'Macbeth' toont verval van de macht - Shakespeare Theater Diever

Dieverse interpretatie voegt echt iets toe aan lange traditie
‘Mabeth’ toont verval van de macht
Voorstelling: Macbeth.
Schrijver: William
Shakespeare. Vertaling:
Jack Nieborg. Spel o.a.:
Wim Smits, Anne-Peter
van Muijen, Dick van Veen,
Josien Kragt, Gert-Jan van
Muijen, Jore Bron, Jans
Tabak. Regie: Jack
Nieborg. Kostuumontwerp:
Margot van der Kamp.
Decor: Harm Naaijer.
Gezelschap:
Shakespearetheater
Diever.
Een krakkemikkige stellage
torent hoog boven het toneel
uit. Een schorre sirene loeit,
vonken spatten door het
donker, een geamputeerde
buis zwaait machteloos heen
en weer. De vernuftige,
zinloze machines van Yves
Tinguely, vorig jaar in de
Kunsthal in Rotterdam te
zien, werpen hun vruchten af,
tot in Diever aan toe.
Maar het decor bij Macbeth is
niet alleen illustratie, het zet
de toon voor een bittere
schildering van het verval van
de macht. Macbeth is sowieso
Shakespeares meest
zwartgallige stuk. King Lear
wordt nog verzacht door de
liefde van een dochter voor
haar vader, Hamlet wordt nog
vergoelijkt door de twijfel aan
de waarheid, maar in Macbeth
leidt alles regelrecht tot dood
en verderf. Het is dan ook
geen wonder, dat de Dieverse
amateurs het tot nu toe niet
aangedurfd hebben om in hun
lieflijke theater zo‘n keihard
stuk neer te zetten. Maar
Nieborg zou Nieborg niet zijn,
als hij daarvoor terug zou
deinzen. En hij slaagt: deze
Dieverse Macbeth voegt echt
iets toe aan de lange traditie
van dit stuk.
Ongewapend
Kenmerkend is het slot:
terwijl Roman Polanski zijn
verfilming van het stuk
besloot met een heroïsch
zwaardgevecht tussen
Macbeth en Macduff, laat
Nieborg zijn Macbeth niet
eens vechten. Vertrouwend
op de voorspelling van de
heksen, die hem leken te
beloven dat geen man hem
ooit zou kunnen doden, werpt
hij zijn zwaard weg, gooit zijn
harnas af en biedt zich
ongewapend aan Macduffs
zwaard aan, nog altijd
gekleed in zijn sjofele mantel
en het vieze hemd waar de
bloedvlekken van de moord
op koning Duncan nog in
zitten. Het is niet zozeer zijn
machtsdrift die hem de kop
kost, maar zijn
onvoorwaardelijke geloof in
obscure voorspellingen. Hij is
blind voor de realiteit. Of
erger: de realiteit kan hem
niets schelen. In die zin is hij
inderdaad onkwetsbaar. Zijn
dood is dan ook een
formaliteit, onbeduidend als
een punt aan het eind van de
zin.
Een tweede reden waarom
Macbeth niet eerder in Diever
is gespeeld ligt in het feit dat
de titelrol heel zware eisen
aan de vertolker stelt. Niet
alleen moet hij met
overtuiging een niets en
niemand ontziende
machtswellusteling spelen, hij
moet ook de de omslag laten
zien van aarzeling aan het
begin, vermengd met
mededogen voor de brave
koning Duncan, naar de totale
gevoelloosheid aan het eind.
Om dat te kunnen realiseren
heeft Nieborg een speler van
buiten Diever aangetrokken,
Dick van Veen uit Assen, in
het dagelijks leven predikant.
Een vredelievend mens, zou
je denken. Maar Van Veen
doet het gruwelijk goed.
Vanaf het eerste moment, als
hij met een taxerende blik
naar koning Duncan loert,
plotseling zijn rivaal, tot aan
het laatste, als hij met een
waanzinnige blik in de ogen
zich aanbiedt aan het zwaard
van Macduff, niet eens een
rivaal, volgens hem, laat zijn
worsteling met en om de
macht je geen moment los.
Zonder overdreven nadruk
probeert hij tevergeefs het
bloed van zijn handen te
wassen, schouderophalend
verneemt hij dat zijn vrouw
dood is, berustend, alle
illusies voorbij, spreekt hij de
beroemde monoloog ‘Life‘s
but a walking shadow.‘
Indrukwekkend.
Voor de rol van lady Macbeth
had Nieborg ook iemand van
buiten aangetrokken, maar
die moeite had hij zich
kunnen besparen. Josien
Kragt raffelt haar teksten af,
er slechts op gebrand om als
pure bitch over te komen. Aan
verleidingskunst of verbitterd
moederschap komt zij niet
toe. Alleen in de
waanzinsscène komt zij even
los van haar stereotiepe
gekijf. Verder zijn er goede
rollen van Gert-Jan van
Muijen als Banquo, zelfs ná
zijn dood nog overtuigend,
Edwin Frei als Rosse en de
jonge Allard Boonstra (of Tess
Foreman?) als het parmantige
zoontje van Macduff.
De kogel is door de kerk:
Diever heeft laten zien dat het
ook de zwaarste tragedies
aan kan. Dat maakt nu alweer
nieuwsgierig naar volgend
jaar.
Theo de Jong
Vertaling?
In zijn voorstelling van
Macbeth maakt Nieborg
nergens een knieval naar het
publiek. Behalve op één punt:
de vertaling. Dat hij Shakespeares
‘blank verse’ laat
vallen is tot daar aan toe. Dat
wordt wel vaker gedaan, al
betekent het natuurlijk wel
een verzwakking om Shakespeares
compacte ritmische
Engels te horen voordragen
alsof het over de wekelijkse
boodschappen gaat. Nieborg
beschikt over een talent om
Shakespeares geintjes in
eigentijdse geintjes over te
zetten, maar geintjes komen
in Macbeth amper voor. Daar
leent het stuk zich ook niet
voor. Daardoor valt op dat
Nieborg toch wel erg vaak
kiest voor de weg van de
minste weerstand. Iedere
vertaler worstelt met de
opgave dat de tekst enerzijds
moet ‘bekken’ en anderzijds
een goede weergave van het
Engelse origineel moet zijn.
Nieborg laat als vertaler het
eerste aspect het zwaarst
wegen, wat geen wonder is,
omdat hij diezelfde tekst ook
moet regisseren. Maar
Shakespeare raakt daardoor
wel eens op de achtergrond.
Dat blijkt ook uit het feit dat
Nieborg niet schroomt om
hier en daar iets aan de tekst
toe te voegen. En dan rijst de
vraag of dit niet liever een
‘bewerking’ genoemd moet
worden in plaats van een
‘vertaling’.