wedstrijd - Beurtveer en Strontrace

wedstrijd
strontrace
Al bijna veertig jaar lang wordt in
oktober de strontrace gevaren met als
doel de kunst van de zeilende binnenvrachtvaart
te behouden. traditionele
zeilschepen laden mest in en racen van
Friesland naar de Bollenstreek en
terug. moderne navigatiemiddelen,
motor en hulp van derden zijn uit den
boze. Willem Plet monsterde aan op
klipperkraak Karin.
teKst Willem Plet Foto’s Arthur smeets
Buigen voor
AmsterdAm

Kilometers lang zwoegen in de seeltjes. het aanlopen van Warmond aan het begin van de avond.
nog één laatste keer steek ik mijn vaarboom in de Amsterdamse
grindbodem. doorlopen tot aan de zwaardlier, snel
de boom loswrikken en bukken voor het brugdek. even
rust. ik kijk naar boven. het is drie uur ’s nachts. de vermoeidheid
komt met golven. Aan de andere kant van de
brug verschijnt een stelletje. Ze zoenen er op los, het zal wel hun eerste
date zijn. de strontrace glijdt hen voorbij. Ze hebben het niet eens door. “is
dit nu het echte zeilen?”, vraag ik me af.
Kleine klusjes
“nu ga je voor het eerst in je leven eens echt zeilen, jongen”, mompelt hij.
ik maak een praatje met reid de Jong op zijn steiger in it soal. hij is de
bedenker en ‘godfather’ van de strontrace, die een week later zal beginnen.
Zoekend naar gelaatstrekken achter een wollige lange baard en door
een permanente walm van pijptabak heen probeer ik hem te volgen. dat
gaat wat lastig. “misschien dat het de bedoeling is”, denk ik. hij is immers
bijna blind aan beide ogen en creëert zo een gelijkwaardige visuele sensatie
voor de mensen die met hem praten. “Wist je dat gerard dijkstra deze
race ook ooit heeft gevaren?”, vraagt hij. “incognito natuurlijk, als een
koningin op de wallen, want niemand mocht weten dat hij meeging. en
weet je… hij heeft mij verteld dat zijn Whitbread round the World race
niet zwaarder was dan de strontrace.”
die week daarop kom ik weer in Workum. ditmaal om de laatste voorbereidingen
te treffen voor de start. Zo maken we seeltjes voor het jagen, een
nieuwe klauw- en fokkeval, zetten we de hijslier, de zwaardlieren en
stuurinrichting nog eens goed in het vet, noteren we een nieuwe stuurtafel,
zetten de druiven op de aluminium vaarbomen et cetera. het is ontspannend
werk zo voor de start en bovendien een mooie kans om eens
goed kennis te maken met de andere bemanningsleden. We varen met z’n
zevenen: schipper rudolf, eigenaar hugo en bemanningsleden eric, Bob,
Jeroen en marga. het zonnetje schijnt en de zomer laat nog eens een flard
zien. maar met een weerbericht dat windkracht zes tot zeven voorspelt,
denk ik toch weer even terug aan de claim van reid. Wat als er ook maar
een fractie waar van zou zijn; hoe zwaar kan het worden?
Jagende enthousiastelingen
maandagmiddag, twee uur. We gaan bijna fluitend van start. na vertrek
van de traditionele vissersschepen uit het kommetje van Workum gooien
ook de deelnemers van de strontrace de trossen los. Aangemoedigd door
reid’s jaarlijkse “en nou oprotten!!!”-verwensing trekken de bemanningsleden
van de Beurtveer-schepen ons naar voren door it soal. Al snel neemt
het toegestroomde publiek het over. Als dolle honden proberen ze ons
voorbij de andere deelnemers te jagen. groot, klein, jong en oud jagen,
aangemoedigd door de bemanningen, twee kilometer lang de zware schepen
het iJsselmeer op. het ziet er fantastisch uit. Bovendien is dit het enige
moment waarop we hulp van derden mogen aanvaarden.
“eens in de dertig jaar moet je een nieuwe jaaglijn kopen, hugo!”, roept
een schipper aan wal ons toe. Kort daarvoor gaat onze massale jaagploeg
voor de tweede keer als een rij dominostenen languit op de met schapenpoep
bedekte dijk. het jaaglijntje is niet bestand tegen het grove geweld
van de twintig enthousiastelingen. het is immers voor niet meer dan vier
aanjagers bedoeld. ondanks de valpartijen en de improvisatie met de
jaaglijn lopen we in op onze grootste tegenstander, Willem Jacob. Keurig
volgens de reglementen roept rudolf de schipper op Willem Jacob. “Binnen
of buiten? hé! Binnen of buiten?” de schipper op de zware klipper
bepaalt buitenom. dit betekent dat we met zijn hulp langszij getrokken
moeten worden. even lijkt het goed te gaan.
it soal verandert in een vierbaans snelweg. Binnenlangs komt nog een
skûtsje van de lichte klasse ons met grote vaart voorbij gejaagd en buitenom
gaat een ander skûtsje ons bomend voorbij. in de hectiek van het
“nu ga je voor het eerst in je
leven echt zeilen, jongen”
Bijbomen voor de start.
de brug bij Bennebroek... het gaat net goed.
deelnemersvlag van de strontrace.
14 decemBer 2011 WWW.Zeilen.nl
WWW.Zeilen.nl decemBer 2011
15

wedstrijd
strontrace
het skûtsje lutgerdina smeltekop pakt nog een vlaag vlak voor de brug.
het jaaglijntje is
niet bestand tegen
het grove geweld
van twintig
enthousiastelingen
de vermoeidheid trekt in de gezichten.
strontrAce
de strontrace werd voor het eerst gevaren
in 1973. traditionele zeilvrachtschepen
strijden in een zware en een lichte klasse
om de Zilveren Breilepel in een race van
Workum naar Warmond en weer terug. met
een symbolische hoeveelheid gedroogde
mest moeten de schepen van Workum via
enkhuizen of lelystad naar Amsterdam varen.
daar gaat het op de motor tot aan de
houthaven of tot aan spaarndam. via de
houthaven kunnen de schippers Amsterdam
door bomen en door de oostelijke ringvaart
langs schiphol naar Warmond varen. de
westelijke route loopt via haarlem over het
spaarne en de Kaag. na het lossen van de
‘stront’ houden de schepen verplicht een uur
pauze. daarna wordt de race hervat en
wordt de route genomen die op de heenreis
niet gekozen werd. het eerste schip dat de
touwen in Workum vastmaakt is de winnaar.
meer informatie op www.zeilvracht.nl

wedstrijd
strontrace
moment wordt onze jaaglijn vergeten en raken we in de luwte van Willem
Jacob. de logge klipper zet ons stevig aan lagerwal. rudolf schreeuwt het
uit: “dit gaat hem uren kosten! die klootzak, dat kan toch niet!”
eerste
het iJsselmeer vult zich met vissersschepen, beurtveerders en strontschepen.
in de zware klasse is Karin veruit de langzaamste zeiler. een paar
uurtjes in de wedstrijd liggen we dan ook achter in het wedstrijdveld, dat
zich gestaag naar de houtribsluizen begeeft. maar dan komt er bericht.
“Alle schepen, alle schepen, alle schepen. hier volgt een extra bericht van
de centrale meldpost iJsselmeergebied. door een technische storing is er
geen bediening van de houtribsluizen tot nader bericht. de scheepvaart
wordt geadviseerd via enkhuizen te varen. einde bericht.”
“dit klinkt alsof het wel even kan gaan duren, jongens”, merkt hugo op.
om voordeel uit enkhuizen te kunnen halen, moeten de sluizen bij lelystad
lang gestremd blijven. dit betekent ook dat we op de terugweg langs
lelystad moeten varen. de beslissing is snel gemaakt. We zetten koers
richting enkhuizen. in één klap bezeilen we het Krabbersgat. overstag. de
sluisdeuren staan al open. Welkom op de eerste positie.
het waait hard. Windkracht zes uit het zuiden met veel uitschieters naar
zeven, zo schat ik. om vrij te blijven van de hevige golfslag op het markermeer
moet er weer een keuze worden gemaakt. de gouwzee op, hopend
op minder hoge golven, zou kunnen. het is de meest directe route naar
Amsterdam. na een paar slagen wordt het toch lelystad. “lelystad, hadden
we dat niet net vermeden? Waren we net niet zo ontzettend blij omdat
we niet via lelystad hoefden?”, vraag ik me af.
Als een speer
voor de eerste keer in mijn leven hoop ik op een voortdurend sluisdefect.
We maken een slag langs de markermeerdijk om daar onder de beschutting
van de oostvaardersdijk naar Amsterdam te kunnen zeilen. “shit, ik
zie toplichten, rood boven groen!” de sluis is gerepareerd en draait weer.
na een paar uurtjes rust voor de sluizen komen onze tegenstanders nu
voor onze neus de sluis uitgezeild. ondanks de omweg blijkt de beslissing
om terug te gaan naar lelystad de beste te zijn; we zitten aan hogerwal. de
centrale meldpost meldt windkracht zeven en de dijk is intussen weer verschoond
van alle weggewaaide schapenpoep. We zeilen met de hand op de
schoot en gaan als een speer over het vlakke water. Bij de flessenhals van
Amsterdam komt een zwarte schim langzaam dichterbij. het is een skûtsje
van de lichte klasse. het is een prachtig gezicht om de statige zwarte
gedaante voorbij te zien razen. net als wij zit de bemanning in een kluitje
op het achterdek. Ze hebben het koud. Wij ook. Achter in het roefje brandt
een olielampje. voor spat het roodgroene water van de loefbijter over de
botterloef het voordek op. samen stomen we de stront veilig Amsterdam in.
uit het niets wordt het concert wreed verstoord door onverklaarbare geluiden.
ik schrik wakker. mijn hartslag dreunt als een pauk die boven het
lawaai van het orkest uittorent. vier mobieltjes wisselen elkaar af met de
meest verschrikkelijke wekkertonen. na ruim drie uur slaap onder het
dirigerend geplof van een 1-cilinder deutz motor zijn we aangekomen bij
de Buitenhuizerbrug. ik hoor de waterdruppels op het dekkleed vallen en
stationair draaiende automotoren van de file op de brug. het is nog steeds
koud en vochtig. “nog vijftien minuten jongens, en dan moeten we die
brug onderdoor”, roept rudolph vanaf dek. nog wat slaapdronken help ik
mee met het strijken van de mast. een makkelijke klus geholpen door
zwaartekracht, lier en bokkepoten. met wat grappen verlichten we het
ruwe ontwaken. “och, kijk die arme mensen opgesloten in hun auto’s in de
file staan! de stakkers”, lacht erik. naast ons liggen nog een paar skûtsjes
een zonnige start, we gaan als een speer!
en een tjalk van de zware klasse. Achter de brug dobbert de Willem Jacob
dwars in de vaart in wat lijkt op een poging tot bomen. “Ze liggen dus voor
ons!” het wedstrijdgevoel is terug. nog maar veertig kilometer naar Warmond.
de wind komt pal uit het zuiden, recht op de kop.
gepaste kracht
“Water jongens, ik heb water nodig, anders val ik straks om”, roep ik wat
jammerlijk in de rondte. het bomen valt zwaar zo in de vroege ochtend.
maar het is kinderspel in vergelijking met wat de bemanning van de grote
Willem Jacob heeft voort te duwen. Binnen enkele minuten bomen we hen
dan ook voorbij. in ploegjes van twee aan stuurboord en drie aan bakboord
jagen we de acht meter lange aluminium bomen het water in. Wanneer
de boom de grond raakt, begint het duwen. en zodra de hoek tussen
schip en boom voldoende horizontaal is, marcheren we met de druif op de
borst als een stel bergbeklimmers naar het achterdek. de druif is de verdikking
aan het eind van de boom die het duwen van de boom een stuk
comfortabeler maakt. Bij het achterdek aangekomen, is het zaak de boom
op tijd en met gepaste kracht uit de grond te trekken. een meter blubber of
een Amsterdamse fiets; de boom kan altijd blijven steken.
Bomend, jagend en zeilend passeren we langzaam de bruggen over het
spaarne en de trekvaart. door de begroeiing en de bebouwing is het zeilen
op de trekvaart ronduit lastig te noemen. het is voor ons en de brugwachters
dan ook moeilijk in te schatten hoe lang we erover doen voordat we
een brug daadwerkelijk doorvaren. Bij Bennebroek staat de brug minutenlang
voor ons open. de stoet aan wachtende auto’s op het dijkje groeit twee
keer sneller dan de snelheid waarmee wij ons naar de brug toe kunnen
bewegen. “let op die fok jongens, let op die fok!”, roept schipper rudolf
nog. het is te laat. nog geen vijf meter voor de brug vangt de fok een enorme
vlaag wind en smijt het voorschip tegen de beschoeiing van de brug.
het achterschip draait weg en door onze eigen vaart dreigen we naar de
ik hoop op een
voortdurend
sluisdefect
andere kant te worden gekaatst. even vrees ik voor de kluiverboom en de
bruglichten. Juist stuurwerk voorkomt schade. de manoeuvre duurt een
kwartier. godzijdank kan de brugwachter er wel om lachen.
Knakworsten
We moeten verder; de spanning moet op de jaaglijn blijven en de vaart in
het schip. valt het schip stil, dan kan het op al het tedere plastic vaargoed
knallen. het maakt het jagen op de trekvaart een uitputtingsslag. We moeten
onze jaaglijn om honderden bootjes en auto’s leiden. eén autoantenne
sneuvelt. met horten en stoten jagen we het schip langs alle obstakels.
het zeilen op de Kaag biedt geen soelaas na de dag jagen. We kruisen op
tegen een vlagerige wind in nauw en ondiep vaarwater. geen gemakkelijke
opgave voor onze klipperkraak die flink verlijert na elke overstag. na
anderhalf etmaal stront vervoeren, wordt zelfs het opdraaien van de
zwaarden een helse klus. maar we zijn er! Warmond, park groot leerust,
het keerpunt! de tijd stopt wanneer alle zakken met stront zijn gelost. We
krijgen een uurtje pauze. in de tent werken we een paar knakworstjes en
erwtensoep naar binnen. onze schipper overhandigt de cognossementen.
en daar gaan we weer. met een puntje grootzeil en de fok glijden we rustig
richting Amsterdam.
in Warmond hebben we te horen gekregen dat onze directe tegenstanders
zoveel tegenslagen hebben gehad dat ze op dit moment nog voor de gesloten
bruggen in haarlem liggen. Ze zullen daar moeten overnachten tot de
bruggen weer draaien. Alle reden voor ons om het even rustig aan te doen.
Bij schiphol begroet de moderne wereld ons met een hoop licht en lawaai.
de vliegtuigen denderen over de landingsbaan, nog geen honderd meter
bij ons vandaan. We gaan drie snelwegen onderdoor en varen de drukke
hoofdstad binnen. het geraas van verbrandingsmotoren tegenover een
simpele duw met de vaarboom. ik waan me in een wereld waarin twee
eeuwen langs elkaar heen razen.
12_Bijschrift)91 de warmte van 12_Bijschrift)91 het kacheltje 12_Bijschrift)91 is slaapverwekkend. 12_Bijschrift)91 12_Bijsc
“We moeten de kluiverboom nog even op de Amsterdamse stand zetten”,
zegt hugo wanneer we in de nieuwe meersluis liggen. de kluiverboom
steekt op de punt net te hoog voor de kruiphoogte van de Amsterdamse
bruggen. We zullen dus moeten buigen voor Amsterdam. door de borgpen
uit de kluiverboom te slaan, valt de voorkant iets omlaag, terwijl de boom
aan boord in bedwang wordt gehouden door een gespannen touwtje. “dat
scheelt zo’n twintig centimeter, dus met een beetje geluk toucheren we de
klinknagels van het brugdek net niet”, spreekt hugo uit ervaring. We
bomen de stad binnen. ik sta versteld van het verschil tussen de lawaaierige
stadsperiferie en de muisstille binnenstad. Bijna twee uur lang bomen
we langs het olympisch stadion en het vondelpark in het holst van de
nacht van brug naar brug naar de houthaven. geen hond die ons opmerkt.
slaap
het is een zware nacht geweest. gelukkig begint het licht te worden. een
strak blauwe lucht en een leeg iJsselmeer begroeten ons. dat geeft energie.
We zetten de halfwinder te loevert en stuiven voor de wind naar lelystad.
het einde is in zicht. in de roef brandt het kacheltje. heerlijk, maar ook
gevaarlijk, want wie er te lang bij blijft zitten valt onverbiddelijk in slaap.
Alleen de kou buiten houdt me nog goed wakker. “hadden we nog maar
een stukje om onszelf warm te bomen, niet waar”, zeg ik bijna hardop. het
grote afzien is nu toch wel echt begonnen.
in it soal komt de realisatie: de zilveren breilepel is voor ons! We leggen
Karin vast aan de steiger. de wedstrijdorganisatie, reid en de winnaars
van de lichte klasse wachten ons op met een bosje bloemen en bier, veel
bier. het is woensdagavond. We hebben tweeënhalve etmaal gestreden in
een race die de geest van het oude schippersvak elk jaar weer in ere herstelt.
ik heb het aan den lijve ondervonden. het laatste schip van het wedstrijdveld,
Willem Jacob, komt zelfs pas op vrijdagochtend binnen. een
onvergetelijk zware race. •
18 decemBer 2011 WWW.Zeilen.nl
WWW.Zeilen.nl decemBer 2011
19