download pdf-file - Historische Vereniging Maassluis

SMIT EN CO.’S SLEEPDIENST 1842-1866
Wat is het begin geweest van N.V. L. Smit & Co.’s Sleepdienst? Over de start
van dit wereldwijd vermaarde bedrijf is niets met volslagen zekerheid te zeggen.
In het archief van het bedrijf is een akte aanwezig van november 1842, waarin
een aantal met name genoemde reders en assuradeuren te Rotterdam met de
heer Fop Smit, scheepmaker aan de Kinderdijk, gemeente Nieuw-Lekkerland,
overeenkwam om:
‘Voor zijne rekening te vervaardigen een
stoomvaartuig tot het sleepen van schepen van
Helvoet naar zee, vanuit zee naar Helvoet, van
Helvoet naar Brouwershaven, of van Brouwershaven
naar Helvoet, zoowel buiten- als binnendoor,
van Helvoet of van Brouwershaven naar
Dordt of van Dordt naar Helvoet of Brouwershaven,
voor zoover die havens voor het daartoe
bestemde stoomvaartuig bereikbaar zullen zijn’,
enzovoort.
In dit archief is ook een gedrukt exemplaar te
vinden van de conceptstatuten voor een met
hetzelfde doel op te richten vennootschap. In dit
Fop Smit (Dia-collectie HVM)
contract, dat voor een periode van vijf jaren
werd aangegaan, werd verder melding gemaakt
van een door de scheepmaker te bouwen stoomvaartuig met een machine van
140 NPK. Dit vaartuig moest, na een keuring door drie deskundigen, binnen
acht maanden in Hellevoetsluis in dienst worden gesteld. Alle gemaakte kosten
van aanbouw en exploitatie zouden voor rekening van de scheepmaker komen.
Daar stond tegenover dat de eigenaar van het stoomvaartuig alle te vorderen
sleep-, hulp- en berglonen zou ontvangen. De betrokken reders en assuradeuren
verbonden zich tot het geven van geldelijke steun.
Op de uitvoerige manier, contracten uit die tijd eigen, werd alles tot in de kleinste
bijzonderheden beschreven. Zo vermeldt artikel 6 van het contract:
‘Er zal door een algemeene vergadering, nader bijeen te roepen, door de
Reeders en de Assuradeuren een commissie van zeven leden uit hun midden
worden benoemd, welke belast zal zijn om, met en benevens den contractant
ten eenre, deze geheele onderneming te besturen.
De contractant ten eenre zal voorts te zijnen kosten op de stationsplaats eenen
agent vestigen. De keus van dien agent, alsmede die van den kapitein wordt
3

aan den contractant ten eenre opgedragen, doch zal niettemin aan de
goedkeuring van de genoemde commissie onderworpen zijn.’
In artikel 10 van het contract staat uitvoerig beschreven wat de contractanten,
agenten van de Nederlandse Handelsmaatschappij, moesten bijdragen in de
kosten voor de exploitatie van de onderneming. Dat betrof de gages, assurantie,
steenkolen en andere benodigdheden en het onderhoud van het vaartuig en
de stoommachine. De reders-contractanten betaalden voor hun schepen, boven
de 200 gemeten lasten groot zijnde, die in de vaart waren op Oost-Indië jaarlijks
twintig cent per gemeten last.
Ook de bedragen die de betrokken assuradeuren moesten betalen staan nauwkeurig
in het contract beschreven. Met inbegrip van de jaarlijkse subsidie van de
Provinciale Staten van Zuid-Holland, bedroegen de toeslagen ongeveer achttienduizend
gulden per jaar.
Wie de leden van de ‘Commissie van Toezicht’ waren, is niet precies meer na te
gaan. Wel bekend is dat de heer H.A. Schadee president was en de heer D.
Dunlop secretaris.
Het zal wel altijd de vraag blijven wie het initiatief nam tot de oprichting van de
onderneming: Fop Smit of de gezamenlijke reders en assuradeuren. Hoe het
ook zij, Fop Smit was in ons land niet de eerste, die aan het stichten van een
sleepdienst heeft gedacht. In 1841, of mogelijk al voor dat jaar, waren
Amsterdamse scheepsreders en kooplieden van plan een stoombootrederij op
te richten. Hun doel was het slepen van schepen aan het Nieuwediep van en
naar zee. Al in augustus 1841 werd de stoomsleper ‘De Stad Amsterdam’ met
als gezagvoerder J.P. Duinker, in Nieuwediep gestationeerd. Het zal altijd wel de
vraag blijven of Rotterdam en Amsterdam hierin hebben overlegd of dat het een
geval van naijver is geweest.
Omdat het destijds niet was toegestaan zonder toestemming van hogerhand op
de Nederlandse stromen en rivieren te slepen, moest daarvoor eerst ‘concessie’
(= toestemming) worden verleend. Dat was gratis, alleen moest de concessionaris
een borg van 500 gulden betalen. De autoriteiten hielden zich het recht
voor reglement en tarieven goed te keuren, terwijl bij iedere wijziging daarvan
weer de goedkeuring van Gedeputeerde Staten moest worden verkregen. Fop
Smit kreeg zijn concessie in december 1842.
In het najaar van 1843 was de sleepboot, die ‘Kinderdijk’ werd gedoopt, gereed.
Het was een stoomvaartuig van het meest primitieve type, van eikenhout
gebouwd met ijzeren verband en voorzien van een koperen huid. Ook de stoommachine
had een heel eenvoudige constructie, destijds bekend als ‘grasshop-
4

per’-machine: van het lagedruktype met twee cilinders. De ketel was een zogenoemde
kistketel, die in Engeland was gebouwd. Het ingewikkelde, warrige
complex van stangen en handels vereiste van de machinist grote behendigheid.
Overigens waren deze machines door hun hoogst primitieve constructie enorme
kolenvreters. Het kolenverbruik stond in geen enkele verhouding met de ontwikkelde
paardenkrachten, met als gevolg, dat de toenmalige kleine zeilschepen
onmogelijk een behoorlijk renderend sleeploon konden betalen.
In overleg met Fop Smit werd bepaald dat het hoofdstation van de sleepdienst
Hellevoetsluis zou zijn. Aan de oostzijde van het kanaal door Voorne in de
gemeente Nieuw-Helvoet werd een stuk grond in erfpacht verkregen. Hierop
werd eerst een grote kolenloods gebouwd en later een smederij en een timmermanswerkplaats.
Ook kwam er een woning en een kantoor voor de agent,
J. Spaan. De heer Spaan werd in 1847 opgevolgd door H. Boonders, havenmeester
van het kanaal door Voorne. Tot 1860 bleef Boonders in dienst; hij werd
opgevolgd door J. Leeflang.
Door de toenmalige stand van zaken in de scheepvaart moest de sleepboot niet
alleen Goeree, maar ook Brouwershaven bedienen. De minder diepgaande
schepen vielen Hellevoetsluis binnen en werden van daar naar Dordt of
Rotterdam verder gesleept. De grotere en diepergaande schepen losten een
deel van de lading op de rede van Brouwershaven en werden daarna, binnendoor
of buitenom, via Hellevoet naar Dordrecht of Rotterdam gesleept. Het was
een glorierijk tijdperk voor de Brouwershavense lichters: de bekende, stevig
gebouwde zeetjalken, die voor inkomende en uitgaande lading geregelde diensten
onderhielden tussen Brouwershaven en Rotterdam. Later verdween die
welvaart uit Brouwershaven, als gevolg van de verlegging van het vaarwater
naar Hoek van Holland.
Op het terrein in Nieuw-Helvoet stond een mast met een kraaiennest, die als
seinpaal diende en zo de communicatie verzorgde tussen de verschillende
plaatsen waar de sleepboot dienst moest doen. Deze seinpaal, die volgens een
door de dienst opgestelde seintabel werd bediend, was flink hoog en vanuit zee
op verre afstand zichtbaar en diende de vissers jarenlang als baken. Omdat tussen
Brouwershaven en Goeree een telegrafische verbinding ontbrak, werd de
seinpaal ook gebruikt met deze plaatsen seinen te wisselen. Omstreeks 1858
kwam de telegrafische verbinding tussen Brouwershaven en Goeree tot stand.
Het inmiddels sterk toegenomen aantal sleepopdrachten maakte de aanschaf
van een tweede sleepboot noodzakelijk. Fop Smit kocht daarom, vermoedelijk
in Stettin, een ijzeren radersleepboot met een balansmachine van 100 NPK, die
onder de naam ‘Brouwershaven’ aan de Nieuwesluis werd gestationeerd. Bij de
concessie voor deze boot werd aan de sleepdienst eveneens uitbreiding
5

Hellevoetsluis. Deze firma stationeerde in Hellevoetsluis voor het slepen op het
kanaal door Voorne de schroefsleepboten ‘Rotterdam’ en ‘Rotterdam II’,
gebouwd bij Paul van Vlissingen en Dudok van Heel te Amsterdam. De
overeenkomst, die werd aangegaan voor een periode van twee achtereenvolgende
jaren, bepaalde dat genoemde firma uitsluitend zou slepen op het
Voornse Kanaal, terwijl de Sleepdienst Fop Smit dat voortaan zou nalaten.
In 1865, na drieëntwintig jaar dienst te hebben gedaan, werd het contract met
de Reeders en Assuradeuren niet meer verlengd. De sleepdienst had genoeg
levensvatbaarheid getoond om op eigen benen te staan en voortaan op eigen
krachten te vertrouwen.
Het leek wel of Fop Smit, nu hij zijn levenswerk tot zo’n grote bloei had zien
komen, dacht niet meer nodig te zijn. Op 25 augustus 1866 overleed hij. Hij was
iemand geweest die zich jegens zijn land op vele manieren verdienstelijk had
gemaakt.
Murk Lels (Foto: C. Kramer, Rotterdam)
Bovendien bracht hij de rederij en de scheepsbouw tot grote bloei: twee
belangrijke bedrijfstakken, die in later jaren voor ons volk van grote betekenis
zouden blijken te zijn.
Ook voor de ontwikkeling van de sleepdienst is Fop Smit van grote betekenis
geweest. Hij was een van de grondleggers van deze onderneming, die het
nageslacht nog veel verder zou ontwikkelen.
Na de dood van Fop Smit namen Leendert Smit, Jan Smit Fopzn., Jan Smit
7

Janzn. en Murk Lels de sleepdienst gezamenlijk over en richtten een nieuwe
rederij op: Sleepdienst L. Smit & Co. Ieder van de mannen participeert in de
rederij voor een vierde. Tot directeur-boekhouder werd benoemd Murk Lels, tot
technisch adviseur Jan Smit Janzn.
––––––––
Ik heb geprobeerd in dit artikel in het kort een beschrijving te geven van het
ontstaan van de sleepdienst in de periode 1842-1866. Hoe de sleepdienst zich
na deze periode heeft ontwikkeld en waarbij Maassluis een belangrijke plaats
heeft ingenomen, hoop ik later in een van de volgende Historische Schetsen te
beschrijven.
Jan Zon
De in dit artikel vermelde gegevens zijn ontleend
aan een geschrift van Tony de Ridder, genaamd:
‘N.V. L. Smit en Co’s Sleepdienst 1918’.
KONINKLIJKE ONDERSCHEIDING VOOR L. STIGTER SR.
Onze vereniging en met name onze voorzitter heeft veel werk
verzet om een aanvraag in te dienen dat onze ijverige propagandist,
tevens bestuurslid Leen Stigter Sr. in aanmerking kwam
voor een koninklijke onderscheiding.
Gelukkig heeft het Hare Majesteit behaagd om onze toen nog
86-jarige Leen te onderscheiden als lid van de orde van Oranje-
Nassau en onze burgemeester mevr. drs. J. Sterkenburg-
Versluis spelde hem op 29 april 1999 de versierselen daarvan op
tijdens een bijeenkomst in het stadhuis van Maassluis.
Leen van harte proficiat met deze welverdiende onderscheiding
mede namens het bestuur en leden van de Historische
Vereniging Maassluis.
De redactiecommissie
Leen Stigter Sr. bedankt hierbij allen die hem met deze onderscheiding
hebben gefeliciteerd en voor de presentjes die hem daarbij werden
aangeboden.
8