Op het scherp van de snede - DS landschapsarchitecten

Op het scherp van de snede
Resultaten veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
april 2012

Op het Scherp van de Snede
Resultaten Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
6 april 2012
Mogelijk gemaakt door:
SFA - Stimuleringsfonds voor Architectuur
Nationale Postcode Loterij
Auteurs:
Landschap Noord-Holland
DS landschapsarchitecten
Wingender Hovenier Architecten

ijeenkomst op het fort

Inhoudsopgave
1. Projectbeschrijving
2. Locatie
3. Veldatelier
4. Karakteristieken en kwaliteiten
5. Spin off
Bijlage Deelnemers
p. 6
p. 8
p.18
p. 20
p. 22

1. Introductie
1.1 Aanleiding en doel van het project
De aanleiding voor dit voorstel is de Open Oproep “Het
Landschap van de stad” van het Stimuleringsfonds voor
Architectuur (SFA) met de vraag hoe de bereikbaarheid en de
beleefbaarheid van het landschap dicht tegen de stad aan
vergroot kunnen worden.
Landschap Noord-Holland (LNH) heeft als terreinbeherende
organisatie een aantal terreinen in eigendom die op de grens
van het stedelijke en landelijke gebied liggen. De opgave
voor het verbeteren van bereikbaarheid en beleefbaarheid
pakt LNH aan in een groter verband door de opgave te
beschouwen vanuit zowel een stedenbouwkundig als een
landschapsarchitectonisch perspectief, en door eigenaren
van omliggende gronden te betrekken bij het ontwerp van de
randen.
Van belang in het project is dat LNH als de eigenaar van
kansrijke delen in het stadsrandgebied het initiatief neemt.
De aanwezigheid van uitloopgebieden is immers van
invloed op de kwaliteit van de woon en werkomgeving van
stedelijke gebieden. Op een zeer directe manier komt dit
bijvoorbeeld al tot uitdrukking in het feit dat het meehelpen
bij het onderhoud van de gebieden voor de vele vrijwilligers
aangesloten bij LNH een belangrijke vorm van recreatie is.
Veel van deze vrijwilligers wonen in het stedelijk gebied.
Voorts worden sommige van de gebieden al wel doorkruist
door fietsers/skaters, maar de beleving ervan is nog nihil.
Intussen is de aansluiting stad-land fysiek niet aantrekkelijk.
In feite is er sprake van een gevoelige balans want
bijvoorbeeld een te goede bereikbaarheid van de
randgebieden geeft een te grote druk op natuur, landschap
en cultuurhistorie waardoor leefgebieden voor mens, plant en
dier verdwijnen en de landschapsbeleving voor de bezoekers
achteruit holt. Dit leidt weer tot vermindering van het
draagvlak voor het werk van LNH.
De opzet van het project betreft een drietal case studies
in de regio Amsterdam: respectievelijk bij Halfweg,
bij Aalsmeer en bij Beverwijk. In de cases worden de
mogelijkheden maar ook dilemma’s die aan het verbeteren
van de bereikbaarheid en de beleefbaarheid van deze
gebieden vastzitten onderzocht. Daarnaast zijn de cases
ook een proeftuin om de samenwerkingsvormen tussen
ontwerppartijen en de rol van LNH daarin te verkennen.
De casestudies worden voorbereid door een klein team:
terreineigenaar/beheerder Landschap Noord-Holland (LNH)
DS landschapsarchitecten (DS) en Wingender Hovenier
Architecten (WH). De kennisuitwisseling omtrent bereikbaar
maken en meer beleving bieden vindt ontwerpenderwijs
plaats. In veldwerkateliers worden de kansen en problemen
6 Op het Scherp van de Snede
onderzocht in een setting van eigenaren, belanghebbenden
en deskundigen. Het doel is dat de verschillende eigenaren
in het projectgebied coalitiepartners worden en dat het niet
bij woorden en schetsen blijft maar dat de open oproep ook
leidt tot daadwerkelijke verbeteringen in bereikbaarheid en
beleefbaarheid. In de uitwerking van de cases worden dus
ook de samenwerkingsvormen tussen betrokken partijen
onderzocht.
Gemeenten, projectontwikkelaars en gebiedsbeheerders
hebben zich zeer geïnteresseerd getoond voor de drie
cases. Zij zijn bereid in de vorm van cofinanciering en een
actieve bijdrage in de voorbereiding van de cases en de
veldworkshops bij te dragen aan het project. Het doel van het
project is het ontwikkelen van (praktijk)voorbeelden waarin de
landschapsbeheerorganisatie met een (pro)actieve houding
invloed uitoefent in het bereikbaar maken van landschap in de
stadsrand.
1.2 Omschrijving van het project
Het bezit van en de opgave voor de verbetering van
toegankelijkheid en beleefbaarheid van landschappelijke
gebieden aan de rand van de stad vormen de concrete
aanleiding voor het project.
Uit het bezit van LNH zijn drie locaties geselecteerd waar
de opgave actueel is: Oosteinderpoel (Aalsmeer), Batterij/

Spaarnwouderveen (bij Halfweg) en Fort aan de St. Aagtendijk
(Beverwijk). In deze case studies worden de mogelijkheden
en dilemma’s onderzocht om deze gebieden op stadsranden
beter, zowel in het stedelijke als in het landelijke in te bedden.
Tevens dienen de casestudies ertoe de rol die LNH kan spelen bij
transformatieprocessen te onderzoeken en om de belangen te
onderscheiden die de ontwerpvraag bepalen.
Het team bereidt de cases voor en voert de studies uit in
samenwerking met gemeenten en ‘buur’partijen op de diverse
locaties. LNH heeft in de gebieden eigendom en treedt daarom
op als hoofdverantwoordelijk projectleider, in staat om
ook vervolgacties te sturen. DS is vakinhoudelijk specialist
landschap en WH is specialist stad.
Op uitnodiging van LNH worden op de plekken zelf de
bijeenkomsten gehouden in diverse samenstellingen. In
veldwerkateliers worden bestaande en potentiële recreatieve
routes gelegd naast cultuurhistorische, ecologische en
landschappelijke verbindingen. Barrières worden tegen het
licht gehouden, openingen opgezocht, concrete voorstellen
worden aangedragen. In de eerste workshop gaat het om relatief
vrijdenken. In de tweede workshop gaat het om vertalen naar
concrete maatregelen (sturings- en aanpassingsmogelijkheden).
In de derde workshop wordt haalbaarheid financieel en
organisatorisch getoetst. De opzet is in een brede groep toe
te werken naar versmalling en conretisering van de opgave en
afspraken te maken wie zich erachter schaart.
Concreet zullen de nieuwe krachtenvelden voor de drie cases
worden onderzocht in steeds een serie van gesprekken
rond een thema, danwel met de insteek om een nieuwe
combinatie van partijen bij elkaar te brengen. De grafische
methodiek om het ontwerp te laten meegroeien zal per
casus verschillen en zal bijvoorbeeld bestaan uit schetsen,
verhalen, luchtfotomontages, maquettes, collagetechnieken.
De presentatieresultaten hebben een pragmatische insteek
en dienen deels om te zien of het ontwerpresultaat haalbaar
is, en deels om andere partijen te enthousiasmeren en mee te
denken.
Het samen werken aan het verbeteren van de bereikbaarheid
en de beleving moet leiden tot èn wederzijdse
begripsverhoging, èn concrete specifieke voorstellen èn
nieuwe coalities. Naast de directe resultaten van de studies
voor deze locaties leidt het project ook tot nadere kennis over
de manier waarop ontwerpers voor stad en landschap samen
op kunnen trekken en hoe een terreinbeherende organisatie
de bakens kan (helpen) verzetten van zowel de eigen
organisatie als die van de stedelijke en landelijke buren.
1.3 Betekenis voor de ruimtelijke ordening
Stedenbouwers en landschapsarchitecten werken in het
project samen op de stadsrand: Het voorliggende project
is een voorbeeld waarin we de dialoog tussen de spelers
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
in de stadsrand gaan intensiveren: stedenbouwers,
landschapsarchitecten, ambtenaren RO, grondeigenaren en
mensen in de recreatiesector. De kennis die eruit voortvloeit,
kan worden gebruikt om aan te tonen hoe een pro-actieve (in
plaats van volgende) houding van een landschapsbeherende
organisatie kan zorgen voor nieuwe coalities om doelen te
verwezenlijken.
In het project is sprake van vier niveaus van adressering
van de opgave. Als eerste op het niveau van de opgave. Het
project brengt partijen rond een concrete opgave bijeen en
werkt aan een oplossing voor de ontwerpopgave. Ten tweede
leveren de opgaves en hun onderlinge verbanden kennis en
inzicht over de partners en reikwijdte. Ten derde zorgt het
project voor afstemming van doelen en oplossingsrichtingen
tussen belanghebbenden in hetzelfde gebied. En ten vierde
levert het project een algemener perspectief voor een
kwalitatief pro-actieve rol voor landschapsbeheerorganisaties
in ruimtelijke ordeningsprocessen.
Het brede publiek leert door het project de stadsrand kennen
als waardevol overgangsgebied tussen stedelijk en landelijk
gebied.
7

2. Locatie
2.1 Projectgebied
Het projectgebied wordt begrensd door de A22, de
A9 en de Bazaar. Het gebied aan de oostzijde van de
A9, De Buitenlanden, is van grote betekenis voor de
ontwikkelingskansen rond Fort aan de St. Aagtendijk. Daarom
is de grens van het projectgebied opgerekt.
Het projectgebied is de stadsrand van Beverwijk met
een verouderd industrieterrein, de Bazaar, het fort en de
vuilnisbelt. Het heeft een negatieve bijklank omdat het
verkeer vaak vast zit vanwege de toeloop naar de Bazaar in het
weekend. Wij ontdekten dat het gebied rond het Fort aan de
St. Aagtendijk enorm zal veranderen; er lopen vijf ingrijpende
projecten.
De landschapsgeschiedenis laat zich door verstedelijking en
de vuilnisbelt niet gemakkelijk meer lezen. Vroeger lag dit
gebied op de rand van de duinen met het Wijkermeer aan de
voeten. De landhuizen van de rijke stedelingen lagen waar
nu Beverwijk is gebouwd. Nog eerder lag hier het Oerij, dat
uitmondde in zee bij Castricum.
De overgang van duinen naar veengebied is niet langer
leesbaar. De duinen verbergen zich onder de staalindustrie
en de dorpskernen Beverwijk en Heemskerk en het
veenweidegebied onder de oostwaardse verstedelijking. Het
resterend veenweidegebied tot Zaandam is weids en vlak.
Daarin ligt de Stelling van Amsterdam, een krans van forten,
dijken en watergangen. Fort aan de St. Aagtendijk is hiervan
onderdeel maar de A9 snijdt haar letterlijk uit de krans.
De St. Aagtendijk, aangelegd in de middeleeuwen,
beschermde het noordelijke landschap tegen overstromingen.
Het heeft nog steeds een primaire dijkfunctie. Deze oudste
historische structuurdrager van het gebied is nu doorsneden
door de A9, de A22 en de spoorlijn. De vuilnisbelt reduceert
de dijk tot een voetje van de berg. De dijk was ook een
goede oost-westverbinding door het veenlandschap, aan
de noordzijde van het Wijkermeer en het IJ. Het is nu de
fietsverbinding, van de sportvelden in Beverwijk tot aan het
landschap, van Amsterdam-noord naar Wijk aan zee.
de ring van Beverwijk
8 Op het Scherp van de Snede
Uniek in het gebied is dat het in bezit is van een paar
grote eigenaren: De Bazaar, de gemeente, de provincie en
Staatsbosbeheer (beheer door LNH). Zij bepalen het gebruik
en de ruimtelijke kwaliteit. Wanneer zij onderling afstemmen
kan hier een prachtige schakel ontstaan tussen Beverwijk en
het veenweidelandschap.
Fort aan de St. Aagtendijk
De Stichting Fortpop heeft het fort opgeknapt en verhuurt
repetitieruimte aan diverse bandjes. Elk jaar organiseert het
bestuur Fortpop, dat een aardig groot publiek trekt. Het fort
bedient hoe langer hoe meer de hele regio Noord-Holland.
Stadsherstel start met de renovatie van het fort in het
voorjaar van 2012. Zij onderzoekt met geinteresseerden de
mogelijkheden voor gebruik van de gebouwen op het fort na
het herstel.
de Boerenlandwinkel met erachter de tuin

De Aagtenbelt
Momenteel wordt gewerkt aan het volledig afdekken en
inrichten van de Aagtenbelt. Door de crisis is de aanvoer
van grond verminderd waardoor het afdekken langer duurt
dan gepland. De Wielerclub van Beverwijk gebruikt het
wielercircuit voor trainingen en wedstrijden. De gemeente
zoekt nog gebruikers voor de zuidkant van het park.
De Boerenlandwinkel
De andwinkel ligt aan de oostzijde van de A9 en aan de
Stelling van Amsterdam. ’Eigenlijk is dat vreemd,’ zegt de
eigenaar van de landwinkel, ‘als je een foto van onze tuin
maakt staat de stelling er vanzelf op.’ Klanten komen uit
een groot gebied, tot aan Amstelveen. De eigenaar staat
op de Noordermarkt in Amsterdam. Ook bezoekers van de
Bazaar bezoeken de winkel en de tuin. Het weer bepaalt of
bezoekers met de fiets of met de auto komen. De eigenaar wil
graag voor zijn potentiele doelgroep uit Beverwijk een betere
fietsontsluiting.
De Bazaar
De vroegere Zwarte Markt wordt druk bezocht in het weekend.
Er komen zo’n 40.000-50.000 bezoekers op de markt af.
Een gedeelte van de bezoekers maakt een gecombineerd
bezoek aan de regio. De meesten komen met de auto naar
de Bazaar. De Bazaar is altijd naar binnen gekeerd geweest.
De parkeerplaats is alleen in het weekend in gebruik. De
managing director van De Bazaar denkt graag mee over
plannen voor de omgeving. Hij is in het gebied opgegroeid.
Het water
Er zijn twee typen water in het gebied. Dat wat historisch
Fort aan de Sint Aagtendijk veenweidegebied ten oosten van de A9
verstilde sfeer in het gebied nu
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
onderdeel is van de Stelling van Amsterdam, en dat wat
deel is van het watersysteem van Beverwijk. In het gebied
ligt een ijsbaan die verdwijnt na de aanleg van de geplande
“Oostelijke doorverbinding”. Het waterpeil wordt binnenkort
10 cm. verhoogd en het watersysteem wordt teruggebracht
naar één peilgebied. Het areaal oppervlaktewater wordt
vergroot. Tussen het Noordzeekanaal en het water in het
gebied wordt een verbinding gemaakt die ervoor zorgt dat
vissen, met name paling, naar het gebied migreren. Het water
functioneert straks bij zware buien ook als overstortgebied
van Beverwijk-noord.
Een deel van de watergangen hoort oorspronkelijk bij de
Stelling van Amsterdam en is onderdeel van het monument.
Aan de St. Aagtendijk ligt nog een “stenen beer”, een
waterstaatkundig kunstwerk van de Stelling.
9

A22
Centrum
ontsluiting
snelboot
Zee
Heemskerk
ring
A9
Broekpolder
Vuurlinie /
Noordzeekanaal
Oude IJdijk / Amsterdam
10 Op het Scherp van de Snede
Uitgeest
Assendelft
projectgebied
2.2 Ontsluiting
Het gebied ligt aan de A9, ter hoogte van de afslag Beverwijk
en aan de ringweg rond Beverwijk. Door de grote snelwegen
rondom is de bereikbaarheid voor fietsers en voetgangers
vanuit Beverwijk en Broeklanden beperkt tot een fiets/
voetbrug en twee tunnels. De A9 scheidt het studiegebied
van het landschap. Door de lage ligging van de A9 is er geen
visuele barriere tussen het gebied en het landschap. In de
weekends staat bij de afslag A9 de Bazaar-file. De gemeente is
ver gevorderd met de plannen voor een weg ten oosten van de
parkeerplaats. Als deze weg er komt wordt de St. Aagtendijk
afgesloten voor autoverkeer. Het fort blijft dan bereikbaar voor
autoverkeer vanaf de tunnel onder de A9.
De parkeerplaats van de Bazaar is in het weekend in gebruik.
Tijdens wielerevenementen op de Aagtenbelt wordt er ook
gebruik van gemaakt. De parkeerplaats is in de nieuwe
plannen alleen ontsloten vanaf de Bazaar. Daarmee blijft een
kans liggen om het te gebruiken voor een bezoek aan het
gebied. Voorheen meerde de draagvleugelboot uit Amsterdam
aan in de nabij gelegen haven.

2.3 Het water
Er zijn twee typen water in het gebied. Dat wat historisch
onderdeel is van de Stelling van Amsterdam, en dat wat deel
is van het watersysteem van Beverwijk.
Het waterpeil wordt binnenkort 10cm. verhoogd en het
watersysteem wordt teruggebracht naar één peilgebied. Het
areaal oppervlaktewater wordt vergroot.
Tussen het Noordzeekanaal en het water in het gebied wordt
een verbinding gemaakt die ervoor zorgt dat vissen, met name
paling, naar het gebied migreren. Het water functioneert
straks bij erg grote buien ook als overstortgebied van
Beverwijk-noord.
water behorende tot de Stelling van Amsterdam
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
11
schootsveld

situatie 1830
Huize Westerhout
Akerendam
Scheybeek
Watervliet
Meerzigt
St. Aagtendijk
Haven de Meer
Wijkermeer
de Buitenlanden
12 Op het Scherp van de Snede
2.4 Voor de inpoldering van het Wijkermeer / aanleg
Noordzeekanaal
Vroeger lag het gebied op de rand van de duinen met het
Wijkermeer aan de voeten. De landhuizen van de rijke
stedelingen lagen waar nu Beverwijk is gebouwd. Nog eerder
lag hier het Oerij, dat uitmondde in zee bij Castricum. De Sint
Aagtendijk, aangelegd in de middeleeuwen, beschermde
het noordelijke landschap tegen overstromingen. De Sint
Aagtendijk heeft een hoge cultuurhistorische waarde en is nog
steeds in functie. Ten tijde van het Wijkermeer was de dijk een
belangrijke postverbinding tussen Leiden en Alkmaar.
oude ‘buitens’
oude dijk
projectgebied

verbinding met landschap en stad
paling en
overstort
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
13
Stelling van Amsterdam
contour Wijkermeer
projectgebied

situatie 1900
Fort Velzen
14 Op het Scherp van de Snede
Fort aan de St. Aagtendijk
Vuurlinie
Fort Zuidwijkermeer
Fort Veldhuis
Stelling van Amstedam
projectgebied
2.5 Na de inpoldering, Stelling van Amsterdam
Fort aan de St. Aagtendijk is onderdeel van de Stelling van
Amsterdam, met de status van UNESCO Wereld Erfgoed. De
dijk ten zuiden van het Fort aan de St. Aagtendijk en het
Fort Zuidwijkermeer zijn gemaakt na de inpoldering van het
Wijkermeer en aanleg van het Noordzeekanaal. In de haven
ligt het Fort Velzen dat na de aanleg van Fort Zuidwijkermeer
verviel. Dit fort is privaat eigendom.
De A9 snijdt het Fort aan de St. Aagtendijk letterlijk af van
de rest van de Stelling. Door de lage ligging van de A9 is de
visuele verbinding nog wel aanwezig waardoor het verhaal
leesbaar is gebleven in het landschap.
Fort aan de St. Aagtendijk voordat de A9 er lag

situatie nu
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
15
projectgebied

structuurvisie 2015 + ‘openbaar leven’
Groene Ring
Park Overbos
Adrichem
Aagtenpark
De Buitenlanden
16 Op het Scherp van de Snede
Wijkermeerpolder
Legenda
duin- en strandzone
binnenduinrand - Scheybeeckzone
polder
fort
groene route
projectgebied

2.6 Eigenaren
In het gebied zijn een aantal ‘grote’ eigenaren die het
functioneren en de ruimtelijke kwaliteit bepalen. Het overleg
was daardoor helder te organiseren. Het Fort aan de
St. Aagtendijk met omringende gronden is eigendom van
Staatsbosbeheer en in beheer bij Landschap Noord-Holland.
De Bazaar bezit een groot deel van het bedrijventerrein en
de parkeerplaatsen. De Gemeente bezit het gebied van de
Aagtenbelt tot aan de parkeerplaatsen. De provincie voert
de regie over de toekomst van De Buitenlanden, deels al in
bezit van de gemeente. Het aankopen van deze gronden is
inmiddels gestopt nu er vanuit het Rijk geen geld meer voor
beschikbaar gesteld wordt.
eigendommen
Privé
Bedrijventerrein
Gemeente
(verhuurd aan sport)
Bazaar
Prorail
Schram
Rijkswaterstaat
Gemeente
Schram
Rijkswaterstaat
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
Gemeente -
17
verpacht
LNH (Landschap Noord - Holland)
BBL
Bureau Beheer
Landbouwgronden
(onderdeel DLG)
BBL
Bureau Beheer
Landbouwgronden
Privé
Landbouw
- Fort en gronden rondom grotendeels in eigendom
Staatsbosbeheer.
- Erfpacht door LNH
- Fort zelf verhuurd aan Gemeente

3. Veldatelier
Atelier 1 - Fysiek
De genodigden uit de ruimtelijke ordening zien in het gebied
een landschap dat ligt te wachten. Parkeerplaatsen zijn leeg
tot het weekend wordt, de afvalberg wacht op een nieuwe
bestemming, het fort wacht ook op een nieuwe bestemming
en de ijsbaan wacht op de vorst. De vraagt komt op of het
gezamenlijke wachten omgezet zou kunnen worden in samenwerking.
Dankzij dit project zijn alle projecten voor het eerst
tezamen in een kaart terecht gekomen. Dan blijkt ook dat er
kansen blijven liggen als iedereen alleen zijn eigen project
maakt.
Het gebied is in de beleidsplannen van de gemeente Beverwijk
een groene verbinding tussen verstedelijkt gebied en
veenweidelandschap. Voor de bewoners van Beverwijk en
Broekpolder is dit een belangrijke verbinding naar buiten.
Nu ligt het er als een onduidelijke verzameling gebiedjes bij.
Uit de inventarisatie blijkt dat er geen samenhang is tussen
de nieuwbouwplannen voor de Bazaar, de weg genaamd:
“Oostelijke doorverbinding”, de Stelling van Amsterdam, het
popfort, de Aagtenbelt en aan de andere zijde van de A9 De
Buitenlanden en de Boerenlandwinkel. De plannen worden los
van elkaar ontwikkeld.
Met een sterkere identiteit kan dit gebied bekend worden voor
meer dan alleen de Bazaar. Het gebied kent een expliciete
gebruiksgroep: de massale groep bezoekers aan de Bazaar
in het weekend. Buiten wordt gevist, passeren recreanten en
fietsen schoolklassen en verpoost een enkeling wel eens in de
auto tot winkelende medeleden voldaan zijn. Op de berg racen
de fietsers en in het fort wordt muziek gemaakt. Er rijden
elke dag duizenden mensen voorbij over de A9. Kortom er is
genoeg publiek en bezoekers om het gebied tot een mooie
plek bestemming om te vormen.
Het gebied is, ondanks de zware infrastructuur rondom, wel
goed bereikbaar gemaakt voor zowel auto’s als fietsers als
wandelaars uit alle richtingen. Centraal ligt een hele grote
parkeerplaats, in eigendom van de Bazaar. Deze wordt alleen
in de weekenden gebruikt. Er zijn momenteel al op korte
afstand van elkaar veel verschillende bestemmingen, van
cultuurhistorie tot oosterse bazaar en van natuurbeleving tot
‘landwinkelen’. Mogelijkheden om meer te programmeren zijn
er te over. Er is bijvoorbeeld een enorm hoogteverschil naast
een uitgestrekt veenweidegebied. Er is alleen geen regie op
het gebruik van het gebied waardoor bezoekers de kansen
niet kennen.
Het gebied heeft een overzichtelijk aantal grondeigenaren.
De overeenkomst tussen hun projecten is dat ze allemaal de
komende jaren tot uitvoer zullen komen of al zijn gestart.
Het plan voor De Buitenlanden moet vanwege bezuinigingen
opnieuw bekeken worden.
De verstilde sfeer in het gebied wordt veroorzaakt door het
simpele feit dat het een samenkomst is van achterkanten. Het
wordt straks een doorgangsgebied als de nieuwe weg en de
Aagtenbelt gereed zijn.
Een sfeer van riet, reliëf en populieren in alle hoeken en gaten
kan dit gebied aaneen smeden tot een plek met een duidelijke
identiteit. Wellicht kan de nieuwe identiteit gepaard gaan met
een duidelijk natuurdoel, dat het landschapsbeeld ondersteunt.
De St. Aagtendijk is een stevige ruwggengraad voor
het gebied, als route en als geschiedkundig fenomeen.
18 Op het Scherp van de Snede
De ruime parkeergelegenheid zet aan tot het denken over het
aanbieden van dagarrangementen in het gebied. De Aagtenbelt
is door zijn ligging aan het open landschap een prachtig
uitzichtpunt. De gemeente richt de berg basaal in en wacht
vervolgens op initiatieven.
Het gebied kan een zeer diverse groep bezoekers bedienen.
Het heeft alvast een heel grote parkeerplaats die de meeste
tijd leeg is. Een brug van de parkeerplaats naar de Aagtenbelt
kan bezoekers van de Bazaar verleiden naar een uitkijkpunt
te klimmen. Een brug kan ook het fort dichterbij de parkeerplaats
brengen zodat evenementen als Fortpop ontzettend
goed bereikbaar worden.
Het watersysteem kan ook een thema worden in het gebied
want het water heeft meerdere belangrijke functies. Het
buffert in tijden van hevige regenval, het wordt een doorgang
van zout naar zoet water en het meeste water is onderdeel van
de Stelling van Amsterdam.
Kan het fort beter worden verbonden met de rest van de
Stelling van Amsterdam? De Boerenlandwinkel wil graag een
goede route naar het Fort aan de St. Aagtendijk. Een wandelpad
is onlangs aangelegd vanaf het viaduct over de A9 naar
het fort. Door een slimme inrichting van De Buitenlanden kan
wellicht een aangename fietsroute naar De Boerenlandwinkel
gemaakt worden in combinatie met een sterkere relatie tussen
de Stelling ten oosten van de A9 en het geïsoleerde fort.

Atelier 2 - Gebruikers
Het tweede atelier is druk bezocht. Aan tafel zitten ondermeer
ondernemers met hun wortels in dit gebied: de managing director
van de Bazaar en de agrariër en eigenaar van De Landwinkel
en de ondernemer op het fort. Tezamen ontstaat een
idee om samen te werken aan arrangementen. Als het gebied
daardoor meer mensen trekt is het voor alledrie goed. Er moet
dan wel een gemeenschappelijke binding zijn. Een aantal
mensen aan tafel vindt het zonde dat zo’n groot oppervlak
verharding leeg is gedurende de week, wanneer de Bazaar
gesloten is. Wellicht kunnen arrangementen hierin verandering
brengen: een activiteit gecombineerd met parkeren op
goed bereikbare plek.
Bezorgdheid is er ook, met name over de invloed van de
Bazaar op de ruimtelijke kwaliteit van het gebied. Bestaat de
kans dat de Bazaar uitbreidt, in de richting van de Stelling van
Amsterdam, op het parkeerterrein? Er geldt een schootsveld
waarin niets mag worden gebouwd.
Kan de lege parkeerplaats geprogrammeerd worden? Gedacht
wordt aan het thema eten, in combinatie met een bezoek aan
De Landwinkel. Op de parkeerplaats kan een boerenmarkt
gehouden worden. Nu staan op de toegangswegen in het
najaar de landelijke keurstations voor pootaardappelen. In het
fort zouden champignons gekweekt kunnen worden. Hoewel
Beverwijk lange tijd ‘de tuin van Amsterdam’ was, beklijft het
thema eten niet.
De samenhang moet wellicht meer komen uit het de landschappelijke
context. Landschap Noord-Holland onderhoudt
nu het fort en de directe omgeving. Kan zij ook de snippers
groen en het park Aagtenbelt in onderhoud nemen om een
totaal landschapsbeeld te scheppen met water, rietkragen,
wilgen en populieren, dijk en berg? Dat landschap is dan de
jas waarin de ondernemers, gemeente en provincie, fortpop,
wielerclub en wie nog meer allerlei activiteiten laten plaatsvinden.
Landschap Noord-Holland kan dan ook de natuuractiviteiten
voor haar rekening nemen.
Dit voorstel kan van iedereen, ondernemer, bewoners en jager,
goedkeuring dragen. De Buitenlanden zouden ook opnieuw
bekeken moeten worden omdat de plannen nu leiden tot het
dichtzetten naar de A9 met beplanting, waardoor het zicht
op de weidse veenweidegebieden verdwijnt. Het blijkt ook
ongewis te zijn wat er met De Buitenlanden gaat gebeuren.
De geplande stadsboerderij gaat wegens bezuinigingen niet
door, maar het gebied heeft al wel de bestemming recreatie.
Er ligt weer een wereld open voor initiatieven ook aan de
oostzijde van de A9.
Atelier 3 - Beslissers
Het laatste atelier start met een toelichting op de conclusies,
staande op het fort en uitkijkend over het studiegebied.
Vervolgens worden de kansen voor het gebied op tafel gelegd.
De conclusie is duidelijk: samenwerking is nodig tussen
de eigenaren om gezamelijk het gebied tot een bijzondere
recreatieve plek te maken. En afstemming is nodig nu blijkt
dat de vijf projecten met de rug naar elkaar getekend zijn. De
meerwaarde van samenwerken en afstemmen maakt van het
gebied niet de rand van verschillende plannen, maar juist een
spannende overgang van Beverwijk naar het landelijk gebied:
natuur die de sprong over de snelweg maakt en een vooruitgeschoven
post (het fort) van het landelijk gebied. Daarbij
kan door het verbreden van de buffer rond het beschermde
natuurgebied een robuusteplan worden gemaakt waarmee
de natuurwaarden op termijn ook op deze “moeilijke” locatie
goed te waarborgen zijn.
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
Stichting Stadsherstel heeft een bijeenkomst gehad met
betrokkenen om de toekomst van het fort te duiden. Het blijft
een fort voor muzikanten, maar er komt waarschijnlijk meer
bij. De betrokkenen van de brainstorm over de toekomst van
het fort moeten zeker in contact gebracht worden met de
deelnemers van de workshops voor het hele gebied. Zo kan in
grotere kring verder gedacht en gewerkt worden aan nieuwe
initiatieven en arrangementen.
Vanuit de Stelling van Amsterdam wordt gekeken naar een
mogelijke bijdrage aan het ontwerpenderwijs afstemmen van
de lopende en binnenkort te starten projecten. De gemeente
wil graag faciliteren in de ruimtelijke ontwikkeling en de ruimtelijke
kwaliteit en gaat intern met “economie” overleggen.
Besloten wordt om een planningsoverzicht op te stellen van
alle projecten en te koersen naar een eerste overleg. (zie bijlage).
De Buitenlanden moet als eerste voor 2012 een nieuw
projectvoorstel hebben dat past bij zijn bezuinigingen. Dit
wordt gezien als mogelijke deadline voor afstemming onderling.
Het projectbureau Stelling van Amsterdam wil bijdragen
in de ontwerpkosten terwijl de overige financiering van mede
tafelgenoten moet komen. Een vervolgstap lijkt in de maak als
we afscheid nemen van elkaar.
19

4. Karakteristieken en kwaliteiten
20 Op het Scherp van de Snede
Inventarisatietekening
Aan de hand van de input uit de workshops is een tekening
gemaakt waarin alle kansen voor recreatieve benutting en huidige
en potentiele ruimtelijke kwaliteiten voor het gebied zijn
vastgelegd. Gekozen is voor een nieuwe grafische presentatie
in 3D. Hiervoor is de illustratrice Rafaella Wang gevraagd.
De mogelijkheden in dit gebied zijn legio. Maar hoe is het
aanvankelijk prille enthousiasme van de deelnemers om zich
te bekommeren om het gebied vast te houden? Kunnen we
een tekening maken die zich leent voor informeel overleg
aan de keukentafel? Het perspectief is met opzet genomen
vanuit Beverwijk kijkend naar het landschap, de wijze waarop
het door de tafelgenoten wordt waargenomen. De presentatievorm
is beeldend en enthousiasmerend, bijna refererend
aan een pretpark. Het fort van de aanstichter van het overleg
en de beoogd beheerder ligt in centraal. Het is mogelijk om
nu het gebied te zien als een schakel tussen Beverwijk en
het landschap ten oosten van de A9 en tegelijkertijd als een
potentieel zeer gevarieerde recreatieve bestemming.

Projecten
Er is een vijftal belangrijke transformaties gepland die los van
elkaar worden ontwikkeld, maar die door goede afstemming het
gebied juist aantrekkelijk kunnen maken voor een heel brede
doelgroep:
1. De Buitenlanden is een gebied dat van agrarisch naar eenrecreatieve
bestemming wordt omgezet, als compensatie voor plannen
elders in Beverwijk. Nog niet alle percelen zijn aangekocht en
onlangs is de aankoopsubsidie stopgezet waardoor de plannen
bijgesteld moeten worden voor december 2011.
2. De vuilnisbelt wordt omgebouwd tot Aagtenpark, met behoud
van het wielercircuit. De uitvoering loopt vertraging op omdat
grondtoevoer is gestagneerd door teruglopende bouwaktiviteiten
als gevolg van de crisis. Het fietspad over de A22 en de vuilnisbelt
is al wel geopend.
3. De Bazaar ontwikkelt een nieuwe gevel grenzend aan het
gebied. De uitstraling zal oosters zijn. Die nieuwe gevel heeft
invloed op het gehele gebied.
4. De Oostelijke doorverbinding omvat de wegverlegging en de
waterverbinding, en de herinrichting van de westelijke helft van de
parkeerplaats. De start van de werkzaamheden wordt in een later
stadium gepland.
5. Het fort wordt herbestemd met Stadsherstel. Momenteel wordt
onderzocht met bewoners, ondernemers en belangstellenden
welke activiteiten er in de toekomst kunnen worden gehuisvest.
Het thema wordt waarschijnlijk Muziekfort.
Aangrenzend aan de Buitenlanden ligt De Boerenlandwinkel,
een initiatief van de agrarier. Achter de boerderij ligt een bezoekerstuin.
Ook staat De Boerenlandwinkel op de Noordermarkt in
Amsterdam. De Boerenlandwinkel zoekt meer mogelijkheden om
klanten te bereiken en wil graag samenwerken met de andere
ontwikkelende partijen.
projectfasering
nieuwbouw
(Bazaar)
SO-fase ombouw
parkeerplaats
(Bazaar)
voorontwerp bestemmingsplan
(gemeente) aanleg maart 2012
Oostelijke doorverbinding
2012 (gemeente); oeverstart
en ecologische verbinding voor
paling (Waterschap)
Aagtenpark
(gemeente)
uitvoering
voor januari 2015;
stagnatie aanvoer
grond door crisis
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
renovatie fort\ herbestemming
tot muziekfort (SBB=eigenaar
LNH=beheerder)
start voorjaar 2012
21
fietsroute Aagtendijk -
Noorderweg (gemeente)
De Boerenlandwinkel
(particulier)
De Buitenlanden
(provincie)
nieuw project op basis
van bezuinigingen,
gereed begin 2012
Stelling van Amsterdam
(provincie)

5. Spin off
Dit laatste hoofdstuk behandeld de resultaten die zijn geboekt
tot moment van schrijven (april 2012), op dat moment zijn er
nog volop ontwikkelingen gaande, met name naar aanleiding
van het Atelier Groene Oostrand. Voor de verslaglegging
van deze bijeenkomst zie document ‘Groene Oostrand -
Beverwijk’, gemaakt in opdracht van de gemeente Beverwijk.
Hierin staan ook uitgebreid concrete ideeën voor het gebied
rondom de St. Aagtendijk benoemd en verbeeld.
Afstemming projecten
De Gemeente Beverwijk heeft meteen het voortouw genomen
om de vele projecten in de directe omgeving van het fort St.
Aagtendijk afgestemd te krijgen door de projectleiders met
elkaar in contact te brengen. Een gezamenlijke bijeenkomst
heeft al heeft plaatsgevonden in oktober jl.
Groene Oostrand
Aan het project Groene Oostrand is onmiddellijk na het laatste
atelier een bijdrage geleverd door DS landschapsarchitecten.
Uit ‘Op het scherp van de snede’ kwamen immers zodanig
concrete inzichten voort dat ze zo konden worden ingezet
om de planvorming voor Groene Oostrand een doorstart
te geven. Landschap Noord-Holland biedt diensten aan bij
uitvoering beheer. Gemeente Beverwijk is zeer positief over de
uitkomsten van bijeenkomst de Groene Oostrand.
Bereikbaarheid, ‘smoel’
De boerenlandwinkel, Stadsherstel met het Muziekfort en de
Bazaar zijn met elkaar in gesprek om gezamenlijke belangen
te behartigen. Met name gaat het om de bereikbaarheid
en het imago van het gebied, maar ook om onderlinge
uitwisseling van ruimten, functies.
St. Aagtendijk drager samenhang stad-landschap
De gemeente en Landschap Noord-Holland werken samen aan
instandhouding en versterking van de cultuurhistorische en
landschappelijke waarde van de eeuwenoude St. Aagtendijk.
Deze dijk biedt bij uitstek groene samenhang tussen stedelijk
en landelijk gebied en heeft het in zich om beide op een
aangename manier bereikbaar te houden, of nog meer te
maken.
22 Op het Scherp van de Snede

Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
23

Bijlage: Deelnemers
Mireille Dosker Landschap Noord-Holland, initiator project
Jaap Beets Landschap Noord-Holland, projectleider
Nicky Schuurman Landschap Noord-Holland, medewerker
Maike van Stiphout DS landschapsarchitecten, landschapsarchitect, initiator project
Chris van der Zwet DS landschapsarchitecten, landschapsarchitect
Jan Peter Wingender Wingender Hovenier Architecten, architect
Marieke Berkers architectuurhistoricus, notulist
Veldwerkatelier 1 - Fysiek
Rixt Hofman Gemeente Beverwijk
Ezra Swolfs Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
Francis Schennink Regiobeheerder Landschap Noord Holland
Veldwerkatelier 2 - Gebruikers
Rixt Hofman Gemeente Beverwijk
Francis Schennink Regiobeheerder Landschap Noord Holland
Paul Beentjes De Bazaar
Anne Könst Provincie Noord-Holland, programmabureau Stelling van Amsterdam
Piet Kurpershoek Klankbordgroep St. Aagtenpark
Jan Scheffers Beverwijk Wildbeheer eenheid
24 Op het Scherp van de Snede

André van den Heuvel Boerenlandwinkel
Will Groeneveld Stichting Fortpop
(rondleiding)
Catharinus Jelsma Gemeente Beverwijk, projectleider Aagtenpark
Veldwerkatelier 3 - Geld en beleid
Josselin Bakker Gemeente Beverwijk
J. Dorenbos - de Hen Wethouder gemeente Beverwijk
Paul Beentjes De Bazaar
Paul Veldhuis Provincie Noord-Holland, programmabureau Stelling van Amsterdam
Stella van Heesik Stichting Stadsherstel Amsterdam
Will Groeneveld Stichting Fortpop
Francis Schennink Regiobeheerder Landschap Noord Holland
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
25

©
Landschap Noord-Holland
DS landschapsarchitecten
Wingender Hovenier Architecten