'Macbeth' toont verval van de macht - Shakespeare Theater Diever
'Macbeth' toont verval van de macht - Shakespeare Theater Diever
'Macbeth' toont verval van de macht - Shakespeare Theater Diever
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Het <strong>de</strong>cor bij Macbeth is niet alleen illustratie, het zet <strong>de</strong> toon voor een bittere schil<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> het <strong>verval</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>macht</strong>. (foto: Boom regionale uitgevers/Wilbert Bijzitter)
<strong>Diever</strong>se interpretatie voegt echt iets toe aan lange traditie<br />
‘Mabeth’ <strong>toont</strong> <strong>verval</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>macht</strong><br />
Voorstelling: Macbeth.<br />
Schrijver: William<br />
<strong>Shakespeare</strong>. Vertaling:<br />
Jack Nieborg. Spel o.a.:<br />
Wim Smits, Anne-Peter<br />
<strong>van</strong> Muijen, Dick <strong>van</strong> Veen,<br />
Josien Kragt, Gert-Jan <strong>van</strong><br />
Muijen, Jore Bron, Jans<br />
Tabak. Regie: Jack<br />
Nieborg. Kostuumontwerp:<br />
Margot <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Kamp.<br />
Decor: Harm Naaijer.<br />
Gezelschap:<br />
<strong>Shakespeare</strong>theater<br />
<strong>Diever</strong>.<br />
Een krakkemikkige stellage<br />
torent hoog boven het toneel<br />
uit. Een schorre sirene loeit,<br />
vonken spatten door het<br />
donker, een geamputeer<strong>de</strong><br />
buis zwaait <strong>macht</strong>eloos heen<br />
en weer. De vernuftige,<br />
zinloze machines <strong>van</strong> Yves<br />
Tinguely, vorig jaar in <strong>de</strong><br />
Kunsthal in Rotterdam te<br />
zien, werpen hun vruchten af,<br />
tot in <strong>Diever</strong> aan toe.<br />
Maar het <strong>de</strong>cor bij Macbeth is<br />
niet alleen illustratie, het zet<br />
<strong>de</strong> toon voor een bittere<br />
schil<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> het <strong>verval</strong> <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>macht</strong>. Macbeth is sowieso<br />
<strong>Shakespeare</strong>s meest<br />
zwartgallige stuk. King Lear<br />
wordt nog verzacht door <strong>de</strong><br />
lief<strong>de</strong> <strong>van</strong> een dochter voor<br />
haar va<strong>de</strong>r, Hamlet wordt nog<br />
vergoelijkt door <strong>de</strong> twijfel aan<br />
<strong>de</strong> waarheid, maar in Macbeth<br />
leidt alles regelrecht tot dood<br />
en ver<strong>de</strong>rf. Het is dan ook<br />
geen won<strong>de</strong>r, dat <strong>de</strong> <strong>Diever</strong>se<br />
amateurs het tot nu toe niet<br />
aangedurfd hebben om in hun<br />
lieflijke theater zo‘n keihard<br />
stuk neer te zetten. Maar<br />
Nieborg zou Nieborg niet zijn,<br />
als hij daarvoor terug zou<br />
<strong>de</strong>inzen. En hij slaagt: <strong>de</strong>ze<br />
<strong>Diever</strong>se Macbeth voegt echt<br />
iets toe aan <strong>de</strong> lange traditie<br />
<strong>van</strong> dit stuk.<br />
Ongewapend<br />
Kenmerkend is het slot:<br />
terwijl Roman Polanski zijn<br />
verfilming <strong>van</strong> het stuk<br />
besloot met een heroïsch<br />
zwaardgevecht tussen<br />
Macbeth en Macduff, laat<br />
Nieborg zijn Macbeth niet<br />
eens vechten. Vertrouwend<br />
op <strong>de</strong> voorspelling <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
heksen, die hem leken te<br />
beloven dat geen man hem<br />
ooit zou kunnen do<strong>de</strong>n, werpt<br />
hij zijn zwaard weg, gooit zijn<br />
harnas af en biedt zich<br />
ongewapend aan Macduffs<br />
zwaard aan, nog altijd<br />
gekleed in zijn sjofele mantel<br />
en het vieze hemd waar <strong>de</strong><br />
bloedvlekken <strong>van</strong> <strong>de</strong> moord<br />
op koning Duncan nog in<br />
zitten. Het is niet zozeer zijn<br />
<strong>macht</strong>sdrift die hem <strong>de</strong> kop<br />
kost, maar zijn<br />
onvoorwaar<strong>de</strong>lijke geloof in<br />
obscure voorspellingen. Hij is<br />
blind voor <strong>de</strong> realiteit. Of<br />
erger: <strong>de</strong> realiteit kan hem<br />
niets schelen. In die zin is hij<br />
in<strong>de</strong>rdaad onkwetsbaar. Zijn<br />
dood is dan ook een<br />
formaliteit, onbedui<strong>de</strong>nd als<br />
een punt aan het eind <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
zin.<br />
Een twee<strong>de</strong> re<strong>de</strong>n waarom<br />
Macbeth niet eer<strong>de</strong>r in <strong>Diever</strong><br />
is gespeeld ligt in het feit dat<br />
<strong>de</strong> titelrol heel zware eisen<br />
aan <strong>de</strong> vertolker stelt. Niet<br />
alleen moet hij met<br />
overtuiging een niets en<br />
niemand ontzien<strong>de</strong><br />
<strong>macht</strong>swellusteling spelen, hij<br />
moet ook <strong>de</strong> <strong>de</strong> omslag laten<br />
zien <strong>van</strong> aarzeling aan het<br />
begin, vermengd met<br />
me<strong>de</strong>dogen voor <strong>de</strong> brave<br />
koning Duncan, naar <strong>de</strong> totale<br />
gevoelloosheid aan het eind.<br />
Om dat te kunnen realiseren<br />
heeft Nieborg een speler <strong>van</strong><br />
buiten <strong>Diever</strong> aangetrokken,<br />
Dick <strong>van</strong> Veen uit Assen, in<br />
het dagelijks leven predikant.<br />
Een vre<strong>de</strong>lievend mens, zou<br />
je <strong>de</strong>nken. Maar Van Veen<br />
doet het gruwelijk goed.<br />
Vanaf het eerste moment, als<br />
hij met een taxeren<strong>de</strong> blik<br />
naar koning Duncan loert,<br />
plotseling zijn rivaal, tot aan<br />
het laatste, als hij met een<br />
waanzinnige blik in <strong>de</strong> ogen<br />
zich aanbiedt aan het zwaard<br />
<strong>van</strong> Macduff, niet eens een<br />
rivaal, volgens hem, laat zijn<br />
worsteling met en om <strong>de</strong><br />
<strong>macht</strong> je geen moment los.<br />
Zon<strong>de</strong>r overdreven nadruk<br />
probeert hij tevergeefs het<br />
bloed <strong>van</strong> zijn han<strong>de</strong>n te<br />
wassen, schou<strong>de</strong>rophalend<br />
verneemt hij dat zijn vrouw<br />
dood is, berustend, alle<br />
illusies voorbij, spreekt hij <strong>de</strong><br />
beroem<strong>de</strong> monoloog ‘Life‘s<br />
but a walking shadow.‘<br />
Indrukwekkend.<br />
Voor <strong>de</strong> rol <strong>van</strong> lady Macbeth<br />
had Nieborg ook iemand <strong>van</strong><br />
buiten aangetrokken, maar<br />
die moeite had hij zich<br />
kunnen besparen. Josien<br />
Kragt raffelt haar teksten af,<br />
er slechts op gebrand om als<br />
pure bitch over te komen. Aan<br />
verleidingskunst of verbitterd<br />
moe<strong>de</strong>rschap komt zij niet<br />
toe. Alleen in <strong>de</strong><br />
waanzinsscène komt zij even<br />
los <strong>van</strong> haar stereotiepe<br />
gekijf. Ver<strong>de</strong>r zijn er goe<strong>de</strong><br />
rollen <strong>van</strong> Gert-Jan <strong>van</strong><br />
Muijen als Banquo, zelfs ná<br />
zijn dood nog overtuigend,<br />
Edwin Frei als Rosse en <strong>de</strong><br />
jonge Allard Boonstra (of Tess<br />
Foreman?) als het parmantige<br />
zoontje <strong>van</strong> Macduff.<br />
De kogel is door <strong>de</strong> kerk:<br />
<strong>Diever</strong> heeft laten zien dat het<br />
ook <strong>de</strong> zwaarste tragedies<br />
aan kan. Dat maakt nu alweer<br />
nieuwsgierig naar volgend<br />
jaar.<br />
Theo <strong>de</strong> Jong<br />
Vertaling?<br />
In zijn voorstelling <strong>van</strong><br />
Macbeth maakt Nieborg<br />
nergens een knieval naar het<br />
publiek. Behalve op één punt:<br />
<strong>de</strong> vertaling. Dat hij <strong>Shakespeare</strong>s<br />
‘blank verse’ laat<br />
vallen is tot daar aan toe. Dat<br />
wordt wel vaker gedaan, al<br />
betekent het natuurlijk wel<br />
een verzwakking om <strong>Shakespeare</strong>s<br />
compacte ritmische<br />
Engels te horen voordragen<br />
alsof het over <strong>de</strong> wekelijkse<br />
boodschappen gaat. Nieborg<br />
beschikt over een talent om<br />
<strong>Shakespeare</strong>s geintjes in<br />
eigentijdse geintjes over te<br />
zetten, maar geintjes komen<br />
in Macbeth amper voor. Daar<br />
leent het stuk zich ook niet<br />
voor. Daardoor valt op dat<br />
Nieborg toch wel erg vaak<br />
kiest voor <strong>de</strong> weg <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
minste weerstand. Ie<strong>de</strong>re<br />
vertaler worstelt met <strong>de</strong><br />
opgave dat <strong>de</strong> tekst enerzijds<br />
moet ‘bekken’ en an<strong>de</strong>rzijds<br />
een goe<strong>de</strong> weergave <strong>van</strong> het<br />
Engelse origineel moet zijn.<br />
Nieborg laat als vertaler het<br />
eerste aspect het zwaarst<br />
wegen, wat geen won<strong>de</strong>r is,<br />
omdat hij diezelf<strong>de</strong> tekst ook<br />
moet regisseren. Maar<br />
<strong>Shakespeare</strong> raakt daardoor<br />
wel eens op <strong>de</strong> achtergrond.<br />
Dat blijkt ook uit het feit dat<br />
Nieborg niet schroomt om<br />
hier en daar iets aan <strong>de</strong> tekst<br />
toe te voegen. En dan rijst <strong>de</strong><br />
vraag of dit niet liever een<br />
‘bewerking’ genoemd moet<br />
wor<strong>de</strong>n in plaats <strong>van</strong> een<br />
‘vertaling’.