrauwen, en dat geduerde wel 3 uren 

tot den avond; bin dat de poorten gesloten waren zoo kwam een wagen met geld 

om de Spanjaerden te betalen een paey ende men dede de poorten open, en hadde 

convoy van XXX Walen, en als den wagen binnen was zoo sloot men weder omme 

de poorten toe; aldus verginck dezen dag met groote triomphe, maer deden de 

poorterie grooten kost, want daer was eene groote menigte vremde Spanjaerden 

binder stede by honderden; maer het was zeer schoon weder, ende metten avond 

trock elk in zijn logist. 

Den 28, 29, 30 sten en de geheele maend van maerte, zoo sprak men zeere van 't 

vertrecken van 't garnisoen van 't Platte Land, want 't was qualijk mogelijk dat het 

volk zoude konnen langer lyden, duer dat elk madt was, zoo 't scheen voor de 

waerheyd dat al zoetelyk zoude schynen te gebeuren; want van Meesene zoo 

trocken de Duytsehe, en van gelyke van Wervicke, zoo dede van Dickebusch een 

vendele van dc 2 Spaenjaerds, en men zeyde dat den pays niet deure en zoude 

gaen; Christiaen Lancoot kwam dezer weke uytter gevangenisse van Oostende, 

maer Anceel van Wervicke vermoordden zy, op een half myle naer by Oostende, 

zeer jammerlijk. 


33 

Op den 3 den april, zoo was't den eersten zondag van der maend van april, en 't was 

geboden processie generael, alzoo 't wel over 4 maenden geweest hadde ten 

verzouke van Zijn Altese. Om dat 't vul weder was zoo drouch men 't Heylig 

Sacrament door de Clooster-poorte, daer den ommeganck alzoo wederomme in de 

kerke te S te -Maerten keerde; naer de processie zoo was heer Jan Snepgat, religieus 

van 't clooster van Loo gewijdt abt van Loo, en daer meenden wel ander te zyne, 

maer van deze zoo en bemonde men niet; op den noene zoo luyde een half ure te 

S te -Maertens, en achter den noene ende 's avondts de vigelie en uytvaert van den 

overledenen abt, alzoo het costume altijdts is, dat men geen uytvaerden en doet 

over eenige abten dan 's anderdags naer het wyden van den nieuwen prelaet; aldus 

zoo verwachtte den schamelen mensch de uytvaert. 

Op den 4 den van april, zoo was de uytvaert gedaen van den overleden abt van Loo, 

en den nieuwen prelaet dede de messe van de zelve voornoemde uytvaert zeer 

solemneel, want men zanck de misse met musique en naer den dienst zoo dede 

men het achter-officie, en men dede de arme menschen van der stede schoone 

almoesen, want daer wierder in de kerke gedeelt 400 brooden, en voor der kerke 

deure warender buyten gehangen dry schilden; in de middele de wapen van den 

overleden, en boven de wapen van den bisschop, en in den middele de wapen van 

den nieuwen prelaet, heer Jan Snepgat. 

Op dezen tijdt zoo was Zijn Altese gekomen tot Brugge, en men sprak wederomme 

van 't vertrecken van de soldaten tot 4 regimenten, al Spanjaerden, maer wat 't zijn 

zal staet onseker. 


34 

Op den 6 den april, isser eene vremde zake gebeurt t' Ypre aen een Jeroen Van der 

Strate, genaempt Paternosterman, naer zijn ouders name. Geleden ontrent eene 

maend ofte ses weken, werd van den wagen van Rijssel genomen sommige 

coopmans-goed, onder welke Jeroen verloos een pack saeygaren, en op den eersten 

dag van april bevondt zich zijn garen by eene vrouwe van Dixmude, die 't t' Ypre 

brochte te kopen, en hy het ziende heeft 't zelve, present 2 poorters, aenveerd en 

zijn goet genomen, en 's anderdaegs zoo was de vrouwe gevangen; nu op den 

vijfsten april is gekomen eenen viandier van Dixmude aen den gouverneur Iterpita 

tot Ypre, heeft verzocht dezen Jeroen gevangen te hebben, 't welke zoo gebeurt is. 

De Spanjaerden hebben hem uytten huyse gehaelt, en gestelt aen de cortegarde 

op de mart, hem bevelende van daer niet te gane voor hy zoude den viandier zijn 

garen, zoo hy zeide, wederom gegeven hebben; hy Jeroen zeide dat het zijn goet 

was en dat hy dat vervrocht hadde; niet tegenstaende wat de wet hemlieden, de 

Spanjaerden, moeyde, zy hebben hem gehouden voor de cortegarde van den vj 

dag en nacht totten vij naer den noene; maer dan ontrochte hy met voorsprake en 

borge. 

Bin deze tegenwoordige weke ten halfven, zoo isser tot Duynkerke een schip uyt 

Holland gearriveert met caes en ander hollandts goed, en liggende onder de 

oorlochschepen, de bootsgezellen en de schippers hunne vaerde gaende; bin corten 

tijdt daer naer zoo is geoperreert, gelijk over ander tyden op de stockaden voor 

Antwerpen gebeurde: 't was bedroch, het vier isser in gekomen en mede zijn 

sommige oorloochschepen in stukken gesprongen en derclijk geschent en veel volk 

mede dood gebleven; dit is waerachtig. 


35 

Op den 9 sten april zoo lichte op de Spaenjaerden, die tot Waesten gelegen hadden 

langen tijdt, en daer en bleef niet cenen; zy passeerden meest alle duer de stede, 

en van Dickebusch zoo lichten zy ook, en men hadde gevoelen dat zy zoo uytter 

stede lichten zoude; op dezen dag was't marckdag. 

Op den 11 sten van april, 's maendags in de goede weke, zoo waren de poorten 's 

nuchtens tot by den 8 uren gesloten; daer was een Spaenjaerd gequetst van der 

nacht, en men wilde weten wie dat zelve zoude gedaen hebben, en als de poorten 

open waren zoo kwam den geweldigen prevost van 't regiment van de nieuwe laste 

Spaenjaerden, en haelde twee gevangen Spaenjaerden liggende in de gevangenisse 

van die te Waesten gelegen hadden, en hadden sommige pachtgoên verbrand in 

de zeven gilden van Waesten, en hy ginck met deze naer Vlamertinge om te 

justicieren, ende daer warender twee dewelke waren van den quartier, die te Belle 

lagen, ende hadden dood geschoten hunnen capiteyn, en als zy uytter gevangenisse 

gehaelt waren, passeerden zy voor de beelde van Marie, nieuweliks gestelt boven 

de faucte; de Spaensche priesteren, die met hun gingen met een deel Spanjaerden 

en den capiteyn de Compinge, zeiden hun: ‘Doet uw devosie!’ En zy deden't, en 

opstaende daer op de mart zijn voortgegaen, en corts daer naer waren zy gehangen 

en verworcht aen eenen boom tusschen de ramparde van Brugge. 

Op den Schorten Woensdag zoo begonsten de Spaenjaerden gereedtschap te 

maken in't gasthuys, op de mart, om 's anderdags Witten Donderdag te vieren en 

leenden allomme het schoonste tapijdt en schoone fluweelen cappen, en de 

wercklieden van der stede timmerden alle zeere, en op de 


zuytzyde van den choor buyten den choor daer maekten zy een tooch. 

36 

Op den Witten Donderdag, den 14 sten van april, naer den noene, zoo deden zy zeer 

vele groote menigte wassen keerssen bernen en flambeelen, en 't wasser zeer 

costelijk; want zy de trappen al hadden gedeckt met roô fluwen cappen en tornikelen, 

en op elke zyde van den autaer, die hooge stond wel xii ofte meer trappen, stond 

beneden op de oostzyde, alle gemaekt en fray gecleed, Salamon, zyn ingemond 

met beyde de vrauwen van de kinderen, het eene dood, en op d'ander zyde het 

beeld van Onzen Heere, zittende aen S te Jacops put, en het vrauwken van Samarie, 

en buyten de kerke zoo ginck Judas mette busse, en aen eenen vlienderboom 

eenen duyvel zittende in zyn nocke, 't welke een zeer gruwelyke dinck was om te 

ziene, en 't waren al personagien, eene manspersoone groot; en voor den tooch 

binnen stonden iiij soldaten, alle in de wapenen, elk met visieren an't hooft gesloten, 

met een halebarde in de hand, en achter 't sermoen van de fremineuren zoo ginker 

zeer veel volk de zeven kerken, en in 't Gasthuys konste zeer kwalyk uyt ofte in, om 

de menigte van den volke. Nota, om dies wille dat men zeere gesproken hadde van 

het vertrecken van de Spaenjaerden, maer 't was nu wederomme al suys, zoo zeyde 

men dat hun verboden was te geselen op den Witten Donderdag, maer 's avondts 

de beeorelyke wachte opkomende al met slepende spiessen en roers, die contrarie 

dragende vendel ook slepende; zoo stelde men de cramen om de lazerese menschen 

naer costume, maer omtrent den 10 uren zoo warender eenige die gingen 

processiewijs met flambeelen styllachtig, en onderhielden noch hunne oude costume, 

vermuseleert hem lieden 


over schouder slaende, alzoo zy in 't jaer 72 deden, als zy t'Ypre ook waren. 

Op den 15 sten april, Goeden Vrydag zijnde, heeft men 's nuchtens de passie 

37 

gepreeckt te Sinte Maertens, Rolle den S te -Jans broêre, en pater Godefridus, jesuwiet 

tot S te -Pieters, beide den vijf uren beginnende naer oude costume, en de 

Spanjaerden gingen zeer de zeven kerken; de gevangene riepen: ‘Geeft de arme 

gevangene brood!’ alzoo men van ouds tyden 't zelve gewoene was te doene; maer 

het gemeene volk en was van de Spanjaerds niet te min gequolen, en moeste met 

Onzen Heere en met zijn Lieve Moeder pacientie leeren, want wie hy zoude geweest 

hebben binder stede en zoude niet gezeyd hebben dat hy de Spanjaerden zoo lange 

binder stede zoude hebben gelogeert en zoo vele...; maer elk verbeyde eens 

verlossinge met Godts hulpe. Op den Goeden Vrydag 's avondts, tusschen 9 ofte 

10, zoo passeerder noch eens de geselaers, maer luttel, en daer was eenen die 

drouch een groot cruys gelyk dat staet in de middele van de kerke, en ginck daer 

mede de 7 kerken; aldus zoo onderhielden sommige zulke vremde manieren, maer 

niemand geoordeeld hadde beter te zijn eerbaerlijk te leven. 

Op den 17 sten april zoo was 't Passchen, ende daer en gebeurde niet dat weert was 

te schryven anders dan dat het volk hem devotelijk totter kerke vouchde, maer luttel 

Spanjaerden; want 't scheen dat zy niet veel van den Passchen en maekten, maer 

bedreven altijdts hun hoererie, zoo wel op den Paschdag als op den Goeden Vrydag; 

alle dagen gebruykten zy tot kwaedtheyd, zoo wel in den Vasten als achter Passchen. 

Godt wilt hun de oogen des verstandts 


38 

open doen en dat zy bekennen hun kwaed en goddeloos leven. 

Op dezen tijdt sprak men wederomme van 't vertrecken, men zeide datter twee 

regimenten op moesten; want het stond zeer wel om dat alle steden daer Ingelsche 

inlagen zouden overcommen, en dat men se met Spaensche soldaten zoude 

garnisoenen en bemannen; maer met dat men menige leugenen hadden gelogen, 

men zal 't zien. 

Den 28-29 sten by de Passchen mesdagen en is niet zonderlinge geschiet anders 

dan dat de soldaten van langs te moeijelyker waren om te dienen, want zy van langs 

te stouter werden. Den 21 sten van april kwammer zeer goede maren van over alle 

zyden, datter binnen Oostende getrocken waren met den grave van Egmont, den 

marquys de Rente, Montengy, amyrael van der zee, en met Lamoote, wel 50 

vendelen Walen, en men zeide dat het accoort van den Ingelsman met den koning 

veraccoordeert was, en dat alle de steden die met Ingelsche waren gegarnisoent 

Walen ontfangen zouden, en dat Zijn Altese gekomen was te Oudenburg van Brugge. 

Aldus van de mare was 't volk zeer verblijd, maer voor rechte zekerheyd en was 

men noch niet verzekert, maer elk hoopte dat waer zoude wezen, en men verwachte 

op S te -Maresdach eene generale monsteringe, zoo van Walen, Duytsche, 

Spanjaerden, Italianen en andere natien, en elk hadde hope van 't vertrecken. Op 

den 22 sten van april, passeerde een vendele Walen door de stede, en 't was een 

zeer groot vendele wel van 140 mannen fray volk, en trock naer 't Noortkwartier. 

Op den 26 sten april was den auditeur generael gekomen binnen Ypre van de 

Spanjaerden, gelogiert tot P r Emeloot, 


39 

ende 't scheen men zoude wonder bedreven hebben van recht over de soldaten te 

doene; maer vele uytgegeven ende luttel ontfaen, immers hy kwam in de camere 

van de Heeren van der stede, maer beloofde wondere; niet te min, op den 27 sten 

april, zoo wasser 's nuchtens eenen Spaenschen soldaet uytte vangenisse gehaelt, 

die tot Vlamertinge gemeriteert hadde de dood; want hy hadde zijn corporael ofte 

sergeant dood gesteken, en reedt op een peerd zijn handen gebonden, en eenen 

Spaenschen priester te peerde aen zyne zyde metten geweldigen aen zyne zyde 

van den auditeur, en den officier van den zelven auditeur, eenen Duytschman, en 

trocken zoo naer Vlamertinge, alwaer zeer ras het recht volkomen wiert; hy wiert 

mette coorde van levende lyve ter dood gebrocht: een kwaed knegt te min. 

Op den zelven dag wasser omme geslegen mette trommels dat alle de soldaten ter 

mart zouden komen; vele Spanjaerden kwamen voor P r Imeloots huys op de mart. 

Dan heeft den auditeur gaen doen een vertooch van konings wege aen de zelve 

soldaten, hun vermanende dat zy zouden willen vrome soldaten wezen, en niemand 

ongelijk doen, maer zouden met een goed leven verwachten victorie. Hy stond 

hooge op het stegerken van P r Imeloots huys op de mart, het welke wel geduerde 

by een half ure; aldus was het al gedaen ende niet gedaen; voor hun en was geen 

vermaen ofte ordonnancie te maken, zy wilden niemant obeligeren; want zy vol 

hoverdie waren. 

Op dezen 27 sten van april kwam er wederomme goede maren, want men zeyde dat 

de ambasadeurs van de koninginne van Ingelandt tot Brugge gekomen waren en 

brochten rapport van 't gebesoyngierde, naer dat zy niet en 


40 

mochten hebben zoo zy begeert zouden, de zaken avoyerende daer op dat als zy 

te S te Cathelyne by andere waren, en zouden ontfangen het konings volk binnen 

Oostende, en men zeyde dat het konings volk daer in gaen zoude metten eersten 

meye; Godt lof. 

Op den 29 sten van april, vrydag zijnde, hebben de trommelen van alle de 13 vendelen 

Spanjaerden zeer vrouch omme geslegen, en gingen monsteren; 's nuchtens ten 

iiij uren en half deden zy de poorten wat open om de coybeesten wat uyt te gane, 

maer sloten die zeer haest toe wederomme, en trocken al naer S te Jaeopskerke, 

alwaer de monsteringe geschiede, en omme dieswille dat de kerke zoo vol vulheyd 

van hunlieden was van hun gevoucht en pissen, zoo warender vijf ofte ses groote 

cuypen in de kerke gestelt om daer in hunne vulheyd te doene, en ontrent den acht 

uren wasser gemonstert, die de wachte hadden, en men dede de poorten open, en 

't was ontrent den vijf uren naer den noene eer dat het al was gemonstert. 

Op den eersten meye, zondag zijnde, S te Philips en S te Jacopsdag, zoo was alsdan 

gccontinueert de processie generael zoo men wel vijf maenden ofte meer hadden 

gedregen, om God te bidden om zijn heylige genade, maer men moet altijdts bidden 

zonder ophouden met een vast betrouwen en geloove, maer 't en geliefde Godt 

alsnoch niet zijn gramschap af te leggen, maer die vromelijk bidt zal vererygen, die 

weidelijk strijdt zal viktorie hebben; maer 's avondts als de wachte van de Spanjaerds 

opginck kwamen met 2 vendelen naer costume, midts dat zy voor hun capiteyns 

deure hadden meyen geplant, zoo zy in alle wulpscheden gemest en gequeekt 

waren, hebben in de parade daer naer alle hunne spiessen moeye gemaekt met 

blommen, en in elke 


41 

spiesse was een viscie gebonden, en alle roers waren vol cruyt gesteken, daer 

duere zy ter mart zijnde vier hebben gegeven, 't welk zeer vreemt was om ziene, 

en lange spoogen, en achter naer zoo losten zy hun roers en de spiessen mede; 

en noch op den derden dag van meye zoo plantte men noch meyen, en maekte in 

de droufheid van de arme poorterie hunne genouchten. Godt wilt hun vergeven. 

Op den 4 den van meye, zoo wasser eenen Spaensche soldaet, de welke hadde 

gestolen een coe aen Jan Cabillau, ende dat over drie dagen, en de zelve geslegen 

in de Croone, en aldaer achterhaelt; den zelven gevangen zijnde heeft op dezen 

dag met hulpe van andere hem ontmaekt uytter gevangenisse op de maert, en weg 

geloepen zonder geweire; naer dat de poorten gesloten waren, is metten heere van 

der stadt en met hulpe van den capiteyn De Campaeyge gevangen wederomme 

en in de Zoutkeete in de Monstrate verborgen; daer naer geleedt ter Zale in sterke 

vangenisse, en de poorten waren ontrent twee uren gesloten. Men sprak wonderlijk 

van den pays, maer niemand en wiste noch hoe 't draeyen zoude; daer was tot 

Brugge gearriveert ofte gekomen een groot M r Spaenjaert, die men zeyde den 

bastaerd van onzen genadigen koning, Philips van Spanje, om welke compste men 

tot Brugge maekte groote triomphe en grooten kost, en elk sprak zijn gevoelen van 

dezen en van 't accoord: daer waren persoonen die zeere in twyfel waren; maer 

Godt werkt boven gevoelen. 

Op den 7 sten meye ontrent den noene zoo was gelast geen peerden ofte wagens 

uyt te ryden ter poorte, en wat vóór den avondt zoo was een gebodt alle die peerden 

en wagens hadden ter mart te komen met de zelve op groote 


42 

boete, en 't was om te gaen wech voeren alle de zieken van het gasthuys, waer in 

het volk wat verblijdde, hoopende dat de reste na eenigen tijdt zoude volgen; God 

geeft gratie. 

Op den 8 sten van meye trocken die zieken uyt 't gasthuys alle wech op 9 ofte 10 

wagens, en Itorpyta trock mede, die men hiet den gouverneur, met alle zijn packerie, 

en die schepen van Sluys trocken met den admiraels volk, Walen zijnde, te schepen, 

en daer warender wel 40 vendels, en men zeide dat zy in zee steken zouden; van 

gelyke zeide men dat tot Brugge eenige ambassaten van Oostende gekomen waren. 

Op den 10 sten meye vergadert zijnde in goed gezelschap P r Plankaert, schepene 

ten dien tyde van der stede, Michiel de Visch vercocht en gaf xxxij razieren 

paerdeboonen, 's anderdags binder stede te leveren voor een ossecalf van twee 

tanden; 't mochte te gelde waert zijn ontrent ses pond groote; deze boonen zouden 

't jaer voorleden in wedemaend gegolden hebben iiij ℔ groote de raziere, en noch 

zoude men daer omme gebeden hebben; dus zoude voor dit calf ten dien tyde 

gegeven zijn ofte zoude 't geld daer af gemaekt hebben tot eender somme 128 ℔ 

gr. 

Op den 16 sten meye, kwamen meest alle de capiteynen t' huys t' Ypre, want daer 

hadden lange maer twee capiteynen tot Ypre gezijn van xiij; 't lange haken van 't 

gemeene was zoo groot dat het ongelovelijk was, daer dat het zoo lange geduerde 

en dat den schoonen zomer aldus passeerde; maer 't vertrecken van hun moeste 

wel met patientie verbeyd wezen. 


43 

Alle de weke zoo sprak men zeere van de compste van den nieuwen gouverneur, 

want men zeide dat Itorpyta ginck gouverneur zijn van Sluys, en dezen gouverneur 

was een jongman, men zeide dat hy was eens graven zone. Op den 19 sten van meye 

ginker weder omme een mare dat alle het volk uytten lande moeste, en dat 't accoort 

met de Ingelsche gedaen was, en in teeken van dien zeide men van geloofwaerdige 

persoonen te weten dat de koninginne gezonden hadde met hun ambassadeurs, 

die weder omme tot Brugge gekomen waren, mede brengende ontrent 50 vette 

schapen uyt Ingeland, en een uytnemenden vetten osse, 't welke al genomen was 

voor een goed teeken. 

Op den 20 sten van meye wasser eenen van de Spaensche capiteynen gelogeert tot 

Jan van der Camers, wiens knegt, ontrent xviij jaren oudt, geboren van Utrecht, een 

goed coopmans zone was, die niet en hadde willen doogen in zijn jongheyd, daer 

omme dat hy hemlieden begeven hadde om motsage te zyne van zulke tiranen, en 

dezen knegt hadde wat gedaen dat zynen capiteyn meshaechde; wechgeloopen 

zijnde om de furie van zynen meester te schuwene, hem gevonden hebbende duer 

't wrougen van een poortere, Adriaen van Duersten, heeft de capiteyn hem geslegen, 

liggende op eene leere gebonden, daer binden hove ofte huyse, dat hy 's nachts 

daer af is gestorven en de weireld gepasseert, en den capiteyn 't zelve 's nuchtens 

hoorende is met vier peerden de stadt uytgereden, 't welke hem van geenen noot 

en was, want zy onder niemandts correctie en stonden. 

Op den 21 sten meye, zoo ginker wonderlyke maren; men sprak wederomme van 't 

accoort en van Vlissingen daer 


44 

de Ingelsche hadden sommige poorters dood geslegen, en de Staten van Holland 

hadden geleyd binnen Middelburch zeker peerdevolk jegens die van Vlissinge en 

Rammeken, daer Ingelsche in waren; want zy vreesden dat de Ingelsche alle 

sterckten over zouden geven in konings handen, zoo men zeer hoopte over konings 

zyde; van gelyke waren de Geusen van Biervliet gekomen met eenige schepen in 

Hulstambacht; uyt de schepen loopende in 't land, hebben gevangen wel 100 boeren, 

en terstond t' schepe gedaen en deure gezonden naer Biervliet, en zijn wederomme 

in het landt gekomen, ende verstouten hun door dat zy geene resistentie vonden; 

maer daer gerochte eenen capiteyn van het koningsvolk met 2 vendelen voetknegten 

en 50 peerden, en heeft op hun gesmeten; maer zy namen de vlucht loopende naer 

hun schepen, komende ziende dat 't leech watere was, en dat hun schepen op 't 

sant zaten, moesten hun ter werre stellen, en daer wierter wel 50 verslegen, en wel 

100 vermoort, en vele gevangen en gezonden naer Brugge aen Zijn Altese. 

Op den 21 sten meye wasser een placaet van konings wege uytgeroepen en 't was 

een placaet dat noyt gehoort en was: alle zaken van landlabuer, als metsers, 

tigeldeckers, temmerlieden, wevers, vulders en alle ambachten meest wierden al 

van koningswege getaxeert door dien dat de daghuren zoo exsesif waren, van xx 

ℒ groote daegs, zoo wasser by den raed van State en by zyne Maj t hier in voorzien 

op groote punicie, die der contrarie deden; van peerden die ter hure gaen x stuivers 

's daechs, van peysteren xij groote, in herbergen te slapen ij groote den nacht, en 

veel meer andere zaken; indien het scherpelijk onderhouden werd, 't zoude zeer 

wel gaen. 


45 

Op den 24 sten van meye, als men den dienst in de kerke van St. Nicolays metten 

Cruysen den heeren van der wet bin dat men de misse dede, die zy hoorden, kwam 

een blyde mare voor de stede en 't gemeene; want 't vertreck van de Spaensche 

soldaten was zeker, want den opperkwartiermeester was gekomen. 

Op den 25 sten van meye vercochten de soldaten alderhande goed metten trommele, 

en deden repareren hunne carretten en wagens, makende alle gereedtschap om 

ras te vertrecken, maer 't zoude wel twee ofte dry dagen wezen; want zy moesten 

noch geld ontfangen om alle hun goed dat beleyd was in den wouckere te lossen. 

Het gemeene was zeer verblijdt dat het eens verlost zoude wezen van de slavernie 

van de Spaensche sineurs, die acht jaersche maenden de schamele poorterie 

verdruckt hadden; men zeyde dat zy van het platte land van gelyke vertrecken 

zouden; maer daer en was geen zekerheyd noch af; maer men hoopte vastelijk dat 

't zelve gebeuren zoude, en daer waren persoonen gekomen van Cales, die zeiden 

voor zeker dat men tot Cales zoo groote blochuysen en sterckten maekten dat alle 

het gemeene moeste wercken aen de stadt, zoo dat 't scheen dat den gouverneur 

verwachte siege voor de zelve, want zy noch vier companien volk ingenomen hadden 

en van gelyke liep in 't woord dat alle het volk zijn vertreek zoude nemen naer de 

reviere van Grevelinge. God bewaerse! 

Op den heyligen Assencionsdag, wesende den 26 meye, zoo continueerde noch 

altijdts het vertrecken van de Spanjaerden, maer het ginker wat tragelyker voort dan 

men meende, want als de mare kwam, 't scheen zy zouden terstond vertrecken, 

maer het vertouven kwam dat zy beyden naer den 


46 

coronel, en men zeyde zoo haest als hy komen was, zouden 's anderdags vertrecken; 

maer zy maekten altijdts gereedtschap, de soldaten; dezen Assencionsdag en 

gebeurde niet anders. 

Op den 27 sten meye, zoo was 't Assentionsmart naer costume, maer niet alzoo 't op 

ander tyden geweest hadde, maer was altoens bekend gansch Europa doore, maer 

nu tegenwoordig zoo was 't wel 10 mael mindere dan een zaterdag plach te zyne; 

want het placht te zyne de mart van peerden, coeyen, calvers, swynen en ander 

beestialen, op de Halle menigte van hondert lakens, waer af alsnu geen memorie 

by naest en was, immers men onderhielt op de Halle te spelen mette schalmeyen, 

ende van gelyke stonden de cramen ter mart, en hadden wat te meerder vente 

mette vremde soldaten en die soldaten van der stede, om dat het stond op 't 

vertrecken, alzoo het apparent was, en dat zeere corts. 

Op dezen dag passcerde door de stede Jan Dumont, opkwartiermeester van den 

legere, en den wijn was hem gepresenteert van de wet en trock metten forrier-majoor 

van de Spanjaerds van de xiiij vendelen van Ypre naer 't Noordkwartier, en men 

zeide dat alle geheel de macht van den ganschen legere zoude ontrent de stede 

van Nieuport vergaderen, en het volk van der stede hoorde dat Vuerne in 't Noort 

al vol zoude komen, zoo trock ofte zant elken om zyne vette beesten naer 

Vurenambacht; en 't was al vol crijgsvolk van 't oosten afkomende. Die van der stede 

van Ypre moesten leveren te schepen naer 't zelve kwartier x duyst mutsaerts, en 

de casselerie die moeste leveren xv duyst om allomme de hutten te maken daer 

den legere zoude voren vallen; men sprak zeere dat de armeye des 


47 

konings van Spanje zeer by deze landen was, door dien dat den wint wel 14 dagen 

zeer bequam geweest hadde om af te komen van Spanje, en dat den schonen 

zomere zoo verre in gegaen was zonder iets te doene, door dien dat men altijdts 

van t' accorderen sprak en men zeide dat 't al veraccoordeert was. 

Op den 29 sten meye, zondag zijnde, zoo ontrent den noene passeerder door de 

stede, inkomende langs de Meesepoorte, vijf vendelen Spaensche soldaten, 

komende van Kemmele, Wulverghem, Nipkerke en Steenwercke, en trocken de 

Tourhoutpoorte uyt met open vendele; 's nuchtens passeerden noch eenige vendelen 

op de zyde van de Boterpoorte. Daer was groot gevoelen dat 't volk van Ypre ook 

wechgaen zoude corts; want men laedde altijdts zeer houdt en gluy den meesten 

deel van dezen dag. 

's Avondts ontrent den ses uren is gekomen den nieuwen meester du camp ofte 

den coronel, wel met xx peerden, en was gelogeert tot Correctes, en men verwachte 

nu alle dage 't vertrecken. 

Op den 30 sten meye, was gedaen de rekeninge van der stede by P r Renier, tresorier 

der vergaderinge van schepen raden, en raden van xxvij, en dat om dat men van 

deze weke zoude vermaken by commissarissen de Wet, en deze rekeninge was 

generael al het gonne de stede ontfangen en uytgegeven hadde sidert de reductie 

om kennelijk te maken aen commissarissen de armoede van der stede, en was 

bevonden meer uytgegeven dan ontfangen, tot half maerte 88, de somme van lxxiij 

duyst vier hondert ponden parisise. De reden was den poorters wel kennelijk, die 

deze vier 


48 

jaren hadden zeer verlast geweest met groote swaren last, dat onverdragelijk was, 

van soldaten en andere costen. 

's Avondts op dezen dag zoo maekten de soldaten groote gereedtschap om 's 

anderdags te vertrecken, zoo men zeide, maer men hadde het zelve gedaen wel 

over twee dagen, zoo dat zy op dezen dag noch niet en vertrocken, maer door alle 

gereedtschap die men maekte zoo gevoelde men wel dat zy zeer haest vertrecken 

zouden door dat men alle peerden en wagens arresteerde, die binder stede waren. 

Op den lasten meye, 's nuchtens, ontrent den 9 uren, kwamen meest alle de pachters 

van Elverdinge en Vlamertinge gevlucht met hunne beesten en alle dat zy hadden 

naer de stede; de redens waren deze, dat alle de Spaensche soldaten van hun 

moesten vertrecken, want alle de trommelen sloegen om buyten op te lichten, ende 

de zelve soldaten wel wetende datter noch 's dachs daer zeer vele vendelen paseren 

zouden, zeyden en rieden dat elk rumen zoude dat hy conste; en in teeken van dien 

daer warender sommige soldaten die hielpen hun hunlieder bestiael dryven naer 

de stede. 's Nuchtens den lasten meye, passeerden twee vendels van buyten omme 

de stede, maer zeer cort naer een zoo passeerden twee mael drye vendelen t' 

samen met groote menigte van carren, zeer wel voorzien, maer hadden eenige 

dochters van te lande waert met hun, en trocken door de stede naer Langemarck 

ter Tourhoutpoorte uyt met vele hoeren en motsagen, en het waren sterke vendelen, 

wel ontrent 100 mannen sterck, veel meerder dan t'Yper lagen, want zy waren laest 

gekomen, en daer wasser vele gestorven, zoo waren de getalen van de vendelen 

gemindert, en zoo gevult. 


49 

Op den eersten juny ofte wedemaend, woensdag, ende dachs te vooren den lasten 

meye, zoo wasser een gebodt gedaen ten verzoeke van het garnisoen, dat geen 

poorters ofte ingezetenen en zouden aftrecken ofte aenraden eenen motsatgen, 

ofte jongen van de Spaensche soldaten, hunnen meester te ontgane ofte ontlopen, 

op groote boete wie der contrarie dede, waer door men zeer wel gevoelde 't vertreck 

van de Spanjaerden; van gelyke zonder trommele te slane zoo vermaend was, veel 

van de princepaelste poorters van der wachte van de poorterie, om 's anderdaegs, 

te weten den eersten wedemaend, metten dage ter mart te zyne om zorge te dragen 

van der wachte. 's Nuchtens met dat 't dach was hebben de trommelen zeere 

geslegen overal om, en voor de eerste reyse om dat alle Spanjaerden sich zouden 

gereedt maken om te vertrecken, waer in dat 't gemeene en de heeren zeere verblijdt 

waren, en ontrent den iiij uren warender zeer vele met hun geweire, met packen en 

zacken gereedt om te vertrecken, gaende elk voor zijn alfeeres duere, verbeidende 

den tweeden trommelslach. Vele poorterie met de ordonnantie-capiteynen staende 

voor 't Besant, zoo is Joncker Guillaume Van der Kerkhove gegaen met sommige 

notable poorters naer de cortegarde van de Spanjaerden, ziende de sleutels hangen 

naer coustume aen de duere van de cortegarde, vragede of zy de sleutels beliefden 

te geven in handen van de borgerie; zy antwoorden: ‘Neen wy! want de poorten 

moeten van ons open gedaen wezen als het ons belieft, en dat gedaen zijnde zullen 

die leveren in handen der genen die ons de zelve gegeven hebben.’ Dit gebeurde 

corts naer den vier uren 's nuchtens en bin corten tijdt hebben zy open gedaen vier 

poorten: de Meesepoorte, Tourhoutpoorte, Boesinck- en Boterpoorte, die bestellende 

met gewonelyke wachte, bringende daer naer de sleutels van der stede-poorten 


50 

t'samen in handen van Mijnheer voocht en schepenen, die hemlieden den wijn 

presenteerden; ontrent den ses uren zoo trock de wachte van de poorterie naer de 

vier poorten, die open gedaen waren en de Spaensche wachte kwamen naer de 

maert; alle vendelen kwamen naer de cortegarde op de mart by 't Gasthuys, en 

vergaerden al byeen, elk met zynen capiteyn, den nieuwen Governadoen, ofte Meter 

du Camp, den zoone van den hertoge ofte grave van Nazarette, Spaenjaerd, 

gekomen over twee dagen, zittende naer het inbijdt te peerde, rydende en regard 

nemende om 't volk byeen te crygen, zoo heeft men alle het carroy, 't welke 

uytnemende groot was, zoo van hunlieder eygen wagens als die de stede en de 

casselerie moeste leveren, wel gestoffeert van menigte van packen en vele hoeren, 

nochtans trocken vele te schepen; deze menigte wagens zijn alle de Tourhoutpoorte 

uytgereden, en gingen staen zeer lanck streckende op de Dixmudestraet, 

verbeydende aldaer het garnisoen; 't liep in 't woort dat alle Spaensche garnisoenen, 

die 's avondts te voren waren gekomen tot Dickebusch, Vlamertinge en Elverdinge, 

wel 20 vendelen, zouden daer ter stede met 't garnisoen van Ypre vertrecken, maer 

naer den ses uren zoo cloptet zeere op de kerke ter Boterpoorte; elkeen meende 

dat de 20 vendelen zouden gepasseert hebben door de stede, maer daer kwam'er 

maer drye, die van dit regiment waren, en de reste van de 20 vendelen trocken naer 

Steenstrate, en alzoo naer Woumen, alwaer de vergaringe van de Spaensche en 

Duytsche gebeuren moeste, wel van xvi regimenten. Deze drye vendelen binder 

stede, zijnde ter maert gekomen, stelleden hunlieden by den hoop, zoo heeft men 

gereedtschap gaen maken om te marseeren en den trommele slouch den derde 

mael, en altijts trocker noch wagens naer die buyten stonden, en verbeyden aldus 

den Meter du Camp met den 


51 

kwartiermeester ter mart, alle het garnisoen, separerende de musschettiers, stellende 

voor de Halle naer de vaute, en vele hagebusschiers voor den Hoorne; zoo 

begonsten zy te marcheerene naer het Vleeschuys, door de Aelstrate, daer naer 

acht trommelen en acht alfieren, elk met zijn vendele; noch wederomme acht 

vendelen: elk vendel hadde zijn knegt, voor hem dragende zynen vlederstaf; dan 

wederomme vele spieseniers, en achter drie ofte vier eapiteynen met de arrieregarde, 

passerende veel meer dan een groot half ure zonder het carroy, alzoo was de stede 

bloot binnen corten tijdt, die met hun hadde gequelt geweest acht jaersche maenden 

en iiij dagen, want zy binnen Ypre kwamen, xviij vendelen, op St.-Michielavond in 

't jaer 87. Als zy vertrocken waren, zoo schenen allomme de straten vul vieren van 

alle de bedden, daer zy op gelegen hadden; want zy vulle creaturen zijn vul stanck 

en corruptie, door hunne pocken en vulligheid van hunne hoeren. Dit is 't vertrecken 

van de xiij vendelen Spanjaerden uyt Ypre; God lof! 

Op den zelven dag van 't vertrecken van den garnisoene, drye ofte vier uren daer 

naer, zoo begonsten de arme landslieden, die gevlucht waren van Vlamertinge, 

Elverdinge en meer andereplaetsen, binnen der stede met hun lieder bestiael, uyt 

vreese van de comste van het nieuw volk, dat men verwachte, en dezen dag 

gepasseert, zoo hoorende dat deze xxij vendelen wech waren, zijn naer huis gegaen, 

zom met hunne beesten; nu omtrent den 3 uren naer den noene zoo clopte het 

zeere op de kerke om te toogen met het ordinaire teeken of 't voetvolk ofte 

peerdevolk was, zoo zach men dat het was peerdevolk, en mits dat de soldaten, 

Spaensche knegten, vertrocken waren, zoo vonden de heeren geradig geen 

garnisoen met hoopen door de stadt te laten passeren; zoo was 't dat het garnisoen 

ofte 't beginsel van het 


52 

peerdevolk begonste te marseren, en de poorten van der stede werden gesloten, 

zoo was de avangarde van 't peerdevolk komende aen de Tourhoutpoorte, 

geadverteert; 't was met zijn ordinaire lijfgarde den marquys Del Gasto, Italiaen, 

een groot prince, opperveldheer van alle het peerdevolk van zyne Majesteit in de 

plaetse van den Marquys de Robays overleden. Den capiteyn verstaen hebbende 

dat het zulk een prince was, is hem buyten de poorten tegen gegaen, komende met 

ses lackeyen hem presenterende 't logist van de stadt. Zyn edele nam 't zeer wel, 

maer en begeerde hetzelve niet, uit cause dat alle zyn volk zoude begeren passaige; 

want zeyde hy, ten is niet betamelyk alwaer geen garnisoen en is, datter geen 

soldaten en behooren door te passeren; maer corts naer dat hy gepasseert was, 

zoo kwamer wel viii cornetten peerden, fray volk, wel gheequipeert, meest alle 

Italianen; zy trocken op Vlamertinge, Dickebusch, Elverdinge en Langemarck, en 

met het luyden van de poorteclocke, zoo passeerder alle het carroy en menigte van 

mulletten en lastdragende beesten, die alle vievers en provande brochten; want 

men nievers niemand t' huys en vond, en deze perde-ruyters namen alle peerden, 

die zy vonden om hun last te dragen; de landtslieden, die naer huys gegaen waren, 

waren zeer verlast, en dezen dag was by de poorterie de eerste wachte gedaen, 

en naer dat de poorten gesloten waren en sleuters gedregen tot Mijnheeren van 

Erpes, voocht, zoo kwamen de wagens t' huys, die mette Spaenjaerden getrocken 

waren en waren ingelaten. 

Op den tweeden van wedemaend, zoo vluchte het volk zeere, dat 's daechs te 

vooren naer huys gegaen was wederomme in de stede; want de mare liep datter 

we- 


53 

deromme zouden passeren zoo wonderlyk vele peerden, en van gelyke voetvolk; 

maer ten passeerde op dezen dag niet ontrent de stede; maer te Langemarck en 

daer ontrent waren gekomen wederomme vi ofte viii cornetten peerden, en naer 

den noene zoo haelden de lieden van der stede zeere hunne coebeesten in, ziende 

dat de lieden van buyten hunne beesten inbrochten; maer ten was van geenen noot. 

Op den eersten junius, zoo kwamen tot Bergen St.-Winnocx inne de ambassadeurs 

van den koning van Ingeland, met grooten staet, alle de pagen in swarte fluwelen 

mantiellen, met gouden roozen op den ryck, en waren blydelyk ontfangen, en 't liep 

in het woord dat den pays geheel was gedaen van Ingeland, en dat zy daer gekomen 

waren om den zelven te comfirmeren; zyne Altese verwachte men te Dunkerke. 

's Avondts, den tweeden wedemaend, mette poorteclocke zoo kwamen de 

commissarissen van de koninglyke majesteyt om de wetten te vermaken naer 

costume, en gingen 's avondts eten metten bisschop, en 's anderdags, den iij junius, 

wezende vrydag, zoo vermaekte men de wet dezer stede, en naer costume zoo 

waren die ontrent den xij uren uytgeroupen ter pertecke (brétèque), ter presencie 

van de commissarissen; den greffier Coodts las die uyt, bevelende eenen iegelyken 

de zelve wethouders gehoorsaem te zyne en te obedieren, die zijn: 

Voocht. 

Mijnheere van Wieze. 

Schepenen. 

1. Jonker Guilliame vande Kerkhove. 

2. Jooris Van Mersch, den ouden. 

3. Inghelram de Serf. 


4. Jan Vander Capelle. 

5. Joos Vanden Broucke. 

6. Christaen Rijckebusch. 

7. Thomas Ros. 

8. Andries de Wilde. 

9. Nicolays Ymeloot. 

10. Gheleyn de Jonheere. 

11. Nicasses van Waelscappele. 

12. Mathias de Kien. 

13. Lowis Vander Beke. 

54 

Op den Sinxendag, wezende den 5 juny, den eersten zondag van der maend, was 

het processie naer gewoente. 

Op den 8 sten van juny ofte wedemaend, woensdag en 's nuchtens, zoo sprak men 

zeere datter binden dage zoude passeren wel 3000 Italianen, en daer waren vele 

lieden, die hunne beesten waren inhalende, die verre gingen van der stede; maer 

's nuchtens zoo waren de Irsen gekomen en haelden wel 8 coebeesten ontrent het 

Schaexken, en naer den noene, wezende ontrent den drye uren, zoo passeerde, 

naer dat lange hadde geclopt, komende van de Zonnebekestraet, groote menigte 

van wagens en carroy voor de Tourhoutpoorte stille staende, naer Langemarcke, 

en daer stond zeer veel volk op de ramparden van der stede om te sien passerene, 

en alle deze met datter tusschen gingen sommige Italianen, en alle gepasseert zoo 

begonstet wederomme te cloppene, wel een half ure lanck, zoo datter den zelven 

wech passeerden alle met hun schoon geweire, waer inne datter waren wel twee 

hondert musschettiers en met scraeynroers en spiesen, volgende den wech, alwaer 

de wagens vooren gingen, en naer dat de xv vendelen gepasseert waren, zoo 

kwamer zeer vele bin der stede om een kanne bier te drin- 


55 

ken. Corts daer naer begonstet wederomme te cloppen, en daer passeerden den 

zelven wech noch xv vendelen alle oude Italianen, die lange in het landt geweest 

hadden, en van deze laetste blevener vele binder stede slapen. 

Op den 9 sten juny, zoo kwamer gereden binder stede twee serjanten van de zelve 

compagnie, die tot Langemarck getrocken waren, tot 30 vendelen toe, en daer 

wasser vele binder stede gebleven, zoo waren zy begeirende aen die van der wet, 

dat men publiceren zoude, dat men alle soldaten Italianen, mutsagen, die binder 

stede waren, zouden belasten terstond, op de galge, te ruymen; 't welke 's nuchtens 

voor den 7 uren was volbrocht, en elken, die diende onder de Italianen 't zelve 

wetende, obedierde en ruymde van stonden aen. 

Op den 10 sten juny, 's nachts makende allarme op de kerke van Langemarck, alwaer 

sommige landtslieden in gevlucht waren, ontrent xij, maer zy, de loopers 

Spanjaerden, ontrent 40 ofte 50 hebben forse daer op gedaen, zoo dat zy hebben 

de zelve kerke ingenomen, niemand dood slaende, maer namen alle datter binnen 

was. 

Op den 11 sten , wezende zaterdag, St.-Barnabasdag, en teeken van den k....; in het 

legere was tamelijk goedcoop, zoo overvloedig kwamen de vivers van alle zyde; 

van gelyke was over al gelast zoo wel ten platte lande als in de steden geen hooger 

bier te brauwen dan van vi ℒ.℔ de tonne, en dat by laste van Zyne Altese, 't welke 

moeste wezen onderhouden. Dagelijks liepen de Barselonnen ofte Spaenjaerden 

halende de coebeesten, en hadden gehaelt in Boesinge, en daer warender sommige 

pachters die volgden hun beesten; onder andere zoo wasser Jan Heyde, pachter 

van P r Renier, 


56 

de welke daer in beesten hadde, en hy hem te verre betrauwende in 't volgen, zoo 

was hy van hun jammerlijk vermoort, was gehouwen boven zijn wijnbrauwen in zijn 

hooft, en ook dweers doorschooten; 's anderdaegs was hy gebrocht, gevonden 

dood in den nacht, van zynen knape, en was met zijn wagen en zyne twee peerden 

in zyne woonste gedaen achter de Swartezusters, en 't was den fraysten pachter 

die men vond, en werd zeer beclacht. 

Op den 16 sten juny, Heylig Sacramentsdag, en 't was processie. 

Op den 17 sten juny, zoo waren alle de collegien gheedt als raden van xxvii notabele 

poorters, en andere collegien, en het Groote Gemeene was vergaert terstond daer 

naer, en de Vier Leden hadden vergaert geweest tot Brugge by Zyne Altesse, en 

Ritsaerdoot, president van den raed van State, dede het vertooch, immers daer 

wiert geheft eenen grooten heesch, te wetene: op de Leden een hondert twintig 

duysent guldens een waerf, en noch eenen anderen om te repareren de noodige 

dijcken jegens de zee, 't welke al meer zoude beloopen; immers de zake wiert voor 

't Gemcene geleyd, toogende en lezende de brieven van de gedeputeerde van Ypre, 

die overgeschreven hadden van Gend, dat de Leden zyner Hoogheid geconsenteert 

hadden zynen heesch, en zy begeerden dat men 't Gemeene zoude vergaderen 

om eenen goeden middele te vinden tot fornisement van deze, zoo waren mijnheeren 

voocht en schepenen, daer toe gecomiteert; voort wiert'er eenen nieuwen sesman 

gemaekt: Gilles de Labaere, d'andere voor dit jaer waren: de oude Geleyn de Corte, 

P r Marfyt, Jan Bottuyt, Geleyn Vander Mersch en Victor Habberdijn, voort was 


57 

geresolveert dat men voor drye maenden de groote accisen van bieren en wynen 

verpachten soude voor drye maenden, en de accise was van de wynen gewert maer 

van de bieren niet. 

Op dezen dag, den 18 sten juny, zoo wasser menigten van groote mêe-tonnen met 

wagens gebrocht van Waesten, alle met amonizie, jae het stond alle daer op met 

letteren getekent: witte corseletten gegraveert, corseletten morilioen, roers, flasschen, 

storm-huven en meer andere amonizie, en waren al eens tot Antwerpen gewegen 

geweest; daer wasser tot Waesten twee Gensche plyten, en men dede die tot Ypre 

te schepe naer Nieuwpoort ofte naer den legere. Op dezen dag zoo wasser groote 

menigte van droogen haring verbrand by den officier crimineel op de maert voor de 

Nieuwe Camere aen de potente, en 't was voor den vasten zeer groot verlies, maer 

te lange gehouden; de persoonen waren noch gedamneert het hout te geven om 't 

zelve te verbranden. Op dezen tijdt zoo begon men zeere te spreken van 't vertreck 

van den legere, want daer was geboden dat elk soldaet moeste voorzien zijn van 

goede wapene, alzoo hy zijn lijf aventuren wilde. 

Op den 25 sten juny, zaterdag zijnde, zoo hebben de heeren te pachte geboden, 

volgende de quarte uytgehangen, de groote en de kleyne bieren, midts gaders de 

wynen, en hadde wel by de drye jaren gecollecteert geweest, en was gesteld voor 

drye maenden op iii m v c xxxi ℔ℒ. en verhoocht met xxv c ponden ℒ; de bieren voor 

drye maenden en de wynen op vi c ℔ℒ en niet verhoocht; op dezen dag zoo dierste 

het coorn, maer niet vele. 

Op den 27 sten van juny, is 't legervolk gekomen tot by de stede om beesten te halen, 

en kwamen op 't goed ter Steene- 


58 

poorte, buyten de Dixmude-strate op 't goed van mijnheere van Bellewaerde, de 

jonge, en daer ontrent namen wel 16 coebeesten; den pachter ziende zulks heeft 

ze gevolgt tot ontrent der Grunne boven Bylcken, waer hun de beesten genomen 

waren; zy stonden tegen, schoten in den hoop, en schoten ter stede dood Philips, 

pachter op 't goed van de Steene-poorte, Wale, maer zeer beelaeeht; God gedenkt 

de ziele. 

Op den eersten julius, waren groote menigte Spanjaerden en vivandiers binder 

stede en cochten veel goeds van vivers, en vele spaensehe soldaten voorzagen 

hun van spiezen en ander geweire, want men zeyde dat zy zeer haest op zouden 

moeten trecken, want alle de schepen van Gend, Antwerpen waren binden lande 

gebrocht door de Lieve tot Sluys, en zijn door de Yper-vaert van Brugge naer 

Nieuwport gebroeht door groote menigte van pioniers, die de zelve vaert hebben 

gediept en gewijdt, zoo dat alle de schepen tot 130 ofte meer gebrocht zijn tot 

Nieuwport, zonder van buyten omme te komen, maer binden lande, en daer was 

groote apparentie dat het leger oplichten zoude, en men zeide dat de groote armeye 

van onzen koning vaste nadert, en datten vyand van hem lieden geslegen was ter 

zee, wel 50 schepen, alle in den grond geschoten en gevangen; maer noch altijdts 

zoo sprak 't volk van dat men tot Burchburch met de ambasaten van de Ingelsche 

onderhandelde; maer 't was te dincken dat niet doorgaen zoude. 

Op den 3 den julius, was't wederomme Proeessie generael; want het was den eersten 

zondag van de maend, het gebruyk wel by dan ses maenden. 


59 

Op den 5 den julius, was het dijssendag, dach na St.-Martenen-dag, midtsomer, zoo 

heeft alsnu, alsdan de sonne zoo vremt geschenen, dat noyt niet vele alzulkx gezien 

geweest en hadde, 't was gelyke maniere van bloet ofte bruyn rood kopere, in welk 

gezichte vele persoonen verwondert waren, ja sommige die verwachten corts eene 

veranderinge dat eenig teeken zoude wezen, immers het was zeer wel merckelijk 

dat zulk niet veel en gebeurde; Godt doet het wel gaen! 

Op den 6 den julius, 's heeren dinghedach zijnde van Mijnheere den hoogballiu, en 

hy en hadde in ontrent twee jaren geen dinghedag gehouden, en men heeft 's daegs 

te voren de waerheyd omme gereden, en daer en was maer een boete van lx ℔ℒ 

gewezen, en zeer vele boeten van straet schau werien, en daer eenen Jan Van den 

Berghe, die hadde sentencie en was gebannen drie jaren uit de stede van Ypre en 

de casselerie, midtsgaders de acht prochien, op gegeselt te zync, en moeste gaen 

in zijn lijnwaet t' Sinte Maertens met een ongebrande toorse, om dat hy gekomen 

was van uyt Hollandt, verlatende aldaer eene vrouwe, en alhier binder stede met 

eene weduwe ondertrouwe gedaen hadde, en by nachte van haer zyde gehaelt en 

gevangen werd. 

Op den 9 sten julius, 's nuchtens met het opendoen van der poorte zoo kwam de mare 

dat Langemarck en ook geheel de plaetse mette kerke en het schoon huys van 

Francoys Van Houtte al afgebrand was, en dat door 't volk van den legere, die op 

den viij van julius aldaer gekomen was en niemand daer vindende dan in de kerke 

eenige arme menschen, hebben in diversche huysen 't vier gesteken, ja datter niet 

met alle, noch halle, noch huys, noch kerke gebleven was, zoo dat de arme 

menschen byna zouden verbrand zijn met 


60 

hunne kinderen in de kerke; maer zy verlieten die en zijn wechgelopen. Aldus ginck 

het landt geheel verloren, zoo dat zy noch menschen noch beesten en mochten 

lyden ofte verdragen op 't platte land, en hadden zy mogen de macht crygen zy 

zouden in de steden niet vele gelaten hebben. 

Op den 11 sten van july 's nuchtens, zoo wasser ten twee uren in den nacht, een 

bode voor de poorte, te wetene de Meesepoort, roepende dat men zoude opendoen, 

en hoorende de wachte was report gedaen datter een bode was, zoo was met rypen 

rade de poorte open gedaen, en hem ingelaten. Hy hadde eenen brief aen den 

commissaris van de vivers, die doen 't Ypre was, datter tot Wervicke 'savondts te 

voren gecomen waren wel ses ofte zeven duysent Duytsche; costume de poorte 

niet open gedaen door vreese van 't passeeren van dit volk; maer ten zeven uren 

zoo waren open gedaen de Boesinckpoorte, Tourhoutpoorte en Meesepoorte, de 

wachte wat versterkende; ontrent den 9 uren begonster allinskens te komen, zoo 

dat alle de coebeesten ingehaelt waren, en 't was gelijk de quartiermeester, die 

voren trock om 't report te doen en die liet men passeeren door de stede, en naer 

den noene begonstet op de kerke zeer te kloppen en lange dat men wel hoorde 

datter vele volk quam, en 't volk liep al naer de Meesepoorte en met dat een sloech 

zoo begonsten zy te passeren van buyten omme voor de Catte met een ghyge, die 

vorenginck Olivier de Kerele, dien die van der wet gecommiteerd hadden om naer 

Langemarck te trecken, en aldus alvoren treed den geweldigen provost, een cloeck 

vroom man, en achter hem ontrent acht gevangene aen clkander met ketenen 

gebonden, daer naer zijn cladyten wel tot 10 ofte 12 toe; dan reden te peerde eenige 

capiteynen en lieutenanten met sommige bevelslieden, zoo begonste te passeren 


61 

vele hallebardiers, wel tot 50 of 60; daer naer groote menigte muschettiers, en dan 

de hackebusiers, dan zeer vele spiesseniers, zoo zach men van verre acht schoone 

vendelen, ende voor de vendelen gingen de cloeckste mannen met wijffelsweirden 

vooren en achter, wel j c , en tusschen deze gingen acht vendels ontloken en fraye 

ruyters, die de zelve dede wayen zonder cesseren rondt omme 't passeren van der 

stede, en naer hun zoo lede men hunne peerden; achter de wijffelsweerden 

wederomme spiesseniers zonder getal, en dan de arrieregarde met hackebuschiers. 

Naer het passeren van deze acht vendelen zoo passeerden de vrouwen en het 

carroy met zulk een getal van wagens, en meest alle hunne wagens waren overdeckt 

op de duytsche maniere, en boven vastgemaekt een rondt dinck met een levende 

hane daerin zittende ofte staende, dit was hun ureslach, zoo men mochte 

considereren, en daer waren zulke vulle leleke vrauwen metten bloote voeten, maer 

causen aen, zonder voetlingen, maer een lyste onder de plancke om 't oprysen, en 

waren zoo geladen met packen en lasten dat men niet en zoude konnen 

considereren, ook waren meest alle de gepasseerde soldaten zoo geladen dat 

hunne gewoonte moeste wezen ofte zoude voor ons Nederlanders zeer grooten 

arbeyd geweest zijn; als al dit carroy was gepasseert met zoo vele wagens, alle met 

wapens en spiesen, nochtans alle de soldaten en menschen waren verwondert hoe 

zy gemonteert waren; daer en was niet een soldaet met cort gewerre, hy hadde een 

hooftwapen en met een met wyffelsweerd, en met spiesse; hy was gestoffeert van 

corselet en hooftwapene, zoo dat men niet en konste dincken ten wat fyne dat alle 

deze wagens waren met spiessen en met amonizie van wapens. Alle dit zijnde 

gepasseert zoo kwamer noch zeven vendelen, alle in gelyken ordere als de eerste, 

en passeerden wederomme volgende de eerste, want zy gingen 


62 

vijfdicke, en 't was zulk eenen langen stert, nochtans gaende zeer naer elkanderen; 

eer deze zeven vendelen en half gepasseert waren zoo warender de vorenste van 

de viij vendelen wel te Langemarck, en al hadden de coebeesten alle buyten 

gebleven, en daer en was geen perykel te verliesen, want noyt man, noch vrauwe 

in 't passeren en tart voet uyt zijn ordere, en hadden in het carroy wel xl ofte l cloeke 

ossen vet, alle roodt gelijk normandiers, maer veel geweldiger met corte kuys wel 

vet, die zy uyt hun land voor provisie brochten, en van gelyke vele schapen, maer 

kleine, meest met hoorens, al afgezaecht, maer 't is te noteren dat in alle dit volk, 

zoowel mannen als vrauwen, waren zeer vele met zoo groote croppen, gelijk groote 

vuysten, ende zy waren den meesten deel uyt het grafschap van Tyrol, alwaer zy 

meest alle goede catholyke zijn, en van ontrent Trenten, en dat zy deze croppen 

hadden was dat zy niet dan watere en drinken in de geberchten van sneewatere, 

en 't was een volk die het drooge broodt wel waren gewone, zonder vleesch ofte 

boter; nochtans waren 't groote vrome mannen, hunlieder overste was genaemt 

Don Ferdinand, van den huyse van Oostenrijck, alzoo de vendelen alle vichtiene 

wel uytgaven, want zy alle met Roode Cruysen waren geschakeert, met root en wit, 

en hunlieder spiessen waren met roode trypen hosen met fringen rood saey, 

gemengelt met wit, en van gelyke een soorte van hallebarden met gelyke fringen; 

de slachsweirden gelijk de hooftwapens, gelijk de corseletten en andere wapens, 

al op zijn switsersch; zy passeerden zonder van elkander te scheyden ontrent vier 

uren en 't was zeer schoon weder, en daer was veel volk om 't passeeren te ziene, 

zoo buyten, zoo binnen, en alle dit volk met den achterloopen wel in het getal van 

x duyst hoofden en hadden noch bin hun brood voor dien dag, maer waer zy 

gepasseert waren wierden de backers 


63 

hier in Yper gelast te backen om hun te voorzien, om 's anderdags met imbijdt te 

vertrecken naer den legere. 

Op den 12 sten july, door dien dat de Duytsche tot Langemarck vernachten, zoo 

kwamer 's anderdaegs zoo vele binder stede dat ongelovelijk was, en van gelyke 

dat sommige verwondert waren dat men er zoo vele inne liet, als men dede; maer 

zy cochten alle zaken die hun lieden noodig waren. Op dezen dag zoo warender 

diversche niet verre vander stede gepillieert, maer niet van de Duytsche, maer van 

Walen, lantloopers, en onder andere was Jan Rijssen, den ouden, ontrent het Ecken, 

buyten de Antwerppoorte, gepillieert tot op zijn naekt lijf, zonder koussen ofte 

schoenen ofte hemde; maer gaven hem een kwade casake om zijn naekt lijf te 

decken, aldus was het kwaed tijdt ontrent Ypre. 

Op den 13 sten july, midts dat de Duytsche noch lagen tot Langemarck, zoo kwamer 

met het opendoen van de poorte groote menigte van Duytsche soldaten, elk om 

wat te koopen, en hadden wel geld, meest alle dobbele Spaensche pistolen en 

francken, en voerden veel bier uytter stede, ja, zoo veel, midts dat was 

windeloosheyd dat de poorterie zeer luttel behielt, droncken hun ook wel zat en 

droncke. 

Den 14 sten 's nachts, ten xij uren, begonste de Duytsche, legere die lach tot 

Langemarcke, op te lichten, en waren metten dage alle wech, en trocken alle naer 

de Beerst boven Dixmude ofte daer ontrent, zoo dat daer mede den hoop van de 

Duytsche zeere vermeerderde, want zy waren daer mede wel xx duyst ofte by, en 

daer en was geen apparencie van de geheele legere op te lichten, want de schepen 

van Holland en Zeeland, de gansche macht was komen 


64 

liggen voor 't gat van Nieuwport, want alzoo elken kennelijk was om dieswille dat 

alle de schepen gepasseert waren door de vaert van Ypre tot Nieuwport; want alzoo 

elk kennelijk was zoo lange als alle deze schepen, die nu tot Nieuwport gekomen 

waren daer lagen, zoo lange lagen deze Geusche schepen voor 't gadt van Sluys, 

en daer en was geen apparentie van ons volk te schepe te gane, ten ware dat de 

armeye van de Spaensche gekomen waren; maer men hoorde er zeer luttel af en 

de ambassate van Ingeland met die van onze zyde die besoigneerden altijds tot 

Burbuch; maer men verbeide geen goed ende er af. 

Op den 16 sten july, de gansche macht van den koning lach ontrent Nieuwport, 

Dixmude, maer niet te min op den xvij zoo arriveerde cenen ambassadeur van 

Ingelandt tot Dixmude, den welken 's anderdags daer naer vertrock met een convoey 

naer Zijn Altese naer Brugge: aldus zoo hadde Zijn Altese al dat hy begerende was; 

want 't gemeene maer begeerde pais ende vrede, midts hoope dat het accoort zoude 

doore gaen tusschen Ingeland en tusschen onzen genadigsten koning; want 't 

gemeene niet langer dragen en konste. 

Op den 19 sten july, zoo klopte zeer op de kerke, en daer passeerder een gedeelte 

Duytsche van ontrent 100, en trocken al naer het leger, naer den hoop, en lagen 

voor de Boesinckpoorte, halende zonder geweirre dat zy van doene hadden binder 

stede. 

Op S te Maria Madalenadach, wezende den 22 sten july, zoo kwam een ydel peerd 

tot Comynes pachter, by den Hoogen Zieken, en men bekende dat het peerd was 

van een groot 


65 

edelman Mon s Loveny, een fray jongman, Artisien, dienende onder de Spaensche, 

en was edelman, en hadde 's sondaegs te voren t' Yper geweest, en trock naer zijn 

kwartier tot Woumen, en hadde drye peerden en eenen lackye, maer zy waren in 

den legere bleven; zoo treckende van Ypre was hy vermoort op den wech, en op 

den xxiij, zaterdag zijnde, zoo was den lieutenant van zynen capiteyn met een deel 

soldaten hem zoekende, maer wiert niet gevonden. 

Op den 23 sten , zaterdag, warender over alle zyden persoonen gerooft en gepillieert, 

geslegen en gesmeten, waer of eenen soldaet van de roovers gevangen wiert, en 

ter Zale geexamineert van de voornoemde gasten en roovers zonder pasport ofte 

verlof, zoo verre van zijn quartier zulkx doende. 

Op den 24 sten van july, zoo cloptet zeere en het teeken stack uyt van peerden en 't 

was ontrent den drye uren; 't volk liep naer de Tourhoutpoorte en 't was den grave 

van Egmont met zijn huysvrauwe, met hunnen staet-dochtere; daer waren vier 

bahuwen, twee wagens, en ontrent 20 peerden en 20 soldaten. Hy en zat van zynen 

peerde niet; de wagens en de bahuwen quamen voren, maer zoo zaen als hy voor 

't huys van Ladoufus quam, zeyde hy: Allons! en reed terstond ter Meesepoorte uyt 

met alle zynen staet naer Arkeghem, en zoo haest en was hy uytter poorte niet het 

reinde wel zoo zeere gedurende by dan een ure, zoo dat zy zonder nat zijn niet en 

gerochten daer zy begeirden; binnen deze naervolgende weke en geschiede niet 

dat weerd was te schryven, maer naer oude eostume groote leugens. 

Op den 4 oust, donderdag zijnde, zoo is't dat ontrent den avondt, een ure voor de 

poorte-clocke gekomen zijn den 


66 

quaden hoop, waer of dat was eenen Jan Dongelyken capiteyn, en waren al 

Oostendenaers, die lange uyt Oostende geweest hadden, loopende overal roovende 

en moordende; aldus ontrent de stede alsnu zijnde, sterck wezende xiij moordenaers, 

hebben ontrent den Hooge Zieken gevangen diversche arme houdtmakers, houdende 

die by hun, en metten donekeren avond zijn gekomen tot Wullent, ofte Jan van 

Comunes pachtere, op het goed van den Hoogen Zieken, by de sterekte, en 

springende in huys hebben gevangen genomen twee salvegarden Spanjaerden 

met eenen jongen, en berooveden geheel het huys; den pachtere die maekte hem 

uyt, en alle de andere arme gevangenen waren ievers daer ontrent gebonden, en 

uytnemende met hun alle de eetsware, die in huys was, zijn buyten gegaen, en 

hebben vermoort alle deze arme houtmakers en waren al wonachtig binder stede, 

maer 't waren landtlieden, en met hunne eygene handtmessen hebben zy meest 

alle de kele afgesneden, ofte van achter door hunnen necke by naest den hals 

afgehauwen; onder hun was eenen armen ouden vent, een bessemmaker, die zach 

hun alle vermoorden tot 9 houtmakers en eenen spaenschen jongen; zy hebben 

die alle in den wal daer ontrent gesmeten, en hebben dezen ouden man laten gaen 

om dese gruwelyke mare te dragen, en daer warender metten jongen thiene 

vermoort, en de 9 gesmeten in eenen wal, alle gecleedt, alzoo zy houdtmaekten. 

's Anderdaegs zoo wasser een salvegarde, die van de prochie van S te -Jans, die 

horende deze swaerheyd, liep in den legere en heeft aen den opperprovost deze 

mare gedregen, en tot dat men de waerheyd wiste warender in belast Italianen, 

maer dezen oude man gaf te kennen binder stede het zelve fait, en wie zy waren 

die dit gedaen hadden. Het begonste zeere te cloppen op de kerke, 't was een 

vendel Spanjaerden, die quam om dat quaedt 


67 

volk te aprehenderen, maer en vonden niet, liepen in drye busschen, maer vonden 

ontrent Hollebeke-kerke noch vier mannen vermoort, maer stoncken zeere; aldus 

waren met 2 wagens gehaelt alle deze maertelaers, die jammerlijk verloren hadden 

hun lijf van deze vreede tirannen, die aldus zonder achterdenken van Godt ofte zijn 

gebodt, niet vreesende duyvel nochte dood, maer gaende zonder compassie, zonder 

menschelyke maer met beestelyke vreedtheyd, boven nature hunnen evennacsten 

ter dood bringen. Deze doode waren alle gebrocht in 't hof van de Casselerie op de 

maert, en van menig mensch met droeve oogen gezien, en hadden meest alle 

vrouwen en groot last van kinderen, waren geschaut en gebrocht en begraven elk 

op zijn prochie; daer waren gevonden vermoort by de salvegarden tot Staden in de 

prochie, in de dreve van Mijnheere van Staên. 

Op den 7 den dag van oust, zoo was 't Thundag; men droech processie. Op den 

Thundag zoo kwam de zeker mare dat de Spaenschen zeere zochten deze 

moordenaers; zy gingen verre en naer, zy doorzochten alle wegen, midtsgaders 

goede ghygen, zoo worden zy op den Thunavondt gevangen, niet verre van Tourhout, 

en werden geleet naer den legere, en aldaer onderzocht; maer zy niet wel te vrede 

wezende, zoo hebben zy tot hier binder stede gezonden om den ouden man die 

hun ontgaen was met eenen jongen, en hebben dien doen halen naer het legere 

om de waerheyd; maer komende tot Dixmude, zoo hebben zy dezelve gevangenen 

onderzocht, maar den ouden man mids den jongen en hebben niet konnen gevinden 

dat deze waren van den zelven hoop, maer naer dien die waren onderzocht zoo en 

was naer de waerheyd gevonden dat deze 8 gevangene geen schult en hadden 

van de voornoemde 


68 

moord, maer Mon s Lamote vernemende dat zy volgende het verclaer van den ouden 

man en den jongen onschuldig waren, deed ze ontslaen. 

's Maendaegs den 8 tsen oust, naer Thundach, zoo sprak men zeere van het 

vertrecken van den geheele legere, en 't was waerachtig, want alle salvegarden 

werden op en wech genomen, elk onder zijn regiment, maer zoo warender alle 

landtlieden ongerust, want elk vreesde van andere zaken, maer 't was waer, want 

op S te Lauwerijnsdag zoo sprak men zekerlijk van 't oplichten van de soldaten die 

gelegen hadden, 't was de lijfgarde van zijn Hoogheid en zijn Altese, en 't waren 

Walen, en ontrent den 10 uren zoo begonstet zeere te cloppen ter Meesepoorte en 

Mijnheere Van Werpe, gouverneur in tyden voorleden geweest, hebben tot Ypre 

begeiren te passeren met een regiment van xiij vendelen, en waren sterck ontrent 

iij m mannen en kwamen ter Meesepoorte in, en passeerden wel ij uren elk vendel 

op hem zelven, en voor de waerheyd 't waren zulke cloucke soldaten, en elk vendel 

zoo sterck en zoo gemonteert dat al hadder geweest hondert duyst mannen zoo en 

zach noyt man zoo gemonteert, want 't was de lijfgarde van Zijn Altese, en onder 

andere zoo zy passeerden door de stede ten verzoeke van Mon s den lieutenant 

Mijnheer Van Werpe, zoo was de Boterpoorte open gedaen en de Tempelpoorte 

gesloten om 't passeeren; en ontrent den x uren zoo begonste te passeeren het 

carroy, maer daer waren ontrent lx soldaten, die vooren gingen, en daer naer zoo 

volgde het carroy 't welk zeer groot was, en naerdien zoo volgde elk vendel op zijn 

ordere met zulke geschicktheyd, als men niet en zoude gedacht hebben, en buyten 

alle de companien namer uytte de companie van Hesdin zonder vendele, en was 

sterck 350 mannen, en daer 


69 

was geen soldaet hy hadde een vergult musschet ofte een vergult morelion ofte 

riemen van rood fluweel met maten, en om eeniegelijk te vereeren, al hadder geweest 

een leger van honderd duyst mannen en zoude zulke companie hebben konnen 

vinden; daer en was niet dat mankierde; zy trocken maer tot Poperinge en dat door 

dien zy zoo geladen waren met hun musschetten, want onder al deze fraye vendelen 

zoo warender wel 600 musschettiers en mijnheere van Werpe stond buyten de 

poorte met vier ofte vijf peerden om datter geen desordere en zoude komen, dat zy 

in 't marseren niet en zouden bedryven; maer de heeren van der stede dit wetende 

deden hem bidden dat hem zoude believen te komen binder stede zijn noenmael 

nemen, maer en begeirde dat niet; zoo zonden hem de heeren spyse en dranck, 

zoo nam hy wat te peerde zittende, bin dat zijn volk door de stede passeerde ter 

Boterpoorte uyt, maer als 't laste vendel passeerde trock den voocht en voorschepen 

buyten en beliefden dat hy afzadt van zynen peerde, en met andere capiteynen 

quam hy mette heeren pacientie nemen binnen der stede, en dit zelve volk marseerde 

wel twee uren zoo dat 't carroey wel te Poperinge was en den steert tot Ypre. Aldus 

dit volk marseerde met zulke haeste 't gemeene volk was zeere verblijdt, en midts 

dat men zeere sprak van de comste van de armeye zoo hoopte elcken dat de zake 

anders eer lanck in 't beste verkeeren zoude, en te meer men hadde wel twee dagen 

lanck op de zee geschoten zoo wonderlijk zeere; 's avondts zoo quamer kwade 

mare, men zeide dat alle 't opgelicht volk zoo van Spaenschen, Duytschen Italianen, 

Yrsen en alle andere natien die tot Duynkerke en tot Nieuwpoort te schepe waren 

elk wederomme kwam naer zijn quartier daer zy gelegen hadden, 't eene tot Woumen 

d'ander ter Berst, en daer warender tot Nieuwpoort wel 100 vendelen te schepe 

geweest; aldus met deze mare op 


70 

S te Lauwerynsdag 's avondts zoo was het volk zeere beroert. 's Anderdags den 

xi sten oust, continueerde deze quade mare, maer niemand dorste die wel uyten; 

maer den noene ontrent den vier uren zoo kwamer betere, te wetene dat 's nachts 

't zelve wedergekeert volk wederomme op moest naer de schepen en 't was 

waerachtig en noch meer, men zeide voorzeker datter vele schepen van de armeye 

waren buiten Duynkerke in de rume zee en hadden zege vercregen in eenen slach 

jegens capiteyn Draek, amirael van Ingeland, die de armeye bevochten hadde, wel 

den tijd van twee dagen, alwaer veel volk van beyde zyden gebleven was, en men 

zeyde dat ons volk voor Duynkerke mede brochten ses Ingelsche schepen. God lof 

met hoope dat 't waerachtig is; maer 't en was zoo niet gevaren, want door dien de 

schepen tot Duynkerke niet al gereedt en waren, zoo en konsten de schepen 

d'armeye, die was tusschen Douvers en Cales, niet geassisteert wezen, maer men 

zeyde dat Zijn Altese, die tot Duynkerke was, besief dat alzoo den gouverneur van 

Duynkerke niet gedaen hadde alzoo hy wel mochte, zoo nam hem Zijn Altese 

gevangen, en op S te Lauwerynsdag zoo vertroeken de ambassaten van Ingeland 

van Burburch met alle hunnen staet naer Ingeland, en zoo stond; alzoo rau als 't 

moochelyk was het zoo dat apparent was van quâtijdt. 

Op den 11 sten , 't was donderdag in de Thundagweke zoo kwam t'Ypre in ter 

Meesepoorte Mon s den grave van Berlemont met grooten staet, met bahuwen tot 

4 ofte 5 toe, metten broeder van den grave van Arenberch, ende zy waren gelogeert 

in 't Sweerd met omtrent 30 ofte 40 peerden, en metten avondt kwamen brieven 

zoo dat zy 's nachts omtrent den een ure hun vertreck namen met een ghyge, 


71 

Collaert van Bolloeyngen, naer Dixmude, en van daer naer Nieupoort, alwaer hy 

voor den noene was, en 't was apparent dat hy zoude bin den zelven dage te schepe 

gaen, want den bode ofte ghyge, die hun tot aldaer, te Nieupoort, bewacht hadde, 

zach aen de heeren van Ypere zoo hy bin den zelven dage t'huis was, datter Italianen 

tot 30 vendelen toe alle te schepe gingen, en nog vele Nameroysen, 't volk van 

dezen voornoemden grave, alzoo datter te verhoopen was dat zy alle omme, zoo 

tot Duynkerke, alwaer zijn Altese was, zoo tot Grevelinge, alwaer mijnheere Van 

Werpe metten volke, die t'Ypre duere passeerde op S te Lauwerynsdag; 't was de 

lijfgarde van zijn Altese, alzoo 't vooren gezeyd is, alle oude garnisoenen, Walen 

ofte Artisienen, die als heden noch tot Poperinge verbeyden, want men zeyde dat 

deze 14 vendelen zouden te schepe gaen tot Grevelinge; aldus maekte men groote 

preparatie overal. 

Op den 14 sten dag van oust, naer dat 's avonds te vooren geboden was by de 

publicatie dat alle die pecrden hadden en wagens zouden moeten komen 's nuchtens 

vrouch 's anderdags ter mart, om alle beide de dagen te moeten ryden tot Wastene 

om het ander goed van amonizie te halen, als meel, coorn en ander zaken, ende 

brochten den eersten dach vele singhels, gelijk om peerden te hangen in de schepen 

om t'over voerene, en 't was terstond alle te schepen gedaen om naer Nieupoort 

ofte om naer Duinkerke te zenden. 

Op Onzen Vrouwen Hemelvaertdach, maendag, zijnde den 15 sten oust, zoo brochte 

't volk van Vlamertinge, Elverdinge, Boesinge en den Brielen alle hun lieder beesten 

gevlucht binder stede, want zy verwachten alle peerderuyters, en ontrent den noene 

zoo begonstet op de kerke 


72 

zeere te kloppen, toogende het teeken van peerderuyters, zoo stack hy naer de 

Boterpoort ende daer quam een groote cornette alle hackebusiers; 't was Labisse, 

en stonden lange voor de Tempelpoorte. Zy meenden door de stede te passeren, 

maer moesten van buiten omme en trocken naer Vlamertinge: wasser ook een 

cornetten ontrent een huere daer naer zoo ginck zeere wederomme cloppen lang 

durende, zoo dat het volk liep al naer de Boterpoorte, zoo waren 't alle lansiers, 't 

was volk van den marquis Delgasto; er waren wel 3 cornetten en een deel wagens 

en jongens, en quamen alle logieren ontrent de stede, want tot Regelburch, en in 

drye ofte vier pachtgoên warender een cornette, en in de sterckte dergelyke in drie 

ofte vier goên; zoo 't volk was alle in de stede gekomen met hunne beesten, en als 

zy niemand op sommige goên t'huis en vonden, hebben vast aen de stede hunne 

coeijen uyt het ghers gehaelt, en namen zoo en tusschen wel 50 coeijen, en 't waren 

meest cocijen van de persoonen, die in de stede woonden; maer Mijnheere den 

voocht en anderen maekten met hun dat zy de beesten ontslegen, maer hadde hy 

en meer andere van der stede hun niet gemoeyt, hadden begonnen van de beesten 

wat te slane, aldus was het volk zeer beroert. 't Was op den zelven tijdt datte 

schippers te gader trocken recht voor de kerke van de Brielen op 't watere in d'Yperlê, 

en alle pachters daer zy gelogiert waren moesten voor dat zy de cocbeesten 

ontsloegen den goeden cost zenden, als witte brood, schapenvleesch, goeden wijn 

en alzoo voort. 

Op den 26 sten oust, 's nuchtens met den dage zoo en hoorde men niet anders op 

de westzyde van der stede dan trompetten, ende daer naer zach men er op alle 

straten, te weten van de Tempelstrate, Boterstrate en Elverdinckstrate, 


73 

zoo datter wel vier cornetten te gader stonden voor de poorte, en begeerden door 

de stede te passeren, ofte dat men hun geven zoude brieven van refuse, maer 't 

was hun by Mijnheere den Voocht, en by den voorschepen ontzeyt, zoo dat ze van 

buyten over de kaye reden, maer sommige, die peerden hadden die bloot waren, 

liet men binnen komen, aldus dorste niemand met coebeesten buyten blyven om 

het passeren, want van dezen nuchtenstond zoo passeerder wel 40 cornetten en 

al naer 't oosten; men zeide dat zy 's avondts ontrent Corterijck moesten zijn, wel 

40 cornetten, en al naer Brabant, want het scheen dat daer in 't Westquartier niet 

meer te doene en was; naer den noene begonsten de arme landtslieden wederomme 

overal te rumen, want alle de Walen van Mijnheere Van Werpe niet verder geweest 

hebbende dan Poperinge, keerden weder op dezen dag tot Vlamertinge, Elverdinge 

en Boesinge; aldus was 't een ongestadige weireld. 

Op den 17 sten oust, voor den dage en wasser niet gehoord dan trommelen op den 

westcant van der stede, en 't was alle het garnisoen van Mijnheere zijn Altese; 't 

was zijn lijfgarde, en daer was colonel, den heere Van Werpe, en ontrent den vij 

uren quam den secretaris van Mijnheere gereden aen de Boterpoorte, zeggende: 

‘Doet de poorte open! ten verzoeke van Mijnheer Van Werpe.’ Die van der stede 

en dorsten 't niet ontseggen, zoo was de Tempelpoorte gesloten en de Boterpoorte 

was open gedaen; zoo passeerde vooraen de avantgarde van ontrent xl soldaten, 

en daer naer het carroy en de vrouwen met jongens, en daer naer alle de soldaten 

ter Boterpoorte in, en over de mart ter Meesepoorte uyt, met zulke goede 

ordonnancie dat te verwonderen was, zoo dat zy gingen vyve dicke met groote 


74 

menigte, zoo dat by de iij m soldaten passeerden in xij vendels met eene companie 

van Hesdin zonder vendele. 

Den 18 sten van Oust, 's avondts kwamen brieven dat zoo wel de ruyters als de 

voetknegten zouden blyven liggen daer zy altoens lagen; want het scheen dat zy 

wederomme zouden moeten op naer de zee, en alle het ander crijgschvolk van 

ontrent Dixmude was wederomme gekomen in hun kwartier, en alle deze faute 

quam by dat de schepenen van Duynkerke niet gereedt en waren; maer men vrochte 

nacht en dach aen de zelve schepen, en altijdts zont men provisie naer de schepen, 

zoo van meel, bisschuyt en allerhande zaken; Godt doet het wel gaen! 

Op dezen tijdt was Vurenambacht zeer derrelijk by plaetsen gerooft van het 

crijgschvolk, want in den legere, daer en ginek geen geld omme en met dat alle de 

quartieren wederomme elk op zyne plaetse was, zoo liepen zy by naest half 

Vlaenderen doore, en met dat zijn Altese was vertrocken van Duynkerke wederomme 

naer Brugge, en datter geen apparentie en was om t'schepe te gaen, en met dat 

men niet zekerlijk en wiste waer de armeye getrocken was, zoo vreesde men zeere 

dat zeer corts de legeren ofte kwartieren opbreken zouden en dat ze wederomme 

zouden gaen liggen in besloten en onbesloten steden om te verwinteren, 't welke 

wel te vreesen was, voor die't het jaer te voren geproeft hadden. Op dezen tijdt zoo 

liepen wederomme de Oostendenaers midts dat de Ingelsche van Burburch waren 

vertrocken, zoo was M r François Vermersch, pensionaris van der Zale, gaende naer 

het legere om eenige peerden te lossen, die van 't legervolk genomen waren; hy te 

peerde zijnde met zynen knape met noch vj ofte viij landtslieden, zoo was 


hy van de Oostendenaers gevangen, en van die van der stede zeer beclaecht. 

75 

Binnen deze weke gepasseert tot den 27 sten oust, en is niet zonderlijks geschiet 

dan dat de Spanjaerds en de Catheloven Vuerenambacht derrelijk afliepen, 

princepalijk Nieucapelle, Oudtcapelle, Previse, Oostkerke, Lampernesse en veel 

meer andere prochien, alwaer zy roofden en namen alle dat zy crygen konsten, als 

ossen, coeyen, calvers en schapen; en als men ginck clagen aen Lamoote tot 

Dixmude, zeide hy: ‘Wat wilt gy dat ik doe? ruympt en doet uwe beesten wech!’ Zoo 

door zulke antwoorde elk zyne beesten ruymde die van te voren van hun niet en 

waren genomen van 't geboefte; want daer wierter meer dan 6000 beesten uyt het 

gers gehaelt en geweerd, ja, dit volk haelde de schepen op, die zy vonden op eenige 

vaerden, nemende al dat zy wilden, zeggende dat men ons betalen zoude; zy liepen 

ook van gelyke zeere rondt omme de stêde, alhier, zoo dat zy op den 26 sten oust 

wel 15 coebeesten namen. 

Op den 27 sten oust, zaterdag zijnde, zoo hadden mijnheeren metten crijschraed 

gedaen uytroepen, dachs voor dezen, dat alle die eenige last hadde over de wachte, 

dat zy moesten met geweeren gaen, en waer elk zijn allarmeplaetse wezen zoude 

van de vier capiteynen, en dat men goeden toesicht zoude nemen aen de poorten, 

door dien dat men dagelijks zoo veel garnisoen in de stede komen liet met vulle 

geweirre, en dat men vreesde dat eens zoude mogen swarigheyt uit komen, en 

midts dien dat Mijnheeren geadverteerd waren dat die van Rijssele, Armentiers, 

zulke strenge wachte deden; uyt dien vreesden zy van gelyke. 

Op dezen tijdt zoo warender persoonen van Ypre die 


76 

hadden op de galiotte geweest, die eenen was van den viere die met de armeije 

van Spanje over gekommen was, en buyten Cales gestranckt was, uyt welke waren 

gelost naer dien den vyandt wel daer te voren twee ueren op geweest hadde, wel 

ontrent 50 groote stukken, al grootelinge, en wel 50 van minder soorte, het welk 

voornoemd schip jammerlijk gerocht was aen den hals, zoo dat noyt zulk een schip 

aen den hals gebrocht was; daer waren op 48 riemen, 12 mannen en zouden geen 

hebben konnen dragen, zy waren lang 54 voeten, en de sterten waren wel dicke, 

meer dan een half elle, en als het zelve schip moeste met riemen hem behelpen, 

zaten zeven slaven aen elke rieme; boven de rieme was een borstwerre buyten 

schepe, wijdt en breed genouch voor thien mannen om hunne daer te deffenderen, 

schooten vry; daer waren met de slaven ofte roeyers op wel 800 levende zielen, 

den mast was zoo hooge als sommige kerken, de marse was groot en wijdt genouch 

voor 20 soldaten om hun daer te deffenderen; den mast was tusschen de marse 

en 2 mannen langde boven de deffencie van den schepe, dicke 28 palmen; de 

cappelle bin den schepe was groot en wijdt genouch om 200 persoonen misse te 

hooren, zonder elkander te beletten; 't was geprofiseert om een jaer te leven. Daer 

waren onder ander sticken van artillerye, die 't koningrijck van Garnaten hadde 

gegeven aen den keiser, gegoten in 't jaer 27, en den capiteyn van dit zelve schip, 

den zone van duck de Medine, bleef dood in 'tallarme, en daer naer wiert van den 

gouverneur van Cales hand daer aengeslegen, maer door dien zijn Altese zondt 

aen den koning van Vranckrijck zoo wierder in geconsenteert. 

Op den 29 sten oust, zoo was zeer wonderlijck om zien de refugie, die gedaen was, 

niet alleene van de beesten uyt 


77 

Veurenambacht, maer van de landtslieden, die de vruchten der aerde moesten 

abandoneren, als coorn, havere, sukerion, ende zulk als op den acker van Godt 

verleent was, en 's avondts, ontrent den 5 uren, zoo warender binnen der stede 

gebrocht wel duysent beesten, als ossen, coeyen, calveren en jonge veulens, en 

daer was convoey wel van 50 Walen en wel 40 Spaenjaerds en hadden wel tusschen 

Lampernesse ende Cnocke-dijck 3 allarmen, al van de Duytsche; maer midts de 

wijsheyd van de cooplieden zoo warender 2 allarmen wederstaen mette Spaenjaerds, 

maer de derde zoo en waren de Spaenjaerden en de Walschen geen meester, maer 

moesten maken apointement met 40 goude croonen; zoo was 't land van Vlaenderen 

gesteld! 

Op den 30 sten oust, zoo was 't convoey binder stede, Walen en Spaenjaerden waren 

niet om paeyen om 't zelve zy hadden geconsenteert, maer wilden meer dan de 

helft hebben, zeggende: ‘Indien gy de beesten voortdrijft, ziet toe dat gy tot Rijssel 

wat crijcht.’ Uyt welke de vette leggers van Rijssel, dien wel 300 ossen, coeijen en 

calveren daer in den geheelen hoop hadden, bedwongen waren hun consentement 

te geven; zoo dat, ontrent den twalf uren, zy met hunne beesten naer Rijssel gingen 

met goed convoey, zoo van Spaensche en Walen, maer elk vreesde dat de beesten 

hun zouden afgedreven wezen; noyt en hadde het Noortquartier zoo veel groote 

swarheid aldaer volk gewoent heeft dan als nu, want daer lagen zoo groote menigte 

van vruchten op den ackere, zoo dat geen hope niemand en hadde van eenig in de 

schure te gecrygen. Godt beter't. Op dezen dag zoo warender wederomme vele 

beesten genomen buyten de Meesepoorte, zoo dat de lieden elk met zijn beesten 

kwamen naer de stede; 't was een wonderlyke zake dat men het land van Vlanderen 

zoo liet tequiste gaen. 


78 

Op den eersten september passeerder een vendel Spanjaerds, treckende van 

buyten omme, hadde geerne door de stede gepasseert, maer daer was ander order 

dat men geen soldaten en zoude hun oppergewerre laten aen de poorte, en op 

dezen dag zoo ginck men de wacht verdicken, want elk poortere moeste al vier 

dagen waken, dach en nacht; aldus ginck het landt geheel te niete. 

Op den 2 den september kwam het volk alle van Elverdinge en Vlamertinge, alle 

gevlucht met kinderen en met beesten, nochtans hadden zy salvegarden van 

Spanjaerden; maer zy en waren niet machtig met de landslieden om te wederstane, 

gequelt van de loopers, nemende al dat zy krygen consten, ja, schoenen en cousen 

van kinderen. 

Op dezen dag, 's nuchtens metten dage, als de beesten uyt waren voor die 't dorste 

aventuren, zoo is niet veel betere gekomen den vyandt dan den vriend; want de 

loopers zijn gekomen met sommige peerden en vele te voet, en hebben genomen, 

op de Comenstraet, Kerkhove's beesten, den voorschepen, en onder coeyen en 

calveren wel 20, en Juffrauwe van de Clyte, de weduwe, ook wel 24, en meer andere 

uyt ander weden, zoo dat zy hadden wel 60 beesten, schietende drie schooten naer 

het volk en gaende zoo mette beesten hen en stryken. 

Op dezen dag, den eersten vrydag van de maend, en daer was te rechte gesteld 

een vrouwpersoon, genaemt Bertgen Grootgebreck, om dies wille dat zy niet eerelijk 

en leefde in den huwelyken staet, en daer naer als de Spanjaerden laest hier lagen, 

zoo hadde zy een dochterken gebrocht te valle aen eenen lieutenant, en in de 

vangenisse lange gelegen hebbende, hadde haer met den sepier mesdregen 

oneerelijk, om welke fayt den sepier geleyd was in de vangenisse ter Zale; 


79 

zoo was haer sentencie gelesen in de Vierschare dat zoo by den officier crimineel 

de kerne aengedaen en dragende de zelve rond de mart, en gebannen drye jaren 

uytte stede ende schependom, te ruymene de stede binnen het zonnegeschijn, en 

was gebannen uyt de casselerie en de acht prochien, de zelve te rumen binnen den 

derden dage op bredere banscuere. 

Op dezen dag begonste't zeere te cloppen den 3 den september, en elkeen haelde 

zyne beesten in tot vast aen de poorte, en 't waren twee ofte drye vendelen 

Spaenjaerds, die kwamen logieren tot Regelburch te Noorthove, en in het fort, en 

met den avondt namen zy coebeesten, die zy niet en consten in tyden in stede 

krygen; maer de poorterie trock uyt met volle gewerre, en nam die wederomme, 

zoo dat zy de coebeesten niet en consten voor 't verlaten van de poorteclocke in 

gebrengen, maer men dede de poorten open en de poorterie en de beesten waren 

ingelaten. 

Op den 4 den september, zoo was 't den eersten zondag van de maend, en men 

drouch processie generael naer gewoonte. 

Op den 5 den van september, zoo was 't maendag, en men zeide dat de geheele 

legere vertrecken zoude, niemand en wiste waer henen, maer men zeide naer 

Brabandt. 

Ontrent dezen tijdt zoo lichte op geheel de legere, liggende ontrent Dixmude, en 't 

was voor de landtslieden groote blijdschap, want elk wie hy was begonste te peysen 

om naer huys te gane, en op den 6 en 7 van september zoo gingen vele landtslieden 

t'huys, te wetene tot Boesinge, Elverdinge, Vlamertinge, Reneghelst cn sommige 

rondomme de stadt, en men zeyde dat van den geheele leger niet en zoude blyven 

dan twee regementen Walen, dat de reste zoude vertrecken 


80 

naer Brabandt, en van daer voort naar Sutphen en Deventre, om aldaer intrede te 

crygen naer Hollandt, want moeste gezocht zijn in andere quartieren, want de zake 

niet wel en ginck, alzoo men begeirde. 

Op den 7 sten september, zoo dreef men wederomme naer Veurenambacht vele 

ossen, die hadden over 10 sten ofte 12 sten gelicht gezijn, door den grooten roof, die 

in 't voornoemde Veurenambacht van de soldaten geweest hadde, en nu elk een 

die zijn beesten bewaert hadde zond die wederomme elk naer zijn gers, alzoo dat 

de hope was van langst te betere gaen zoude. 

Op den 10 sten september, wasser een placaet geroepen by de Con. Maj t ., ende 't 

was dat alle zaken waren gesteld, alle knapen, joncwyven en alle ambachslieden, 

als tegheldeckers, metsers, timmerlieden, sagers, arbeyders, ende alle die in 

daghuren gaen, en voort alle zaken; maer men vreesde dat niet wel en zoude 

gehouden zijn, om dieswille dat over vier maenden dergelijk gedaen was, en niet 

geobserveert. 

Op dezen dag zoo liepen de Oostendenaers wederomme zeere, want zy hadden 

's nachts geweest tot Vlamertinge, en op de Waesten causie; zoo hebben zy twee 

Italianen besprongen, schietende het een peerd dood, en namen hun gevangen; 

om welke Italianen de pecrderuyters liepen zeere om ze te vinden, maer hunne 

confreren waren duere de Oostendenaers weg; aldus en stond 't niet wel. 

Op den 14 sten van september, wezende Heylig Cruysverheffinge, maer geen 

mesdach, zoo 't over lang plach te zyne, 


81 

want hadden wel over 20 jaer afgesteld; op dezen dag zoo hadde mijnheer van 

Werpe gezonden aen de heeren van der wet van Ypre om vijf gevangenen van zijn 

volk, die men zeide zeer veel quaed gehandelt te hebben, van moorden en ander 

rooverien op de Waesten causie, alzoo men over hun vond sommige zaken, als 

ringen en juweelen; en mijnheer van Werpe last gezonden hebbende om t'Ypre 

recht te doene, de heeren hun daer in excuserende dat het beter ware dat hun 

colonels zelve 't recht zouden doen, om dat de stadt by de zulke van de soldaten 

niet en zoude aengezien wezen; zoo heeft de heere dan Werpe gezonden ontrent 

30 soldaten met eenen serjant, hun leydende uyt de stede gebonden met ketenen. 

Op dezen dag, zoo wasser 's avonds naer het sluyten van de poorte een hallegebodt 

geluyt dat alle die peerden en wagens hadden zouden moeten komen 's anderdags 

voor de Halle op de mart, om alle amonizie naer Waesten te voeren, want daer 

waren menigte van tonnen meel nog tot Ypre; s'anderdags zoo dede elk zijn devoir 

met peerden en wagens om naer de Leye te voeren al de amonicie, om van daer 

voort te voeren naer Brabant, alwaer den menigten deel van het crijgsvolk was; men 

zeyde dat men Bergen-op-soom zoude belegeren. 

Op den 17 sten september, op den noene, was het placaet uytgeroepen by laste van 

den hovc, en zoude gecontinueert wezen noch drye martedagen, om dat niemand 

en zoude pretenderen ignorantie, want men overal zentbrieven van hofs wege, dat 

men strengelijk zoude het zelve doen houden, zoo dat zijn Maj t . 't zelve begeirde 

te leggen ter execusie, want het moeste zoo wel in Henegau, Arthoys, Brabant 

gehouden wezen; ten dien fyne zoo hadden die van Utrecht 


82 

punicie gedaen, zoo met gezelen en galleye, die der contrarie deden buyten den 

placate jegens de goede meeninghe van de Maj t .; aldus begonste het gemeene 

werckvolk wat te vreesen. Op dezen dag zoo quam M. Françoys van der Mersch 

uyt de handen van den vyand, gevangen geweest hebbende van de Geusen van 

Axele, en hadde wel gecost 400-0-0, en Godt wilt alle menschen beschermen van 

alle zulke en gelyke aventuren. 

Op den 24 sten van september, zoo was 't zaterdag, en Mijnheer P r van Stegele 

gecomitteert als comis over de nieuwe imposicie gesteld op elke tonne bier: groot 

bier van iij ℔. ℒ. en van daer opperwaert 5 stuyvers, en van elken stoop wijn, 2 

groote en van alle graen, tarwe, messilioen en alle gemoudt graen, van elke rasiere 

vj groote en half, en op dezen dag was den overslach gedaen voor ses maenden. 

‘De raedtslieden des konings van Castillien, Arragon, van Leon, van beyde Sicilien, 

van Jerusalem, van Portugal, enz. grave van Vlanderen, enz. geordonneert in 

Vlanderen alle baillius, schouteeten, meyers, magistraten, wetten en andere officiers 

en justiciers 's conincks, ons geduchten heeren, en van zyne vasallen binnen 

Vlanderen, saluyt. Alzoo wy achtervolgende zeker provisioneel 's conincks ons 

geduchten heeren, in date den xxi sten april lastleden, metgaders de besloten brieven 

van Zyne Hoogheid van de zelve date daer mede gaende, geordonneert en bevolen 

hebben aen alle officieren ende wethouders, zoo van steden als casselerien, 

bailliagien en bourgagien, wezende van onse juridictie en ressoort, omme de redenen 

daer by in het lange verclaert en gedresseert, en ons over te zenden binnen eene 

maend, als doen eerstkomende de lijste en declaratie van alle zulken taex ende 

moderatie van salarissen, daghelijkschen loon ende hure van alle am- 


83 

bachten, wercklieden, dienstboden, herbergiers, peerthuerders ende meer andere 

zaken, als zy dien aengaende zouden mogen adviseeren ende stellen tot verlichtinge 

en sollaes van de gemeene ingezetenen van dezen landen en andere dies van 

noode hebbende om alle 't zelve by ons gezien, en rypelijk daer op gedelibereert 

overgezonden te worden aen de zelve Zyne Hoogheyd, ofte aen de hoofden 

presidenten en luyden van den Secreten Raed van Zyne Maj. om daer na gedaen 

en geoordonneert te worden als naer redene, ende het zy zoo dat by vele en 

diversche princepale officieren en wethouders van deze landen ten dien voldoen 

zijnde en ons overgezonden hebbende hun advijs, metgaders elk in het zyne een 

lijste en declaratie van dies voorzeydt is, van de zelve oversien en in delibratie 

geleyd hebbende uyt alle de zelve gecopieert en gemaekt hebbende een recuil van 

taxatie van de zelve salarissen, die men zoude mogen achtervolgen en onderhouden 

over geheel het land van Vlanderen, het recuil gezonden hebben aen zyne Maj t . in 

zynen voornoemden Secreten Raed, de welke naer examinatie heeft den zelven 

taux goed gevonden en geapprobeert, ons lastende en bevelende in corformiteyt 

van dien te dresseren eene ordonnantie, en dien ten eersten doen publiceren over 

alle het zelve land en grafschap van Vlanderen, met expresse belastinge dat elk 

hem daer naer zoude reguleren, en dat op zulke pyne en amende als wy bevinden 

zouden behooren jegens de overtreders van dien, zoo is't dat wy dien volgende 

geordoneert ende gestatueert hebben, ordonneren en statueren by deze de pointen 

en artickelen naervolgende: 

Metsers, ticheldeckers ende timmerlieden. 

In den eersten dat de meesters niet meer en zullen mogen heysschen noch winnen 

ten hoogsten dags xij stuyvers; de 


meester-knape viij stuyvers, de leerjongens, jaer en dag geleert hebbende, iiij 

stuyvers, de knape vi stuyvers. 

Schailledeckers. 

84 

Den meester daegs xiij stuyvers, de leerjongens v stuyvers, de knape x stuyvers 

en werkende op torrens zullen hebben dobbel daghuren. 

Stroydeckers. 

Den meester daegs viij stuyvers, de knape iiij stuyvers. 

Leemplackers. 

Den meester daegs vij stuyvers, de knape iij stuyvers. 

Cleermakers en cousemakers. 

Den meesterknape daegs vi stuyvers, en leerjongens en geldwinnende en dieners 

ij stuyvers, met conditien dat de meesters ook zullen gehouden wezen hun naer 

advenante te besnyden in 't vereischen van den loon van den fatsoene, comitteren 

en ordoneren de magistraten, elk in het zyne, met den eersten ten inspectie van 

dezen, te stellen ende te arresteren dezen loon naer 't fatsoen van den wercke. 

Schoenmakers. 

Leerjongens dachs ij stuyvers min een oortjen; voor 't maken van een paer 

dobbel-sollen-schoen ij stuivers m., voor een paer mullen, clyckers ofte gecorte 

schoens ij stuivers en een oortje, voor een paer leerzen v stuyvers, voor een paer 

bruessekens iiij stuyvers, dies zullen de meesters ook gehouden wezen gemaekte 

werken naer advenante beter coop te geven, naer den taux daer af te stellen by de 

voornoemde 


85 

magistraten naer advenante van den ponde van alle soorten van leder, metsgaders 

in 't regard van den huydevetters en leertauwers, welcke magistraten wy daertoe 

by laste ende in den name van Zyne voornoemde Maj t . geautoriseert hebben en 

autoriseren by dese hunne en elke byzonder hetzelve ten eersten te effectueren. 

Saghers. 

In daghuren werckende zullen winnen 's daechs, elk xij stuyvers, en werckende by 

den honderden van elk hondert berdt, hardt xij stuyvers, en van muruwe bert x 

stuyvers; van elken voet hart houdt vi ofte viij duym dicke i grootjen, van ix ofte x 

duymen xviij ℒ. ℔., van vij en acht duymen xv ℔. ℒ., ende voort alle naer advenante. 

Schrijnwerckers en steenhauwers. 

Den meester 's dachs xij stuyvers, den knape vij stuyvers. 

Cautsyders. 

De meester dachs x stuyvers, de knape vi stuyvers. 

Lootgieters. 

Binnen de winninge die zy doen aen hun loot en soudure zullen winnen 's daechs 

ix stuyvers. 

Beesten-slagers binder stede. 

Voor het slaen en zouten van een osse, coe en volwassen rent ofte verse, zullen 

winnen x stuyvers, voor een vercken iiij stuyvers en half, van een schaep ij stuyvers 

en half, van een calf ij stuyvers ofte 't vel daer voren, van een gheyte ofte bock i 

stuyver, en die buyten slaen ten platten lande, van een osse, coe ofte calf verse viij 

stuyvers, van een vercken iij st., 


86 

van een schaep ij stuyvers, van een calf een stuyver ofte het vel. 

Smeden. 

De smeden zullen winnen werkende by dage ofte op hunnen kost vi stuyvers, ende 

wonende in hunnen meesters kost 's jaers xvi guldens. 

Slotmakers. 

De knapen zullen winnen 's daechs vij stuyvers, marschalcken ofte peerdesmeden, 

beslaenders zullen hebben van elk hofysere van groot werck ofte treckpeerden iij 

stuyvers, ende van middelbare en kleyne peerden ij stuyvers en half, en van yzers 

te verzetten naer advenante van den voorzeyden prijs. Item voor het verswaersen 

van een plouchysere en dergelyke, van elk pond ij stuyvers. 

Cuypers. 

De knapen werckende in daghuren 's dachs en in den kost van hun meester vij st., 

zullen hebben en winnen 's jaers xvi guldens, en werckende by den sticke naer 

advenante. 

Glasmakers. 

Van elken voet glas iiij st., van elken voet bourgonsch ofte gemeene glas ij stuyvers 

en half, van elke kleyne viereante ruyte j groote, van elk viercante ruyte ij groote, 

van 't verlooten van den voet ij groote. 

Huerpeerden. 

Men zal geven van elk huerpeerd 's dachs x stuyvers, item voor 't repas onder dag 

en nacht viij stuyvers, item voor elks pinte ij groote. 


Herbergiers ofte ostelgiers. 

87 

Men zal geven voor elke maeltijd, zonder den wijn, en metten besten gebrauwen 

biere viij stuyvers, voor de maeltijdt van de knegten met zijn imbijdt v stuyvers; 

peerden-knapen zullen winnen binder stede 's jaers in den kost xv guldens, en 

andere huysknegten konnende parmenteren ofte ander gelijk huiswerck doen, zullen 

winnen xij guldens. De kamerieren zullen 's jaers winnen xiiij guldens, de 

keukenmaerten wel konnende cocken en van alles doen 's jaers xvi guldens, 

schommelmaerten 's jaers ix guldens. 

Buyten-wercklieden. 

Den meester-knape ofte parde-knape, te lande waert in den kost van zynen meester, 

zal winnen 's jaers xxiiij guldens, den hofknegt, dienende om derschen, booten en 

gelijk ander buytenwerck xvj guldens, de leerjongens en den minsten knape 's jaers 

ix guldens, de schaepherders hun verstaende aen cuerren en ayrren van de schapen 

en lammeren, zullen wezen gerekent onder de voorzeyde landtdienaren en knapen. 

De buytenmaerten ofte meyskens, kennesse hebbende van coeyen, zuyvele, caes, 

botere en die er aen cleeft, zal 's jaers winnenxviij guldens, de mindere maerten 

ofte andere maerten 's jaers, xij guldens; de handtwerkers, delvers, ende deze gelijk 

op hunnen cost zullen winnen 's daechs viiij stuyvers, desschers op hunnen cost 

onder winter en sommer vj stuyvers, de pickers zullen hebben van elk gemet, besaeyt 

met wintervruchten, xvj stuyvers, de maeyers voor elk gemet mersch volle ghers 

xvij stuyvers, van toemaet x stuyvers, de hoeijers en wieressen op hunnen kost 

zullen winnen iij stuivers en half; de houtmakers werckende by daghuren zullen 

winnen 's dachs viij stuyvers. 


88 

Authorizeren de magistaten van alle steden ende casselerien midts de diversiteyt 

van den groote gebynte van den haute, elk hondert te tauxseeren naer advenante 

dat eenen goeden werckman zoude mogen winnen op den voet en proporcie van 

viij stuyvers dachs. 

Meulenaren. 

De opper-knapen zullen winnen 's jaers xviij guldens, den onderknape xiiij guldens; 

olieslagers van elken, midts zy zouden mogen godtspenningen bespreken, 's dachs 

xiiij stuyvers; hoveniers en ander diergelyke wercklieden zullen winnen 's daechs 

vj stuyvers. 

Voerlieden en wagenaers 

varende op de baene zullen van elcken persoon mogen nemen van de myle, te 

wetene, van Alderheyligen-misse tot uytganck april, tot i stuiver en half, ende van 

uitganck april tot Alderheyligendag van elke myle i stuyver, ende vrecht annemende 

by den honderden zullen hebben naer advenante; raekende, de schipvrachten, 

committeren en ordonneren wy de magistraten van der stede en casselerien, elk 

onder zijn resoort, daer op zulken tacx te stellen als zy bevinden zullen te behooren, 

hun lastende en van Zyn Maj ts . wege bevelende by publique affextie van blocke uyt 

te drucken en verclaeren den preciesen schipvrecht en loon op elke stede en geweste 

blyvende, niet te min in vigeure en ordonnantie by ons ofte andere van Zyne Maj ts . 

wege dies halve gegeven. 

Aengaende de arbeyders, werckende op ende aen de wateren, metgaders de 

corte wagens, cruwers en voerders van de steekwagens, aengezien dat duer de 

diversiteyt van den gewichte en stand van plaetse, men daer op niet en 


89 

zoude konnen zekeren ofte precisen loon ofte prijs zetten, om niet min jegens hun 

exactie te voorziene, zoo consenteren wy dat elken proprietaris, en de gone over 

hem last hebbende, zal mogen zijn goed doen balen ofte voeren by den gone die 

't hem believen zal, ten minsten pryse, zonder dat de voorseyde aerbeyders zullen 

vermogen eenig goed uytten schepe ofte van den wagen te doen ofte halen zonder 

expres last van den proprietaris, ofte zynen facteur, noch en zullen de zelve 

aerbeyders geen belet mogen doen den ingezetene der steden ofte landtslieden, 

zoo verre zy willen hun goed lossen zelve ofte wechdragen, verbiedende op arbitraire 

correctie. 

Voort gemerckt dat diversche knapen, maerten hun zouden mogen verhuert 

hebben tot hooger pryse dan het voorzeyd staet ofte andere aerbeyders voor hunnen 

loon en werck by hun aengenomen meerder conventie gemackt, zoo verclaersen 

wy dat zulke huere en conventie gereguleert zullen worden naer de publicatie van 

deze, en voor den toekomende tijdt in conformiteydt van dien, zonder iets vordere 

daer of te mogen heeschen ofte ontfangen. 

Verbiedende en interdicerende expresselijk een yegelyken wie hy zy, eenige 

meerdere jaerlijksche, dagelijksche ofte anderen loon te heeschen ofte ontfangen, 

noch geven ofte betalen dan 't voorseyt staet op de peyne van te verbeuren by elken 

dobbelen van de voorseyde loonen, voor zoo vele jaren ofte dagen, en andersins 

als zy respectivelijk bevonden zullen wezen ter contrarie gedaen t' hebben, en noch 

boven dien arbitrairelijk gepuniert te worden, alzoo wel den eenen als den anderen 

gever en nemere; de voorzeyde boete en peyne te bekeeren in drien deelen, het 

een ten proffyte van den officier de callainge en de execusie gedaen hebbende, 

welke pyne en amende promptelijk en voor eenige opposiecien op 't verclaerts en 

affirmatie van den officier zullen moeten 


90 

genampteert wezen, ende indien men de zelve pyne op hun nict en konste verhalen, 

zoo willen wy dat de zelve zullen bekeert worden in ander punicie en beteringe naer 

de qualiteyt van de misdaet, willende en ordonnerende ook dat sommige, wanneer 

suspectie vallen zal dat niemand in 't gone voorschreven, gecontravenieert zouden 

hebben, dat zoo wel den gever als den ontfanger gehouden zal wezen hem dies te 

expurgieren by eede in handen van den officier van de plaetse op pyne van 

gereputeert en gehouden te worden als transgresseurs van de voorseyde lyste, 

tacx en ordonnantie, ofte consequentelijk de voorschreven pyne en amende verbeurt 

en geincureert t' hebben, ende om de verhoedene datter geen secrete monopolie 

onder de voorzeyde handtwerkers ofte aerbeyders in contrarie en geschiede, zoo 

bevelen, en ordonneren dat alle de zelve aerbeyders, zoo ten platten lande als in 

steden, die in voorleden jaren metten voorseyden wercke hun lieder cost gewonnen 

bebben en voor zulks bekendt zijn, zullen gehouden wezen voor den toekomenden 

tijdt de goede lieden hun van doen hebbende, elk in zijn werck te dienen en te 

gerieven achtervolgende deze ordonnantie, zonder eenige subterfugien ofte excusen 

ter contrarie, op pyne dat jegens de zulke geprocedeert zal worden als vagebonten 

en lediggangers, 't zy by geselen, banissementen ofte andersins naer de exigentie 

van de mesdaet, en ten ende alle de pointen voorschreven niemand ignorancie en 

pretendere, zoo lasten wy u lieden, en van zyne Maj ts . wege bevelende dat gylieden 

terstond de voorzeyde ordonnantie doet uytroepen en publieeren alleomme binnen 

de plecken van hunne juridictie, daer men gewoone is uytroepinge en publicatien 

te doene, procederende voort tot observatie van dien jegens de overtreders en 

ongehoorsame by execusie van pyne voorschreven, zonder eenige gunste, 

dissimulatie ofte 


91 

verdracht, want wy van dies hun lieden geven recht en speciael bevel, ontbieden 

en bevelen eeniegelyken dat zy hemlieden dit doende neerstelijk verstaen en 

obedieren. Gedaen in camere van den Rade in Vlanderen tot Gendt, den ij dag van 

september, xv e . achtentachentig.’ 

Van de laste weke van september zoo en isser niet zonderlinck geschiet anders dat 

men zeyde dat Zijn Altese was gekomen voor Bergen-op-soom, want de leger 

vertrocken zijnde uyt Vlanderen in Brabant, 't scheen dat zy haer deelen, want 

niemand en wiste waer zy bevaeren zoude; maer die van Bergen vreesende dat op 

hunne capen zoude druppen, meenden eenen dijck noch ingesteken te hebben, 

maer waren besprongen van sommige paerden van 't casteel tot Waumen, zoo 

datter sommige van Bergen dood bleven, en zoo rasch metter versche daet, zoo 

kwamen dry regimenten meest Spaenjaerds en hebben het besloten, en Zijn Altese 

dat hoorende heeft hem persoonlijk aldaer gepresenteert, en 't geschut doen halen; 

aldus zoo waren alle de maren van Antwerpen geschreven metten bode. 

Op den viij van october, zoo was 't dat zeker mare kwam dat Bonn en Ceulene 

waren overgegeven in handen van den prince van Simay, waer door den Rijn wat 

vryder zoude wezen dan hy geweest hadde. 

Bin deze weke en heeft men niet gesproken dan van de 25 gevangene, die 

miraculeuselijk uytgerocht zijn, die alle tot Bergen-op-soom gevangen geweest 

hadden, en alle tot Antwerpen gerocht zijn metten stierman, en den broeder van 

den provost van Bergen-op-soom, en waren zeer vreemdelijk verlost, aengekomen 

tot Steenberghe, en kwamen alle gezondt uyt, hadden hun rantsoen gemaekt 

150,000. 

Op den xviij october, S te Lucas-dag zijnde, zoo waren 


wederomme Oostendenaers op de causie van Waesten; zy hebben sommige 

persoonen gevangen en twee wagens berooft, en namen veel stametten 

toebehoorende Jacques Kesteman en Jan Hereman, en noch veel ander goet. 

92 

Op S te Lucasdach, dyssendach zijnde, zoo is gebeurt in de kerke van S te Nicolaes 

dat den dienstbode van Anthone Domissent eene jonge dochtere heeft getrauwt, 

komende met de croone getoompt ter kerke; naer dat zy was gemaeldt is mette 

speellieden gegaen naer de vonte, en heeft mette geweest van hun broeders ofte 

zusters kind, eer zy uytter kerk mette speelliedden en vrauwen huyswaert ginck; 

omdat ditnooit in S te Nicolayskerke en geschiede is dit voor memorie. 

Op den xxij dag van october, zoo wasser een op het schavodt gesteld met een 

strop aen zynen hals en gegeeseld en gebrandt, van gelyke gebannen. Op dezen 

dag quamen t'huys twee jonge gasten, die van d'Oostendenaers mede geleet waren, 

en hadden moeten dragen hun geroofd goed, wel met meer andere xxij halve lakens, 

en hielpen 't tot vast aen de stede van Oostende dragen, en lieten de vij gevangene 

alsdan gaen. 

Op dezen tijdt ginck het belech van Bergen-op-soom altijdts voort ende elk hoopte 

dat den hertog van Parma corts een eynde daer af crygen zoude. 

Op den 29 sten van october, zoo dede de poorterie wederom convoey, en daer 

warender xxxij toe gecommitteert, en hadden hun dag en ure, en gingen twee reysen 

de wek e ordinaire, maer als iemand eenige van doene hadde waren gereedt om 

een stuk goedts. Ontrent dezen tijdt, was wederomme een convoey afgeslegen 

boven de Beerst. 

Op dezen tijdt ginck het belech van Bergen-op-soom altijds voert, maer daer was 

een Ingelschman uyt Bergen 


93 

gekomen in den legere, beloofde vele schoone zaken, maer heeft zijn Hoogheyd 

bedrogen; hy zeyde dat hy een sterck bollewerck zoude leveren voor eene somme 

van penningen; elk wilde hem daer in schryven om het exploit te doene, ja alle 

natiën, maer de Spanjaerds, alzoo zy alomme willen de hoogheyd hebben, die 

zouden dit exploit doen met den Ingelschen, maer wechg aermen! zy waren 

bedrogen, zoo dat er wel 300 dood bleven, immers hun sterfdach was aldaer, en 

als Zijn Hoogheid het hoorde, dede hy halen noch 7 stukken geschut, die noyt voor 

stadt en kwamen, en noch daer by vele amonicie tot Antwerpen, midtsgaders vele 

peerden van meulenaers, wagenaers en andere voerlieden tot Antwerpen, om met 

't zelve geschut en amonicie te trecken naer Berghen-op-soom, en men zeyde dat 

zijn Hoogheyd niet en zoude vertrecken, met Godts hulpe, hy zoude de stede crygen; 

Godt doet wel gaen! 

Op den v van november, zoo luyder een halle-gebodt, en 't was om dat was den 

toekomende dag den eersten zondag van de maend, en men hadt ontrent een jaer 

geuseert, ten versoeke van Zijn Hoogheyd, den prince van Parma, en 't scheen dat 

dit zoude de laste processie wezen, op dien voet gedaen; maer zouden 't doen, dies 

verzocht zijnde, want het zoude geschenen hebben dat 't zoude gekomen zijn in 

costume, en dat daerdoor de processie zoude te min geacht wezen. 

Op den vi zoo drouch men processie naer costume. 

Op deze weke zoo werd 'er twee mael sterk convoey gedaen van de poorterie, en 

het donderdags zoo trocker 6 peerden mede, want op den dyssendag zoo meenden 

de Oostendenaers het convoey te bespringen, maer het convoey en leed 


94 

geen schade; maer daer was omme geslegen metten trommel, eer men zeker 

bescheed creech, zoo wie wilde uyttrekken om te doene confort aen 't convoey, en 

die eenen Oostendenaer konste crygen zoude hebben xxxvi guldens, mits welke 

datter vele poorters uyttrocken om den hasaert, maer keerden metten convoey in. 

Op dezen tijd zeyde men dat de leger voor Bergen opbrack, waerom het volk van 

der stede en 't platte land zeer vervaert waren van vreese dat de soldaten 

wederomme komen zouden, 't welke wel te vreesen was. 

Dezer weke, namelijk den xv sten van november, zoo was 't convoey naer costume, 

dijssendag zijnde, gereedt om te reysen, maer den wagen van Joos van de Walle, 

geladen wezende met coopmans goed, niet willende beyden naer het convoey van 

de poorterie, rydende omtrent een ure door voor het convoey, komende ontrent een 

halve mylesteen, is van de Oostendenaers berooft geweest; daer waren genomen 

ses halve witte Andrisen, vele swarte saeyen, en diversche greynen, 't welke meer 

dan 1000 guldens weird was. Op dezen tijdt was Zijn Hoogheyd, den hertoge, zeyde 

men, met dat leger voor Bergen opgebroken, en dat men zeere hoopte dat Vlanderen 

van dezen winter vry zoude zijn; Godt geeft gratie! Ook sprack men zeere datter 

naer Spanje zoude moeten trecken wel 12 ofte 16 duyst Walen en Nederlanders 

om met de armeye t'somer weder te komen. 

Op den 3 den december, op dezen tijdt, zoo waren alle steden in Brabandt zeere 

verlast door het opbreken van den legere voor Bergen-op-soom, en men sprack 

van gelyke datter eerlang eenige schepen zouden gearriveert wezen uyt Spanje, 

want van nu zoo begonste men wederomme te spreken van de armeye; ook zeyde 

men dat den duck van Savoijen hadde ingenomen, in het hertogdom van Salusen, 

de 


95 

stadt van Salusen, en nog twee groote steden; en van gelyke dat den koning van 

Navare hadde doen onthalsen zyne eygene huysvrouwe, zuster van den koning 

van Vrankrijck, die haren man den koning van Navare zoude hebben vergeven; dit 

hebbe ik willen stellen voor memorie om dat men erzeere af sprack. 

Op dezen tijdt zoo liepen de Oostendenaers en die van Axele zeere, want waer een 

reysend man ofte rijcken pachter hem keerde, gerochte in hun handen, want daer 

wasser een bende, waerin dat was een zeer quaed bouf, genaemd Jan Dou, die 

wel was van 100 mannen; hadden op den vii December vermoort ontrent Poperinghe, 

Renegelst en Dickebusch wel vii persoonen, en komende van Kemelen treckende 

naer Meesene, hebben gegaen vast aen Meessene, ten huyse van eenen wale 

pachtere, en 't was ontrent den vii uren, en meenden hem mede te leyden, maer hy 

een zeer clouck man met zynen zone stelde hem te werre, en zy, de Oostendenaers, 

maer meest alle lieden hier van 't Westquartier waren sterck ontrent xv persoonen, 

en zy groote forse doende op 't huys, dezen waele nam een becken, zy dit hoorende; 

't was duustere, hebben hem willen met geweld uytten huyse halen, hy met een 

halfve pijcke heeft van boven een zeer gequetst, en hy wezende Jan Dou, hunnen 

bevelhebber, in 't quadt, riep: ‘Ik ben dood! steek het vier!’ Zoo hebben zy het vier 

in eenen schelf gesteken, en in het huys mette schuren t' samen geheel 't goed 

verbrande, alwaer veel gedesschen tarwe verbrande; zoo geheel het quartier in 

roere zijnde zijn vertrocken, quamen naer S te Loys, alwaer ten huize van den weerd 

dezen Jan Dou vermaekt was, zeggende als eenen disperaten man: ‘Steek my dood 

of geeft my een mes ik zal het my zelve doen!’ Maer nemende een peerd van den 

weerd, hebben hem daer opgezet, want hy met een pijcke 


96 

was gestoken in zijn borst, komende met twee gevangen by de nieuwe Leye zijn 

naer de stede gekomen en is Jan Dou met het peerd gevallen in eenen dijck, en 

met dien zy beroert waren, zijn beyde de gevangenen ontrocht. Dezer zelve weke 

was het convoey uytgetrocken, die voor hun hadde een caporael, een overlooper 

hier t'Yper gekomen van Oostende, die al hun wegen wiste en trocken naer Staên, 

hebben een halve mile boven Langemarck in den duysteren nacht gevonden in een 

schure Oostendenaers, en en hadden geen sinternelle uytgesteld, en besprongen 

hun eer zy het wisten: deze gasten hoorende datter volk was, zeyden, niet wetende 

dat het volk van Ypre was: ‘Compt aen, gy boeren!’ En midts dezen bestelden die 

van Ypre de deure van de zelve schuere, en de Oostendenaren ziende ofte hoorende 

dat zy zoo gesteld waren, hebben achter in de zelve schuere een gadt gemaekt, 

meenden aldaer uyt te geraken, maer moesten hun doorvechten zoo datter veel 

gequetst waren van hun, en eenen dood en zoo datter van Yper een geschoten 

was in zijn been dat men bin twee dagen daer naer moesten afdoen, en dit gebeurde 

in den duysteren nacht, zoo dat zy, die van Ypre 's anderdags op Onzen Vrouwendag 

in december 't Yper in hebben gebrocht, een oore van den dooden en vij portronael, 

twee halve pycken, ses hoen en van hun provande. 

Op dezen dach, den 10 sten december, zoo stelde te rechte op 't huys van de 

casselerie, den balliu van der Zale twee manspersoonen en een vrauwe, dewelke 

waren ingebrocht van die van den convoeye, de welke waren wel gemonteert met 

schoone portronaels hubkens, en waren 7 manspersoonen alle te peerde, en 

sommige van de vrauwen ook loopende onder het decksel van Pragenaers, van de 

welke zy deze kregen en in brochten, 


97 

en de andere ontrochten; maer omdat het verboden was op lijfstraf, by placate, 

datter geen meer komen en zouden binnen 't Landt van Vlanderen, zoo waren beyde 

de manspersoonen d'eene naer den anderen gegeselt op een schavot vóór de 

Casselerye; den eenen was van Gent en den anderen van Parijs, maer de vrouwe 

was met den strop aen den hals gesteld, gegeselt en uytten Lande van Vlanderen 

gebannen 50 jaer en dach; maer de mannen waren gebannen 10 jaer op de galge, 

en naer den noene zoo waren hunne peerden vercocht en al hun gewerre ten proffyte 

van de gone, die hun hadde gevangen. 

Den 17 sten december, zaterdag zijnde, zoo hadden wederomme de Oostendenaers 

zeere gelopen in Reneghelst, ontrent Kemele en overal, en ook van gelyke hadden 

de gasten van het convoey ook dickwils uytgeweest, maer daer af en was niet 

gedaen; want de Oostendenaers hunlieden vreesden, met dat zy geen quartier en 

hadden, ook van gelyke warender afgekomen van Brabandt ‧vi‧ vendelen Yrsen, 

die lagen ontrent Tourhoudt, die zeere liepen in Langemarcke en ontrent Commene, 

Wervycke, zoo dat 't volk daer ontrent met groote vreese zat. 

Op den lasten dag van december, was het Nieuwavondt, en 't was zaterdag, en 't 

hadde deze voorgaende weke gevrosen den eersten vorst van dit jaer dat men op 

't ijs gelopen hadde; maer het doeyde. Aldus tot Godts eere sluyte ik mijn schryven 

van dezen bouck, zijnde den vijfsten, ende dezen begonste den x sten november 

zevenentachentig, te St. Martensavondt, en den sesden bouck zal beginnen daer 

't den vijfsten bouck gelaten heeft. 

De weke vóór Kersdag zoo liepen zeere de Oostendenaers, 


en die convoeyknegten trocken dagelijks uyt, maer en vonden geen hasaert. 

[1589] 

98 

Op den 8 sten januarius 1589, zondag wezende, zoo wast halmdag, ende metten 

avond, als de wachte op kwam, wasser eene kleine beroerte; want den jongen 

Kerchove quam op met de poorterie, wezende capiteyn, zoo warender drie ofte vier 

jongers, die hem naer de parade riepen voor het Besant, en 't was op De Visch 

zoone, en den schoonbroeder Revelles en Lamsaem. Daer vielen zulke woorden 

dat de rapieren uitgingen; de poorterie dit ziende, zijn er op gegeloopen en hunlieden 

gevangen genomen en in de vangenisse gezet. Alle deze weke zoo vreesde men 

zeere van de Spaensche trossen af te roepen, en men werde se zeere; maer, op 

den 10 lauwe, zoo waren zy afgeroepen tot Rijssele, en zoo haest als de mare quam 

van zulks, elk liep om betalinge te doene, en daer was groote roere. Op den xii 

lauwe, zoo haest als het placaet in was gebrocht, zoo gingen mijnheeren en deden 

publicatie met het luyden van de clocke naer costume, en het vermelde aldus 't 

zelve placaet, 't welke het gemeene maar half en greyde. Pacientie! want alle 

Spaensche realen van de acht dobbele tot de vijf groote en een zesken waren al 

geroepen billioen, die niet genoech en woegen en moesten wegen de x groote en 

half, twee ingelsche ofte een fransche croone zonder bate; om welke het gemeene 

groote swaerheyd hadde; noch waren afgeroepen billioen sommige testons van 

Portugael. 

Op den 21 sten van januarius; op dezen tijdt zoo gebeurdet dat geheescht was op 't 

Westquartier eenen zeer grooten heesch op de zeven casselerien van Ypre en de 

acht prochien, te weten wel 20,000 guldens de maend, om betalinge te doene 


99 

an 't garnisoen van Grevelinge, Duynkerke, Nieupoort, op de sterckte tot Veurne 

en te Bergen St. Winocx, om de zake te communiquerene en te handelen, en men 

zeyde dat op alle landen, die gecultiveert zouden zijn, welk op elk gemet komen 

zoude wel iij ℔. by jare, alzoo lange als de 20,000 zouden moeten gegeven zijn, en 

't land ofte de pachters over al bystier waren, dat zy zoo lange getravailleert hadden 

geweest van het crijgsvolk. 

Op den 27 sten januarius, zoo wasser gehouden een generale revuwe van de 

poorterie, en dat om datter te betere wachte zoude mogen gedaen wezen, zoo 

waren de poorten gesloten tot dat de vier capitteynen, elk met hun monsterheeren 

waren zittende, en aenziende deze revuwe, metsgaders dat sommige gelast waren 

te koopen beter gewerre, en alle de poorterie gelesen wezende de pointen en de 

artikelen van de wachte en de corporalen en de dissenier eedt gedaen hebbende, 

is elcken naer huis gegaen en de poorten zijn open gedaen. 

Den 28 sten van januarius, zoo waren uitgeroepen en geplubliceert twee diversche 

placaten, het eerste op den verkoop van de wynen uyt Vranckrijk, dat hem niemand 

wie hy ware zoude hem vervorderen eenige wyne te gaen koopen in Vranckrijk, ten 

ware om by de stoop te verkoopen en noch zoude die moeten gecocht zijn op de 

stapelen, alwaer men is gewoone de wynen uyt Vranckryck te verkoopen, en geen 

koopluyden van wynen zullen mogen eenige wynen koopen om voort te verkoopen, 

by den vate ofte pinsoene, op de verbuerte van den wijn, en van elk stuk noch 10 

guldens; voort alle makelaers ofte facteurs, die wynen in handen hebben, zullen 

moeten verclaers doen dat zy, in de de wynen gevonden in hunne handen, geen 

part mede hebben, maer wie die zelve wynen in handen hebben zouden 


100 

toebehoorende, en noch meer andere pointen; noch daer naer wasser een placaet 

gedaen by den koning dat men alle straten, aerdewegen en andere van stonden 

aen zoude doen vermaken; datter passage met wagens, carren en peerden zouden 

beter zijn, en dat alle officiers zouden moeten last nemen om daer of 

straetschauwinge te doene 't geheel land van Vlanderen doore. 

Op den 4 de sporkele, zoo kwamer een droeve mare datter ontrent Have-le-grand 

wel 30 Spaensche schepen bedorven waren, al meest geladen met vaste spyse, 't 

welk clagelijk was, haddet Godt zoo niet belieft; want 't was al verloren, schepen, 

menschen en goed. 

Op den 16 sten van sporkele, wezende donderdag, zoo was't den iij dag na den 

Vasten-avondt, en het was geleden 5 jaer dat in de belegering van de stede van 

Ypre, dat aldoens afgeslegen was 't groot convoey, waer duere dat de stede van 

Ypre kwam van nootswege in handen van onzen genadigsten koning, en voor 

memorie hebbe ik dit willen bybrengen, maer op dezen dag voorseit zoo is 't gebuert 

dat, 's nuchtens ontrent den 10 uren, is uyt der stede getrocken het convoey met 

sommige vrauwen, en die van de bruyloft van meester François Van der Mersch, 

het volk van dien, die naer Rijssel keerden; maer onder andere zoo komende tot 

S te Loys was hun lieden geadverteert datter quaed volk was op den wech, zoo 

wasser den capiteyn van den convoeye Christoffel Lafollie, een fraey voorzienich 

man, en zynen sergeant, zoo men hem noemde Joos, dit Brouckeloos, 't samen 

wel voorzien, gestoffeert by meer dan 30 mannen, komende op de Waestene causie, 

zoo heeft den capiteyn Lafollie over elke zyde twee soldaten uytgezonden, om het 

veld te ontecken; zoo 't convocy voortgaende, komende ontrent 


101 

de mylesteen dit 't vol ondeckten, hebben gezien den vyand, roepende: Arme! arme! 

Zoo waren zy bedwongen ter werre hun te stellen, hebben het convoey aengevallen, 

bedryvende zulke forse en geweld dat zy meester geworden zijn van 't convocy, 

zoo datter Lafolie, den capiteyn, is dood gebleven en zynen sergeant totter dood 

toe gewont, zoo datter binnen zeer corten tijdt daerna duerhauwen en duersteken 

waren, en noch vijf soldaten mede gerekent, den voerman dood en noch vele 

gequetst, de joufvrouwen gepillieert, namelijk de huysvrauwe van Clays van Thunne, 

de huysvrauwe van Lauwers Neckebaert en meer andere, zoo dat, door het afslaen 

van dit convoey, binder stede is allarme geworden, zoo dat den trommele is 

ommegeslagen, makende allarme binder stede, zoo datter wel uyt zijn gelopen 200 

poorters, meest jonghers. Capiteyn Carette en sommige luitenanten trocken mede, 

en komende op de Waesten causie vonden daer die van Waesten en Meesene, en 

hebben den vyandt vervolcht, zoo dat zy hun deelden in vier partien, trocken in 't 

busch van Hollebeke, en, komende by Hollebeke, hebben daer ij persoonen van 

Waesten vermoort gevonden, en noch geheel warm; zy volgden altijds en, zoo den 

avondt op handen was, quamen zy naer huys en wierden ingelaten ontrent den vij 

uren en half. 

's Anderdags, den xvij sporkele, ontrent den nuchtenstond, heeft kapiteyn Geleyn 

Sanders van de sterckte, geassisteert met ontrent 40 Yrsen, de Oostendenaers 

vervolcht, doordien zy verbrandt hadden Capelle te Poele; zoo ontrent den viij uren 

hebben hun gevonden omtrent Staên in een bremstuk, alwaer zy dezelve 

Oostendenaers, die besich waren metten buyt te deelen, hoorden kyven en groot 

ramoer maken, hebben die aengevallen, sterck wezende met die zy noch hun toe 

gevonden hadden t' samen 


102 

41; zoo de Yrsen, die capiteyn Sanders hadden geconsenteert te wezen in dezen 

aanval hunnen kapiteyn, hebben zoo wel hun devoir gedaen, dat zy daer xii 

Oostendenaers vermoord hebben, en den meesten deel gequetst van de zelve 

Oostendenaers, en daer naer gepillieert; zoo hebben de soldaten van Sanders 

hunne abyten van de Oostendenaers geschonken, en alsdan den dooden de rechter 

oore afgesneden, en zijn naar Ypre gekomen met xii rechter ooren stekende aen 

eenen poinjaert, die zeer lanck was, en hadden van de stede en casselerie van elke 

oor vier pond groote, hebben den buyt van de goede vrouwen naer de stad gebrocht, 

die zy den vyand ontnomen hadden en den meestendeel zijn wederomme gecregen 

voor een stuk goudts van Clays van Thunnc en Lauwers Neekebaert. 

Op den 18 den sporkele, was gepromoveert by provisie Hammerlon, dit Sanders, om 

te zyne capiteyn van den convoeye tot onderstand; zoo heeft hy met de gezellen 

en met zijn volk naer Waesten getrocken met den trommele om in 'tbrèe den vyand 

noch te zoeken en om te convoyeeren, die 'tbegeirde; hy quam 'savonds, ontrent 

den 4, binnen Ypre. 

Op den 25 sten van sporkele, zaterdag zijnde, en wezende Crake-Zaterdag, zoo 

wasser uitgeroepen, duer dien datter vele fauten waren van de popsen, van de 

lichte realkens, zoo wasser geordonneert dat hem niemand en zoude vervorderen 

eenige realen te wegen, uyt te geven ofte ontfangen dan op zeker gewichte, 

geteekend by Matheus de Kien, goudsmet, en betalen daarvoor een grootjen. 

Op den 26 sten sporkele, zoo was 't Crake-Zondag, maer 't was t' Yper te zeere 

verwandeld, want over 25 jaren quamer coopluyden by duysenden, maeralsnu zoo 

en volgde dat niet, want er droomde niet zeer d'een coopman jegens den 


103 

anderen, maer met de quade maren zoo van Vrankrijk als van Oostende, daer of 

men zeyde datter veel nieuw volk in gekomen was, zoo hield men dobbel wachte, 

en daer wachten wethouders 's nachts ook mede, want den tijdt qualijk stond. 's 

Anderdags, maendag zijnde, zoo stelde men eenige cramen ter maert, gelijk op 

eenen zaterdag, en op dezen dag zoo wasser raport gedaen, datter op de Waesten 

causie gezien waren veel Oostendenaers, die naer Meesen trocken en naer 

Kemmele, en van daer naer Reneghelst, en hebben 's nachts sommige pachters 

gevangen. Geleyn Sanders, op den xxviij sporkele, trock uyt mette convoeyenaers, 

om hunne Oostendenaers te zoeken, van 's nuchtens ten vier uren, maer en hebben 

elkanderen niet konnen vinden, zy zijn t' huys wederomme gekeert; aldus was 't 

een vreeselijk reysen in allen kant. 

Op den 4 den maerte, zoo was't waerachtig dat tot Brugge gearriveert was zeer vele 

amonizie, wel 44 groote stukken artillerie, als cartauwen en canons tot 14 schepen; 

en van deze weke zoo kwamen eenige schepen tot viere toe, en quamen tot 

Oudenburch in de vaert van Ypre met goed convoey, en Oudenburch gepasseert 

zijnde, zoo trock 't convoey wederomme naar Nieupoort, en de schepen meenende 

vry te wezen zijn gevallen in de handen van die van Oostende, en hebben die 

geplondert en berooft, en daernaer 't vier daerin gesteken. 

Op den 6 de maerte, 's avonds na het verlaten van de poorte-clocke, zoo werder een 

gebodt geroupen om 't houdt te gaen vellen op de Waesten causie over beyde zyden 

van de strate, de diepte van 1000 voeten ofte 60 stappen, en over drie maenden 

voor dezen tijdt zoo werd by publicatie bevolen dat, van St- Loys tot de Wambeke, 

alle proprietarissen 


104 

zouden moeten blooten, binnen eene maend, op verbeurte van 't zelve houdt, en 

midts dat die publicatie niet en was geobedieert zoo trocken de heeren ten hove, 

en cregen octroy dat zy mochten 't zelve doen vellen en hauwen, 't zy boomen, 

hagen en al datter staet; nu den vi maert wasser als boven, by publicatie uitgeroepen 

dat alle ambachten en andere persoonen, die mijnheeren daer toe gekosen hadden, 

als vele landtlieden, die binder stede woonden, zouden hun vinden 's anderdags 's 

nuchtens, na het verlaten van de halleclocke op de halle, om met goed convoey 

terstond met happen en haumes te gaen op de Waesten causie, alwaer zy zouden 

moeten wercken en 't zelve houdt hauwen; zy zouden daer vooren ontfangen xii st. 

elken dag, en alle het houdt dat zy hauwen zouden 't zelve zoude hun toebehooren, 

indien zy 't begeirden, en 's anderdags, den vii maerte, zoo vergaerden vele 

werklieden op de halle met het luyden van de clocke alzoo geboden was, want 

mijnheeren hadden doen roepen, zoo wie niet en compareerde, zoude gepunieert 

werden met bansure ofte andersins naer verdiensten; aldus trocker uyt 't ambacht 

van de timmerlieden x, van de carwaer-cruyders x, van de zackedragers van der 

maert x, en zeer vele landtslieden met noch alle prochien onder de casselerie by 

de stede gelegen, als Dickebusch, Reneghelst, Waesten, Meesene, Kemele en 

meer andere; elk moeste leveren x mannen, thien dagen lanck gedurende, zoo 

ginck elk zijn besten doen. 

Op den xi maerte, zoo was't maertdag, en men hadde de geheele weke altijdts 

continueerelijk gevrocht aen 't vellen van den houte op de causie van Waestene, 

en daer vrochten wel 560 mannen, alle ten laste van der stede, 't welke bedroucht 

wel 100 guldens 's daegs, en op dezen zaterdag hadde't de swaerheyd van den 

gelde niet geweest, daer 


105 

mede dat men zeere quelde van wege de realen en van gelyke van 't gouden geld, 

't hadde te betere gegaen. 

's Daechs voor dezen dag, om te secoursen de stede, die grooten kost hadde van 

't houd af te houwen, als vooren gezeyd is, by toelaten van der wet zoo was 

wederomme de servisie gecontinueert voor ses weken op den ouden voet, waer in 

dat sommige poorters murmureerden; maer pacientie, het was gedaen om beters 

wille. 

Den 18 den maerte, zaterdag zijnde, en deze geheele weke zoo hadde alle dagen 't 

halleclocxken ten ses uren geluydt, om de werklieden op de Waesten causie, met 

't opendoen van der poorte, te gaen wercken, en 't hield op met deze weke, en 't 

hadde gecontinueert geweest omtrent xii ofte xiij dagen. Op dezen 18 sten zaterdag 

van deze weke hadde de vergaderinge geweest tot Gent, alwaer dat ontboden 

waren alle de Staten van den lande van Vlaenderen, geestelyke en weirelyke; men 

zeyde dat was om eenen grooten heesch, maer 't zal van den gemeenen man wel 

geweten zijn in tyden, en den dach diende den xv maerte 89. 

Op den 23 sten maerte, wezende vrydag, zoo was verpacht de accysen van der stede 

voor een jaer naer oude costume, en 's dachs te vooren zoo was 't Groot Gemeene 

vergaert, alwaer geresolveert was en noch meer andere zaken, als gecontinueert 

den ouden tresorier Pr. Renier noch voor een jaer, ten opziene datter vele wercken 

openstonden en om andere redenen. 

Op den Wittendonderdag, wezende den 30 sten maerte, zoo wasser achter St. Pieters 

kerkhof eene coebeeste, die vernieuwde van een calf, een zeer vreempt monster; 

het hadde 


106 

twee hoofden, te weten schapsooren, drie ooren, vier oogen, twee tongen en het 

corpus was swart van haer met calfvoeten viere, maer stonden contrarie en het was 

een stier. 

Den eersten april, wezende Paschavondt, zoo hadde de goedeweke geweest zeer 

schoon lustich weder naer den tijdt, en daer en was niet zonderlincks gebeurt dan 

op den Witten Donderdag, ontrent den xi uren in den nacht, zoo waren gekomen 

sommige Yrsen ontrent den Hoogen Zieken, om coebeesten te stelene; waer af de 

landtlieden van de Tourhoutstrate tot op de Boterstrate allarme riepen op de stede 

om hulpe, 't welke den voocht by die van der wachte was te kennen gegeven, zoo 

dat men capiteyn Hamerton uytsond met 30 ofte 40 gesellen t' hunlieder assistencie, 

en de Yrsen hadden genomen ix ofte x koebeesten en twee swynen, maer waren 

hunlieder weder genomen ontrent Capelle te Poele. In de passchen-mesdagen 

begonste men wederomme te sprekene van het afkomen van eene partie van den 

legere, want 't earroy van Cassel-ambacht en Bergenambacht trock al naer Nieupoort, 

en op den vi april zoo wasser groote vergaderinge ontrent Oudenburch, en daer 

waren wel meer dan 30 vendelen voetknegten en 400 peerden; het scheen datter 

eenige intelligentie was met die van Oostende, want men zeyde dat het zeer wel 

gemunt was, maer 't en wilde niet valideren, en op den vii april zoo trock elk naer 

zijn kwartier; men sprak wonderlijk van Vranckrijck overal. 

Op den 8 sten , zoo kwam de zeker mare dat 't volck elck zijn kwartier ginck bezouken, 

alle die ontrent Oostende geweest hadden; op dezen dach zoo was 't 

Beloken-pasehenavond en 't coorn bleef in state. 

Op den Beloken Passchen, zoo passeerden op den noene eene cornette peerden, 

die van Hondschoote afkwam, van buyten 


107 

omme zonder duer de stede te passeren, en quam af van de kancte van Oostende. 

Godt doe 't wel gaen! - Maer men hoorde voorzeker dat op den Beloken-paeschen 

het konings volk in Geertrudenberg trock; de soldaten die daer binnen lagen de 

zelve stadt overgaven, dewelke van de Hollanders en Ingelsche beleghert was; om 

dat zy hunne capiteynen hadden gevangen en hunnen coronel, zoo dede den prince 

van Parma hun lieden ontzet en gaf de vendels en een cornette peerden, die binnen 

Geertrudenberch lagen, elk xx maenden gage, van welke overkomen die van 

Brabandt zeere verblijd waren, zoo dat t'Antwerpen de groote clocke luyde, en men 

zegde dat zy eerst over hadde gezonden drie ostagiers, waer in den eenen was 

den zone van den grave van Meurs, liggende binnen Geertrudenberch, en kwamen 

tot Breda, alwaer Zijn Altese zelve in persoone was, en die van Holland hadden die 

van Geertrudenberch belegd te lande met 30 vendelen voetknegten en beschoten 

en gegeven twee assaulten, maer ten lasten gerochten zy, de Hollanders en de 

Ingelsche, daer binnen met meer dan 600 mannen, maer het peerdevolk mette 

porterie waren zoo clouck dat zydie wederomme uytgedreven hebben met geweld, 

en de Hollanders hoorende van de groote macht van volk die Zijn Altese zant om 

te doene ontzet, verlieten hun lieden schans en liepen naer de schepen, verbranden 

hunne hutten, alzoo dat daer naer het volk van den koning binnen gerochte, en daer 

naer Zijn Altese; maer daer en was geen zekerheyd op den Beloken dag van 't 

overkomen. Op den 25 april zoo wilde het coorn wat diersen, want de backer hadde 

een ynsel dierste, want die van Arthois moesten geven eenen grooten heesch aen 

den koning, maer baden dat het placcaet op den voorkoop van den grane cesseren 

zoude, en eenige wilden presumeren dat het hun geconsenteert was. 


108 

Op den 20 sten april, zoo kwam bynaest een allarme t'Ypre, want daer was een vendel 

t'Ypre van Oudenburch, dat op de Meesestrate gezien was, maer het verginek wel. 

Op den 22 april, op dezen tijdt zoo kwamen die van Bergen-op-Zoom met 600 

voetknegten en 2 cornetten peerden, en hebben op het oversienste de stede van 

Thienen ingeloopen, en daer lagen Spanjaerden inne, en hebben't alle vermoort en 

dood geslegen, meest datter binnen was gepillieert en gerooft, en daer naer het 

vier daer ingesteken, en men zeyde dat zy met den roof achterhaelt wierden, maer 

't was onzeker. 

Op den 28 sten april, zoo wasser afgesmeten een convoey, komende van Gent naer 

Cortrijck, van die van Vlissinge, alwaer vele kooplieden gevangen waren, en vele 

juffrauwen gepillieert, en 't convoey was verlatende de kooplieden, want zy, die 

Vlyssenaers, veel stercker waren; dat gebeurde op twee mylen naer Gend. 

Op den 13 sten meye, zoo kwam zeker mare dat er van deze weke waren aen den 

hals gebrocht wel 40 Oostendenaers, die, met noch wel 40 toe, hunlieden waegden 

op de feeste van Ypre, de Assentionfeeste, op de Waesten causie, om op alle wegen 

den coopman te vangen en te spannen, te strossen, te roven en zoo eens 't convoey 

af te smyten, maer Godt en Heere en liet het niet geschien; want cenen uyt hunnen 

hoop kwam tot Oudenburch en gaf het te kennen, en ontrent Lavekesackere zoo 

waren zy besprongen wel van 150 Oudenburchgenaers met cenen capiteyn ofte 

twee, en wierden daer in eenen mersch besprongen en wel dapperlijk geslegen, 

zoo datter dood bleven als vooren, en Jan Dou was in den hoop; maer hy ontrochte, 

doch daer bleven vele kwade boeven. 


109 

Op den 25 sten Meye, zoo was de uytvaert gedaen van den eerwerdigen heere, die 

lasten prelaet was en nu deken van 't bisschopdom van Ypre, heer Jan de Snyck, 

overleden den vi meye, en in zyne plaets was gekosen den officiael, heer Anthones 

Vlaminck, en de uytvaert was zeer solemneel gedaen, waeraf dat 's dachs te vooren 

waren geluyt en gezongen de vigilien, zoo en resteerde maer de messe en 't 

achterofficie, van welke den eerweerdigen bisschop den dienst dede, en was gedaen 

als hadde hy zelve overleden bisschop geweest met musieke, en naer de offrande 

zoo dede pater Gerardus, fremineur, een vermaen voor den hoogen autaer, en dat 

over den overledene, men deelde van gelyke schoone provens; aldus was het 

gedaen, alwaer dat waren alle de principale geestelyke en weirelyke van der stede. 

Op den 27 sten meye, 's avondts, zoo kwam de messagier van de commissarissen 

in en brocht rapoort dat de wet vermaekt zijn zoude voor Sacramentsdag. 

Op den 29 sten van meye, 's avondts, zoo kwamen de commissarissen, ingehaelt 

van de convoeyenaers van der stede met hun capiteyn, en 's avondts gingen zy 

eten metten bisschop en 's anderdags zoo hing het tapijdt uyt en de wapen van den 

koning daer boven, en het borteck was besteken met meyen en met roode cussens 

in de venstere, en de commissarissen waren deze: Dassonville, mijnheer van 

Croyssille, Mijnheer du Croix en Mijnheer van Hollefault, gaende 's nuchtens naer 

costume naer Onze Vrouwe van Thunes, daer naer op de Halle, hunne employ 

ende instellende het collegie van de wet voor het jaer 89, gaende daer naer by den 

bisschop om met hem te communiquerene, en daer naer zoo luyde het cloexken 

drie mael met dat elfve slouch, en komende ter bertecke zoo waren wethouders 

geprononcheert. 


110 

Den 30 meye, zoo was de wet uytgeroepen, en waren deze naervolgende persoonen. 

Voocht gecontinueert: Mijnheer van Wieze. 

Schepenen: 1 Jonker Geleyn van de Clyte. - 2. Jonker Pieter de Masiet. - 3. Jonker 

Guilliame van de Kerekhove. - 4. M r Geleyn van den Broucke. - 5. M r Olivier Ymeloot. 

- 6. Jan Bottuyt. - 7. Jan de Gruyttere. - 8. Charles de Corte. - 9. Pieter Navegheer. 

- 10. Jan van Diesmude. - 11. Francois de Sommere. - 12. Clais Van Thunne. - 13. 

Daniel de Baene. 

Hoogmannen: 1, Cristiaen Marivael, poorterie. - Rijckebusch, draperie. - Andries 

de Wilde, sayterie en vulderie. - Jan van de Capelle, gemeene neeringe. 

Op den 30 sten meye, zoo was by de commissarissen vermaekt de wet van der Zale, 

en daer waren onder sommige gecontinueert, en andere nieuwe gemaekt, en de 

rekeninge van der stede wiert voor de commissarissen gelesen naer den noene en 

gepasseert. 

Op den Heyligen Sacramentsdag, wezende den eersten wedemaend, zoo waren 

de commisarissen van den koning noch binder stede, en die van Belle waren 

gekomen tot Ypre by de commissarissen om de wet te vermaken, maer wilden 

houden hun Sacramentsdag binder stede, zoo was't zeer lustich weder, en men 

drouch schoone processie naer costume en de commissarissen gingen metten 

heylige sacramente, en de straten waren schoone verciert, zoo mijnheeren van der 

Wet bevolen hadden, en 't en was noyt niet vele gezien dat de wet zoo vrouch 

vermackt was als van dit jaer, en naer de maeltijd van die van der stede, 

gepresenteert aen de commissarissen en de prelaten, zoo was de wet van Belle 

ter pre- 


111 

sentie van den voocht en Mijnheere van St. Jans en de oude wet van Ypre 

gerenoveert. 

Den 2 den juny, wezende vrydag, zoo vertrocken commissarissen naer Vuerne, 

Bergen, en alom in dat quartier, en daer trocken mede die van den convoy, om hun 

lieden te convoyerene, en quamen 's avondts weder in. 

Op den 3 den juny, zoo waren versteld de capiteynen van de porterie, midts dat 

mijnheere van Bellewaert buyten ginek zijn woenste houden, en midts dat mijnheere 

van de Clyte voorschepen was, zoo wasser gemaekt eapiteyn jonker Guilliame van 

de Kerkhove, afgaende voorschepen, en jonker Nicolays Ymeloot, capiteyn en drie 

nieuwe Lieutenanten: Pr. Casteele, Nicasses van Waels-Capelle en Jonker Maerten 

van de Clyte. 

Op dezen dag, men zeyde voor nieuwmare dat die van Utrecht in Hollandt, hadden 

weehgejaecht hunne calvijnsche predicanten en ses vendelen Ingelsehen, die daer 

lagen in garnisoene; elk betrauwde dat waer was. 

Op den 8 sten juny, zoo kwam er af wel ontrent 300 Yrsen van Ruddervoorde, en 

kwamen tot Boesinge, Noortschoote en in dat kwartier, en hadden consent van te 

loopen op het landt xiiij dagen, doende groot overlast; 't was by laste van Lamotte. 

Op den 17 sten juny, op dezen dag, ontrent den noene, zoo wierden de poorten 

gesloten, en men liet niemand uyt, en de clocke op de kerke ginek altijdt aen dat 

cloppen, dat 't scheen dat de geheele legere afkwam; maer ontrent den ij uren zoo 

passeerden by ofte ontrent 500 soldaten, zoo Duytsche, zoo Yrsen en Schotten, en 

hadden met hemlieden 3 capiteynen, en gingen op den landtsman loopende in 't 

Westquartier den 


112 

tijdt van 14 dagen of 3 weken, en 't was 't garnizoen dat de stadt van Deventer 

overgaf in handen van Zijn Altese; niemand en zeyder vele deuchden af, waer zy 

kwamen, gelijk men van alle soldaten niet vele deugden zegt. 

Op den 23 sten juny, zoo wasser groot roey met het geld, want met S te Jansmesse 

zoo expireerde tijdt en stond van het afzetten van dien van trossen en vele andere 

soorten van gelde, zoo dat 't volk zeer kwalyk conste van elk andere verschoonen, 

en daer was kwalijk van yemandt geld te geerygen duer den soberen tijdt. 

Op den 8 sten july, deze naervolgende geheele weke, zoo hebben de soldaten van 

Oudenburch al te zeere geloopen op den landtsman, dat elcken zeere kleynmoedich 

maekte, midts dien dat de acht prochien, mette zeven casselerien, moesten geven 

15,000 guldens ter maend aen Lamotte, en dat men daer mede niet en betaelde 

de soldaten, maer dat men hem lieden zoo noch zondt op den armen landtsman, 

die alzoo arm duer giften en overlasten was dat zy kwalijk mochten leven. 

Op den 16 july, zondagzijnde, zoo wierden de armelandtslieden zeer verlast, want 

die van Oudenburch ontrent xvj vendelen bleven altydts van de eene prochie op de 

andere loopende by laste van Lamotte, en wat clachten datter aen hem kwamen, 

gaf kleynen troost, zoo dat deze soldaten zoo kwaed wierden dat men hun niet en 

conste paeijen, dat zy de luyden deden geld geven, slaen en smyten, dat jammeren 

zonde was dat men gedoochde, zoo dat zy ten hende geen werek en maekte van 

de overheyd; 't waren Yrsen, Duytsche ende Walen en ten was alleene niet te doene 

in de casselerie, maer over de zeven casselerien, en bin den middelen tijdt 


113 

dat de soldaten van Oudenburch aldus het arm Vlanderlandt bedorven, zoo dat op 

den xvij july meer dan 1000 menschen met beesten kwamen binnen der stede van 

Ypre gevlucht, zoo kwamen die van Oostende, alwaer het garnisoen zeer versterckt 

was, uytte, ziende dat t'Oudenburch en tot Leffinge qualyk geen volk en was, haelden 

eenen grooten buyt van coebeesten ontrent Brugge; zoo was den arm landtsman 

zeere gequelt overal, want daer moesten gevonden zijn 15,000 guldens ter maend, 

op de conditie dat zy binnen drie jaren geen soldaten hebben zouden, maer de 

belofte en was niet gehouden. 

Men zeyde voor de waerheyd in de Madaleenefeeste, in de absentie van 't garnisoen 

van Oudenburch, de armen landtsman zeere travailierende dat die van Oostende 

by naer zouden ingeloopen hebben Oudenburch, en op de sterckte van Leffinge 

zoo deden zy proeve; zoo was dezen Oostendenaers de deur open gedaen om 

kwaed te doene. 

Op den 22 sten july zoo was't Madaleenedach, en deze voorgaende weke zoo ginck 

het al verloren op het platte landt, want alle het volk van Oudenburch bleef 

continueerlijk loopende en den armen landtsman verlastende en verjagende met 

hunne vrouwen en kinderen, met beesten en coeyen zoo dat geheele prochien in 

de stede vluchtende waren, 't welke eene zake was jegens recht en reden dat men 

moeste ruymen voor die Koningsvolk hieten; maer den vyandt en zoude by naest 

niet meer doen dan in den oust de landtslieden verjagen. Men clachde ten hove dat 

antwoorde: ‘Doet het beste daer mede; daer en is geen geld, maer zy moeten met 

den kost te vreden zijn, en indien zy iemand verongelyken dat moet Lamotte beclacht 

wezen.’ Dit was den troost. 


114 

Op S t Jacopsdag, 't welke was den 25 sten dag van July, zoo nam het volk van den 

lande noch hunlieder pacientie met binder stede te moeten blyven, maer in het laste 

van de weke, zoo kwam Lamotte tot Poperinge, en door de menigte van clachten 

zoo ordonneerde hy dat alle de garnisoenen zouden moeten oplichten, en trecken 

naer Oudenburch, want men zoude hun wat geld leenen of geven; zy wilden zeer 

kwalijk obedieren, maer 't was meer dan grooten tijdt, want haddet moeten geduren 

eene maend, al de vruchten zouden op den ackere hebben moeten blyven, en in 't 

vertrecken deden zy noch alomme veel kwaed, en 't zoude ook mogen gebeurt 

hebben dat zy op sommige platsen zoude hebben geslegen geweest; want daer 

wasser eene partie gekomen tot Nieukerke en wilde daer geforriert wezen, maer 

het rapport was terstond gedragen tot den grave van Egmont, die doens was tot 

Arkegem by Armentiers. Hy zant zynen sekretaris, maer zy wilden hem niet 

obedieren; zoo nam hy wel 200 borgers van Armentiers en met clouck gewerre trock 

hy zelve naer Nieukerke; maer zy hoorende van de compste van den grave zijn 

deure geloopen naer Nijpkerke, en men zeyde, hadde den grave hunlieden daer 

gevonden zouden geslegen geweest hebben; 't scheen dat dit was eene van de 

principale redenen van 't oplichten van deze loopers; want den grave schreef terstond 

aen Lamotte dat hy by hem komen zoude en hem purgieren van de schade die hy 

het landt gedaen hadde. Aldus Godt, die almachtig is, die vindt middelen omme de 

armen landtslieden te verlossen; zoo is men quyte gerocht van de tiranen, en bin 

dat zy dus liepen op den landtsman, zoo liepen de Oostendenaers overal onder 't 

decksele van 's koningsvolk ofte deze kwade knegten, want zy met suptilheid den 

borgemeestere en de twee schepenen van Poperinge haelden. Bin de voornoemde 

stadt van 


115 

Poperinge komende wel 12 sterck, by schoonen claren dag, en zeyden aen de wet 

dat hunnen capiteyn, noemende eenen van 't volk van Oudenburch, zoude komen 

aldaer logieren met 100 soldaten, begeirden geforriert te zyne, of wilden de heeren 

hun capiteyn spreken om uyt te koopen zouden hun leyden by hun capiteyn. Aldus 

zouden die van Poperinge, deze voornoemde mannen, meenende de stede daer 

in bate te doene, trecken met deze soldaten naer Westvleteren, en wierden aldaer 

van de zelve sodaten met meer andere gevangen genomen en geleet naer Ostende; 

zulke stukken ginger omme, en waren gesteld op 240 guldens. 

Op den 29 sten july, op dezen tijdt zoo sprak men zeere dat zijn Altese gezond en 

wel te passe begonste te wezen, die lange in 't badt tot Spa geweest hadde; men 

verwachte hem tot Brussele. Eenige zeyden dat hem de ziekte van swaerheyd anne 

quam, dat hy gelyk het water hadde; andere zeyden anders, maer er scheen eenige 

apparentie te wezen van eenen anderen gouverneur te komene; maer op dezen 

tijdt midts den goeden dienst die hy der C. Maj t . gedaen hadde, zoude noch iij jaren 

gecontinueert wezen, verhoopende dat hy noch alle de landen zouden in pays 

bringen. 

Binnen deze weke voor Thundag, zoo was by de heeren van der wet geconsenteert 

dat de vier gilden ommegaen zouden in de processie ten Thundage, en dat waren: 

de schermers, de buschieters, den eruysbooghe en den handbooghe met hun 

hooftman en gouverneurs. 

Op den 6 den oust, zoo was 't Thundag, en elk hadde gemaekt gereedschap om zijn 

torsen te versieren; de clocken luyden drie half uren om processie te vergaderen, 

en als de processie gereedt was om uyt te gane, zoo wierden de drie 


116 

poorten gesloten tot dat de processie ingekomen was. De straten al omme verciert 

zijnde, is de processie uytgegaen; de geestelyke vooren ende de gilden volgende 

naer, mette de convoyers met hun capiteyn, en naer costume zoo passeerden op 

de Zuivelmaert de gilden vooren ende 't wiert te regenen wel zeere, en het bleef 

geduren zoo dat de processie vercort wiert; aldus is den Thundag gepasseert. De 

reuse wiert naer noene omme gedregen en 's maendags zoo hielden de gemeene 

lieden recreatie en des dijssendags, en by naest de weke door, en het verginck 

tamelijk, Godt lof! daer en gebeurde geen ongelukken anders dan 's dijssendags. 

en 's woendags zoo begonsten wederomme te loopen de Oudenburgenaers, zoo 

dat wederomme de arme landtsman zeere benauwt was, en 't waren de Yrsen, die 

het gaernisoen was die Deventer overgaven in 's konings handen, en waren eerst 

sterck wel een duyst, en waren nu maer 300, zoo waren zy gemineert, en dus liepen 

zonder consent van Lamotte; zoo op deze twee voorgaende dagen passeerden zy 

voor de stede in partien en kwamen om te Poperinge te logieren, maer men wilde 

hun niet fornieren; maer hadden brieven van Lamotte dat zy zouden ontbieden den 

capiteyn van Ypre metten convoeyenaers, 't welke zy deden, en Lamotte beloofde 

hun te assisteren; maer zy ziende dat men hun wilde resisteren quamen binnen, 

en capiteyn Sanders moeste met zijn volk de kerke anne nemen, en binnen dezen 

middelen tijdt zant Lamotte brieven aen de Yrsen dat zy vertrecken zouden, en 't is 

geschiet dat zy geobediert hebben, en Lamotte is zelve in persoone gevolcht, en 

zy zijn met hem vertrocken naer Elverdinge, en alzoo voort naer Oudenburch, zoo 

men zeyde; aldus zijn de landtslieden verlost voor deze reyse. 

Op den 14 den oust, zoo kwam er zeker mare dat Lamotte 


117 

was tot Dixmude wel met meer dan 2000 voetknegten, en dat de heeren van Ypre 

devoir doen zouden om te Poperinge te beschikken jegens 's anderdags vastebier, 

brood en vleesch, 't welke de heeren van stonden aen gingen besoingieren, gaende 

in brauwers en backers huysen om op te teekenen, zoo dat den geheelen nacht 

late te backen was, en 's anderdags zoo trocken alle de wagens, die daertoe waren 

geoordonneert metten dage naer Poperinge; men presumeerde dat dit volk al optrock 

naer Vranckrijck; want de staten van Arthois vergadertwaren tot Atrecht, alwaer dat 

waren ambassaten van Duytschlandt commen en van Zijn Altesse, en men hoopte 

zeere dat Camerijcke, mits deze veranderinge, zoude mogen geraken in handen 

van onsen koning, en daer waren ontrent de stadt van Valencyne gepasseert wel 

iiij regimenten voetvolk en wel een duysent peerden, al naer Vranckrijck, want Mon s 

Balleny, gouverneur van Camerijcke, hadde van Lyghe, eene zeer groote stad, zoo 

dat al meerder was dan gouverneur te zyne van Camerijcke, en elk hoopte dat 

Camerijcke te betere voor eene somme van penningen te gecrygen zoude zijn uyt 

zyne handen; maer hy was te loos, hy die veynste hem altyds, naer dat hem dochte 

den noot te verheeschen; want hy en Mon s . Gordan, gouverneur van Cales, geen 

suptilder in de landen, want hy de stede van Camerijcke behielt voor hem, want den 

tijdt die stond om te behoudene elk dat by bezadt ofte macht daer over had, want 

geen schalker natie dan den Franschman. Godt doe het wel gaen! 

Op dezen tijdt zoo was 't dat den landtsman zeer ontstelde, want daer kwamen 

maren dat het garnisoen dat lach ontrent Brugge, mitgaders den meestendeel van 

het garnisoen van Oudenburch zoude op gaen lichten; want alle landtslieden 

geadverteert zijnde hebben alle geruympt en wechgedaen 


118 

dat zy konsten, daer zy dochten dat dit garnisoen passeren zoude, maer elk was 

wat te betere gerust, mits dat mon s . Lamotte 't last daer of hadde; maer daer waren 

Yrsen, welke was eene snoode natie om te stelene en te rooven, te meer om dat 

zy moesten, naer het zeggen, alle te Vranckrijck waert. Dit maekte elken van de 

landtslieden bevreest, denckende al wat zy my weiren daer en is geen hoope van 

wederomme te crygen. Dit was al ontrent half oust, maer elk vreesde van als dit 

garnisoen zoude wech en uytten lande wezen, dat die Oostendenaers wederomme 

zouden gaen vangen en spannen, en loopen aldaer zy wilden; nochtans de...., die 

het regiment hebben, behoorden het zelve geheel zeker te zijn voor al. 

Op Onzen-Vrouwendag, half oust, zoo binnen dat men de hoogmisse dede, zoo 

heeft het zeere geclopt, maer om dies wille dat men van te vooren wiste datter volk 

passeren zoude, was men te min beroert, en ook mede dat men t' Ypre dagelijks 

gewoone was te hooren, en daer kwamen van de Dicsmudsche straet, van Woumen 

af, eerst iiij vendelen Roalen, een vendel Duytsche met hun bagagie en bin een half 

ure daer naer vii vendelen Yrsen en Ingelsche met van gelyke hun bagagie, jongens 

en vrouwen mette vivandiers, en waren voor den noene alle gepasseert van buyten 

omme naer Poperinge, en hun was verboden dat zy uyt hunnen wech niet en zouden 

gaen op lijfstraf, zoo zy ook ontrent de stede niet en deden; maer als de stede 

gepasseert was zoo hebben zy al omme veel kwaed gedaen, zijn getrocken van 

Poperinge naer Belle, en alzoo naer Steghers, naer Lens in Arthois, en alzoo naer 

Atrecht en naer Camerijcke, en daer was eenen nieuwen gouverneur geordonneert 

tot Oudenburch eenen hoogen Bourygnon met zijn regiment. 


119 

Van deze weke en is niet geschiet anders dan van Brussele geschreven was, voor 

de waerheyd dat Hans Schink, partie van onzen koning, was gerocht met eenige 

intelligentie met veel volk binnen de stadt van Niemeghe, de hooftstadt van 

Gelderland, maer de clouckheyd van de borgers heeft wederstaen en vele van zijn 

volk verslegen; zy vluchteden in de vesten ofte rivieren van der stadt en versmoorden; 

hebben hem daer naer genomen en onthalst en gequartiert, en gerecht als eenen 

verradere. Op dezen tijdt trock Zijn Altese te velde met alle de reste van zijn volk, 

meest Spanjaerds daer heen met veel geschut om 't zelve te beschieten. 

Op den xix oust, van deze weke en wasser niet zonderlings dan dat men zeyde dat 

capiteyn Block gevangen zijnde om zeker verraderie, die hy zoude hebben gedaen 

op den overleden Hendrick de Valois, ontfangen hebbende 16,000 guldens, om het 

volk van Zijn Altese aen den hals te brengen, en hy dienende met 2 cornetten 

peerden over de zyde van onze koninglyke Maj t ., men zeyde dat hy geackebuseert 

was aen de zyden gehangen, en dat tot Atrecht, alwaer de Staten van Arthois en 

Henegauw vergadert waren, handelende zaken van importancie, en daer vergaderde 

veel volk aenkomende van alle zyden; men zeyde voor waer dat Zijn Altese zijn hof 

kwam houden tot Dorneke, alwaer alle zaken gereedt gemaekt waren in 't 

bisschopshuys, alzoo het betaemde; maer dat men gezeyd hadde van capiteyn 

Block was niet waer. 

Op den 26 sten oust, van deze weke sprack men zeere van Camerijcke, en op den 

ii september zoo kwam de mare t' Ypre dat Lamotte in Camerijcke was met eenige 

edelmannen, en die de mare brochten van Dowaey was beschonken van de steê 

metten wijn. 


120 

Op den 3 den van september, wezende zondag, zoo was S te Nicolays ommeganck, 

ende men hadde geen ommeganck gehouden binnen meer dan 25 jaer, en de 

Lichtgeladen; met consent van den pastor zoo liep S te Anthones omme met x ofte 

xi duyvels, en S te Steven met zyne vervolgingen en met Paulus, die de clederen 

drouch, met Abraham en Isack; maer by 't vul wedere zoo ginck de geestelykheid 

met 't heylig Sacrament de boterstraet in, maer de gilden met hun personagen 

gingen over de Leet door de boterstraet, en daer was veel volk mede. 

Op den 9 den september, ontrent dezen tijdt zoo hadde capiteyn Harmenton, capiteyn 

van convoey, een spaensch hoerken gecregen op den wech van Waestene, en 

kwam'er mede domineren in de stede, en corts daernaer zoo kwamen twee 

Spanjaerden van den capiteyn, die deze vrouwe ontgaen was en hem bestolen van 

geld en juweelen; maer de vrouwe was bedeckt gehouden tot den xii september en 

hy, Sanders, heeft deze hoere uytter stadt met convoey geholpen en midts dat 't 

was maendag zoo hy dat gepast hadde, en trock op dien dag niet naer Waesten, 

maer hy capiteyn hadde wat anders geinventeert; want hy op de causie van Waesten 

geleyd hadde van zijn volk, en als hy mette vrouwe kwam, zoo hieffen zy hun op 

makende de Oostendenaren, vangende capiteyn Sandere, hem coordende en 

bindende, pillierende deze hoere, zoo dat dit maekte eene beroerte t' Ypre, dat de 

porterie den trommel slouch; en bin dezen kwam 't capiteynken in gereden met 

eenen anderen hoed, zijn gewerre quyte, zeggende ontrocht te zyne den 

Oostendenaers; maer 't waren al grillen, zoo mijnheeren informatie daer op 

houdende, is al anders bevonden dan de waerheyd, zoo dat 's sondags de poorten 

niet open en gingen naer costume, zoo 


121 

hy ontboden zijnde heeft deze zake konnen hem defenderen; maer gaf mijnheeren 

eenig content, dede zoo vele, op den 12, dat de poorten opengedaen waren, en dat 

hy hem altijds zoude presenteren; zoo treckende met zyne soldaten met convoey, 

vond onder wege de zelve vrauwe, die mijnheeren meenden te examineren; hy haer 

ziende heeft die zelve den bode ontzet, die met haer kwam, en 's avondts als zijn 

volk binnen Ypre kwam, zoo was den capiteyn mette vrauwe gaen strycken; zyne 

crediteurs hoorende dat hy wech was, deden alle zyne acoutrementen arresteren; 

des anderdags zoo kwam hy voor de Meesepoorte met zijn peerd, maer en konste 

niet binnen geraken; want hy bevreest was, maer vraechde zeere met vriendschap 

om een pasport, 't welke hem gejond was van zijn dienst, en alzoo gecasseert. 

Op den 19 sten september, dijssendag zijnde, zoo dede Joos Lamsaem, de jonge, 

die hadde lange capiteyn geweest van de porterie, maer hadde zekeren tijdt gewoont 

met mevrouwe van Glasoen, en met het afzetten van capiteyn Harmenton zoo was 

om hem gezonden en gemaekt den capiteyn van het convoey, en op dezen 

voornoemden dag, zoo dede hy het eerste convoy. Godt geeft hem gratie dat hy 

wel doen mach! 

Op S te Mattheus-dag, zoo was in de stede gekomen de mosse, daeromme dat 

capiteyn Hamerton verlaten was, en wiert gevangen, en daer naer als de heeren 

haer hadden gevraech gedaen, wiert uyt gelaten. 

Op den tweeden dag van october, zoo isser een zeer groot ongeluk gebeurt, want 

de ouden dormter van de Predicaren, waerof die van de conventen hadden gemaekt 

hunlieder 


122 

kerke met grooten kost, is 's nuchtens ontrent den ses uren en half ingevallen, en 

's dachs te vooren, zondag zijnde, zoo hadde't naer den noene in de vesperen 

processie geweest van 't Roosenkransken van Maria, alwaer zeer veel volk was, 

en hadde't aldoens gebeurt 't hadde menig mensch het leven mogen kosten, maer 

Godt en liet het niet geschieden, en bin dat zy op dezen nuchtenstond de matten 

zongen zach een bleekere de cappe zeer roeren, ginck de broêrs adverteren, zy 

liepen uyt de kerke en corts daer naer is het ingevallen. 

Binnen deze loopende weke, zoo zeyde men dat de geheele legere van Vriesland 

afkwam, en was ontrent Antwerpen, en men vreesde en men verwachte anders niet 

van den gouverneur Balligny van Camerijcke, dat hy partie zoude wezen van deze 

landen, want hy alle getrocken hadde dat hy konste zoo van vivers als van amonizie; 

maer 't was goed datter werre jegen was, want tot Doway wierd verboden dat men 

niet en zoude handelen met die van Camerijcke op groote pyne. 

Op den 10 en october, zoo brochten die van den handtbooge in, naer den noene ten 

dry uren, wel 24 plateelen van fijn thin, en waren prysen die te winnen geweest 

hadden tot Kemele metten handtboge, zoo kwamen zy eerelyk binnen der stede 

van Ypre met hoochman, gouverneurs gilde-wys; maer den oppervogel stond noch 

in different, en hadden t' samen 70 pond thin, dat zy brochten binder stede, en met 

den avond kwamen zy zingen een liet voor het toneel van hunne prysen, dat was 

voor den Hoorene op de maert. 

Op den 18 sten october, zoo passeerden twee volle cornetten peerden, maer de 

bagagie en achtergeloop kwam door de stede; men zeyde dat zy te Wijtschaete en 

te Meesene 's nachts gingen logieren en trocken naer Lamotte. 


123 

Op den 21 sten october men vond witte roosen-boomen, die wederomme van 't zelve 

voorleden jaer bloemen hadde, schoon, groot en vreempt om zien; ja daer en boven 

hadden gestaen en daer en boven gevallen waren op ofte in de aerde; daer stonden 

zy te bloeyen vriendeiijk en wonderlijk om zien. 

Op dezen tijdt kwam de legere gansch af van Heusden en lieten de stadt met drie 

sterckten besloten, en het was in Oostende geheel vol met peerdevolk en voetvolk, 

en om dies wille dat zy zoo onredelijk met de landtslieden leefden, was elck in 't 

Westquartier zeere bevreest dat zy mededeelen zouden, maer daer en was geen 

zekerheyd af. 

Op den 19 sten october, zoo was 'er een convoy besprongen van Brugge, komende 

van de Oostendenaers, maer zy leden beyde; want van beyde de zyde viel schade. 

Op dezen tijdt en van deze weke, zoo wasser tot Thielt wel 20 vendelen Spanjaerds, 

de welke men zeyde gecasseert te zyne; want hadden gemuydt voor Heusden, en 

daer waren sommige van hunne capiteynen gehangen van hun regiment, en men 

vreesde dat zy in Vlanderen quaed doen zouden, maer die van den hove waren 

anders daer in verzien, want daer warender 200 ofte 300 afgenomen en gezonden 

naer Duynkerke en d'andere waren opgenomen en in andere regimenten gesteken. 

Op den 27 sten october van deze naervolgende weke en is niet geschiet anders dan 

de Oostendenaers zeere wederomme liepen, midts dat de nachten lanck waren, 

want op Allezielennacht zoo hebben zy eenen armen temmerman van ontrent 

Meesene aen een hecksen gehangen en verworcht, zijn handen met een stuk van 

een lante gebonden en hinck 


124 

met zijn voeten op eenen voet naer de aerde, en was 's anderdags zoo gevonden 

hangen, en op den 3 den van november zoo was Rycken Wullem De puydt van 

Dickebusch van hun gehaelt in zijn hemde zijnde, in den nacht. 

Op den 10 den november van deze voorgaende weke, zoo hadde den voocht, 

mitsgaders eenige andere wethouders mette temmermans en metsers, gegaen ter 

Waesten causie, met den capiteyn van den convoy en 't convoy mede, om inspectie 

te nemen om te maken eene sterckte op de Waesten causie om alle de 

convoeyenaers met goede bevelhebbers daer in te houdene, en om by nachte veel 

te eer op voet te zyne dan binder stede; ook van gelyke was te Handsame ook eene 

sterckte met 40 mannen daer binnen. 

Op den 15 sten november, zoo clopte het zeere op de kerke, en ontrent den noene 

wat daer naer, zoo passeerden wel 200 Duytsche langs de Raepstrate, en dat om 

op den landtsman wederomme te loopen, en 't was 't garnisoen van die van 

Oudenburch, een gedeel daer af trocken naer Dickebusch en naer Vlamertinge, 

deden de arme landtslieden groot overlast van geld te geven om mede te dragen 

alle dat zy vonden, 't welke nochtans tegen redene en recht was, uyt cause datter 

moeste gevonden wezen van die van 't West-quartier 15,000 guldens ter maent; 

maer ginck kleyn gouvernement omme, de capiteynen en groote slockers die 

hadden't al, en arme soldaten luttel ofte niet. 

Op den 18 sten november, op dezen tijdt zeyde men dat mon s . Rysardot gekomen 

was; hy hadde wel zeven maenden uyt 't landt gezijn in Spanjen; men hoopte goede 

maren met zyne compste. 


125 

Op den 24 sten van november, zoo trock uyt Lamsaem 's volk van den convoeye, 

met die van de casselerie, om te metene met wercklieden, hun dies verstaende, de 

sterckte die men zoude gaen maken op de Waesten causie, en moeste gemaekt 

wezen binnen xii dagen door wercklieden van de prochie; die van den convoye 

zouden dag en nacht daer in blyven, of 't en ware om het convoy te doene. 

Op den 23 sten december, 's nachts zoo zijn de Oostendenaers gekomen om te Clays 

de Koning, ontrent den 10 uren, en zoo 't viel de wachten van Dickebusch vonden 

de zelve, maer en waren niet sterck genouch om de Oostendenaers te wederstaen; 

maer moesten loopen en trocken naer Dickebusch om allarme te maken; maer de 

Oostendenaers trocken naer Konings in Reneghelst by de Clyte, stacken de deure 

open, en den knaep liep op den soldere, die zy door stacken met eene lancie, en 't 

jonckwijf was zeere gequetst, maer Koning en was niet t' huis; dit is de vierde reyse 

dat zy gefaelt hebben. 

Op den 31 sten december, was gepubliceert een placcaet dat men op alle aerde-wegen 

en straten, gezeyd aerdestraten, zouden moeten afkappen en werren alle hagen, 

bomen en alle andere elsen, over elke zyde 40 roèn, meest gansch Vlanderen 

deure, principalijk daer den vyandt ofte vrybuyters hunnen loop en cours hadden, 

op boete, zoo wie in gebreke ware bevonden niet gedaen te hebben, by den 

procureur generael, ofte zynen gecommiteerden, de boete van xii guldens, en t' 

hunnen koste te doen doene; voort zeyde men datter eenen souverayn ofte provost 

gesteld was met 50 peerden ende 100 voetknegten, mijnheere van der Vichte. 


[1590] 

126 

Op den 6 den lauwe 1590, metten nieuwjare, zoo was den armen landtsman zeer 

qualijk daer aen, om dies wille dat het woort van de gone die 't regiment hadden 

van den lande van West-Vlanderen, en dat men de zeven casselerien niet en hielt 

dat hunlieden by helofte belooft was, indien zy fornieren alle maenden 15,000 

guldens om de betalinge van den garnisoene in Vlanderen, als Duynkerke, Nieupoort 

en Oudenburch, het zelve geld alle maende op maende opbrochten, zoo die 

continueerlijk deden, geene landsloopers en zouden hebben; maer, eylas, 't geven 

van den gelde dat moesten zy opbringen maer 't loopen van 't garnisoen van 

Oudenburch, dat liep op het landt by 800 ofte 1000 t' samen uyt Oudenburch en 

liepen tot Cassel by den berch, en deden den armen landtsman groot overlast van 

geld te doen geven en goeden cost, en als die in kwamen trocken andere weder 

uyt, zoo dat alle prochien hadden dickwijls twee mael soldaten op eene weke, 't 

welke clagelijk was, en men zeyde dat Mon s de marquys de Warenbon, gouverneur 

van Oudenburch in de plaetse van Lamotte, die uytten lande was met ontrent 4000 

mannen, liggende ontrent Hesdyn, en nu Warenbon, hebbende 't regiment van 't 

quartier van West-Vlanderen, begeirde van de zeven casselerien boven de 15,000 

guldens de maend, noch 15,000 de maend, dies zoude hy geen soldaten meer op 

het land laten loopen; maer arm land van Vlanderen, waer zijt gy gekomen? gy zult 

wel moeten geven 16,500 guldens de maend, en noch zullen de soldaten uwe ooren 

van 't hoofd eten; maer troost uw zelven, want gy alle ingezetenen niet en leeft in 

de vreese Gods, en in de obediencie van der C. Maj t ., want wat placcaten die Zync 

Maj t . is publiceerende ofte beveldt om het welvaren van het landt, als dat knapen 

en jonckwyven en andere werckende in daghuren, en andere dagelijksche zaken 

nie- 


127 

mand wilt obedieren, daeromme zoo straft u Godt en de overheyd; want men zal u 

zoo arm maken, o Vlanderen, dat gy van armoede obedieren zult; dus ware 't betere 

in tyds afgestaen van het kwaed en Godt te willen dienen, en deze plagen zullen 

wel vergaen. 

Op den 20 sten dach van lauwe, van deze weke quam uyt Oostende den rijcken 

Wullem de Puydt van Dickebusch, die t' Oostende lange hadde gelegen, aldaer 

gevangen was, maer hy kwam uyt, doch den armen Willem de Puydt, want 't hadde 

wel gecost ontrent ℒ 300-0-0, en brochte noch mede een zeer schamel aenzichte; 

en van deze voorzeyde weke zoo hadden de Oostendenaers gehaelt en gevangen 

een pachter, onlangs gehuwet in Langemare, genaemt Pieter Verstrate, getrouwt 

hebhende de dochtere van Pauwel van Damme en geleyd in Ostende. 

Op den 19 sten van lauwe, quam Zijn Altese wederomme tot Brussele, hebbende by 

naest geheel den somere te Spa en wat tijds tot Bins verbleven, en de somere was 

aldus gepasseert zonder iets te doene van oorloge dan op 't land loopen. 

Op S te Pauwels-avond, woensdag zijnde, zoo duer dien Mijnheere van Rymersch, 

hoogballiu der stede van Ypre, ontrent 18 ofte 19 jaren hoogballiu geweest hadde, 

en nu was hofmeester van den grave van Egmont, zoo door dien sedert de reductie, 

in de stede hem niet en hadde gehouden, en dat hy zoo niet en konste de stede 

grooten dienst doen, zoo heeft hy geresigneert en mijnheere van Wieze was 

geordonneert by die van den hove hoogballiu. Zoo nu Rymeersch in de stede 

gekomen zijnde heeft te rechte gesteld eenen pacient, lange hebbende gevangen 

geweest, wel 


128 

10 maenden, ende duer de absentie van den hoogballiu, die als heden de vangenisse 

zuyverde van quaeddoenders, zoo was in de vierschare gebrocht eenen pacient, 

genaemt Pieter de Berd, dit Bertgen in de wandelinge, en was van Poperinge 

geboren, hebbende geweest soldaet onder capiteyn Du Fernier, en liggende in 

garnisoene t'Ypre hadde eenen anderen aflyvig gemaeckt op de ramparden van 

der stede, en alsdan het vendel verlatende heeft hem gegeven tot alle quaed, rovend 

en nemende al dat hy konste crygen in Cassel-ambacht, ja dat hy zoo gevreest was 

dat hy te gelde aldaer gesteld was, levende ofte dood, zoo dat hy t'Ypre, in den 

vasten 89, was gevangen in de vischmaert, en aenziende de heeren van de wet 

zijn langdurige vangenisse hebben by gratie, hem verwesen gehangen en verworcht 

te zyne aen eene potente in de oude vischmarct vóor de Nieuwe Camere, en 

verwezen zijnde badt om zijn heylig aerde, die hem geconsenteert was, en is corts 

daer naer met leedtschap van zijn zonden gestorven en naer den sonnen onderganck 

begraven; God gedincke de ziele! 

Op den 27 sten van lauwe sprak men zeere vreemt van Camerycke, want den 

gouverneur Ballygny, hem geveynst hebbende te wezen met die van de Lighe, heeft 

hem gedragen zoo suptil dat Zijn Altesse zoo groot gevoelen hadde dat hy schreef 

aen die van Atrecht dat zy zouden laten volgen zeker amonizie aen hem als: artillerie, 

corseletten, spiesen, rondessen, cruydt en loot, 't welke zoo gedaen was; nu in de 

contrarie zoo en gevoelde niemand anders ten ginck al wel; maer op dezen tijdt zoo 

wasser ander gevoelen, want de legere van Lamotte, Norkarme en ander, die 

gelegen hadde drye mylen boven Hesdin, is al afgekomen en de bende van 

ordonancie zijn al gemonteert geweest en gemonstert tusschen Arien en Betune, 

en buyten Arien in de voor- 


129 

borgen en daer ontrent lagen wel 25 ofte 30 vendelen, zonder de motsaetgen en 

achterloop, zoo dat alle het volk van den platten lande was gerefugeert in steden, 

en de oorzake van deze was dat men voor zeker zeyde dat Mon s de la Noue, 

wezende eene van de princepale van de cavallerie van den koning van Navarren, 

overgekomen was, ontrent Camerijcke, wel met 5 ofte 6 duyst man, onder peerdevolk 

en voetvolk van der bende van ordonnantie, en haddet niet geweest van eenen 

meulenare, die hemlieden hadde gewaerschauwt, zy waren al aen den hals gekomen 

van La Nouwes volk, en men zeyde voor waer dat hy, La Nouwe, getrocken was in 

Camerijcke, en dat men gemaekt hadde een pleyn tusschen de stadt en het casteel, 

zoo dat men gevoelde dat Camerijcke partie was. 

Arthoys hadde met de armoede van Vlanderen het hooft opgehouden geweest, 

want hadde seder de reductie gecregen van Ypre en uyt West-Vlanderen alle den 

schat en rijkdom, om de dierste van de granen, als dat zy ook waren in ruste van 

geen crygs-volk te hebben, want 8 ofte 10 jaren lanck hadde Vlanderen moeten 

dragen het geheel last van het koningsvolk, zoo dat Vlanderen en alle de ingezetene 

zoo arm en bystier waren dat noyt over 200 jaer en hadde geweest; maer hadden't 

nu al verloren, altijts gehouden met hunne vrienden ende schadt, zoo was't apprentie 

datter kwamen. Vlanderen was de melkcoe, maer stond drooge, daer en kwam niet 

meer af: dus zoo wasser nu eenige occasie dat het crijgsvolk alle vergaerde in 

Arthoys, en men zeyde dat men Camerycke belegeren zoude; maer watter afkomen 

zal, den tijdt zal het geven. Maer daer was apparentie van zeker kwaden tijdt, men 

zeyde dat Navarren weder te velde was, en dat hy getrocken was naer Nor- 


130 

mandie en zoo naer Rowaen: Arm landt van Vranckrijk, gy zult nu vele gaen lyden! 

Op den 3 den sporkele en St.-Blasiusdag, men sprak zeere van datter ontrent Cortrijck 

gekomen waren wel 25 vendels Italianen, en alle het landtsvolk liep met dat zy 

hadden in Cortrijck, maer men zeyde dat zy al trocken naer Arthois; men sprak ook 

wonderlijk van Camerijcke. 

Op den 3 den sporkele, zoo waren drye placaten gedaen, het eerste dat elk mochte 

wynen halen in Vrankrijck wie hy ware en bringen op steden daer de stapel ware, 

hoewel datter een ander placcaet der contrarie was; het tweede van de dienstboden, 

hernieuwd op den ban en dat elk mochte in zijn stede ofte casselerie ordonnantie 

geven; het derde dat was van 't coorne, dat elken mochte coopen 't coorne op een 

maert naer de ordonnantie, elk in zijn stede; en 't vierde was dat alle pachters 

betogende dat zy hadden moeten refugieren, zouden van dien tijdt geven geenen 

pacht, maer zouden den proprietaris daer mede betalinge doen, aldus arm was 't 

landt overal. 

Op den 4 den sporkele, zondag zijnde, zoo wasser een jonckman Brabander, die 

voor mijnheeren voocht en schepenen versocht hadde dat hy zoude mogen voor 

het volk ofte gemeene zyne conste toogen voor eenen smallen penning, 't welke zy 

Mijnheeren begeirden te ziene eer zy het hem consenteerden, 't welke hy dede den 

3 sporkele boven op de Halle, en gezien hebbende, hebben't hem daer naer 

geconsenteert, 't welke zeer vreemt was, die't noyt en zach; maer 'twas geleden 

wel 30 jaer datter diergelijk t'Yper was gedaen; maer 't waren Italianen en vlooch, 

eer hy uytter 


131 

stede vertrock, aldoens van het beelfroot; maer dezen jongen oudt zijnde ontrent 

xvi jaer, bedreef vreemde grillen, vele op de coorde, en men gaf eenig geldt om te 

ziene. Op dezen zondag zoo vreesde men zeere van eenig volk, die lagen ontrent 

Cortrijck, ende 't waren Italianen, quaed volk, en Mijnheeren zonden om Mijnheere 

van Rymersch. 

Op den 10 den sporkele van de voorgaende dagen van der weke zoo vreesde men 

zeere van soldaten, maer Godt lof zy trocken op ander quartieren, en het volk dat 

daer in Arthois gekomen was, dat was wederomme opgelicht, en trocken weder 

liggen boven Hesdin; de Oostendenaers hadden van deze weke zeere uyt geweest 

en hadden eenige landtslieden gevangen van Dranotere. 

Op den 17 sporkele, van deze weke passeerde over en wedere veel garnisoen ende 

tot Cortericke zoo lagen Spanjaerden in voorboergen 16 vendelen, en tot Meenene 

8 binnen der stede, tot Waestene was perdevolk, te Rijssele in de voorboergen van 

's gelyke, maer Godt lof, wy tot Ypre waren vry; maer op den 18 van sporkcle, zoo 

passeerde het vendele van den gouverneur van Nieuwpoort van buyten omme, men 

zeyde dat zy alle gingen monsteren en dan vertrecken naer Vranckrijck metten 

grave van Egmont, die opperchef was van de cavallerie. De weke voor deze weke 

was den admirael van Duynkerke, wezende het schip van Mijnheere van Wackene, 

die welke was vice-admirael van de zee in plaetse van Mijnheere de marquys de 

Renti, gezeyd de Montigny, de welke was admirael van der zee by Zijn Altese 

gesteld, uytter name van de C: Maj t ., en op dit schip van den admirael waren 30 

muskettiers van Grevelinge en wel 20 fracye bootsgesellen en cenen fraeyen 

spaenschen capiteyn, en noch cenen capiteyn van Mijnheere van Wackene 


132 

gesteld met veel schoon geschut van artillerie en ander amonicie. Het zelve schip 

in zee zijnde om hasaert te zoukene is gekomen al verre in zee en besprongen 

geweest van drye geweldige oorloch-schepen en twee pynckers van die van 

Vlyssinge, en den admirael ziende dat hy niet vroom genouch en was om hun te 

wederstaen vluchte, want hy een schip van baete was, maer beyde de pynckers 

die hadden noch meer voordeel, zoo dat zy dezen admirael altijdts den wech af 

namen, zoo dat de groote drye schepen van oorloge binnen dezen middelen tijdt 

altijdts dit schip beschoten; maer hy hem zeer clouckelijk te werre stelde niet verre 

van Nieuwpoort; boven ander half myle hem benomen zynde de havene van 

Nieuwpoort, zoo moeste hy hem ten uyttersten defenderen. De peerden van 

Nieuwpoort op de dunnen presenteerden hun met noch eenige Spanjaerden, maer 

en konsten dezen admirael niet bystaen; naer lanck gevecht zoo hebben die van 

Vlissinge hem in huerlieder geweld gecregen, en hem met alle datter op was gevoert 

naer Vlyssinge. Binnen 5 ofte 6 dagen daer naer hebben eene zeer groote nieuwe 

galge gedaen stellen, lanck wel 70 voeten, en hebben alle dat op dezen admirael 

was, zoo capiteynen, muskettiers, soldaten en alle de bootsgesellen gedaen hangen 

en verworgen, uytgenomen eenen jongen maet van Duynkerke, die stond met een 

strop aen zynen hals aen eenen staek gebonden om alle dit te ziene, en naer dat 

zy alle waren gehangen, hebben zy dezen jongen met eenen boot aen het landt 

gesteld tusschen Nieuwpoort en Duynkerke, zeggende: ‘Verhaelt dat gy gehoort en 

gezien hebt.’ Dezen jongen is gekomen naer Duynkerke, op den 18 sporkele, zondag 

zijnde, ontrent den noene, en heeft gezeyd 't zelve hy tot Vlissinge gehoort en gezien 

hadde van alle de vroome en cloucke soldaten mette bootsgesellen, en alle dat op 

den admirael was, die aldaer gehangen waren. Dezen jongen dit verhalende, elk 

vraechde 


133 

van zynen vriend, hy zeyde hun aldat zy zeyden eer zy stierven; dit verhalende 

maekte zulke eene beroerte dat geheel Duynkerke over ende stond, en de vrouwen 

meest van de gestorvene persoonen liepen naer de gevangenisse, wilden alle de 

gevangenen hebben om te vermoorden, liepen noch naer een Hollanders schip, 

die loer drayde en hadde teghels gebrocht om tot Duynkerke te decken van de 

schade van den grooten wint op de huysen; zy hebben hem uyt zijn schip gehaelt 

en hadde mijnheere van Wackene niet zeere zijn beste gedaen zouden zy hem 

vermoord hebben; maer hy belettede vele swaerheyd, die apparent stond aldaer te 

gebeurene, midts belofte dat hy justicie zoude doen, en aldus verginck de swaerheyd 

en 's anderdaegs zond hy omme den officier tot Ypre, maer hy daer komende zoo 

wasser zoo vele inne gedaen dat den Hollandere en meer andere gevangene niet 

en storven; want als het bloed van 't gemeene gekoelt was, verginck de zake in 't 

beste, want 't waren persoonen van coopvaerders gecregen ende de zelve persoonen 

onnoosel waren van de dood van alle deze, zoo bootsgesellen en soldaten, maer 

als die van Duynkerke de rechte waerheyd verhoort hadden, deden doen eene 

devote uytvaert over alle deze gestorvene persoonen. Godt gedinckt de zielen. 

Op den 23 sten sporkele, van deze weke, zoo warender noch eenige bedrogen van 

Pierren Clays gevangen tot Ypre ter Sale, en hadden alle gelyk de Oostendenaers 

gesustineert en geassisteert, en daer was noch eenen gevangen gebrocht van 

Rijssele, met wel 10 dienaers van de fynance aldaer gevangen, en desen dienaers 

alle te peerde hebben hem gepresenteert aen de P r Clays, die hem al in zyne 

presentie anzeyde alle zijn delicten en zijn het 's anderdaegs weder metten 

gevangenen vertrocken. 


134 

Op dezen 23 sten voorseyd, zoo lagen in de voorborgten van Cortrijck noch altijdt 16 

vendelen Spanjaerden, waer in dat de 13 vendelen waren, die t'Ypre hadden gelegen, 

ende op dezen dag zoo warender twee vrybuyters van Vlyssinge die, van de zelve 

weke 't volk ofte convoey van Gend besprongen hadden tusschen Cortrijck en Gend, 

waer zy eenen van hun gasten verlosen, dood geschoten zijnde en deze twee 

gevangenen, maer schooten dood 3 Spanjaerden eer zy verlieten het convoey, en 

noch een peerd geschooten van een coopman dat ter plaetse bleef; zoo werden 

beyde deze gasten verworcht en gehangen. 

's Avondts op dezen voornoemden dag, zoo midts dat die van Cortrijeke, alle de 

Spanjaerden lagen in de voorborgten, moesten openlaten een wincket totten acht 

uren om sinioor te hebben uytter stadt by hun mosaetgen, wijn, bier en al dat zy 

behoefden, zoo hadden de Spanjaerden voorengenomen om binnen de stadt te 

komen binnen den zelven avondt, en waren al in de voorburgen secret in de wapenen 

dat die van Cortrijck niet en wisten; wat naer den zeven uren zoo stonden ter poorte 

alzoo zy gewoone waren 4 mannen die het wincket bewaerden, zoo warender 14 

Spanjaerden binnen, en als zy dochten dat men de poorte sluyten zoude zoo kwamer 

een motsaertgen geloopen om wijn van buyten, en zeyde: ‘En sluyt niet, ik moet 

weder uyt.’ Binnen dezen tijdt zoo waren daer gebrocht de sleuters om te luyeken, 

zijnder vier Spanjaerden van binnen gekomen, hebben gezeyd. ‘Beyd, daer zijn 

noch 6 van ons gezellen, die ons volgen.’ Zy toegekomen zijnde hebben hunlieder 

die poorters de slooters afgenomen, en de geheele poorte open gedaen en den 

geheelen hoop binnen gelaten. Dese die 't ontliepen riepen: ‘Allaerme! allaerme! 

De Spaen- 


135 

jaerden zijn binnen!’ De clocke heeft terstond geclopt en 't gemeene liep al in de 

wapenen roepende en tierende: ‘Fraey, borgers!’ Zoo de Spanjaerden zijnde by de 

Leyebrugge, de poorterie schoot zoo dappere; daer wierter twee Spanjaerden dood 

geschoten, maer de wet hoorende dat de Spanjaerden al binnen waren baden de 

borgers, elk in zijn huis te gane, en elk zijn deure te sluyten, 't welk gedaen was, en 

de wet ginck op het stadthuys en zy, de Spanjaerden, trocken ter maert weert, en 

gingen in de Cortegarde, en gingen terstond alle wachten stellen naer hun begeirte 

en maekten groote vieren op de maert om hun lieden te warmen; want het coudt 

was en bleven geheel den nacht in de wapenen, en elk poortere in zijn huys, en de 

wet maekte geheel den nacht billieten om hun 's anderdags te gaen forrieren. 's 

Anderdaegs zoo begeirden zy de slooters 't welke hun gebeurde; maer by gevalle 

was den heere van Werpe, gouverneur van de stede van Corterijcke en van 't casteel, 

binnen het casteel, en 's anderdags, dag zijnde, zy de slooters hebbende van de 

stede, hebben begeirt de temmerlieden van Cortrijck, zy die hebbende wilden 

afgedaen hebben de bruggen van het casteel daer men mede in stede mochte 

komen. Nu begonsten zy te wercken; mijnheer van Werpe presenteerde hem op 

een bollewerk en strafde hun van zulks, immers zy lieten dat staen; maer de poorten 

open gedaen zijnde wilden niet uyt laten maer wel in, maer daer waren boden en 

vreemdelingen, die lieten zy uyt voor een stuk geld, en men zeyde voor waer dat 

zy ontboden hadden de 8 vendelen, hunne medegezellen Spanjaerden die te 

Meenene binnen lagen, en dat zy den 24 sporkele ontboden zijn, ook daerwaert 

getrocken, uytgenomen de 8 capiteynen en alferen, maer de soldaten namen eenige 

wethouders met hun leidende naer Cortrijck; maer die van Cortrijck men vreesde 

overal dat de Spaenjaerden alle by een 


136 

zijnde dat zy zouden spelen gelijk zy deden tot Antwerpen fora vielacquo, alwaer 

zy cregen volle betalinge wel 7000 mannen, 't welke bedrouch eene somme 

onnoemelijk en alsdan zoo was 't landt nog vol geld, maer nu totter dood arm. Die 

van Duynkerke dit hoorende dat het tot Cortrijck aldus stond, de welke stede vol 

Spanjaerden was, hebben ook geen poorters uytter stede willen laten gaen; want 

den borgemeester Jan Bals meende uyt te ryden om zijn affeirens; maer hielden 

hem binnen. Ook zeyde men dat meest alle de capiteynen van de Spanjaerden van 

Cortrijck vertrocken naer Meenene, en dat de soldaten maekten alle ure eenen 

nieuwen Serjant majoor, 't welke ook kwaed teeken was; maer 't es te vreesene dat 

het niet wel vergaen en zal: ‘Laet ons bidden!’ Zy binnen hun aldus houdende en 

hunne capiteynen de soldaten verlatende zijn gekomen tot Meenene, alwaer dat 

de capiteynen gebleven waren van de acht vendels, die van Meenene naer Cortrijck 

ook getrocken waren; maer op den zondag alle byeen zijnde waren binnen 24 

vendels, hebben mijnheeren zeer moeyelijk geweest van publicatien te doen doene, 

maer mijnheere van Werpe zant altijdts aen de heeren van der wet van Cortrijck, 

hun goed moet gevende, zoo hebben zy poorten opengedaen en uyt laten gaen die 

zy wilden, haelden ook alle het geschut van de ramparden, stellende in alle van den 

maert zoo wasser op den 26 geboden dat alle poorterie zoude moeten opbringen 

hunne gewerre tot een rapiere en poinjaert toe, ook mede in hunlieder handen 

spaen, haumessen, hauwen en alle daer ysere aen was, en elck vreesde dat zy 

zouden aftrankysen 't casteel van de stadt; maer Mijnheere van Werpe met noch 

een groot heere zeyde nemmermeer dat zelve laten geschieden, want hem geen 

geschoot en amonicie en gebrack. T'Ypre kwamen brieven dat men de stede wel 

bewaren zoude en dat men by nachte ofte by dage geen Spanjaerden zoude 


137 

laten duere passeren; zoo was't Vlanderen duere al laten weten, en bleef altijdts tot 

Cortrijck, zijn beste doende om 't gemeene te quellen; want op den 27 sporkele zoo 

presenteerde mijnheer van Werpe en Maelsteyn hunlieden ses maenden gage: 't 

scheen zy zouden daer mede vertrecken; maer wilden voor zeker zijn dat men 

hunlieden ten einde van dat zy gedaen hadden neemermeer eenig vermaen daer 

van te doene, maer daerof en wilde men hunlieden niet garanderen, zoo bleef 't zoo 

't was, en wilden toens gaen maken een bollewerck voor 't casteel in de stede, maer 

den heere van Werpe die belette hunlieden dat zeer rasch met wat geschut. 

Op den eersten maerte, zoo zonden de Spaenjaerden van Cortrijck t'Ypre brieven 

aen de heeren van der wet en aen die van de casselerie van Ypre dat zy zouden 

zenden hunlieden gedeputeerden tot Cortrijck om met hun te communiquerene 

zaken van hunlieden koning, en deze brieven gezien zijnde elk was verwondert hoe 

zy zoo stout waren zulke zaken te doen. Men zeyde voor waer dat zijn Altese van 

Brussele hunlieden brieven van bevelen geschreven hadde, zoo die ontfangen en 

gezien hebbende, hebben die gescheurt in zijn spyte; ook zeyde men datter 

afkwamen 4 regementen Walen en vast peerdevolk, en daer lagen ses vendelen 

Spaenjaerden tot Oudenburch; zy die ontboden hebben, wilden niet kommen; aldus 

stond hetkwaelijk. In 't laste van deze weke zoo hebben die Spaenjaerden van 

Cortrijck gesommeert diversche onbesloten steden, als Waestene, Wervicke en 

meer andere prochien, hun verdregende indien zy hun niet en bescheeten dat zy 

begeerden, hun komen bezoeken, en om te toogen dat zy alzoo zy wilden te kennen 

geven dat zy geen openbare vyanden en waren, zoo deden zy noch recht; want 

daer wasser twee gedaen hangen om 


138 

dies wille dat zy eenen poortere hadden overlast gedaen; daer mede en zullen zy 

hun voor den koning niet konnen cxcuseeren; maer lieten ook het volk uit en ingaen, 

en men hielter maert alle daege. 

Op den 3 den maerte, zaterdag zijnde, zoo Boudewijn, den officier, te Duynkerke 

geweest hebbende, om daer groot recht te doene, was ontboden by de heeren van 

der stede om tot Ypre recht en justicie te doene, en hy obedieerde, en quam 's 

dachs te vooren. Zoo heeft den ballieu van der Zale Langemersch te rechte gesteld, 

vol geexamineert zijnde voor mannen van Leenen eenen Pieter Clays, van 

Wijtschate, weyenaer van mijnheere van Kemmele, en mevrauwe van Meesene, 

lange gevangen geweest hebbende en ten diversche stonden gepijnt bedregen 

wezende van eenen Oostendenaer, die over gekomen was in de sterckte van 

Hantsame, die mede was, als dezen P r Clays gevangen was, en met hem was noch 

eenen die woonde in het ovencot van dezen Clays gevangen, en dezes P r Clays 

huysvrauwe was ook medebrocht. Zoo binnen drie ofte vier dagen zoo was de 

huysvrauwe en dezen rechtigen man ontslegen, die in het ovencot woonde, en naer 

zekeren tijdt zoo kende deze P r Clays zommige zaken, zoo was zyne huysvrouwe 

en dezen anderen wederomme gehaelt, en noch veel meer andere die dezen P r 

acuseerde, en op dezen zaterdag zoo was hy gebrocht in het huys van de Casselerie 

op de maert, en dezen man die in het ovencot met hem gewoont hadde en noch 

eenen anderen; en zyne sentencie was van P r Clays, om dies wille dat hy vele 

diversche persoonen hadde geworcht aen de Oostendenaers en hadde diversche 

persoonen helpen overlast doen, en was gecondamneert op een schavot metten 

viere verbrand te zyne; maer badt om gratie, zoo was geconsenteert dat hy zoude 

zijn tale benomen wezen, en den anderen, die in het 


139 

ovencot woonde met hem, was verwezen voor 't huys van de Casselerie gehangen 

te zyne en verworcht, en hadde de Oostendenaers helpen sustineren, zoo was de 

justicic volbrocht en was eerst gehangen aen een potente; maer den officier haelde 

hem op met een caterrol en was daer verworcht, en daer naer P r Clays met schoone 

kennisse is verbrandt geweest, en zijne huysvrouwe was op 't saelhof gegeeselt, 

en den anderen was gesteld aen den stegere van 't huys van de Casselerie gebonden 

met een libel voor zijn borst: ‘Wasser iemandt die hem verkende eenig quaed ofte 

roverie by hem gedoocht te hebbene, dat zy het zelve zouden te kennisse van de 

heeren bringen.’ En voor den avondt waren d'ander gerecht buyten en den derden 

was weder omme in de vangenisse geleid. 

Op dezen tijdt en sprack men niet dan van Corterijck ende elken hacten zeere hoe 

't gaen zoude, want daer lieper noch achter het land twee vendels van Nieuwpoort 

en Duynkerke, en het een vendel van Nieuwpoort was op dezen dag tot Dickebusch; 

aldus stond het in 't Land niet zeer wel te gane. 

Op den 4 den maerte, wezende zondag, zoo wasser van 's dags te vooren geroepen 

dat eeniegelik hem zoude gereedt maken om te monsteren 's dags hier naer; dat 

was dezen 4, naer de hoogmisse, op de boete daer toe gesteld, en de hoogmisse 

gedaen zijnde, voor 't sermoen, eenen trommel slach gegeven zijnde, zoo naer de 

hoogmisse noch eenen, en alsdan zoo maekte eeniegelijk hem gereet toe dien recht 

op den noene, en ook die van 't Geestelyk Hof moesten ook als notable, alle dagen 

waken; zoo ginck t'Ypre een capiteynschap op dat was te waken alle 4 dagen, men 

zeyde dat was op de rebellen Spaenjaerden. Deze monsteringe ver- 


140 

ginck zonder zwaerheyd, want God lof daer en was niemand gequetst, alzoo op 

ander tyden niet wel en pleecht te vergane. Op dezen tijdt zoo bleven de 

Spaenjaerden noch altijdts tot Corterycke en hadden by naer geheel 't Rijsselsche 

en Doorneksche gesommeert naer hun goeddincken; men zeyde in 't woord dat 

Mon s de Dragon afquam met geld en lakene; maer watter naer en daer af komen 

zal wort elcken noch kennelijk dat men van zulke rebellen geen recht en doet; 't es 

clagelyk en ander natien zullen hun daer reguleren. 

Op den Vastenavondt, 't welke was den 6 maerte, zoo hielden noch altijdts de 

Spaenjaerden tot Cortrijck; maer men zeyde voorzeker dat de stede van Antwerpen 

en Rijssele moesten leenen aen Zyne Maj t . om te betalene deze rebellen 

Spaenjaerden wel iij ofte vier hondert duyst guldens, en dat men hun zoude 

wederomme by de finance doen rebourseren. 

Op den 7 sten maerte, zoo was't Asschen Woensdag, en men hielt peerde-maert 

naer costume, maer zeer weinig; want den tijdt die belette vele zaken, die plachte 

overvloedig te zyne en abondant; want 't hadde geweest in voorleden tyden datter 

op een dusdanige maert meer dan een duysent peerden mochten ter maert wezen. 

Op den 8 sten maerte, 't welke was donderdag in de vier dagen binnen dat men 

preekte, wiens statie was den avondt en de vasten te prekene den prioor van de 

predicairen, broer Arnout. Zoo ontrent den 7 uren en half, zoo overleedt den deken 

van St.-Maertens, M r Anthonis Vlaminck, de welke binnen zijn leven geweest hadde 

assistent van den Inqui- 


141 

siteur, dan deken van Ronse, en wel 2 ofte 23 jaer officiael van 't bisdom van Ypre, 

't welke was een zeer verstandig man in de rechte, maer hadde ontrent 9 maenden 

maer deken geweest. 

Op den 10 ste maerte, was 't dat de uytvaert was gedaen met den lijcke van den 

deken officiael en canonick van St.-Maertens t' Ypre van M r Anthonis Vlaminck; 

Godt gedincke de ziele. 

Op den 10 den Maerte 's dachs te vooren zoo kwam'er kwade maren uyt Brabant; 

want men zeyde dat de Geusen hadden ingenomen Breda; maer hoe dat het kwam, 

elk zeyde zoo 't hem goed dochte; maer het zekerste was datter binder stede lagen 

eenige vendelen Spaenjaerden en in't casteel een vendel Walen; en de Spaenjaerden 

die wilden betalinge hebben van der stede, en begeirden ook dat die van het casteel 

het zouden overgeven in hunlieder handen. De Walen dit hoorende en hadden zeer 

luttel amonicie binnen het casteel, vreesende dat zy het zouden inloopen, hebben 

secretelyk ontboên 't garnisoen van Bergen-op-Zoom, en hebben die binder nacht 

van buyten inne gelaten, en alzoo binnen de stadt gerocht; men zeyde dat zy alle 

Spaenjaerden meest dood smeten; maer de poorterie die in hunlieden huysen bleven 

niet. Aldus stond met het vermaledyde geld-roepen alle qualijk; want 't garnisoen 

van Oudenburch meende Brugge in te nemen, ook om betalinge, en die van 

Nieuwpoort, Veurne; Godt doet het wel gaen. 

Op den 10 den maerte zeyde men dat de Spaenjaerden van Cortrijck hadden noch 

eens aen die van Ypre, Rijssele, Doornike en meer andere steden en plaetsen 

geschreven om dat zy hun zouden sustineren van amonicie en provicie van eetsware, 

en om betalinge ende Mon s Dragon was tot Cor- 


142 

trijck gekomen met luttel volk; maer daer was een groot meester Spaenjaerd; men 

zeyde dat was den bastaerd zoone van onsen genadigsten koning, en hadde met 

hem ontrent 200 peerden; maer de Spanjaerden en wilden hem niet binnen laten. 

Zoo vertrock hy naer Meenene' en aldaer komende ontbood noch by zijn peerdevolk 

de cornette Italianen, die lagen tot Waestene, en men verwachtte noch de 

Witte-Rocks van La Motte, immers hy heeft zoo vele gedaen aen de capiteynen, 

alfeeren en andere bevelhebbers, die hun alle hielden tot Meenene van de 

Spaenjaerden van Cortrijck dat zy al vertrocken zijn naer Cortrijck om over hun 

soldaten te gouverneren bin dat Mon s . Dragon tot Cortrijck noch binnen was, en 

heeft binnen Meenen twee vendelen Walen gedaen forrieren en een gedeelte 

peerden, en die peerden van Waesten zijn wederomme gekeert in hun logist; wat 

voorst afkomen zal, zal gezien en gehoort wezen. 

Op den 11, 12, 13 en 14 sten maerte, zoo hebben die Spaenjaerden altijdts geweest 

tot Cortrijck, en men zeyde dat zy die van Ypre hadden voor de derde reyse 

gesommeert om te hebben 3000 pondt cruydt, en 2000 lancen, maer die van Yper 

waren wyser, maer dezen 14 sten maerte zoo liep in het woord dat zy van deze weke 

op zouden trecken uyt Cortrijck nacr Breda, maer die maren waren te goed, clck 

vreesde noch dat het niet zijn zoude, maer in Cortrijck lach capiteyn Dumont, luitenant 

van Werpe, met twee ofte dry vendels Walen en een cornette peerden, en en wilde 

geen coopmans goed laten passeren nacr Gend ofte naer Antwerpen, duer dien de 

Spaenjaerden zelve hun tot Cortrijck zouden heeren daer af maken. 

Op dezen dag waren brieven gezonden van Rowanen die 


143 

hielden in dat ontrent uytganck sporkele le duck de Macyenne gekomen was binnen 

Rowaen, en als hy daer een ofte twee dagen hadde geweest, zoo was het dat den 

capiteyn van het casteel van Rowaen in liet van buyten de Hughenoten ofte 

Navaroysen, die meenden alzoo de stadt in te crygen; maer de porterie wierdet 

geware en hebben het casteel gaen beschansen met wulle zacken en hommelbalen, 

beschietende het zelve twee dagen, en die uyt 't casteel schooten van gelyke, maer 

hebben't ten lasten opgegeven, midts te leveren de capiteynen en vele andere, die 

hun daer mede gemoeyt hadden. Godt lof. 

Op den 17 sten maerte, zoo hadde capiteyn Hamerton, ofte Sanders, zijn apointement 

geeregen aen die van der stede, midts den nieuwen hoogballiu, mijnheere van 

Wieze, die nu voortaen zal gaen administreren het recht en de justicie der stede 

van Ypre, die ook gekosen hadde zynen procureur ofte stedehoudere, de welke 

den eedt gedaen hadde den 15 maerte in volle camere. 

Op dezen tijdt zoo sprak men zeere diversch van de Spaenjaerden tot Cortrijck; 

eenige zeyden dat, op den 14 maerte, uytgeroepen was het apointement gemaekt 

by een zeer groot prince uyt Spanje, te wetene dat den koning hunlieden vergaf 

hetzelve zy misdaen hadden, doende binnen Cortrijck, alwaer zy de stadt ingeeregen 

hebben en voorgesteld 't zelve dat zy daer bedreven hebben, voorders dat het alle 

vergeven was, en dat men hun zoude betalen 4 maenden geld en 2 maenden lakene; 

maer daer viel wat swaerheyd, zy wilden het geld al ontfangen op eenen leegen 

prijs: de Philipsdaelders op 35 stuyvers, en ander geldna eradvenante, zoo en wiste 

men niet hoe het gaen zal. 


144 

Op den 18 sten maerte, wezende Craeke-zondag, en om den tijdt weder te halene 

die't van ouden tyden geweest hadde, zoo heeft men het Besant gebornen, zoo 

men placht te doene, want de Bezanters het cafcoen schoone maekten met dat elf 

sloech, en dat men speelde ter maert op de Halle met schalmeyen, zoo plachte 

men te zeggen: ‘Men bernet Bezant.’ Dit dede men alsnu by consente van de wet 

en naer den noene zoo hebben alle viere de gilden om de Crake geschoten dat 

men in vele jaren niet en hadde gedaen, en de schermers die speelden op de Halle 

om de Crake, en naer oude costume zoo vergaderden zy alle by het Schoon-huys 

in de Torrestraet, en elck kwam met schoon gezelschap, met hoftman, koning en 

gouverneurs, met trommelen, vendelen en trompetten; zy gingen in de plaetse die 

zy hadden beschickt ter maert elek anderen beschinken van hunne Cracke, en 's 

avonds ginck daer op een capiteynschap de vier dagen gedurende, en 's nachts 

zoo wasser goede wachte gehouden; maer daer en wasser niet zeer veel vreemt 

volk in de stede, duer den schamelen benauwden tijdt; Godt betert. 

Op dezen zondag zoo isser tot Cortrijck wederomme geweest groote swaerheyd: 

want den prince Asculano, die tot Cortrijck het apointement gemaekt hadde mette 

Spaenjaerden dat zy zouden ontfangen 4 maenden geld en 2 maenden laken, en 

die van Rijssele zouden verschooten hebben d'een helft van de penningen en dat 

wat de Spacnjaerden zouden hebben jegens den koning gedaen vergeven was, en 

want die van Cortrijck vreesden altijdts, zoo hebben zy dit alle gezonden aen zijn 

Altese, den hertoge van Parma, hy metten raed dit communiquerende, benouwdt 

datter zeer quaed was, heeft brieven gezonden aen den prince Asculano, dat alle 

dat hy mette Spaenjaerden 


145 

gedaen hadde dat hy dat zoude verantwoorden, en 't en was zyne wille niet dat men 

zulke middelen hun betalen zoude, want alle natien die den koning dienden zouden 

het zelve doen. Deze brieven op den zondag gezien en gelezen zijnde hebben gelijk 

rasende dulle honden geloopen, crijsschende, roepende zoo dat de arme poorterie 

zoo benauwt was dat zy meende alle vermoort te wezen; aldus zoo stondet 

wederomme zeer qualijk te gane; Godt wilt het keeren! 

Op den eersten dag van de Ypre-maert zoo warender eenige lakenen ter Halle, van 

Rijssele meest, ontrent 50 halve stametten en lakenen, en de heeren van der wet 

hebben die beschonken met ses kannen wijn, ende den dijssendag is ook 

gepasseert; maer daer wasser luttel vreemt volk, de reden is vooren gezeyd, om 

den schamelen tijdt, en den derden, woensdag, den 21 sten maerte, zoo hebben de 

heeren van der wet toegelaten dat men de catte werpen zoude, 't welk niet en hadde 

gebeurt in 13 jaer, en naer den noene zoo ontrent den 3 uren, zoo maekte men 

gereedtschap; men stack eene planke uyt ten fanegate op het belfroot, ende de 

schalmeyen speelden met dat 3 uren en alf slouch, en den tegheldecker Jan van 

Ramme stond op de plancke en wierp twee catten; daer was menig jonk mensch, 

die dit noyt gezien en hadde, 't was hunlieden nieuwe; aldus zoo verginck de 

Ypre-maert. Op den 22 sten van maert zoo was het Groot Gemeene vergaert; de 

vergaderinge van half-maerte die men tot de veranderinge van 't verpachten van 

de assysen vergaerde, en om eenen nieuwen tresorier te maken; hier naer zullen 

volgen de pointen ende artikelen die daer roeren zullen. 't Gemeene byeen zijnde 

heeft de greffier vertoocht aen die van 't Groot Gemeene de nootsakelykheyd van 

dat men wederomme verpachten zoude de assysen en de generale middelen uyt 


146 

cause dat de stede belast was met twee sware lasten, te wetene van het convoey 

dat de stede betaelde, beloopende wel tot xij e ponden grooten 's jaers, en noch een 

ander last van dat M r Jacop Canos by laste van die van der wet die belast hadde 

dat zy zouden moeten 3 jaren betalen aen die van den hove van den C. v c lxx guldens 

de maend, en deze penningen moesten geforniert wezen eer voor de maend dan 

daer naer; dies zoude de stede binnen dezen middelen tijdt van 3 jaer niet belast 

wezen met garnisoen, of indien dat 't gebeurde zoude den greffier opschorten; alzoo 

door deze redenen en meer andere dat de stede t' achtere was zoo en was van 

geenen grooten noot vele te spreken; zoo naer het vertreck zoo brochte elk hooftman 

over 't repoort dat hy met zijn collegie geraemt hadde, zoo den tresorier P. Renier 

was noch een jaer gecontinueert, de assysen zoude men verpachten naer het 

goeddenken, en naer den noot van der stede; voort waren vermaekt alle de voochden 

van alle de gasthuysen voor ses jaren; maer alle dry jaren zoo vermaekte men 

eenen voocht; jonker Guilliame van de Kerkhove was gemaekt voocht van het 

gasthuys van Onze Vrauwe op de maert, mijnheere van Focxvrye van den Hoogen 

Zieken, jonker Olivier Ymeloot van de baginnen, Pieter Carrette van S te 

Catheline-gasthuys, Joos van den Broucke van S te Jansgasthuys, meester Gheleyn 

van den Broucke van den H. Geest, Clays van Thunne van de Nazaretten, en Jooris 

Vermersch, den ouden, en Jan Cabilliau van de Schamele Weesen, en noch 

warender eenige requesten gehandeld. 

Op den 25 sten maerte, zondag wezende, zoo was 't van sondags van te vooren 

gezeyd in den preekstoel dat men dragen zoude 's sondags processie generael om 

te bidden 


147 

Godt, den heere, om zyne gratie, en daer was zeer veel volk in de zelve processie, 

en den bisschop die preekte een schoon sermoen, en hy vercondigde het volk 

schoone pardoenen, die den paus hadde over gezonden om te bidden voor 

Vranckrijck, en men zoude moeten om deze pardoenen te verdienen de 

naervolghende weke 's woensdags, 's vrydags en 's saterdags vasten, en 's sondags 

gaen met devotie ten heylige Sacramente. 

Op den 26 sten van maerte, zoo was 't maendag en men hielt Onzen Vrauwendag 

half-maerte, want zy by den bisschop en de wet versteld was om dat zy kwam naer 

het verloop van den jare op den zondag te vooren, en om dat men dien zondag 

genomen hadde om te dragen processie generael, zoo hielt men se 's anderdags. 

Op dezen tijdt zoo waren de zeven casselerien geadverteert dat zy moesten houden 

elk, naer dat zy hadden gegeven in de vichtig duysent guldens, zekere soldaten en 

den cost geven d'een helft van 't volk dat lach tot Oudenburch een maend, en als 

die duere en gepasseert was zouden die inkeeren, en de andere zouden uytkomen, 

en dit zoude dueren alzoo lange als 't den gouverneur, de marquis de Warenbon, 

gelieven zoude, en op den 25 maerte begonsten zy af te komen, en de casselerie 

van Ypre, midts dat die arm en beroeyt was, moeste houden een vendel, en elk 

soldaet moeste hebben 10 stuyvers dachs, en zouden moeten hunnen cost doen; 

op zulks die van Cassel-ambacht, midts dat zy hun qualijk konste voegen in 't geven, 

moesten hebben 4 vendels, en andere Casselerien naer advenante; aldus vonden 

de gouverneurs van Oudenburch altijdts wat nieuws om de lieden van 't platte landt 

te quellen. 


148 

Deze voorgaende weke, te wetene tot den laesten maerte, zoo en sprak men anders 

niet dan van de dood van den grave, ende van het groot verlies van de Burgonsche 

benden van ordonnantien; want het zeere vileinelijk te werck gegaen was, want den 

roep was meest overal in Navarres legere: ‘Saulvé tout le francoys, et tue tout le 

rous Croys!’ Zoo mochten dencken hoe het ginck in den armen slach voor de 

Bourgyons, daer zulk een roep uytgaet. 

Voort van Cortrijck, het bleef altijdts zoo 't was, en 't gemeene begonste geheel te 

verarmen, want het al reede lange hadde geduert, en zy en lieten niet af altijdts te 

schryven aen eenige steden om amonicie, maer op den 29 sten maerte zoo hoorde 

men naer den noene zeere schieten met grof geschut tot Ypre, en overal meende 

men dat de Spaenjaerden tot Cortrijck 't casteel beschoten, ofte die uyt 't casteel 

schooten op de Spaenjaerden; maer 's anderdags zoo hoorde men waer dat was: 

den hertoge van Arschoot quam tot Commene met zynen staet zynen zoone 

bezoeken, die hem daer hielt, en en hadder in 22 jaer niet geweest, en schoten alle 

het geschut af van 't casteel by laste van zynen zoone, den prince van Chimay, die 

hem aldaer hielt metter woenste, en mijnheer van Wieze en Merckhem gingen 's 

anderdags den hertoge groeten tot Commene. 

Op den eersten april, zondag zijnde, zoo was daer in alle kercken veel volk die te 

biechte en ten sacramente gingen om te vercrygen de pardocnen, om te bidden 

voor Vranckrijck, en voor 't welvaren van de Heylige Kerke, en voor pays ende voor 

eendracht van de Landen. Godt doe 't wel gaen! 

Alle dagen en hoorde men niet dan alle swacrheyd hier 


149 

van de arme landtslieden, die zeere verdruckt waren, en uytgeteert van de soldaten 

van Oudenburch, die lagen daer om het land te bewaren jegens die van Oostende; 

maer in der contrarie zoo beroofden zy 't zelve, alzoo 't wel bleek over al andere 

zyden. De Oostendenaers, die moordenaers, om dies wille datter eene van hunne 

complisen met een spie van hunlieder bende eenen Pieter Claey gebrand was ter 

Zale, en eenen gehangen, geleden ten dezen tijdt ontrent drie weken, hebben 

vermoort wel vier ofte vijf persoonen, zeggende: ‘Alle die wy vinden zijnde van Ypre 

ofte daer ontrent, wy zullen die vermoorden.’ Want zy een fray jonck man vermoort 

hadden, zijn ooren met een stuk van zyne kake in zijn hand gegeven, en hadde 27 

wonden en naekt gevonden en begraven te St. Pieters. 

Op deze weke zoo sprak men zeere van het belech van Zevenberch, liggende op 

twee mylen van Breda, en als die van Breda afgenomen zoude werden Zevenberch, 

zoo zoude het moeten hun zelven winnen en veel garnisoon trock daerwaert, maer 

de Spaenjaerden van Cortrijck deden vertrecken le prince Dascolyt; want hy eenige 

zaken gesprocken hadde dat hun niet en greyde, aldus stond dacr noch zeer qualijk. 

Op den 9 sten van april, maendag zijnde, zoo is Jan Don met zyne complicen, 't samen 

9 Oostendenaers, alle quade moordenaers gekomen in het land ontrent Reneghelst, 

liggende boven de casteel-muelene in Cleenbusch, en hadden by hunlieden eenige 

gevangene, die zy bonden en coorden ende meenden 's anderdags besprongen te 

hebben, gevangen ofte vermoort de beenhauwers van Ypre op den wech van Belle, 

zoo zy zouden hebben gegaen naer Belle om te koopen 


150 

schapen; maer ten geliefde Godt; want op den voornoemden 9 dag van april, zoo 

hebben zy gecregen gevangen eenen landsman, die zy in 't zelve busch brochten 

by den hoop, en dezen hadde zyne huysvrouwe dag gesteld in zeker huys van 

eenen landtsman om wat coorn te koopen, en zyne huysvrouwe komende aldaer 

heeft haren man niet gevonden noch hy en hadder niet gezijn, aldus deze komende 

naer de plaetse riep en creesch: ‘Mynen man is gevangen!’ Ziende zoo het huer 

dochte eenen ingank in den voornoemden busch, den balliu Rollier met noch eenige 

landtslieden hebben 't ter hand genomen en gingen mette vrauwe aldaer zy hun 

leden en daer begonste altijdts meer ende meer volk te komene byeen, ten hende 

dat zy ontdeckt waren, en lieten 7 gevangen vry loopen, aldus maekte het een groote 

beroerte met het blasen van den hooren, zoo dat alle landtsman in roere was met 

gewerre als Westoutere, Reneghelst, Kemmele, Dranoutere, Belle en tot Nieuwkerke, 

zoo datter eenen gevangen was van de Oostendenaers en zeyde dat de andere 

waren alle geloopen in 't bree, zoo liepen de landtslieden alle naer zoo dat zy 

wederomme in oogen cregen en ziende zom dat zy niet ontloopen consten smeten 

wech hunlieder gewerre, immers eenen die een vuerroer achter liet eenen landtsman 

ziende nam dat roer en schoot naer hem, schietende hem dwers doore dat hy ter 

stede dood bleef, men zeyde dat 't Ronckere was en noch eenen anderen van 

gelyke, die het ook meende te ontkomen, maer was van gelyke geschooten, en 

daer naer duersteken, zoo wierden noch twee gevangen, maer den eenen was 

zeere gequetst, die drie waren gevangen onder Waestene; de landtslieden altijdts 

versterckende liepen altijdts naer zoo dat zy rochten in Belleambacht ontrent 

Dranoutere, zoekende de reste, zoo wiert er noch eenen gevangen en men zeyde 

dat was Schapschoof; 


151 

Jan Don noch niet in handen zijnde heeft hem zelven zijn gewerre ontmaekt en 

trock zyne kleeren uyt, ende liep in een baeyken in eenen brombilck, en aldaer wiert 

hy ontdeckt, zoo wiert hy de laeste die gevangen was van vyve; aldus ontlieper 

maer twee, en twee dood van de negene, zoo wasser drie geleet tot Kemmele, waer 

of den eenen gequetst was, en de ander twee tot Belle. 's Nachts ontrent den 12 

uren zoo warender gezonden van Rollier naer Ypre zeven landtslieden om aen 

mijnheeren te kennen te geven deze voorgaende zaken, en wierden binnen gelaten 

en den hoogballiu wiert op geclopt en den voorschepenen; deze landtslieden gaven 

te kennen 't welke waer was datter waren in een ander bende 16, waer omme datter 

uytgezonden was ter assistencie van de landtswerre eenige clouke borgers en 

Lamsaem capiteyn, zoo liepen zy noch 's anderdags den geheelen dag alomme, 

maer en vonden niet. Capiteyn Sanders was ook met de werre en eene van de 

gevangene, door schoon aenlech, verclaersde hunne secrete plaetsen, daer zy 

passeren moesten, en men ginek die beleggen om noch eenige te achterhalen; 

aldus stond het land alomme in roere: maer den officier was ontboden tot Belle om 

met den avond daer te zyne, den 10 sten april, om Jan Don met zyne complis te 

tortureren, en binnen drie ofte vier dagen daer naer heeft capiteyn Sanders of zijn 

volk noch eenen gekregen, en t' Ypre in gebrocht, maer was gevangen onder Veuren. 

Op den 12 sten april wasser justicie gedaen van Jan Don en zyne complyse tot Belle, 

alzoo hier naer volgt; zynen complies jonckman, geboren van Oostende, die noyt 

met hun maer eens, zonder deze reyse, uyt geweest hadde, was gehangen en 

verworcht aen eene potente voor het stadthuys, 


152 

en Jan Don, die kleyne kennisse hadde van Godt, die was gecomdamneert levende 

gerabraekt te zyne, en zoo te sterven, 't welke naer den anderen volkoomen was, 

want hy op een schavot geleedt was, en zoo gerabraekt, ende daer naer gerecht 

op den Raschberch. 

Op den 13 sten april, zoo wasser justicie gedaen tot Waestene van de dry gevangene, 

en dat op de maert, aldaer was eenen verbrand, eenen levende gerabraekt, ende 

dan levende op een cruys dweers, en den derden was gehangen, en hadde noyt 

maer eens mede geweest met hunlieden, en waren daer naer gerecht niet verre 

van de straete onder Waestene, aldus zoo namen deze hier zoo hunnen endt; elk 

wachte hem van quaed te doene om Godts wille. 

Dezen gevangen by Sanders gevangen zijnde omtrent eene van zijn sterckte meende 

naer Oostende te geraken, maer was gecregen, en met eenen schepenen van der 

stede en eenen pensionaris van der Zale met Jaques Rollier geleet naer Veurene, 

maer hy weg zijnde, isser eenen tamboryn gekomen t' Ypre aen den hoogballiu met 

brieven van Oudenburch om dat men zoude lossen dezen argen boozen mensch 

jegens eenen commissaris die tot Oostende van des konings zyde gevangen lach, 

maer de arme landtslieden van Reneghelst en Vlamertinge duer het gemet van 

Mahieu Garbe, geboren van Dranoutere, dat hy het al verbrand zoude hebben zeere 

gevreest; maer daer wierder zoo wyselijk in gehandelt dat hy, op den 16 april, tot 

Veurene te recht gesteld was, en was gecondamneert by de heeren levende 

gerabraekt te zyne en zoo te sterven, 't welke daer naer volbrocht was; maer hy 

wilde zeer qualijk bichvaer hebben, 


153 

heeft ten hende hem gelaten zeggen, want hy altydts zeyde: ‘Hebbe ik anders 

gedaen dan crysch gebruyk? en hebbe ik daer aen misdaen 't is my leed!’ En 't heeft 

geschenen in de pyne hem leed te zyne, zoo was Jan Don ook, want hy noyt te 

biechte geweest hadde, en en konste noch Vader Onze nochte Geloove. 

Op den 13 sten april, zoo is overleden myn zoone Guilliame van Hermeghem tot 

Douwaey, ter presencie van zyne zuster Martine en zyn vader, die duer zyn 

cranckheid tot daer geweest waren, en hadde 15 dagen gelegen doen hy overleedt, 

en was begraven in S te Jacobskerke tusscheu den hoogchoor en de cappelle van 

S te Nicolays aen de zuydzyde van den voornoemden hoogchoor, en een schoon 

uytvaert gedaen metten licke gedregen van de studenten van 't collegie van Ansin 

met acht torsen en wel 100 studenten, ende 't was een wel bemind student met alle 

clercken groot en kleyne, zoo van zynen meestere en binnen zyne woonste: hy was 

oudt ontrent de xx jare; Godt gedinckt zijn ziele. 

Naer dien dat deze justicie gedaen was zoo te Belle, te Waestene en te Veurene, 

zoo en spraek men in de Goede Weke niet veel anders, want 't was eenen grooten 

troost voor pachters, landtslieden en voor koopmans en passagiers, want den wech 

van Waestene was zoo stoutelijk bewandelt dan hy ooit hadde geweest, maer daer 

gink noch convoey naer costume 's dijssendags en 's donderdags om de 

gerustigheyd van den gemeenen man; Godt hadde in dit vangen wonderlijk gevrocht, 

want zy hadden vooren in de Goede Weke veel kwaed te doene; maer Godt die 

belette het duer zyne goddelyke voorsichtigheyd; want die eenen put maekt om een 

ander ofte een net spreet om een anderen in te vallen, die 


154 

zullen daer zelve in vallen en in de gevangenisse geraken. Godt die het al regiert 

wilt alle booze menschen brengen ten rechten wege, dat zy noch voor hun dood 

mogen verkrygen om penitentie te doene en het kwaedt te verlaten en de deucht 

te anthieren, want 't is beter in tyden of te stane dan schapen te wachten aen de 

mane. 

Op den Witten Donderdag, zijnde den 19 sten van April, zoo kwamen de Lazarusen, 

vreemde zoo wel als poorters, en de huysekens stonden naer costume, ende dat 

voor de faute, en op den Goeden Vrydag zoo maekte men een huyseken en was 

behangen met tapijdts, en eenen stoel daer in gesteld zijnde, zoo was den zieken 

liên een schoon sermoen gedaen by pater Lodewickus, jesuwit, en leide uyt het 

evangelie van den armen Lazarus en den rycken vrecke, en daer moesten komen 

alle de beziekte hunlieden vermanende tot pacientie en tot een beteringe van 

hunlieder leven, ende daer was eene vrauwspersoone die hadde een tafel doen 

stellen en doen decken, en daer op lagen zoo vele coukellen van een stuyver met 

een drie groote penning daer in, alser waren beziekte menschen, en daer warender 

vreemde menschen j e lxviij en poorters xxiij, en de poorters hadden elc zonder hunne 

provene, midts dat zy waren cleynen hoop xxxvj st. en de vreemde hadden elk xxvj 

st. en hunne provene van vijf grooten, en den buyk vol bier dat hun gegeven was 

en wel houdt. 

Men sprack zeere van het vertrecken van de Spaenjaerden van Cortrijck, want den 

prince Dascollyt was van zyn Altese gekomen tot Cortrijck en 't apointement was 

gemaekt dat zy alle gecasseert waren, die 't begeirden, en mochten naer hun landt 

trecken met pasport, en alle die wilden 


155 

blyven dienen, die dede men nieuwen eed doen, en niemand en wiste waer toe dit 

gedaen was; maer men zoude hun betalen; elk zeyde dat het naer Passchen zouden 

zijn eer zy vertrecken zouden. 

De Paschdagen zijn gepasseert, maer de arme landtslieden hadden veel roys, want 

de reste van het peerdevolk dat over gebleven was van den grave van Egmonts 

volk liep over al in Vlanderen, doende zoo groot quaed dat 't ongeloovelijk was, ja 

al hadden 't geweest openbare vyanden, want zy niet en wilden eten in geen huysen, 

zy moesten hebben vijf ofte ses guldens, waer 't de lieden halen zouden, en noch 

daer toe geslegen ofte gequetst; 't was eene groote plage voor het landt. Godt doe 

't beter gaen. Zy waren de laste mesdagen tot Reneghelst. 

Dat peerdevolk dat quam uyt Vranckrijk, loopende zonder patente in Westvlaenderen, 

zijn gekomen tot Hontschoote en waren wederstaen; zy vertrocken naer 

Vuerenambacht, en de landhouders met het volk van hunne sterkte, hebben hun 

geslegen, zoo datter wel 12 ofte 16 dood bleven, zy zyn wech geloopen, en zijn den 

eersten meye gekomen metten avondt tot Vlamertinge ontrent een hondert peerden; 

die van de prochie hoorende van hunne compste, zijn meest alle geloopen in de 

kerke, vrauwen en kinderen naer Reneghelst, om dat zy daer geweest hadden, 

hebben alle middelen gezocht om in de zelve kerke te geraken, maer en konsten 

niet; daer was een scheute met een roer geschoten uyt de kerke, zoo ontrent den 

10 uren, zoo hebben zy duere getrocken naer den Noerdamme, en niemandt en 

wilde dueren open doen; maer men gaf hun duer vensters eenig eten, zy zyn den 

geheelen nacht ge- 


156 

bleven ten Noerdamme zonder in menschens huys te komen; 's anderdags de 

avangarde lede hun over de plaetse, daer zy wilden wezen, te wetene naer 

Dickebusch ende naer Kemmele, alwaer zy veel kwaed deden zoo zy gewoon 

waren. 

Op den 5 den van meye, van deze weke en was niet gebeurt weerd om te schryven 

dan op den derden dag van meye zoo hebben een gedeelte jongers en andere 

wulpsche menschen hun lieden gepresenteert om den mey te halene binnen der 

stede, en om die voor de wachte te plantene, zoo 't op andere jaren gebeurt hadde 

sedert de reductie, geconsenteert van eenige capiteynen van de poorterie 't zelve 

te doene; zoo trocker uyt wel een hondert met het opendoen van de poorte om den 

mey, ter Meesepoorte uit, en ontrent den een ure kwamen zy in, buyten zijnde was 

elk gelast zijn roer af te schieten dat scherp gelaen was; op de aventure komende 

voor de hooge backerie heeft sergant Octaviaen Belschier zyn roer afgeschoten, 

en met de zelve scheute heeft hy Joos van de Walle van achter door het hooft 

geschoten dat duer zijn voorhooft het loot uyt gekomen is, dat 't loot noch vlooch 

tot voor heer P r Maellaers dat hy Joos f s Joos dood gebleven is ter stede, 't welke 

ziende dezen serjant is met het roer op zyne schoudere ter Meesepoorte uyt gegaen; 

aldus vergink het meyplanten voor dit jaer. Godt gedinckt de ziele! Geschauwt zijnde 

is 's anderdags begraven, en de meyen bleven te planten. 

De Spaenjaerden binnen Cortrijk, 't was gezegd dat zy metten Passchen zouden 

vertrocken hebben, maer zy wilden hunlieder geld hebben dat hun belooft was 

buyten der stede te geven binnen, eer zy vertrecken wilden; hielden 


157 

den prince Dascolyt by hun en zouden op den eersten meye gespeelt hebben Forra 

villacho, maer het was hun afgeleyd met eenige zaken; maer op den 3 meye zeyde 

men dat daer twee commissarissen gekomen waren om hun hooft voor hooft te 

betalen; Godt doet wel gaen! 

Op den 5 den meye, zaterdag, zoo zijnder op den wech van Commene in busschasie 

gelegen 9 Oostendenaers, waer of dat 't hooft was eenen by name Raes, een zeer 

quaed bouf en hebben op den wech van Commene gevangen een coopman van 

Grave, en noch eene vrauwe; zijn van daar vertrocken naer Zantvoorde, ende naer 

Bellewaerde, alwaer zy een ure voor den avondt gevangen hebben vier houtmakers, 

die hunlieder wonste hielden binnen der stede van Ypre, en zy die bindende hebben 

hunlieden met hun geleedt om te trecken naer Oostende, komende zijn gegaen in 

een landtshuys in de prochie tot Ste. Jans tot Jan Lieves, waer zy vingen in huys 

den zone en den paerdeknape, die met hunlieden ledende zoo hadden zy ses 

manspersoonen en eene vrouwe, komende in den nacht, ontrent den 10 uren, heeft 

dezen Raes gezegd: ‘Neempt elk zynen man.’ Zoo midts dat elk apart gebonden 

was, zoo greep elk eenen van deze arm gevangene persoonen, gaende van daer, 

en den vijfden, die genaempt was Wouter Ghyneberre, gebonden zijnde, was ook 

geleedt van eenen die Joos hiet, niet wetende wat met hem geschien zoude, hadde 

zeer al gaende zijn devoir gedaen om van de koorde ontslegen te zyne, is vry 

geworden en ontrocht, zoo hy 's anderdags zelve verhaelde, maer en hebben niet 

gelaten van de arme gevangene daer naer jammerlijk te dooden, want zy sommige 

hebben gerabraekt totter dood, en andere vermoort, zoo dat zy maer twee gevangene 

van 12 en brochten binnen Oostende, zoo men achternaer verhoorde. 


158 

Op den 6 den meye, zoo warender gekomen tot Cortrijck zekere commissarissen om 

alle de Spaenjaerden monsteringe te passeren, die daer lagen binnen der stede, 

en passeerden monsteringe hooft voor hooft op den 6, zondag zijnde, en alle die 

aldaer niet en waren, die waren gecasseert en hun lieder gage verbeurt, 't welke 

bedroech eene wonderlyke somme van geld, en daer en was den helft niet, die daer 

waren als zy Cortrijk inne namen; want sommige waren wech geloopen, maer men 

gink huerlieder van die gebleven waren afrekeninge doen, 't welke, zeyde men, wel 

14 dagen zoude aenloopen, aldus hoopten die van der stede van Cortrijck eens 

quyte te zyne van hunne onverdragelyke Spaenjaerden. 

Op den 19 sten van meye, van deze weke zoo waren vergadert de zeven casselerien 

tot Diesmude om met Ballensoen te handelen van den garnisoene van Oudenburch, 

die dagelijks liepen om den landstman, om het zelve indien het mogelijk ware te 

beletten, en binnen dat zy daer vergadert waren zoo zijnder gekomen zeker Duytsche 

van de zelve garnisoene, in Veurenambacht, en hebben hun meester willen maken; 

zy zijn van de landtslieden wederstaen en zijn van Lampernesse vertrocken te Loo 

binnen, en namen het stadthuys voor hunne sterekte, de landtslieden meenden hun 

't zelve af te winnen, want zy waren wel met 1000 man; maer den gouverneur 

Geones, die was binnen dezen middelen tijdt met 40 soldaten hem te Loo 

presenterende, om meerder swaerheyt te beletten; maer aldaer gekomen zijnde 

heeft het volk, te wetene de landtslieden zeer qualijk konnen verwilgen dat zy deze 

zelve Duytsche metten gouverneur lieten wech leên uyt Vuerenambacht; maer daer 

bleven 7 ofte 8 Duytsche dood. 


159 

Op den 26 sten meye, op dezen voornoemden dag, zoo kwamen de commissarissen 

om de wet te vermaken en den capiteyn Kerkhove, den jonckman, die trock met 

eenige fraye gasten poorterie naer Waestene en metten avondt af; wat daer vooren 

zoo kwamen zy binnen ende afgezeten zynde, zoo gingen zy eten tot den bisschops, 

en daeromme en waren maer twee commissarissen, te wetene: Mijnheere van 

Crosille, en Mijnheere de Croix. 's Anderdags naer costume, zoo gink de oude wet 

naer onze Vrouwe-capelle te Fremineuren en van gelyke de commissarissen, en 

vermaekten de wet binnen de hoogmisse, en ontrent den elf uren en half, zoo luyde 

het clocxken naer costume, en het percteck was behangen en verschiert met meyen 

en de wapenen van den koning boven het tapijdt, en tusschen het luyden in panseren 

speelden de schalmeyen, en naer het verlaten zoo was de wet vermaekt voor het 

jaer 90, en waren deze naervolgende persoonen, te weten die hier naer volgen. 

Commissarissen vermaekten het collegie van de wetten den 27 Meye. 

Voocht: Jonker Jan van Hallewijn. 

Schepenen: 1. Jonker Guilliame van de Kerkhove. - 2. Mijnheere van den Bussche. 

- 3. Jonker Jan Bulteel. - 4. Jan van de Cappelle. - 5. Jooris Vān Mersch, den ouden. 

- 6. Christiaen Margvael. - 7. Christiaen Rijckebusch. - 8. Joos van den Broucke. - 

9. Gillis de la Bare. - 10. Nicases van Walscappelle. - 11. Hector Habbordijn. - 12. 

Geleyn de Jonckeere. - 13. Matheus de Kien. 

En naer noene zoo was de rekeninge voor commissarissen 


160 

gedaen, maer hadden 's noens met den hoogballiu geëeten en 's avondts wederom. 

Op den 29 sten meye, vertrocken de commissarissen naer Belle en die ingezetene 

van Belle quamen hunlieden halen wel 40 mannen, om daer de wet te gaen 

vermakene. 

Op dezen tijdt zoo hadden die van der stede veel wercklieden in 't werck, op den 

wech van Langemarck; tegen over het Crayennest maekte men een briekoven om 

dat de stede zoo armlyk stond van reparatie, want den meesten deel van de huysen 

dat wel behoufde en den oven zoude wel groot zijn in het getal van 600,000, en op 

de Diesmudestrate, zoo had de stede met grooten cost gedaen stellen een 

tegheloven ofte teglerie in de zelve plaetse, daer de oude plach te stane, en men 

vrochter van gelyke wel zeere, want door de groote ruwiene van de menigte van 

de huysen, die geruwieneert waren, zoo en hadder geen gebreck geweest van 

brieken ofte teghels, maer alsnu begonsten te failliërene, en om deze oorzake zoo 

was dit alles gedaen. 

De hoogmannen van het jaer 90 vermaekt den 29 Meye, en waren deze 

persoonen: 

Meester Gheleyn van den Broucke, poorterie. - Meester Jan de Grutere, gemeene 

neeringe. - Jeronimus Hanneroen, sayterie, vulderie. - Andries de Wilde, draperie. 

Daer was van gelyke ook andere capiteynen gemaekt, lieutenanten en diversche 

serganten, en de andere collegien waren vermaekt den eersten juny, als raden van 

xxvij notable 


161 

poorters en broodwegers, bier-proevers en andere waerandatien, het welk al 

gebeurde in de Assencion-mert. 

Op den 31 sten meye, zoo was't Assencions-dach, en het placht te wezen groote 

feeste, zoo van lakene als ander goed, peerden, coebeesten, zoo dat se vernaemt 

was de Nederlanden deure; maer als nu zoo kwamer zeer luttel volk en luttel goeds, 

want 't geldt van den gemeenen coopman was alle zeere duere uytten lande of duer 

den kwaden van de soldaten; de Assencionsfeeste passeerde aldus. 

Op den 2 den juny, zoo sprak men zeere vreemt van vele zaken, als van Vranckrijck 

en van het regiment van ons arme landen, want het scheen dat hem niemand het 

gouverneren aen en trock; want van zijn Altesens wege men hoorde er zeer luttel 

af; 't garnisoen van de Spaenjaerden, zoo in Braband als in Vlanderen, deden dat 

zy wilden, want tot Cortrijck gink het gelijk de crabben gaen al achter waert; want 

op den xxvij van meye zoo maekten zy groot allaerme om oorzake van hunne 

afrekeninge, zoodat zy op den 30 sten hun overheyd, die zy zelve gemaekt hadden, 

wederomme uytter stadt dreven, zoo dat wederomme alzoo qualijk daer stond als 

't dede over vier maenden. In Brabandt, duer mutterie van de Spaenjaerden en 

Italianen, is verbrand Herentaels, eene schoone plaetse; men zeyde dat de stadt 

van Niemege van de Geusen beleyd was. 

Op den 7 sten van juny, wezende donderdag, zoo 's nuchtens met het opendoen van 

der poorten, zoo isser een vreemt werek gebeurt, want op het kerkhof van S te Jans, 

alwaer den hoogen autaer stond, zoo deden de Geusen stellen een meulene, en 

meenden er in verminderinge van de eere Godts 


162 

eene galge te doen stellen; maer ten was niet gedaen, want deze meulene is maer 

eenige korte jaren gebleven; als de stede beleyd was, ses ofte acht dagen, zoo 

trocken die van der stede uyt met macht van 't garnisoen, ende verbrande die geheel 

metten viere om dat hunne partie niet en zoude daer op sterckte maken; zoo in het 

jaer 1589 zoo wasser wederomme een nieuwe gesteld by twee meulenaers mette 

Diestenaers en 't was een schursen meulene; nu den meulenare 's avondts te vooren 

hadde gemaeld eenige zakken schurse, naer den acht uren gink hy 't huys slapen 

zonder anexste ofte vreese; 's nuchtens ontrent den vijf uren, recht naer dat de 

poorte open was, zoo en zach men noch vier noch rook, en binnen een half ure 

daer naer, zoo was den brand zoo verwonnen datse voor den ses uren omme viel, 

zoo datter binnen verbrande xxxij zacken gemalen schurse, en daer en was van de 

zelve meulene niet gesalveert dat werd was, zonder het yserwerek, een pond groote, 

en niemand en wiste hoe het vier daer binnen gerocht is; d'eenen zeyde dat was 

van draeyen dat het cruysysere te heet was, d'ander zeyde datter was binnen 

gesteken, eenige zeyden dat was eene plage om dat men een meulene stelde op 

heylige geweyde aerde; somma sommarum die brande geheel af, waerom de 

meulenaers gans bystier waren. 

In de Sinxenweke, zoo en gebeurde niet sonderlings anders dan tot Dunkerke 

sommige Spaensche soldaten meenden op den Sinxendag hunnen gouverneur en 

zynen lieutenant te vermoorden, en een nieuw overheyd te maken naer hunne 

fantacie; maer de zake quam uyt, zoo dat den gouverneur sommige van hun bedde 

dede halen en verkende terstond de zake, dede hunlieden drien by eenen 

gevangenen Schotman pynen, en hy hadde gelast hun op 


163 

den banck te verworghen, alzoo hy ook dede ende in den nacht dit gedaen zijnde 

's nuchtens waren zy onder de galge geleyd met een libel op hunne borst 't fait 

vermeldende datzy vooren hadden te doene, en daer liepender eenige wech en 

daer wierter noch gevangen die ander punicie hadden; anders en wasser niet 

geschiet weerd te schryven dan dat het droog ende heet weder was. 

Op den 23 sten wedemaend, wezende zaterdag, zoo wasser een placaet uytgeroepen 

by den koning van de goude en silvere munte, 't welk over de Landen Generael 

zoude moeten gehouden wezen overal op de pene ende boete by den placate 

vermelt, ook was 't goud meest al wat gehoogt, te wetene: dobbele Ducaten, dobbele 

en inkele gouden Walen tot vij ℔ xij S., den grooten Cruysaert xxxv guldens, den 

Huys-gulden ij S., en deden nu xxxv stuyvers, den Gelderschen riddere xxxvi 

stuyvers, Spaenschen pistoletten vi ℔ iiij st. en dobbele xij ℔ viij st., de Italiaensche 

pistoletten vij ℔, de dobbele xij ℔, de Milanese vij ℔ xviij st., de dobbele xxiij ℔ 

groote, de goude Croonen vi ℔ vi st. en ander sommig geld naer advenante; maer 

't moeste wegen zijn behoorelijk gewichte met twee asen bate, maer alle goud dat 

lichter weecht tot vi asen zal men betalen een stuyver van elk aes, maer die meer 

te licht wegen was billioen; alle zilvere geld in state, uytgenomen alle munten, die 

geslagen waren van de rebellen, als van die van Gend, Antwerpen en Brugge; de 

brugsche Leuwen van v stuyvers, de Maegdekens van Gend van xiiij st. en de 

Antwerpsche stukken van 2 guldens, en de dobbele, midtsgaders de goude Leuwen 

van Brugge, werden al verclaert billioen. 

Op den 25 sten wedemaend, zoo verwachte men de gede- 


164 

puteerde van de Vier Leden van Vlanderen, ter auditie van de rekeninge van den 

commis Vendeville, die 't zelve noyt gedaen en hadde, want hy niet en hadde 

geweest zoo veel tijdt; maer op dezen voornoemden 25 zoo kwamen zy verzamelijk 

van Gend, die van Brugge en 't Vrye ook mede, zoo hadden zy genomen groot 

convoey van soldaten uyt 't casteel van Gend, en noch eenige borgers mede 

komende, ontrent Vyve waren zy besprongen van Vlyssenaers, die sterker waren 

dan het convoey, zoo datter van beyde zyden dooden waren en gevangen; maer 

daer en bleven geene gedeputeerde, duer dien datter drie capiteynen van de 

Spaenjaerden van Cortrijk, hun vroomelijk weerden, zoo dat zy alle drie dood bleven, 

en binnen dezen middelen tijdt zoo ontrochden sommige, die te peerde waren. 

Op den 25 sten zoo kwamen de gedeputeerde t' Ypre in metten clocken, en eenige 

van den convoeye ofte hunne dienaers schieteden een roer af, en schooten een 

coe dweers doore, die met kalve gink, toebehoorende der weduwe van Andries de 

Schepene; zy was zoo gekwetst dat men die bin den avond dood slouch. 

's Nachts zoo gebeurde eene vreemde zake: daer was gekomen in het logist van 

Tinnelegen op de maert, den dienaer van den gouverneur van Diesmude; te bedde 

zijnde, is 's nachts ontrent den middelnacht boven ter venster in zijn hemde 

uytgevallen op de maert, wel hooge 36 voeten, en hebbende noch been noch arm 

gebroken; maer twee groote gaten in zijn hooft en de leden wat gequetst. 

Op den 30 sten wedemaend, zoo begonste men de rekeninge 


165 

van den Lande; den commis Vendeville begonste eerst en de andere commissen 

daer naer; men zeyde, dat zy wel geduren zoude tot Thundag. Godt doet wel gaen! 

Op dezen tijdt zoo waren gevonden drie doode lichamen van manspersoonen die 

de Oostendenaers vermoort hadden by het Swaentjen op den wech van Wervicke 

en den eenen was den bode van Roeselare, die eens hun ontloopen hadde, en de 

andere waren kooplieden van linnen garen die wel geld hadden, en op S te 

Pietersdach zoo track mer omme met eenen wagen by laste van den balliu van der 

Zale; maer hadden in de groote hitte gelegen drie ofte vier dagen dood, en waren 

zoo vol corruptie dat men hun niet en konste verhandelen en waren daerbegraven. 

Godt gedinckt de zielen. 

Op dezen tijdt zoo waren de Spaenjaerden van Cortrijck betaelt en men zeyde dat 

zy met noch vij vendelen, die by hun gekomen waren vertrecken zouden, den 3 den 

hoymaend, om te gaen vergaderen by den hoop tusschen Doway ende Valencine 

om corts eene intrede te doene in Vranckrijk; want men zeyde dat zyne Altese zoude 

mede optrecken; waren de vruchten in schuere in Vranckrijck, en van gelyke zeyde 

men dat Ryssardot tot Ceulen gekomen was, en datter vergaderinge zoude geschiên 

mette Staten van Holland, binnen der stede van Lucken, om met elkander te 

veraccoorderen. Godt geeft het beste! 

Op den 7 sten van hoymaend, zoo vertrocken de Spaenjaerden van Cortrijck en 

namen hun vertreck om te passeren duer de Casselerie van Rijssele, naer de plaetse 

hun beteekent, tusschen Valencyne en Doway; maer die heeren van Ryssele cregen 

van de cornellen datse maer en zouden 


166 

trecken op een houck van de Casselerie zonder schade te doene, maer nemen 't 

vertreck over de Casselerie van Doornycke, en hadden groote menigte van 

achterloop en hadden binnen Cortrijck geweest, sedert den 23 sporkele tot den 7 den 

julet, 19 weken min een dag. 

Op dezen tijdt, wezende ontrent half julet, zoo was 't voorzeker dat de Spaenjaerden 

van die tot Cortrijck gelegen hadden met noch 7 vendels daer toe, wezende t' samen 

33 vendels, gepasseert waren voor by Camerycke naer Vranckrijck. Op dezen tijdt 

zoo sprak men zeere dat de Spaenjaerden die lagen tot Duynkerke en tot Nieuwpoort 

van gelyke trecken zouden naer Vranckrijck en dat Mons. Lamotte zoude gouverneur 

wezen van Duynkerke en capiteyn Balcke, gouverneur van Nieupoort, ook sprak 

men zeere dat zyn Altese, den hertoge van Parma, tot Brussel was, en dat hy met 

de macht van de C. Maj t . zoude mede trecken naer Vranckrijck, want de zake van 

Navarren, die importeerde zeer vele, want alledie 't heylig geloove partie waren 

gebruykten daer hunlieder macht, en die ook partie waren der Liegue, alzoo 't wel 

blijkt aen 't geld die omme gaet onder 't volk van Navarren. 

Op den 21 sten julet, op dezen tijdt zoo heeft den bisschop van Ypre vele diversche 

prochiekerken binnen het bisdom gewijdt, en op S te Jacopsdag, dag den 25 julet, 

zoo was by hem gewijdt de kerke van Elverdinge, en dat in de eere Godts, en men 

heette ze S te Jooris, alzoo zy eerst hadde gewijdt geweest, en vele persoonen en 

kinderen gevormt wel 300. 

Op den 29 sten julet, zoo passeerde van buyten om twee vendels Spaenjaerden van 

het garnisoen van Duynkerke, 


167 

en begeerden duer de stede te passerene, maer 't was hunlieden ontzeyd, en hadden 

vele bagage en hoeren met motsatgen, en trocken over de peerdemaert naer 

Wervycken, en alzoo naer Bergen in Henegauw om naer Vranckrijk te volgene, en 

op den lasten julet, zoo passeerde een vendel Spaenjarden die opgelicht was uyt 

Nieuwpoort, zoo dat zy elkanderen volchden en zijn Altese hadde tot Brussele doen 

vergaderen alle het edeldom, want daer was last gegeven dat men kiesen zoude 

uyt alle de Casselerien tot ontrent 240 mannen om alle de steden te bewaren, want 

tot Nieuwpoort tot dat zy zouden gereedt wezen, en tot Duynkerke zoo blever noch 

Spaenjaerden; want 't liep in 't woord dat noyt zulk opstel gemaekt was om te trecken 

met eenig geweldig legere op Navarren, want hy wat achter getrocken was, wel 12 

mylen boven Parijs; men zeyde dat de armeye van Spanje in zee was, ontrent 

Nantes. Godt doet wel gaen, wyselyk beraen. 

Op dezen tijdt was 't zulk eene droochte dat die van Vlamertinge kwamen water 

halen uyt de stedevesten met een wagen om te oorbeeren in menagie, 5 tonnen 

t'eenegader, dat voor dezen tijdt noyt man en hadde gehoort 't zelve verhalen. 

Op den 7 sten zoo wasser gemaekt zeker cahier of Iyst van de persoonen, die gekosen 

waren van de stede wege en men sloot de poorten datter geene en zouden 

ontloopen, wanter luttel waren die het geerne deden, zoo waren zy al ontboden by 

de heeren, maer de meesten deel die en comparreerde niet om dat Thundag geweest 

hadde; maer 's anderdags zoo wierder metten trommele vermaend dat zy hunlieden 

presenteren voor Mijnheere, en dat ten ses uren 


168 

in den nuchttenstond, maer daer blever vele achter, die niet en wilden commen, het 

wiert dan geboden op lijfstraf, zoo warender noch eenige gehaelt by de heeren en 

geleet in de vangenisse, en op den zelven dag zoo kwamen brieven dat alle die 

gekosen waren moesten commen aldaer zy verheescht waren, elk in zijn kwartier; 

zoo was terstond gesonden om den hoogballieu van Waestene, die gemaekt was 

capiteyn over die van Belle, Waesten, Yper ende casselerie van Ypre en hy kwam; 

terstond de poorten wierden open gedaen ontrent den x uren, maer daer en mochte 

niemand uytte van de gekosene persoonen, zoo wasser aen alle poorten stercke 

wachte. 

Op den 8 sten oust, 's nuchtens ontrent den drie uren, wasser de stede duere met 

twee trommelen ommegeslegen dat alle de gekosene mannen ofte jongers hun 

lieden zouden gereed maken om te komen met hun gewerre op de Halle voor den 

zeven uren, want de heeren hunlieden ter Halle zouden vinden, maer noode gedaen 

is, immers gedaen zoo bleven de poorten gesloten, maer die van Belle en Waestene 

waren al binder stede, zoo wast ontrent den noene eer zy alle vertrocken waren te 

Boesinckpoorte uyt; maer de wet van der Zale en van der stede waren tusschen de 

poorten, waer dat zy uyt geroepen waren, elk by zynen name, en men dede hunlieden 

eedt doen in de presentie van balliu, en hadde elk ontfangen geld op de hand, en 

om hunlieden te monteren zoo zijn zy alle vertrocken om te gaen liggen tot 

Oudenburch, en daer gemonstert wezen vii e , en mijnheere van Crossille was 

opper-chief, en Balle zijn lieutenant, en het landtsvolk begonste wederomme te 

vluchten ter oorzake van 't garnisoen, dat uyt Oudenburch en uyt de andere sterckten 

moeste passeren, en midts dat zy op trokken naer Vranckrijck, zoo vreesden de 

landtslieden zeere van hun 


169 

lieden berooft te zyne; want uyt alle de sterckten zoo moestender op uit de sterckten 

xx vendels, zoo zijn zy geruymt in tyden, en van het West-quartier mette zeven 

casselerien moesten wezen gereedt om Duynkerke, Nieuwpoort en alle de sterckten 

te bestellen 2500 keurlingen. Godt geeft gratie dat alles wel gaen moet! 

Op den 21 sten oust zoo gebeurdere een groot ongeluk, want Mooris van Houcke, 

gezeyd Mooris de Coordrayer, zijn zusters kindt, huwede in 't Schaek, waer dat men 

een huys gemaekt hadde, hy oom wezende van de bruyt, gedient hebbende, heeft 

's avonds ter tafel gezeten, is 's nachts ontrent den xi uren van een rechten stegere 

gevallen, en niemand en haddet gezien, hem gevonden beneden liggende zonder 

verstand ofte kennisse; hem t' huys dragende heeft men den pastoor gehaelt, maer 

men creech geen kennisse van hem, is binnen een ure ofte twee deze wereld 

gepasseert en 's anderdaegs geschaut geweest. Godt gedinckt de ziele. 

Op het beginsel van September, zoo liepen zeere kwade maren in 't West-quartier, 

zoo ik schryver van deze zelve hoorde in Cassel-ambacht, dat elk zeer bevreest 

was van het overkomen van de Ingelsche, want men zeyde onder het gemeene dat 

eer den 6 den van de maend komen zoude, dat de Ingelsche zouden branden in 

Vlanderen, uyt welke maren den eenen en den anderen zeer bevreest was dat elk 

begonste gereedschap te maken omme te vluchten, ja zelfs de canonicken en 

geestelyke van de stede van Cassele ruymden ende daer zulk van het gemeene 

geweten zijnde en dat het magistraet van gelyke ruymde naer Arien hun principale 

goed, zoo waren alle andere gemeene op het platte land zeere confuys, dat zy na 

by van 


170 

gelyke zoude gedaen hebben; maer by laste van den hove van de Maj t . zoo moesten 

alle monsteren dat stock dragen konste, van xvi jaren tot lx; want op den iiij 

september zoo monsterde men de prochie van Eeke, en alomme daer ontrent, ende 

elk moeste hem voorzien van wapene en gewerre, want alle de keurlingen, die op 

de sterckte lagen zagen dagelijks de Ingelsche Oostendenaers loopen vryelijk uyt, 

en en konsten het niet beletten, want vele van hunlieden duer dien dat zy niet gewoon 

waren 't onsolaes dat zy hadden, cregen ziekten, ende het remenisoen, ja dat den 

capiteyn Balle selve mette ziekte was tot Brugge van Oudenburg vertrocken, zoo 

dat zy maer gesteld waren om de sterkte te bewaren, maer anders niet; dat de 

Oostendenaers vryelijk liepen ontrent de sterkte, en alomme, waer zy wilden; want 

hadden afgeslegen een convoey komende van Brugge om hun op de sterkte te 

sustineerene; ook in Brabant deden die van Bergen op den Zoom en die van Breda 

met de sterkte, die de Geusen hadden, aldaer groot quaed, want hadden Thienen 

in Braband gepillieert, en vele gebrant, en men zeyde dat zy Lier in hadden, maer 

't en was niet waer; maer Brabandt hadde van hun veel te lyden, zoo dat zy 

bedwongen naer genoucht die het regiment hadden cryschvolk wederomme in het 

land te brengen, zoo dat in het beginsel van september het Westquartier al vol was, 

want in Vrankrijck zoo en was, zeyde men, zoo veel volk niet van doene, maer dit 

garnisoen in het afkomen dede zeer veel kwaed den armen landtsman, want zy 

noyt anders en hadden gedaen, en elck vreesde hun lieder comste; Godt doet wel 

gaen! Dit crijschvolk noch wezende in Arthois ofte op den kant van Vlanderen zoo 

isser gebeurt eene wonderlyke vreemde zake, want op den 4 den september zijnder 

uyt Oostende gekomen drye ofte vier vendelen voetvolk 


171 

Ingelsche met vliegende vendels en met hunne capiteynen, mitsgaders eenige 

gygen van de Vlaemsche oude moordenaers in 't land, en midts dat de sterkten 

qualijk gesteld waren van de keurlingen datter vele ziek en wechgeloopen waren, 

niet en mochte uyt komen, zoo is dit volk, verstout wezende, gekomen ontrent 

Diesmude, en hebben waer hier en daer den brand gesteken en voorskomende 

naer Woumen zijn gerocht 's avondts ontrent den acht uren tot Merckhem, alwaer 

zy subyt innamen 't huys van Mijnheere, in 't welcke dat zijn moedere en mijnheere 

van Merckhem hunne residencie hielden en lange gehouden hadden by naest den 

geheelen sommere, en Mijnheere gegaen zijnde om te slapen op den torre van de 

kerke, duer sommige quade roupen die men over eenen dach ofte twee onder den 

man gezeyd hadde; zy meenden zijn persoon wel binnen huyse te vinden, maer hy 

en was daer niet vindelijk, maer hebben gevangen in simpel kleederen de douwariere 

van Merckem, zyne moedere, en alles berooft datter was binden huyse ende hebben 

ontcleedt by naest de voornoemde douwariere, en alzoo duer dat zy haer niet en 

kenden lieten haer gaen, maer wilden Mijnheer vinden van Merckhem, trocken naer 

den torre van de kerke, op welk hy was met eenige prochiaenen, meenden de zelve 

inne te loopen, maer die boven waren hebben hun afgekeert ten besten dat zy 

mochten, en hebben eenen van hunne medegasten boven by Mijnheere verloren 

doorschooten zijnde, zoo en mochten zy niet daer aen, maer zijn voortsgegaen en 

hebben 't logist van den zelven heere verbrandt, maer weirden eerst zijn vier schoone 

peerden, die welke wel 1000 guldens met de monteringe werd waren, en hebben 

alsdan het vuer daer in gesteken, verbranden daer zoo vele schoone vruchten en 

hoy dat ongeloovelijk was, en daer naer en der vooren 


172 

ontrent Woumen, Poesele en Merckhem wel tot 29 schoone pachtgoên en zijn zoo 

vertrocken. 

Op onzen Vrauwendag zoo kwam den bode van Antwerpen met eenige cooplieden 

van Ypre van Antwerpen en in 't Gentsche quartier, en ontrent Braband gink het 

ook al verloren; want die van Axele, van der Neuse, de Geusen van daer maekten 

in 't landt alle groote en sware beroerte van branden en pillieren, want zy verbrand 

hadden Gavere en meer andere plaetsen, en alle die van Antwerpen kwamen gingen 

wel omme 6 mylen verre over Audenaerde om dit kwaed volk te schuwen; want zy 

tot Burch op een myle naer Antwerpen gevangen hadden genomen drie zoo vier 

boden, men zeyde een die uyt Spanje kwam en 't moeste wel wezen eene groote 

plage voor Vlanderen en Brabandt. Men wiste wel dat deze Geusen boven de drie 

hondert sterk waren datter geen werre jegens en was, en ontrent Ypre liepen 4 

vendels voetvolk Walen op den landtsman, die roovende en pillerende den 

landtsman, te wetene capiteyn Dufermee, capiteyn Rijswijck en noch twee andere, 

die hunlieder vendels in Arthoys vol opgenomen hadden, ende was't niet een arme 

zake dat dit volk niet en was geimployeert om met de landtswerre deze Ingelsche 

Oostendenaers in hunlieder cot te houdene, maer zy, het crijschvolk, en zochte dat 

niet, want hadden liever den armen landtsman te plunderen. 

Op den 9 sten , zoo liep het landtsvolk van Vlamertinge zeere naer de stede met 

hunlieder goed, want zy verwachteden soldaten, deze voorzeyde landtsloopers en 

filten, want wat zy hoorden zeyden altijdts: ‘'t Gaet wel, 't zal noch goeden oorloge 

wezen.’ Dat was den troost die zy de arme 


173 

landtslieden gaven en vele te meer overlast deden zy van geld te geven om datter 

in 't land geen hoofden en waren. 

Op den 7 sten september tegen avondt, zoo kwamer zeker maren dat de 

Oostendenaers ontrent Nieuwpoort door de havene gekomen waren tot Wulpen 

met 9 ofte 10 vendelen blaeyende en hebben Wulpen verbrandt en Oost-Duynkerke, 

en het schoon goed van Allaerts-huysen en namen wel 700 ossen en koeyen uyt 

het landt, dryvende die naer Vroermarck om met een leech watere naer Ostende 

te dryven; maer die van Nieuwpoort, midts dien zy hadden 40 peerden Spaenjaerden 

ofte daer ontrent, zoo heeft den gouverneur Gemys, die gouverneur lange geweest 

hadde tot Diesmude, uyt getrocken om hun te beletten het doordryven van den buyt 

beesten door de havene; want zy waren op de westzyde van Nieuwpoort, en alle 

de clocken clopten al ontrent Veurne ende ontrent Diesmude, en daer trock veel 

volk daerwaert en capiteyn Hamerton, dits Sanders, midts dat hy lieutenant was 

van den hoogballiu van Veurene; Valcke was met zijn gasten ook in de werre, zoo 

dat zy zeere vochten, de Oostendenaers om den buyt te behoudene en van onze 

zyde om den buyt af te nemen, zoo datter vele peerderuyters van Nieuwpoort dood 

bleven en van de Oostendenaers wel 50 ofte 60; men zeyde dat Hamerton lange 

een vendel hadde van hun, maer van noots wege moeste hy het zelve verlaten: 

maer midts de langheyd van tijdt zoo kregen de Oostendenaers wel 300 ossen en 

koeyen doore en wech; maer metten avondt scheiden zy van elk anderen, zoo datter 

ontrent Yperen groote beroerte was, want de beenhauwers van Ypre liepen vele 

naer Vueren ambacht, elk om te hoorene of het noot was om hunne beesten te 

lichten, want den roep zeere quaed was. 


174 

Op den 10 den van september zoo isser veranderinge in de wachte geweest, boven 

de eerste dat men een corporraelschap buytensloot en hielden hun lieder sterckte 

in de watermeulene by het overdrach, zoo midts de quade roupen zoo wasser 

geoordoneert dat men op den rechten noene, te wetene van ten xi uren tot eenen, 

zouden de poorten van der stede sluyten, en dat ter oorzake dat de notable, daer 

of dat ik schryver eenen was, wanneer dat xij was geslegen gingen naer huys, en 

den meesten deel van de wachte, zoo waren altyd vier notable alle dagen, midts 

dat dobbel wachte was; men reedde op eenige stukken artillerie, die noch binder 

stede gebleven waren, en men stelde die op het groot bollewerck aen de 

Boesinckpoorte, want men vreesde zeere dat de Oostendenaers zouden verbranden, 

zoo zy den roup uytzonden, Reninge, Noortschoote en Langemarck; zoo was 't 

gemeene vol beroerte. 

Op den 15 den voornoemt, op dezen dag zoo was capiteyn Sanders, ofte Hamerton, 

zijn nieuw vendele dat hy hadde gedaen maken halende naer den noene met 70 

ofte 80 soldaten; want het zelve vendel Jan des Persijn gemaekt hadde binnen 

Ypre, en hem was geconsenteert met octroy by 't zelve capiteyn te doene, midts 

dat hy hem wel gequeten hadde ontrent de stede van Nieuwpoort op de 

Oostendenaers, en track, 't zelve vendele gehaelt hebbende, ter stede uyt naer 

Poperinge, en 's anderdags tot Reneghelst, want hy mochte gaen een maend om 

noch een vendele op te rechten, om te gaen liggen op twee sterckten te Nieuwen 

Damme en te Schoorebacke. 

Den 16 den september, wezende quatertempere woensdag, zoo heeft het zeere 

geclopt op de kerke en 't vendel 


175 

stack uyt ter Boesinckpoorte, en 't waren den meesten deel alle de keurlingen van 

Ypre en Yper-ambacht, en komende op de maert hebben zeere geschoten, en elk 

is t' huyswaert gegaen, want capiteyns garnisoen, die opgenomen waren in Arthois, 

hebben naer lange te lopene op het landt en den landtsman zeere getravillieert met 

geld te doen geven, en groot overlast, zijn in de sterckte gekomen, want den grave 

van Mansveldt, die gouverneerde in plaetse van zyn Altese in zyne absencie als 

gouverneur, zont brieven aen deze capiteynen, dat zy zouden trecken in de sterckten 

op geabandonneert te zyne, en zy hebben geobedieert. 

Op S te -Michielavondt, den 28 sten september, 's nuchtens zoo cloptet zeere op de 

Meesepoorte, stekende teeken uyt van peerdevolk, zoo lieper veel volk naer de 

poorte; zy begeerden door de stede te passeren, maer 't was hun geweigert. Daer 

was een commissaris mede metten capiteyn, en sommige van de ruyters quamen 

binnen by de heeren, en hadden patente om te gaen liggen tot Dixsmude en tot 

Nieuwpoort, en 't was de bende van ordonnantie van den grave van Mansveld, en 

't was alle soorte van volke, Duytsche, Walen en Hooge-borgyons; 't waren alle 

lichte peerden, wel gemonteert; zy trocken over de Leye hunnen wech door en 

waren ontrent 150 peerden. 

Op den eersten october, zoo was't maendag en 't Groote Gemeene was vergadert 

en als al de collegien byeen waren zoo dede den greffier 't vertooch der cause van 

dezelve vergadering; den grave van Mansveld gouvernerede in de plaetse van zijn 

Altese wezende in Vranckrijck, zoo waren de Staten van Vlanderen tot Brussel 

vergaerd, en by de heeren van zyne Maj t vertoocht den noot van penningen 


176 

om de dijkage van ontrent Sluys en Hulst te vermaken, zoo waren geconsenteert 

by de leden die aldoens aldaer waren tot Brusscle, 30,000 guldens en noch 50,000 

guldens om reparatie te doene aen 't casteel van Gend, dies was de nieuwe imposicie 

noch twee jaren geconsenteert op 't fornisement van de voornoemde penningen; 

mitsgaders te doene bewijs en relinqua van de zelve consencie ofte nieuwe 

imposicie, 't welke Mijnheere 't gemeene te kennen gaven, want hy noch meer 

penningen begeerde; noch was gelast de Leden van Vlanderen op te nemen 150 

peerden en 300 voetknegten, midts dat die van Oostende met vliegende vendels 

gekomen waren onlangs in Vueren-ambacht, en 't zelve ten hove gehoort, zoo 

moeste de Leden de zelve peerderuyters en voetknegten betalen, 't welke by den 

Groote Gemeene geconsenteert was, ofte immers Mijnheeren voocht, schepenen 

en raden, midtsgaders de hoofmannen waren by de collegien daer toe geautoriseert 

om in alles te doene ten meesten profyte van den Lande en te excuseeren door de 

groote armoede over al ten hove zoo 't doenelyk ware; noch was by den Grooten 

Gemeene gemaekt nieuwe ses Mannen, uyt dien dit de eerste vergaderinge was 

sedert het vermaken van de wetten, zoo was het vermaken geordonneert voor ses 

Mannen, deze naervolgende heeren: Gheleyn de Corte, en Gheleyn Vermersch, 

Vande Kerkhove den ouden, Jonker Pieter Masyt, Olivier Ymeloot en Mijnheere van 

den Clyte; deze vier laste waren nieuwe. Naer het vermaken was den wijn 

gepresenteert aen de collegien naer costume en elk vertrock. 

Op den 3 den october, zoo was't woensdag, en mijnheere van Wieze, hoogballiu, die 

heeft naer costume 's Heeren dinghedag gehouden, 't welke was zynen eersten 

dinghedag, die hy gehouden hadde sedert dat hy hoogballiu ge- 


177 

weest hadde, want hy wilde onderhouden gelyk zyne voorzaten gedaen hadden, 

die vier reysen bin een jaer dinghedach hielden, maer midts dat 't zynen eersten 

alsnu was, zoo en warender niet vele boeten gewezen, en daer naer gaf hy de 

maeltijdt naer costume. 

Op den 4 den october heeft jonker Jan Bulteel, broeder van Mijnheer van de Clyte, 

ontfangen van den grave van Mansvelt, die in de plaetse van zijn Altese 

gouverneerde, dat hy Bulteel zoude zijn capiteyn van een 50 peerden, die van 't hof 

wege verzocht waren, en Lamsaem, capiteyn van den convoye, die van gelyke 

commissie hadde van 100 voetknegten, van gelyke verzocht waren om 't landt te 

bewaren jegens die van Ostende en Axele, want die peerden die daer gekomen 

waren uyt Brabandt, die de plaetse bewaerden van de 150 peerden, die aengenomen 

zouden zijn, die men alsnu aennam naer 't verzouck van den hove. 

Op den 9 sten october, zoo kwamen de maren dat in Ostende gekomen was meer 

volk, en ten opziene van zulks zoo wasser binnen Dicxmude gekomen, midts datter 

luttel of geen garnisoen binder stede was, een vendel voetvolk, en over drie ofte 

vier dagen hier te vooren, zoo wasser eenig volk uyt schepen van oorlog, die aen 

land gesteld waren ontrent Mardycke, maer waren van de landtswerre wederstaen. 

Op den 20 sten october, ontrent dezen tijdt, zoo dede die van Breda, 

Bergen-op-den-Zoom en Zevenbergen met meer andere plaetsen en forteressen 

daer de Guesen op lagen in Brabandt, want dat schoonste hertogdom van geheel 

de weireld ginck jammerlijk aldus te quiste, en 't wort 


178 

nu gans afgelopen, want al die niet en was in stercke steden moest voor hunlieden 

buygen; en in teeken van dien zoo hadden zy Steenberge, dat met koningsvolk 

besteld en gegarnisoent was, liggende dat die van Breda uytter zee niet wel crygen 

conste, hebben gezien en bemerkt datter cleyne deffencie binnen de Nederlanden 

was, dat de geheele macht naer Vranckrijck heen was, hebben alle de macht van 

de Guesen byeen getrocken en hebben sterkelijk beleyd en daer naer beschoten 

Steenberghe met xv groote stukken artillerie, zoo strengelijk dat zy hetzelve 

ingenomen hebben, en die van Rosendale, 't welke ook eene groote sterekte was 

voor Bergen-op-den-Zoom, gegarnisoent met coningsvolk, hebben van gelyke 

moeten door groote aermoede en door vreese van hunne partie, die dezelve sterckte 

begeirde, die overgeven, tot grooten achterdeele van het landt van Braband, zoo 

datter niet een dorp en moeste ruste hebben of zy moesten contributie geven aen 

hunne vyanden, 't welk clagelijk was. 

Op den 26 sten van october, zoo kwamer zeer kwade maren, dat 's dachs te vooren 

die van Oostende ingenomen hadden Oudenburch, 's nuchtens naer het opendoen 

van de poorten, en alles doodgesmeten dat werre boot; capiteyn Symoen, die de 

plaetse bewaerde van Bellet, gestorven tot Brugge, hoorende dit allarme, wezende 

gelogiert in het stadthuys van Oudenburch, ziende den brand in de cortegaerde 

voor het zelve stadthuys mette zelve soldaten, die by hem gekomen waren, heeft 

verlaten het zelve stadthuys en aengenomen de kerke dat de meeste sterckte was 

van Oudenburch; d'andere de reste van de soldaten, die de kerk niet en konsten 

bekomen, zijn doodgesmeten geweest, en andere 


179 

ontloopen, zoo hebben de Oostendenaers terstond het vier in het stadhuys gesteken 

en verbrandt. Nu den gouverneur, capiteyn Simoen, wesende in de kerke met eenige 

soldaten heeft die zeer fray gehouden jegens zyne vyanden, en en was niet brandelijk 

midts dat die eertijds dezelve verbrandt geweest heeft, en d'andere niet dan de 

faucten en waren, ende de staende muren en boven op den toren was wat 

velt-geschut, daer mede zy hielden jegens de Ostendenaers; deze ziende dat zy 

niet wel en konsten geraken aen dezelve kerke, zoo hebben 't zy eerst berooft en 

wel geeregen 340 coeyen, en daer naer alle datter binnen was van huysen hutten 

en metten viere verbrand; den brand gezien zijnde, 't alaerme gehoort, alle sterkten 

van den koningswege zoo heeft elk volk daerwaert gezonden om Oudenburch te 

assisteren, en capiteyn Sanders, treckende met zijn vliegende vendel naer, en als 

hy tot Oudenburch kwam, zoo was den vyandt vertrocken metten buyt, is binnen 

gebleven; maer den vyand eer hy vertrock, verbrandde beyde de poorten, zoo datter 

van de zelve sterckte niet en bleef dan de kerke vooren gezeyd. De mare zeere 

gekomen zijnde van 't verlies van Oudenburch maekte eene groote beroerte overal 

en alle soldaten, zoo van 300 voetknegten, waeraf dat Lamsaem capiteyn was van 

100, nemende noch volk op en jonker Jan Butteel van 50 peerden, waren beschreven 

en kwamen in de stede van Ypre den xxvij. Op den zelven 27, zoo was 't zaterdag 

en mardach en mette quade maren brochte elk ter maert dat hy derfven mochte, 

en op den noene zoo kwam de mare dat den vyand Oudenburch verlaten had, waer 

in dat 't volk wederomme getroost was, en alle soldaten die 't ontloopen waren 

moesten wederomme naer Oudenburch, en gingen tot Ouden- 


180 

burch en gingen slapen tot Zuytschoote, en Jan Butteel mette zelve peerden, die 

hy hadde, zoude 's nachts ten ij uren hunlieden gevolcht hebben, want elk hoopte 

midts dat capiteyn Sanders met zijn volk binnen Oudenburch was, datter noch wel 

zoude gaen. 

Op S te Simoen en Judas, dan wezende den 28 sten october, 's sondags nuchtens, 

ontrent den ij uren, zoo isser voor de poorte gekomen een bode te peerde, begeirde 

den hoogballiu ende wet te spreken en te presenteren brieven; men dede raport hy 

was binnen gelaten; en hy was gezonden van den Gouverneur Gemers van 

Dixsmude, en het inhoud van de brieven was dat Oudenburch wederomme in handen 

van de Oostendenaers was, en als capiteyn Sanders gekomen was binnen 

Oudenburch en dat den vyand vertrocken was naer Oostende metten buyt en veel 

bestiael, voor aleer alle beschreven soldaten byeen kwamen, zoo is gekomen de 

geheele macht van Oostende wel 1000 Ingelsche, en daer de poorten verbrand 

waren hadde kleyne sterckte; zy hebben het met forse en geweld met eenig 

peerdevolk wederomme ingenomen ende al vermoort datter binnen was, en capiteyn 

Sanders den meesten deel van zijn volk is er gebleven, en men wiste anders niet 

als dat hy ook vermoort was; maer 't en was zoo niet. Op den zelven S te Simon S te 

Judas-avondt, den xxvij october, als dit gebeurde zoo kwam er van de zelve 

Ingelsche en eenige peerden tot voor Diesmude; als mijnheere voocht en schepenen 

dezen brief gelezen hadden, zoo hebben zy vergadert ende gedaen ontbieden alle 

de schepenen ende raden om in deze zake te handelen, en het trompet van Bulteels 

peerden slouch omme te vergaderen ontrent de maert, ende mijnheeren hebben 


181 

geadverteert alle het Westquartier dat elk op zyne hoede wezen zoude en goede 

wachte houden, tot datter breder in voorzien zoude zijn; ende als de poorte open 

was naer costume, zoo was ontboden Jan Bottuyt om eedt te doene binnen dat de 

heeren vergadert waren, om te wezene capiteyn van der stede in de plaetse van 

den jongen Kerkhove, die was vendel en lieutenaut van de 100 mannen van capiteyn 

Lamsam op genomen van 't land van Vlanderen wege, en Bottuyt dede den eedt 

van de noort-west zyde van der stede, en mijnheeren gaven hem den vleder-staf 

en de cortelesse, en ontrent den noene quam capiteyn Lamsam met zijn volk binder 

stede, en de heeren waren wederomme vergaert naer de noene in schepencamere 

en hadden uytgezonden iij peerden, maer kwamen metten avondt binnen, en daer 

was een gebodt gedaen dat alle poorters die t' samen zouden moeten waken een 

deel van viere van der stede, de noort-westzyde, dat men niet zoude stellen een 

huerwachte, maer elk zijn wachte doen, en Jan Bottuyt als capiteyn leede eerstmael 

de wachte op; aldus wasser alle dage te verwachten swaerheyd, en daer was 

geresolveert dat Lamsam en Bulteel zouden blyven liggene binder stede tot 

onderstand, en die van der casselerie waren ook vergadert om te wetene wat men 

maken zoude mette sterckte op de Waesten causie. Eenige zeyden dat se aldaer 

niet van doene en was; maer de zake was nog uytgesteld ende bleef, want zy noodig 

gevonden was indien op de Waesten causie eenige swaerheyd zoude opkomen, 

dat eenige tot toevlucht zoude wezen om hunlieder refugie te nemen; zoo wasser 

op gedaen eenige van Lamsams volk en metten avondt, den xxviij october, zoo 

kwam eene bode van Diesmude en brocht brieven aen de wet, en het volk was 

binder stede zeer beroert. 


182 

Op den 29 sten october, maendag zijnde, zoo en waren de poorten van der stede 

niet opengedaen naer costume, maer naer den viij uren zoo heeft men een andere 

maniere gebruykt in 't opendoen van de poorte; want den capiteyn Jacop Bottuyt 

en zynen lieutenant Christiaen Lamoot, de jonge, gingen met eenen Besantere met 

geluyt van den trommele, en met het volk van het Besant opendoen de poorten, 

eene te samen, en hebben het velt ontdeckt eer de poorten geheel open waren, en 

niemand en mochte van de wachte afgaen op correctie. 

Op den dag hebben de heeren verstaen dat de Oostendenaers vertrocken waren 

uit de sterckte van Oudenburch naerdien zy eensdeels gedemolliert hadden, immers 

dat het niet wel mogelijk en was, die met volk te houden, en zijn getrocken naer 

Blanckenberge, alwaer een houdelyke sterckte was met drye groote stukken artillerie 

en wel amonicie, en warender te lande wel 700 mannen vooren, en met wel vele 

schepen ter zee, maer en letten daer niet lange; want uyt de sterckte werd zoo 

sterek geschoten dat zy naer het verlies van eenig van hun volk vertrocken; maer 

de soldaten van 's koningsvolk die lagen op de sterckte tot Stalhille ende tot Leffinge, 

hebben die verlaten, want zy niet wel houdelijk en waren, en de soldaten zijn tot 

Dixsmude binnen gekomen, en capiteyn Sanders het leven ondragen hebbende 

was ten Nieuwen Damme, want als hy zijn volk, immers den meesten deel, tot 

Oudenburch gebrocht hadde, quam naer Diesmude met eenige van zijn volk, zoo 

dachs, daer naer de foele quam. 

Op den 30 sten october, zoo bleef de vreese overal, zoo 


183 

dat men zeyde datter vele schepen met volk tot Oostende aengekomen was, zoo 

dat de casselerie vergaderde tot Ypre. Bulteel met zijn 50 peerden, en Lamsam met 

zijn voetvolk trocken om te gaen vernachten tot Loo, om te gaen beziene waer zy 

aldaer nootdich waren, en alle het landtsvolk begonste te ruymen, en elck lichte 

zyne beesten uyt Vuerenambacht, zoo dat noyt gezien en was zoo vele beesten 

naer Rijssel dryven als op dezen dach. 

Op den lesten dag van october, Alderheyligen-avondt, zoo kwam er zoo groote een 

meenigte wagens met gevlucht goed, meest al uyt het Westkwartier, meest van 

Poperinge, zoo dat 't scheen dat niet mettallen t' huys en bleef; want zy wilden 

zeggen datter eenig allarme geweest hadde ontrent Mardijcke, maer 't was eenen 

kwaden roep; niet te min 't landsvolk, midts dat zy zoo menigmael, alsnu van d'een 

zyde, alsnu van d' anderzyde, zoo groot verlies gehadt hadden, zoo waren zy zeere 

bezorcht voor weynig dan zy op sommige tyden als zy beter by hunlieder waren 

voor vele. 

Op dezen tijdt in het laste van october, zoo zijn de Geusen van Oostende gekomen 

wel met xx schepen en meenden Duynkerke in te nemen met leeren, alle dobbele 

dat daer op mochten gaen twee mannen t' samen, en waren wel 16 vendels; maer, 

Godt lof, 't was ontrent 9 uren in den nacht, en daer wiert het een sinternelle gewaer, 

die maekte allarme, en alzoo was 't belet; maer daer naer zijn zy weder vertrocken 

en zijn van Oostende gekomen met een leech watere te Nieuwpoort door de havene 

wel xix vendels, en zijn zeer subitelijk gevallen in 't land, ontrent 


184 

Zuudt-coote en tot Beentgensmeulene haelden zulk eenen buyt dat zy noyt dergelyke 

gehadt en hadden; want zy eregen wel meer dan 1400 beestiael onder peerden, 

calvers en koeijen met vele pachters, die zy gevangen namen; heel Berch-ambacht 

stond in roere, doch eregen den buyt wech; maer omme dat er menig menage 

bestier was, dat elagelijk en met bedrukte oogen gezien was, dreven zy wederomme 

den buyt door de havene van Nieuwpoort met noch een leech watere. 

Op den 3 den november, daer kwam zeker mare dat er afkwamen twee regimenten 

Duytsche uit Walsch-Brabandt, en waren ter dezen tijd ontrent Cortrijek, en die 

heeren van der wet van Ypre deden inroepen Lamsam met zyne voetknegten en 

Bulteel met zijn peerden, en waren op dezen dag geforriert, de peerden in herbergen 

en dat om dat men eens deels aen die van de Duytsche dat zeggen zoude. ‘Wy zijn 

voorzien van volk.’ 

Op den 6 den november, wezende dijssendag, en midts dat Lamsam met zijn volk 

was noch in het Noortkwartier, zoo was 'snuchtens omme geslegen met trompet 

om eonvoey te gaen doene naer Waestene; 's nuchtens midts het opendoen van 

de poorte, zoo kwam er mare datter waren Oostendenaers op de Waesten causie, 

en midts deze mare zoo wasser gezonden xii peerderuyters om inspectie te nemen; 

komende recht over Bessekeshove, daer de abeelen staen, zoo wierden zy by 

eenen hazewind ontdeckt, en hielden hun lieden op, zoo dat zy zeere schoten naer 

dat peerdevolk, en dat zy drie peerden schoten en eenen ruyter dwers door, die wel 

14 jaren te peerde gedient hadde. Zy waren zeer sterck zoo dat t' Yper allarme wiert, 

en men vergaerde vele poor- 


185 

terie, trocken wat uyt; maer dit volk vertrock naer dien zy ontdeckt waren, en elk 

trock naer Rijssele, eenen anderen wech te Kemmele door, zoo datter op dien dag 

geen convoey en trock, en zy trocken te bussche waert; maer men vreesde dat zy 

den naervolgenden nacht zouden in eenige plaetsen groot quaed doen, en den 

gequetsten wiert op eenen wagen gehaelt, maer komende in de Meesepoorte is 

daer overleden en heeft zynen geest gegeven in de handen van Godt, den heere, 

en was binden avondt begraven. God gedenckt de ziele en alle geloovige zielen. 

Van deze weke zoo hebben de Oostendenaers, hebbende in handen ses ostagiers 

van Nieupoort, ten opziene van 700 ossen, koeyen en veulens, die zy gehaelt 

hadden in Veurenambacht over eene maend ofte ses weken, ende restitueerden 

de zelve beesten, midts daer vooren te ontfangen 15 ofte 1600 ponden, en midts 

dat in dit restituerene ontrent een 150 ander beesten waren, zoo als sommige die 

hun lieder beesten niet en vonden, en wilden hier in deze penningen niet 

contribuerene, zoo dat die beesten met eenen tamborijn wederomme gezonden 

waren naer Oostende, en van alle de andere beesten niemand en wilde iets geven, 

aldus bleven deze ostagiers daer liggende, ende die van Oostende zonden om de 

penningen; maer en waren niet gereedt, en ook om dat deze voornoemde ostagiers 

by wetten niet geconsenteert en waren, en dat zy hunlieden maer met vijf ofte ses 

persoonen geaccordeert en hadden, zoo andere die hun consent daer toe niet en 

hadden gedaen, zeyden dat se geexcuseert waren, en dat zy om hunlieden wille 

niet en hadden gepresenteert, aldus Pieter Joncheere, filius Pieter, hebbende 

geweest pensonaris binnen Nieuwpoort, eenen 


186 

van deze ses persoonen zijnde, hebben die van Oostende ontrent den vijfden ofte 

den vi november gedaen hangen, en verworgen met een libel op zyne borst en daer 

naer hem gerecht buyten metten zelve libelle. Die van Nieuwpoort midts dat er lagen 

40 peerden zijn uytgetrocken by nachte en meenden hem aftedoene en mede te 

brengen naer Nieuwpoort, maer en konsten dat alsdan niet wel gedaen crygen; 

maer 's anderdags zoo hebben zy hem gecregen en tot Nieuwpoort eerelijk begraven, 

en de Oostendenaers ziende hem wech zonden eenen tamborijn en ontboden dat 

zy alle weke eenen zouden depossieren. Godt behoudt ons uyt zulke geboeftes 

handen, is het ons zalig! 

Op den 14 sten november kwamen de maren dat de Oostendenaers wederomme 

waren op de causie en daer waren groote menigte van koeyen, ossen en beesten 

om naer Rijssel te dryven, en mijnheeren van der stede van Ypre tot elks 

bewarenisse zonden mede alle de perderuyters, die binnen Ypre gelogiert, geforriert 

waren, en meest alle de voetknegten van Lamsam, die ook den meesten deel op 

sommige poorters gelogiert waren, en meest in tyden voorleden hadden geus 

geweest, waer in sommige niet wel te vrede waren; van dezen nuchten zoo was 't 

allarme ontrent Dickebusch, en meest Vlamertinge trocken alle naer toe om te gaen 

bezien of zy daer van noode waren, maer daer en viel geen swaerheyd; 't was meest 

gedaen om de landtswerre in roere te hebben haddet noot gedaen; maer 't volk 

reysde liberlijk en s' avondts ook. 

Op dezen tijdt zoo hebben de heeren van der wet 


187 

diversche persoonen uytgezonden; maer met datter luttel volk binder stede was zoo 

vonden de heeren geradig dat zy, midts dat men het voetvolk ende perdevolk moeste 

forrieren zoo in het gedacht van uyt te zenden, zoo forrierde men vele persoonen, 

die in tyden voorleden hadden geus geweest, en moesten daer mede te vrede 

wezen ende patientich zijn; maer daer wasser luttel die hun lieden patientie namen 

ofte konste nemen; want in sommige huysen deden zy rudessen en men deder 

geen groot recht af. 

Op den 7 den november, zaterdag zijnde, en een schoone maertdach van coorn en 

ook van gelyke in de havermaert, en daer was veel graen, want buyten den 

landtsman zeer benaewt was om de groote lasten te betalen van de pointinge, die 

zy moesten geven; want in Vlamertinge en in meer andere prochien zoo moest elk 

gemet wel geven uit en elk moeste opbrengen of men hoedde hun lieder beesten 

vercocht en zoo elken quam uit, want 't was redelyk wedere naer het saysoen van 

den jare en het coorn bleef in state; men spraek zeere dat men wederome zoude 

gaen maken een sterckte tot Oudenburch. 

Van gelyke zoo sprak men dat die van het Brugsche Vrye zouden gaen geven 

contributie; maer eenige zeyden dat het hof daer tegen was en niet consenteerde, 

want die van Oostende hadden meest alle de sterkten t'hunnen wille, uytgenomen 

Blankenberghe, die was noch wel voorzien van volk en van amonicie. 

Op dezen tijdt en van deze weke zoo hebben die hee- 


188 

ren van der wet ontboden diversche catholyke poorters en hun gelast indien elken 

hoorde eenige saeken in zynen wijck jegens God, den koning of ter schade van der 

stede, t' selve terstond Mynheeren te kennen te geven. 

Op den 18 sten van november zoo aanveerde ende quam grave Charles van Mansveld 

tot Brugge en hadde achter een regiment Duytsche en Irsen, en aldaer zijnde zoo 

waren terstond ontboden de ander dry leden 's landts, de welke met aldervluchtigheid 

trocken naer Brugge, en die van Ypre met de voetknegten ende peerden met de 

capiteynen Lamsaem en Bulteel gesamentlyk convoeerden mijnheer van den 

Bussche, tweeden schepene, met meester Bossaert de Schildere, pensionaris van 

der stede van Ypre naer Brugge, en aldaer wiert gehandelt de zake van Oostende 

hoe dat men daer mede leven zoude. 

Op S te Andriesdag, den 29 sten november, zoo continueerden de voetknegten, te 

weten Lamsam en de peerden het convoey, als zy binder stede waren, en 's avondts 

quamen brieven in van Brugge aen de wet en men hielter siege, maar zoo haest 

als de brieven open waren, zoo cesseerde de siege, ende men vermaende de 

schepenen en raden om 's anderdags metten dage; 't zal naer ter kennisse comen 

en gezeyd worden wat het was. 

Op den eersten dag van december, zoo dede grave Chaerle van Mansvelt beginnen 

wercken, en men begonste eerst de sterckte van Oudenburch te repareren om 't 

erijschvolk te schuylen, en men hadde inspectie geno- 


189 

men om nader te bekomene om twee sterckten te maken, en die van Ypre geestelyke 

ende wet (de heeren) waren gevraegt om te geven ofte te lenen zeker penningen 

om in het werck te doene avancement, zoo elk hem van de leden moeste voegen; 

van Vranckrijck quamer maren datter eene stede verloren was, genaempt Corbei. 

Op den 3 den en 4 den van december, zoo hebben de heeren van der wet midtsgaders 

het versoek van grave Charles van Mansveld datter moesten penningen gevonden 

wezen om de forten te maken ontrent Oostende, en de steden moesten vinden drie 

ofte vier duysent guldens; de heeren die gingen in het capitel S te Martens, alwaer 

zy verzochten aen Mijnheer den bisschop, met alle zyne canonicken assistentie van 

penningen om 't zelve te volkomen dat aen hunlieden verzocht was, en midts dat 

de geestelyke geen groot middele en hadden deden zeer hunlieden excusie; maer 

immers den bisschop met zyne kanonicken presenteerden drie of vier hondert 

guldens, en daer wierden gesteld zekere ontfangers over den gemeenen man of 

poorterie, in de quartieren van der stede; alle die lenen moesten, die wierden 

vermaendt van den messagier, en men zeyde hunlieden dat zy hunlieder geldt 

zouden gereedt maken en dragen in handen, die men hunlieden zeyde, en daer 

wierder vier loosen gemaekt; de cooplieden die moesten lenen vier ponden groote, 

andere drie, de derde twee, en de minste een, en alzoo wierden deze penningen 

gevonden voor ses maenden te leenen. 

Op dezen tijdt zoo vrochte men zeer aen de sterckte 


190 

tot Oudenburch, en dat moest eerst wezen gedaen eer men ander sterckten zoude 

beginnen, uyt cause om het crijschvolk te logieren by nachte, op avontuere of den 

vyandt 't wercken wilde beletten, zoo het wel te bedinken was; alle die begeirden 

te wercken zouden winnen xii stuyvers 's dachs en elck hoopte dat grave Charles 

van Mansvelt zoude zijn devoir doen, zoo hy helooft hadde; want het lange gestaen 

hadde jegens een block, duere dien datter luttel regard op was genomen; aldus was 

nu de hand aen den ploech geslegen, hoopende dat het beter gaen zal. 

Op den 7 den december, wezende onzen Vrouwenavond en vrydag martdag, zoo 

was 's nuchtens het trompet omme gesteken en ook den trommele om te vergaderen, 

ende ontrent den thien uren zoo zijnze al wel gemonteert naer de kerke gereden, 

en hebben de cornetten voor den capiteyn gevoert, en zijn al afgebeet van hunlieder 

peerden, waren ontrent 50 en de voetknegten zijn gevolgt met het vendel, dat 

schoone was en latende hunne spisen voor de kerke en dragende hunne roers 

mede, zijn naer de hoogmisse in den hoogkoor gegaen, en mijnheer den bisschop 

quam met den mytere voor den hoogen autaer in den choor, en Jan Bulteel, capiteyn 

van de peerderuyters, nam de cornette in de hand in de blanke wapene, knielende 

voor den bisschop en aen zyne zyde den vendel lieutenant Charles Van de Kerkhove, 

en den bisschop las schoone oratien, en dede hun opstaen nemende die; van 

couleure blau was de cornette met witte zyde fringen gebordeert; over d'ene zyde 

de wapene van Vlanderen en over d'ander zyde twee handen gelijk de trouwe in 

een, en een gulden Y daer boven, 


191 

en de trompetters beyde hadden schoone banieren aen hunlieder trompetten met 

de wapene van Vlanderen op d'een zyde en de wapene van den capiteyn op d'ander 

zyde, zeer schoone; en als den bisschop de cornette wat tijds in de hand gehouden 

hadde, gaf ze aen den capiteyn wederomme met de benedictie, en met eenen cruys 

en het vendel ook; op de zelve maniere daer naer dede den bisschop alle de soldaten 

nederknielen en gaf die de benedictie, en vertrocken, deden eenen keer ter maert 

en elk gink naer huys, en 's nachts zoo kwamen de Oostendenaers tot Dickebusch, 

en hebben twee ofte drie pachters gevangen genomen en mede geleet. 

Op dezen tijdt zoo was zijn Altese gekomen uyt Vranckrijk met veel cdele, ende 

men zeyde dat den meesten deel van het crijschvolk afkwam; want op den viij 

december zoo vertrock meester Jacop Kanos met noch eenen tot hem gekomiteert 

naer Brussel om te besoingieren dat men niet en zoude belast wezen met soldaten, 

want mijnheeren vonden wel het zelve geradig van te doene eer het volk in het land 

zoude wezen; want men sprak wonderlijk van Vranckrijck; den tijdt zal de zake te 

kennen geven. 

Op den 15 den December, maertdach zijnde, zoo was't eene schoone coornmart; op 

dezen tijdt zoo en sprak men teenemael luttel ofte niet van die van Oostende ofte 

Vranckrijck; midts de compste van zijn Altese tot Brussel zoo hackte elck om te 

wetene watter naer zoude volgen, want men hadde vele penningen geforniert aen 

grave Charles van Mansvelt om sterckten te maken voor Oostende, maer daer en 

was niet gedaen dan Oudenburch gefor- 


192 

tifieert, dat het crijschvolk mochte daer in liggen en met de compste van zijn Altese 

zeyde men grave Charles ten hove getrocken zijnde dat de zake daer mede wat 

verachtert was. 

Op den 17 den december, zoo was dat Mijnheeren voocht en schepenen deden 

uytroepen dat alle de gone die hadden geleent zouden wederomme halen hunlieden 

penningen aen de zelve collectene daer zy dat hadden geleent ofte geteld, zoo dat 

men elck voldede tot op een ander tijdt, want met de compste van zijn Altese zoo 

was de zake verandert; aldus wast een dag benoempt, want men vreesde eenen 

meederen heesch van zijn Alteses wege. 

Op den 20 sten december, donderdag zijnde, zoo was het trompet omme geslegen 

van de perderuyters van der stede, en elk maekte hem gereed om convoey te doene, 

ja wat eer dan zy plogen komende den capiteyn Jan Bulteel met zynen nieuwen 

lieutenant ter maert, 't welke was mijnheer van Steenvoorde, jonker Jan, zone van 

mijnheer van Ecke; alle de peerden staende by het gerechte voor het Besant, en 

ook alle de voetknegten, ja meest alle. Ontrent den negen ure zoo wasser gebrocht 

een peerderuyter, een wale van Atrecht, die de dood gemeriteert hadde met op den 

wech van Waestene eenen koopman by of te zetten, haddet niet belet geweest; 

komende omtrent de galge, zoo viel hy op zijn knien, biddende om gratie en naer 

dien hem wel gezeyd was, zoo wiert hem de parure afgedaen en voor den eersten 

gratie gegeven en gebannen uyt alle regimenten. 

Op S te Omarsdag, wezende den 21 sten van december, zoo 


193 

was de kerke van de Jesuieten tot Ypre voldaen, immers zoo verre dat men die tot 

den goddelyken dienst wieden mochte; het was het huys van Geraerd Vercruysse 

in voorleden tyden, en naermaels Steinen den Mol, heretyck en geconfisquert. 's 

Nuchtens, ontrent den 9 uren, kwam mijnheere den bisscop van Ypre, en daer was 

zeer veel volk, ja dat de kerke zeer vol was, en buyten de deure zoo wasser gemaekt 

gelijk een pauwelion: daer onder stonden alle zaken, dienende om de kerke te 

wieden; zoo begonste men naer costume, zoo gink den bisscop buyten rondomme, 

en daer naer van binnen, gevende spaes met een quispele van ysopie, daer naer 

dede den bisscop een uytnemende schoon sermoen op het wieden van de kerke, 

en dat Godt dickwils gestraft heeft die de zelve schenden ofte violeren, en dat Godt 

sommaels de tempelen ofte kerken bewaert heeft. Daer naer dede den bisscop een 

solemnele misse, men zong die met schoone musique, met alle instrumenten 

medespelende, zoo datter in vele tyden niet veel schoonderen dienst en hadde 

gedaen geweest, en naer de misse, midts dat 't quatertemper was, gaf den bisscop 

daer ordere en 't was naer den xij uren eer het gedaen was, en hadden de Jesuieten 

eenen der schoonste autaeren die mogelijk was, met eenen doek daer in Onzen 

Heere aen het cruys, die tot Antwerpen gemaekt was, en koste wel 100 guldens; 

de kerke was geweid in d'eere van S te -Pieter en S te -Paul. 

't Was geleden op dezen S te -Omarsdag (ik hadde 't genoteert) vicrentwintig jaer 

naer de eerste kerkbrake, hoe men 't arguweert hadde, dat de kerke van S te -Nicolays, 

al wasse verneert, van den bisscop Rijthove wedergeweit werd met herte vro. 

Op den 12 sten van december, zoo was het maertdag en 


194 

het was eene schoone coornmaert, en het bleef in state, en men hoopte datter geen 

dierste van coorn volgen zoude, maer 't was zeker dat het in Ingeland veel dierder 

was dan in Vlanderen; want daer was vergadert tot Ceulen van de rijksheeren, ja 

men zeyde datter den prince van Parma trecken zoude; want den Keyser Rodolfus, 

zeyde men, ook daer te zyne om middel te vinden datter zoude mogen wezen 

gehouden eenen goeden voet om tot appointement ofte tot accort te geraken; noch 

boven dien zoo zeyde men dat den Sond gesloten was in het Koningrijk van 

Denemarcken voor die van Ingeland, om dies wille dat zoo occasie was van alle 

het kwaed en dat daer door in het Koningryck van Ingeland was dierste van graen, 

ende datter wel 150 schepen lagen in den Sond, die alle meenden naer Ingeland 

te trecken, die lagen gearresteert, en dat daer door zouden mogen geraken te komen 

voorderinge, maer het gink zeer slegtelijk voort, zoo hoopte en duchte een iegelijk; 

niet te min men moet het Godt opgeven, dict al in zijn handen heeft, en Hem zeer 

bidden. Noch zoo zeyde men dat die van Brugge en van den Vryen waren 

veraccordeert met den vyand om de contributie, want den bode van Ypre zeyde op 

de rolle te staen van die van Brugge en wiste alle maend wat hy zoude moeten 

geven om liberlijk te reysen, want hadde hy gevangen gezijn, die van Oostende 

zouden hem op den name van die van Brugge moeten vry laten, maer niemand en 

betrauwde zulke harte lieden; van der consentie in Brabandt zeyde men ook niet 

wel te gane, want eenige wilden zeggen datter een groot convoey afgeslagen was 

dat kwam van Bergen in Henegauw naer de stadt van Diest in Brabandt, dat noch 

met den Koning hielt, en vele kooplieden gevangen, die met het zelve goet kwamen; 

maer het waren de 


195 

Hollanders en Zeelanders, alle vrybuyters, die het zelve deden, en Brabant gink 

gans te niete door zulke zaken. Men zeyde noch onder het volk dat het waerachtig 

was dat de Luikenaers wel jegen den dank ende wille ook veraccordeert waren, om 

in ruste te zyne van deze kwade boeven, 't welk zeer te verwonderen was, want 

van eene zulke stadt 't en was noyt gehoort; maer door deze en andere redene zach 

men wel dat het al de laste tyden waren en dat het was een zonderlinge plage van 

Godt, den heere. 

Ontrent dezen tijdt zoo kwam er mare by den bode van Antwerpen datter in Brabant 

van de weke was gebeurt datten grooten drossaert van Brabant, ofte zoo men placht 

te zeggen de Roô Roe, was uyt om te vangen eenige vrybuyters, en nam met hem 

16 peerden en vichtig voetknegten, en eylas! 't viel by ongelukke, hy was besprongen 

van het volk van Bergen op den Zoom, wel van twee volle cornetten peerden, en 

veel voetvolk, zoo datter geen middele en was of hope te ontkomen, want hoe zy 

hun lieder weirden het bleef al jammerlijk dood en vermoort; maer hebben hem 

gevangen, en hadden zeer geerne zijn rentsoen gemaekt; maer hebben het hem 

gerefugeert, gingen hem zoo compasselyk marteliseren, dat noyt niet veel gehoort 

en was; want zy sneden hem beyde de ooren af ende staken hem met een zweirt 

dweers door zynen hals over zijdts, zonder door zijn roeper te steken en staken er 

eene coorde door en sleepten hem zoo te peerdsteerte tot dat hy dood was. 

Capiteyn Sanders, met zijn volk tot 150, kwam liggen op alle de sterckten langs de 

vaert, om Vuerenambacht te defenderen jegens die van Ostende, want 

Vuerenambacht en wilde die van Oostende geen contributie geven gelijk die 


196 

van den Vrye; zoo watter naer volgen zal is Godt allene bekent, maer het stond zeer 

kwalyk geschepen om wel te gane. 

Op den Kerstavond, naer oude costume martdag, maendag zijnde, maer daer was 

van alles ter maert, maer men gaf geenen slag van coorn, want men hielt die voor 

de Halle, en daer was belast aen den capiteyn van der nachtwachte dat men nemen 

zoude goed toesicht dat men in de maten geen desordere en zoude laten geschien, 

of indien't gebeurt de zelve in de vangenisse te beschikken, en dat om daer of recht 

te doene naer de gelegenheid; maer het gink zeer wel, want men, Godt lof, geen 

swaerheyd en hoorde. 

Op den Kerstdag, zoo was het volk zeer devoot ter kerke gaende, en 't was wel 

noot, want men niet en hoorde van alle kanten dan swaerheyd; over d'een zyde gaf 

men den vyand contributie, over d'ander zyde en wilde men niet doen voor het landt, 

en grave Charle was ontboden ten hove; het was hem en zynen vader kwalijk 

afgenomen dat hy in de absentie van zijn Altese gedaen hadde, zoo zeyde men dat 

het ten hove niet overlijk wel en stond, en dat den ouden grave van Mansveld, die 

gegouverneert hadde binnen dat zijn Altese in Vranckrijck geweest hadde, met de 

gansche macht, dat het in 't hof alzoo stond dat Mansveld met zynen zone grave 

Charle, vertrecken zouden, die nochtans zoo men begonste exsperimenteren, hadde 

zijn Altese tot Passchen weggebleven, te hopen was dat Vlanderen zoude hebben 

kwyte geweest Oostende; maer het is anders gekomen. 

Op dezen tijdt zoo waren tot Brugge ingekomen xij ven- 


197 

delen voetvolk, ende men zcyde dat Lamotte nu volgde met twee regimenten; want 

't was zeer kwalijk genomen datter contributie gegeven was. 

[1591] 

Op den 5 den Lauwe 1591, metten nieuwjaer zoo was het maertdag en het coorn 

bleef in state; op dezen tijdt kwam de mare datter vele edele van den lande, 

Nederlanders, die in Vranckrijck geweest hadden, sommige dood waren en sommige 

zeer trock totter dood, waerof dat mijnheere van Monthanny overleden was, tot 

Bergen in Henegauw, en Noirkerme ook overleden; men zeyde dat zy zoo gesteld 

waren van zeker wynen, die onder het edeldom geschonken was. Godt vergevet 

hunlieden die 't gedaen hebben. 

Op dezen tijdt zoo wasser schryven datter was gekosen en geconsacreert eenen 

nieuwen paus, italiaen van Cremone, groot vriend van den koning van Spanje, oudt 

73 jaren, en hadde lange in Italien overlijk kwalijk gegaen daer de electie van de 

twee t'samen geuyt, maer midts het groot devoir van sommige, zoo gingen zy beyde 

hunnen of, ende dezen nieuwen wiert gekosen, was genaempt Gregorius den xiiij 

van dien name, en midts dien was nedergeleyd tot Rome, en daer ontrent alle sedisie 

en swaerheyd, waer in dat menig mensch zijn leven en zijn goed verloren hadde. 

Ontrent dezen tijdt, op den nieuwdag, zoo hebben de Geusen, die van Vlyssinge 

ofte die van Axele binnen de hoogmisse gekomen tot Wackene, en hebben daer 

zeer kwalyk geleeft; want hebben vele gevangen en ook den pastoor; van gelyke 

zijn die van Oostende gekomen 's anderdags tot Harelbeke in 't gasthuys, en hebben 

aldaer zeer dorpelyk 


198 

geleeft mette nonnekens, meest alle vercracht, en men deder niet toe, dan elk 

bewaerd zijn stede. 

Van gelyke zoo wasser eenen gruwelyken heesch geheescht by zijn Altese op 't 

land van Vlanderen, zonder het land van Waestene, dat zoude van den zelven 

heesch vry en exempt wezen; de oorzake is Godt bekend dat zy wel schinken gaven 

of door andere oorzaken Vlanderen was mette ingezetene verzocht tot 60,000 

guldens de maend, en dat zoude geduren dry jaren, en noch boven deze de 

geestelyke suporteren eenen heesch appaert, die wasser vertoocht om elken te 

bewilligen den grooten dienst die zijn Altese gedaen hadde voor de religie (met 

kleyn profyt) in Vranckrijck, en noch zoude zijn Altese alle andere lasten afdoen (dat 

waren de beloften), als generale middelen, nieuwe imposten en ander op gestelde 

giften; maer watter op zal geantwoord wezen den tijdt zal het bewysen. 

Op den Derthiendag zoo continueerde de dobbel wachte om den vorst wille en 't 

hadde zeer gevrosen dat men overal reed, ja zelve over de Leye met peerden ende 

wagenen, en ook te meer dat die van het Brugsche Vrye contributie gaven aen die 

van Oostende, en men hadde gezeyd voor zeker dat binnen Brugge was veel 

crijschvolk, maer 't en was zoo als noch niet; want zy dat met eenige zaken beleet 

hadden, ende en hadden geen crijschvolk meer dan gelijk die van Ypre 100 

voetknegten. 

Op den 8 sten van januarius, zoo ontleet het weder zoo dat de causie 's nuchtens 

verboden was, want zeer stijf gevrosen geweest hadde; het gemeene volk was zeer 

blyde dat het goed weder was om te wereken. Van deze weke zoo monsterden 


199 

de peerden tot Ypre en het voetvolk van gelyke, en van deze weke en was niet 

gebeurt weerd om te schryven anders dan de Irsen, die lagen by Brugge, die zijn 

gekomen in een dorp by Roeselare genaempt...., en hebben vele beesten genomen; 

maer daer wierter van de landtslieden geslegen, zoo datter 7 dood bleven, maer 

de reste ontginget. 's Anderdags zijn de Irsen sterck gekomen en hebben de geheele 

prochie berooft en vier gevangen; aldus stond het in 't land van Vlanderen: den 

vyand gaf men contributie en de vrienden roofden het land. 

Op den 14 sten van lauwe, wezende maendag, zoo kwam binder stede met groote 

haeste mijnheere van Lamotte, grave van Hekelbeke, en gink ten logiste in het 

Schaek, 't was ontrent den 2 uren, maer zoo haest als mijnheere den hoogballieu 

en de andere heeren van der stede vernomen hadden, gingen hem groeten, men 

zeyde dat hy naer Brussel trock, en op den xvi sten van lauwe trock hy met goet 

convoey door, 's nuchtens vroech, alwaer mijnheeren hem zeere alle zaken 

recommandeerden; maer trock met convocy van Ypre naer Brugge. 

Op den 19 sten lauwe was't zaterdag, en het hadde geweest een geheele weke zonder 

eenige feestdagen, en 't gemeene hadde gevrocht, want 't was zocht en redelijk 

weêre naer den tijdt, ende op dezen dag zoo was't maertdag ende 't was eene 

schoone coornmaert, maer het coorn bleef in state, stond effen op xij ℔ de raziere, 

het beste van der maert. Op dezen dag wierden twee Walen ofte Francoysen by 

den hooghallieu gedaen vangen, hadden eenig valsch geld uitgegeven al nieuwe, 

en wierden naer den noene geexamineert en gerecommandeert in het vierkante; 't 

waren vierendeelen van 


200 

franken tot v stuyvers, en wierden achterhaelt tot Walrave Baeldes en tot Abel 

Delbekes in 't betalen van eenige wulle, die zy hadden gecocht; zijn zy onnoozel 

den tijdt zal 't geven, en zijn zy schuldig men zal goet recht doen; maer als zy daer 

naer waren scherpelijk onderzocht, zoo waren zy daerof onnoozel en waren zonder 

punicie uytgelaten. 

Op S te -Pauwelusavond zoo was vergaert het Groot Gemeene, de cause was den 

grooten heesch die zijn Altese doende was over Vlanderen, dat meer dan half vage 

lag, en noch hielt hy voor hem noch uyt het land van Waes ende de brieven en 

kwamen maer 's dags te vooren 's avondts in, en als het Groote Gemeene 's 

anderdags vergaerde, en als alle de collegien byeen waren, zoo dede den greffier 

het vertooch hoe dat zijn Altese noyt het land van Vlanderen zeer lastig en hadde 

gevallen, maer dat hy nu in noot was van te hebben eenen goeden tamelyken 

heesch om zijn crijschvolk te betalen, en dat gedaen zijnde dat hy aldoens zoude 

de landen voorenstaen te beter dan hy hadde gedaen, midts dat hy lange geweest 

hadde in Vranckrijck, nu hoopte hy dat hy deze Nederlanden zoude deffenderen, 

immers naer lang vertoog zoo tenderde hy te hebben, dry jaren lang, alle maende 

sestig duysent guldens, en de collegien gelast hier op wyselijk te ramen zoo den 

noot verheescht en repoort over te bringen; zoo de zake gehandeld zijnde, zoo was 

het vermenig byeen gebrocht dat mijnheeren voocht, schepenen en raden met 

hooftmannen deze zake gegeven was in handen, om daer in te doene van mette 

andere drye leden scherpelijk te vernemen of het land van Vlanderen immers het 

deel daer dezen heesch op geheescht was, machtig was te importeren, want als't 

geconsenteert is zoo moet het gegeven worden ofte 't land zoude dat moeten 

bekoopen, want 


201 

Vlanderen nu in een soberen staet was om zulk eenen heesch. 

Op den eersten sporkele, vrydag zijnde en Onze Lieve Vrouwenlichmisse-avondt 

en het was maertdag en het coorn bleef in state; 's nachts op den eersten sporkele 

zijn de Oostendenaers gekomen, ontrent den middernacht, sterck ontrent xviij 

boeven, en midts dat de prochien van de casselerie van Ypre niet en wilden ofte 

en mochten niet met de Oostendenaren contribueren, zoo hebben zy zeer geloopen, 

ten huyse van Wullem de Puynt, filius Wullem, en was Pieter Navegeer propritaris, 

daer hy woonde by het marschhof, en hebben hem genomen en zijn van daer 

gegaen alby ten huyse van Jacop de Ban, hebben daer renconter gevonden, want 

Jacop met drye knapen toe hem boden groote weerre, maer eylas! ten mochte niet 

helpen, den eenen knape was doorsteken, daer 't smeer uyt zynen buyk kwam, en 

d'ander twee gevangen, maer en konsten Jacop niet krygen, zy ziende dit hebben 

't vier in huys gesteken en geheel verbrand; zy zijn metten gevangen doore getrocken 

en Jacob was gesalveert in een secreet, en niemand en wiste het dan het jonckwijf 

en zoo ziende dat het jonckwijf dat 't vier in 't huys gesteken was, heeft haestelijk 

uytgelaten beyde de peerden en alle de koeijen, midtsgaders de calfvers en schapen, 

en ziende dat zy vertrocken metten gevangen liet haer meester uyt, maer 't huys 

was wel half verbrand, en op den iiij van sporkele is den gewonden knape overleden 

ten huyse van meester Clays den Hollandere in 't Leeuken in de Boterstrate, en 

voor zeker kwam aldoens de mare dat de Oostendenaers noch twee van de 

gevangene knapen jammerlijk vermoort hadden, om een woort sprekens, zoo zy 

naer Oostende trocken, om welk fait de landtslieden zeer ongerust waren; 


202 

zeer luttel dorsten op hun lieden bedde slapen, want zy niemand en spaerden. 

Op den 5 den sporkele, zoo kwam'er uyt de gevangenisse van Oostende eenen 

Jaques de Wilde, die over drye weken ofte eene maend van de Oostendenaers 

gevangen was, en zijn rentsoen betaelt hebbende (700 guldens en de 

onkosten)kwam met een pasport uyt, en heeft eenen brief gebrocht van 't rentsoen 

van Wullem de Puynt, ende de vrauwe was binder stede van Ypre, ende was gesteld 

en hadde zijn rentsoen gemaekt door groote dregementen, ja zoo Jaques de Wilde 

verhaelde eer dat hy geconsenteert heeft, hebben voor zijn oogen den eenen knape 

van Jacop de Ban zeer derrelijk vermoort; als zy kwamen by Oostende hebben den 

tweeden voor zijn oogen doorschoten, en als Wullem de dood voor oogen zag, 

zeyde hy de Oostendenaers: ‘Mannen, ik en hebbe de magt niet, hebt compassie 

met my.’ Zy zeyden: ‘Consenteert het rentsoen, wy weten raed!’ Zoo heeft hy 't zelve 

gelijk zy hem voor oogen leyde geconsenteert, te wetene 50 ponden groote, 6 

ponden grooten voor den commissaris en 2 ponden groote voor zijn paspoort, en 

eenen daelder 's dags van zyne gevangenisse, zoo hebben zy hem in Oostende 

geleet met een Pieren de Puynt, den vierden knape van Coppen de..., die van vier 

knapen alleene in 't leven bleef, en Jaques de Wilde sprak Wullem in de vangenisse, 

en hoorde de brieven van de vrybuyters zeggen: ‘Hebt goeden moet, gy hebt eenen 

ryken meester, ten zy dat hy uw lost binnen xiiij dagen, wy zullen zijn huys daer gy 

woonde met stallen en schuren gans verbranden.’ Jaques, die tot Ypre zijnde, dede 

het raport, en Pieter Navegher, de welke was huysmeester van den voornoemden 

Wullem, en door dit rapoort was Pieter voorzeyd zeere ontsteld, gaende tot die 


203 

van der wet, zeyde hunlieden zulks en noch meer, zoo zy die Oostendenaers 

hunlieden vermeten dat zy geen pachters die geen contributie en gaven in geenen 

pais en zouden laten zitten, ja zeyden: ‘De kooplieden en poorters van Ypre en 

konnen wy niet verkrygen, maer wy zullen hunlieder pachters wel vinden, en die zy 

niet en lossen zullen de huysingen verbranden en de pachters aldan vermoorden.’ 

Door dezen kwaden roup en mare waren alle mannen ontsteld, want als den 

landtsman niet en mag zitten met vrede, zoo moeten de steden treuren, want van 

zijn Altese wege heeschte men groote giften, de landloopers van de soldaten en 

cesseerden niet, dan kwamen de Oostendenaers om contributie, zoo wie zoude dit 

konnen wederstaen, want den gemeenen man geheel t' achter was, zoo wel buyten 

als binnen der stede, want veel geven doet luttel hebben. 

Op den 6 den sporkele, woensdag zijnde, zoo hebben die van Waestene brieven 

ontfangen hoe dat die van Oostende hun sommeerden om de contributie, ofte indien 

zy 't zelve niet en deden, zouden die van Waestene komen bezouken; naer de 

brieven gezien en gelesen te hebbene waren zy zeer beroert, maer midts dat 

niemand van de Casselerie 't zelve gedaen ofte deden, zoo gaven zy geen 

antwoorde, maer dochten, zy en zullen niet vele doen. Op den xij sporkele 's nachts 

ontrent den x uren zijn gekomen in groote getale, wel vier ofte vijf hondert, en het 

waren meest Ingelsche, zy hebben Waesten ingenomen, en de wachten hielt men 

op het stadthuys; de sinternelle bemerckende de groote menigte heeft zijn roer 

afgeschoten en geloopen naer het stadthuys, zoo dat terstond alarme was. Zy 

hebben alle de straten vervult, en meenden wel het stadthuys in te 


204 

loopen, maer midts dat men zeyde dat zy niet branden en mochten, zijn geloopen 

naer het clooster, alwaer zy gevangen hebben genomen den heere den prelaet, 

met eenige van zyne monicken en den pastoor van de kerke, midtsgaders den 

tresorier van der stede van Waestene, en meer andere kooplieden en ingezetene 

en dat al zonder genade, doende daerna noch forse op het stadthuys, maer en 

konsten dat niet gekrygen. Zy hebben P r . de Post, weerd in 't Schaek, derrelijk 

vermoort, rovende daer naer geheel Waestene, nemende alle bedden en de pluymen 

ofte vollinge uyt doende en hunnen roof daer in stekende, nemende alle de peerden 

die zy crygen konsten van de voerlieden, ladende die met den buyt en doende noch 

de arme gevangene zeer stijf gelaên wel dragen; dit maekte zulk een alarme dat 

Armentiers, Nieukerke, Meesene, Belle, Poperinge en alle prochien daer ontrent, 

alle in de werre waren; maer niemand en dede bystand die van Waestene, en dit 

roovende volk pillieerde en ving wel vier uren lang; daer naer zijn liber naer Oostende 

getrocken. Dit was al verhaelt by François Cousyn, inwoonder van Waesten, die zy 

gevangen geleed hadden tot Roosebeke, maer ontliep hun, zoo hy by de wet 

vertoochde. 

Men zeyde voorzeker dat hertog Maurice, den gouverneur van Holland ende Zeeland, 

tot Oostende was, en dat de Staten van Holland tot Oostende geweest hadden; 

dezen Maurice was den zone van den prince van Oranje, aldus stond in 't land zeer 

kwalijk, want niemand voor het land stond, maer altijd insisterende omdat men 

consenteren zoude dien fellen, onfornielyken heesch. Godt doet wel gaen! 

Op den 11 den van sporkele, wezende maendag, zoo waren 


205 

de wetten van Belle tot Ypre, en ook mede die van Poperingen om assistentie aen 

die van Ypre; want zy machtelijk zeere verdreecht waren van die van Oostende, en 

midts dat die van Waestene zoo gevaren hadden, waren zeere bevreest, te meer 

zoo hebben die van Belle van Mijnheeren gekregen ontrent 22 peerden, en 

voetknegten ontrent 30, maer die van Poperinge hadden ook wel willen hebben, 

maer de stede en mochte niet bloot staen om het convoey wille, en ontrent den 

noene vertrocken die van Belle met het volk, en naer den noene zoo kwam er mare 

dat den vyand wederom gepassert was tot Passchendale naer de Waesten causie, 

ofte iever elders; aldus stond 't tot Ypre wederomme in roere, zoo dat het peerdevolk 

en het voetvolk, 't selve datter binnen Ypre was, wederomme naer de clocke van 

de poorte trocken uyt, en ontrent den ses uren wasser vier in het Schaek, in 't cafkoen 

en het barnde ten cafkoen uyt, en de clocke clopte vier, maer daer was groote werre 

datter geen schade en gebeurde. 

Op den 12 sten sporkele, zoo clopte het zeere op de kerke, toogende dat'er peerdevolk 

en voetvolk naderde; 't was ons volk en peerdevolk die kwamen in om dat 't convoey 

moeste gaen; want 't was dijssendag, en men zag 's avonds te vooren vier, dat men 

zeyde, tot Reneghelst ofte tot Poperinge, maer terstond als die van Poperinge ziende 

het vier dat tot Ypre zoo claer brande in 't cafkoen, zoo meenden die van Poperinge, 

midts den kwaden tijdt dat de Oostendenaers zoo zeere liepen dat die van Ypre 

vier staken en dat zy die van Poperinge zoo adverteerden, zoo staken zy ook vier 

tegen. Dit was dat men tot Ypre zag en daer en hadden geen ander vier gesteken 

geweest, en stonden den geheelen nacht in de wapene, zoo den vyand die dit 

alarme hoorde en dat Poperinge de clocke zoo clopte totten middelnacht, en rechten 

van dien nacht niet uyt. 


206 

In het beginsel van de maend van sporkele zoo gebeurde tot Rijssele in eene 

brauwerie een zeer groot ongeluk, want drye knapen liggende voor het forneel ofte 

zittende, zoo is het zet van de ketel uitgeschoten, en was gelaên in de 30 met 60 

tonnen bier, en is door het gat van 't forneel uytgeschoten dat alle drye de knapen 

daer doot gebleven zijn; Godt gedinke de zielen! 

Dezer weke zoo kwamen eenige gevangene uyt, die van Waestene geleet waren 

van de Oostendenaers, als zy Waestene gepillieert hadden en plonderden en 

voerden ofte leiden den prelaet van Waestene met drye van zyne religieusen metten 

pastoor mede, met noch meer dan xx gevangene met hun, en hadden alle hunlieder 

rentsoen gemaekt; den prelaet met de religieusen 100,000 guldens, den pastoor 

500 ponden groote, en ander die stonden op redelijk rentsoen: zy hadden uyt laten 

komen 8 gevangene; aldus deze geestelyke heeren, wezende in groote sware zorge 

en ancste, want in deze kwade boeven en was noch recht noch redene, en den 

pastoor hadde wel ij dagen gestaen in de gruwel, 't welke was een groot torment, 

ook hadden vele prochien gelast geweest van deze zelve weke met 't loopen van 

de Irsen, die den armen landtsman verlasten. 

Op den 17 sten sporkele, zoo kwamen maren dat in den rijcsdag tot Ceulen gehandelt 

geweest hadde over den trouble van deze 17 landen, en de ambassaten van den 

keyser met noch diversche koningen van 't oosten, hadden de zake van Holland en 

Zeeland mitsgaders Vriesland zoo verre gebrocht, dat men zeyde voorzeker dat de 

ambassaten waren tot Brussele by zijn Altese, en den raed van zyne Maj t . en dat 

zoude wezen eene treve ofte accoort van acht jaren, en 


207 

door deze goede maren zoo trock den hoogballiu met die van de casselerie van der 

Zale naer...., alwaer men zeyde dat de douwariere van Egmont huer residencie 

hielt, en daer werd eenen brief gezonden die 't zelve aen huer met haesten van 

Brussele geschreven was; de waerheyd zal metten tijdt gezien zijn, want men dickwils 

't zelve gezeyd hadde, en 't en was niet waer; maer Godt werkt sommaels wonderlijk. 

Op den 18 sten van sporkele, zondag zijnde, zoo isser gehoort geweest zeere schieten 

ende die van Vuerenambacht waren alle in roere ende inde werre; zy meenden dat 

die van Oostende ievers meenden te breken in Vuerenambacht, maer 's anderdags 

hoorde men al anders; want die van Oostende hadden gewonnen over hunlieder 

zyde den canonier van de sterckte tot Blanckenberge, die wel bezet was met 

garnisoen ende met groot geschut, dat die van Brugge daer op hadden beschikt 

naer het innemen van Oudenburg; zoo waekte dezen canonier, zeggende: ‘Wel 

waeromme en zoude dit inleggende volk ook niet uytgaen by keere gelyk die van 

Oudenburg plochten te doene.’ En die daer lieutenant was hiet Blanchair, die wel 

gewone geweest hadde in voorleden tyden 't zelve te doene. Alzoo gemoveert zijnde 

heeft d'een helft van 't volk laten gaen, zoo datter maer op en bleven ontrent xxx 

soldaten, en het 's anderdags, den vyand van Oostende geadverteert zijnde, heeft 

hem gevonden met de gansche macht voor de sterckte en hun presenterende om 

in te loopen, zoo heeft dezen verradere schietende met het grof geschut in den 

hoop, dat maer geladen was met inckel cruyt zoo dat hun niet en deirde. Met der 

verscher daed dat de Oostendenaers het zelve gecregen hebben in handen en 

dood geslegen al die binnen waren, en diet niet en ontsprongen en hebben't daernaer 

geheel geslicht, en alle 


208 

de deuren van sluysen, die zy in stukken smeten en alzoo 't water van der zee laten 

vloeyen uyt en in. 

Op den 21 sten sporkele, zoo rees 'er zeer subitelijk, 's nachs ontrent den 10 uren, 

een allarme, dat de trommelen ter maert allarme sloegen, en daer naer op de kerke 

van S te -Martens de clocke clopte en 't geduerde wel by een half ure, zoo dat elk 

een lanterne uytstak met licht, en de kerke stak een lanterne met licht daer in 

toogende waer dat vier was, en het was tot Janneken Roomayns in 't cafkoen; het 

brande wel een spyse uyt, zoo dat'er stond alle de brand meesters in roere waren, 

ook alle de peerden die bin lagen; en naer groote werre, was het belet dat'er geen 

grief daer of en kwam, en ontrent den elf ueren gink elk in zijn ruste en 't was al 

gedaen. 

Op den 23 sten sporkele, naer den noene, zoo kwamen er wederomme huerlingen 

van alle plaetsen en prochien om te gaen liggen op de nieuwe sterkten, die men 

zoude maken tot Zillebeke, Nonnebusch, Hollebeke en meer andere plaetsen, en 

dat om te beletten 't loopen van de Oostendenaers, verhoopende dat daer dore 

zoude belet wezen hunlieder kwaed voornemen, zoo dat de heeren dit deden om 

beters wille. 

Op S te -Mathijsdag, zoo trocken zy uyt Ypre en daer ginger een gedeelte liggen in 

de sterkte ter Waesten causie, met eenige van de zelve sterkte by de lieden van 

capiteyn Lamsaem, en zoo zoude men op alle de andere sterkten ook bedeelen 

van dit volk, om dat zy wat beter bedreven waren dan de keurlingen; want van Belle, 

Waestene, Nieuwkerke en meer andere plaetsen die waren al gekomen, 


209 

maer die van Casseleambacht, die verwachte men noch te komen. Aldus zoo was't 

wederomme een nieuwe roere in 't land, want den landtsman op zijn bedde niet 

gerust en sliep. 

Op dezen zaterdag, zoo waren de keurlingen van Cassel gekomen op den eersten 

maerte, en alsnu op den tweeden maerte zoo vertrocken zy met hunlieder capiteyn 

en lieutenant met een schoon vendele, en waren sterk, wel gemonteert ontrent een 

hondert mannen en trocken naer Zillebeke, en gingen daer in de kerke liggen om 

te beletten het zelve dat de Oostendenaers hunlieder vermeten hadden, en de stede 

dede eenige van Lamsaems volk allen avondt gaen om het overdrag te Schaets, 

want daer fray logist was, en de heeren vreesden dat zy eens mochten de overdragen 

verbranden, maer noch al wat mer maekte 't was altijdts verre jaren best; want 't 

was: ‘Help uw zelven, zoo gy best kond.’ Want 't scheen gans dat de overheyd sliep, 

want men zoo luttel dede om 't gemeene te beschermen, en ook de Schotten en de 

Irsen deden zoo groot quaed dat ongelovelijk was op het platte landt en bleven zoo 

loopen. 

Op den 3 den maerte, wezende Borrellen zondag, zoo was ten Augustynen in 't 

cloostere gemaekt de kerke, daer Charle Velle overleet, zijn huys geweest hebbende, 

zoo was daer by de arch-priestere een clokke gewijd, en daer was zeer veel volk 

en den hoogballiu, mijnheer van Wieze, den voocht, mijnheer van Focxvrie, den 

greffier Coodts en Augustijn van Hermelghem, schryver van deze, waren getuygen 

en mijnvrauwe van Focxvrye, en meer andere waren meters, en dit clocksken was 

den name gegeven Helena, en het en hadde binnen Ypre meer dan 30 jaer niet 

gedaen geweest; 't was schoone om aen te ziene, en op den 7 den van maerte, zoo 

luyde 


210 

het, waer mede zy dagelyks 's nuchtens tot 's avondts alle hunlieder dienst en 

getyden deden, en preeckte daer naer in het zelve hunlieder kerke den geheelen 

vasten den zelven broeder Augustijn, die den avondt en den vasten preeckte tot S te 

Martens, ende hadde dagelijks zeer veel volk. Godt lof van zijnder gratie, die door 

zyne H. Bermhertigheid 't zelve toeliet. 

Op den 9 den maerte, wezende naer het verloop van den tijdt Crake-zaterdag, en om 

dat de memorie zoude te beter onder het gemeene onthouden wezen van die oude 

lovelyke Yperemaert, die de principale placht te zyne van de Nederlanden, zoo 

hebben mijnheeren voocht ende schepenen gelieft de feeste ten pertecte uyt te 

doen roepen en gelast eeniegelijk poortere goetwilliglijk te waken dobbel wachte, 

dat was een geheel capiteynschap ende goet toesigt te nemen op alle zaken, die 

de stadt zoude mogen contrariëren. 

Op den Crake-zondag, zoo hadde Jan Bottuyt, capiteyn van het vierde part van der 

stede, met zijn volk de wachte en 's nuchtens naer costume, zoo langen tijdt, wel 

ses ofte zeven maenden 't zelve hadde geobserveert geweest, sedert dat den zelven 

Bottuyt hadde capiteyn gezijn, de poorten open te docne met den trommel, zoo 

dede men de poorten open en last gevende de notable goet toesigt te nemen; 's 

avondts te vooren zoo wasser mijnheeren raport gedaen dat de Oostendenacrs uyt 

waren om kooplieden ofte pachters, zoo dien lieutenant van Lamsaem, Kerkhove, 

trock 's nachts uyt met vele van zijn soldaten, zoo was hunlieden gezeyd dat de 

Oostendenaers hadden geweest tot Kemmele, alwaer zy gehaelt hadden eenige 

gevangene, die zy mede geleyd hadden, en midts dat 't wat hadde gesneuwt, 


211 

vonden die van Ypre, midts dat manegeschijn was, 't gesporre van dezelve 

Ostendenaers en volgden die zeer sobitelijk en wacker; komende ontrent Roozebeke 

lagen daer in een vervallen huys met de gevangene, en hadden hun gedeelt in twee 

deelen. Raes, een zeer boos mensch, die niet verzadelijk en was van het bloed van 

Christen-menschen, capiteyn van deze boeven, was in een ander quartier, zoo dat 

dezen hoop groot was xij ofte xiij; zy zagen deze in den nacht komen ofte hoorden 

hun en meenden dat was Raes met, de zyne, riepen: ‘Qui va là!’ Hoorende dat 

hunne complisie niet en waren, stelden't op een loopen, zoo dat er een van hun 

gevangen was, en tot Ypre ingebrocht 's nuchtens sondags, Crake-zondag, en was 

naer den noene geëxamineert; hy zeyde dat hy xv jaer de rebellen gedient hadde, 

partie den koning van Spanje, was wederomme in de gevangenisse gezet. 

's Maendags, den 11 sten maerte, zoo was de Ypermaert qualijk gestoffeert van 

kooplieden; want door den sorgelyken tijd en dorst den coopman niet reysen, ende 

ook mede daer en was geen geld in 't land; niet jegenstaende de lieden van der 

stede deden voort, en naer den noene ontrent den drye uren en half, zoo isser 

binder stede gebeurt een groot ongeluk; want Jan Bottuyt, een goed poortere, 

capiteyn van der stede, wezende een hooft van de zelve, hebbende ten diversche 

stonden geweest wethoudere, hooftman en anderen goeden dienst gedaen 

hebbende, tot zynen huyse genoot zyne vrienden, zusters en broêrs metsgaders 

noch eenige van zyne pachters; zittende blyde ter tafele daer is gekomen voor de 

deure eenen Mahieu de Brune, ook poorter van der stede, dewelke was een 

uitnemende quaed hooft en vreeseloos mensch, heeft komen vragen naer den 


212 

zelven Bottuyt, en midts dat hy geene kinderen hadde, zoo hielt hy twee knegten, 

die hem bin den huyse en buyten dienst deden. Mahieu wat gedronken hebbende 

vraegde naer Jan Bottuyt; den jongen zeyde: ‘Hoe is uwen name?’ Hy antwoorde: 

‘Mahieu de Brune.’ Den knegt binnen gaende daer zynen heere, zynen meester 

was, zeyde hem het zelve. Jan zeyde: ‘Wel dien gast en laet my niet ongemollestert; 

zegt dat hy morgen komt.’ Niet jegenstaende, zeyde Bert, ik zal hem zelve gaen 

spreken. Opstaende van de tafele is voren gegaen tot in de deure, alwaer hy Mahieu 

gevonden heeft, en midts het spreken van twee ofte drye woorden, heeft Mahieu 

een opstekere, die hy uyt hadde op zijn zet, onder zynen mantel, Jan Bottuyt eene 

steke gegeven onder zijn rechter boesem; Jan de steke ontfangen hebbende in zijn 

deure heeft hem naer geloopen en zeyde: ‘Gy boef, zoud gy een man zoo in zijn 

huys vermoorden!’ En midts dien nemende zyne vuyst sloeg Mathieu, dat Mahieu's 

hoed vloog in de strate, en Mahieu erselende nam Jan den hoed in zijn hand, 

zeggende: ‘Gebueren, mag men een man zoo doorsteken in zijn deure?’ Mahieu 

zeyde: ‘Gy liegt daer aen.’ Jan opendoende zijn wambaeys heeft zijn hemde 

gescheurt, en toochde de wonde, die Mahieu hem gegeven hadde, derrelijk 

bloedende. Mahieu is daer naer vertrocken; Jan binnen gegaen, zoo dat hy bin een 

quartier uers deze weireld overleden is, zittende in eenen stoel ter presentie van 

den pastor van S. Pieters, die hem administreerde de heylige olie, alwaer noch by 

waren zyne vrienden, die hy genoot hadde om te recreëren. Mahieu heeft, na dat 

hy 't fait gedaen hadde, noch gegaen ende wandelde ter maert tot dat hem gezeyd 

was dat Jan overleden was; hy liep toens in de kerke t' St. Maertens, en gerochte 

op den torre. De geheele stede in rocre staende naer genouch om deze moort, zoo 


213 

is mijnbeer den hoogballieu, mijnheer van Wieze, gegaen naer de poorten, stellende 

daer van zyne dienaers om Mahieu gemeent zoo te crygen, want den overledene 

groot vriend was van mijnheere den hoogballieu, maer als hy hoorde dat Mahieu 

was op het Vrye, heeft terstond gegaen tot den bisschop om consent om hem te 

halene van de kerke, maer mijnheer revrendissimus antwoorde dat hy hem 

consenteerde zynen gevangen man te maken op den toore, tot datter van het faict 

informatie zoude gehouden zijn, 't welke den hoogballieu dede op den voet Mahieu 

twee sterke boeijen aen slaen met welleboden hem besteld. 

Op den 12 den maerte, wezende dijssendags in de Ypremaert, zoo en sprack men 

anders niet dan van dat verraderlijk stuk dat Mahieu de Brune gedaen hadde met 

Jan Bottuyt. Ontrent den 9 uren, zoo maekte men gereedschap om den Ostendenaer 

te gaen justicieren, en men stelde een potente in de oude vischmaert, en men haelde 

hem boven; men deckte de vierschare en was daer ingebrocht, en zijn delicten 

waren gelezen hoe dat hy haddc wel 15 jaer gedient jegen onzen genadigsten 

koning van Spanje en jegens de heylige katholyke kerke, hebbende vele en 

dickmaels uyt Oostende meest, al het kwaed helpen doen van Waesten en van 't 

vermoorden van den knape van Wullem de Punt, zoo wat men vraegde in de 

vierschare hy en wilde niet spreken, noch hy en wilde de Jesuieten geen gehoor 

geven, noch in de gevangenisse hemlieden antwoorden, die nochtans niet en 

kwamen om hem quaed ofte leed te doene; maer hem te vermanen totter deugd; 

zoo hy verwezen zijnde zijn name Philip van Brussel, in de wandelinge Wreil Vee, 

en was verwezen met groote gratie gehangen en verworcht te zyne metten baste, 

en corts daer naer was 't recht gedaen, 


214 

en den pacient afkomende en sprak nooyt wort, noch hy en hadde geen biechtvader; 

was gerecht buyten. Naer zijn dood, naer de justicie, zoo belede mijnheere den 

hoogballieu groote informatie op het heel stuk van Mahieu de Brune, en hadde dan 

doen maken wel 30 oorconden om te beleeden, zoo dat men binnen dien dag van 

de geheele wet anders niet en hadde gedaen en naer dien dat alle de getuygen 

gehoort waren, heeft men het zelve gesteld, en mijnheere den bisschop in handen 

gegeven om daer in te doene naer recht en reden. Dezen Mahieu de Brune op den 

torre wezende toochde kleine leedschap van het fait; want zoo dienaers van den 

hoogballieu by hem zijnde den geheelen nacht verclaerden dat hy noyt en verzuchtte, 

't welke van gelyke zijn stuk niet en verschoonde. 

Ontrent den zeven uren, zoo was Jan Bottuyt saliger memorie, geschauwt zijnde 's 

nuchtens, en bevonden de levere en de hertadere in de levere doorsteken, en de 

surgiens hunnen eedt volbrocht hebbende, schepenen hebben geconsenteert 't 

lichaem te begraven, 't'welke naer vier uren naer den noene begraven was t' St. 

Pieters in de kerke met groot beclach en was van den capiteyn van de poorterie 

metsgaders de lieutenanten gedregen zeer beclagt zijnde dat hy zoo onnoozelijk 

vermoort was. Godt gedenke de ziele! 

Op den derden dag van de feeste, woensdag zijnde, heeft men naer den noene 

twee catten geworpen van 't Belfroit, 't welk in vele jaren niet meer gedaen gezijn 

dan 't jaer voorleden 90, en daer en wasser maer twee gesmeten. Naer den tijd en 

den dach hadden de heeren overgebracht in kominicasie van de informatie te 

vertoogen aen den bisschop, zoo hy hem met de geestelyke rechten beraden 

hebbende en met geleerde, zoo consenteerde hy Mahieu 


215 

van het Vrie gehaelt te zyne, en in handen gesteld van mijnheer den hoogballiu om 

in de zake te doene naer recht en justicie, en 's nachts, ontrent den negen uren, is 

mijnheer den hoogballiu gegaen op den torre met zyne dienaers en heeft Brune in 

de gevangenisse gedaen leiden, niet naer Brunens meeninge, maer moeste zijn 

pacientie nemen. 

Op den 14 sten maerte, donderdag zijnde, zoo dede men de rekeninge van twee 

quartieren van der stede ter presentie van voocht, schepenen, raden en xxvii e , en 

bin dat dit passeerde zoo was Mahieu de Brune boven gebrocht mette dienaers en 

steêhouders om te gaen examinerene in de Niewe Camere, 't welk geduerde wel 

twee uren, en was daernaer wederomme in de vangenisse geleyd. 

Op den 15 sten van maerte, zoo meende het gemeente zeere wel dat Brune zoude 

hebben gestorven, maer den pastor van S te Martens quam in de Camere aen 

mijnheeren voocht ende schepenen biddende dat men hem, Brune, zoude sparen 

noch drye dagen, en voor antwoorde mijnheeren die zeyden dat zy 't doen zouden 

naer het verheesch, zonder te consenterene, maer begeirden zeere dat Brune zoude 

willen in handen van mijnheeren geven den snyder, daer mede hy het fait dede, en 

men gink Brune dit raporteren in de vangenisse; hy antwoorde dat hy die 

weggeworpen hadde; naer het doen van die men ontbood zynen zone. Geraert 

komende voor de heeren was beroert en om mîjnheeren contentement te doene 

zoo zeyde hy: ‘Mijnheeren, en comt tot onsen geen bezoek doen, het mes is 't 

onsent.’ Binden huyse is hy gegaen halen 't zelve; zoo was 't een coorte snyderken, 

twee op een schede, en zeyde als Brune Bottuyt gesteken hadde 


216 

smeet beyde de snyderkens tot zyne zonen in huys, en toochde mijnheeren 't zelve 

hy geteekent hadde dat noch bebloed was, en liet de zelve in handen van der wet. 

's Avonds, ontrent den ses uren, zoo was Brune boven gebrocht, en men zeyde dat 

hy er wel totten 9 uren was, en M. Bon was ontboden; 't gemeene wilde zeggen dat 

men hem noch een zake te laste legde van nog neêrlage die hy zoude gedaen 

hebben, wel over xxx jaer, en dat hy daeromme gepijnt was; de waerheyd die zalder 

of blyken metter tijd. 

Op den 16 sten maerte, elk meende dat Brune, zoude gestorven hebben, maer met 

dat maertdag was, daer en was niet gedaen, maer 't was een tamelyke coornmaert; 

's avonds, zoo ontrent den 5 uren, zoo was Mahieu wederomme boven gebrogt, en 

was geexamineert wel totten donkeren avond, ende niemand en mochte hem spreken 

dan den pastor, die hem sommals gink visenteren. 

Op den 18 sten van maerte, zoo wasser uytgeroepen ter halle eenen zekeren brief, 

ondertekend Alexander, van zijn Altese, inhoudende dat men zoude van stonden 

af gezien hebben den brief, en uytroepen zoude dat alle soldaten, die waren van 't 

regiment van Noirkerme, Egmont, en Warenbon zouden van stonden aen moeten 

trecken elk onder zijn regiment, aldaer het lag, en geen delaeyen ofte excusien 

zouken, en al op lijfstraf. 

Op den 19 sten , 20 sten , en wasser niet zonderlincks dat weerd was te schryven, anders 

dat men zeer sprak van Mahieu de Brune, zoo dat men hem mochte spreken, ende 

dat hy mochte afrekenen daer hy goed hadde of schuldig 


217 

was, die mochte by hem gaen in de gevangenisse; want 5 ofte 6 dagen hadde hy 

geweest dat men hem niet spreken en mochte, maer zochte alle uytstellen ende 

delaeyen ende 't gaf menig mensch wonder van 't houden van hem. 

Op den 21 sten maerte, donderdag zijnde, zoo was het Groot Gemeene vergaert, en 

't was naer costume om eenen nieuwen tresorier te maken, of P. Renier noch te 

continuerene en om verpagtingen van d'assysen; zoo 't Gemeene byeen zijnde was 

hem vooren geleyd zoo 't zelve van de verpachtingen, als requesten tot 9 artikelen, 

en naer dat elke collegie over gebrocht hadde hunlieder raport, zoo was P r Renier 

noch dit jaer gecontinucert en de verpachtinge zoude gedaen worden als 't 

voorgaende jaer zonder eenige veranderinge. 

Op den 22 sten van maerte, zoo was de quarte van de verpachtinge uytgehangen, 

ende ontrent den 10 uren zoo luyde het clocksken ter Halle, waer men een iegelyk 

adverteerde dat men op den staenden voet zoude de verpachtinge doen van de 

stede accysen, alzoo 't zelve gedaen was, maer aengaende de generale middels 

en zoude maer naer Onzen Lieven Vrouwendag verpacht wezen: want beyde op 

een, zoo en zoudet niet gegaen hebben, want de stede noch de middelen profiteerde. 

Den 23 sten maerte, zaterdag zijnde en maertdag, zoo wasser tamelijk coorn ter maert 

en veel volk, maer op den noene zoo quamer mare datter tot Meenene eenig volk 

zoude de stede in loopen; eenige zeyden de Iersen, en anderen zeyden de 

Oostendenaers, maer God lof ten was zoo kwaed niet; maer de Oostendenaers 

hadden ontrent Wervicke 


218 

eenige pachters gehaelt, zoo 't volk trak uyt, ende 't peerdevolk van gelyke; maer 

daer kwamen zeker maren aen Mijnheeren datter t' schepe gegaen waren in Holland 

en in Zeeland wel 4000 mannen en het in 't woord ging dat zy alle naer Oostende 

quamen; aldus wast't altijdts verre jaren best. 

Op dezen dag, zoo diende Mahieu de Brune jegens den hoogbaillieu en 't gaf menig 

mensch wondere dat men hem zulks toeliet; want 't fait was claer ende notoor 

gebleken, en by hem in de pyne en daer uyt gekend; maer bleef altijds daer by dat 

Bottuyt hem eerst slouch, 't welke van niemand gezien en was; maer wel dat Brune 

hem verraderlijk doorsteken had. 

Op den 24 sten maerte, zondag zijnde, zoo dede mijnheer den hoogballieu vergaderen 

zommige wethouders, ende gaf hun te kennen dat zonder groot perykele niet en 

was dat men elk zoo by Mahieu de Brune liet uyt- ende ingaen, zoo dat mijnheeren 

zulks hoorende waren consenteerden dat den hoogballieu zoude vermogen hem 

in de vierkante hutte te leggen met boeijen aen, en dat niemand meer hem en zoude 

vermogen te spreken dan van buyten de caye en anders niet. 

Op den 25 sten maerte, wezende Onzer Vrouwen Botdsehap, zoo kwamer maren 

datter apparentie was van den vyand in cenig plaetsen te lande te komen; om hier 

in te voorziene zoo trock het peerdevolk met alle de voetknegten naer het quaertier 

van Nieuwpoort; want men vreesde dat zy zouden innemen Nieuwendamme, ende 

alzoo rasch als het volk van Ypre wech was, zoo dede men vermanen dat een 

geheel capiteynscap opgaen zoude by nachte; maer by dage zoo en 


219 

wachte maer d'een helft, en die van Gend zonden van gelyke ook volk naer 't 

kwartier, en op den 28 sten maerte, kwam de zekere mare dat den vyand lag voor 't 

gat ofte havene van Nieuwpoort. 

Op den 30 sten van maerte, zoo was't zaterdag, zoo zeyde men zeere dat Brune 

zoude hebben gestorven, maer 't en was zoo niet; want hy noch dede beleeden 

vele oorconden om de name ende fame van den overledenen te verhinderen en 

dat om zyne zake wat te verschoonen, maer hy creech daer mede delaey. 

Op den 5 den april zoo zijn gekomen de Oostendenaers en hebben 's nachts genomen 

eenige peerden tot vast onder de stede, te wetene, tot Clays de Schotters, en noch 

daer ontrent; van gelyke zijn in den nacht gegaen tot Dickebusch, en hebben 

gevangen genomen ontrent den middernacht Jan Rake, kerkmeester van de prochie 

en schepene, een clouk jongman, en zochten niet anders dan dat de prochien alle 

omme zouden geven contributie; aldus was den landsman zeer deirlijcke gequollen, 

ja ongelovelijk van elcken. 

Op den 4 den van april, wezende donderdag, voor Palmzondag, zoo was Mahieu de 

Brune, by mijnheer den hoogballieu te rechte gesteld, alles voldingt zijnde, alzoo 

Brune begeerd hadde; want hem schoonen tijd gelaten was niet zonder peryckele 

om te reprocheren, en alle houken te zouken om wederomme op de kerke te geraken, 

zoo nu als hy alle gedient hadde met raed van andere dat hem goed gedocht hadde, 

was ontrent den negen uren de vierschare gedeckt, als 't licht ontsteken was werd 

hy boven gebrogt, en daer was groote menigte van volke op de Halle, dat in langen 

tijdt zoo vele niet en was gezien; zoo was hy boven gehaelt 


220 

en den pasteur van St. Martens, M. Adriaen Bonsaert, quam aen zyne zyde; zoo in 

vierschaere gebrocht zijnde viel voor den hoogballieu en voor den voocht, 

begherende gratie en geen recht was gedaen neder zittende en men las van stonden 

aen zijn sentencie zoo: ‘Mahieu de Brune, f s Jan, om dies wille dat gy, op den 11 

maerte 91 laestleden, u vervoorderd hebt met een opgestelden wille te komen ten 

huyse van Jan Bottuyt, alwaer den zelven Bottuyt hadde t' zijnder tafel zijn zuster 

en broeders met noch andere vrienden, en vragende naer hem aen een waelken 

van den huyse, hy 't zelve gaen zeggen aen Jan Bottuyt, zynen meester, is 

voorewaert gekomen alwaer dat niemand by en was, heeft Brune Bottuyt eene 

wonde gegeven, en is uytten huyse geruymt, en den zelven Bottuyt aldus gekwetst 

zijnde, is op de strate terstond gekomen slaende, naer de kwetsuere, dezen Brune, 

dat Brunes hoed op strate vloog, zeggende “Gy boef, hoe hebt gy my gekwetst.” 

Hy Brune hetzelve toogende niet gedaen hebbende, heeft Bottuyt opengedaen zijn 

boesem, en zijn hemde gescheurt toogende voor alle menschen de moordaet, zoo 

is Bottuyt gerecht van levende lyve ter dood bin min dan een half ure, gesteken 

zijnde door zijn levere tot by het rijckebeen, al welk kwaed niet en kan geleden zijn 

zonder recht ofte justicie daer of te doene, zoo was hy gewijst in s heeren handen 

om geleet te zyne by den officier crimineel op een schavot, en metten sweerde zijn 

hooft van zijn lichaem geslegen te zyne.’ De sentencic gelesen zijnde zeide Mahieu 

‘Mijnheeren, 't en is zoo niet.’ Te min zeer corts daer naer wasser een schavot 

gemaekt in de vischmaert en den pastoor van S te Martens is met hem gekomen op 

't schavot, en is met schoone kennisse gestorven, en was met de wewaerkens. God 

gedenke de ziele! 


221 

Op den 5 den april, zoo was ingesteld om te verpachten voor ses maenden de nieuwe 

imposicie en van gelyke den dobbelen impost, beginnende t' half jaer 91, en men 

zoude op den viij april dezelve corten. 

Op den 6 den april, wezende Palm-zaterdag, zoo was tamelijk wedere met verbeyding 

van zulks, want alle zaken begonsten te groeyen, en men plante zeere boomen en 

men zaeyde zeere havere. Op dezen dag zoo was't eene schoone coornmaert, en 

bleef continuerene op eenen prijs. Dezer weke hadde den landtsman wederomme 

zeer ontrent de stede gemollesteert geweest van de loopers; de soldaten die alsnu 

tot Dickebusch, Vlamertinge, Elverdinge, Boesinge, ten Brielen, zeer den armen 

landsman traveillicerden buyten alle redenen, willende vleesch hebben dat niet 

vindelijk en was; van gelyke deden de landslieden geven by ponden grooten, daer 

zy het zoo kwalijk hadden, ja slaende en smytende datter sommige af gestorven 

zijn, 't welke was een zeer compasselyke zake om aen te hooren dat men by de 

overheyd zulks toeliet. Patiencie! 

Op den 8 sten april, zoo was de uytvaert gedaen van Jan Bottuyt, saliger memorie, 

en daer wierter zeer vele provenen gedeelt dat in langen tijd niet en hadde gedaen 

geweest, tot S te Pieters. Godt gedenke de ziele! 

Op den 13 sten april, wezende Paschavond, zoo was gepasseert de Goê-weke; de 

lazerde stonden naer oude costume ter maert voor de Halle, poorters en vreemde, 

om te ontfangen almoesen, witten donderdag 's avonds totten goê vrydag te noene, 

en 't gemene volk dede noch tamelijk hunlieder caritate naer den schamelen tijdt; 

want 't gink 


222 

van langst te armder; want die van Oostende verstoutten hunlieden te heeschen 

contributie van meulenen, die stonden buyten de poorten van Ypre en ook van 

sommige pachtgoeden, die stonden bin de oude vesten; aldus zoo waren de 

nagezetene van Ypre gequollen. Van gelyke zoo was den heesch die excessif was 

op Vlanderen zijn Altese geconsenteert voor ses maenden, ende daer was kleyn 

middele om te gaen fornieren, dat apparent was een schamelen benauwden 

sommere voor de hand. 

Op den 14 sten april, zoo was Paschdag, ende 't was wel coudt wedere zoo dat by 

nachte vroos, maer 't was goed droog wedere, en 't gemeene hielt den Paschdag 

wel devotelijk; want den nieuwen paus Gregorius hadde gezonden jegens Paeschen 

schoone pardoenen. Op den ouden Quene-zondag zoo hadde men processie 

generael gedregen tot S te Martens zeer devoot, en ook alomme Vlanderen door, 

om te bidden voor 't welvaren van de landen van Vlanderen en Braband, mitsgaders 

voor Vranckrijk en voor geheel het Christenrijk, en den bisschop recommandeerde 

de pardoenen te vasten 's woensdags, vrydags, zaterdags voor Palm-zondag, en 

in de goèweke, die dan beleyd hadden in de welke pardoenen hem goede Catholyken 

by groote menigte wel queten en devotelijk die gebruykten tot Godts cere; men 

sprak datter groote gereedschap gemaekt was in Ingeland van veel oorlogsvolk wel 

4000, maer men wiste niet waeromme dat gereed gemaekt was. God doe 't wel 

gaen! 

In de paschweke zoo begonste eeniegelijk poorter zeer vervaert te zyne; want alle 

prochien ontrent der stede die moesten geven contributie, of die van Oostende 

wilden hun- 


223 

lieden verbranden; want zy die hadden gesommeert op zulke pyne, zoo moesten 

die van Brielen, S te Jans, Zillebeke en ja van gelyke de meulens, die stonden van 

aen de stede, 't welke maekte groote confutie dat zijn Maj t ., die schande gedaen 

was, zulk eenen machtigen konink, maer 't gemeene kwam er argst anne dat zy 

aldus aermlijk geregiert waren. Godt, den heere, doe 't wel gaen! 

Op den 27 sten april, zoo zuyverde men de vaert van Nieuwpoort naer Brugge en 

men zeyde dat de schepen, die zouden passeren met contributie, elk schip 26 

guldens geven zoude, 't welke waerachtig was, ende noch veel meer, alzoo men 

hier naer hooren zal. 

De naervolgende weke, den 28 en 29 april, zoo scheen dat de Brugsche vaert zoude 

gezuivert geweest hebben van de Duytsche en de Irsen; maer zy lieten 't werk staen; 

want zy 't selve met ruste niet doen en konsten; maer die van Brugge ziende dat 

hemlieden geen vievers en konsten toekomen hebben geaccordeert door noot dat 

die van Oostende, alwaer men zeyde waren gekomen gedeputeerde van de 

koninginne van Ingeland, wegens dat zy zelve de vaert zouden zuyveren om de 

schepen te doen passeren om naer Brugge te mogen komen, en veraccordeerden 

dat zy die van Ostende zouden convoyeren de zelve schepen, uyt vreese zy zouden 

afgesteld wezen van de Irsen en de Duytsche, en hadden daer vooren wel 2000 

guldens; hoe wonderlijk laet Godt dat alles geschieden dat eene stede, die men zoo 

kleyne geacht heeft, geleken by eenen zulken machtigen koning van Spanje, zoo 

dit Vlanderen dus kwelt! Men zeyde voor waer dat de gedeputeerde t' Oostende 

hielden zitdag om alle prochien, die hemlieden presenteerden zouden laten 

vermaken, om te mogen contribuërene voor vijf ofte ses maenden, en 


224 

men zeyde dat t' Oostende veel volk in gekomen was; te peerde en te voet, en die 

niet en wilden contribueren wel te castyden; want in 't land geen ofte luttel werre 

was; want zijn Altese getrocken was naer Spanje; daer elk gemeene man zeer t' 

onvrede was; vele prochien die vreesden af gelopen te zyne contribueerden tot 

Ypre aen de poorte; want het voetvolk van Lamsaem en de peerden van Ypre, onder 

capiteyn Bulteel, lagen tot Nieuwpoort, zoo dat de Oostendenaers, zoo men daer 

naer gehoort heeft, secretelijk binnen der stede geweest hadden drie ofte viere, 

waeromme dat men ordonneerde dat men dobbel wachte hield ten dien oorzake; 

want elk goed mensch binnen Ypre begonst zeere te vreesen door zulk aenhooren; 

maer die Godt, den heere, bewaert is wel bewaert; want men moet zijn toevlucht 

nemen tot Gode in zulke zaken, als de rechte overheyd berooft is van hunlieder 

wijsheid. 

Op den vierden zaterdag, zijnde 's nachts, zoo zijn gekomen zeer vele 

Oostendenaers, en hebben hun lieden overgesteld de vaert van Ypre ontrent de 

Craye-brugge, ende zijn alzoo gekomen tot Renynge ontrent den middelnacht, en 

waren wel sterk 250 mannen, latende ontrent 20 mannen bewaren de eogge, daer 

mede zy overgekomen waren, en hebben terstond de plaetse ingenomen, en hebben 

voor 't huys beleyd van den pastor, hem vangende in zijn hemde en nemende alle 

dat er bin den huyse was, vangende noch andere diversehe persoonen en ten 

laesten staken het vier, zoo dat d'een helft van de plaetse gans afbrande met al het 

goed, daer binnen zijn zy alzoo met de gevangene en metten buyt door getrocken. 

Op den 5 den meye, zondag zijnde, en midts dat er vier gezien was, zoo zijnder in 

den nuchtenstond 8 peer- 


225 

deruyters van die van Ypre, die gekomen waren van Nieuwpoort met eenen trompet 

uytgetrocken en dat in het kwartier van Rousselare, Meulebeke, Thielt, Ysegem, 

om te zouken aventuere, loopende alle de quartieren doore, en quamen 's anderdags 

wederomme t' huys, bringende twee hoen en een poitronael mede, zeggende dat 

zy dit van Oostende genomen hadden. 

Op den 7 sten meye, zoo kwamen de Oostendenaers zeer sterk in 't land, want de 

maren kwamen datter wel 400 waren gepasseert tot Merckem, zoo dat aen alle 

poorten den capiteyn Carette was gekomen, zeggende dat men goed scherp regard 

zoude mogen houden; maer die van Poperinge hadden ontfangen brieven dat se 

in de oogen waren van 't zelve volk, zoo dat die van Poperinge meest alle vluchten, 

en ook Vlamertinge en Elverdinge, elk kwam binnen der stede, die wat te verliezen 

hadde, 't welke deirlijk was om aen te zien dat het zoo moeste geschieden; God 

betert! Maer die van Belle en Belleambacht hoorende voorzeker deze kwade roepen, 

hebben meest alle in de wapen gestaen, verbeydende wat dit geboefte van de nacht 

uytrechten zoude; want het was volle mane, soo dat den geheelen nacht zoude 

wezen manegeschijn, maer de Oostendenaers verstaende dat er werre was en 

hebben niet uitgerecht. 

Op den 9 sten meye, 's nuchtens, donderdag zijnde, zoo sloech het trompet van de 

perderuyters van Bulteel, want met dien kwaden roep waren ontboden van 

Nieuwpoort naer Ypre, en dit trompet sloech omme te gaen doene convoey, want 

't donderdag was en als alle volk vergadert was, zoo kwam den hoogballiu ende 

den voocht, mijnheer van Foexvrye, metten voorschepen by de zelve ruyters ofte 

carabijns met hunlieder capiteyn, en deden afzitten alle de gas- 


226 

ten, die het zondags te voren uyt hadden gezijn om Oostendenaers te zoeken, en 

waren hunlieder gewerre afgenomen, ende daer naer in de vangenisse geleyd van 

den hoogballiu; want 't waren de principale van de bende, als Coornhuyse, Steenland 

en meer andere, want zy hadden wat uitgerecht, alzoo men hooren zal. 

Op den 9 sten meye, 's nachts of in den nuchtenstond, zoo overleet zeer haestelijk 

jonker P r . Ymeloot, den ouden; want hy 's dachs te vooren noch fraey en gezond 

was. Godt gedinke de ziele! 

Op den 11 sten zaterdag, 's nuchtens, zoo clopt het zeere op de kerke, en 't was 

Valcke, den hoogballiu van Vuerene, die met eenig volk passeerde van buyten 

omme, en men zeyde dat hy mochte sommeren alle prochien die contributie gaven 

aen de Oostendenaers, uyt welke groote apprentie was van eenen kwaden tijdt voor 

dezen schoonen somere. 

Op den 12 sten meye, zoo was op de vaert van Ypre, ontrent Jasper Vergoetens, ja 

zelve binnen den huyse, midts dat onder Merckem is, en gaven contributie, alwaer 

vele Oostendenaers in huys lagen op de vaert; zy hadden vastgehouden alle die 

bin den huyse waren om datter geen raport voor den man loepen zoude, ende 

wachten aldaer de vente van Diesmude, hetwelke t' Ypre pacht was, ende midts 

dat passeerde naer den noene zijn uit gesprongen, en hebben den schipper 

gevangen Jan Roels, en alles gerooft dat hun diende, 't welke t' Ypre maekte een 

groote beroerte. 

Op den 14 sten , zoo kwam de mare van de gone die kwamen van Dixmude, dat Jan 

Roels, schippere van Ypre, die de vente voerde van Diesmude, dat hy zeer jammerlijk 

ver- 


227 

moort was ontrent het Koekelaersveld, en op den zelven dag zoo kwamen die 

Oostendenaers, en haelden bin een maertdag, daer de stede van Dixmude vol volk 

was, de coeyen vast aen de stede van Dixmude by schoonen claeren dage, latende 

de landslieden passeren en repasseren zonder misdoen, want over die zyde van 

de vaert gaf het al contributie, maer over de andere zyde, wezende Vuerenambacht, 

die en wilden niet obedieren, en aldus halden zy wel 100 coebeesten en dreven die 

dore, en daer bleven veel Oostendenaers, liggende in de kerke van Beerst, een 

halve myle van Dixmude; aldus stond den tijd zeer kwalijk. 

Op den 18 sten meye, zaterdag zijnde, zoo was daer tamelijk veel volk van landtslieden 

binnen der stede, en daer was redelijk coorn ter maert, en ook zuyvel met wel 

beestiael in de coemaert, en het coorn bleef in state; maer de landslieden kwamen 

veel te gerustere mette contributie, maer de Oostendenaers lagen deze voorgaende 

weke meest altijd ontrent de stede, alsnu hier 9, alsnu hier 15, te Zillebeke, te 

Vormeseele, te Dickebusch, en alsnu hier, alsnu daer zoekende te becruypen eenige 

poorters, zoo datter niet eenen poorter uytter stede en hadde durven gaen tot de 

oude vesten; en van deze voorgaende weke hadden uyt de stadt geweest, om 

hasaert, 9 peerden van der stede, alle carrabijns met eenen van de trompetten, en 

en hadden niet gequeten om te zoeken Oostendenaers, maer ter contrarie hadden 

zelve gemaekt de Oostendenaers ontrent Meulebeke, om welke vul fait zy alle 9 

gevangen waren; maer den trompet was ontslegen doende zijn ontschuld, want de 

andere hadden hem daer toe gedwongen; men coutte zeer dat zy kwalijk uyt zouden 

geraken, want op den 18 meye, lagen alle achte in de vangenisse, en den 14 sten 

ofte 15 sten zoo was capiteyn Lamsaem gecasseert met alle zijn volk, en Bulteel 


228 

van gelyke; maer men zegde dat Bulteel zoude opnemen 20 peerden en 40 

voetknegten om te doene convoey. Godt doet wel gaen! 

Op den 20 sten meye, zoo hebben de heeren van der wet omme gegaen van huyse 

te huyse de stadt door met elk eenen capiteyn van de poorterie, met sergeant en 

de clerken van den crijschsraed, hebbende met hun de instructie van de 

beschryvinge, tenderende om bezouk te doene van den staet in de menage van 

eeniegelyke, om daer naer te taxeren het fluwel, geld; zoo daer naer van de zelve 

weke wierden vele, maer niet van de rijcxste, ontboden, om hun te komen hooren 

taxeren, of ze iets daer jegens wisten te zeggen, maer men handelde redelijk, de 

eerste en tweede liste vooren, maer de reste moest voor de betalinge; want om te 

vinden de 50,000 de maend, zouden de nieuwe liste inkomen den eersten juny. 

Op den 21 sten meye, zoo trocken onze heeren van der stede en van de casseleryen 

van Ypre naer Vuerne; want daer was geschreven van de gedeputeerde van Ypre, 

die tot Brussel laegen, dat den vyand hadde vooren eenige entreprise te doen in 

Westvlanderen, en om daer in te voorzien zoo wilden die van Ypre de zake handelen 

met die van Vuerenambacht en Vueren, want Vuerenambacht geen contributie en 

gaf. 

Op den 22 sten meye, wezende cruysweke en Assencionsavond, mette kwade roepen, 

zoo was 't geboden dobbele wachte, en ook te meer omdat costume was dat het 

feeste t' Ypre placht te zyne, zoo moest hem elck daer naer reguleren. 

Op den 23 sten meye, wezende Assencionsdag, zoo was 't 


229 

dobbele wachte, twee notable en twee adels, en men dede maer open de poorten 

voor peerden en wagens, en die gepasseert zijnde, was daer maer open een wincket. 

Op dezen dag overleet haestelijk F s . Velle, ende daer regneerde vele haestelyke 

ziekten, en het volk stierf zeer soebietelijk, en het was te vreesen dater waere hitte, 

wel mochte uytreysen eenige smettelyke ziekte, als peste, romenysoen, ofte andere 

heete ziekten, maer Godt is voorbiddelijk want men hadde in t' coevent van de 

Fremineuren een week lang alle dagen een sermoen gedaen, ende de lange weke 

voor Sinxen, zoo dede men in het covent van de Predicaren ook van gelyke een 

week, uytgenomen den zaterdag; men drouch processie, en men dede eene schoone 

misse, en men preekte alle dage. 

Op den 30 sten meye, wezende donderdag, zoo kwamen binnen Ypre de 

commissarissen van de conincklyke Maj t . om de wet te vermaken voor het jaar 91, 

en midts de sorgelyke tyden van 't reysen, zoo ontboden mijnheeren van der wet 

capiteyns, die hem hielt op de sterckten om jegens de commissarissen tot Waesten 

te trecken met wel 50 soldaten en met capiteyn Jean Bulteel, wel met 40 peerden, 

en die van der stede zonden mede 30 borgers, zoo ontrent den vijf uren wiert er 

zeer op te kerke geclopt, en 't vendel van de voetknegten en den standaert voor de 

peerden staken beyde uytte, zoo zijn zy zonder dangier binnen der stede gerocht, 

en elk is naer zijn logist getrocken, en van daer met mijnheere den Bisschop gaen 

souperen naer costume. De commissarissen waren: mijnheere van Croysille 

mijnheere van Hollefault, Mon s . le Croix, en in de plaetse van D'Assoneville zoo 

kwam mijnheer van Sweveghem, en zy waren ook wel voorzien van fraye peerden, 

wel toegerust 


230 

met cloucke mannen, met goede poitronaels en andere gewerre, alzoo den tijdt wel 

bewees, want overal wasser kwaed volk genouch. 

Op den 21 sten meye, 't welke was eenen vrydag, zoo luyde het clocxken op de Halle 

ten ses uren, en verzierde men het pertick met meyen en met tapitserie, en ontrent 

den xi uren waren de nieuwe wethouders van 't jaer uitgeroepen, present 

commissarissen, by den greffier Coodt. 

Voocht: jonker Jan van Hallewijn. 

1 Schepenen: jonker Ferdinant van Lichtervelde. - 2 Jonker Geleyn Bulteel, heere 

van de Clyte. - 3 Jonker Jaques van de Kerckhove, d'oude. - 4 Jonker Jan de Serf, 

filius Jaques. - 5 Geleyn van den Brouke. - 6 Charles de Corte. - 7 Pieter Navegers. 

- 8 Andries de Wilde. - 9 Jean de Gruyttere. - 10 Nicolays van Thunne. - 11 M e . Jan 

Van Dycxsmuyde. - 12 Francois de Sommere. - 13 Nicolais Hercules. f s . P r . 

Naer den eedt zoo zijn de nieuwe wethouders mette oude wet t' samen mette 

commissarissen gaen eten op de Halle. 

De vier hooftmannen: 

1 Christiaen Rijckebusch, van de poorterie. - 2 Jooris Vermersch, de jonge, 

draperie. - 3 Jan van de Capellle, gemeene neringe. - 4 Olivier Ymeloot, van de 

vulderie. 

Ende naer den noene heeft men naer de maeltijdt de rekeninge van de stede voor 

commissarissen gepasseert. 

's Anderdags, den eersten wedemaend, zoo was 's nuchtens de wet van der zale 

en casselerie van Ypre vermaekt, 


231 

by de commissarissen en om datter kwalijk vindelijk waren persoonen idoene, midts 

den kwaden tijdt, zoo wasser van de ix schepenen vij gecontinueert, en mijnheere 

van Zillebeke was gemaekt voorschepene en noch een anderen nieuwen en 's 

noens zoo was de maeltijdt. 

T' Sinxendage, 't welke was eenen dag van devotie, zoo hebben commissarissen 

alsdan gereposseert en devotelijk ter kerke gegaen en elck heeft dien dag 

gecellebreert. 

Op den 3 den wedemaend, 's nuchtens eer de poorten open gingen, zoo heeft het 

op de kerke geklopt, ende 't waren die van Belle, wel 150 mannen, zoo soldaten, 

die opgenomen waren, als de gilde van de busse, en kwamen om de 

commissarissen, die de wet gingen vermaken tot Belle, en de peerden van Ypre 

trocken ook; met den ses ure waren zy al vertrocken, want commissarissen waren 

bereet, en met den sorgelyken tijdt dat zoo peryculeus was te reysen, zoo die tot 

Belle van doene hadden, reysden mede, want 't was goed convoey dat t' samen 

vertrock. 

Op den 4 den van wedemaend, 't welke was den tweeden mestdag in de Sinxendagen, 

zoo 's nuchtens wat voor den dag, al welken tijdt van den jare de dagen ten langsten 

waren, ende 't was ook manegeschijn, zoo zijn de Oostendenaers gekomen tot 

Waestene, ende den meestendeel van de ingezetene, die wat te verliesen hadden, 

sliepen over Leye, zoo daer was eenige wachte; niet jegenstaende zoo zijn de 

Oostendenaers aldaer gekomen door de Dovye ende het getal is kleyne, die binnen 

Waesten waren, en het begonst dag te zyne, zoo begonsten zy te pillierene. Die 

van Waestene ziende dat zy kleyn hoop waren begonsten byeen te cruppen, en zy 

hun niet betrauwende zijn vertrocken; 


232 

zy namen den wagemaker gevangen, en lieten die met hun, en die van Waesten 

hebben hunlieden gevolgt, komende by den Gabbaert, zoo schoten de 

Oostendenaers zeere in den hoop van Waestene, zoo dat zy er wel 6 ofte 7 kwetsten, 

en zijn getrocken in busschate daer den hoop lag, men zeyde wel 200, zoo hebben 

zy den armen man, den Wagemaker by name, genomen, en zyne ooren afgesneden, 

ende zynen neuse, zonder hem te slaen ofte te smyten, zeggende: ‘Gaet henen, 

zonder letten, ende zegt tot Waestene deze woorden: Om dies wille dat gy wilt 

beletten elcken die u ront omme ontrent liggende geen contributie te geven, zoo 

zullen wy alle die van Waestene aldus tracteren, niemand en zal vry gaen, wy zullen 

alle die wy crygen, 't zy klein ofte groot, 't zy man ofte vrauwe, alle de ooren en de 

neusen werren.’ Aldus hebben zy dezen armen mensche laten gaen; deze komende 

tot Waestene heeft zulk rapport gedaen, 't welke brochte een groot allarme onder 

het gemeene, want daer en was geene werre jegens dit kwaed geboefte; want de 

overheyd van den hove, als zijn Altese, en slocch geen schade dan 't arme gemeene 

generael van Vlanderen en van Brabant met groote taxatie overviel. Och, klaegelyken 

tijdt, dat wy Godt, den heere, aldus vertoornt hebben, dat hy ons aldus castijdt; Godt 

helpt ons! Deze Oostendenaers vertrocken naer Langemaerc, en aten en dronken 

daer en betaelden, maer vingen vier gasten, die knapen waren van eenige pachters, 

om dat zy waren gecleedt gelijk soldaten, 't welke zy hunlieden opleyden en leeden 

de zelve mede, en deze Oostendenaers waren zeer gram en spytig; want zy waren 

gekomen om de commissarisen te bespringen, en hadden gelegen ontrent in de 

Fresen-berg, maer de commissarissen waren van 's daegs te vooren door, zoo het 

voorzeyt is; zoo trocken zy alzoo naer Waesten om dit exploot te doene, waren tot 

Langemaere geteld by twee hondert, etende 


233 

en drinkende aldaer, ende begeirden in de kerke te gane, maer de prochianen die 

hadden't geern belet; maer 't en mochte niet wezen, 't moeste geschieden, hadden 

de wete dat 'er twee gasten in waren, die gedient hadden capiteyn Sanders; komende 

binnen de kerke, hebben gevangen genomen beyde de gasten ende namen nog 

bovendien vier roers en eenige pijcken; komende op 't kerkhof, zoo wilden zy den 

eenen gaen vermoorden op 't kerkhof, maer waren't verboden van de prochianen; 

hem leydende met hunlieden hebben hem buyten Langemaere op den kant van 't 

busch van Oudt Hulst jammerlijk vermoort, en die van Langemaerc hebben hem 

gehaelt, en op het kerkhof begraven; want hy gestorven was goed catholijk. Godt 

wilt de ziele en alle gelovige zielen gedenken. 

Door dien dat men geware wiert binder stede dat men begonste rondomme de stede 

te geven contributie, en datter kleyne apparentie was van eenige beteringe, zoo 

hebben de heeren van der wet, door dien mijnheere van de Clyte was wethoudere 

en Charles de Corte van gelyke, de welke beyde capiteynen waren van de poorterie, 

zoo hebben mijnheeren voocht ende schepenen gestelt in de plaetse van Carles 

de Corte, mijnheere van den Bussche, en in plaetse van mijnheer van de Clyte, 

Guilliame van de Kerkhove, den jongen, voocht van weezen, afgaende 

voorschepene, en een der twee nieuwe lieutenanten moest zorge dragen voor de 

bewaerenisse van der stadt by nachte en by dage, en mijnheeren die hebben voorts 

geordonneert dat niemand van de wachte van de poorten en mochte gaen voor die 

op den noene gesloten waren, en dit al om de groote peryckelen daer in dat de 

poorterie was mette stede; want met dat men overal gaf contributie waren dagelijks 

rondomme de stede de Oostendenaers. 


234 

Op den 14 sten wedemaend, zoo was 't Sacraments dag ende men drouch maer 

processie van devotie; daer en gingen geen gilden omme om den kwaden tijdt, met 

dat overal den roep was mette contributie; want het scheen 't en ware door de hulpe 

Godts 't zoude mogen overal gaen, omdat men geen hulpe en dede den arme opene 

plaetsen. 

Ontrent dezen tijdt hielden die van Belle sterke wachte; want zy en wilden geen 

contributie geven, maer hebben opgenomen wel 200 soldaten om hunlieder plaetse 

ofte stede te bewaren, en die van Eeke, Nieuwkerke; daer warender cenige van 

Nieuwkerke die zonder consent van wetten en van hun overheyd hadden 

geaccoordeert mette Oostendenaers om te contribuecrene, ende die van Belle 

verstaen hebbende hetzelve, als zy t'huis gekomen waren, hebben die by nachte 

van hun bedden gehaelt ende gevangen genomen en geleyd in de gevangenisse, 

en midts dat Belle was een opene plaetse, zoo en waren die van Belle niet gerust; 

maer hebben die geleyd tot Armentiers in de vangenisse, om hunne verzekerheyd; 

aldus was 't eenen wonderlyken kwaden tijdt, maer daer en was niet met allen 

punicie gedaen. 

Op dezen tijdt zoo zeyde men voor zekere dat de stadt van Zutphen hunlieder over 

hadden gegeven in handen van die van Holland ende Zeeland van noots wege; 

want zy langen tijdt hadden belegerd geweest, en geen secours hun gedaen, en dit 

gebeurde op den 27 van meye, en op den 10 juny, zoo vertrock zijn Altese met xii 

cornetten peerden en lichtte op vele voetknegten om Deventere secours te doene; 

want zy beschoten waren van den vyand wel met 30 stukken artillerie, en Niemege 

in Gelderland was ook benauwt, zoo het scheen dat men in Braband zoude wat 

daer toe doen, maer 


235 

in Vlanderen daer gink 't al verloren; want die van Oostende waren gevreest overal, 

zoo dat elke prochie zeer bezorgt was om in tyden te komen om te contribueren; 

want met datter zoo vele prochien contribusie gaven, liepen overal vry; want den 

xvi juny waren der tot Wervicke wel 150 Oostendenaers, die daer caetsten en 

bollende waren. Godt wil 't beteren! 

Op den 20 sten van wedemaend, wezende klein Sacramentsdag, zoo is mijnheer van 

Focxvrye vertrocken metten pensionaris M r Bossaert de Schildere, mitsgaders alle 

de peerden en sommige die convoey deden, alle te samen naer Brugge; men zeyde 

voor zeker dat zijn Altese met den raed van State geconsenteert hadde dat den 

gouverneur van Sluys, spaenjaerd, zoude wezen chef om in eenige zaken te beletten 

het uytloopen van die van Oostende, 't zy met eenige blockhuysen ofte sterckten 

te belegeren, zoude consenteeren dat dezen grooten heesch, die geconsenteert 

was, en ook ter execusie was dat men die gaf dat zijn Altese den zelven heesch 

zoude laten, 't welke beliept 50,000 guldens de maend, dat men die zoude 

employeeren te dien fine alleene, om Oostende te beletten dat se zoo niet en zouden 

doen contribueren, alzoo zy bynaest half Vlanderen hadden daer toe gebrocht, en 

de Leden van Vlanderen vergaerden zeer sobitelijk om hier in te voorziene; 't scheen 

dattet wel zoude mogen veranderen. Belief het Godt. 

Op den 22 sten wedemaend, zaterdag zijnde, zoo was 't schoon, goed wedere naer 

den tijd, en het coorn bleef in state; de boter galt vii ofte viii groote 't pond, en er 

was eenen goeden somere op handen, en een zeer goed ghers jaer, indien de vette 

beesten mochten blyven in 't ghers, zouden 


236 

wel mogen geraken, wel vele vette ossen ende coeyen te vinden; de vruchten die 

aen het land staen, nu ontrent S te Jansmisse, waren uytnemende schoone. 

Op den 21, 22, 23 sten van wedemaend, zoo isser overgekomen een klein vrauwken 

binnen der stede van Ypre in een klein cabinet, en was gelogiert in 't Sweerdeken 

en gevraegd consent aen mijnheeren vocht en schepenen, 't welke mijnheeren 

hebben geconsenteert, 't was te zien voor eenen halven stuyver elk mensch; 't was 

de minste persone die noyt in Ypre en was gezien: zy was oudt, Palm-zondag 91, 

sestig jaer, geboren van Peteghem by Deynze; zy was lang drye vierendeelen en 

half, zy en hadde noch bulte noch voren noch achtere, genaempt Margriete, en 

hadde eene zuster overleden, die zeer lanck was, hadde byna by alle de princen 

van Europa gezijn, als by den keyser Rodolfus, by den koning van Denemerk, by 

den koning van Sweden, by den koning van Polen, by den koning van Bohemen, 

by de koninginne van Ingeland, by den vorst van Cleve, by den prince van Parme, 

en by den hertoge van Saxen, by den ceurvorst van Ments, en was geëxtimeert by 

alle de voornoemde heeren de minste, by hun noyt gezien. Dit hebbe ik willen stellen 

voor memorie, om indien mijn schryven naer mijn dood mochte gezien wezen, om 

die 't by aventuere, nu kinderen wezende mochten zeggen, 't was zulk cene 

persoonage gelijk ik zelf geconterfait hebbe, zoo men zien mach. 

Op den 23 sten van wedemaend, zaterdag zijnde, zoo bleef het coorn in state, maer 

's nachts ontrent den 10 uren zijn de Oostendenaers gekomen wel sterk vijf ofte 

ses hondert mannen, meest alle Ingelsche en zijn overgekomen in Noortschoote; 

de vaert gepasseert ende van daer getrocken naer de 


237 

Perboombrugge, zoo zijn zy over de vaert gekomen by het Hasewindeke, geloopen 

in 't land van Vlanderen, en alzoo vele beesten byeen vergaert eer daer werre was; 

maer alzoo haest als 't geweten was, zoo was in geheel Veurenambacht allarme; 

ja dat tot Bergen en tot Cassel gerochte en tot Ypre, zoo zouden uyt Ypre getrocken 

hebben den hoogballiu metten greffier naer Rijssele, ende de poorte was open 

gedaen ten iiij uren; maer midts deze kwade maren zoo en reysde men niet, maer 

zonden het convoey dat met hunlieden zoude gereyst hebben naer het kwartier, 

daer de beroerte was; zoo die van Cassele die kwamen wel sterk naer 

Vuerenambacht wel iij duyst mannen zoo datter vergaerden in Vuerenambacht wel 

v m mannen, maer deze Oostendenaers roofden Loo, en hadden byeen vergaert wel 

ij e en xx ossen en koeyen, staken die duer de vaert en vertrocken naer Merckhem. 

Alle het volk byeen wezende vonden geradig; midts dat die van Vuerne wel 50 

peerden, hoorende het allarme terstond trocken naer Nieuwpoort om 50 peerden, 

die daer lagen, Italianen, om t' samen den weg af te loopen den hoop; dit verzekert 

zijnde hebben hunlieden gevlucht; zy ziende ende de wete hebbende zijn getrocken 

mette beesten naer het Busch van Oudthulst ontrent Hantsame alwaer men zeyde 

dat alle de gaten beleyd waren daer zy moesten passeren; want alle de landswerre 

hadde vliegende vendels, meest de Casselaers; maer 's anderdags zoo hadden zy 

geabandonneert de koebeesten, en hadden gevonden passage, en zijn wel doore 

gerocht met xxx gevangenen, aldus was' er blijdschap ende rauwe; want die hunlieder 

beesten hadden wederomme die waren verblijd, maer die hunnen vriend gevangen 

hadden, waren zeer bedrouft, en die Oostendenaers hadden binnen Loo, twee 

persoonen vermoort, en drye op den dijck; en tot Loo lag eenen malefacteur in de 

vangenisse van nederlage; die ziende dat vyand was 


238 

riep zeere door de traillie om verlost te zyne, zeggende: ‘Ik moet corts sterven.’ 't 

Welke zy hoorden, verlosten hem. 

Op dezen tijdt zoo begonstet niet wel te gane, want die van Diesmude hadden 

verloren eenige soldaten van die van Oostende, waerof dat die van Diesmude 

verwytende deze dood, die van den Vrye dat zy die hadden aen den hals gebrocht, 

uyt welke occasie die van Diesmude en wilden alle die contributie gaven in hunne 

stede niet; zy moesten hunne maert houden buyten der stede; aldus begonstet 

kwalijk te gane. Binnen 4 ofte 5 dagen naer dat die van Diesmude alle die contributie 

gaven niet en hadden willen in de stede laten komen, zoo heeft den gouverneur 

van Sluys gezonden eenen brief aen den gouverneur van Diesmude, dat hy met 

zulke zaken zich niet moeyen en zoude; want zy 't selve deden met consent van 

den hove; want dezen gouverneur van Sluys was gelyken last van West-Vlanderen 

gegeven. 

Op den 6 den julet, wezende zaterdag en maertdag, hielt men sterke wachte, want 't 

land van Vlanderen stond in eenen soberen staet, door dien, zoo 't scheen, hem 

van de heeren, die 't last hadden, hunlieden niet zeer en moeyden, anders dan 

groote heeschen verdincken en die ter executie brengen, en wel 't gemeene doen 

opbrengen en al dat men Oostende voor die van Vlanderen werren zoude, en 't was 

altijdt verre jaren best; immers hebbe ik dat willen noteren voor memoire en 

naerkomers, maer ben verhopende dat die beteren tijdt verwachten. 

Op dezen voornoemden zaterdag, was 's avondts eene 


239 

uytroepinge gedaen ontrent den zeven uren, want daer waren, kwade maren 

gekomen van Diesmude, want men sprak er vreemdelijk af, door dien den officier 

ontboden was op den voornoemden dag om haestelijk tot daer te komene, want 

daer hadden eenige zaken op handen geweest van verraderie, en daer wasser 

gevangen alzoo hier naer zal gezeyd worden breedere. Omme de groote leugenen 

die men loog, zoo hebben mijnheeren op doen roepen dat hem eeniegelijk zoude 

wachten te zayen kwade maren of zy wisten hunlieder acteur of hoorden iemand 

eenige zaken dat de stede contrarie zoude mogen wezen, 't zelve te komen te 

kennen geven, aldaer dient gezijn, op de boete van x ℔. en correctie; voort dat men 

alle planteryen, hagepooten, boomen afwerren zoude binnen viij dagen tot de oude 

vesten op gelyke boete, en dat hem niemand zoude mogen met eenige vruchten 't 

zy coorn, havere, boonen, vlas, ofte wat dat zy, te zayen binnen het bedelf, op gelyke 

boete. 

Op den 9 sten julet, zoo kwam in eenen voetloopere, die de stede 's dachs te vooren 

zant naer Diesmude, en den gouverneur, wezende Spanjaerd, hadde uitgezeyd 

eenige borgers, ende in de zelve waren twee lieutenanten van de capiteynen van 

de poorterie, ende obedierden en hielden hun buyten; maer protesteerden ende 

hadden hulpe van de wet ende van den pasteur metten deken, en hadden 't zelve 

gezonden ten hove, begeerden opgerecht te hebben hunlieder op zyde dat verraders 

waren, zoo daer warender noch eenige gevangen, maer geen van der stede, zoo 

M r Baudewijn, den officier van Ypre, die wasser noch, en op den viij zoo was 't 

maertdag, en midts dat den anderen maertdag geen Bruggelingen ofte die contributie 

gaven en mochten binnen komen, maer dat was gedaen; nochtans daer en kwam 

noch 


240 

zoo veel volk niet als het wel hadde mogen wezen, en in Vuerenambacht en wast 

't niet mogelijk het volk te doene, zoo zy lange gedaen hadden, want de 

Oostendenaers maekten alle dagen allarme op d'een of d'ander zyde, en en hadden 

binnen acht dagen uyt hunlieden cleers niet geweest. Godt wil 't beteren. Ook sprak 

men dat in Vriesland victorie was; maer wat 't was zal verder de waerheyd blyken. 

Op den 11 sten julius, donderdag wezende, zoo wasser 's nuchtens convoey, ende 

op den noene, als de poorten gesloten waren, zoo was Olivier de Koning, dit 

Kafkoentgen, wezende wonende op de Comeinstrate, met zijn jonkwijf en knape, 

hebbende daer zynen wagen en pert, en 't was binnen de Cruyse; zoo zijnder 

gekomen drye Oostendenaers, en hebben Olivier gevangen genomen en lieten dien 

knegt en jonckwijf gaen; maer terstond kwamen noch andere Oostendenaers toe. 

Eylaes, 't is eene arme zake dat men 's nuchtens opstaet en dat men niet en weet 

waer men zal slapen gaen. Godt, den heere, die wilt elk mensch pacientie geven. 

Op den 14 sten julet, zondag wezende ende cranke mane, zijn die van Oostende 

sterk geweest, midts datter eenen nieuwen Gouverneur gezonden was, die hadde 

by hem ontboden alle de prochien ofte ten meesten deel van die contributie gegeven 

hadden in het Brugsche Vrye, om met hem te komen accorderen, en bin dat zy daer 

waren, zoo ontboot hy alle het volk dat zy derven mochte van die van Vlessinge, 

Bergen-op-Soom en Axele op Oostende, om met zijn komste die van Vuerenambacht, 

zoo hy meende, gans af te loopen; zoo zijnder, op den 14 sten voorzeyt, uytgetrocken 

wel 15 ofte 16 hondert soldaten, maer daer waren wel in 200 vryebuyters; zy zijn 

gekomen met 't lege watere door de havene 


241 

tot Nieuwpoort ontrent den Haek, ende alle doore gepasseert komende in 

Vuerenambacht, hebben den brand gesteken in diversche pachgoeden, en alle de 

beesten vergaert, die zy konsten, om wederomme met 't lege water door te trecken, 

maer het kwam anders; want die van Vuerenambacht waren eerst in de werre en 

maekten allarme, dat die van Vueren uytkwamen met capiteyn Balcke met zijn 

peerdevolk, die van Nieuwpoort met hunne peerden en voetvolk en die van Dixmude, 

de welke hadden binnen, midts een beroerte datter onlangs geweest hadde, iiij 

vendelen Walen en Spanjaerden; de drie vendelen trocken ook tot assistencie van 

die van Vuerenambacht, en dat op den brand; die van Nieuwen Damme trocken op 

alle de speyen en lieten de weesschen snellelyk loopen. Deze Oostendenaers 

meenden hunnen buyt te bewaeren en te houden tot het wederomme leech waetere 

zoude wezen; maer midts dat zoo veele volk byeen vergaerde van Vuerenambacht 

en Bergambacht en hadden hunlieder ter straeten al gesteld daer die van Oostende 

met dry buyten zouden moeten passeeren; zoo hebben de Oostendenaers moeten 

den buyt achterlaeten en loopende naer de Zee, 't was alletoens volle zee, zoo en 

konsten zy niet passeeren; maer hadden vier oorlogschepen liggende, die hemlieden 

bevryden met groot geschut, zonder dat hadden zy er meest alle gebleven; immers 

de mare kwam zekere van die van Oostende dat kwalyk d'een heelft binnen Oostende 

keerde; Godt hebbe lof van zyne gratie in der eewigheidt! Die van Oostende 

koomende aldus 't Oostende en den nieuwen Gouverneur zeere mistroost zijnde 

dat aldus gegaen was, hadde vooren 't zelve te vrekene, zoo heeft hy ontboden van 

Cales en van Vlessinge en allomme dat men hem zoude zenden meer volk, hy 

zoude zijn lijf mede adventueren, 't welke hy geereech. Op den xviij van julet, zijn 

zy haestelyk uitgekomen 


242 

van Oostende, wel 100 mannen, wel voorzien mette capiteynen en men zeyde dat 

den gouverneur zelve mede was, en hadden vooren de stede van Meenen in te 

loopen, want het scheen dat zy zonder lucht niet en kwamen; maer daer was cenen 

Pieter de Focvere, die over zekeren tijd van die van Oostende gevangen was, een 

fray jongman, ende goed catholijk, ende en hadde geen middelen om rentsoen te 

geven, zoo moeste hy van nootswege hunlieden dienen, en dezen was mede in 

den hoop, en hadde zijn brood dagelijks gewonnen tot Meenene; komende tot 

Roeselare met den hoop heeft hem ontmaekt, en midts dattet daer ontrent zoo 

woest was en dat daer ontrent niemand en woonde, zoo was't dat hy kwalijk konste 

geraken te wege, en is immers gerocht tot Meenene, alwaer hy komende aen de 

poorte, en die van Meenene geen advertentie hebbende en hem ziende met volle 

geweirre, vraegden van waer hy kwam; hy zeyde: ‘Van Oostende.’ Zoo meende 

eenen poortere hem te doorsteken, maer hy gaf zijn gewerre, ende zeyde: ‘Leet my 

voor de heeren!’ 't Welke gedaen was; hy zeyde noch: ‘Indien de geheele macht 

van Oostende niet en komt om uwe stede in te nemen van den nacht, hangt my dan 

morgen op.’ Zoo heeft men subitelijk zonder te maken allarme metten trommel ofte 

mette clocke, maer deden't alzoo stille alzy konsten en bestelden de rampaerden 

rondomme met volk. In der middernacht zijn ze gekomen, alzoo hy daer voorzeyd 

hadde, en waren in de vesten, alwaer zy zouden in 't water hebben gegaen totten 

buyke; die van binnen maekten allarme, zoo metten trommele als met clocken, zoo 

dat zy altoens zagen dat zy te late kwamen; ziende dat zy daer niet aen en mochten, 

zijn zy vertrocken met schande en namen wederomme hunlieder retrette naer 

Roesclare, en lagen daer ook 's anderdags, niet wetende wat zy noch vooren hadden, 


243 

't en was geen deugd, Godt lof! Als die van Ypre hoorden hoe veel volk dat er uyt 

Oostende was, zonden 's nachts drye boden uytte, want niemand en wiste waer op 

dat zy het gemunt hadden; maer 's anderdags als zy waren vernemende hoe dat 

het te Meenene vergaen was, en dat zy noch tot Roeselare waren, geboden dobbel 

wachte tot Ypre; want men kan geen te goede wachte houden. 

Op den 24 sten julet, zoo zijn de Oostendenaers gekomen tot Kemmele, ten huyse 

van Costenoble, die getrauwt hadde capiteyn Rijswijcks dochtere, en 't was in den 

nacht, en hebben hem, Costenoble, gevangen genomen, ende 't huys berooft; maer 

hy niet willende met hun gaen zijn geloopen in den peertstal, halende beyde zyne 

peerden, en spanden die in den wagene, en reeden zoo met hem deur; nochtans 

Kemmele gaf hun contributie, maer Costenoble was winnende eenige gaege onder 

zijn schoonvadere, capiteyn Rijswijck, en om dies wille dat die Oostendenaers alle 

zaken onderhoorden, zoo hadde Rijswijck zijn pachgoet vercocht aen zijn 

schoonzone, xiiij dagen eer dit gebeurde, om dat de Oostendenaers dat niet branden 

en zouden. Van deze zelve weke hadde meester Boy, officier, justicie gedaen van 

twee ofte drye moetsaetgens, die over drye weken hadden den brand gesteken in 

Vuerenambacht, en waren tot Vuerene gevangen; ook zeyde men voor waer datter 

niemand van deze weke binnen Oostende geweest en hadde; maer dat de stede 

gesloten was; men vreesde dat zy weder wat uytrechten zouden. 

Op den 28 sten julet, zondag zijnde, zoo was in de capelle van den bisschop van Ypre 

gewijd en geconsacreert heer Jan Moortgadt, prelaet van Vormeseele, ende dat 

naer groot verdriet dat hy heeft moeten voeren ten opsiene dat Matheus 


244 

Moerreman, overleden prelaet, die overleet den iij sporkele 88, dat hy in den goeden 

tijdt over meer dan xx jaer geconsenteert hadde, dat den bisschop van Ypre, Rythove, 

zoude heffen en ontfangen alle jare van 't goet en inkomen van Vormesele 400 

ponden groote 's jaers, ende nu metten kwaden tijdt dat alle de goeden gebrand, 

geruwineert en bedorven ende vage liggende, zoo was't onmogelijk dat zulks zoude 

volkomen wezen, en immers by consente van den paus en bisschop waren 

commissarissen geordonneert en uytten dat den bisschop van Ypre zoude ontfangen 

ter eeuwigheid vichtig ponden groote by jare, en was ten dezen dage zoo gewijst. 

's Anderdags, maendag zijnde, den 29 sten julet, was de uytvaert gedaen van den 

overledenen laetsten prelaet, heer Mathijs Moerreman, in de kerke voorzeyd 

St.-Jacobs binnen Ypre, en hadde drye jaer en half overleden geweest ofte daer 

ontrent. Godt wilt zijn ziele ontfermen. 

Op den 3 den van oust, Thun-avond wezende ende zaterdag, zoo wasser luttel coorn 

ter maert, en het scheen wat te styven, maer door groote consideratie dat den nacht 

te vooren altijdt geregent hadde, en door de continuatie van dat altijdt bleef regenen, 

zoo was er te min coorn ter maert, aldus het bleef in state; maer daer waren eenige 

Oostendenaers gekomen, om dat 't Thundag was, en lagen op de westzyde van de 

vaert in 't huyseken van Jan Nootaert, dit Montigny, en verbeyden aldaer het 

Thundag-volk. Zy hadden daer geweest van 's nachts ten xii uren en hebben man 

en wijf vastgehouden, en hebben genomen drye van de zelve pachters van 

Vuerenambacht, namelyk Cornelis Dicx; op den zelven 


245 

wech doe men dit zelve gehoort heeft, op dezen Thunavond, is opgegaen een gheel 

capiteynschap. Op den Thundag zoo regenet zoo zeere dat de processie niet en 

zoude uytgaen; maer op den tijdt van viii uren en half gink de processie uyt, en 

komende aen de Swane, in de Boterstrate, zoo begonstet wat te regenen; door 

vreese dat het geduren zoude, namen zy haren keer door de Boterstrate naer het 

vleeschhuys; het begonste op te claren, gingen den geheelen ommegang, en den 

opvaert was besteld, en de vier gilden gingen den geheelen ommegank met hunnen 

hooftman; de poorten waren gesloten bin den ommegank, de reuse en de drake 

wierden ommegedregen ende aldus vergink den ommegank. 's Maendags, den v 

oust, zoo hielt het volk Thundach, en 's dijssendags van gelyke, en de reusen drouch 

men achter strate naer costume om te hebben drinckgeld, en Godt dank daer en 

gebeurde geen swaerheyd, zoo van de Oostendenaers als andere zaken; maer van 

deze weke zoo waren vergaert t'Ypre sommige van de casselerie om raed te houden 

jegens 't loopen van de Oostendenaers, en op den vii oust, zoo trocken zy met goed 

convoey uytter stede met die verstand hadden van te maken sterckten, om noch 

twee ofte drye te gaen maken op de Waesten causie, als tot S te Loys, te Wambeke, 

ende noch eene nadere Waestene; maer die sommige die verstand hadden zeyden 

dat het niet helpen en zoude. 

Op S te Lauwerensdag, ontrent den noene, zijn gekomen thien Oostendenaers by 

klaren dage, ende hebben ontrent Poperinge drye ofte vier pachters gevangen 

genomen, 't welke was een vreemde zake, zoo diepe in het land zulks te bestane, 

en noch lagen tot Poperinge wel 150 keurlingen, en deze gevangene met hun lieden 

door geleet. Die van Poperinge 


246 

't zelve verhoorende zijn meest alle uytgeloopen naer hun den geheelen nacht, zoo 

datter in geheel Poperinge niet xii manspersoonen t' huys en bleven; maer liepen 

al voor nieten. 's Anderdags zoo kwamen wel 100 voorby de stede, die naer huys 

trocken, maer en hadden niet gekregen, maer zy waren met de zelve gevangenen 

door naer Oostende, dat klagelijk was, dat de overheyd niet anders daer in en 

voorzach, dat men hunlieden niet en belette, 't welke wel doenelijk was. Binnen drye 

ofte vier dagen zoo kwam de mare dat 'er drye van de vier gevangene van Poperinge 

gerenssonneert waren. Andries de Nuwelaere moeste geven 100 en den gouverneur 

van elcken hondert guldens, 2-0-0 en twee guldens 's dachs; Clays Rijckewaert 

moeste geven 60-0-0 mette oncosten en Kramere, eenen armen duyvele, moest 

geven xxiiii guldens en eene tonne ingelsbier, en den vierden lieten zy gaen. 

Op onze Lieve Vrouwen dag, half oust, zoo hadden die van Oostende gemonstert, 

ontrent xl peerden van die zy hadden gerooft en kwamen met veel voetvolk, meenden 

wederomme een course te doene in Vuerenambacht en de peerden kwamen door 

het leege watere, en waren in Vuerenambacht en geen voetvolk, maer die lagen in 

de duynen en meenden alzoo over de oostzyde van de havene uit te krygen maer 

waren geadverteert, zoo dat die van Vuerenambacht allarme hadden, en die van 

Oostende meenden wat anders uyt te rechten, maer trocken door. 

Op den 23 sten augustus, zoo zeyde men dat gheel het hertogdom van Brabandt was 

veraccoordeerd voor een jaer met die van Holland en Zeeland, en dat men geen 

contributie meer geven zoude; maer zouden voor alle steden en 't platte land betalen 

xvi m guldens de maend. 


247 

Ook mede, zeyde men, dat deze van Ypre uyttrocken mette gedeputeerde van Ypre, 

die van der Zale, met xij ofte xvi peerden, en met 50 voetknegten, en trock met 

hunlieden dragende amonicie en hebben bezet met volk het casteelken tot Kastere 

by Roeselare, daer mevrauwe woonde, wezende weduwe, die zeer ontsteld was, 

ten opziene dat zy contribuerde, en wat zy zeyde 't en mochte niet helpen; zy 

warender binnen en blefver binnen of 't wel vergaen zal dat laet ik daer. 

Op den 24 sten oust, wezende Bartholomeusdag, naer den noene ontrent den ii uren, 

zoo was zeer onnozelyk dood gesteken eenen Jan Olivier Parmentier, en dat buyten 

de Boesingpoorte, en 't waren twee gebroeders Walen, die dienden onder Bulteel, 

in de Pille, en hadden hun dronke gedronken tot 'Schats overdrach, en kwamen ter 

Boesinkstrate, en hieuwen, korven al datter was; zoo dezen Jan hadde ook wat 

gedronken, en hadde lange soldaet gezijn om zijn kwaed regiment, en was van zijn 

wijf gescheen, maer waren byeen wederomme, en zeyde jegens deze Walen. ‘Wel 

zult gy al vry houden!’ Zoo kwamen zy beyde hem naer het lijf; hy trock zijn rapier 

uyt en zijn ponjaert nemende in elke hand gewerre eer ter weere was, zoo was hem 

van den eenen gegeven een steke recht onder zijn boeseme met een rapier, hy en 

sprak geen woord; maer viel en stierf terstond. Den eenen liep droncke naer de Pille 

en haelde zijn gewerre, trock daer mede doore, en den anderen wierd gevangen 

van den capiteyn Bulteel, en in de gevangenisse geleyd. 

Op dezen tijdt, zoo liep in het woord dat zijn Altese zoude wederomme trecken naer 

Vranckrijck met de gansche macht, ende dat Mansveld was gesteld in zijn plaetse 

in zijn absentie 


248 

om te gouvernerene deze Nederlanden, en ook mede dat de Spaenjaerden, die 

over veel tijdts over kwamen uyt Vriesland, dat de zelve ingenomen hadden om 

hunlieder betalinge drye steden in Braband, namelyk Diest, Leeuwe, en Herentaels, 

en hadden die lange bezeten, maer Dragon hadde die uyt gelicht, en men zeyde 

dat die uyt het land blyven zouden om 't selve te bewaren met Mansveld, en waren 

wel sterk 40 vendelen; voort zoo zeyde men dat de protestanten zouden uyt 

Duytsland gelicht hebben wel 16,000 voetknegten en 4000 peerden ter assistencie 

van den Navarois; maer eer zy gerochten uyt Duytsland wilden geld hebben, zoo 

datter apparentie was om dat dit volk die om 't ghelts wille dienen zoude mogen 

gewonnen zijn, zoo dat zy wel mochten geraken zelve partie van die best gelt gheeft. 

Op den eersten van september, S te Gillisdag, zoo het dags te vooren, zoo was't te 

Rijssel feeste, en om datter veel volk van Ypre was, zoo wasser convoey en hadder 

geen convoey geweest, zoo hadden zy besprongen gezijn van de Oostendenaers; 

maer daer en was niet gedaen, maer de zelve Oostendenaers hebben, 's avonds 

ontrent den negen uren, gegaen ten huyse Pauwels Goenoege, en hebben hem 

van zijn bedde gehaelt, en kwamen in Jan Capilliaus wede aen de Boesink-poorte, 

en haelden daer uyt x ofte xij kostelyke versen, gaende bevoort in de wede van 

Geleyn Lamotte, namen daer vijf excellente vette coeyen vast aen de Pille, alwaer 

men zeyde goede wachte gehouden te zyne by de soldaten van capiteyn Bulteel; 

maer men zeyde 's anderdags datter maer en waren van xxx, die men zeyden daer 

te zyne, daer en wasser maer drye, immers zy en maekten geen allarme: by 

aventuere zy sliepen of waren droncke; zoo zijn 


249 

de zelve Oostendenaers bet voort gegaen ende hebben daer by genomen de 

coebeesten van Jan Boukelion, en zijnder mede door getrocken naer Oostende, en 

en waren maer viij ofte ix gasten, 's anderdags mids dat men geen swaerheyd 

gehoort en hadde van den nacht, zoo de poorten van der stede waren open, eer 

men wiste van het verlies van de zelve coebeesten, de welke wel weerd waren 

ontrent 200 ponden grooten, en alzoo de poorten open waren, ontrent den 7 uren, 

zoo ten thienen daer naer trocken uytte ontrent x ofte xij peerden, maer Pauwels 

Goenooghe zeyde dat hy die hadde helpen dryven tot ontrent Roeselare, zoo was't 

al arbeyd verloren. 

Op den eersten september, zoo was't St.-Nicolays ommegank, den eersten zondag 

van september, en men droech schoone processie met schoone vele spelen 

sprekende personagen en gingen over de Leet. 

Op dezen tweeden van september, zoo vont men zoo late krieken dat men die noch 

cochte om vijf zeskens het pond, dat men geen menschen in 't leven en vond die 't 

zelve hadde gezien, en indien 't zulk schoon droog wedere zoude mogen blyven, 

daer was aparentie dat men zoude mogen krieken vinden op boomen half september; 

want 't was den schoonsten oust, God lof, alzoo aparentie dat men zulken oust niet 

en was verwachtende; want met ten eersten en dede 't niet dan regenen. 

Op den 8, 9 en 10 sten zoo sprak men zeere dat zyn Altese gekomen was tot Brussele 

met zijn zone, en dat er al gereetschap gemaekt was om te treckene naer Vrankrijck; 

want 


250 

Lamotte was al op de beenen mette amonicie en met 't geschut; want daer waren 

gekomen tot Dornyke wel 18 schepen met artillerie van Antwerpen, Mechelen, 

Brussele, en daer waren wel duysent convoeys peerden die lagen en vertoefden 

ontrent Douway en noch xvi cornetten peerden, alzoo dat men alle preparatie maekte, 

en men zeyde ook voor waer dat onzen koning van Spanje af gekomen was van 

Madrid uit Spanje, en den Bearnois, die men noemde den koning van Navarre onder 

de protestanten, vergaerde ook alle zyne macht van allen zyden: 't scheen dat de 

siege zoude vallen voor S te Quintin; want zy partie waren de Lyghe, en die van 

Holland en van Zeeland zochten Henric van Bourbon alle de assistentie te doene 

die zy konsten; want 't welvaren van 't land hing al aen Vranckrijck. 

Op den 14 sten , op dezen tijdt zoo zeyde men dat die van Oostende ingeroepen 

waren alle hunlieder volk, want met groot opstel dat in Vranckrijck was, zoo moester 

uyt Oostende vertrecken eenige vendelen, en hadden dit volk al in geroepen om 

dat zy de stede zoude bewaren, en 't scheen dat wat te betere reysen zoude wezen, 

voor eenen tijdt; men zeyde dat die van Vlessinge hadden gehaelt eenige van de 

notable van de stede van Roeselare om zeker oorzake, die zy hadden op die van 

Oostende. 

Op den 16 sten ofte 17 sten van september, zoo waren van den vyand gehaelt uyt de 

torre te Leeuwe-weede xi vette coebeesten op de Laeye by nachte, en behoorden 

toe David de Guysy, en de sesse waren vercocht en zouden 's anderdags gelevert 

geweest hebben, en leeden de zelve beesten by den band. 

Op den 28 sten dag van september, woensdag quatertemper wezende, zoo zijn die 

van Oostende gekomen by schoo- 


251 

nen klaren dage, en hebben voor Diesmude genomen wel 100 coebeesten, en die 

van Diesmude trocken uyt en carmouseerden; daer wasser eenige gekwetst en vier 

gevangen. 

Op den 20 sten september, corts voor deze weke zoo wasser tot Kales geroepen den 

paus van Rome met alle zyne aenhangers vyand van den koning, die men zeyde 

van Navarre, en men zeyde dat hy H c van Bourbon, den Bearnois, met sommige 

van zyne mynjens en sommige geestelyke polletycke zouden gaen kiesen onder 

hun eenen paus, 't welke zoude wezen een groot schisme. Ontrent half september 

zoo zijn de Geusen van Holland en Zeeland gekomen met groote macht in 't land 

van Waes, en hebben 't gepillieert en berooft, en een schoone onbeslotene stede 

genaempt S te Jans te Steene, alwaer dat in voorleden tyden was de schoonste 

peerde-maert, die men bin den lande vond, alwaer dat noch op dezen tegenwordigen 

tijd veel volk woonde, midts dat dit land van Waes hadde gegeven aen zijn Altese 

groote giften, zoo dat hy als het land van Vlanderen moeste opbringen vijftig duysent 

guldens de maend, zoo behielt hy voor hem dat land van Waes uytte, zoo dat zy 

niet en contribueerden in de zelve 50,000 guldens, zoo zaten zy in de ruste ende 

vrede; want Hulst was besteld met fray crijschvolk, zoo tot bewaerenisse van dit 

zelve land, zoo de garnisoenen van 't volk dat in Brabant was van de Geusen, die 

daer al uyt geëeten hadden, en al het kwaed gedaen dat zy konsten, die eer zy in 

Braband kwamen, hadden geweest ontrent Niemege, de welke wel sterk waren 

6000 mannen, zijn gearriveert ontrent de Neuse, wel met 100 schepen ende met 

vaste geschut, en zijn te lande gerocht, alzoo in 't land van Waes, en begonnen 

plonderen ende rooven ende alzoo meest het geheele land te incorporeren zoo dat 

zy groote 


252 

menigte van beestiael uytten lande gekregen hebben, en naer dat zy S te Jans te 

Steene hebben berooft ende verbrand, zoo hebben zy alle gereedschap gemaekt 

zoo naer zy dat land, te wetene de kwaertieren, die hunlieden bestel dienden, met 

volk bezet hadden dat hunne geen derre en mochte gebeuren van de zyde daer zy 

dochten dat hunlieder partie hunlieden zouden mogen bespringen, zoo hebben zy 

vergaert hunlieder volk byeen, en zijn getrocken, niet wetende by de ingezetene 

van den lande waer zy metten geheelen hoop bevaeren zouden en met het geschut 

mette amonicie en dat de ingezetene hemlieden niet en mochten behinderen, zijn 

gemarceert en met een onverwachte zaeke van dier, hebben Hulst beleid en 't 

geschut geplant en door dien datter veele landsvolk gevlucht was binnen Hulst, zoo 

op den xxiiii van September zijn de landslieden meester geworden van 't garnisoen 

van de stede en van de ingezetene, ende hebben voor den avond de stede gelevert 

in handen van den vyand met goet apoyntement dat de landslieden met hunlieder 

gevlucht goet, beestiael, zouden mogen vertrecken latende voor de poorterie 't last 

dragen van de reste, hebben voorts den vyand 't gheele land van Waes gedwongen 

te contribueren, en wilden hebben en strycken zijn Altese uyt 't zelve voornoemde 

land gehaelt hadden alle maenden wel twaelf duysent guldens, 't welk zy moesten 

consenteren, en hadden noch menig mensch berooft, trocken van daer en hebben 

't Sas ook beleyd; daer stond in een groote sterkte, waer op dat lagen twee vendels 

Spanjaerden, en een vendel Walen, maer en hebben dat niet konnen gekrygen, 

blyvende nochtans altijdts in 't land, zoo datter niemand van Gend naer Antwerpen 

en mochte reysen; daer vergaerde volk van de benden van ordynancie, maer 't liep 

lange aen, en de vyand versterkte alle dage. 


253 

Den eersten october, is den vyand opgetrocken naer hunlieder schepen, die wel in 

't getal waren van hondert, en hadden met hunlieder xxviij stukken artillerie en vele 

amonicie; maer hadden den wind noort-oost geheel hemlieden contrarie, en hadden 

aldoens wel slakelijk geweest hadder werre gezijn, maer als zy alle wech waren 

kwam in 't land van Waes 't volk van den prince van Simay, peerdevolk ende voetvolk, 

wel 6000, en kwamen de reste halen datter den vyand gelaten hadde; want 't was 

lange van den hertoge van Parma, zoo geuseert geweest, hy zont volk als het al 

gepillieert en berooft was. 

Op dezen tijdt zoo vertrock den hertoge van Parma uyt Brussele naer Vranckrijck, 

en Mansveld kwam gouverneren in zijn absentie, en daer was hope dat wel zoude 

mogen wat beter gaen, hadde zijn Altese niet alle de macht van 't geschut en 

amonicie met het crijschvolk met hem naer Vrankrijck getrocken. 

Op dezen tijd zoo liepen de Oostendenaers op alle de dorpen ontrent Ypre, als te 

Vlamertynge, Elverdinge, Reneghelst, Kemmele, en schooten ontrent Lokeren twee 

soldaten dood, van die tot Belle dienden. 

Op den 6 den october, 's nachts zoo kwam' er eene bode ter poorte wat voor den 

middernacht, met brieven, en den hoogballieu, die gink metten capiteyn van der 

nacht ter poorte, en was ingelaten, en zeyde daer hooge ende overluyd dat alle het 

crijschvolk dat lag voor Hulst, zoo wel de Spanjaerden als andere, alle te samen 

zeer haestelyk opgelicht waren met alle de peerden ende amonicie, en dat die alle 

door waren en vertrocken, maer daer en is niet af, zijn Altese blijft noch altijdt tot 

Brussele. 


254 

Van deze weke zoo zijnder Oostendenaers gekomen in 't kwartier van Casselambacht 

ontrent Godsveld, en daer wasser een groote bruylof van den zone van eenen P. 

Lauwerijns, en meenden alle de princepale te vangen, en daer wasser drye van 

hunlieden die kwamen om te bespieden van die van Godsveld gevangen waren, 

zoo waren zy geleet tot Cassele, en binnen twee dagen daer naer waren alle drye 

gehangen, en de reste 's anderdags zoo zy gevangen waren, zoo hebben d'ander, 

die 't ontgaen waren, op den wech van Poperinge, by Fruck Allarme, alle drye de 

wagens van Poperinge gevangen genomen met hunlieder peerden, en door geleet; 

maer binnen drie dagen zoo hebben zy tot Roeselare gerentsonneert geweest met 

hunlieder peerden. 

Op den 16 sten van october, wezende woensdag, zoo zijn gekomen in den avond 

wel 200 Oostendenaers tot Nieuwkerke, en daer was eene groot bruyloft, als zy 

allarme maekten, en hebben eenen van de speelieden vermoort en noch eenen 

daer by, en alle die liepen, stonden in aventuere van dood ofte gekwetst te zyne, 

zoo der vele gewont en gekwetst waren ende namen er vele gevangen, en ook vele 

huysen gepillieert, en zyn alzoo vertrocken, ende het was om dat zy in drye maenden 

de contributie niet betaeld en hadden. 

Op den 19 sten october, zoo hadden de convoyenaers ofte ceurlingen gevangen, zoo 

men zeyde, eenen Oostendenaer, en brochten hem in, maer en leyden hem in de 

gevangenis van der stede niet, maer capiteyn Bulteel leyde hem ter Zale, en meende 

van hem in 't quartier te gecrygen; naer dien dat hy in vangenisse gedaen was zoo 

was capiteyn van Buers volk van Meenene gekomen met hunlieder capiteyn by den 

capiteyn en gaf hemlieden eene tonne bier, en waren 


255 

meest alle droncke, en komende aen de Meesepoorte, zoo daer den capiteyn 

Masiers, de welke capiteyn was van de sterkte op de Waesten causie, en van het 

volk dat lag tot Poperinge, uytter name van die van Casselambacht, en in 't 

uytroepen, zoo wasser eenen soldaet, die capiteyn Masier ontloopen was, en 

begeerden hem te hebben, en alle de soldaten van Meenene wilden hem defenderen, 

zoo datter by naest een allarme uyt zoude gekomen hebben; maer door de 

neerstigheyd van Mijnheer den hoogballiu, zoo is het vergaen zonder veel kwaed, 

God lof. 

Deze weke en is niet geschied dat weerd was te schryven. 

Op den laetsten october, kwam zekere maren hoe den hertog Maurice, zoo men 

hem noemde, zone van Guilliame van Nassauwe, prince van Oranje, die, metten 

grave van Holland, hoofden waren van de Geusen, hebben zoo vele ende lange de 

stad van Niemege belegert, wel 16 maenden lang, dat zijn Altese eens met zyne 

macht trock om de stad ontzet te doene, en dat 't zelve niet en effectueerde, zoo 

hebben die van Niemege, niet tegenstaende noch ten hove hunlieder gedeputeerden 

gezonden om aldaer in ootmoet aen zijn Altese te bidden een zulke catholyke stede 

te willen ontzet doene, 't welke hy wel machtig was te doene, hadde het hem belieft, 

ofte zynen boosen raed hem 't zelve hem niet belet, zoo is de sterkke stad van 

Niemege verloren voor onze Maj t . Godt betert. 

Op dezen tijdt zoo slouch alle goed zeere af uyt redene dat den vyand zeere 

profiteerde, ende 't ernam dagelijks, want hy sterk was twalf ofte xvi duysent 

voetknegten en drye duysent peerden, en van de zyde van zyne Maj t . waer 


256 

of dat zijn Altese het last hadde, wierter niet toe gedaen; want naer het verlies van 

Hulst, 't welke scheen luttel te wezen, zoo met 't verlies van 't geheele land van 

Waes zijn zy zeer versterkt; want liepen dagelijks al daer zy wilden, princepalyk op 

de Schelde, beroovende schepen en passanten, vangende en spannende zoo dat 

de wech van Gend tot Antwerpen niet wel reyselijk en was, dan met groot perykele. 

Tot Brussele en dede zijn Altese niet dan triompheren met zyne edele en wat clachten 

dat aenkwamen, hy en gaf niemand geen gehoor; want die van Leuvene, de doctoren 

kwamen by hem, vielen hem te voet, en betoochden den grooten noot vander stede, 

zeyde voor antwoorde. ‘Ik en kan u niet helpen!’ Aldus was men wel gewaer de 

groote apparentie van eene groote veranderinge; want zijn Altese niet en achte 't 

beclach van het schamel gemeente, die hy besworen hadde; wat zijn meninge is, 

is God bekent en 't gemeene niet. Van gelyke sprack men zeere van groote 

swaerheyd in Italien. 

Op den 2 den van november, zoo was alle Gelovige Zielendag, 't was zaterdag en 

maertdag, en 's dags te vooren Alderheyligen-dag, zoo door consideratie vreesende 

voor eenig hindere voor de stede, ordonneerden mijnheeren dat men maer zoude 

luyden tot ten ses uren en half in den avond en 's anderdags ten ses uren, 't welke 

zoo gedaen was. 

Op dezen tijdt, zoo mackte men diversche sterkten op den weg van Waestene, wel 

x ofte xii toe, ende capiteyn Balcke capiteyn over al deze sterkten, en men wilde 

zeggen onder 't gemeene dat geen prochien en zouden mogen contribueren van 

de vaert en west van de Waesten causie. 


257 

Op den 5 den november, zoo was 't Groote Gemeene t'Ypre vergaert, en dat op den 

gruwelyken heesch die zijn Altese heeschte op 't land van Vlanderen, dat noyt in 

een zulken schamelen tijdt van geen keyzers ofte koningen te vooren gedaen en 

was, en hy begeerde drye jaren lang alle maende vichtig duysent guldens en alle 

menschen warender in verslegen; want in den tijdt van den duck Dalve zoo hief hy 

den thienden penning van alle goeden eene reyse, maer nu moesten van sommige 

eetswaeren geven den helft, immers van den wijn moet men geven x ofte xi stuyvers 

van den stoop, en men cochte om x stuyvers den stoop; van coorn, zoo geestelyke 

en weirelyke, moesten geven van een raziere, die men cochte om 7 pond 55 groote, 

en boven alle deze wilde hy noch hebben vichtig duysent guldens ter maend de 

drie jaren lang, was gerenvoyeert aen de leden. 

Op den 16 sten van november, men zeyde volgens het schryven dat van deze weke 

waren tot Antwerpen gesteld eenige pasquelen, 't welke was groote schimp van zijn 

Altese; want men zach alzoo claer als men in den middag ziet den dag dat de zake 

van 't gouvernement niet recht door en gink, alzoo 't dient; want 't was openbaer en 

die van Antwerpen stelden te gelde, wie dat dit over konste brengen die dat gesteld 

hadde, zouden hebben ses hondert guldens, en dat om hunlieder eere te cavelen. 

Men zeyde voorwaer dat zijn Altese vertrocken was, van Brussele naer een zeer 

vermaerde bruyloft in Namen van twee gezusters, die beyde zouden huwen op 

eenen dag, en hy kwam van daer naer Valencyne, daer hy binnen kwam op den 17 

november, zondag zijnde, en men zeyde dat 


258 

zynen oom, den koning van Spanje, letteren van bevelen gedaen hadde, om hem 

te doen vertrecken naer dat arm land van Vranckrijk, en hy trock van zijn paradijs, 

te wetene Brussele, aldaer hy zijn wellust nemende was, men zeyde Cokeby en 

zyn pluymstrijckers, die hem niet dan kwaden raed gaven, zoo dat hy op de landen 

niet en achte de benauwtheyd en ellenden, die men hem dagelijks 't verlies van vele 

steden ende landen die men niet lichtelijk en zoude crygen uytte handen van den 

vyand. Voort wilde men zeggen onder de gemeene, waer hy in Vranckrijck, datter 

lichtelijk zoude komen eenig bestant ofte accoort met die van Holland; 't beste tot 

Godts eere moeter of geschien. 

Op dezen tijd zoo wasser eenen nieuwen paus en was Italiaen, genaemt Innocentius, 

en 't was een zeer oud man van 74 jaren en was van 't huys van Medicis, en dit was 

wel den iiij binnen ij jaer en half. 

Op den 23 sten november zoo waren alle de coebeesten genomen ontrent den 

Zillebeke-meulene van de Oostendenaers en dat van Christiaen Waermoes in het 

Beginhof, wel tot xij toe, en zy trockendere mede door. 

Op den 15 sten december, zoo waren naer den noene wederomme de heeren van 

der wet vergaert en van gelyke die van der casselerye van der Zale, dat om noch 

te kiesen eenige om te werkene, en daer moester xij uytter stede en xij uytter 

casselerie, aldus zoo wasser noch binder stede die vreesden van hunlieder bedde 

gehaelt te zyne van dezen nacht, alzoo het ook gebeurde. 

's Anderdags, maendag zijnde, zoo maekte men gereedschap om de pioniers te 

stofferen van zulks als zy van doene 


259 

hadden, en Steynen Gaillaert was capiteyn van die van der stede en casselerie; 

daer kwam 's nachts in een bode, die zeyde dat alle het volk moeste 's anderdags 

volgen en de drye regimenten ten acht uren; ende 's avondts kwam den hoogballiu 

in van de bruyloffeest van zynen broeder, die voor den advent was gemeld tot 

Rijssele mette dochtere van mijnheer van Willersy tot Rijssele, en alzoo haest als 

hy gekomen was gink men examineren eenen pacient, een overlooper. 

Op den 17 sten december, zoo was den trommele en het trompet wederomme 

geslegen, om 't volk van capiteyn Bulteel te vertreckene; maer men sprak zeer onder 

het volk van drye overloopers, dat zy gehackeboseert zouden wezen eer zy zouden 

vertrecken; maer ontrent den noene zoo stelde men de leere aen de galge voor het 

Besant, en naer den een uren zoo kwam den pacient uytte vangenisse met het strop 

aen den hals, ende men las zyn sentencie voor de vangenisse aldus: ‘Jaques 

Caudron, geboren van Wervicke, om dies wille dat gy lange en vele tyden in 

garnisoen gelegen hebt in den dienst van zyne Maj t en van den lande, u vervoordert 

hebt nu t' Alderheyligen-dagen laestleden te ontloopen uw vendel en gegaen by 

den vyand tot Oostende en u hebt doen aenschryven aldaer en noch u vervoordert 

hebt met sommige Oostendenaers te komen rooven en halen der goede lieden 

coebeesten, schapen en in te dryven binnen Oostende tot diversche stonden, en 

wederomme verlatende hunlieden, en zoo stout te zyne wederomme te komen om 

te dienen over 's koningsvolks zyde, zoo is dat den auditeur M. Jacop Canos met 

zijn geleerde u daeromme comdanneert geleet te zyne by den officier voor het 

Besant, aldaer van levende lyve ter dood gebrocht te zyne mette coorde an 't 

gerechte, voor 


260 

het Besant.’ Dit gelezen zijnde is met zynen biechtvadere, den prior van de 

Predicairen, gegaen naer het gerechte, en was aldaer present alle menschen gerecht, 

en 't was een flincs jongman van xxv jaer, en was begraven op St.-Martens op het 

kerkhof. 't Was wel iiij uren naer noene dat Bulteel met zijn volk vertrock ter 

Boesingepoorte uyt naer Boesinge en gingen daer logieren. 

Op den 19 sten december, wezende donderdag, 's nachts zijn de Oostendenaers 

gekomen in de prochie van Merkem en in St.-Jans-prochie, en ontrent de stede 

hebben alle de peerden gehaelt, wel tot 51, en zijn alzoo vertrocken. 's Anderdags 

zoo was tot Ypre elk zeer beroert, en alle de pastueren van Boesinge, Elverdinge, 

Diekebusch huerden meest huysen binnen der stede om de groote vreese van de 

Oostendenaers, want zy hadden gerefuseert de contributie. 

Op den 25 sten , zoo was 't Kerstdag, in de mestdagen zoo liepen zeer de 

Oostendenaers en haelden sommige landtslieden en dorften niet t'huys slaepen; 

want zy waren van hun bedde gehaelt, die wat te verbeuren hadden; want met de 

contributie cesseerde, zoo midts dat men tot Oudenburch zeer vrochte, en met dat 

het crijschvolk zeer byeen lag, dus zoo hadden de Oostendenaers te betere hunnen 

loop, haelden op St.-Jansnacht vier pachters van Kemmele, 't welke was grootelijks 

hunlieder ruwiene. 

Op den nieuwavond, zoo kwamen onze pioniers en wercklieden van Oudenburch, 

want de sterckten begonnen verre gerect te zyne; die van Brugge en Gend zouden 

't voldoen en 't wasser ook zeere diere; want een brood dat t'Ypre zoude gelden 

twee grooten, zouden daer wel gegolden hebben viij groote. 


261 

Ook op nieuwavond, midts dat de Oostendenaers hadden geweest in de Pille, ten 

Brielen, by nachte, en dat zy haelden meest alle nachte eenige landslieden, ja by 

schoonen claren dage, zoo zy van de mestdagen gedaen hadden Jaques Provoost, 

op de Commenstrate, by 't Cruys, en datter de landtsman niet toe en dede, zoo 

zeyde men dat dezen hoop maer sterk en was ontrent xvi, waeraf 't hooft was een 

medegezelle van Jan Don, genaemt Raes, dat men deze te gelde stellen zoude, 

op elk hondert guldens; maer 't en was noch niet uytgeroepen voor den avond. Op 

dezen dag zoo trock uyt den lieutenant Keckele, wel met 30 fraye gasten, om bin 

den naervolgenden nacht eenige te beclippen, indien het mogelyk ware, en alle zijn 

gasten, wezende poorterie, hadden alle poitronaels. 

Ook dede men de verpachtinge van de xij parceelen van de burchgraverie in 

burchgravenhuys, naer oude costume. 


263 

Alphabetische inhouds-tafel der plaetsen en namen, in het werk 

aengehaeld. 

Het cyfer I, duidt het eerste boekdeel aen, en het cyfer II, geeft het tweede te kennen. 

A. 

Aelst, I, 27, 28, 29, 33, 34, 119, 164, 196, 211, 263, 272. 

Aernout, Jacob, I, 61. 

Albe of Dalve (duc d'), I, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 17; II, 257. 

Alckmaer, (stad), I, 17. 

Alençon (duk d'), I, 36, 158, 160, 164, 183, 189, 193, 197, 198, 202, 203, 204, 

205, 206, 207, 209, 212, 214, 215, 217, 218, 220, 221, 228, 253, 271. 

Alexander (Altesse), II, 216. 

Allaerts-huysen, II, 175. 

Allebonoysen, I, 162, 164, 173, 175, 192, 204, 220, 221, 223, 228, 235. 

Allegonde, secretaris van den prince van Oranje, I, 67; II, 11. 

Altesse, bisschop van Brugge, II, 4, 5, 7, 9. 

Altesse (zie Parma). 

Alvergem, I, 9. 

Amaere, d'oude, (Gelyn), I, 115. 

Amsterdam, I, 16. 

Anceel van Wervycke, II, 23, 24, 32, 33. 

Ansin, II, 153. 

Anthone, (peerden-capiteyn), I, 173, 174, 204. 

Antwerpen, I, 2, 4, 11, 13, 14, 19, 24, 28, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 41, 43, 

44, 46, 47, 48, 51, 95, 102, 116, 120, 145, 193, 194, 200, 208, 209, 212, 214, 

217, 219, 260; II, 9, 11, 24, 34, 57, 58, 91, 93, 107, 122, 136, 140, 142, 163, 

172, 193, 195, 250, 252, 256, 257. 

Ardenburch (boven Brugge), I, 175. 

Arenberch of Aremberg, (grave van), II, 70. 

Arkegem, II, 65, 114. 

Armentiers, I, 129, 159, 182, 216; II, 75, 114, 204, 234. 


B. 

264 

Arragon, (koninkryk), II, 82. 

Arthoys of Arthois, II, 13, 81, 107, 117, 118, 129, 130, 131, 170, 172, 175. 

Arschoot (hertog van), I, 39, 45, 46, 47, 48, 129; II, 148. 

Asculano (prince), II, 144. 

Assche (van), I, 58, 61, 62, 64, 65, 66, 72, 77, 88. 

Atrecht, II, 117, 119, 128, 192. 

Audenaerde, I, 4, 7, 8, 9, 129, 134, 148, 190, 196, 197, 199, 201, 202, 203; II, 

8, 72. 

Augustynen, I, 72. 

Axele (stadje), I, 22, 263; II, 82, 95, 172, 177, 197, 240. 

Baelde, Claeys, I, 53. 

Baelde, Pieter, I, 66. 

Baelde, Cornette, I, 141, 142. 

Baelde, Jacop, soone, I, 187. 

Baelde, Michiel, I, 60, 115, 265. 

Baelde, (capiteyn), I, 118, 119, 144, 151. 

Balcke, (capiteyn), Jan, II, 166, 241, 256. 

Balfoort of Baelfoort, van Ypre, I, 136, 140, 141, 159, 162, 163. 

Balinck, Andries, I, 265. 

Balle, lieutenant, II, 168, 170. 

Ballensoen, II, 158. 

Balleny, Gouverneur van Camerycke, II, 117, 122, 128. 

Ballynck, I, 265. 

Bals, Jan, (borgemeester), II, 136. 

Bapaume (Gouverneur van), I, 57; II, 28. 

Baremaker, Michiel, I, 187, 227. 

Basele, Joos, I, 227. 

Basteroode, I, 120. 

Bearnais, II, 250, 251. 

Belle, I, 16, 40, 72, 73, 74, 80, 155, 166, 167, 177, 178, 190, 193, 194, 195, 

196, 205, 211; II, 26, 35, 110, 118, 149, 150, 151, 153, 160, 168, 204, 205, 

208, 209, 225, 231, 234, 253. 

Belle-Ambacht, II, 26, 225. 

Bellet, II, 178. 

Belschier, Octaviaen, II, 156. 

Bellewaert, zie: Van Bellewaert. 

Berchem, I, 214. 

Bergem-Ambacht, II, 26, 106, 241. 

Bergen (in Henegauw), I, 2, 4, 5, 29, 120, 123, 194, 206, 219, 221, 222, 224, 

225, 226; II, 91, 94, 111, 167, 194, 197, 237. 

Bergen-op-Zoom, I, 19, 120; II, 13, 81, 91, 92, 93, 94, 108, 141, 170, 177, 178, 

195, 240. 

Bergen-St-Winocks, I, 54, 206, 214, 218, 235, 243, 252; II, 18, 53, 99. 

Berlemont (grave van), II, 70. 


Besant, I, 9, 10, 11, 15, 16, 17, 21, 25, 26, 57, 61, 73, 96, 98, 110, 114, 119, 

132, 150, 160, 177, 194, 195, 196, 199, 202, 211, 217, 255; II, 15, 49, 98, 144, 

182, 192, 259, 260. 

Beselaer, I, 13, 14, 53, 79, 98, 114, 118, 172, 193, 201, 232; II, 23. 

Bethune of Betune, II, 17, 128. 

Bette, Meuris, II, 16. 

Biervliet, II, 41. 

Bins (Binche) stad, II, 127 

Blankenberge, I, 6, 29; II, 182, 187, 207. 

Blauwen Torre, I, 155. 

Block, capiteyn, I, 214, 228; II, 119. 

Boesinge, I, 58, 92, 94, 95, 100, 107, 108, 109, 111, 112, 113, 114, 130, 133; 

II, 9, 12, 23, 55, 71, 73, 79, 111, 221, 260. 

Bohemen (koning van), II, 236. 

Bonn (stad), II, 91. 

Bonnaren, Clays, I, 265. 

Bossaert, de schilder, I, 188, 235. 

Bottuyt, Jan, I, 163; II, 56, 110, 181, 182, 210, 211, 212, 213, 214, 215, 218, 

220, 221. 

Boudens, Ferdinand, I, 3, 6. 

Boudewyn, officier, II, 138, 139. 


C. 

265 

Boukelion, Jan, II, 249. 

Bourbon (Henri van), II, 250, 251. 

Bourgoigne, landschap, I, 270. 

Bouteman, Wulfaert, 162, 236. 

Bouvyn of Bouffyn, I, 158, 159, 160, 185. 

Boy, officier, II, 243. 

Braband (hertog van), I, 4, 17, 27, 28, 30, 46, 48, 157, 180, 207, 212, 253; II, 

73, 79, 80, 81, 91, 94, 97, 107, 141, 161, 170, 172, 177, 178, 194, 195, 222, 

232, 234, 246, 248, 251. 

Brabander, jonkheer, II, 130. 

Brand (capiteyn), I, 202, 215, 225, 232. 

Brauwershavene, I, 24, 27. 

Breda, I, 36, 41, 180; II, 141, 142, 149, 170, 177, 178. 

Briel of Brielen, I, 2, 56, 85, 94, 166, 167; II, 71, 72, 221, 222. 

Briesse, Pierren, I, 20. 

Brugge, I, 1, 3, 8, 14, 15, 40, 42, 45, 49, 73, 74, 92, 99, 116, 117, 118, 120, 

122, 124, 136, 140, 152, 154, 162, 163, 167, 175, 186, 189, 190, 203, 206, 

208, 213, 214, 218, 221, 222, 224, 225, 226, 227, 232, 250, 253, 261, 262, 

263, 268, 269, 270, 271, 272, 273, 274, 275, 276, 277; II, 5, 6, 7, 8, 33, 35, 38, 

39, 41, 42, 43, 44, 56, 58, 64, 74, 103, 113, 117, 123, 141, 163, 164, 170, 178, 

188, 194, 196, 198, 199, 207, 223, 235, 260. 

Bruggelingen, II, 239. 

Brugsche vaert, II, 223. 

Brugsche-Vrye, II, 187, 198, 240. 

Bruk of Brouck (peerden-capiteyn), I, 149, 160, 173, 174, 190, 197, 215. 

Brussele, I, 17, 27, 28, 29, 30, 41, 42, 43, 46, 47, 48, 49, 120, 214; II, 13, 24, 

115, 119, 127, 137, 166, 167, 175, 176, 191, 199, 206, 207, 228, 249, 250, 

253, 256, 257, 258. 

Buen, Jan, I, 273. 

Bulteel, Jan (capiteyn), II, 159, 177, 180, 181, 183, 184, 188, 190, 192, 224, 

225, 227, 228, 229, 247, 248, 254, 259, 260. 

Bulteel, Geleyn, heere vande Clyte, II, 230. 

Burchburch (Bourgbourg), II, 58, 70, 74. 

Burgrave, Jan, I, 152. 

Busbeke, I, 203. 

Buttoen, Lanssen, (schepen), I, 227. 

Bylcken, II, 58. 

Byckman, Bernard, I, 121, 123, 124. 

Cabillau of Capillaus, Jan, I, 41, 146, 248. 

Caerle, predikant, I. 121. 

Cales of Kales (stad), I, 189, 198, 203; II, 26, 45, 70, 76, 241, 251. 

Calkhovene, I, 111. 

Cambersy of Cambresis, I, 5, 210. 

Camerlinck, Basilius, I, 123, 124. 


Camerycke, I, 162, 164, 165, 178, 183, 218, 250, 253; II, 13, 23, 117, 118, 119, 

122, 128, 129, 130, 166. 

Canos, zie: Kanos. 

Capelle, I, 76, 90, 93, 96, 115. 

Cappers, I, 35, 39. 

Carette, capiteyn, II, 101, 225. 

Carpentier, I, 67. 

Cassel, I, 2, 29, 36, 76, 88, 89, 100, 108, 151, 153, 220; II, 126, 169, 209, 237, 

254. 

Casselaers, II, 237. 

Casselerye van Ypere, II, 16, 168, 228. 

Casselerye van Doornycke, II, 166. 

Casselerye van der Zale, II, 258. 

Casselerye van Ryssel, II, 165. 

Casimir of Casimirus, Palsgrave, I, 6, 76, 90, 93, 96, 115, 224, 250. 

Cassel-Ambacht, II, 106, 127, 147, 169, 209, 254, 255. 

Casteel van Antwerpen, I, 32, 33, 39. 

Casteel van Gend, I, 31, 33, 34. 

Casteel van Valencyne, I, 34. 

Casteele, Pr. lieutenant, II, 111. 

Castere, I, 181. 


D. 

266 

Castillien, I, 17; II, 82. 

Caudron, Jacques, II, 259. 

Cauwe, Pieter, I, 170. 

Cauwe, Hans, I, 170. 

Cathuele (van), I, 13. 

Chimay (prins van), II, 148. 

Claerhout, capiteyn, I, 139, 148. 

Clays, capiteyn, I, 177. 

Clays, den Hollander, II, 201. 

Cleen (Sinte), I, 108. 

Clercken, I, 151. 

Cleve (Hertog of Vorst van), I, 99; II, 236. 

Clyte (van de), I, 58, 63; II, 125. 

Cnocke of Knocke, I, 92, 200, 201. 

Cnocke-Dyck, II, 77. 

Collaert van Lichtervelde, I, 41. 

Collaert, heere van Vellenaere, I, 102. 

Collaert van Bolloeyngen, II, 71. 

Comyne, Jan, II, 64, 66. 

Commene of Comene (stad), I, 13, 14, 121, 130, 131, 133, 148, 157, 180, 181, 

193, 220, 221; II, 97, 148, 157. 

Compinge, capiteyn, II, 35. 

Condé, grave van, I, 154. 

Condeyt (Condé), prince van, I, 271. 

Coninck, capiteyn, I, 94, 130. 

Coods, greffier, II, 53, 209. 

Coornhuyse, II, 226. 

Corbau of Corbauw, capiteyn, I, 227, 268, 273. 

Corbei (stad in Vrankryk), II, 189. 

Cornelis van Middeloen van Caskerke (by Dixmude), I, 179. 

Cortryck of Corteryck, I, 10, 28, 68, 73, 74, 79, 81, 82, 84, 127, 128, 136, 138, 

140, 149, 151, 162, 171, 173, 178, 196; II, 73, 108, 130, 131, 134, 135, 137, 

139, 140, 141, 142, 143, 144, 148, 149, 154, 158, 161, 164, 165, 166, 184. 

Costenoble, II, 243. 

Costere, capiteyn, I, 71, 72, 76, 89, 98, 104, 105, 148, 182, 191, 215, 225, 232. 

Coudeschure, zie: Stock. 

Cousyn, François, II, 204. 

Croye, capiteyn, I, 143, 144, 145. 

Cuelen of Ceulene (stad), I, 5; II, 91, 194, 206. 

Dalve, zie Albe. 

Damme, (stad), I, 226. 

Damours, prince, I, 27. 

Daniel (te Loo), II, 24. 

Dascolyt, prince, II, 149, 154, 157. 

Dassonville, II, 109, 229. 


De Baene, Daniel, I, 110. 

De Ban, Jacob, II, 201, 202. 

De Bekes, Abel, II, 200. 

De Berd, dit Bertjen, (Pieter), I, 128. 

De Bruyne of Brune, Mahieu, II, 211, 213, 214, 215, 216, 218, 219, 220. 

De Cherf of Serf, heere van Winterhove (Jacques), I, 61, 152, 187. 

De Coene, Clays, I, 188. 

De Compaeyngie of de Compaeyge, capiteyn, II, 16, 28. 

De Corte, Charles, II, 110, 230, 233. 

De Foevere, Pieter, II, 242. 

De Galpe, ruiter van Malte, (Valentyn), II, 18. 

De Gruytere, Jan, II, 110, 160, 230. 

De Guysy, II, 250. 

De Jonge, I, 58. 

De Jonheere, Geleyn, II, 54, 159. 

De Keelewaert, Lauwers, I, 59. 

De Keuwere, of de Kauwele of de Kerele (Olivier), I, 61, 187, 227; II, 60. 

De Kien, Mathias, II, 54, 102, 159. 

De Koning, Clays, II, 125. 

De Koning, Olivier, dit Kafkoentje, II, 240. 

De la Baere, Gillis, II, 56, 159. 

De la Croix, of du Croix of le Croix, I, 33; II, 109, 159, 229. 

De la Moote, Geleyn, I, 54, 56, 89, 95, 100, 106, 107, 108, 120, 121, 122, 123, 

124, 125, 128, 130, 132, 135, 170, 176, 180, 252. 

De la Nayge, I, 58. 

De Lange, Chrysteur of Christiaen, I, 54, 187. 


267 

De Lannes, bevelhebber, I, 138. 

De la Noot, Hercules Gillis, I, 162. 

De la Noye, colonel der Francoysen, I, 110, 112, 113, 117, 118, 128, 129, 130, 

133, 135, 148, 149. 

De la Noyelles, zie Noyelles. 

De Massiet, Pieter, II, 110. 

De Mol, of Dumol (Steene of Stienen), I, 11; II, 27, 193. 

Dendermonde of Dermonde, I, 7, 33, 120, 214, 217, 218, 263, 264. 

Denemarken (Koninkryk), II, 194, 236. 

De Puydt of de Puynt, (ryken Willem), II, 124, 127, 201, 202, 213. 

De Quycke, Marx, I, 122, 124. 

De Quyeke, Paulus, I, 122. 

De Quycke, Guillaume, I, 123. 

De Schildere, jonker Francoys, I, 200, 227. 

Deventer, II, 17, 80, 111, 116, 234. 

Dickebusch, I, 18, 223, 267, 268; II, 32, 50, 52, 104, 124, 125, 156, 158, 186, 

191, 219, 221, 227, 260. 

Dicx, Cornelis, II, 244. 

Diesmude of Dycxsmuyde (Jan van), II, 110, 230, 238, 239, 251. 

Diest (in Braband), I, 34, 220; II, 194, 248. 

Diestenaers, II, 162. 

Dixmude of Diesmude, (stad), I, 78, 91, 92, 95, 111, 117, 125, 140, 145, 153, 

162, 170, 179, 185, 186, 189, 194, 199, 200, 201, 208, 209, 210, 212, 214, 

218, 219, 221, 224, 227, 228, 253, 254; II, 34, 63, 64, 67, 71, 74, 75, 79, 117, 

118, 160, 164, 171, 173, 175, 177, 180, 181, 182, 226, 227. 

Doornycke of Dorneke, (stad), I, 23, 29, 129, 134, 148, 154, 167, 173, 178, 

186, 187, 188, 189, 190, 191; II, 119, 140, 141, 250. 

Don Jan, I, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 52; II, 95, 108, 149, 151, 152, 

153. 

Don Christiaen, I, 61. 

Don Ferdinand van Oostenryk, II, 62. 

Dongelyken, Jan, II, 66. 

Doumysent, Anthone, II, 92. 

Doumysent, Jan, I, 51, 53. 

Douvres (zee have), II, 70. 

Dowaey of Doway, II, 119, 122, 165, 201, 250. 

Dovye (rivier), II, 231. 

Dragon of Draek, of de Dragon, capiteyn, I, 35; II, 70, 140, 141, 142, 248. 

Dranoutre of Dranotere (dorp), I, 141; II, 131, 150. 

Drossart, gezeid Roô, Roe, (balliu van Braband), II, 195. 

Dufernier, capiteyn, II, 128, 127. 

Dulsemont of Duylsemont, I, 10, 14. 

Dupres, Denys, I, 117, 134. 

Duprez, capiteyn, I, 223, 233, 250. 

Duynkerke, I, 24, 27, 29, 89, 108, 111, 120, 186, 194, 203, 204, 205, 206, 213, 

218, 219, 220, 221, 223; II, 11, 24, 26, 34, 53, 69, 70, 71, 74, 99, 126, 131, 

132, 133, 136, 138, 139, 162, 166, 167, 169, 183. 

Duytsland, I, 49, 211; II, 117, 248. 


E. 

Eeke, heere van, I, 22, 45. 

Eeke, parochie, II, 170, 192, 234. 

Emeloot, Olivier, I, 265, 269. 

Emeloot of Emeloots, Pr., I, 36, 38, 51, 61, 62, 106, 269; II, 18, 38, 39. 

Eggemont of Egmont (graef van), I, 35, 39, 116, 118, 119, 120, 142; II, 38, 65, 

114, 127, 131, 155, 216. 

Eggemont (Jan van), capiteyn I, 213, 256, 267, 269, 270. 

Egmont, douwariere, II, 207. 

Ekeloo (Eecloo), I, 196, 261, 262. 

Elverdinge, (gemeente) I, 125, 270; II, 8, 9, 12, 48, 50, 51, 52, 71, 73, 78, 79, 

116, 166, 221, 225, 253, 260. 

Engelsche, zie: Ingelsche. 

Erpes, van, II, 52. 

Everaert, Geleyn, prevost, I, 4. 9, 10, 11, 15, 16, 17, 18, 20, 23, 24, 27. 

Eversam (van), I, 58, 114, 137, 176, 182, 200. 


F. 

G. 

Europa, II, 46. 

Eynde, Michiel, I, 67. 

268 

Feres, Hendrik, I, 234. 

Fobre, Guillaume, I, 54. 

Focxvrye, heere van, I, 101; II, 146, 209, 225, 235. 

Focxvrie, vrouwe van, II, 209. 

Framineuren (Minderbroeders), I, 72, 73. 

Francoysen, I, 49, 82, 84, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 93, 108, 110, 111, 112, 113, 

130, 131, 133, 135, 148, 169, 170, 171, 178, 180, 185, 189, 192, 194, 196, 

200, 201, 204, 205, 206, 208, 209, 210, 211, 212, 213, 214, 218, 219, 223, 

224, 250; II, 117. (Zie Waelen). 

Franckryck, I, 154. 

Frederigo, Dom, I, 16. 

Freseberg, I, 24. 

Fruck Allarme, II, 254. 

Garbe, Mahieu, II, 152. 

Gavre (gemeente), I, 207, 208; II, 172. 

Geersberge (stad), I, 116, 118. 

Geerttrudenberch (stad), II, 107. 

Geestelyk hof, I, 61. 

Gelderland, I, 2, 8; II, 119, 234. 

Gelderschen ridder, I, 32. 

Geldersman, lieutenant, I, 103. 

Gemys of Gemers (gouverneur van Diesmude), II, 173, 180. 

Gend, Gendt, Gent, I, 10, 28, 30, 31, 32, 38, 43, 45, 46, 47, 49, 52, 57, 58, 60, 

63, 64, 68, 71, 73, 74, 75, 76, 82, 91, 92, 97, 98, 115, 120, 136, 148, 154, 192, 

198, 202, 203, 206, 207, 208, 246, 264; II, 23, 24, 56, 58, 97, 105, 108, 134, 

142, 162, 164, 176, 219, 252, 256, 260. 

Geones (gouverneur), II, 158. 

Geusen of Guesen, I, 2, 4, 6, 7, 10, 11, 12, 19, 21, 25, 27, 29. 

Geusen (buschgeusen) I, 4; II, 11, 161, 170, 172, 177, 178, 183, 197, 251, 

255. 

Geusen van Axele, II, 82. 

Geusen van Biervliet, II, 44. 

Ghene, Pieter, I, 54. 

Ghyneberre, Wouter, II, 157. 

Gistele (stad, I, 140, 192. 

Glasoen (Mevrauwe van), II, 121. 

Godschalck, Gilles, II, 6. 


H. 

Godsmil, Gilles, II, 3. 

Godefridus, jesuwiet tot Ste-Pieters, II, 37. 

Gordan, gouverneur van Cales, II, 117. 

Grancaey, Gerard, I, 69. 

Grave (stad), II, 157. 

Gregorius den iiij, Italiaen van Cremone, II, 197, 222. 

Grenaten (koninkryk), II, 76. 

Grevelingen of Grevelyngen, I, 9, 44, 54, 56, 203; II, 45, 71, 99, 131. 

Groeninge (provintie), I, 154. 

Grootgebrek, Bertgen, II, 78. 

Grutere, I, 215. 

Grypervale, greffier, I, 265, 269. 

Grysoles, I, 179. 

Habberdyn, Victor of Hector, II, 56, 159. 

Haerlem (stad), I, 9, 16. 

Haesdonck (gemeente), I, 33. 

Halle, I, 59, 70, 71, 209. 

Halewyn, I, 128, 129, 210. 

Hammerton, dit Sanders, capiteyn, II, 102, 106, 120, 121, 143, 151, 152, 173, 

174, 179, 180, 181, 195, 232. 

Hanneroen, Jeronimus, II, 160. 

Handsame, I, 94; II, 124, 138, 237. 

Hans, de Schotman, I, 64, 234. 

Hans, Schink, II, 119. 

Harelbeke (stad), I, 117, 128, 136; II, 197. 

Hazebroek (stad), I, 64, 140. 


I en J. 

269 

Hauwel, capiteyn, I, 201, 255, 268. 

Have-le-Grand (Hâvre-de-Grâce), II, 100. 

Haveskercke (by S t Venant), I, 222. 

Heeren van de Wet, I, 80; II, 6, 18. 

Heese (de), I, 100. 

Hembiese, of Imbiese of Imbyse, I, 45, 111, 120, 264. 

Henegauw of Henegau (provintie), I, 1, 2, 13, 28, 30, 48; II, 81. 

Herentals (stad), I, 27, 34, 222; II, 9, 161, 248. 

Hercules, Nicolais, II, 230. 

Hermelghem, Guillaume, II, 153. 

Hermelghem, Martine, II, 153. 

Herreman, capiteyn. I, 191, 192, 193. 

Hesdin (stad), II, 68, 74, 126, 128, 131. 

Heusden (gemeente), II, 123. 

Heyde Jan, II, 55. 

Hoeglê (Hooglede, gemeente), I, 113. 

Hollach (grave van), I, 48, 154; II, 11. 

Holland, I, 1, 24, 36, 41, 46, 145, 157; II, 10, 12, 34, 59, 63, 80, 111, 206, 218, 

234, 246, 250, 251, 258. 

Hollebeke (gemeente), I, 170, 185, 192, 196; II, 18, 101, 208. 

Holstein (Duitsche provincie), I, 5. 

Hondschoote (stad), I, 121, 160, 176, 179, 204; II, 9, 106, 155. 

Hoogenzieken, I, 86, 235, 243, 244, 247, 251, 271; II, 64, 66, 106. 

Hoorbeke, serjant, I, 148. 

Hoppelines (casteel), I, 156, 157. 

Hoppelines (dorp), I, 157. 

Houtem (dorp), I, 141, 185; II, 20. 

Hoves Mathieu, I, 119. 

Hovyn, Jaques, I, 115. 

Hulle, Mathieu, I, 10. 

Hughenoten of Navaroysen, I, 143. 

Hulst (stad), I, 263; II, 14, 176, 251, 252, 253, 256. 

Hulst-Ambacht, I, 44. 

Hutte, Jan, I, 20. 

Jan d'Autriche (van Oostenryk), I, 37, 38, 39. 

Jan, zone utten Beer, I, 175. 

Jerusalem, I, 3; II, 82. 

Imbiese of Imbyse, zie Hembiese. 

Imeloots, Pieter, zie Hemeloot. 

Ingeland of Ingelandt, I, 13, 48, 178, 192, 211, 212; II, 23, 24, 39, 43, 53, 64, 

70, 222, 223, 236. 

Ingelschen, I, 108, 178, 180, 208, 261, 272; II, 10, 12, 17, 25, 26, 38, 44, 58, 

70, 74, 107, 111, 118, 169, 170, 171, 180, 203, 236. 

Ingelmunster (gemeente), I, 148. 

Innocentius, Paus, II, 258. 


K. 

Jockvrye (van), II, 22, 38. 

Joncheere, I, 58. 

Joorijs of Joris, I, 63, 68, 104. 

Irsen of Yrsen (Ierlanders), II, 17, 25, 26, 54, 69, 97, 101, 102, 106, 111, 112, 

116, 118, 188, 199, 206, 209, 217, 223. 

Iseghem (stadje), I, 64. 

Italianen, I, 235; II, 4, 20, 38, 52, 54, 55, 66, 69, 71, 80, 130, 131, 161, 237, 

258. 

Italiën, II, 197, 256. 

Itorpyta, (zie Ytorpyta). 

Kanos, Jacop, I, 58, 60; II, 146, 191, 259. 

Kastere (by Audenaerde), II, 247. 

Kemmele, I, 71, 80, 119, 142, 159, 193, 208; II, 14, 17, 47, 95, 97, 103, 104, 

122, 138, 150, 151, 156, 185, 210, 243, 253, 260. 

Kerkhove (van de), Clays, I, 14. 

Kerkhove (van de), Guillaume, schepen, II, 49, 53, 110, 111, 146, 159, 233. 

Kerkhove, (van de), de Jonge, capiteyn, II, 98, 159, 181, 210. 


L. 

270 

Kerkhove (van de), d'oude, II, 176, 230. 

Kerkhove (van de), Charles, lieutenant, II, 190. 

Kerschieter, Clays, I, 217. 

Kesenet, (casteel), I, 181. 

Kesseman of Kesteman, Jaques, II, 23, 92. 

Keunet, I, 130. 

Keynaert Grypenale, Guillaume, I, 66, 158. 

Kiel, I, 193. 

Kind, Nicolays, I, 67. 

Kwaedjong, I, 227. 

Laconte de Ryspoort, I, 219. 

Labysses of Labisses, Cornette, II, 28, 72. 

La Douve, I, 148. 

Laemsaem, capiteyn, I, 14; II, 98, 121, 125, 151, 177, 179, 181, 183, 184, 186, 

188, 208, 209, 210, 224, 227. 

La Lain (grave van), I, 28, 176. 

La Follie, capiteyn, II, 100, 101. 

La Motte, (zie de la Motte). 

Lampernesse, I, 75, 77; II, 158. 

Lanchals, Maximiliaen, I, 61, 62. 

Lancoot, Christiaen, II, 32. 

Landtsweirre (de), I, 14. 

Langedeel, Jan, I, 61, 115, 187, 262. 

Langemaerck of Langemarc, (gemeente), I, 92, 130, 141, 184, 193; II, 9, 17, 

19, 25, 48, 52, 53, 54, 55, 59, 60, 62, 63, 96, 97, 127, 160, 174, 232, 233. 

Langenmeersch, I, 156; II, 138. 

Lange Schuere, I, 181. 

Lanoot, I, 95. 

La Noue, II, 129. 

Lauwe, I, 79, 196. 

Lauwers, Jan, I, 191. 

Lauwereyns, Pr., II, 254. 

Lauwereyns, Jaques, capiteyn, I, 197, 198. 

Lauwereyns, Geleyn, I, 61. 

Lavekesackere, II, 108. 

Lavende Rockx, I, 199, 200, 217. 

Leeuwe, II, 248. 

Leeuwenberge (van), I, 233. 

Leffinge, II, 113, 182. 

Leghere (van de), I, 51. 

Leije (rivier), I, 114, 121, 128, 155, 165, 168, 177, 185, 203, 208, 210; II, 81, 

198, 231. 

Lejovene, I, 15. 

Lens (stad in Arthois), I, 194, 195; II, 118. 

Leon, II, 82. 


Leyden (stad in Holland), II, 10. 

Lichtervelde (van), Ferdinand, II, 230. 

Lichtervelde (van), zie Collaert, I, 41, 51, 53. 

Lier (stad), II, 170. 

Lier, I, 34, 48, 204, 207. 

Lieve (rivier), II, 58. 

Lilloo (gemeente), II, 24. 

Lodewyck (graef), I, 20. 

Lokeren (stad), I, 142; II, 253. 

Longespey, of Longespel, (Daniel), I, 61, 187. 

Longespey, Jaques, I, 227. 

Lonys of Lones, I, 114, 131. 

Loo (in Vuerene ambacht), I, 75, 92, 94, 95, 97, 117, 118, 122, 125, 127, 135, 

170, 171, 174, 176, 177, 178, 179, 180, 181, 182, 184, 185, 219; II, 23, 28, 33, 

158, 185, 237. 

Loppeghem (van), I, 3. 

Loys, Don, I, 17, 24. 

Loveny, II, 65. 

Lucken (stad), II, 165. 

Luikenaers, II, 195. 

Luvene (Loven stad), I, 37, 48; II, 256. 

Luxemburch, I, 37, 38. 

Lyckes (van), I, 5, 56. 

Lyghe of Liegue (partyschap), II, 166, 205. 

Lysschen, Joos, I, 58. 


M. 

271 

Madrid (hoofdstad van Spanje), II, 250. 

Maertens (zie S te Martens). 

Mallaert, I, 40. 

Mansveld (grave van), I, 129, 130; II, 175, 177, 188, 189, 190, 191, 192, 196, 

247, 248, 253. 

Mardyc (stad), I, 44; II, 177, 183. 

Mariaburch, I, 43. 

Marshof, I, 171. 

Marquette (de), bevelhebber, I, 109, 209, 210, 211, 215, 217, 227, 232, 233, 

237, 242, 246, 261, 263, 265. 

Marquettes, I, 265. 

Marschal, Matheus, I, 10. 

Marsys, I, 53. 

Masiers, capiteyn, II, 255. 

Masschron, of Mosschroen, I, 45, 117. 

Mastricht (stad), I, 20, 32, 39, 116. 

Masyt, Pr., II, 176. 

Mathias (Don), I, 44, 47, 48, 49, 67, 95, 96, 107, 158, 196. 

Maurice (hertog, gouverneur van Holland), II, 204, 255. 

Mayenne (duck de), II, 143. 

Mechelen, I, 4, 27, 47, 48, 119, 214; II, 13, 250. 

Medicis (huys van), II, 258. 

Medine (duck de), I, 5; II, 76. 

Meenen (stad), I, 59, 72, 73, 74, 77, 79, 80, 81, 91, 100, 114, 118, 121, 127, 

128, 129, 131, 133, 141, 142, 148, 155, 161, 167, 171, 173, 181, 184, 190, 

194, 196, 201, 207, 210, 220, 225, 226; II, 20, 131, 135, 136, 142, 217, 242, 

243, 254, 255. 

Merville of Merreghem, I, 168. 

Meesene, I, 42, 72, 80, 84, 88, 108, 109, 112, 113, 114, 129, 148, 153, 171, 

193, 208; II, 21, 32, 95, 101, 103, 104, 122, 123, 138, 204. 

Menten, I, 165, 166. 

Meulebeke, II, 225, 227. 

Mentes, I, 127. 

Ments (Keurvorst van), II, 236. 

Merckem of Merkhem (gemeente), I, 92, 114, 158; II, 27, 148, 171, 172, 225, 

226, 237, 260. 

Meurs (grave van), II, 107. 

Middelburch (in Vlaenderen), I, 145, 193, 219, 264. 

Middelburg of Middeburch (in Zeeland), I, 11, 14, 18, 19, 22, 119, 200; II, 44. 

Middeloen (van), Robert, I, 179. 

Mille, I, 117. 

Moenens, Geleyn, I, 187. 

Moereman, Mathieu, I, 168; II, 20, 244. 

Moor, I, 63, 248. 

Moote (zie de la Moote). 

Mol, colonel, I, 117. 

Monthanny (van), II, 197. 

Montigny, I, 100, 114. 

Montaynge (casteel), I, 134, 154. 


N. 

Montengy (amyrael van de zee), I, 170, 173, 174, 176; II, 38. 

Moorsele (van), I, 10. 

Moortslêe (gemeente), I, 193. 

Moortgadt, prelaet van Vormeseele, II, 243. 

Mourenau, I, 128. 

Muynster (Munster, stad), I, 124. 

Mynckens, Schotters, I, 244. 

Namen (stad), I, 30, 41, 42, 43; II, 257. 

Navegheer of Navegers, II, 110, 201, 208, 230. 

Nassauw (Lodewyk van), I, 5. 

Nassauwe, Guillaume, II, 255. 

Navarre, (koning van), I, 165, 271; II, 95, 129, 166, 167, 250, 251. 

Nazareth (zie Governadoen). 

Nederlanden, I, 17, 33, 36, 47; II, 161, 200, 210, 248. 

Niemeghe of Niemege, II, 119, 161, 234, 251, 255. 

Nieuhove, I, 142, 168. 

Nieuwen Damme, I, 40; II, 174, 182, 218, 241. 

Nieuweapelle (gemeente), II, 75. 

Nieuwkerke of Nexkerke, I, 16, 80, 216; II, 114, 150, 204, 208, 234. 


O. 

272 

Nieuwpoort (stad), I, 4, 6, 13, 19, 29, 38, 89, 92, 95, 127, 140, 206, 215, 218, 

219, 222, 224, 225; II, 46, 57, 58, 64, 69, 71, 99, 103, 106, 126, 131, 132, 139, 

141, 166, 167, 169, 173, 174, 175, 183, 184, 185, 186, 218, 219, 224, 225, 

237, 241. 

Nipkerke of Nepkerke, II, 27, 47, 114. 

Nivelle (stad), I, 49. 

Noenebusch, (Nonnebosch), I, 72, 133, 158, 232; II, 208. 

Noordamme, II, 155, 156. 

Noordkwaertier, I, 92, 176. 

Noordhove, II, 79. 

Noordmanders, I, 81. 

Noort-Berkin, I, 10. 

Noortkerm, of Norkarme, I, 5; II, 128, 197, 216. 

Noortschoote, I, 92; II, 111, 174, 236. 

Nootaert, Jan, dit Montigny, II, 244. 

Normandie, II, 129, 130. 

Noyelles (van), Pauwel, heere van Staden, I, 49, 57, 139, 145. 

Nyepe, I, 11. 

Nynove (Ninove), stad, I, 116, 210. 

Olivier, I, 187, 200. 

Omaere of Omaers, (S t Omaers), I, 9, 10. 

Oneys, I, 7. 

Oorbeke, I, 139. 

Oostende, I, 7, 8, 21, 29, 89, 212, 213, 219, 224, 226; II, 3, 6, 24, 25, 32, 38, 

40, 42, 92, 96, 103, 106, 107, 113, 115, 123, 127, 148, 151, 152, 157, 170, 

172, 173, 176, 177, 178, 180, 183, 185, 186, 187, 191, 194, 195, 196, 197, 

198, 201, 202, 204, 205, 207, 210, 213, 216, 222, 223, 224, 225, 234, 235, 

238, 240, 241, 242, 243, 245, 246, 249, 250, 259. 

Oost-Duynkerke, II, 173. 

Oostkerke, II, 75. 

Oostvletere (gemeente), I, 92. 

Oranjen of Oranje, (prins van), I, 2, 4, 11, 19, 22, 25, 31, 32, 36, 39, 44, 46, 

47, 48, 49, 58, 60, 91, 95, 98, 99, 121, 131, 135, 177, 189, 193, 194, 219, 220; 

II, 204, 255. 

Ottenbandiers (van), Herman, I, 61. 

Oudenburch, I, 117, 140, 187; II, 16, 38, 103, 106, 108, 112, 113, 114, 115, 

117, 118, 124, 126, 137, 141, 147, 149, 152, 158, 168, 170, 178, 179, 180, 

182, 187, 188, 190, 191, 207, 260. 

Oudt Capelle (gemeente), II, 75. 

Oudt Hulst (bosch), II, 233, 237. 

Outryve (gemeente), I, 185. 

Overdrach, I, 94. 

Oyenkerke (gemeente), I, 135. 


P. 

Pacificatie van Gend, I, 89, 92, 95. 

Paldynck, d'oude, I, 61. 

Pallijnck of Pallinck, Andries, I, 51, 227. 

Pamele, I, 254. 

Pan, I, 180. 

Parys, I, 3, 219; II, 97, 167. 

Parma (prince van), I, 179, 194, 222, 230, 235, 257, 273; II, 4, 12, 38, 44, 53, 

55, 56, 64, 68, 70, 71, 73, 74, 76, 91, 92, 93, 107, 112, 114, 115, 117, 118, 

119, 127, 128, 131, 137, 144, 154, 161, 165, 166, 167, 175, 177, 191, 192, 

194, 196, 198, 200, 203, 206, 216, 222, 224, 232, 234, 235, 236, 247, 249, 

251, 252, 253, 255, 256, 257. 

Papegem, I, 274. 

Parmentier, Jan Olivier, II, 247. 

Paschdale of Plasschendale (gemeente), I, 130, 193; II, 205. 

Penneman, Guillemyn, 143. 

Persyn, Jan, II, 174. 

Petit, Jan, I, 83, 111. 

Peteghem, by Deynze, II, 236. 

Piemontoys, I, 192. 

Pierken, knape van Jan Cabillau, II, 16. 


Q. 

R. 

273 

Pilekem of Pilkem (gehucht), I, 183, 221. 

Pille, I, 161, 186, 187, 190, 191, 229, 237, 243, 244, 258, 259; II, 247, 248. 

Piron Lansloot, I, 15. 

Planckaert, Pr., scbepene, I, 265, 266, 269; II, 42. 

Pnese of Pnesen, capiteyn, I, 102, 103, 106, 109, 110, 122. 

Polen (koning van), II, 236. 

Pollaert, Jaques, I, 188. 

Polynchove (by Loo), I, 92, 176. 

Poortelsberge, gouverneur, I, 136, 138, 139. 

Poperinge, I, 40, 71, 72, 88, 94, 97, 100, 106, 110, 121, 125, 127, 148, 166, 

167, 168, 169, 170, 171, 176, 177, 185, 190, 205, 206, 228, 275; II, 11, 69, 71, 

73, 95, 114, 116, 174, 183, 204, 205, 225, 245, 246, 254, 255. 

Portugal (koning van), I, 160; II, 82, 98. 

Pragenaers, II, 30. 

Prekaers, I, 72. 

Pervise (gemeente), II, 75. 

Priem, Jacob of Clays, I, 150, 168. 

Prince van Antoin, gouverneur van Doornike, en generael onder den prins van 

Oranje, I, 185, 187, 189, 192. 

Princesse van Antoin, I, 189. 

Prince van Comteyt (Condé), I, 154. 

Processie-generael, II, 4, 58, 79. 

Pypes, I, 81. 

Quaedjonck of Kwaedjonck, voorschepene, I, 265, 277. 

Quynct, capiteyn, I, 240, 247. 

Rade van Vlaenderen, tot Gendt, II, 91. 

Raed van State, I, 30, 31, 32, 33, 35, 36, 37. 

Rake, Jan, II, 219. 

Rassyghem (heere van), I, 45. 

Ravesteyn (van), Lauweryns, I, 254. 

Regelburch, II, 72, 79. 

Regherburch, I, 235. 

Reghenegels, I, 86, 87. 

Renier, Pr., II, 28, 47, 55, 105, 146, 217. 

Reningen (gemeente), I, 47, 92; II, 174, 224. 

Renti (marquis de), gezeyd Montigny, II, 38, 131. 

Ritsaerdoot, president van den Raed, van State, II, 56. 

Rodolfus, keyzer, I, 47; II, 194, 236. 

Roevere, I, 19. 


Robays, marquis, II, 52. 

Rollaert, I, 26, 

Rollier, balliu, II, 150, 151, 152. 

Rome (paus van), II, 251. 

Ronse, I, 119; II, 141. 

Roên-huyse (Rooden-huyse), I, 216. 

Roô Roe (drossaert of balliu), II, 195. 

Roosebeke (gemeente), II, 204, 211. 

Rosendale, II, 178. 

Rouck (van), Jan, I, 152, 200, 227. 

Roulxzant, I, 52. 

Rowaen of Rowanen, II, 130, 142, 145. 

Rousbrugge, I, 123, 159, 168, 172, 174, 178, 185, 191, 200, 218. 

Rousselaere of Roeselaere, I, 7, 13, 82, 108, 109, 111, 112, 113, 117, 118, 

119, 120, 128, 191, 192, 193, 203, 232; II, 165, 225, 242, 243, 247, 250. 

Ruermonde (stad), I, 48. 

Rues (van), I, 34. 

Rupelmonde (gemeente), I, 35. 

Ruwaert van Vlaenderen (prince van Oranje), I, 91. 

Ruyter-Catheule (chevalier Catheule), I, 14. 

Ryckewaert (dit Diophiles), Charles, I, 62, 83, 152, 262. 

Ryckewaert, lieutenant, I, 274. 

Ryhove (van), gouverneur van Gend, I, 63, 64, 71, 72, 110, 111, 117, 120, 187, 

264. 


S. 

274 

Rykebusch, Christiaen, II, 54, 110, 159, 230. 

Ryn (stroom), II, 91. 

Ryne (van de), Caerel, capiteyn, I, 51, 144, 152, 187, 227, 229, 265. 

Rysardot, II, 124, 165. 

Ryssele, I, 27, 70, 72, 120, 123, 129, 130, 131, 133, 137, 145, 148, 151, 165, 

173, 182, 191, 250, 260, 276; II, 22, 23, 29, 34, 75, 77, 98, 100, 131, 133, 140, 

141, 144, 145, 165, 183, 185, 186, 206, 237, 248, 259. 

Ryssen, Gillis, I, 61. 

Ryssen, Jaques, II, 3, 6. 

Ryswyck, capiteyn, II, 143, 172. 

Rythove, bisschop, II, 193, 244. 

Saelhof, I, 15, 20. 

Sale (van der), I, 14, 29. 

Santwyck, I, 13, 14. 

Salusen, (hertogdom), II, 94. 

Salusen, (stad), II, 95. 

Sanders, Geleyn, capiteyn, II, 101, 102, 103, 116, (zie Hammerton). 

Sarren (parochie), I, 151. 

Sas, (stad), I, 120, 202, 215, 264; II, 5, 12, 252. 

Savoyën (hertogdom), II, 94. 

Saxen (hertog van), II, 236. 

Schakels, of van Schakels, Gillis, capiteyn, I, 217, 220, 221, 222, 226, 228, 

234, 244, 251, 256, 261. 

Schelde (stroom), II, 256. 

's Hertogenbosch, I, 180. 

Schotland (landschap), I, 48. 

Schotland, Gillis, I, 3, 5. 

Schottendock, I, 243, 247, 253. 

Seclyn (gemeente), I, 72. 

Secreten raed, II, 83. 

Serf (de), Inghelram, II, 53. 

Seyssele (gemeente), I, 130. 

Siciliën (beide), II, 82. 

Sierycxzee (zierikzee), I, 24, 25. 

Sillebeke (gemeente), I, 203. 

Simay (stad), zie Symay. 

Simoen, Jaques, hoogballiu, I, 68, 73, 74, 76, 91, 93, 96, 103, 104, 115. 

Sint-Amand, I, 133. 

Sinte-Cathelyne, II, 40. 

Sinte-Clara, I, 158. 

Sint-Jans parochie, II, 66, 111, 157, 223, 260. 

Sint-Jans Steene (gemeente), II, 251, 252. 

Sint-Jacobs-put, I, 36. 

Sint-Jacobs, I, 20. 

Sint-Jooris, I, 171. 


Sint-Lauwereyns, I, 2. 

Sint-Louis, I, 10; II, 95, 100, 103, 245. 

Sint-Maertens clooster, I, 52, 53, 140, 143, 155, 202, 217, 250, 262; II, 5, 16, 

18, 30, 33, 37, 59, 189, 208, 210, 212, 220, 260. 

Sint-Nicolaes, I, 182, 220, 268. 

Sint-Nicolaes ommegang, II, 120, 149. 

Sint-Omaers (stad), I, 23, 49, 56, 95, 100, 180. 

Sint-Pieters parochie, I, 157. 

Sint-Quintin (stad), II, 250. 

Sint-Venants, I, 135. 

Sluys (stad), I, 1, 111, 117, 213, 262; II, 10, 42, 43, 58, 64, 176, 235, 238. 

Sockes (by Bethune), II, 17. 

Sonnebeke (gemeente), I, 133. 

Sond of Sund (zee-engte in Denemarken), II, 194. 

Sutphen of Zutphen (stad in Gelderland), II, 80, 234. 

Symay of Chimay, (graef of prins van), I, 40, 44, 88, 152; II, 91, 253. 

Symoen of Simoen, capiteyn, II, 178, 179. 

Spa (gemeente in Luikerland), II, 115, 127. 

Spanje (koninkryk), I, 179; II, 6, 23, 47, 76, 94, 143, 167, 172, 197, 211, 213, 

223, 224, 250, 258. 

Spanje (konink van), I, 195, 248. 

Staên (casteel en parochie), I, 49, 139, 147, 148, 203; II, 67, 96, 101. 


T. 

U. 

275 

Stavele (gemeente), I, 92. 

Staten (der Nederlanden), I, 39, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 50, 67, 69, 82, 

95, 106, 107, 116, 174, 184, 192, 204, 210, 219, 220, 221, 234. 

Staten van Arthois, II, 119. 

Staten van Henegauwen, II, 119. 

Staten van Holland, II, 44, 165. 

Staten van Vlanderen, II, 75. 

Steenbeke (gemeente), I, 158. 

Steenberghe (dorp), II, 91, 178. 

Steenbrugge, I, 13. 

Steenland, II, 226. 

Steenstraete (dorp), I, 92, 111; II, 50. 

Steenvoorde (Jan van), I, 40, 44, 88, 152; II, 192. 

Steenwercke, I, 233; II, 47. 

Stegers of Steghers, (schipper), I, 72, 73, 77, 89, 90, 144; II, 6, 118. 

Stock, van Coudeschuere, I, 36, 38, 115. 

Stuwaert, capiteyn, I, 268. 

Sweden (koninkryk), II, 31, 236. 

Sweveghem (heere van), I, 45; II, 229. 

Tackoe, I, 62. 

Thielt (stad), I, 79, 80; II, 125, 225. 

Thienen (stad), II, 108, 170. 

Thourout, Thourhoudt of Thorhout, I, 7, 115, 117, 140, 232; II, 67, 97. 

Threlong, II, 11. 

Thunes, I, 109. 

Tinnelegen, II, 164. 

Toerquyn (Tourcoing), I, 194. 

Tourlon, I, 41. 

Tournout (stad), I, 27. 

Tourycourt, II, 16. 

Trenten (stad in Itaelje), II, 62. 

Turken, II, 31. 

Tybant, I, 61. 

Tyrol (graefschap), II, 62. 

Utrecht (stad), I, 92, 118, 136, 145; II, 45, 81, 111. 

Uyttendale, Charles, I, 60. 

Uyttenhove, Charles, hoogballiu van Gent, I, 70, 74, 104, 276. 

Uyttenhove, Nicolays, I, 67. 

Uyttenhove, Simoen, I, 29, 31, 58, 71, 103, 104. 


V. 

Valcke, hoogballiu, II, 173, 226. 

Valencyne (stad), II, 117, 165, 257. 

Valois (de), Hendrick, II, 109. 

Van Bellewaerde, I, 24, 260. 

Van Bellewaerde, souvereyn van Vlanderen, I, 27, 36, 37, 38, 40, 42, 46, 51, 

55, 56, 58, 59, 101, 133; II, 58, 111, 157. 

Van Beselaere, (zie Beselaere). 

Van Borre, Michiel, II, 16. 

Van Brussel, Philip, II, 213. 

Van Buers, II, 254. 

Van Capelle, I, 73, 74; II, 53, 110, 159, 230. 

Van Croysele, gouverneur van Nieupoort, I, 225. 

Van Damme, Pauwel, II, 227. 

Van de Camere of Van der Camers, Jan, I, 114; II, 43. 

Van de Clyte, jufv., II, 78. 

Van de Clyte, Geleyn, II, 110, 111, 176, 177, 233. 

Van de Clyte, Maerten, II, 111. 

Van de Kerkhove, Guillaume, zie Kerkhove. 

Van de Steene, (w e van Pauwels), II, 23. 

Van de Waelle, I, 54. 

Van de Walle, Joos, II, 94, 156. 

Van den Berge, Jan, I, 61, 227; II, 59. 

Van den Broecke, de jonge, I, 54. 

Van den Broucke, Geleyn, II, 110, 146, 160, 230. 

Van den Broucke, Jaques, I, 164. 

Van den Broucke, Joos, II, 54, 146, 159. 

Van den Bussche, II, 159, 188, 233. 

Van den Roode, Jan, I, 265, 266, 269, 270. 


276 

Van der Beke, Lowis, II, 54. 

Van der Gracht. Adriaen, I, 240. 

Van der Mersch, of Vermersch, Geleyn, II, 56, 176. 

Van der Mersch, Hooris, I, 163. 

Van der Mersch, Pieter, I, 59. 

Van der Straele, Jeroen, genoemd paternosterman, II, 34. 

Van der Zale, I, 163; II, 15. 

Van der Zale, balliu, II, 18, 96, 110, 138, 152, 165, 207, 247. 

Van Gloson, I, 76, 89. 

Van Hallewyn, Jan, II, 159, 230. 

Van Hermelghem, Augustin, I, 269; II, 209. 

Van Hollefault, II, 109, 229. 

Van Houtte, Francoys, II, 59. 

Van Houtte, Herman, I, 152, 190. 

Van Houtte, Mooris, II, 169. 

Van Hulle, I, 58. 

Van Jonckxvrye, I, 36. 

Van Leene, Maillart, I, 59. 

Van Lockeghem, I, 40. 

Van Loppeghem, I, 3, 4, 5. 

Van Mol, I, 116. 

Van Mersch of Vermersch, Jooris, d'oude, II, 53, 146, 159, 230. 

VanNieuwenhuyse, Christiaen, I, 170. 

Van Otten, Heerman, colonel, I, 115, 263, 265. 

Van Ramme, Jan, II, 145. 

Van Rasighem of Resighem, gouverneur van Cortrycke, I, 2, 220. 

Van Roede, jonckv e , I, 171. 

Van Roulx, (zie Roulx). 

Van Rues, I, 8, 34. 

Van Rymersch, hoogballiu van Ypre, II, 127, 131. 

Van Stegele, Pr., II, 82. 

Van Thunne, Clays, II, 101, 102, 110, 146, 230. 

Van Valf of Van Vaule, I, 57; II, 7. 

Van Werpe, gouverneur, II, 68, 71, 73, 81, 135, 136, 137, 142. 

Van Winterhove, I, 125. 

Van Zillebeke, I, 87. 

Vendiville, II, 164, 165. 

Velle, Charles, capiteyn, I, 61, 70, 83, 143, 190, 191, 192; II, 209. 

Velle, François, II, 229. 

Venloo (stad), I, 48; II, 2. 

Vere of Tervere (dorp), I, 145, 200. 

Verleghem (gemeente), I, 165. 

Vermersch, Geleyn, I, 117. 

Vermersch of Vandermersch, François, II, 74, 82, 100. 

Vermersch, Jacques, I, 53, 61, 187, 227. 

Verstrate, Pieter, II, 127. 

Vierschare, II, 97, 213. 

Visch, I, 58. 

Vlaemsche oude moordenaers, II, 171. 

Vlaemsch Hoofd, I, 33. 


Vlaenderen, I, 1, 8, 24, 27, 28, 30, 32, 35, 37, 38, 44, 52, 55, 68, 69, 92, 95, 

100, 145, 152, 154, 157, 207, 216, 225; II, 3, 4, 10, 12, 74, 77, 82, 83, 91, 94, 

97, 100, 105, 113, 117, 123, 125, 126, 127, 129, 137, 154, 170, 172, 190, 191, 

194, 196, 198, 199, 200, 201, 222, 223, 232, 235, 236, 237, 238, 257. 

Vlamertinge, I, 86, 105, 106, 181; II, 9, 11, 12, 21, 35, 39, 48, 50, 51, 52, 71, 

73, 78, 80, 124, 152, 155, 167, 172, 186, 187, 221, 225, 253. 

Vleeseh, Hans, I, 117. 

Vlissingen, I, 6, 11, 13, 15, 18, 19, 31, 145, 192; II, 3, 24, 43, 44, 108, 132, 

134, 197, 240, 241, 250. 

Vormesele of Vormezeele, I, 81, 137, 141, 170, 176, 182, 183, 185, 192, 220; 

II, 2, 227, 243, 244. 

Vrankryk, I, 2, 16, 17, 34, 35, 44, 46, 49, 154, 179, 203, 211, 219, 221; II, 28, 

76, 95, 99, 103, 106, 117, 118, 130, 131, 147, 148, 155, 161, 165, 166, 167, 

168, 170, 175, 178, 189, 191, 197, 198, 200, 222, 247, 249, 250, 253, 258. 

Vriesland, I, 8, 9, 30, 154, 180, 


W. 

277 

202, 208; II, 122, 226, 240, 248. 

Vrye (van Brugge of Brugsche Vrye), I, 117, 135, 140, 152, 162, 224, 260; II, 

164, 194, 196, 213, 215. 

Vueren-Ambacht, I, 2, 81, 117, 127, 135, 222, 224; II, 26, 46, 74, 75, 77, 80, 

155, 158, 173, 176, 183, 185, 195, 207, 227, 228, 237, 239, 240, 241, 243, 

244, 246. 

Vuerne of Vuerene (stad), I, 75, 135, 224, 225, 230; II, 99, 111, 141, 151, 152, 

153, 173, 226, 228, 237, 241, 243. 

Vulvoorde (stad Vilvorde), I, 48, 119, 214, 218, 219, 263; II, 18. 

Vyve (S t Eloy), (gemeente), I, 136, 138; II, 164. 

Wackene (gemeente), II, 197. 

Wackene (van), vice-admirael, II, 131, 133. 

Waelen, I, 1, 31, 33, 34, 35, 72, 73, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 88, 

91, 92, 94, 95, 97, 100, 105, 106, 107, 108, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 117, 

119, 120, 121, 122, 123, 125, 126, 127, 128, 130, 131, 133, 135, 136, 137, 

139, 140, 141, 142, 148, 149, 151, 152, 153, 154, 155, 157, 158, 159, 160, 

161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 172, 174, 175, 176, 

177, 178, 179, 180, 181, 182, 183, 185, 186, 187, 188, 189, 190, 191, 193, 

194, 195, 197, 198, 199, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207, 208, 209, 210, 

218, 219, 220, 221, 222, 223, 225, 226, 228, 229, 230, 231, 233, 234, 236, 

237, 238, 239, 240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 248, 249, 250, 251, 

252, 253, 254, 255, 256, 258, 259, 260, 261, 262, 263, 264, 267, 270, 271, 

272, 274, 276, 277; II, 15, 20, 26, 32, 38, 42, 63, 68, 71, 73, 77, 79, 94, 137, 

141, 142, 163, 172, 175, 194, 241, 247, 252. 

Waelrave, Baelde, I, 200. 

Waelrave, Godschalck, I, 200. 

Waelsch-Braband, I, 48; II, 184. 

Waels-Cappelle (van), Nicasius, I, 53; II, 54, 111, 159. 

Waermoes, Christiaen, II, 258. 

Waernou of Warou, capiteyn, I, 153, 168. 

Waes (land van), II, 200, 251, 252, 253, 256. 

Waestene (stad), I, 72, 77, 79, 80, 81, 82, 84, 90, 129, 131, 132, 154, 155, 

182, 208, 221, 223, 230; II, 3, 4, 6, 9, 10, 12, 13, 14, 17, 20, 25, 57, 71, 80, 81, 

101, 102, 103, 104, 105, 108, 112, 120, 124, 125, 131, 137, 142, 150, 152, 

153, 159, 168, 181, 184, 192, 198, 203, 204, 205, 206, 208, 213, 229, 231, 

232, 245, 255, 256. 

Wale van Roey, I, 37. 

Wallebeke, capiteyn, I, 261. 

Walrave Baeldes, II, 200. 

Wambeke, I, 100; II, 103, 215. 

Warenbon (marquis van), gouverneur van Oudenburch, II, 126, 147, 216. 

Waron (de), I, 169, 170. 

Weines, Ruben, I, 20. 

Werckene, (gemeente), I, 141. 

Werckyn, Juliaen, I, 61. 


Wervycke of Werveke (stadje), I, 42, 59, 77, 78, 81, 82, 121, 122, 128, 129, 

130, 131, 141, 142, 207; II, 12, 32, 60, 97, 137, 165, 167, 217, 235, 259. 

West-Vlaenderen, I, 40, 88; II, 6, 17, 126, 129, 155, 228, 238. 

Westvletere, (gemeente), I, 92; II, 115. 

Wielken, I, 186, 230. 

Wiezes of Wieze (van), voocht, II, 31, 32, 53, 110, 127, 143, 148, 176, 209, 

213. 

Willemet, I, 58. 


Y. 

Z. 

278 

Willersy (van), II, 259. 

Winendale (Wynendale), vermaerd kasteel, I, 274, 277. 

Winterhove Serf (van), I, 70. 

Wintershove, voocht, I, 190. 

Witschate, (gemeente), I, 88. 

Woumen, (gemeente), I, 151; II, 50, 65, 69, 91, 118, 171, 172. 

Wulverghem, (gemeente), I, 119; II, 47. 

Wyntershove, (zie de Cherf, Jaques). 

Wyntershove (van), I, 51, 74, 73, 147, 218, 226, 230. 

Wytschate, (gemeente), I, 10, 18, 23, 193, 208; II, 122, 138. (Zie Witschate.) 

Ymeloot, Nicolays, capiteyn, II, 54, 111. 

Ymeloot, Olivier, II, 110, 146, 176, 230. 

Ymeloot, Pr., 226. 

Ypre (stad), I, 3, 4, 5, 14, 15, 19, 22, 28, 29, 30, 31, 32, 36, 38, 40, 41, 42, 44, 

45, 46, 49, 50, 52, 57, 66, 68, 71, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 85, 89, 90, 

91, 95, 99, 100, 102, 106, 108, 109, 110, 111, 113, 114, 115, 118, 119, 120, 

121, 122, 125, 126, 130, 135, 137, 139, 140, 142, 144, 147, 148, 149, 151, 

152, 153, 154, 155, 156, 157, 159, 160, 161, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 

172, 173, 175, 176, 177, 178, 180, 181, 183, 185, 186, 189, 190, 191, 193, 

194, 196, 197, 200, 201, 203, 205, 206, 208, 209, 210, 212, 214, 215, 216, 

218, 219, 220, 221, 224, 225, 226, 227, 235, 241, 242, 250, 254, 261, 269, 

273; II, 2, 3, 6, 7, 10, 12, 14, 17, 20, 22, 23, 24, 25, 26, 28, 34, 37, 38, 42, 47, 

48, 50, 51, 56, 57, 59, 60, 63, 64, 65, 68, 69, 70, 71, 75, 81, 96, 98, 100, 102, 

103, 109, 110, 111, 112, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 127, 128, 129, 

130, 131, 133, 134, 136, 137, 138, 139, 141, 142, 143, 147, 148, 149, 151, 

152, 157, 164, 166, 168, 172, 173, 174, 175, 179, 183, 184, 186, 188, 189, 

193, 194, 198, 199, 201, 202, 203, 205, 208, 209, 211, 218, 222, 224, 225, 

226, 229, 230, 231, 236, 237, 239, 243, 244, 245, 247, 248, 253, 257, 260. 

Ypre-Ambacht, II, 20, 26, 175. 

Yperlé, (rivier), II, 72. 

Ypermaert of Ypre-mart, I, 19, 23, 38, 39, 49, 103, 105, 107; II, 26, 27, 145, 

210, 211, 213. 

Yrsen, zie Irsen. 

Ysegem (stad), II, 225. 

Ytorpita, capiteyn, gouverneur, II, 3, 16, 18, 34, 42, 43. 

Yves (st.), I, 42. 

Zantvoorde, (gemeente), I, 24, 241. 

Zeeland, I, 1, 24, 36, 41, 46, 157, 166, 212; II, 10, 63, 206, 234, 246, 250, 251. 


Zeelebeke of Zillebeke, (gemeente), I, 141, 149, 185; II, 20, 208, 209, 223, 

227, 231. 

Zevenberch of Zevenbergen, II, 149, 177. 

Ziricxzee, (zie Sieryckxzee). 

Zoeterstêe, I, 173, 174, 177, 178, 193, 194, 197, 199. 

Zonnebeke, (gemeente), I, 79. 

Zonnevelt, I, 123. 

Zutphen, I, 8. 

Zuytschoote of Zuytcoote, of Zuudtcoote, (twee verschillige gemeenten), I, 92, 

135; II, 180, 184. 


279 

Lijst van woorden voor de uitspraek nog heden gebruikt te Iperen. 

Eerste deel. 

Blad. 2 reek 20. 



















Vreempt voor vreemd, wordt nog 

uitgesproken met den klank van p. 

Thundag voor tuindag, kermisfeest te 

Iperen. 

Geweirre voor geweer, wordt 

uitgesproken zoo het hier geschreven 

staat. 

Dorfsten voor durfden, nog in gebruik. 

Konsten voor konden, nog in gebruik. 

Wagenaer voor wagenmaker. 

Schortewoensdag, by Kilian 

Schorssel-woensdach. 

Wantere voor vermits. 

Begonste voor begon. 

Dertiendag, dertiende dag na kerstdag 

of drie koningenfeest. 

Bamesse voor Bavomis, op 1 e october. 

Derrewaert voor derwaerts. 

Coude Ypre marct, dat is de half-vasten 

jaermarkt, ook genoemd kattefeest. 

Verkoren maendag, dat is de maandag 

na drie koningenfeest. 

Vanegadt, vensterken aen de spits der 

torens, waeruit men het vendel doet 

waijen. 

Geleet voor geleid, wordt nog gezeid te 

Iperen en omstreken. 

Geprovanceert, van 't fransch 

approvisionné. 

Vente, i, e, marktschip. 

Bynaest, nog heden voor byna. 




















280 

Alderkinderendag voor 

onnoozelenkinderen-feest, op 28 

december. 

Corte garde, wordt nog gezeid, voor 

corps-de-garde, hoofdwacht. 

Vetten-zondag voor zondag voor den 

vasten. 

Acoutrement voor kleeding, wordt nog 

gezeid te Iperen. 

Sinternelle, van 't fransch sentinelle, 

schildwacht. 

Carmouseeren voor escarmouche. 

Presse, van 't fransch prêche, prediking. 

Victuaillie, levensmiddelen. 

Hackebouseren, van 't fransch 

arquebuser, i.e. door den kop schieten. 

Overdrach, overdrachten of dubbele 

kranen, waren tuigen dienende tot het 

open- afvaren der schepen. De 

overdráchten zijn heden vervangen door 

Sassen. Op de oude vaert van Iperen 

naer Boesinghe bestonden er vier 

overdrachten: Brielen, Schats, Mentens 

en de Blauwe of neêrste overdracht. 

Geforriert, van't fransch fourrager. 

Vette-maendag, de maendag vóor den 

vasten. 

Zale, ook genaemd het zaelhof, oud 

kasteel der graven van Vlaenderen; 

waervan het ook wordt genaemd 

Gravenwal. 

Nieuwe-camere, of gelijk men het heden 

noemt: het nieuwe werk, gevoegd aen 

de Halle. 

Storfven, wordt nog gebruikt voor 

stierven. 

Rewere, wordt nog gezeid van dezen die 

de dooden ter aerde stelt. 

Sommaels voor somwylen. Nog in 

gebruik. 

Provande voor proviande, leeftocht. 











Carmouseerden, van 't fransch 

escarmoucher. 

Uytewaert, i: e: buiten stad. 

Bin der Cruyse, Margareta van C.P. 

gravin van Vlaenderen deed de grenzen 

der stad Yperen afpalen met groote 

steenen, op welke gehouwen was het 

dubbel Kruis of wapen van Yperen; 

binnen de Cruyse, wil dus zeggen, 

binnen het grondgebied der stad. 

Bystier, wordt nog gezegd voor bijster, 

slegt. 

Coijen voor koeien. 

Wielken, een gehucht langs den 

steenweg van Yperen op Roussclare, 

grenzende aen 't gemeente Langemarck. 

Missief, van 't fransch mechief. 

Obedieren, van 't fransch obéir, 

gehoorzamen. 

Hoogen-zieken, nu S t Jans parochie 

kerk, by Yperen, doch nog Hooge-zieken 

genoemd, omdat eertijds de Ypersche 

lazery daer bestont. 















Tweede deel. 










281 

Storf voor stierf, nog gebruikt te Yperen. 

Leet, de markt voor S t Martens kerk te 

Yperen, aldus genoemd om dat de beek 

Yperleet daer onder loopt. 

Poverder, van pover, arm, uit 't fransch 

pauvre. 

Onsolaes, zonder soulaes, sans 

soulagement in 't fransch. 

Buterpoorte voor Boterpoort. 

Reyne, nog gezeid voor regen, 't reynt, 

i.e. 't regent. 

Bueter voor boter. In vele plaetsen van 

West-Vlaenderen, zegt men nog bueter. 

Faillierene, van 't fransch faillir, 

ontbreken. 

Mestroost voor mistroostig. 

Waren duere naer de sterckte, waren 

vertrokken enz., zoo ook, bladz. 272, 

reke 9, als men 't volk dede dueregaen, 

i, e, vertrekken. 

Tamborijn voor tambour, trommelaer. 

Stroppade, dat is hangen aen het strop. 

Nieuw avont voor nieuwjaer-avond. Dit 

wordt nog gezegd. 

Paye, van 't fransch paie, betaling. 

't Scaeck, naem eener herberg. 

Mosaten, dat is vrybuiters. 

Matten voor metten. Deel van 't kerkelijk 

officie. 

Libel, schrift, van 't latijn libellus. Op reke 

27 dezer bladzyde wordt dit libel 

genoemd billiet. 

Meelen (?). 

Alphere of alferis, wordt te Iperen nog 

gezegd van eenen vendeldrager. 

Popelizie voor apoplexie. 

Causie voor kassyde. 











Potente, van 't fransch, Potence. 

Crake-zaterdag, men zegt ook 

crake-zondag, zondag van half-vasten. 

Klooster-poorte, poort ingang gevende 

tot het klooster of proostdy van Sinte 

Martens. 

Faucte, Vaute, ter plaetse waer heden 

staet O.-L.-V. van Thuine, in den 

voorgevel van den Halletoren. 

Causen voor koussen. 

Poorte-clocke, de klok die geluidt werd 

voor het openen en sluiten der 

stads-poorten. 

Ghyge, van 't fransch guide. 

Gestranckt voor gestrand. 

Halmdag, dag op welke men openbare 

veiling houdt van goederen. 











282 

Ramoer, van 't fransch rumeur, wordt nog 

gezeid. 

Beloken-dag, ook genaemd beloken 

Paeschen, de zondag na Passchen. 

Lichtgeladen, naem eener rethoryke 

kamer. 

Fanegate voor vanegat, waer het vendel 

uitgesteken werd. (Zie Vanegadt.) 

Cafkoen voor vuurstede, haerd. 

Borrelen-zondag, eersten zondag van 

den vasten. 

Delicten, van 't latijn delictum, misdrijf, in 

't fransch délit. 

Ouden-Quene-zondag. Is dat 

Palmzondag? 

Flincs, wordt nog gezeid van eenen 

welgemaekten jongeling. 


283 

Lijst van eenige plaetsen en personen in dit werk aengehaeld en 

min den lezer bekend. 

Allaerts-huysen, II, 173. Eene hofstede, toebehoorende de abtdy der Duinen, 

gelegen te Wulpen. 

Bellewaerde (de heerlijkheid), II en passim, is gelegen aen het hooghe, 

gemeente Zillebeke; daer bestaet de Bellewaerde Vyver, welker waters Iperen 

spyzen. In Iperen bestaet eene Bellewaerde straet. 

Bellet, II, 178. Zou deze Bellet wel toebehooren aen de drukkers-familie, die 

zich uit S t Omars te Iperen hadt nedergezet? 

Capelle-te-Poele, II, 101, gehucht onder Langemarck, nu parochie geworden. 

Clercken, I, 151, gemeente, palende noord aen Eessen, waeruit het is 

gesproten. 

Cruysse (binnen de), II, dat is: op het Ipersch grondgebied, extra-muros, dat 

bepaeld was met steenen op welke het Ipersch kruis was gehouwen. 

Clyte, I, 58 en II, 177, heerlijkheid, die behoorde den heeren van Comen en 

naderhand het geslacht der Bulteels, heeren van Reninghelst. Er bestaet noch 

op het gehucht de Clyte, eene kapel, gebouwd door de Bulteels. 

De Massiet, heer van de Bussche, II, 110, 233, heerlijkheid gelegen onder 

Neêrwaesten. 

Dovye, II, 25, Beek, ook genaemd La Douve, die zich, te Waesten, in de Lei 

werpt. 

Eemeloot Pr., I, 265, ook Ymeloot, II, bladz., 226. Het stamhuis Ymeloot, heeft, 

gedurende de XVII e eeuw, uitgemunt in geleerde mannen, die plaetsen hebben 

bekleed in 't Magistraet te Iperen. 

Fresen-berg, II, 232, gehuchte deel makende van Vlamertinghe, dicht by 

Dickebusch. 

Godsveld, II, 254, Godewaertsvelde, gemeente gelegen acn den voet der 

Kastberg, by Steenvoorde. 

Marshof, II, 201, eene hofstede op Vlamertinghe, niet verre afgelegen van de 

Kruisstraet en den Freesenberg. 

Nieuwendamme, II, bladz. 27, een fort op den Yzer, by Nieuport. 

Nonnebusch, II, 208. Placts waer voortijds het klooster van dien naam stond, 

by het hooge. 

Noordhof, II, bladz. 7, eene pachthoeve heden nog bestacnde op de gemeente 

Brielen, langs den steenweg van Iperen op Boesinghe. 


284 

Noerdamme, I, bladz. 155, het gehucht den Ouderdom, tusschen Reninghelst 

en Dickebusch. 

Oudt-hulst, II, 233, nu genaemd Houthulstbosch, gelegen tusschen Clercken, 

Zarren, Staden en Langemarck waer nu eene kerk is gebouwd. 

Poesele, II, bladz. 172, eene streek gelegen tusschen Merckem, Zuydschote 

en Bixschote, die allervruchtbaerst is. 

Pille, II, 247. De Pille, was een gebouw by den Brielen-Overdracht, waer de 

schepen invaerden, om geligt te worden. 

Schoorebacke. Een gehucht op den Yzer, by Schoore. 

Schoon-huys, heden de brouwery van M r Mulle, in de Torrestraet; draegt nog 

den zelfden naem. 

S t Loys, of S t Eloi-ten-Zadele, II, bladz. 95, gehucht op den steenweg van 

Iperen naar Wasten, deelmakende der gemeente Voormezeele. 

Wambeke, bladz. 20, waterloop tusschen Houthem en Wijtschate. 

West-quartier, bladz. 20, ook genaemd West-Vlaenderen. Omstreken van 

Iperen, Belle, enz. 

Zeventhien landen, II, bladz. 4, dat is de 17 Provintien, de Nederlanden 

uitmakende.

Nederlandsche historie - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?