PDF-formaat - Archeologische Werkgroep Valkenburg aan de Geul ...

Herbouw Middeleeuwse
Stadsmuur Walramplein ?
- feiten - suggesties – mogelijkheden -
namens de archeologische werkgroep valkenburg: henk kwakkernaat / jac diederen: augustus 2008

Inleiding:
Bij de geplande opgravingen langs de lijn van de Noordelijke Stadswal / Geulgracht, fase 1 zijn er drie
muurelementen tevoorschijn gekomen:
1. De verlegde kademuur anno 1760/1800. Deze muur werd naar het noorden verlegd voor het
maken van een pad langs de voormalige boerderij van Palanka, nu Hotel Walram. Genoemd
hotel staat op funderingen van een middeleeuwse hoektoren (vgl. Den Halder)
2. Een tot nu toe onbekende elegante kademuur met stroombrekers, die de lijn van Van Deventer
lijkt te volgen. Voorlopige datering: eind 17 e eeuw.
3. Een middeleeuwse muur die bovengenoemde muur schuin aansnijdt. De muur kan uit eerste
helft 14 e eeuw zijn of uit tweede helft 15 e eeuw. Deze muur was tot verrassing van menigeen
van dezelfde opbouw (en vermoedelijk ook tijd) als de nog bestaande stadsmuur in het
Halderpark. De constructie met spaarbogen en poeren had dezelfde afmetingen als genoemde
Westmuur bij Den Halder. De bevestiging van deze conclusie door drie onafhankelijke
archeologen 1 was het hoogtepunt van de opgraving. Het bevestigt ook de hypothese die we
opstelden in eerdere publicaties. Bovendien wordt het oude toponiem”achter de bogen” weer in
ere hersteld!
Herbouw:
De mogelijkheden tot gedeeltelijke herbouw van 3 of 4 bogen is bouwhistorisch verantwoord en
technisch mogelijk. 2 Er zijn 4 boogpoeren teruggevonden en een 5 de is als uitbraaksleuf gevonden.
Dat houdt in dat 3 of 4 bogen te reconstrueren zijn. Omdat de middeleeuwse muur de 17 e eeuwse
kademuur aansnijdt en dus enigszins een schuine lijn maakt t.o. v de Geul, en er een ruim pad moet
overblijven tussen de nieuwe kademuur en de eventueel herbouwde bogenmuur stellen we voor om
na 3 of 4 bogen verder te gaan met een volumeaanduiding dmv een ijzeren staketsel, dat geschikt is
voor begroeiing. Het muurvolume gaat dan over in een soort pergola tot aan de brug, met behoud
van de bogenaanduiding. Eventueel kan ook na boog 3 of 4 een aanduiding in het plaveisel beginnen,
als de weg langs de Geul nog geschikt moet zijn voor auto’s. Maar we willen dan wel een citaat
van Victor De Stuers, de grote Limburgse monumentenbeschermer aanhalen:
« ce n’est pas aux monuments de se déranger pour laisser passer les routes, mais aux routes de se
détourner pour respecter les monuments ! »
We stellen voor om een kopie te bouwen van de westelijke stadsmuur op de originele funderingen,
waarbij de maatvoering door de ontdekte fundamenten wordt gedicteerd en de maten van het
opgaand werk overgenomen worden van de muur van het Halderpark. De begeleidende archeologen
van RAAP en bouwhistoricus Bauer konden zich zeer wel vinden in deze suggestie. Om de
transparantie naar de Nieuwe Kerk te behouden moeten de spaarboogvelden o.i. open zijn, zodat
een arkade ontstaat. Zoals gezegd kan na 3 of 4 bogen om financiële, historische en praktische
redenen het bouwsel voortgezet worden als stalen geraamte, al dan niet begroeid.
1 Ir.T.Bauer, TU-Delft, en twee archeologen van de Stichting RAAP (Weert)
2 Vrijblijvend overleg met Ad van Beers en Roel van Meerkerk (uitvoerders werk Waterschap) en met mergelwerker Fer Ruwet.

Figuur 1 Vanaf 30 meter hoogte, een overzicht van de opgravingen, en de lijnen van de diverse muren. Met dank aan de Valkenburgse brandweer.

figuur 2 Opgravingstekeningen 2008. Beneden, niet zichtbaar stroomt de Geul, boven (Zuiden) ligt het Walramplein.
De poeren die de spaarbogen ondersteunen zijn omlijnd.

figuur 3 , aanzicht en maatvoering van de bogen, gebaseerd op opgravingsresultaten en maten westmuur Den Halder

4 : digitale montage van de eventueel her te bouwen muur met doorzicht naar de kerk. Het linker gedeelte kan in een buizenconstructie als pergola voortgezet
worden.
De muur zonder spaarboogvelden is exact gekopieerd van de bestaande muur in Den Halder. Die maten kloppen immers exact met de
gevonden grondslag op het Walramplein . Zo zal de muur in het begin er niet uitzien, maar na twee decennia wel!

Zelfdragende constructie om de originele muur te beschermen en op hoger niveau de bogen te reconstrueren.

Knelpunten:
Het reconstrueren van een deel van de muur heeft een aantal consequenties, we hebben er een paar
overdacht: (zie ook de bijlage met een kopie uit een publicatie van RAAP)
1. Hoewel het bouwen op (een deel) van de originele fundamenten historisch aantrekkelijk is,
gebiedt de eerlijkheid ons te melden dat een deel van de te gebruiken fundering verdwenen is
i.v.m het zetten van de kademuur van de 17 e eeuw. Daar zal dus reparatie met beton of
betonstenen noodzakelijk zijn, hetgeen de kosten verhoogt. (zie ook 2)
2. Het loopniveau in de late middeleeuwen lag anderhalve meter lager dan het huidige
Walramplein. Tenzij de reconstructie in een verlaagd terras gezet wordt, houdt dat in dat de
huidige funderingen anderhalve meter opgemetseld moeten worden in betonstenen (onzichtbaar
straks). Het opgaand, zichtbaar werk gebeurt uiteraard in mergel.Er zijn verschillende
mogelijkheden, er kan ondermeer gewerkt worden met een betonplaat die op de uitgevulde
fundering komt de liggen. Vanuit het oogpunt van bescherming van de 14 e eeuwse resten zal
deze constructie ook de voorkeur hebben van het RACM. Om kosten te besparen kan de
ruwbouw van de arcade van betonstenen worden uitgevoerd, die bekleed worden met mergel.
3. Autobussen zullen niet meer langs de Geul vanaf Walram kunnen rijden.
4. De wig die ontstaat doordat de muur niet helemaal parallel met de Geul loopt, vraagt een
aparte stedenbouwkundige invulling.
5. De mergel zal last krijgen van graffiti, tenzij tot op reikhoogte hardere zandsteen wordt
gebruikt. In elk geval verdient het aanbeveling om de plint van de poeren 30/40 hoog en
debijbehorende schuine verkenning van hardere kalkzandsteen te maken. Dit bizondere
bouwhistorisch detail, teruggevonden bij de opgraving, is dan ook beter beschermd. Bovendien
vermindert het de zuigwerking van de mergel erboven (vocht!).
6. Hoewel het begin van de reconstructie meer dan tien meter van de gevel van Hotel Walram
blijft, zal overlegd moeten worden met de exploitant.
7. De voorgang van de werkzaamheden vanaf 18 augustus vraagt een paar snelle aanpassingen
ivm behoud van de bestaande funderingen: er zal een klein stalen damwandje geslagen moeten
worden tegen het afschuiven, want ten behoeve van de grote betonnen elementen van de kade
gaat men nog 2 meter dieper graven dan het laagste opgravingsniveau. Dat is een geluk bij en
ongeluk want dit kan de basis zijn van de versterking van het middeleeuws fundament van de
muur. Snel overleg tussen Mommers/Felder en Roel van Meerkerk (Bos&Wittteveen) is
dringend gewenst. We hebben al een en ander in de week gezet bij de uitvoerend firma van Van
Beers.
De grote winst van ( gedeeltelijke ) herbouw is, dat inzichtelijk wordt hoe de oosthoek van Valkenburg
in de middeleeuwen beveiligd werd, en daarmee de structuur van de vestingstad weer wat duidelijker
wordt. De relatie met de gevisualiseerde torens (balkons) wordt logischer. Bovendien wordt het plein
op een elegante en historisch verantwoorde wijze afgesloten.
Henk Kwakkrnaat en Jac Diederen, met dank aan leden AWV en de Vrijwilligers die in totaal meer da 1000 uur in deze
schitterende campagne hebben gestoken. Veel lof ook voor de firma van Beers en Roel van Meerkerk (Witteveen&Bos) die
ons zeer ter wille waren en op alle momenten constructief hebben meegedacht. Veel dank aan RAAP en ir.Bauer.
Zondag 17 augustus 2008, Valkenburg

Bijlage:
citaat uit :Verborgen Kastelen in Zicht, Van Kempen en Hom. Waar “kasteelresten” staat kan
zonder meer “stadsmuurresten” ingevuld worden. Met dank aan de twee begeleidende archeologen
Danny en Gerard van archeobureau RAAP, die mij opmerkzaam maakten op dit citaat.