acta20023 b0404 cies kerkmuziek.pdf - Kerkrecht

Acta 

van de Generale Synode Zuidhorn 

2002-2003 

van de Gereformeerde Kerken in 

Nederland 

Bijlage IV 4 – 

Rapport van diverse commissies 

betreffende bezwaren en reacties op het 

project kerkmuziek

Het auteursrecht van deze tekst berust hetzij bij de auteur, hetzij bij de Gereformeerde Kerken in 

Nederland (vrijgemaakt). Voor alle zaken het auteursrecht betreffend kan contact opgenomen worden 

met het deputaatschap Generaal-synodale publicaties via: publicaties@gkv.nl. 

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, 

of openbaar gemaakt, in wat voor vorm of op wat voor manier dan ook, zonder voorafgaande 

schriftelijke toestemming van de rechthebbende, behoudens de uitzonderingen bij de wet gesteld. 

Gereformeerde Kerken in Nederland ii

Inleiding 

In deze bijlage zijn de rapporten samengebracht die de commissies van de synode van Zuidhorn (elk 

bestaande uit vier leden en meestal samenvallend met de provinciale afvaardigingen) hebben uitgebracht 

over het hun toegewezen aspect van de bezwaren die vanuit de kerken waren ingebracht tegen 

de 121 liederen uit het Liedboek die de Generale Synode Leusden 1999 had vrijgegeven voor gebruik 

in de eredienst. 

Vervolgens heeft de synode in plenaire zitting deze voorstellen besproken en daarover beslist. In sommige 

gevallen heeft de synode daarbij, blijkens de uitslag van de stemming, gekozen ten gunste van de 

argumentatie van deputaten Kerkmuziek en is dus afgeweken van het voorstel van de commissie zoals 

hieronder in onderdeel 5 weergegeven. 

E.A. de Boer 

J.P. de Vries 

A.Joh. Kisjes 

H. van Veen 

1 Diverse commissies Generale Synode Zuidhorn

1 – Overzicht ingebrachte bezwaren en reacties 

1.1 Kerkenraden 

1.1.1 Aantal bezwaren en reacties van kerkenraden 

Het aantal kerkenraden dat zich tot de Generale Synode Zuidhorn heeft gewend met betrekking tot het 

lopende project kerkmuziek bedraagt 58 (van de 272 = 21 %). 

(De getallen tussen haakjes verwijzen naar de lijst van ingekomen stukken van de synode.) 

01. Musselkanaal-Valthermond (37) 21. Middelburg (338) 41. Drachten-Noord (981) 

02. Balkbrug (39) 22. Axel (341) 42. Rozenburg (993) 

03. Nijmegen 23. Drachten-Oost (526) 43. Beilen (1000) 

04. Hasselt (95) 24. Zwijndrecht (679) 44. Waardhuizen (1002) 

05. Wageningen (123) 25. Steenwijk (680) 45. Sint Jansklooster-Kadoelen (1022) 

06. Grootegast (124) 26. Barendrecht (687) 46. Siegerswoude-Frieschepalen (1024) 

07. Ridderkerk (126) 27. Marienberg (697) 47. Veenendaal (1058) 

08. Zutphen (134) 28. Smilde (696) 48. Bergentheim (1061) 

09. Ten Boer (163) 29. Spakenburg-Zuid (701) 49. Nieuwleusen (1073) 

10. Tiel (159) 30. IJsselmuiden (706) 50. Dordrecht (1072) 

11. Bergentheim (170) 31. Emmen (807) 51. Brouwershaven (1078) 

12. Berkel en Rodenrijs (207) 32. Apeldoorn-Zuid (808) 52. Spakenburg-Noord (1322) 

13. Pijnacker-Nootdorp (210) 33. Wapenveld (810) 53. Bunschoten-Oost (1329) 

14. Amersfoort-Centrum (211) 34. Zuidbroek (912) 54. ’s-Hertogenbosch (1339) 

15. Kornhorn (225) 35. Mussel (949) 55. Assen-Noord (1360) 

16. Balkbrug (226) 36. De Bilt-Bilthoven (951) 56. Krimpen aan den IJssel (1361) 

17. Appingedam (244) 37. Hooghalen (952) 57. Dalfsen (1369) 

18. Driebergen-Rijsenburg (245) 38. Hardenberg (953) 58. Assen-Marsdijk (1395) 

19. Vroomshoop (256) 39. Rijnsburg (961) 

20. Kampen-Noord (258) 40. Voorthuizen-Barneveld (972) 

1.1.2 Inhoud bezwaren en reacties van kerkenraden 

meer eigentijdse liederen gewenst / taalgebruik in Liedboek ouderwets 8 

uitvoerige(r) verantwoording gevraagd inzake Schriftuurlijkheid 16 

contact met Christelijke Gereformeerde Kerken gewenst 8 

terughoudendheid / geen verdere uitbreiding liedboek 14 

geen bundel met lijst 4 

begrenzing aantal liederen 16 

bezwaar tegen inperking appèlrecht gemeenteleden 6 

bezwaar tegen hantering criteria / terugkeer naar criteria Kampen 6 

Gereformeerde Kerken in Nederland 2

Rapport van diverse commissies betreffende bezwaren en reacties op het project kerkmuziek IV 4 

1.1.3 Aantal bezwaren van kerkenraden per lied 

lied 

aantal bezwaren 

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 

26 92 9 14 21 23 43 63 115 1 382 6 264 114 290 113 

91 135 28 15 34 30 78 75 148 122 435 147 

110 26 42 20 39 127 87 90 225 208 

124 213 95 103 119 139 196 106 301 356 

215 228 96 189 126 387 221 107 335 368 

296 267 125 201 203 459 234 152 402 

299 281 169 207 287 241 240 481 

316 293 175 270 380 253 252 

327 341 188 284 285 294 

328 360 262 300 319 

396 367 271 320 408 

403 374 288 336 477 

429 392 358 350 

432 393 444 457 

442 397 456 

409 473 

423 

434 

448 

460 

470 

479 

1.2 Kerkleden 

1.2.1 Aantal bezwaren en reacties kerkleden 

Het aantal kerkleden dat zich tot de Generale Synode Zuidhorn heeft gewend met betrekking tot het 

lopende project kerkmuziek bedraagt 280 personen (van de 76783 belijdende leden = 0,4 %). 

De regionale spreiding is als volgt: 

01. Nijkerk: 1 (48) 16. Waardhuizen: 1 (266) 31. Hoogkerk: 8 (943) 

02. Amersfoort: 4 (50; 483; 1013; 1336) 17. IJsselmuiden: 1 (272) 32. Zwijndrecht: 4 (1011) 

03. Bunschoten: 1 (56) 18. Heemse: 5 (334) 33. Sint Jansklooster-Kadoelen (1014) 

04. Hattem: 4 (61) 19. Krimpen aan den IJssel: 5 (344) 34. Apeldoorn-Zuid: 7 (1017) 

05. Oegstgeest: 2 (67; 1364) 20. Zwolle: 2 (501; 1356) 35. Ermelo: 2 (1028) 

06. Gramsbergen: 1 (108) 21. Hasselt: 77 (523; 925) 36. Venlo: 2 (1037) 

07. Drachten: 7 (118; 122; 192; 499; 1311) 22. Zuidlaren: 4 (524; 539) 37. Oldenhove: 1 (1074) 

08. Zutphen: 2 (130) 23. Spakenburg: 5 (535; 1309; 1358) 38. Arnhem: 5 (1306) 

09. Dronten: 2 (160) 24. Almkerk: 4 (484; 538; 540) 39. Emmeloord: 2 (1348) 


Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003 

10. Hardenberg: 7 (179; 922; 999; 1004; 

1363) 

25. Bergentheim: 78 (699) 40. Gees:1 (1379) 

11. Berkel en Rodenrijs: 2 (181) 26. Ede: 1 (700) 41. Ten Boer: 1 (1384) 

12. Assen: 2 (199; 988) 27. Marienberg: 1 (702) 42. De Bilt-Bilthoven: 1 (1510) 

13. Enschede: 1 (205) 28. Grootegast: 2 (915) 43. Den Haag (22) 

14. Veenendaal: 6 (206) 29. Ommen: 1 (926) 44. Brunssum-Treebeek (1015) 

15. Rozenburg: 4 (262; 336; 505) 30. Groningen: 5 (933; 1396) 

1.2.2 Inhoud bezwaren en reacties van kerkleden 

meer eigentijdse liederen gewenst / taalgebruik in Liedboek ouderwets 12 

uitvoerige(r) verantwoording gevraagd inzake Schriftuurlijkheid 11 

contact met Christelijke Gereformeerde Kerken gewenst 7 

terughoudendheid / geen verdere uitbreiding liedboek 25 

geen bundel met lijst 7 

begrenzing aantal liederen 33 

bezwaar tegen inperking appèlrecht gemeenteleden 7 

bezwaar tegen hantering criteria / terugkeer naar criteria Kampen 12 

duidelijkheid over auteursrechten 

aantal liederen te groot om te kunnen toetsen 

positieve woorden/bezwaren tegen liedboekliederen grotendeels afgewezen 

9 

1.2.3 Aantal bezwaren van kerkleden per lied 

lied 

aantal bezwaren 

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 

392 215 107 110 203 95 39 21 34 1 23 20 43 9 113 6 

299 213 228 207 96 91 26 125 28 92 42 63 14 139 

341 281 271 240 175 127 78 208 122 103 87 147 15 

367 296 432 270 188 201 152 234 124 114 115 300 30 

396 316 470 287 253 221 252 264 140 126 119 477 75 

423 320 293 267 241 284 288 148 135 189 90 

327 360 294 262 290 409 169 350 285 

328 380 382 319 301 434 225 335 

368 460 448 356 336 444 358 

374 456 387 408 435 

429 459 393 

442 473 397 

402 

479 



1.3 Adhesiebetuigingen 

Het aantal adhesiebetuigingen dat bij de Generale Synode Zuidhorn met betrekking tot het lopende 

project kerkmuziek is ingediend bedraagt: 242. 

aantal bij nr. onderwerp 

5 221 bezwaarschrift tegen de omvang van de 134 nieuwe liederen 

26 130 kritiek op onderdelen tegen liedboek/CGK/beperking liedboek 

18 182 kritiek op liedboekliederen/belang van psalmen 

16 183 wijziging van de criteria 

16 184 bezwaar tegen toetsing m.b.v. draagvlak 

25 185 hele Liedboek weg 

6 192 Schriftuurlijkheid/draagvlaktoetsing/criteria 

2 206 niet ‘met terughoudendheid’ liederen vrijgeven 

1 256 Liedboek beperken/appèlrecht/lijst-bundel/criteria/auteursrechten 

47 334 Liedboek weg/criteria/bovengrens/inhoudelijke toetsing 

4 499 appèlrecht/stop selectie uit Liedboek/criteria/bovengrens 

28 699 appèlrecht/criteria/Liedboek 

2 943 Liedboek weg/criteria/appèlrecht 

28 181 bezwaar tegen inperking appèlrecht 

6 194 bezwaar tegen niet specifieke beantwoording door Leusden 

2 

242 

1010 bezwaar tegen inperking appèlrecht 


2 – Het Liedboek in de Nederlands en Christelijke 

Gereformeerde Kerken 

(commissie 2) 

2.1 De Nederlands Gereformeerde Kerken 

2.1.1 Geschiedenis 

Op 25 november 1978 stelt de Landelijke Vergadering van Wezep een gezangencommissie in met de 

opdracht: 

a. onderzoek in te stellen naar wat reeds door verschillende kerken is overwogen en gerealiseerd 

ten aanzien van de wenselijkheid van vernieuwing en uitbreiding van het gezangenrepertoire; 

tevens in hoeverre hierover regionaal bezinning heeft plaats gevonden; 

b. hierover te rapporteren aan de kerken en tegelijk aanbevelingen te doen die kunnen leiden tot 

verbetering en vermeerdering van onze geestelijke liederen – lettend op de schriftuurlijke inhoud 

en niet-verouderd taalgebruik – en zo mogelijk tot het daarbij volgen van een gemeenschappelijke 

gedragslijn en daarbij verantwoording af te leggen van de gehanteerde criteria; 

c. daarbij te werken in de richting van een selectief gebruik van het Liedboek voor de Kerken in 

combinatie van een aanvullende bundel, en daarnaast ook de mogelijkheid en de wenselijkheid 

te onderzoeken om in plaats daarvan te komen tot een complete eigen bundel met schriftuurlijke 

liederen; 

d. attent te zijn op mogelijkheden tot samenwerking met andere reformatorische kerken, echter 

zonder dat dit leidt tot vertraging van het onder b genoemde. 

Op de volgende Landelijke Vergadering te Breukelen (1981/2) wordt een voorlopige selectie van de 

commissie (160 liederen) goedgekeurd. Vruchtbare contacten met andere kerken (Gereformeerde 

Bond in de Nederlandse Hervormde Kerk, Christelijke Gereformeerde Kerken en Gereformeerde Kerken 

vrijgemaakt) zijn niet gelukt om verschillende redenen. 

Enschede (1985/6) geeft een definitieve selectielijst van gezangen en besluit deze toe te zenden aan de 

kerken om die in ernstige overweging aan te bevelen, met de vraag om kritiek. 

Op de Landelijke Vergadering te Dronten (1988) blijken er drie kerken te hebben gereageerd met 

kritiek; één van deze drie stelt toevoeging voor. 

Een deel van de kritiek wordt met een tweetal trefwoorden aangegeven: 

- alverzoening. 

- herhaling van de heilsfeiten. 

In een aantal gevallen heeft dat deputaten overtuigd; meestal echter vonden zij de veronderstelde gedachte 

niet dwingend aanwezig. 



Als voorbeeld van dit laatste wezen ze op Lied 25:8,9, dat op zichzelf genomen verkeerd zou kunnen 

worden uitgelegd. In het geheel van de prediking van de bijbelse boodschap en in het geheel van dit 

lied was die uitleg niet voor de hand liggend. 

Ook lied 300:5 riep aarzeling op. Maar het geheel van het lied werd te waardevol bevonden om 

vanwege deze strofe het lied te laten vallen. 

Het totale resultaat van de kritiek leverde op het voorstel van deputaten om te schrappen de liederen: 

52; 53; 121; 122; 139; 147; 154; 155; 165; 230; 272; 278; 289; 349; 474, 480. 

Toegevoegd werden de liederen: 38; 106; 124; 437; 477. 

De vergadering besloot daarop tot een definitieve selectie uit het Liedboek die verantwoord is voor het 

gebruik in de eredienst, deze te publiceren en de commissie te ontslaan. 

2.1.2 Selectie 

Als selectiecriteria golden (Acta 1985/6): 

I. schriftuurlijke inhoud 

a. de namen en predikaten die aan de Drie-enige God worden toegekend, moeten in 

overeenstemming zijn met het bijbelse spraakgebruik; 

b. beeldspraak en symboliek moeten zo gehanteerd worden als de Bijbel dat doet; 

c. bij bijbelliederen moet de perikoop juist afgebakend en getrouw gevolgd zijn; 

d. geen herhaling van de heilsfeiten; 

e. geen allegorese en/of vergeestelijking; 

f. geen liederen die een vorm van natuurgodsdienst suggereren; 

g. geen zoetelijke of romantische liederen; 

h. geen liederen die piëtistisch of mystiek zijn; 

i. geen liederen met het ziel/lichaam-dualisme; 

j. geen liederen met een duidelijk onbijbelse leer; 

k. geen humanistische liederen. 

II. taalgebruik 

a. af te wijzen zijn liederen die min of meer onbegrijpelijk zijn, vanwege: 

• te dichterlijk woorden/of taalgebruik 

• te oude taal 

• verouderde uitdrukkingen 

b. af te wijzen zijn veelal ook de liederen die minder fraai en/of minder zingbaar zijn vanwege: 

• lelijke of foutieve constructies 

• onjuiste beeldspraak 

• onzingbare medeklinkers 

• stoplappen 

• gebruik van de aanvoegende wijs met lelijke afkortingen 

• elisie en contractie 

• ouderwets taalgebruik 

• gebruik van vreemde woorden. 


2.2 De Christelijke Gereformeerde Kerken 

2.2.1 Geschiedenis 


De Christelijke Gereformeerde Kerken zijn vooral bezig (geweest) met het zoeken naar Schriftberijmingen. 

Naar hun (laatste) definitie is dat “een bewerking in liedvorm van een aaneengesloten passage 

uit de Heilige Schrift waarin de oorspronkelijke tekst trouw wordt gevolgd”. Dit heeft ertoe geleid dat 

aan art. 69 van hun KO een lijstje liederen uit het Liedboek voor de kerken is toegevoegd met dergelijke 

Schriftberijmingen. 

Tegelijk is er binnen de Christelijke Gereformeerde Kerken jarenlang discussie gevoerd over de vraag 

of er een bundeltje Schriftgetrouwe liederen kon worden vrijgegeven. Dat leidde ertoe dat deputaten 

op de Generale Synode van 1983 met een lijst liederen kwamen, vooral uit het Liedboek, die naar hun 

oordeel Schriftgetrouw waren. 

De generale synode weersprak de Schriftgetrouwheid beslist niet! Ingestelde synodecommissies waren 

het in 1983 over allerlei dingen niet met elkaar eens, maar ze waren eenstemmig in de conclusie dat de 

voorgestelde liederen Schriftgetrouw waren (en in overeenstemming met de confessie). 

De generale synode heeft evenwel in 1983 het liederenproject op dit punt stilgezet. Omwille van de 

eenheid van de kerken besloot de generale synode voortaan te blijven bij Schriftberijmingen. In de opdracht 

aan de nieuwe deputaten komt niet meer voor het zoeken naar Schriftgetrouwe liederen, alleen 

nog Schriftberijmingen. Revisieverzoeken hebben na 1983 dit besluit niet ongedaan kunnen maken. 

Conclusie: 

a. De Christelijke Gereformeerde Kerken keken meestal met andere ogen naar het Liedboek. Ze 

waren op zoek naar nauwkeurig gedefinieerde Schriftberijmingen. 

b. Er is wel een lijst Liedboekliederen voorgesteld die in overeenstemming werden geacht met 

Schrift en belijdenis, maar daar is verder niets mee gedaan. 

Wel worden in plaatselijke kerken via een eigen selectie Liedboekgezangen gezongen. 

2.2.2 Selectie 

In de stukken van en aan de diverse synoden van de Christelijke Gereformeerde Kerken is nauwelijks 

iets te vinden over afgekeurde liederen. De toon is dermate positief dat alleen goedgekeurde liederen 

worden vermeld, maar waarom bepaalde liederen niet worden geselecteerd, blijft onbekend. 

Van slechts enkele liederen (door deputaten van de Gereformeerde Kerken goedgekeurd) wordt de 

afkeuring omschreven: 

lied 7 

In hun rapport aan de generale synode van 1980 schrijven deputaten over Lied 7: Couplet 1 wijkt af 

van de teneur van Deut. 30(:11). Regel 3 is zwak. Het gaat niet om beamen, maar om volbrengen! 

Regel 5 doet spiritualistisch aan. 



2.3 Liederen uit het Liedboek in Nederlands en Christelijke Gereformeerde 

Kerken 

Onderstaand overzicht geeft op de lijst met in de Gereformeerde Kerken vrijgegeven en door hun 

deputaten voorgestelde gezangen (alleen die waartegen bezwaarschriften zijn binnengekomen!) aan: 

met + de gezangen die goedgekeurd en vastgesteld zijn door de Nederlands Gereformeerde Kerken; 

met * de gezangen die door de Christelijke Gereformeerde deputaten zijn goedgekeurd. 

Daarachter staat het aantal kerkenraadsbezwaren genoemd zoals die bij de Generale Synode Zuidhorn 

zijn ingediend. 

001 + 9 006 + 11 009 + 2 014 + * 3 015 + 3 020 3 021 + 4 

023 + 026 + 027 + * 028 2 030 + 5 034 + 4 038 * 

039 + 042 + 043 + * 063 + 075 + 078 * 087 + 

090 * 091 + 092 095 + 2 096 + * 2 103 + 106 + * 

107 + * 7 110 + * 113 16 114 + * 14 115 * 8 119 + 4 122 9 

124 + * 125 + 2 126 + 4 127 + 5 135 + 1 139 * 5 140 + 1 

147 11 148 8 152 + 7 169 + 2 175 2 188 + 2 189 + * 3 

201 3 203 + 4 207 + 3 208 + 11 213 + 1 215 + * 221 + * 6 

225 + 8 228 + 1 234 6 240 7 241 * 6 252 7 253 6 

262 + * 2 264 13 267 1 270 + 3 271 2 281 + 1 284 + 3 

285 + 6 287 4 288 + 2 290 * 15 293 1 294 7 296 + * 

299 + 300 + 301 8 316 + 319 + 7 320 3 325 

327 + 328 + 335 + 8 336 3 341 + * 1 350 + 3 356 11 

358 + * 2 360 + * 1 367 + 1 368 11 374 + 1 380 4 382 10 

387 + 5 392 + * 1 393 + 1 396 + 397 + 1 402 + 8 403 + 

408 7 409 + 1 423 + * 1 429 + 432 + 434 + 1 435 + 10 

437 * 442 + 444 + 2 448 + 1 456 + 2 457 + * 3 459 5 

460 + 1 470 + 1 473 + 2 477 + * 7 479 + 2 481 + 8 


3 – Beoordeling van het Liedboek in het verleden 

(commissie 6) 

3.1 De artikelen van K. Deddens 

Het is duidelijk uit de brieven aan deze synode over de selectie uit het Liedboek, dat de artikelen van 

dr. K. Deddens in De Reformatie: ‘Bruidszang en zijn begeleiding’, jrg. 48 (1972-’73), nrs. 37-43, en 

‘Het nieuwe Liedboek’, jrg. 49 (1973-’74), nrs. 14-16, nog steeds invloed hebben. Er wordt naar verwezen, 

uit geciteerd. Je vindt er inderdaad kruidige uitspraken tegen het gevaar van de valse oecumene, 

de leer van de alverzoening enz. 

Voor ons is nu van belang de vraag: heeft dr. Deddens het Liedboek inderdaad ontmaskerd als het 

liedboek van de valse oecumene? Of, nog iets nader toegespitst: geven de artikelen van dr. Deddens 

ons reden om de uit het Liedboek geselecteerde gezangen af te wijzen? 

In zijn eerste artikel geeft hij de aanleiding voor zijn artikelen: In een tijd dat het Liedboek voor de 

Kerken met zijn 491 gezangen verschijnt, hebben deputaten voor de gezangen binnen de Gereformeerde 

Kerken een zeer beperkte opdracht ontvangen met betrekking tot de kleine gezangenbundel die in 

de Gereformeerde Kerken in gebruik is. Begeerd worden gezangen die niet een dominerende plaats 

innemen ten opzichte van de Psalmen en die rechtstreeks ontleend zijn aan de Schrift (De Ref., jrg. 48, 

nr. 37). 

Het is daarbij goed te bedenken dat deze artikelen geschreven zijn in het begin van de jaren 

zeventig. Sindsdien heeft de visievorming ten aanzien van kerkmuziek niet stilgestaan. Verder 

valt hier al op te merken dat dr. Deddens nog niet echt uitgaat van een uitgebalanceerde visie op 

het kerklied en op de verhouding van Psalmen en gezangen, maar dat als uitgangspunt geldt: 

Gezangen mogen niet een dominerende plaats innemen ten opzichte van de Psalmen en er 

moeten gezangen komen die rechtsreeks aan de Schrift ontleend zijn. Dr. Deddens probeert dat 

vanuit de historie te onderbouwen. 

Dr. Deddens gaat dan vanuit de geschiedenis na, wat de plaats van het lied is. Hij begint bij liederen in 

de Schrift (bijv. Ex. 15) en zegt: In dit kerklied is geen individualisme, maar evenmin ‘ontpersoonlijking’. 

Het blijft een persoonlijke zang, waarbij allen ingeschakeld worden, maar er is geen personalistische 

of individualistische expressie van de zielservaringen en belevenissen. De strijd van de kerk 

wordt persoonlijk beleefd en gestreden en op de overwinning is men ieder voor zich betrokken. 

Hij noemt vervolgens, dat in het Nieuwe Testament het gebruik van de Psalmen intact bleef. Hij noemt 

dat Paulus de kerken van Efeze en Kolosse opwekt tot het zingen van Psalmen, lofzangen en geestelijke 

liederen, terwijl Jakobus schrijft: ‘Is iemand blij te moede? Laat hij lofzingen!’. 

In een tweede artikel waarschuwt dr. Deddens voor het al te veel opmerken van hymnen in het Nieuwe 

Testament (met name vanuit de Formgeschichte heeft men wel geprobeerd allerlei hymnen op te 

sporen als een soort ‘gemeente-getuigenis’). 

Even een reactie tussendoor: Het is opvallend, dat dr. Deddens niet uitwerkt wat de lofzangen 

en geestelijke liederen bij Paulus en Jakobus inhouden. En dat blijkbaar door deze apostelen 

toch wel iets als een vrij lied aangemoedigd werd. 



Het is verder opvallend, dat dr. Deddens zich niet afvraagt, wat wij nu wel en niet uit de Schrift 

kunnen afleiden over het kerklied. Wij noemden al dat hij niet ingaat op de betekenis van de 

lofzangen en geestelijke liederen bij Paulus. Maar onzes inziens kun je ook niet zeggen, dat het 

niet (in groten getale) voorkomen van hymnen in het Nieuwe Testament impliceert dat wij 

terughoudend zouden moeten zijn met het gebruiken en of ontwikkelen van nieuwe liederen. De 

constatering dat er niet veel hymnen voorkomen in het Nieuwe Testament, is iets anders dan het 

vinden van een verbod op het ontwikkelen van hymnen of de oproep daar juist terughoudend 

mee te zijn. 

Dr. Deddens noemt vervolgens de hymnen van Ambrosius (340-397). Deze hymnen richten zich 

voortdurend tot God, die in de eredienst, ook de dagelijkse dienst in de horae, tegenwoordig is. In de 

hymnen wordt als het ware een actualisering van het heil gegeven. Dr. Deddens stelt hierbij (en 

waarschijnlijk moeten we dit als een veroordeling lezen): Terecht zegt Van der Leeuw: ‘in de 

ambrosiaanse hymnen wordt het heil toegepast op elke dag, elk uur; elk tijdstip wordt daardoor 

beleefd als de komst van het heil. Dat is het geheim van deze monumentale kerkliederen’. 

Een volgende naam die Deddens noemt, is die van Prudentius (348-405): deze dichter probeert in zijn 

liederen een brug te slaan tussen christendom en antieke cultuur: wat de inhoud betreft voegt hij bij de 

actualisering van het heil door Ambrosius een tweede moment, namelijk het overnemen van tal van 

elementen uit de antieke cultuurwereld. 

De volgende naam die Deddens noemt, is die van Venatius Fortunatus (plm 535-609): naast de actualisering 

van het heil en de annexatie van het natuurgebeuren ten bate van de heilsfeiten komt bij hem 

het mystieke element. 

In een vierde artikel vertelt dr. Deddens over Calvijn. Hoezeer de reformator het zingen van Psalmen 

benadrukte – men moet niet menen dat Calvijn een tegenstander van het zingen van gezangen was. 

Reeds in het eerste boekje van 1539 komen drie gezangen voor: de Decaloog (de geboden uit Ex. 20), 

de lofzang van Simeon (Luc. 2) en het Credo. Meer dan een halve eeuw later heeft Beza een bundel 

van 17 liederen uitgegeven, ontleend aan de Schrift zelf, volgens het principe dat Calvijn ook zelf 

altijd gehuldigd heeft (aldus Deddens). De stelling als zou de Reformatie zich aanstonds tegen elk 

gezang gesteld hebben, is onhoudbaar. In zijn derde artikel had Deddens al op Luther gewezen. 

Vervolgens komt Deddens in zijn vijfde artikel te spreken over – wat hij noemt – een zich snel voltrekkende 

neergang in Duitsland. Onder invloed van Luther was de kerkzang wel wat elitair geworden 

(cantaten van Bach!). Deze cantaten gaven een onevenredig geringe gelegenheid voor gemeentezang. 

Dan krijg je het piëtisme, dat het geloofsbezit van de kerk subjectief wil maken, op de wijze van een 

onmiddellijke gevoelsevidentie. Het geloof wordt van bezit der kerk tot bezit van de individu, die 

krachtens innerlijk beleven tot geloofszekerheid komt. Maar dat betekent – Deddens citeert Van der 

Leeuw – ‘dat het eerste lid van het woord ‘kerklied’ bezig is weg te vallen’. Hij noemt dan de naam 

van Paul Gerhardt (17e eeuw), een felle Lutheraan, die er in gemoede van overtuigd was dat Calvinisten 

geen christenen waren. Als Gerhardt optreedt, moet het piëtisme nog opkomen, maar het doemt 

al op... Als Luther een kinderlied zingt, klinkt het nog als een bazuinstoot, bij Gerhardt... zien we toch 

meer het persoonlijke element op de voorgrond treden, aldus Deddens. 

In tegenstelling tot de Psalmen, waar de dichter zich in het geheel van Israëls volk weet opgenomen, 

staat bij Gerhardt het ‘ik’ geïsoleerd en individualistisch. De vrome mens komt bij hem centraal te 

staan. Het piëtisme gaat het individuele en gevoelsmatige accentueren. 

In feite hebben (volgens Deddens) alle piëtistische dichters één ding gemeen: ze zingen egoïstisch en 

egocentrisch van de vrome mens. Vaak vormt de mystiek, die naar het pantheïsme tendeert, de achtergrond 

en staat een piëtistische lyriek op de voorgrond. 



Hier willen we graag even pas op de plaats maken. Het is jammer dat dr. Deddens wel veel poneert, 

maar dat hij weinig analyseert. Zo gaat hij voorbij aan de vraag, of de omgeving waarin 

het lied gecomponeerd is of gezongen wordt, van invloed moet zijn op de interpretatie. Er zijn 

bijvoorbeeld ook Psalmen in de eerste persoon enkelvoud geschreven. Die spreken over zeer 

persoonlijke gevoelens en ervaringen van de dichter. En toch zijn het kerkliederen. Verder valt 

ook te denken aan Gez. 3 en Gez. 4: het ‘ik’ is geen vorm van individualisme, maar een uiting 

van persoonlijk en hartelijk belijden in verbondenheid met de kerk van alle eeuwen. 

Dr. Deddens plakt hier wel etiketten, maar analyseert niet. Daarom zijn zijn artikelen op dit punt 

feitelijk ook al ingehaald door de uitgave van het Gereformeerd Kerkboek zoals wij dat sinds 

‘Heemse’ hebben. In dat kerkboek vinden we bij de gezangen bijvoorbeeld gezangen van de 

door Deddens genoemde (ontmaskerde?) Paul Gerhardt... 

Deddens gebruikt sterke taal. Daarbij citeert hij graag uit A. Janse. Volgens Deddens is de confessie 

hier volledig uit het gezichtsveld verdwenen. Kerk en verbond komen zelfs helemaal niet ter sprake. 

Telkens keert terug (onderbouwt Deddens met verwijzing naar A. Janse) ‘de zucht naar het bijzondere 

vrome lied, maar de ‘geestelijke’ liederen – de liederen die door de Heilige Geest worden geïnspireerd 

en die van het leven in Gods verbond zingen in het ganse leven – die worden dan niet meer gekend in 

haar eenvoudige diepte van opvatting van Gods rijkdom van genade in zijn verbond met zondige 

mensen’. En Janse trekt de lijn dóór van de 17e en de 18e eeuw naar vandaag: ‘hoe vaak gebeurt het 

niet in de zgn. kerstliederen en kerstpreken, als de christenheid zich op wil voeren tot ‘kerststemming’, 

hoe vaak gebeurt het dan niet, dat het wel schijnt of de Heere der gemeente een onnozel kindje in een 

romantisch kribbetje is geworden. En allen hebben ‘godsdienstige behoefte’ om nu toch ook er is ’n 

vaersje te zingen van dat kindeke Jezus. En zij bedenken niet eens om naar de blauwe winterhemel op 

te zien, naar Hem, die als Koning aan de rechterhand Gods zit – en onderwijl worden de kerstkransen 

gebakken en de kerstnummers uitgedeeld en de kerstliederen gezongen, ter ere van ’t kindeke, dat al 

lang geen ‘kindje’ meer is, en van ’t leuke kribbetje dat een voederbak van ezels was en nu al eeuwen 

verteerd is. Hoe komt het toch dat de kerk klagen kan over ‘gebrek’ in de psalmen, over armoede aan 

liederen van Christus? Dat komt doordat in de 17e en 18e eeuw de vijand, de geest der eeuw, de geest 

van rationalisme en mysticisme, de geest van ’t humanisme, de baas is geworden in de kerk. De vijand 

heeft alles neergehaald in het huis des Heren’. 

Een wat uitgebreid citaat. Er wordt veel gesuggereerd. De ironie met betrekking tot de kerstromantiek 

zal ons bekend voorkomen. Tegelijk moeten we toch zeggen: de werkelijke analyse 

van het Liedboek en de afzonderlijke liederen ontbreekt. Daarom is het wat kort door de bocht 

om hier van een ontmaskering te spreken, die ook nog eens tot op de dag van vandaag overeind 

zou staan. 

In een zesde artikel besteedt Deddens nog aandacht aan Engeland, de bakermat van het methodisme. 

In de Engelse kerk verdrongen hymnen de strofische psalmen. Deddens is hier nogal negatief over: 

“Hij (Isaac Watts, cie) begon met een psalmbewerking onder de merkwaardige titel: ‘The Psalms of 

David imitated in the language of the New Testament, and applyed to the Christian state and worship’. 

De titel verraadt de bedoeling al: David wordt helemaal als christen behandeld. Zijn bekende 

o God, our help in ages past, 

our hope for years to come... 

is dan ook een bewerking van Psalm 90, op een anachronistische wijze. 

Het is een model van een Engelse hymn: korte strofenregels (vaak naar het voorbeeld van Ambrosius), 

sterkte emotie, kortademige, maar levendige melodie. Helaas slaan deze eigenschappen in de Hymns 

vaak over in sentimentaliteit wat de tekst betreft en in karakterloosheid wat de melodie betreft”. 



Opnieuw: een opmerkelijk aantal kwalificaties. Maar weer geen analyse. Helaas. Terwijl je bij 

Watts nu juist ziet waarom mensen ook vandaag graag gezangen zingen: niet uit afkeer van de 

Psalmen, maar omdat in de Psalmen nog niet gesproken wordt over de Christus die gekomen is, 

en geleden heeft, en de dood overwon... 

Deddens begint zijn zevende artikel met de volgende hartenkreet: “Onze eeuw is de eeuw van de oecumene. 

Grenzen van stad en land, van taal en volk vervagen. Men leert internationaal, intercontinentaal 

en zelfs mondiaal te denken. Tegelijk vergéét men allerwege de antithese. Dat heeft consequenties 

voor kerklied en kerkmuziek”. 

Hij gaat dan eerst wat nader in op de behoefte aan een nieuwe Psalmberijming. Hij noemt dan o.a. de 

naam van ds. Hasper, voorheen gereformeerd predikant, maar in 1926 met Geelkerken meegegaan (!). 

De Gereformeerde Kerken (synodaal) en de Nederlands Hervormde Kerk gaan niet met de Psalmberijming 

van Hasper mee. In ons kerkboek hebben wij 30 berijmingen van ds. Hasper. 

Onze Generale Synode van Hattem 1972 sprak uit dat er zovele en zodanige bezwaren kleefden aan de 

IKB dat gebruik van deze berijming in de eredienst niet verantwoord zou zijn. Deddens verwijst hierbij 

nog naar een stelling van prof. J. Faber bij zijn proefschrift (1969): ‘De nieuwe berijming van de 

Psalmen van de Interkerkelijke Stichting voor de Psalmberijming zal door het modernistisch gebruik 

van de Nederlandse taal spoedig verouderd zijn’. 

Een opvallende stelling, nu wij in ons kerkboek toch 48 Psalmen uit de IKB hebben, en (naar 

wij menen) doorgaans, nog steeds, met vreugde zingen. Van argumentatie lijkt hier geen sprake. 

Wel van beweringen die door de tijd zijn ingehaald... 

Ten slotte komt Deddens nog tot een enkele opmerking over de 491 gezangen van het Liedboek Hij 

zegt: ‘Het gaat hoe langer hoe meer in de richting van het vrije kerklied, en steeds verder af van het 

Psalter. Het oecumenisme viert hoogtij, ook in het kerklied van vandaag, of wat er voor dóór moet 

gaan (...) Ook in ander opzicht vervagen grenzen. Solidariteit en medemenselijkheid zijn de modetermen. 

Dat betekent dat van antithese geen sprake meer is in het moderne kerklied. Het oecumenistische 

lied is ook het lied van het horizontalisme (Deddens verwijst dan naar Lb 320:2). Er is algemene 

verzoening (verwijzing naar een niet geselecteerd gezang). 

Hier willen we onze teleurstelling uitspreken over het feit dat er geen sprake is van analyse of 

bewijsvoering. Je krijgt wel een aantal gegevens uit de historie voorgeschoteld. Maar geen 

analyse. Geen ontmaskering. 

Overigens is het opvallend dat hij (anders dan deputaten Kerkmuziek) geen aandacht vraagt 

voor het gegeven dat de zang in de eredienst ook een zaak van verkondiging kan zijn. Deddens 

heeft slechts oog voor het antwoord-karakter van de gemeentezang, terwijl deputaten juist laten 

zien dat die visie feitelijk pas opkomt uit de tijd van het door Deddens zo verfoeide piëtisme. 

Wat de gemeentezang als verkondiging betreft valt te wijzen op 1 Pet. 2:9-10; ook hoe psalmen 

spreken van: ik verkondig de blijde boodschap van uw heil... Overigens moet hierbij wel opgemerkt 

worden dat hiervoor onder ons pas weer oog is gekomen in de laatste jaren (vgl. de 

deputatenrapporten). 

Vervolgens schreef dr. Deddens in 1974 nog drie artikelen over het Liedboek. Daarvan een verslag 

met ingevoegd commentaar: 

In zijn eerste artikel van de tweede reeks stelt Deddens met nadruk dat hij zich níet zet aan een gedetailleerde 

bespreking. We merken op dat dit de argumentatieve kracht van deze artikelen voor ons probleem 

vermindert, omdat door onze kerken niet heel het Liedboek wordt geaccepteerd, maar er slechts 

gezangen uit het Liedboek zijn geselecteerd. 



Bij de uitgave van het Liedboek participeren de hervormden, synodaal-gereformeerden, luthersen, 

doopsgezinden en remonstranten. Bij de keuze van liederen is niet één bepaalde lijn of tendens vastgehouden. 

‘Vanwege de veelheid en de veelkleurigheid der partners moesten er vele compromissen 

gesloten worden. Maar, zegt één van de medewerkers: al werkende zijn we tot veel groter eenheid 

gekomen dan we ooit hadden durven denken.’ 

Volgens Deddens is het echter niet te veel gezegd, wanneer men concludeert dat bij de samenstelling 

van het boek nogal wat offers zijn gebracht aan de oecumene. Hij gaat dan eerst nog even kort in op de 

Psalmen uit het Liedboek. Hij haalt de uitspraak van de Generale Synode Hattem (1972) aan, dat de 

IKB niet voldeed ‘aan de nodige eisen van Schriftgetrouwheid’. Omdat selectie niet mogelijk was, is 

de nieuwe berijming van de IKB in haar geheel afgewezen. 

Hierbij moet wel bedacht dat niet is uitgesproken dat er aan elk lied bezwaren kleefden. Wij 

hebben niet voor niets nu 48 Psalmen uit het Liedboek. 

Bovendien mag hier misschien al iets geconcludeerd worden over de vraag met betrekking tot 

het beoordelen van liederen los van de context van de dichter: uit het feit dat we deze Psalmen 

nu wel uit het Liedboek konden selecteren, én dat we zo’n 30 Psalmen van ds. Hasper hebben 

(NB iemand die achter Geelkerken aan ging...) blijkt dat we niet verplicht zijn producten van 

dichters vanuit de achtergronden van die dichters te beoordelen. In feite trokken we die 

conclusie ook hierboven al, toen we constateerden dat er in het Gereformeerd Kerkboek ook 

gezangen zijn opgenomen van Paul Gerhardt. 

Over de Bijbelliederen zegt Deddens: ‘Er staan hier en daar wel gezangen in die aan de Schrift zijn 

ontleend, maar ook in dat geval kunnen wij maar slecht spreken van Schriftgetrouwheid’. 

Het is goed even te zien, hoe Deddens tot dit scherpe oordeel komt. Het komt niet doordat hij de 

diverse Bijbelliederen eerst heeft geanalyseerd, maar doordat Deddens er blijkbaar een andere 

beschouwing op na houdt, als het erom gaat wat Bijbelliederen nu precies zijn. Deddens denkt 

bij een Bijbellied toch min of meer aan een berijming. Maar hij verdisconteert hier niet het 

verschil tussen Schriftberijmingen en Bijbelliederen. 

Een Schriftberijming is inderdaad een berijming van een Schriftgedeelte. Bij een Bijbellied gaat 

het niet om het berijmen van een Schriftgedeelte; bij een Bijbellied neemt de dichter wel zijn 

uitgangspunt in een Schriftgedeelte. Naar aanleiding van een Bijbelgedeelte gaat hij een lied 

dichten. In de vorm van dat lied is hij dus vrijer dan bij een Schriftberijming. Bij de beoordeling 

van een Bijbellied gaat het er niet om of alle elementen van het Schriftgedeelte in de berijming 

terugkeren. Het beoordelingscriterium zal eerder zijn, of aan de boodschap van de Schrift recht 

wordt gedaan (vgl. de criteria). 

Deddens herhaalt verder zijn kritiek op het feit dat meermalen aan het ‘eenmalige’ van de heilshistorie 

geweld wordt aangedaan. Hij illustreert dit met twee (overigens níet geselecteerde!) liederen (53 en 

61) en concludeert: ‘wij zijn van oordeel dat de gemeente een dergelijke tekst niet kán zingen. In de 

lyrische schriftgedeelten wordt Gods lof gezongen, Gods hulp ingeroepen, de nood van Gods volk 

geklaagd, de zonde beleden. Maar een repetitie geven van nieuwtestamentische Schriftgedeelten, die 

een vermanend, predikend karakter dragen, en vooral: die de heilshistorie beschrijven, achten wij onmogelijk. 

Men dreigt dan in andere vorm te doen, wat Rome deed met het offer van Christus, het 

geven van een dagelijkse (zij het ook onbloedige) herhaling ervan!’. 

Deddens trekt hier wel heel snel een parallel tussen het maken van een lied over een concrete 

geschiedenis of gelijkenis, met daarin een stuk toepassing die heel persoonlijk is, en aan de 

andere kant de Roomse leer van de herhaling van het offer van Christus. Is hij misschien ook 

bang voor exemplarisme? 



Deddens stelt dat de vraag hier opkomt, of men wel voor ogen heeft wat het karakter is van het lied in 

de eredienst. De dienst der gebeden en der lofzangen is altijd een antwoord-dienst, een antwoord op 

het Woord van God, en treedt nooit op als vervanging van het Woord van God als zodanig. 

Dat laatste zal zo zijn. Maar het eerste is hierboven al weerlegd; deputaten hebben daar ook veel 

werk van gemaakt in hun rapport. Ook gemeentezang is een zaak van verkondiging van het 

Woord (bijv. 1 Pet. 2:9-10). Al hoef je niet zover te gaan als drs. K. de Jong (organist binnen de 

Gereformeerde Kerken syn.), die zegt dat Bijbelliederen ‘o.a. als vervanging van één van de 

Schriftlezingen kunnen dienen’. Trouwens: deputaten Eredienst hebben argumenten op grond 

waarvan de tien geboden ook wel eens gezongen zouden kunnen worden! Zij beroepen zich 

daarbij zelfs op Calvijn: zingend verkondigden de gemeenteleden de wet onder elkaar. Calvijn 

(en ook Luther) zag het lied als een beweging van God naar de mens toe. Het is jammer dat 

Deddens hier niet onderbouwt. 

In een tweede artikel constateert Deddens dat ook in de liederen in het kader van het kerkelijk jaar het 

eenmalige van de heilshistorie in het gedrang komt. En behalve de repetitie van het heilsgebeuren 

schuilt in méér dan één lied het gevaar van imitatie van het heilswerk van Christus. Verder signaleert 

hij de gelijkstelling tot God en mens: gevolg van valse mystiek die altijd de grenzen tussen God en 

mens wil uitwissen (bijv. Lied 126). Verder stelt Deddens dat er voorbeelden te noemen zijn van 

liederen waarvan de tekst alleen maar te verklaren valt tegen de achtergrond van de leer van de algemene 

verzoening (bijv. Lied 284). En nergens vindt men het verbond des HEREN in zijn belofte én in 

zijn dreiging terug. 

Hierbij moet wel opgemerkt worden dat Deddens meestal (niet in alle gevallen) verwijst naar 

liederen die niet geselecteerd zijn. Bovendien maakt hij niet duidelijk hoe Lied 284 alleen maar 

tegen de achtergrond van de algemene verzoening gelezen kan worden. Deddens citeert alleen 

de regel ‘o lieve Heer, geef vrede aan allen hier beneden’. 

Maar het lied gaat dan verder (zonder dat er zelfs maar een komma staat) met ‘die uitzien naar 

uw feest’. Om hier nou van ontmaskering van het Liedboek te spreken, gaat wel wat erg snel 

...Verder is het maar de vraag of – ook al vind je het woord ‘verbond’ niet – de záák van het 

verbond toch niet wel degelijk aanwezig is. 

Deddens stelt verder: Het feit dat het verbond geëlimineerd wordt in het nieuwe Liedboek, hangt met 

een ander feit samen, namelijk dat men vrije doortocht geeft aan alle mogelijke ketterij. Hij illustreert 

dit met de opmerking: ‘wij denken b.v. aan verschillende liederen over de ‘kerk’, die niet de gespierde, 

krachtige taal van de belijdenis spreken, maar de weke, subjectivistische taal van het piëtisme’ 

en noemt als voorbeeld Lied 324. 

Het is de vraag of je met dat oordeel van Deddens over dit lied moet instemmen. Er wordt hier 

nogal wat gezegd: het verbond geëlimineerd. Bedenk hierbij dat Deddens spreekt over het Liedboek 

in zijn geheel, terwijl wij te maken hebben met een selectie (hoezeer die ook breed uitgevallen 

kan zijn). 

Deddens sluit zijn tweede artikel af met een verwijzing naar A. Janse (vgl. hierboven bij zijn vijfde 

artikel uit de eerste reeks). Daarbij maakte Janse een tegenstelling tussen ‘de liederen des verbonds’ en 

‘liederen van den godsdienst’. Hij doelde toen in het algemeen op het verschil tussen de Psalmen en 

gezangen, waarbij Janse dacht aan de ‘grote bundel’ van de hervormden. Maar, zegt Deddens: heel 

veel van zijn kritiek is ook van toepassing op het nieuwe Liedboek. 

Wie zich vandaag op Deddens beroept, zou eerst moeten bewijzen dat zijn beweringen ook van 

toepassing zijn op de geselecteerde gezangen. Immers: in de laatste regel van zijn artikel stelt 

Deddens dat er – bij alle waardering die men ongetwijfeld kan hebben voor ‘losse gezangen’ – 



een duidelijk nee op zijn plaats is (als het gaat om de bundel). Maar laat de waardering voor 

‘losse gezangen’ dan ook eens mogen klinken. 

In zijn laatste artikel gaat Deddens nader in op de liederen 399-491. Hij onderstreept zijn bezwaar ‘dat 

men plaats biedt aan liederen die op geen stukken na van reformatorische origine zijn! ... want meer 

dan één gezang is zonder meer van mysticistische of piëtistische oorsprong, met alle kenmerken er van 

zoals wereldmijding, hemelverlangen, individualisme, scheiding van Woord en Geest en dergelijke 

meer’. Deddens vraagt: ‘Wat kunnen nu een piëtist als C.F. Blumhardt en een methodist als Wesley 

ons voor goeds bieden voor de gereformeerde eredienst? Hij verwijst dan naar ‘(het niet geselecteerde) 

Lied 452, en tevens naar het wel geselecteerde 460 (Loof de Koning, heel mijn wezen, gij bestaat in 

zijn geduld...), zonder dat duidelijk wordt wat hier nou zo verkeerd aan is. 

Onder het kopje ‘Nog iets goeds?’ stelt Deddens: ‘Het is een geringe moeite, uit deze bundel verschillende 

mooie ‘gezangen’ aan te wijzen. Maar in de eerste plaats blijft de vraag of zulke liederen geschikt 

zijn voor de gereformeerde eredienst, en in de tweede plaats is onzes inziens het onaanvaardbare 

in die nieuwe Liedboek zóveel dat het aanvaardbare als het ware in het niet verdwijnt. 

Wij noteren dat Deddens op zijn eerste vraag geen antwoord geeft. Je kunt met een breed armgebaar 

het aanvaardbare wel in het niet laten verdwijnen. Maar je doet dat dan meer omdat je 

Deddens op zijn gezag gelooft, dan omdat je je door argumenten hebt laten overtuigen. 

In een afsluitende paragraaf herhaalt Deddens, wat hij al eens eerder over de bundel van 102 gezangen 

schreef: ‘Wij missen hierin toch wel pijnlijk de taal van de Schrift, het verbondsmatige spreken, 

waarin niet het ‘innerlijk’ leven van de mens, het op-gaan in God, het ‘vrome-ik’, het hemelverlangen 

op de voorgrond staat, maar het gelovig naspreken van God, het lofzingen van de HEERE, het verkondigen 

van de deugden en de grote werken van God die wonderen deed’. 

En even verder: ‘Het isolement (waarin de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt met hun gezangen komen) 

zal sterker worden. Als het nieuwe Liedboek zelf stelt, offers gebracht te hebben ter wille van de 

oecumene, dan is waakzaamheid des te meer geboden.’ 

Deddens doelt hiermee op de volgende passage (uit de Verantwoording van het Liedboek, p 

XIV): ‘Interkerkelijke arbeid zonder het brengen van offers is een onmogelijkheid. Wel niemand 

zal door dit boek ten volle worden bevredigd en iedereen zal wel een aantal liederen 

kunnen aanwijzen, waaraan hij of zij geen behoefte gevoelt (...)’. Wij wijzen even op deze 

vindplaats omdat hier niet gesproken wordt over het offers brengen aan de waarheid van het 

evangelie. Misschien vindt Deddens dat wel (en is het hier en daar ook aan te wijzen). Maar het 

staat er niet! 

Bijna afsluitend stelt Deddens nog: ‘In de tijd van de Afscheiding zijn de ‘Evangelische Gezangen’ 

betiteld als ‘sirenische minneliederen’. Wij zouden de gezangen van het nieuwe Liedboek kunnen 

noemen ‘oecumenische liefdesliederen’. Want de oecumene, dat is de afgod van de tijd.’ 

Het wordt wat eentonig. Maar opnieuw: het plakken van etiketten is blijkbaar makkelijker dan 

het analyseren en het leveren van argumentatie. De zin die met ‘want’ begint, kan ook moeilijk 

als argument gelden voor de uitspraak die eraan voorafgaat. 

Na lezing van de artikelen van dr. K. Deddens hebben wij niet de vrijmoedigheid mee te gaan in de 

conclusie die br. De Marie trok: dat het Liedboek voor de kerken al ontmaskerd was als Liedboek van 

de (valse) oecumene. Sterker nog: de verwijzingen naar de artikelen van dr. K. Deddens bieden niet 

echt materiaal om op grond daarvan het Liedboek dicht te laten voor het selecteren van goede 

gezangen. Of er echt goede gezangen uit het Liedboek te halen zijn, zal uiteraard moeten blijken in het 

toetsen van afzonderlijke gezangen. 



3.2 Synoden van vroeger 

Wie zich verdiept in de Acta van vroegere synoden, ontdekt daar erg weinig over de vraag waarom gezangen 

wel of niet zijn opgenomen in ons kerkboek. 

In de Acta van de Generale Synode Kampen 1975 lezen we in art. 426, dat enkele door deputaten 

voorgestelde gezangen niet worden aanvaard. Concreet de gezangen ‘Nu daagt het in het oosten’ en 

‘Jezus, uw geboortefeest’. Hier wordt geen reden bij genoemd. Bij het afgewezen lied ‘O grote God, o 

goede Heer’ staat als reden alleen: te archaïstisch van taal. 

In de Acta van de Generale Synode Groningen 1978 vinden we als par 4.4 van het deputatenrapport: 

“... Deputaten hebben ... een onderzoek verricht naar de eerste 115 gezangen van het Liedboek ... 

Gaarne hadden deputaten uit deze grote voorraad liederen een selectie willen maken en daarover 

voorstellen willen doen voor invoering in de liturgie. Zij moeten evenwel rapporteren, dat zij in geen 

enkel geval tot een aanbeveling konden komen. Het is ondoenlijk en naar het ons voorkomt ook niet 

zinvol om van dit negatief resultaat in dit rapport een brede verantwoording te geven. Daarom menen 

deputaten met deze summiere mededeling te moeten volstaan, uiteraard tot nadere verantwoording aan 

de e.k. generale synode gaarne bereid”. 

Wie de bespreking van dit rapport in de Acta nagaat, vindt van die nadere toelichting helemaal niets! 

Bij de Acta van de Generale Synode Arnhem 1981 vinden we een deputatenrapport waarin een aantal 

(16) Schriftberijmingen afgewezen worden. Dit gebeurt heel kort (Acta, p 495). Er zijn drie 

argumenten genoemd: de kwaliteit van de verschillende berijmingen, de melodie; en daarnaast (het 

meest inhoudelijke): “de vraag doet zich herhaaldelijk voor, of een bepaald Schriftgedeelte zich wel 

leent voor zang in de liturgie. Hier ligt een methodisch probleem bij het berijmen van Schriftgedeelten. 

Zo is in het lied van L.L. Bouwers “laat die gezindheid bij ons zijn” Filipp 2:5-11 als uitgangspunt 

gekozen en berijmd. Maar dit Schriftgedeelte is geen gesloten eenheid (zoals bijv. een Psalm dat is en 

de lofzang van Maria enz.). Wie een christelijk lied dicht zónder zijn uitgangspunt te nemen in een 

bepaald Schriftgedeelte, zal allicht niet beginnen met een opwekking c.q. vermaning als waarmee het 

onderhavige lied begint. Dit is een aanwijzing dat het betreffende Schriftgedeelte zich niet leent om 

berijmd gezongen te worden in de eredienst”. 

Wij hebben vier woorden gecursiveerd. Eerst de woorden methodisch probleem. Wie echter verwacht 

dat er over dit methodische probleem een uiteenzetting komt, wordt teleurgesteld. De woorden allicht 

en aanwijzing duiden er al op dat er geen echte visie is, en dat de zaak wat dat betreft voor de 

toekomst zeker niet dichtgetimmerd is. 

Het is dan ook niet vreemd dat we op de Generale Synode Arnhem 1981 de volgende uitspraken 

horen: Ds. Van Rongen merkte op: ‘bezinning en studie over de schriftuurlijke uitgangspunten is 

(alsnog) noodzakelijk, om te komen tot herziening van de structuur van de gezangenselectie’ (Acta GS 

Arnhem 1981, art. 93). En de preses van de Generale Synode Heemse 1984-85 merkte op (Acta, art. 

218): ‘het was een zoeken en tasten om aan de gezangenbundel meer inhoud te geven. De oorzaak 

hiervan ligt in het feit dat binnen de kerken niet een rechtlijnige lijn is gevolgd. Er bestaat verschil in 

taxatie van wat een kerklied is...’. 

De zaak zat dus allerminst principieel dichtgetimmerd. Misschien kun je eerder zeggen: omdat er een 

gebrek aan diepgaande bezinning was, kwamen we niet echt verder met elkaar en bleef het bij slechts 

41 gezangen in het Gereformeerd Kerkboek. Vanuit die situatie is door de deputaten aan de Generale 

Synode Berkel en Rodenrijs 1996 een nieuw stuk bezinning geboden. Daarin vinden we feitelijk ook 

op punten wel een confrontatie met de artikelen van K. Deddens: 



Schriftuurlijkheid betekent volgens deputaten: in overeenstemming met wat de Schrift verkondigt. 

Verworteling in, doordrenking met de Schrift. (NB: Op grond van dit criterium oordeelde 

de Generale Synode Hattem 1972, dat 29 IKB-Psalmen ‘onaanvaardbaar’ waren. Toch zijn in 

het Gereformeerd Kerkboek 5 van deze 29 berijmingen opgenomen: 106, 112, 143, 144, 147.) 

In par 8.7.2 gaat het om verantwoorde gezangen. Deputaten melden dan dat bij de totstandkoming 

van het Gereformeerd Kerkboek een theologische kritiek op de achtergrond van diverse 

gezangen in het Liedboek voor de Kerken een rol speelde. Algemeen gesproken ging het 

hierom: er is een hang naar drama, taal-theologie, mystieke beleving, een cyclische opvatting 

van het kerkelijk jaar, ‘repetitie van het heilsgebeuren’ en ‘imitatie van Christus’ heilswerk’ 

(vgl. K. Deddens, De Reformatie, 49e jrg, nrs 14-16 (januari 1974)). Ook werd genoemd dat het 

lied geen zelfstandige verkondiging is (vergelijkbaar met of in plaats van de Schriftlezing), 

maar een antwoordfunctie heeft. 

Deputaten weerleggen dit dan met een verantwoording van hun keus voor de liederen 122 en 

240 uit het Liedboek voor de Kerken. Zij merken in het algemeen op dat een kerklied naast het 

antwoordkarakter juist wel een verkondigende functie heeft of kan hebben; dat de herhaling van 

de heilshistorie niet dwingend verondersteld hoeft te zijn; en dat het heilshistorisch aspect te 

veel tegen het heilsordelijke wordt uitgespeeld. Een christen die Psalmen zingt, identificeert 

zich namelijk op een bepaalde manier met de eerste zanger (zonder daarmee de heilshistorie te 

herhalen) en tegelijk actualiseert hij de Psalm in zijn eigen situatie. Hij gedenkt Gods daden uit 

het verleden met het oog op het heden en de toekomst. De heilshistorie wordt opnieuw beleden 

en in zekere zin heilsordelijk beleefd. 


4 – Liederen beoordelen los van de context van de 

dichter 

(commissie 6) 

4.1 De Generale Synode Leusden 1999 

De tekst van art. 58, besluit 1-3, incl. de ‘Toelichting, werkafspraken 1 en 2’ in de Acta GS Leusden 

1999, pag 134, luidt: 

Besluit: 

1. verder te werken aan de uitgave van een gezamenlijke gezangenbundel, ter vervanging van de 

bundel van 41 gezangen, die is vastgesteld door GS Heemse 1984-1985; 

2. voor deze bundel de volgende contouren vast te stellen: 

a. de bundel is bedoeld voor gebruik binnen en buiten de kerkdiensten; 

b. de bundel heeft de volgende rubrieken: bijbelliederen, viering van de heilsfeiten, doop, 

belijdenis en avondmaal; bijzondere kerkelijke gelegenheden (zoals huwelijk, bevestiging 

ambtsdragers, bid- en dankdagen); morgen- en avondliederen; andere liederen (hierin 

onder andere liederen ten behoeve van de huiselijke eredienst), liturgische gezangen 

(gezongen elementen in de liturgie, onder andere Votum, Amen, Onze Vader); 

c. het totaal van de bundel mag geen leerstellige eenzijdigheden vertonen; 

d. de bundel moet een goede balans kennen tussen alle facetten van het leven met God; 

e. de stijl en de verwoording van het geloof moeten aansluiting vinden bij de stijl en de verwoording 

daarvan binnen de gereformeerde kerken; 

f. de verscheidenheid in niveau, achtergrond en cultuur binnen de gemeente moet 

herkenbaar zijn in het reliëf binnen de bundel; 

g. de gezangen voor de bundel worden in dit project geselecteerd uit de diverse voor de 

gereformeerde kerken relevante en bruikbare bronnen; 

3. voor het selecteren door deputaten en het beoordelen van de selectie door de generale synode de 

volgende algemene criteria vast te stellen; deze criteria komen in plaats van de tot nu toe 

gehanteerde richtlijnen van GS Kampen 1975 en de criteria van GS Berkel en Rodenrijs 1996 

(deputaten zullen de volgende generale synode dienen met een evaluatie van de hantering van 

deze criteria in de praktijk): 

1. een goed kerklied is geschikt om te functioneren in een liturgische context, waarbinnen 

Gods woorden en daden het centrum vormen; 

2. een goed kerklied is inhoudelijk in overeenstemming met de Schrift; 

3. een goed kerklied wordt wat betreft de taalkundige en muzikale vorm gekenmerkt door 

stijl en kwaliteit. Het kent een goede woord-toon-verhouding. Het is bruikbaar en 

toegankelijk voor mensen uit de huidige tijd en cultuur; 



Toelichting, werkafspraken 

1. Rond het centrum van Gods woorden en werken kent de liturgie een rijke schakering van 

aspecten en nuances in de uitingen van mensen ten opzichte van God en van elkaar. De 

goede balans tussen die aspecten onderling en tussen deze uitingen van mensen en de 

woorden en werken van God die kenmerkend moet zijn voor de liturgie als geheel, hoeft 

niet in elk kerklied afzonderlijk terug te keren. Een lied moet minstens een deel van die 

aspecten en nuances stem en vorm geven en dat op zo’n manier dat het kan harmoniëren 

met het genoemde centrum van de liturgie. 

2. Of een lied al dan niet Schriftuurlijk is, moet vanuit de tekst van het lied beslist worden 

en niet vanuit subjectieve gevoelens of vanuit de context waarin een lied is ontstaan. Wel 

moet bedacht worden of het gebruik van woorden en beelden in een lied, vaagheid in betekenismogelijkheden, 

eventuele exegetische en meditatieve verbanden en een eventuele 

onlosmakelijke relatie tussen een lied en het gebruik ervan in bepaalde contexten al dan 

niet het vertrouwen van kerkleden met betrekking tot de Schriftuurlijkheid zullen bevorderen. 

Hierbij moet gewaakt worden tegen een rationalistische of eenzijdig dogmatische 

omgang met liedteksten, die aan het eigen karakter van zulke teksten geen recht doet. 

4.2 Uitgangspunten 

Om de vraag of een kerklied beoordeeld kan worden los van de context van de dichter, te beantwoorden 

zijn slechts de afgesproken selectiecriteria nodig. Die vinden we in het hierboven aangehaalde 

besluit 3 van de Generale Synode Leusden 1999. Immers, wat van belang is, is de vraag of een 

lied schriftuurlijk is. Dit is het tweede criterium. En uitgebreider dan de omschrijving van een goed 

kerklied zoals gegeven in het deputatenrapport 1995 (aan GS Berkel en Rodenrijs 1996) kan haast 

niet. Vinden we de elementen daarvan terug in een lied: belijden, lofprijzen, verkondigen, onderwijzen, 

gedenken? Niet elk van deze aspecten zal in elk lied (even duidelijk) naar voren komen. 

De criteria 1 en 3 van Leusden, met de toelichtingen 1 en 2, zeggen niets minder dan het rapport van 

Berkel. Als een lied aan die criteria voldoet, moet het toch goed zijn? De vraag is dan echter ook, of de 

als tweede criterium genoemde Schriftgetrouwheid de boventoon voert. Er zit meer aan vast. 

Daarom eerst twee citaten. 

Uit het deputatenrapport 1995, par. 8.3.1, blz. 116: 

... een goed kerklied is verankerd in het Woord en niet in hetgeen de mens in reactie op het 

Woord onder woorden wil brengen. In het kerklied staat het Woord van God centraal en niet het 

antwoord daarop van de mens. Een kerklied wordt bepaald door het Woord en niet door de 

geloofservaringen en gevoelens van de mens. De mens en zijn religieuze ervaringen – hoe 

schriftuurlijk deze ervaringen ook verwoord zijn – kunnen in een kerklied niet het centrum 

vormen. 

Een goed kerklied moet dus schriftuurlijk zijn. Het genoemde rapport neemt echter nog geen genoegen 

met de term ‘schriftuurlijk’, wanneer men daarmee wil aangeven dat er geen onschriftuurlijke leer in 

een lied voorkomt. 

Uit hetzelfde rapport, par. 8.3.1. pag. 118, wanneer het gaat over de zgn. ‘ik-liederen’: 



Er bestaan nogal wat liederen, waarin geen onschriftuurlijk woord voorkomt, maar die desondanks 

geen kerkliederen zijn, juist omdat het centrum niet correct is. Daarnaast zijn er ‘ik’liederen 

die desondanks als kerklied gebruikt kunnen worden. 

In par. 8.6.2. wordt nog eens uitgebreid geschreven wat er met schriftuurlijk bedoeld wordt, en dan 

lezen we op pag. 131: 

Dit alles betekent dat een goed kerklied niet mank kan gaan aan theologische ‘oppervlakkigheid’. 

Een lied waarin niet meer verteld wordt dan ‘Jezus stierf voor mijn zonden, daarom 

prijs ik Hem’ is geen goed kerklied, ondanks het feit dat er geen ‘ketterij’ verkondigd wordt. 

Op grond hiervan kan men dus een lied afkeuren. Maar dan niet omdat het van één van de zgn. Landvolk-dichters 

is, maar omdat het niet aan de gestelde criteria voldoet. 

4.3 Het beoordelen 

1. Met deze gedachten aan het werk: een lied beoordelen. Is een lied niet (voldoende) schriftuurlijk, 

dan is dat een reden om het lied niet op te nemen in een gereformeerd liedboek. Wil men 

weten wat een rol speelde bij het maken van zo’n lied, dan zal het geen verbazing wekken dat het een 

lied van bijv. een Landvolk-dichter is. Dan is echter een juiste weg gevolgd. De inhoud wordt eerst 

beoordeeld. Is die schriftuurlijk, dan kan zo’n lied als kerklied gezongen worden. 

Want ook een niet-gereformeerde, of mensen die in leer of leven dwalen, zullen heel schriftuurlijke 

dingen kunnen zeggen (vgl. Fil. 1:15-18). 

2. Toch zijn we er dan nog niet helemaal uit. Het blijkt namelijk dat er meer beoordelingen van 

een lied mogelijk zijn. Tijdens de besprekingen ter synode Leusden is onder andere opgemerkt: 

(deputaat zr. A. de Heer-de Jong zegt) ... dat een lied nooit op zichzelf staat, maar altijd in een 

bepaalde context functioneert. Als die context onze belijdenis is of een eredienst in onze kerken, 

zal het lied van daaruit verstaan worden. Anderen zijn hier echter niet zo gerust op. (Acta GS 

Leusden 1999, art. 59, pag. 142). 

Verder werd opgemerkt dat een lied aanvaard moet worden in overeenstemming met de Schrift. Een 

lied mag door de leer (van de Schrift) niet ideologisch overheerst worden. Weer een breed citaat: 

Drs. A.L.Th. de Bruijne merkt op dat de vraag of er overeenstemming moet zijn met de Schrift 

of met de leer van de Schrift, aandacht verdient. Zoals het aanvaard is, in overeenstemming met 

de Schrift, is het volgens hem het beste. Een lied mag door de leer niet ideologisch overheerst 

worden. Wij denken bijvoorbeeld: naast zegen hoort vloek. Dat is onze dogmatische manier van 

zeggen. Maar er is ook algemene genade. Daar hoeven we het niet allemaal over eens te zijn, 

om toch te erkennen dat het niet ongereformeerd is. De confessie is norm, maar er moet ook 

ruimte zijn om onbekommerd te spreken zoals ook de Schrift doet. De bedoelingen van de 

dichters waren niet altijd bijbels. Toch zijn ze vaak betere bijbelkenners dan wij. Bij het 

doordenken over hun liederen blijken er toch steeds veel bijbelse gegevens in te zitten, ook waar 

we ze eerst niet zo zien. (Acta GS Leusden 1999, pag. 143) 

De achtergrond van de dichter maakt dus niet dat elk van zijn liederen bij voorbaat, op grond van zijn 

achtergrond, afvalt. Maar die achtergrond maakt ons bij vage formuleringen wel opmerkzaam en voorzichtig. 



3. Met alle omschrijvingen en definities van wat een goed kerklied moet zijn, moeten we ook om 

een andere reden nog voorzichtig en secuur omgaan. We lezen immers in de Acta van de GS Leusden 

1999, art. 58, besluit 2a: “de bundel is bedoeld voor gebruik binnen en buiten de kerkdiensten”. 

In de discussie over dit punt werd o.a. opgemerkt dat “... zingen thuis ook liturgie is” en even verder: 

“Het zou ook mooi zijn als de kloof tussen wat we in de kerk zingen en in sing-ins wat kleiner werd” 

(Acta GS Leusden 1999, pag. 139). Maar dat kan op twee manieren: in de kerk wat ‘ruimer’ worden of 

tijdens de sing-in wat ‘nauwkeuriger’. 

Ook hier past dus voorzichtigheid. Bij het beoordelen vanuit de Schrift ook rekening houden met de 

functie van een lied, met de leer van de Schrift en met het gebruik tijdens verschillende gebeurtenissen. 

4. Het is ook nodig te beoordelen of de wijze van spreken over God, over Christus en over de 

Heilige Geest niet verder gaat dan de Schrift ons toelaat en leert. De dichterlijke vrijheid mag die 

grens nooit overschrijden. Ook daarbij moeten we altijd blijven beseffen over Wie we zingen en spreken. 

Is dit een apart criterium, of valt het gewoon onder de schriftuurlijke beoordeling? 

4.4 Dichters 

De volgende dichters van Liedboekliederen hebben ook een aantal Psalmen berijmd zoals die in ons 

Gereformeerd Kerkboek voorkomen: 

W. Barnard, A.C. den Besten, K.H. Heeroma, W.J. van der Molen, M. Nijhoff, J.W. Schulte 

Nordholt, J. Wit. 

Daarmee is niet gezegd dat die Psalmen nu niet meer deugen. Ook niet dat de Liedboekliederen die zij 

gemaakt hebben, nu dus wel deugen. Het betekent wel dat de kerkelijke/religieuze achtergrond van 

een dichter niet bij voorbaat bepaalt of een lied al dan niet goed is. Wel moeten we daarbij in aanmerking 

nemen dat bij de berijming van de Psalmen de dichter de onberijmde Psalmen als vast 

gegeven had. Bij Liedboekliederen kon hij vrijer te werk gaan. 

In veel liederen is de ‘vrijheid’ die de dichter had, wel degelijk te merken. Wanneer men dan nauwkeurig 

leest, is het niet te vermijden dat de ‘achtergrond’ van de dichter in de beoordeling meeweegt. 

Zeker wanneer er zoveel ‘oppervlakkige’ liederen bij zijn. 

Ook is een (mogelijke) dwaalleer aan te wijzen in een lied op grond van de criteria. Maar tevens geldt 

hier dat we, door het besef van de context van de dichter, meer alert zijn voor de dwaling van bijv. 

algemene verzoening. Vreemd is dan ook de reactie op een vraag daarnaar: “een waarschuwing tegen 

een dwaling is alleen van toepassing bij liederen die onaanvaardbaar zijn. Als criterium voor de keus 

van gezangen is door de GS aanvaard dat ze in overeenstemming moeten zijn met de Schrift. In de 

Bijbel staat zowel het universele van Gods heil als de uitverkiezing” (Acta GS Leusden 1999, pag. 

142). 

Maar als een lied onaanvaardbaar is, is dat onder andere op grond van het feit dat er dwaalleer in te 

vinden is. De waarschuwing moet ons ten minste opmerkzaam maken. Wees ook weer niet te onbevangen. 

Bovendien: Dat het offer van Christus voldoende was tot vergeving van de zonden der hele wereld (1 

Joh. 2:2), betekent nog niet dat er dus algemene verzoening is. Al zullen we ook wel eens dankbaar 

mogen zijn voor een accent op het universele van het evangelie, zoals de Schrift ons daar ook zelf in 

voorgaat. 



4.5 Slot 

Kan een nieuw lied beoordeeld worden zonder kennis te hebben van de Schriftbeschouwing en geloofsopvatting 

van de dichter? Strikt genomen: Ja. Maar het heeft veel mensen verbaasd dat er liederen 

zijn geselecteerd die als oppervlakkig ervaren worden, ruimte laten voor meer dan één interpretatie, 

algemene verzoening lijken te verkondigen (of, nauwkeuriger gezegd: het universele van Gods heilswil 

naar voren halen, terwijl wij dat dan verwarren met heilsuniversalisme). En daarom is men toen 

gaan letten op de achtergronden van de dichters. Het is dus niet zozeer een criterium dat niet goed zou 

functioneren, maar de hantering ervan, die de oorzaak is van de achterdocht ten aanzien van de 

dichters. 

De wetenschap dat het Liedboek zo’n achtergrond heeft, moet ons wel extra oplettend maken. 

En inderdaad: elke liedtekst kun je (evenals elke Bijbeltekst), als je wilt, op verschillende manieren 

interpreteren. Juist daarom geldt: goede criteria vragen om een goede hantering. Maar dan geldt ook: 

wanneer een lied schriftuurlijk is, kan het worden gezongen in een gereformeerde eredienst, waar het 

functioneert tegen de achtergrond van de Schrift en de gereformeerde belijdenis en ingebed is in de 

gereformeerde prediking. 


5 – Toetsing van de 121 liederen 

(rapporteur: commissie 4; zie vooral bij dit onderdeel de Inleiding van het moderamen) 

5.1 Alverzoening 

Algemeen 

Schrift en belijdenis geven duidelijk aan dat de gezonde leer is dat buiten Christus geen verzoening is 

voor zondaren. Die gezonde gereformeerde leer is vele malen beschreven. Een samenvatting staat met 

Schriftverwijzingen onder andere in Dordtse Leerregels hoofdstuk II. Dat behoeft geen nadere toelichting 

of onderbouwing. 

Het punt is, of vanuit de liederen in het Liedboek aangetoond kan worden dat de alverzoening bezongen 

wordt Daarbij moet het volgende overwogen worden: 

1. Bij de beoordeling van bijbelliederen moet het oudtestamentisch perspectief in rekening gebracht 

worden, dat spreekt van het heil voor alle volken. Dat heeft niets met alverzoening te 

maken. 

2. In het Nieuwe Testament wordt duidelijk gesproken over het buigen van heel de wereld voor 

Gods majesteit als reactie op Gods komen (voor het oordeel). 

3. Zoals de Heidelbergse Catechismus ons in de uitleg van het onze Vader leert bidden om het heil 

voor alle mensen, mag ook in liederen dat gebed opklinken. 

4. Een aspect is ook dat Gods voorzienigheid (in de zorg voor al wat leeft) bezongen wordt, waarbij 

het misverstand kan optreden dat het gaat over alverzoening. 

5. Het gaat onzes inziens niet alleen om het negatief beoordelen van een bundel, maar ook om 

positief te kijken naar de totaliteit, namelijk dat het aspect van verzoening en oordeel in het 

totaal van de bundel een expliciete plaats moet innemen, zodat de geloofskeus niet verdoezeld 

wordt. 

Concluderend moet dan gesteld worden dat uit veel liederen alverzoening niet aan te tonen valt. 

Lied 1 

Bezwaren De 3e regel suggereert dat er ‘in den beginne’ een strijd zou zijn geweest tussen ‘de duisternis’ en 

‘het licht’. Bezwaarden struikelen vooral over het ‘overwinnen’ in vers 1. De bezwaarden vinden het 

lied vaak ook onduidelijk. 

Beoordeling Het blijkt dat deputaten – ondanks extra uitleg in de pers – velen niet overtuigen dat lied 1 geen 

dwaalleer kent (barthianisme). 

Conclusie Waar over dit lied zulke fundamentele twijfels en onduidelijkheden blijven bestaan, is het beter het te 

schrappen dan een zo omstreden lied te handhaven. Onze kerkliederen moeten geheel vrij zijn van 

associaties met dwalingen of moderne theologie. 

Voorstel Niet in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.7, 5.9 en 5.13). 



Lied 6 

Bezwaren Bezwaarden vinden het lied op veel punten onduidelijk, ontoegankelijk en daarom niet geschikt als 

kerklied. Een struikelblok is, dat vers 3 zegt dat God verwijst naar ‘het niet’ en vers 4 zegt dat ‘de 

volken der aarde eindelijk gaan verstaan wat Gij hebt gedaan’. Bezwaarden proeven barthiaanse 

dwalingen. Het refrein is ook anders dan in Exodus 15. 

Beoordeling De bezwaarden geven terecht aan dat er van de bijbeltekst allerlei elementen worden weggelaten of 

elementen eraan worden toegevoegd die vragen oproepen. Al met al geen sterk ‘bijbellied’. 

Conclusie Waar dit lied zoveel misverstanden blijft oproepen, is het beter het te schrappen; temeer daar het lied 

geen waardevolle aanvulling geeft op de psalmen (GS Hattem 1972). 

Voorstel Niet in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.11). 

Lied 63 

Bezwaren Bezwaarden wijzen op dichterlijke vrijheden en de tendens tot alverzoening. 

Beoordeling Weliswaar enige dichterlijke vrijheden, maar geen foutieve, met de Bijbel in strijd komende zaken. 

Sommige critici menen dat de klemmende woorden van Christus niet voldoende terug te vinden zijn 

in het lied. Ook wordt er door enkelen gewezen op een tendens tot alverzoening, maar dit lijkt ons 

ver gezocht. Zie couplet 1 regel 3, couplet 3, regel 1 en couplet 4. 

Voorstel In tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.12). 

Lied 90 

Bezwaren Onduidelijk en misverstanden oproepend lied. 

Beoordeling Veel goede en mooie versregels. Toch kan vers 2 regel 5 ‘dat Hij geen kwaad kan willen’ misverstanden 

wekken. Onduidelijk is ook de bedoeling van vers 5: ‘O liefde, – Hij die bluste ’t vuur dat 

een mens verteert’. Is vuur hier een beeld van de zonde? Merkwaardig. 

Conclusie De liedtekst neigt tot een grote vrijheid tegenover de bijbeltekst. Op vers 2 en 5 na: een aanvaardbaar 

lied; maar het geheel zonder meer: twijfelachtig. 

Voorstel Bespreken (zie ook onder 5.5 en 5.7). 

Lied 106 

Bezwaren Dichterlijke vrijheden en alverzoening. 

Beoordeling Tegen dit gezang is door 19 kerkleden bezwaar ingebracht. Van alle ‘bezwaarden’ is dit een relatief 

hoog aantal. Bij lezing van dit gezang is onmiddellijk duidelijk dat we hier te maken hebben met een 

bewerking van een Bijbelgedeelte. De vraag is dan: Is dat verantwoord gebeurd? Bij lezing van het 

Schriftgedeelte ontdekt men dat de dichter (W. Barnard) zich heel nauw aansluit bij de Bijbel en zich 

nergens grote poëtische vrijheden veroorlooft die de Schrift op de een of andere manier aantasten. 

Een aantal bezwaarden tekent echter aan dat de leer van de alverzoening op de loer ligt: ‘liefde dekt 

alle ongerechtigheden’; alle? Meerderen stellen voor om er (net als in de bijbeltekst) ‘tal van’ te 

lezen. De berijming staat dit toe. Maar de dichter schreef niet zo. 

Over het ‘uitdelen van het heil’: niet wij, maar de Here deelt uit. Wij delen dit bezwaar niet: ook wij 

mogen (kleine) uitdelers van Gods genade zijn. Vergelijkbare bezwaren gaan over het verleggen van 

het accent op Jezus Christus (vs. 4) naar de waakzaamheid van de gelovige. Wij zouden niet weten 

waarom dit accentverlegging moet heten en dat dit dan ook nog eens ontoelaatbaar zou zijn. 

Voorstel Bespreken (zie ook onder 5.13). 

Lied 135 

Bezwaren Universalistisch, barthiaans. Zo kunnen de bezwaren worden samengevat. 



Beoordeling De leer van de alverzoening hoeft met dit lied niet per se te worden uitgedragen. De engelen van 

Lucas 2 zingen immers dat God weer in mensen een welbehagen heeft. En Paulus zegt in 1 Timoteüs 

2, dat God wil dat alle mensen worden gered. En Johannes vertelt in Johannes 1:29, dat de Here 

Jezus de zonden van de wereld wegneemt. Niemand onder ons zal beweren dat de Schrift hier de 

alverzoening leert. Toch blijft dit bezwaar, als men het verbindt aan het bezwaar tegen de 

uitdrukking ‘taal en teken in de tijd’. Is dat niet typisch barthiaans? Waar in de Schrift vindt deze 

uitdrukking steun? Indien deputaten daar geen bevredigend antwoord op kunnen geven, moet het 

bezwaar worden toegewezen, en dat zou in ieder geval jammer zijn van de fraaie melodie. 


Lied 225 

Bezwaren Herbeleven van heilsfeiten, alverzoening, onduidelijkheden: welke ‘duisternis’ wordt bedoeld en 

welke ‘tekenen van gerechtigheid’? Berust op roomse theorieën. 

Beoordeling Herbeleven van heilsfeiten: zie onder c. algemeen. Alverzoening: zie algemeen. 

Zoals het oude verbondsvolk water kreeg uit steen (rots), zo mogen wij vandaag ook verzorgd 

worden en overvloed ontvangen. Met Zijn woord gaat de Here ons voor en wij mogen Zijn Woord 

gebruiken als een lamp voor onze voet en een licht op ons pad. Zoals Hij het oude verbondsvolk 

vóórging in wolk en vuurkolom in de woestijn. Water en duisternis... Rode Zee... negende plaag in 

Egypte (duisternis), slavenjuk afwerpen. Tekenen van gerechtigheid, zoals deze zijn opgetekend in 

Zijn Woord, door oog- en oorgetuigen. 


Lied 281 

Bezwaren Alverzoening. Schriftuurlijk? 

Beoordeling Alverzoening: zie algemeen. 

Het is een lied voor de nieuwe bedeling zoals de deputaten omschrijven. Degenen die daarmee 

instemmen (vs 4), dus geloven dat Hij overwint en zal heersen, mogen naar die bevrijding en rust en 

overvloed uitzien. 

Voorstel In tweede lezing vrijgeven. 

Lied 288 

Bezwaren Gods oordeel is weggelaten. De mens staat centraal. Alverzoening. Onschriftuurlijk. ‘Groene 

eeuwigheid’? Beeld van de zomer ongepast. Wat is ‘lijden aan de tijd’,vs. 4? Avondmaal is dan niet 

meer nodig, ook de boom des levens is niet meer nodig, er is geen zonde meer. In zestig regels staat 

de mens centraal, alleen in de laatste vier regels mag de Here nog worden lof gezongen. Vs. 5: ten 

prijs? 

Beoordeling Alverzoening: zie algemeen 

De activiteit van God bij Zijn komst valt op, niks menskracht of mens-middelpunt. Een lied vol 

verlangen naar het leven op de nieuwe aarde. Dit ene aspect (ons uitzicht op de nieuwe aarde) krijgt 

in dit lied de aandacht. Dit doet de Bijbel zelf ook. In het Nieuwe Testament ligt het accent meer op 

de verzoening door Christus dan op het oordeel. 

Het is onmogelijk in één lied de complete christelijke leer te verwerken. Ook in de psalmen zie je 

dat: bijvoorbeeld in Ps. 1 wordt gesproken over de rechtvaardige, bij wie alles lukt, en over de 

goddelozen die als kaf worden verstrooid. Ps. 73 echter spreekt over het raadsel van de voorspoed 

van de goddelozen en de tegenspoed van de rechtvaardige. 

‘Groene eeuwigheid’, ‘boom des levens’: altijd zomer, altijd zon, warmte, vruchten, groen: zie 

Openb. 2:7: Wie overwint, hem zal ik geven te eten van de boom des levens, die in het paradijs Gods 

staat. Openb. 22:2: Het geboomte des levens, 12 keer vruchtdragend. 

Eeuwig avondmaal: Openb. 3:20. Maaltijd houden: Openb. 19:7: Grote maaltijd Gods. 

Lijden aan de tijd: Het lijden van deze tijd weegt niet op tegen de heerlijkheid. 

Ten prijs… Het offer van Zijn Zoon. 




Lied 301 

Bezwaren 1. Leer van de alverzoening; couplet 5. 

2. Taalgebruik: een lied met woorden als misericordia en (God), die leeft in gloria moet niet worden 

opgenomen. 

3. Ondoorzichtig – Wat is de waarde als kerklied van een gezang waarvan de bedoeling in hoge mate 

ondoorzichtig is? Dat geldt al voor het: ‘al zijn wij vreemdelingen in schande en in scha’ in vers 1. 

Maar in het bijzonder voor de eerste helft van vers 3: ‘Al leeft uw volk verschoven, kyrieleison, in ’t 

land van vuur en oven, in ’t land van Babylon’. De vraag die bij ons opkomt, is dan: Zing je Gode 

ook lof als je niet begrijpt wat je zingt? 

4. Het ‘Halleluja-geroep’ in gezang 301 is ongepast. 

Beoordeling 1. Gods nabijheid is voor wie Hem vreest (vs.2). Verwijt van alverzoening is dus ten onrechte, al kan 

couplet 5 misverstanden opleveren. 

2/3. De tekst is voor de gemeente ondoorzichtig. 

4. Halleluja is functioneel in dit lied. 

Conclusie De tekst is voor de gemeente inderdaad ondoorzichtig en kan in vers 5 de gedachte aan alverzoening 

doen opkomen. 

Voorstel Niet in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 319 

Bezwaren 1. Onschriftuurlijkheid. Bezwaar is dat met name de liederen van de landvolkdichters vaak niet 

bijbelgetrouw zijn. Ook is de leer van Karl Barth er vaak in terug te vinden. In veel liederen komt de 

leer van de alverzoening naar voren. Soms heel subtiel, maar als men de oorspronkelijke tekst 

vergelijkt met de berijming door een landvolkdichter, ziet men dat bijv. het oordeel en de verzoening 

door Christus’ offer aan het kruis zijn weggelaten. 

2. Benamingen voor God, die ons niet in Zijn Woord worden aangereikt; 

3. Onduidelijkheid – onhelder lied, dat bestaat uit een serie losse beelden, die verwarrend overkomt. 

4. Er wordt te zware lading gelegd op gebouw i.p.v. gemeente 

Beoordeling 1. Het is duidelijk een lied van en in de kerk. Dit bezwaar gaat hier niet op. Bovendien gaat het over 

Gods voorzienigheid, vgl. Ps.136. 

2. De aanduiding voor God als ‘hartslag van ons werk’ is mooi en niet per se onschriftuurlijk (zie 

verder onder j.). 

3. Bij nader lezen/zingen/bestuderen zijn de beelden zinvol. 

4. Onjuist, vgl. bijv. vers 4 Hij troont op onze lof. 

Conclusie Bezwaren zijn niet doorslaggevend. 


Lied 393 

Bezwaren De leer van de alverzoening in vers 4: we kunnen toch niet zeggen, dat alle schepselen zich buigen 

voor Gods liefde? 

Beoordeling Nee, daarom staat erbij dat er ook zullen zijn die moeten buigen voor Zijn majesteit. 

Conclusie Het is en blijft een prachtig lied. 




Lied 408 

Bezwaren 1. Het oordeel wordt weggelaten; er is geen plaats voor Gods verkiezing en verwerping. In de 

oorspronkelijke tekst van Lied 227 van het Evangelische Kirchengesangbuch staat het anders. 

2. Onbijbelse en dus oneerbiedige benamingen voor de Here God of Jezus Christus. 

‘Algoede’ in couplet 5 is geen goede benaming voor de Here. In de oude berijming van 1773 staat 

deze benaming ook in ps. 67:1 en Ps 115:8. In de nieuwe berijming (1985) vinden we deze benaming 

niet terug. In 2002 moet de gemeente dit woord weer zingen uit het liedboek (lied 408 en 456). Kan 

de synode of het deputaatschap ons uitleggen waarom in de nieuwe berijming deze benaming niet 

terug te vinden is en welk bezwaar daar toentertijd tegen was? En waarom heeft de synode van 

Leusden of Zuidhorn nu geen bezwaar meer tegen deze benaming voor de Here? In de H.S. komt 

deze benaming niet voor! 

Beoordeling 1. Het is het gebed van de gemeente, ook voor de wereld, zoals ook de uitleg van de Catechismus 

doet in het Onze Vader: geef ons en alle mensen..., al kan het laatste couplet wel de gedachte van 

universalisme oproepen. 

2.“Algoede” is geen geweldige, maar ook geen onbijbelse benaming voor God als Degene die alleen 

echt en totaal goed is (zie verder onder 5.10). 

Conclusie Bezwaar is dat dit lied in vers 6 misverstanden rond ‘alverzoening’ oproept. 


Lied 434 

Bezwaren 1. Het weglaten/verdoezelen/afzwakken van verkiezing, verbond, leven uit de beloften. 

2. De leer van de alverzoening (alle mensen worden zalig; er is dan geen plaats meer voor Gods 

verkiezing en verwerping). 

3. ‘Christenen en Abrahams kinderen’ zijn geen twee groepen, maar de ene kerk. 

Beoordeling 1. Dit is een lied op Gods voorzienigheid: daarop valt het accent. Zo is ook de laatste regel te duiden. 

2. In dit lied gaat het over Gods kinderen (vs.3) en christenen (vs.5), waarmee de verzoening 

duidelijk wordt aangegeven. 

3. ‘Christenen en Abrahams kinderen’ kan in de lijn van de (heils)historie ook gelezen worden vanuit 

Oude en Nieuwe Verbond (zo terecht deputaten; GS Kampen 1975) Men spreekt ten onrechte van 

(niet tot Christus bekeerde) Joden. 

Conclusie Het is een mooi loflied. Eventueel zou het zonder couplet 5 kunnen, omdat een aantal bezwaarden 

daarover struikelt. 


5.2 Heilshorizontalisme 

Algemeen 

Wat bedoelt men precies met dit punt? Bezwaarden wijzen op twee aspecten: 

1. De gedachte aan een vrederijk/paradijs dat op déze aarde wordt verwacht (in plaats van na de 

jongste dag met Gods gericht, op de nieuwe hemel en de nieuwe aarde) wordt teruggevonden in 

de tekst van de volgende liederen: 23, 284, 285, 287, 294, 380, 444. 

2. De idee van een bevrijdingstheologie (solidariteit met verdrukten in plaats van de antithese 

tussen vrouwenzaad/kerk en slangenzaad/wereld) wordt aangetroffen in: 23. 

Heilshorizontalisme betekent dus dat het heil eenzijdig de armen/verdrukten wordt toegedacht (zonder 

aandacht voor het geloof dat beslist over het al dan niet ontvangen van het heil). 

Verder gaat het om een horizontalistische visie op het komen van Gods rijk (zonder aandacht voor het 

oordeel dat beslist over het al of niet ingaan in Gods toekomst). 



De bijbels-gereformeerde leer geeft duidelijk aan, dat het niet zonder geloof kan en niet buiten het 

oordeel om. Dat geeft de Nederlandse Geloofsbelijdenis prima samenvattend uit de Schrift weer in o.a. 

de artikelen 22 en 37. 

Het punt is weer of dit horizontalisme (veronachtzamen van geloof en oordeel) vanuit de liederen 

aangetoond kan worden. 

Een viertal overwegingen: 

1. Bij de beoordeling van bijbelliederen moet het oudtestamentisch perspectief in rekening 

gebracht worden, zoals boven gezegd. Het gebed om aardse vrede is niet tegen de Schrift. 

2. Het geloof wordt in veel van genoemde liederen niet verzwegen. 

3. Te wijzen valt vervolgens op het aspect van de lof op Gods voorzienigheid (in de zorg voor al 

wat leeft, waarbij het misverstand kan optreden dat het gaat over heel een (mensen)wereld die 

God looft. 

4. De kritiek van heilshorizontalisme blijkt ook wel eens op misverstaan te berusten. 

Conclusie: Uit de tekst van de liederen valt niet direct horizontalisme af te leiden, waarbij wel opgemerkt 

moet worden dat naast deze aspecten van het komend vrederijk ook andere liederen in een 

bundel moeten komen die de keerzijde aangeven (oordeel), om eenzijdigheid te voorkomen. 

Lied 23 

Bezwaren 1. Aards vrederijk, (horizontalisme), pacifistisch, (verzuim tot oproep van geloofsgehoorzaamheid). 

2. Weglaten van teksten, daarom niet schriftuurlijk. 

3. Onduidelijk (‘zicht’), dus afkeuren. 

4. Alverzoening (universalistisch). 

Beoordeling 1. Horizontalisme: zie algemene inleiding. 

2. Wanneer teksten of delen ervan worden weggelaten, is daarmee het lied nog niet onschriftuurlijk 

geworden. 

3. Het woord ‘zicht’ wordt weliswaar vandaag niet meer gebruikt, maar staat wel in het 

woordenboek. 

4. Alverzoening: zie onder 5.1. 


Lied 34 

Bezwaren 1. Horizontalisme. 

2. Weglaten van teksten (de vs. 11-12 van Jes. 62). 

3. Onduidelijkheid over o.a. ‘wachtwoord’. 

4. Alverzoening. 


2. Bij het weglaten van teksten hoeft een lied nog niet onschriftuurlijk te zijn. 

3. De Here aanspreken op Zijn gegeven beloften voor de toekomst (wachtwoord). Profetisch 

toekomstperspectief. 


Voorstel In tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.7 en 5.12). 

Lied 42 

Bezwaren Horizontalisme... Aardse vrederijk. 

Beoordeling Het betreft hier een berijming van een profetie uit het Oude Testament, Zach. 9:9-10 waar het gaat 

over vrede op aarde. Wat wij ook mogen weten en denken over hemelse vrede, deze tekst spreekt 

daar niet over. Het is goed om te bidden en zingen voor vrede op deze aarde. 




Lied 91 

Bezwaren 1. Heilsuniversalisme: ‘Allen voorbij de dood’; bezwaar: dat weten wij nu nog niet. 

2. ‘Ik leef, zo zegt de Heer, en gij zijt mijn’; bezwaar: dit woord van de Heer zou niet de betekenis 

van een eed hebben. 

Beoordeling 1. De liedtekst heeft als ‘denkkader’ de verbondenheid van de gelovigen met Christus. De betekenis 

van het heil in Hem staat centraal in de vier verzen. Dan geeft vers 4 ‘alle knie...’ geen aanleiding te 

denken aan heilsuniversalisme; het sluit zoiets, gezien de context, zelfs uit. Er is duidelijk sprake van 

een denken aan de uitverkiezing! 

2. De woorden van God, ‘in wie geen zweem van ommekeer is’ vormen feitelijk allemaal eden. 

Voorstel Gewoon een goed lied! Vrijgeven. 

Lied 119 

Bezwaren Heilshorizontalisme/alverzoening. 

Beoordeling Het bezwaar dat dit lied aan ‘heilshorizontalisme’ lijdt, kan men onzes inziens niet toestemmen. Het 

begrip (met de befaamde uitgang ‘-isme’) geeft in zichzelf aan dat er geen enkele andere horizon is 

dan het aardse heil. Maar die eenzijdigheid is hier niet aanwezig. Het gaat immers over Gods gericht 

dat de wereld oordeelt en de kerk bevrijdt (vgl. Psalm 96). Gods heil omvat toch ook de aardse 

verhoudingen? 

Ander bezwaar: de leer van het heil voor alle mensen (alverzoening, universalisme, lied uit een 

roomse context). Lijkt niet direct steekhoudend: vgl. Ps. 96 e.a. Schriftplaatsen. 

Men noemt het ook wel ‘hoog-poëtisch’ en dus niet geschikt voor de eredienst. 

Bezwaar van verouderd taalgebruik kan men op zich toestemmen. 


Lied 284 


2. ‘Lief’ is rooms. 


2. God is liefde. Hij is een liefhebbende Vader. God heb ik lief. Misschien ongewoon een vader ‘lief’ 

te noemen? Maar waarom een moeder wel en een vader niet, in dit geval onze Hemelse Vader? Dat 

het niet letterlijk in de Bijbel staat, hoeft niet doorslaggevend te zijn. 


Lied 285 


2. Onschriftuurlijk, verdraaien van antithese vrouwenzaad/slangenzaad. Toekomst duister? Ons felle 

hart? Goed voor christen-pacifisten, maar niet in de kerk. Doperse achtergrond. 


2. Diverse bezwaren zijn geheel tegenstrijdig met de toelichting van deputaten. 

Conclusie Gelet op het feit dat dit lied omstreden is, om de relationele effecten beter niet in de bundel opnemen. 

Voorstel Bespreken. 

Lied 287 

Bezwaren 1. Horizontalistische toekomstverwachting van vrederijk op aarde met name in vers 3. 

2. Weglaten/verdoezelen/afzwakken van verkiezing, verbond, leven uit de beloften. 

3. Oppervlakkig. 

4. Wel herinnering aan paradijs, maar niet aan zondeval. 

Beoordeling 1. Al is dat onduidelijk, het vrederijk kan evengoed – zie vers 4 – slaan op Gods toekomst. 

2. Vers 4 is een gebed op grond van Gods beloften. 

3. De klacht van (o.a.) Prediker is bepaald niet oppervlakkig. 

4. Het is juist een klacht over gevolgen van de zondeval met bede om herstel. 

Conclusie De bezwaren zijn niet doorslaggevend. 




Lied 294 

Bezwaren 1. Taalgebruik ouderwets (overlang – vers 2 en ontij – vers 8). Ook staat vers drie los van de rest van 

het lied. 

2. Gedachten aan een vrederijk/paradijs op déze aarde. 

3. De laatste regel geeft een niet-bijbelse benaming van Christus. 

4. Met name de verwijtende toon tegen God maakt het lied onacceptabel. 

Beoordeling 1. Het taalgebruik is poëtisch. Bezwaar is wel dat het dan minder toegankelijk wordt. 

2. Integendeel: vanuit de nood wordt gebeden om ingrijpen van Boven, Gods rijk. 

3. Een niet-bijbelse benaming kan mooi en eerbiedig zijn: dat is hier het geval. 

4. Wat men als verwijten opvat, zijn heftige klachten (als in de Psalmen). 

Conclusie Deze kritiek is hyperkritiek en doet de intentie van het lied geen recht: het lied is juist een uiting van 

toekomstverwachting. 


Lied 350 

Bezwaren Dit lied gaat over rijk en arm; het mist het bijbels perspectief van Matt. 25:31-46. ‘Vergelden’ is een 

onschriftuurlijke uitdrukking. Daartegenover staat geven uit dankbaarheid. ‘Wij rijken...’: eenzijdige 

betrokkenheid van een groep binnen de gemeente. 

De aardse nood wordt uitsluitend horizontaal beschreven: arm tegenover rijk; honger tegenover 

overvloed. ‘Der aarde schoot’: een erg ouderwetse benaming. Verwijzing van deputaten naar Ps.116 

onterecht. De Here spreekt in de Bijbel niet over de aarde als ‘een goede gaarde’. De aarde is 

vervloekt. Zinnen zijn moeilijk te begrijpen; taal ouderwets. Bezwaar tegen het derde couplet: ‘Maar 

wij rijken, ach, wij blijken hard en onverstoord’. 

Beoordeling Niet is aangetoond dat dit lied onschriftuurlijke elementen bevat. God heeft ons twee geboden 

gegeven: Hem liefhebben met heel ons hart, verstand, ziel en kracht en de naaste als onszelf. Die 

beide geboden horen onafscheidelijk bij elkaar. De naaste liefhebben heeft als basis God liefhebben. 

Alle geboden van God voor de onderlinge omgang zijn niet horizontalistisch. God windt Zich dan 

ook op, als Zijn kinderen Hem wel offers brengen, maar niet omzien naar weduwen en wezen. Door 

de profeten wordt gesproken over Gods toorn tegenover alle sociale onrecht. 

In Lied 350 heeft God leven gegeven (couplet 1): een herinnering aan de schepping. 

God geeft het dagelijks brood (couplet 1): herinnert aan het gebed dat Jezus ons leerde. 

God gaf vruchtbaarheid (couplet 2): vgl. Psalm 65:10-14. Niet voor schuren, die niet duren: vgl. 

Luc.12:13-21. 

Opdat niemand honger lijdt (couplet 2): God heeft Zijn volk Israël geleerd voor elkaar te zorgen, 

zodat er geen armen zullen zijn, vgl.Lev.19:9 en 10 en Deut.24:17.22. 

Maar wij rijken...: helaas niet alleen de geschiedenis, maar ook het heden laat zien dat dit maar al te 

vaak zo is. Juist vandaag in onze tijd met het vele materialisme, ook in de kerk onder christenen, een 

terechte schuldbelijdenis. Nee, niet iedereen die rijk is, is ‘hard en onverstoord’. Maar dan moeten 

we bedenken dat we ook in Psalmen soms dingen belijden die wij niet gedaan hebben. Maar dan 

weten we ons één met Gods volk van verleden en heden. Zoals Daniël bad: ‘Wij hebben gezondigd.’ 

En dan komt een gebed: ‘Here, opent u onze oren voor de armen’. Bovendien wordt gevraagd om 

een vruchtbaar leven in goede daden. Hier hoor je de lijn met God, die vruchtbaarheid in de aarde 

gaf, maar ook in de gelovigen. Daarbij moeten we denken aan de beeldspraak van Jezus: de wijnstok 

en de ranken. Goede daden die God geeft. Zo wordt het woord van Gods genade zichtbaar in ons 

leven. 

Duidelijk niet horizontalistisch. Een echte horizontalist zegt niet, dat God het leven heeft gegeven en 

dat Hij de vruchtbaarheid schonk. Een echte horizontalist legt geen verband tussen luisteren naar 

God en het roepen aan de poort van de armen horen. Een horizontalist spreekt niet van genade van 

God. 

En die vergelding dan (couplet 1)? Het gaat hier om het besef dat hetgeen we van God ontvangen, 

om een reactie vraagt. Het vervolg geeft heel nadrukkelijk aan – de gedachtestreep maakt zichtbaar 

dat de dichter/zanger zich bezint – dat de dichter/zanger beseft maar op één manier God te kunnen 

vergelden: en dat is door aan hem de dank te brengen die Hem toekomt: het offer van onze lippen die 

zijn Naam belijden (Hebr. 13). 



Conclusie Er zitten veel directe Schriftverwijzingen in dit lied. Bovendien wordt de zorg voor de armen 

duidelijk verbonden aan Gods opdracht. Dit lied is bijbels en een waardevolle aanvulling voor 

christenen in een rijk en welvarend land. 

Voorstel De bezwaren af te wijzen en lied in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 380 

Bezwaren 1. De gedachten aan een vrederijk/paradijs op déze aarde. 

2. In het lied ontbreekt Christus en Zijn verlossingswerk. Het is horizontalisme. 

3. Het lied blinkt uit in vaagheid. Er wordt bijvoorbeeld gewezen op strofe 3 met de opmerking dat 

we dingen die vertrouwd en geliefd zijn, moeten opgeven. 

Beoordeling 1. Het gaat om het wandelen met God elke dag. Het bezwaar wordt alleen geponeerd, niet bewezen. 

2. Het lied geeft één aspect van de geloofsbeleving, nl. de dag met God beginnen in gebed; dat is 

bepaald geen horizontalisme. Wie het lied onbevooroordeeld doorleest, ziet dat deze kritiek onterecht 

is. 

3. Het lied is poëtisch – dat ‘vaag’ noemen is subjectief: er staan zaken in die tot nadenken stemmen. 

Juist Gods aanwezigheid verlicht ons bestaan, zo kunnen we strofe 3 duiden. Kritiek komt dus voort 

uit onbegrip en is veel te ver gezocht. Dit lied geeft goed aan, wat het is te wandelen met God (Gen. 

5:24). Kortom: de toelichting van deputaten bij Leusden is en blijft terecht. Deputaten schreven: 

“Ochtendlied waarin op de inhoud van Ps. 36:10 ‘in uw licht zien wij het licht’ wordt 

voortgeborduurd: heel de schepping om ons heen, ‘al wat geliefd is en vertrouwd,/ het wordt voor 

wie Gods licht aanschouwt/ met glans en heerlijkheid verguld’ (str. 3)”. 


Lied 423 

Bezwaren Horizontaal gericht. Bezwaar tegen de laatste gedeelten van de coupletten. Verder wordt gemist de 

pleitgrond, de ellendekennis en het gericht zijn op Gods eer. 

Vers 3 bidt om vervulling van onze armoe met Gods zegen. Wat we daar anders bij moeten denken 

dan de bekende ‘sociale antithese’ die in het Liedboek steeds weer opduikt, is onduidelijk. Vers 4 

spreekt van beteugeling van Satans woede. In de tweede bede bidden we niet zomaar om beteugeling, 

maar om ‘verbreken’ van de werken van de duivel en ‘verijdelen’ van alle boze plannen (HC 

zondag 48). 

Beoordeling Dit is een lied van gebed om bescherming van de Here in ons aardse leven. Geheel in overeenstemming 

met een lied als psalm 86, waarin David ook om hulp en bijstand vraagt van de Here in 

zijn ellendige toestand en de overmacht van de bende geweldenaars die hem naar het leven staan. 

David erkent in dit lied eveneens de grootheid van God. Dit mogen we in lied 423 ook weer terugvinden 

(Licht der wereld, rijke Heer en onoverwonnen held). 

Voorstel Bezwaren afwijzen, omdat voldoende uit Gods Woord kan worden aangetoond dat dit lied 

schriftuurlijk is gefundeerd, en lied in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 444 

Bezwaren 1. Het offer van Christus als verzoening door voldoening is verdoezeld/afgezwakt: een algehele 

verzoeningsleer blijkt in vers 2. 

2. Benamingen voor God, die ons niet in Zijn Woord worden aangereikt (vs.2). 

3. De gedachten aan een vrederijk/paradijs dat op déze aarde wordt verwacht. 

Beoordeling 1. In vers 3 wordt gesproken van ontferming en erbarmen: Gods weg tot verzoening. 

2. De benamingen in vers 2 zijn niet onbijbels (zie onder 5.10). 

3. Waar vers 1 die gedachte kan oproepen, leert vers 3 wel anders. Vers 1 is goed te zingen als het 

loflied op Gods voorzienigheid in heel deze wereld (natuur). 




5.3 Onschriftuurlijk magisch herbeleven van de heilsfeiten uit het verleden 

Algemeen 

Het historisch karakter van de heilsfeiten moet gehonoreerd worden. Tegelijk spreken die feiten van 

heil, dat wil zeggen dat het voor ons is geschied. Je kunt stellen dat je ook vanuit de mensen die de 

feiten beleefd hebben, mag zingen (alsof je erbij was). “Dat is het typische van wat de bijbel zegt over 

de mens: hij isoleert hem nooit individualistisch van zijn huidige omgeving, doch evenmin van het 

verleden... Wat de vaderen gezien hebben en dus als historische verlossingswerkelijkheid ondervonden 

hebben, blijft daarmee voor alle komende geslachten een ervaren feit”. Je kunt dus zingen alsof je 

erbij was. De geschiedenis van het heil is onze geschiedenis. Zo kan bijv. advent ook de toekomstverwachting 

aanduiden: Gods ene volk wacht op Zijn komst. In dit verband passen de liederen 122:1; 

126:1; 135; 139; 147. 

Daarbij gaat het niet om een magisch herleven van de geschiedenis, maar om een gelovig inleven van 

de heilsfeiten. Anamnese betekent meer dan alleen herinneren. Het is het verleden in het heden laten 

gelden, als levende werkelijkheid aanwezig stellen. Het zijn de grote werken van God die centraal 

staan. De christelijke gedachtenis is altijd theocentrisch. 

K. Schilder heeft in deel I van Christus in Zijn lijden kernachtig aangegeven, wat dit alles betekent: 

“Gedachtenis stichten is niet maar: herinnering aan ‘plechtige uren’ levendig houden, doch werkzame 

(efficacia bezittende) Woordopenbaring doen.” In die zin is het een kwestie van gelovige toe-eigening 

te zingen van de Heiland aan het kruis, die daar alles heeft volbracht (Lb 188) (terwijl aan het aspect 

van de verhoging weer in andere liederen aandacht gegeven kan worden). 

Conclusie: De geschiedenis van het heil kan gelovig bezongen worden vanuit de gelovigen van toen, 

al zou in het in een bundel wel tot eenzijdigheid leiden, als de daden Gods ook niet bezongen worden 

uit historisch perspectief. 

Lied 122 

Bezwaren Present stellen van het heil: bij Luther zou nog ‘roomse achtergrond’ meespelen... En er zou te veel 

fantasie in doorklinken. 

Beoordeling Het bezwaar dat dit lied in de tegenwoordige tijd is gesteld (‘present stellen van het heil’) – en dus 

naar het schijnt geen oog heeft voor de progressie van de heilsgeschiedenis – kan men moeilijk 

toestemmen. 

‘Uw kribbe blinkt in de nacht met een ongekende pracht’: de kribbe heeft inderdaad niet letterlijk 

geblonken in de kerstnacht, maar de dichtregel tilt ons juist uit boven het Bethlehem van toen en 

plaatst ons in het perspectief van de heerlijkheid van Jezus Christus, die in nederige gestalte op aarde 

kwam. Dat zien we alleen door het geloof. 


Lied 124 

Bezwaren Magisch herbeleven van heilsfeiten. 

Beoordeling Beeldende taal hoeft niet per se magisch te zijn. 

Ten aanzien van het magisch herbeleven van heilsfeiten uit het verleden: zie algemene inleiding. 

Voorstel Een lied dat gezongen mag worden. In tweede lezing vrijgeven. 



Lied 126 

Bezwaren Advent is al geweest; er is nu een nieuw advent. Dit loopt door elkaar, volgens sommigen. 

Wegbereider: dat was Johannes de Doper, niet de gelovige van nu. Het zou dus onschriftuurlijk, niet 

tekstgetrouw zijn. Verder wordt als bezwaar genoemd: magisch herbeleven van heilsfeiten. 

Beoordeling Wij hebben geen moeite met de dichterlijke vrijheid die een bepaalde ruimte voor zich vraagt. 

Onzes inziens mag een dichter een vergelijking aangaan die een boodschap (opdracht) inhoudt voor 

ons vandaag. Dat heeft niet direct de betekenis dat de activiteit van de mens voorop staat, of dat een 

bekeerling Jezus binnenlaat. Dat lijkt arminiaans of methodistisch (en dus zoiets als een ‘subjectivistische 

versmalling’), maar het krijgt een bijbelse betekenis als we het hele, volledige werk van Gods 

Geest aan de mens bezien. 


Lied 127 

Bezwaren Het lied is volgens sommigen onduidelijk, het lijdt aan ‘magisch denken’ of ‘magisch herbeleven’. 

En anders is het wel te veel gericht op mensen met leed. Er zouden ook te veel soorten 

komst/wederkomst door elkaar spelen. Ten slotte: verouderd taalgebruik. 

Beoordeling Het gaat om de gelovige heilsverwachting van de Heer. Daarin delen de mensen met leed. En dat zijn 

alle gelovigen, toch? Zij ontvangen de zekerheid dat Hij komt. Omdat Hij ooit al gekomen was; en 

Zijn Rijk zal geen einde hebben. 

Verouderd taalgebruik? Dichterlijk spelen met woorden uit een ‘oude bijbel’! 

Voorstel Bezwaren zijn niet doorslaggevend. In tweede lezing vrijgeven. 

Lied 135 

Bezwaren 1. Gesteld wordt: we kunnen ons niet voegen in het engelenkoor van 2000 jaar geleden. 

2. Er klinkt hier de taaltheologie van W. Barnard en de theologie van K. Barth in door (taal en 

teken). 

Beoordeling 1. Dit is een pertinent onzuiver argument; dan kun je dus nooit met de kerk van alle tijden belijden en 

zingen. Het heeft niets met ‘magisch herbeleven’ te maken. 

2. Dat lijkt ons een tamelijk gezocht argument. Het lied zelf is van een datum (18e eeuw) toen die 

theologieën nog niet bestonden. 

Voorstel Gewoon een goed lied. Voorstel: in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 139 

Bezwaren 1. Kritiek: ‘Zielen’ is benaming voor ‘onvleselijk bestaan’. 

2. Ook: het staat in de tegenwoordige tijd. 

3. Verder: mystieke, zoete taal; het wekt medelijden op met de baby Jezus. 

Beoordeling 1. ‘Zielen’ kan ook betekenen: levens van mensen, de mensen zelf. 

2. Er is niets op tegen in de tegenwoordige tijd te dichten 

3. Het bezwaar komt ons voor als ietwat te stellig en gezocht. 

Voorstel Bezwaren zijn niet doorslaggevend. Voorstel: in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 140 

Bezwaren 1. Herbeleven van heilsfeiten. 

2. Oud /rooms: paradijzen. ‘Als Koning uitverkoren’ kan niet. 

3. Oude taal. 

Beoordeling 1. Herbeleven van heilsfeiten: zie algemene inleiding. 

2. Er wordt in de Bijbel ook over ‘hemelen’ gesproken, daarom ook paradijzen. Een stukje 

dichterlijke vrijheid. Christus wordt toch de uitverkoren Zoon van God genoemd (Jes. 41:9). 

3. Oud, maar niet ouderwets of onduidelijk. 




Lied 147 


2. Alverzoening. 

3. Veel onduidelijkheid (naïeve taal). Piëtistische tekening. Ik word geen heer. Ons vlees en bloed 

aangenomen? ‘Schoot’. Subjectivistisch. ‘Verzaken’ is afleggen, ontrouw worden, verwaarlozen, 

verloochenen, deserteren. Zoetig, niet echt. Neerdalen als kind? Ruilen is verwisselen met iets van 

ongeveer dezelfde waarde. 



3. Onduidelijkheid? Op grond van vele ingebrachte bezwaren moeten relationele effecten naast inhoudelijke 

argumenten in het oog worden gehouden. 

Voorstel Bespreken (zie ook onder 5.8 en 5.10). 

Lied 148 

Bezwaren Herhalen van heilsfeiten en onduidelijkheden. 

Beoordeling Geen van de bezwaren toont aan dat dit lied onschriftuurlijk genoemd moet worden. Tegen het 

bezwaar van de herbeleving van het heilsfeit is in de algemene inleiding al verweer gegeven. En de 

vraag of Jezus wel heus welkom was, is niet terzake, als wordt bedacht dat dit lied door de thans 

gelóvige gemeente wordt gezongen. Onbegrijpelijk is het bezwaar tegen de zin ‘die ons harten, onze 

smarten komt genezen’. Die zin wordt juist door vele Bijbelteksten (Jesaja 53:5) ondersteund. De 

bezwaren moeten worden afgewezen. 


Lied 189 

Bezwaren Behalve de bekende moeite met de tegenwoordige tijd waarin dit lied is gesteld, vinden de 

bezwaarden dit lied piëtistisch: al te zeer wordt hier de vrome ik-figuur als subject opgevoerd. 

Iemand acht het daarom semi-pelagiaans. De kritiek bundelt zich als het gaat om vs 4: ‘Heb mij, 

Heer, voor dood en leven U gegeven’. Niet wij geven ons aan God, maar Christus gaf zich over voor 

ons en maakte ons tot zijn eigendom. 

Beoordeling Met wat bezwaarden inbrengen, is niet gezegd dat dit lied onschriftuurlijk is. De overgave van 

Christus immers vraagt om onze overgave aan Hem. Deze schriftuurlijke gedachte (vgl. ook ons 

avondmaalsformulier) is passend in het zo gestelde lied. Het hoeft niet te worden afgekeurd. 


Lied 240 


2. Onschriftuurlijke namen voor de Geest (reden voor Kampen tot afkeuren). 


2. God blijven aanroepen in ons leven en vragen of Hij met Zijn Geest wil blijven wonen in ons, 

opdat Hij ons aanspore om aan Hem onze lof te brengen en ons aan Hem te warmen, te koesteren als 

aan de zon en verlichten (inzicht geven) op welke wegen wij moeten wandelen; te weten dat wij ons 

daardoor omringd mogen weten, door die warmte, die gloed, is een geweldige troost. In de psalmen: 

God de Here is een Zon en Schild (84). Openb. 1:16 Zijn aangezicht was gelijk de Zon. 



5.4 Bevrijdingstheologie 


Lied 9 

Bezwaren 1. “Verwacht mag worden dat de berijming tekstgetrouw is.” 

2. “De laatsten worden eersten” komt niet in de Bijbel voor en is verwarrend. 

3. Het taalgebruik is niet te eenvoudig en hier en daar wat ouderwets. 

4. “Niemand is van rang en stand gewis”: alsof de zonde in rang of stand zou zitten. 

5. “De zonde komt niet in beeld.” 

6. “Het lied heeft dezelfde melodie als de Lofzang van Maria. Dit kan verwarrend werken.” 

Beoordeling 1. Dit is een misvatting; het lied is een ‘bewerking naar’ de Lofzang van Hanna, geen berijming van 

de Lofzang. Dan is Schriftgetrouwheid een vereiste, maar tekstgetrouwheid niet. 

2. Het is een goede dichterlijke samenvatting van 1 Sam. 2:8 en bovendien een bijbels motief bij 

uitstek (vgl o.a. Matt. 18:4). 

3. Daaraan kan men zien dat het een echt gedicht is met een vrij hoog taalniveau; dat kan niet als 

echt bezwaar gelden. 

4. Dat is het punt niet: Hanna stelt wel degelijk de trotsen en verwatenen tegenover het oordeel van 

God dat over alle hoogheid gaat. Hoogheid is wel een typisch bijbelse aanduiding voor opstand tegen 

God, zoals armoede en verdrukt worden aanduiding is van het van God verwachten. Kortom dit Lied 

bezingt wel Gods bevrijding conform de lofzang van Maria, maar het bevat geen 

bevrijdingstheologie. 

5. Dat klopt niet. Wat is de “oude twist” (vs 10 r 2) anders dan de eeuwenoude antithese? 

Bovendien: de zonde komt bij Hanna zelf ook niet met zoveel woorden in beeld, behalve in het 

correct weergegeven vs 10. 

6. Het tegendeel kan evengoed gesteld worden. Qua thematiek, woordgebruik en structuur lijken 

beide lofzangen erg op elkaar. Het is mooi dat de overeenkomst in melodie deze overeenkomst 

onderstreept. 


Lied 28 

Bezwaren Elementen die passen bij de bevrijdingstheologie: Couplet 3 regel 5,6: ‘maar mensen die steeds zijn 

geknecht die wandelen hier in het licht’. 

Couplet 4, waar in de laatste regel sprake is van de verdrukten. Jes. 26 spreekt over rechtvaardigen 

(vs 7) en goddelozen (vs 10) en niet over verdrukkers en verdrukten. 

“Een lied met een sociaal evangelie”. 

Beoordeling 1. Bevrijdingstheologie is volgens bezwaarden solidariteit met verdrukten i.p.v. de antithese tussen 

vrouwenzaad/kerk en slangenzaad/wereld. 

2. De algemeen geldende definitie van bevrijdingstheologie luidt: Theologie die alle vormen van 

achterstelling en onderdrukking als zonde tegen de leer van het evangelie beschouwt. 

3. Hoewel de definities elkaar niet uitsluiten, is de benadering 1 eenzijdig. De beelden zijn voluit 

bijbels: 

- Ps. 9:10 Daarom is de Here een burcht voor de verdrukten. 

- Jes. 58:6 Is dit niet een vasten dat ik verkies: de boeien der goddeloosheid los te maken, ... verdrukten 

vrij te laten en elk juk te verbreken? 

- In Jes. 58:10 is juist het ‘solidair’ zijn met de verdrukten een voorwaarde voor de verbondsvernieuwing. 

- Jes. 30:8 (over Israëls herstel): Vreemden zullen hen niet meer knechten. 

- Ez. 34:27 (de Here betoont zich de goede Herder): en hen bevrijd…van wie hen knechten. 

In couplet 4 zijn de rechtvaardigen van r.1 en standvastigen van r. 2 dezelfden als de verdrukten in de 

laatste regel! 

Voorstel Bezwaren afwijzen; in tweede lezing vrijgeven. 



Lied 39 

Bezwaren De ‘dienstknechten en dienstmaagden’ van Joël 2:29 zijn volgens bezwaarden beeld van geringe, 

nederige staat. De vertaling in slaven (couplet 6 r. 2) suggereert dat het meer om bevrijding gaat. 

Men mist ook de antithese van Joël 2:32 in couplet 9: “Zonder heilshistorische context wordt zicht 

op de profetie weggenomen en de kracht daarvan en van de beloften verminkt. 

Beoordeling In ‘Beknopt Commentaar’ wordt verwezen naar Kol. 3:11: geen onderscheid tussen... slaaf en vrije... 

(zie ook Neh. 5:5). In Hand. 2:18 staat voor dienstknechten en dienstmaagden ‘doulos’ = slaven! De 

criteria van Leusden (waaraan bezwaarden zich niet conformeren) maken dit lied aanvaardbaar. 

Voorstel Bezwaren afwijzen; in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.7). 

Lied 43 

Bezwaren Mal. 4:1,2: ’Dan zullen alle overmoedigen en allen die goddeloosheid bedrijven, (zijn als stoppels en 

de dag... zal hen in brand steken’) 

Couplet 2: ‘Allen die hun harten hoog verhieven... die leefden zonder hoop en zonder liefde’ 

Een verzwakte vertaling van de tekst, geen antithese. 

Couplet 3 r. 3,4: Hier wordt de antithese tussen ‘rechtvaardigen (voor u die mijn naam vreest) en 

goddelozen’ geruild voor solidair zijn met ‘verdrukten in ’s werelds loop’. 

Mal. 3:18 Dan (op de dag die de Here bereiden zal ) zult ge... het onderscheid zien tussen de rechtvaardige 

en de goddeloze,... wie God dient en wie God niet dient’. 

Beoordeling Wat de dichter in zijn ‘taal’ uit Mal. 4 heeft weergegeven, willen bezwaarden juist versterkt hebben. 

De tegenstelling is naar de maatstaven van ons huidige (vervlakte) taalgebruik wel degelijk te 

‘proeven’ in deze berijming. 


Lied 300 

Bezwaren 1. Eeuwig oordeel ontbreekt geheel. 

2. Vs. 3: het past ons niet om God als rechter te zeggen wat Hij moet doen. 

3. Vs. 4: gebed om gehoorzaamheid en volharding door de Geest wordt gemist. 

4. Vs. 5: niet schriftuurlijke, wazige taal over voorzienigheid en werking van de Heilige Geest. 

Beoordeling 1. In vers 2 wordt wel degelijk gesproken over het gericht; spits van dit lied is vooral de 

bemoediging van de nu nog zuchtende schepselen. 

2. Aperte misvatting van deze woorden, die uiteraard geen bevel zijn, maar oproep tot God om recht 

te doen, zoals de Psalmen daar vol van staan. 

3. Laatste twee regels zíjn juist gebed om volharding! 

4. Dichterlijk is wat anders dan wazig. 

Voorstel Bezwaren af te wijzen; in tweede lezing vrijgeven. 

5.5 Verdoezelen verkiezing/verbond/leven uit de beloften 

Algemeen 

Weglaten of verdoezeling is moeilijk aan te wijzen. Deze vorm van bezwaar richt zich op wat men niet 

in een bepaald lied vindt en er mogelijk wel graag had willen vinden. Te vrezen is dat heel wat 

(berijmde) Psalmen bij zulk kritiseren evenmin door de kritiek van weglating of verdoezeling van bepaalde 

aspecten van het geloof heen zouden komen. Daarnaast is door de bezwaarden te weinig beseft 

dat een lied “naar een bepaald bijbelgedeelte” niet hetzelfde is als een berijming van een bepaald 

bijbelgedeelte en dat ook in het laatste geval dichten een zekere vrijheid vraagt. 



Lied 15 

Bezwaren “Lied is een berijming van Ps. 103 en als zodanig verdringt het de dichter bij de tekst berijmde en 

schriftuurlijker Psalm 103 uit ons kerkboek.” 

Beoordeling Lied 15 is geen berijming, maar een kortere bewerking van Ps 103 en is daarom, ondanks enkele 

zwakkere momenten, waardevol. Psalm 103 met zijn negen coupletten kan namelijk praktisch niet in 

zijn geheel gezongen worden. Dit lied vat de hoofdzaken van Ps 103 samen en kan wel in zijn geheel 

in één keer gezongen worden. 


Lied 20 

Bezwaren 1. De berijming van Ps 146 in het Gereformeerd Kerkboek is stukken beter. Dit lied is geen 

verrijking. Het herhaalde ’t Is de Heer’, dat de verzen 8, 9 en 10 van Ps 146 (onberijmd) zo sterk 

maakt, is uit deze berijming verdwenen. 

2. “Hij doet te allen tijde aan elk zijn woord gestand” in couplet 4 is een wel erg vlakke weergave 

van de eeuwige trouw van God. En de eeuwigheid van Gods koningschap ontbreekt. 

Beoordeling 1. Deze bezwaren moeten worden toegestemd. Lied 20 dient te worden afgewezen. 

2. Dit klopt wat betreft het eeuwige koningschap, maar dat “te allen tijde zijn woord gestand doen” 

vlakke weergave van Gods eeuwige trouw zou zijn, berust op een misvatting. 

Voorstel Lied 20 niet in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.12). 

Lied 21 

Bezwaren 1. Het unieke van Gods hulp tegenover de wankele en troosteloze hulp van stervelingen ontbreekt. 

2. “De enige God die zijn macht openbaarde”: zijn er nog meer goden? 

3. “Hem is gehoorzaam wat Hij schiep” is verkeerde uitwerking van Ps 146:6. 

“Hij buigt neer wie zich verheft” is geen goede weergave van “de weg der goddelozen maakt Hij 

krom.” 

4. Waar is in vs 7 de lof gebleven op de HERE als Koning van zijn kerk en God van het verbond? 

Beoordeling 1. Het door de bezwaarden in Ps 146 scherp aangewezen contrast is aanwezig in de overgang van 

couplet 2 naar 3. 

2. Zie Ex 12:12; 15:11; 18:11 enz. enz 

3. Het gaat hier om een bewerking, niet om een exegetisch commentaar. 

4. Antwoord: In deze bewerking is die lof nieuwtestamentisch getoonzet als lof van de Drie-enige 

God, Vader Zoon en Heilige Geest. En dat is geheel in overeenstemming met NGB art. 9: ”Maar wat 

voor ons enigszins duister is in het Oude Testament, dat is zeer helder in het Nieuwe”. 

Voorstel Een goed alternatief voor lied 20 en voor Psalm 146; in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.12). 

Lied 90 

Bezwaren 1. ‘Een vlakke, selectieve vrije berijming, onder invloed van barthiaanse verzoeningsleer’. Geen 

sprake van roeping/verkiezing/rechtvaardiging/verheerlijking van de uitverkorenen Gods! De kern 

van de tekst, het unieke offer van Christus (vs 32), komt onvoldoende uit. 

2. De eerste persoon enkelvoud staat centraal en geeft het lied een piëtistische inslag: Jezus; vriend. 

‘Die geen kwaad kan willen’(?). 

3. Couplet 7 komt niet van de oorspronkelijke dichter, maar is door Den Besten ingevoegd, terwijl 

een couplet tussen 8 en 9 is weggelaten! 

Couplet 8 ‘zoete dingen/Gods gunstelingen’ brengt de heilsweg van verkiezing tot verheerlijking niet 

voldoende in beeld. 

Couplet 9 ‘Al tonen zich verbolgen, de groten van de tijd’, couplet 10 ‘der hoogten hovaardij’ zijn 

beelden van bevrijdingstheologie. 

Dit lied sluit niet meer aan bij Gods Woord en keert zich in couplet 11 tegen art. 3, 5, 7 van de NGB. 



Beoordeling 1. Ook nu geldt weer, dat boven het lied staat: “naar Rom. 8”. Een vrije, persoonlijke toonzetting van 

wat Rom. 8 ons leert. Wie couplet 1, 2, 3 goed leest, vindt daar duidelijk de zekerheid van het geloof, 

dat rust in Christus’ offer, beleden. Misschien wat bedekter dan in Rom. 8 wordt Gods uitverkiezing 

geprezen; maar de blije rust daarin komt meer dan eens naar voren (zie c.1, 9 en 10). 

2. Niet voldoende grond voor afkeuring. Deputaten aan GS Leusden 1999: ‘...bewerking ademt de 

manier van spreken in een door Piëtisme getinte tijd... De aanstekelijke vrolijkheid van het 11e 

couplet is een tegenwicht voor de soms wat archaïsche formuleringen. 

3. Wat er staat in het lied, is schriftuurlijk en biedt een stralende persoonlijke verwoording van gedeelten 

uit Rom. 8. 

Voorstel Gezien de vele bezwaren toch bespreken (zie ook onder 5.1 en 5.7). 

Lied 271 

Bezwaren 1. Lied blijft steken in algemene bewoordingen over de ‘ijdelheid der ijdelheden’. Alleen de allerlaatste 

regel wijst een uitweg: “Wie God vreest, zal eeuwig leven” en dat is te mager om de bemoediging 

van het evangelie te laten doorklinken. 

2. Gemist wordt de roep tot de Here, de verwachting van zijn uitkomst, het beroep op zijn beloften, 

de lofprijzing op Gods uitkomst. 

Beoordeling 1. Juist in de kortheid van die ene regel ligt haar kracht: na een lang wijsheidslied over al het vergankelijke 

functioneert die ene regel aan het eind als een plotselinge, heldere lichtstraal, vergelijk 

Prediker 12:13! 

2. Met deze kritiek zou ook een bijbelboek als Prediker kunnen worden gediskwalificeerd als ‘te 

mager’! Bovendien: die korte zin aan het eind staat er wel degelijk! In haar kortheid juist vol van 

bemoediging, belofte, verwachting. 

Conclusie Goed lied, dat past bij de boodschap van een boek als Prediker. 


Lied 287 

Bezwaren 1. Klacht over ijdelheid van onze werken, maar zónder beloftevolle oproep dat onze hoop op de Here 

gericht mag zijn. In de weg van geloofsgehoorzaamheid zal onze arbeid niet tevergeefs zijn (1 Kor. 

15:58). 

2. vs. 3: “verkeer de vloek in zegen, opdat wij als weleer bewonen zonder pijn een aarde, waar wij 

weer gelukkig kunnen zijn”: onschriftuurlijke verwachting van een vrederijk op déze aarde krijgt 

weer de boventoon. 

Beoordeling 1. Bezwaren dienen te worden afgewezen. In vers 4 wordt juist wel gewezen op de hoop die wij in 

Christus hebben, en expliciet gewezen op de blijdschap “dat onze arbeid niet vergeefs is in de Heer”! 

2. In vs. 4 wordt juist gebeden. “Betrek ons... op Hem die alle dingen eenmaal nieuw maken zal”; dit 

gaat dus overduidelijk over de toekomst. 

Voorstel Bezwaren af te wijzen; in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.2). 

Lied 320 

Bezwaren 1. “Moed voor dit gebouw” is qua betekenis onduidelijk. 

2. “De Vader zelf wil met ons spreken en elk verstaat wat dit beduidt.” Was dit maar waar! 

3. “Maak ons vrij.” Waarvan en waartoe zouden we vrijgemaakt moeten worden? 

4. Liturgisch nauwelijks bruikbaar in een kerkdienst. 



Beoordeling 1. De onder ons gangbare vertaling van het Nieuwe Testament wemelt van zelfstandige naamwoorden 

die werkwoorden vervangen. Zou de met de NBG vertrouwde zanger niet begrijpen dat het 

hier gaat om “moed om te bouwen”? 

2. Gelukkig is het waar! Nabij u is het Woord! Wij belijden bovendien de perspicuitas Verbi Dei (= 

duidelijkheid van Gods Woord) . Dat er mensen zijn voor wie het Woord dwaasheid is, blijft waar, 

ook als de kerk – de vergadering van de gelovigen – dankbaar van zichzelf zingt: elk verstaat het. 

3. Dit is wel een uiterst vreemde vraag aan een gereformeerde synode! Is dat een vraag in de kerk? 

Moet dat er beslist expliciet bij gezegd worden in dit lied om acceptabel te zijn? Dan vallen er heel 

wat Psalmen uit de bundel. 

4. Dat is tot op zekere hoogte waar; het lied is speciaal geschreven voor de ingebruikneming van een 

kerkgebouw. Maar voor dat doel kan het dan ook gebruikt worden. Tevens is het bruikbaar in een 

dienst waarin het gaat over de kerk als bouwwerk (zie 1 Petr. 2:4) of de bouw c.q. inwijding van 

tabernakel en tempel (Ex. 25-40; 1 Kron. 2-7; Haggaï). 

(Zie ook onder algemeen.) 

Voorstel Lied 320 handhaven; in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 336 

Bezwaren Verdoezeling van leven uit de beloften. 

Beoordeling Geen hinderlijke verdoezeling gevonden. Oproep om te waken en te strijden en Christus na te volgen 

is wel degelijk oproep om te leven in het verbond, zie Hebr. 12:1v. 


Lied 434 

Bezwaren Verdoezeling van leven uit de beloften. 

Beoordeling Geen hinderlijke verdoezeling gevonden. De naam van Christus wordt inderdaad niet genoemd, maar 

het lied is wel vol van Gods majesteit en liefde die we kennen in Christus. 


5.6 Weglaten/verdoezelen/afzwakken van de strijd van het geloof 

Algemeen 

Weglaten of verdoezeling is moeilijk aan te wijzen. Deze vorm van bezwaar richt zich op wat men niet 

in een bepaald lied vindt en er mogelijk wel graag had willen vinden. Te vrezen is dat heel wat (berijmde) 

Psalmen bij zulk kritiseren evenmin door de kritiek van weglating of verdoezeling van bepaalde 

aspecten van het geloof heen zouden komen. Daarnaast is door de bezwaarden te weinig beseft dat 

een lied “naar een bepaald bijbelgedeelte” niet hetzelfde is als een berijming van een bepaald bijbelgedeelte 

en dat ook in het laatste geval dichten een zekere vrijheid vraagt. 

Lied 78 

Bezwaren Dit lied spreekt niet de taal van Joh.15. De landman blijft geheel buiten beeld. Van snoeien blijft 

weinig over. 

Couplet 3 r. 2: ’k blijf d’Uwe altijd, blijf Gij de mijn’: Joh.15:16 Niet gij hebt Mij, maar Ik heb u 

uitgekozen... opdat gij... zoudt vrucht dragen. 

Couplet 3 r. 6: ‘bij kruis naar kracht en kracht naar kruis’. De actieve geloofshouding onder de 

belofte van zegen en de dreiging van vloek wordt een lijdelijke: ‘Laat m’ in U bloeien... Uw kracht 

moet in mij overvloeien’ (1e couplet). Waarschuwing en vermaning ontbreken aan dit lied. De 

nadruk valt op natuurlijk proces: Uw kracht in mij / beziel en zegen mij /opdat ik vruchtbaar zij. 

Ouderwets taalgebruik. 



Beoordeling Zie onder algemeen. 

Waarschuwing/vermaan: ‘of ’k ben een wis verderf gewijd’. 


Lied 87 

Bezwaren 1. Geen zuivere weergave/onvolledige boodschap (criterium boven GS Leusden 1999). Couplet 1 r. 

3: ’Want wij zijn door de zonde dood’ mist de spits van Rom. 6:13. Daardoor heeft het geïsoleerd 

weergeven van 1 r. 3 een eenzijdig en daarom onjuiste inhoud gekregen, waarbij geen plaats is voor 

de goede strijd van het geloof (Rom. 6:12). 

2.Dit lied draagt de alverzoening uit, zoals (in 1980) ook door de gezangencommissie van de CGK 

werd geconstateerd. Het weghouden van de centrale boodschap uit Rom. 6 karakteriseert de 

berijming als onschriftuurlijk (extra criterium). 

3. De doop wordt in het lied niet vertaald met als thema de toewijding aan God, maar eerder als 

afsterving van de zonde (couplet 2) 

Het ingelaste ‘zonder vrezen’ in couplet 5 i.c.m. ‘uit het slavenhuis... zijn bevrijden / zou 

uitgeleiden’ riekt naar aardse vrede. 

Beoordeling 1. In Rom. 6:1 wordt aangesloten bij 5:20, 21: Kun je na 5:20 zeggen dat we bij de zonde blijven 

opdat de genade toeneme? Conclusie: Volstrekt niet (6:1,2) Want wij zijn voor de zonde dood! 

Zuivere constatering van de heerschappij der genade in ons leven en werken, door Jezus Christus: 

Dan doe je dat niet! 

2. De tekst van Rom. 6 weerlegt zelf de gedachte van de alverzoening: ‘Wij die in Christus gestorven 

zijn...wij allen die in Christus Jezus gedoopt zijn’ en deze waarden komen we inhoudelijk tegen in de 

(vrije) berijming. Als de gedachte van de alverzoening wordt gekoppeld aan: couplet 3 r. 1 ‘de mensheid 

der verloren tijden’ dan doet het vervolg: ‘... sterven aan het kruis / bevrijden uit het slavenhuis’ 

denken aan de oude mens uit het avondmaalsformulier. 

3. De lijn in Rom. 6 is: Wij zijn der zonde gestorven 6:2, met Christus Jezus in Zijn dood gedoopt 

6:3 en gelijk Christus opgewekt om vernieuwd te leven. De verlossing door Christus 

krijgt hier alle nadruk, al is de taal misschien de onze niet (meer). 

Voorstel Bezwaren afwijzen; in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.9 en 5.12). 

Lied 188 

Bezwaren Bezwaren richten zich niet zozeer tegen de inhoud, maar de tekst wordt als ‘niet mooi’ ervaren, 

melodie moeilijk goed te zingen, maar wel een monument in de geschiedenis van het kerklied. 

Beoordeling Bezwaren te mager en te zeer kwestie van smaak om toe te stemmen. 

Voorstel Bezwaren niet toe te stemmen: in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 335 

Bezwaren Afzwakking van de strijd van het geloof. 

Beoordeling ‘Oude mens moet sterven’: vs.4. Nadruk op belijden van het geloof in vs.8. Geen afzwakking of iets 

dergelijks. 


Lied 336 

Bezwaren Strijd van het geloof mist. 

Beoordeling Geen probleem bij dit dooplied: de strijd van het geloof komt bij de doop op andere wijze wel aan de 

orde. Overigens, waar gaat het over de strijd des geloofs in het zeer frequent bij de doop gezongen 

Ps. 105:5? 


Lied 429 

Bezwaren Strijd van het geloof mist. 

Beoordeling Als de oproep om te hopen, op God te wachten en op Hem te vertrouwen geen oproep tot strijd des 

geloofs is, wat dan wel? 




Lied 442 

Bezwaren Geloofsstrijd ontbreekt. 

Beoordeling Kruis dragen; met anderen lijden; om kracht vragen: geen strijd van het geloof? 

Voorstel In tweede lezing vrijgeven (zie ook onder algemeen). 

Lied 470 

Bezwaren Lied sluit aan bij huidige hang naar ‘beleven’ en ‘ervaren’. Subjectivisme. Wie leeft vanuit HC 

zondag 10, kan dit lied zo niet zingen De Bijbel spreekt over Gods trouw en dat bepaalt het 

christenleven met alle verzoeking en uitkomst. In dit lied gebeurt precies het omgekeerde. Het lied 

begint met wat er allemaal in het leven gebeurt of kan gebeuren, en vervolgens wordt God erbij 

gehaald. Van het werk en vooral de Naam van de Christus staat niets in dit lied. 

Poëtisch zwak. 

Strofe 2: Gesmeekt om vergeving van de zonde wordt er niet. Met vertrouwen op God is niets mis, 

als dat maar is gegrond op de genade en verdienste van Christus. Vertrouwen op grond van 

verontschuldiging en begrip is misplaatst. 

Strofe 3: ‘Als God mij vertroost... dan ken ik geen vrees in ’t bangste gevaar.’ – Zo leren we dat niet 

in de Bijbel. De Here vraagt niet van ons dat we nooit vrees hebben. 

Strofe 4: ‘Ik zal Hem nog prijzen in ’t uur van mijn dood...’ We belijden de volharding der heiligen, 

maar de Schrift belooft niet dat we op ons sterfbed – of eerder in ons leven – niet aangevochten 

zullen worden (zie bijv. Ps. 56 en 68). 

Beoordeling Lied 470 kenmerkt zich als een lied dat Gods trouw en vertroosting bezingt. Ondanks alle 

tegenslagen in het leven. Couplet 1: ‘in ’t wisselend lot’: de bestemming; vgl. de Statenvertaling 

Daniël 12:13 “...in uw lot...” De kanttekeningen vermelden hierbij: “Dat is uw deel, te weten in het 

deel van uw hemelsch erfgoed, hetwelk u bereid is, met alle uitverkoren kinderen Gods, naar het 

goede welbehagen van God”. Hier wordt het lot verbonden aan de eeuwige heerlijkheid. Niettemin 

kan een kind van God zingen van zijn leven als een wisselend lot, niet als iets wat je overkomt, maar 

naar Zondag 10 als de wisseling in het leven zoals de Here dat Zijn kinderen beschikt. 

Bij couplet 2 kunnen we de woorden van Psalm 103:8-14 herkennen. Bij couplet 3 kunnen we 

denken aan Psalm 23 en 42, 43. Bij couplet 4 over het prijzen in ’t uur van mijn dood kunnen we een 

vergelijking maken met de zekerheid van het geloof zoals de apostel Paulus dat verwoord in de brief 

aan de Romeinen, hoofdstuk 8:31-39. 

Conclusie Bezwaren afwijzen. Genoegzaam is aangetoond dat dit lied schriftuurlijk is, zoals hiervoor werd 

aangetoond. Bezwaar van ouderwets taalgebruik kunnen we niet toestemmen. Onzes inziens kan 

deze liedtaal volledig in deze tijd worden verstaan. 


5.7 Weglaten/verdoezelen/afzwakken van zonde, verbondsontrouw, antithese 

Algemeen 

Weglaten of verdoezeling is moeilijk aan te wijzen. Deze vorm van bezwaar richt net als bij 5.5 en 5.6 

zich op wat men niet in een bepaald lied vindt en er mogelijk wel graag had willen vinden. Te vrezen 

is dat heel wat (berijmde) Psalmen bij zulk kritiseren evenmin onder de beugels van weglating of verdoezeling 

van bepaalde aspecten van het geloof door zouden kunnen. Daarnaast is door de bezwaarden 

te weinig beseft dat een lied “naar een bepaald bijbelgedeelte” niet hetzelfde is als een berijming van 

een bepaald bijbelgedeelte en dat ook in het laatste geval dichten een zekere vrijheid vraagt. 



Lied 6 

Bezwaren Antithese en toorn van God ontbreken. 

Beoordeling De antithese en de toorn van God zijn wel degelijk aanwezig. Wel is dit lied door enkele dichterlijke 

vrijheden wat aan de zwakke kant en is de melodie moeilijk; maar daar staat als winstpunt tegenover 

dat dit oude verbondslied eindelijk (!) eens gezongen kan worden door de gemeente. Daarom toch te 

aanvaarden. Misschien zijn de zwakke kanten een aansporing voor dichters/dichteressen (Ria 

Borkent) om eens met dit prachtige lied aan de slag te gaan. 


Lied 9 

Bezwaren Antithese mist. 

Beoordeling Geen antithese? Wat is de “oude twist” (vers 10 r. 2) anders?! 


Lied 14 

Bezwaren In dit lied wordt de antithese weggelaten en daarmee annex de ernst van verkiezing/verwerping. Zie 

bijv. Ps. 23:5a:”Gij richt voor mij een dis aan voor de ogen van wie mij benauwen”. Vgl. hiermee 

ook Jes. 65:11-15. 

Beoordeling Boven de berijming staat “naar Psalm 23”. Dus geen precieze berijming van de tekst van psalm 23, 

maar tevens verwerking van andere bijbelse (nieuwtestamentische) gedachten. 

Je kunt het jammer vinden dat vs. 5a in het lied ontbreekt; maar dit wil niet zeggen dat wat er in het 

lied staat onschriftuurlijk is. In ieder geval hoeft bij dit lied niet te worden gedacht aan Barthianisme 

of ‘Landvolk’-theologie. Daarvoor is het lied te oud (Ten Kate, J.J.L.). 


Lied 34 

Bezwaren 1. Couplet 2 r. 4 ‘...een nieuwe naam/ die God u toe zal denken’: Jesaja spreekt in vers 3 van 

‘sierlijke kroon in de hand des Heren... koninklijke tulband in de hand van uw God’. Daar zit 

geborgenheid in. Dat geldt ook voor de liefde die uit vers 4 straalt: ‘Mijn welgevallen’. 

2. Couplet 3: ‘zoals een maagd die wordt gevraagd... zoals een bruid haar man verblijdt’ i.p.v. (vs, 5) 

‘Zoals de jongeling een maagd huwt... de bruidegom zich over de bruid verblijdt...’ 

Het initiatief zou verkeerd zijn! Dit hoort bij de Here te liggen, aldus bezwaarden. 

3. Couplet 6: De liedtekst volgt niet de bijbeltekst: het gaat hier om de terugkomst naar Jeruzalem uit 

de verstrooiing. (vs. 12) Te denken valt aan alverzoening, aldus bezwaarden. 

Beoordeling 1. Kroon en tulband zijn tekenen van waardigheid, als sieraad bij de nieuwe naam (Op. 3:12) en dat 

is wat anders dan bezwaarden erin lezen. 

2. (Deze) liefde is wederkerig. Het beeld is correct en doet niets af aan de actie van de Here: ‘Sion 

(de Godsstad) is opgetogen. Zoals een bruid... zal zij de Heer verhogen’. 

3. Je zou ook kunnen denken aan Gods volk uit r 1: ‘Dan zult gij staan... in ’t huis door God 

verkoren... aan Israël gezworen’ (vers 5). 

Conclusie Bezwaren ver gezocht en meer dan eens in strijd met de eigen criteria van de bezwaarden. In feite 

richten de bezwaren zich niet tegen de berijming, maar tegen het berijmen (dichten) zelf. 


Lied 43 

Bezwaren Antithese mist. 

Beoordeling Wat de dichter in zijn taal uit Mal. 4 heeft weer gegeven, willen de bezwaarden juist versterkt 

hebben. De antithese is naar de maatstaven van ons huidige taalgebruik wel degelijk te ‘proeven’ in 

deze berijming: ‘verteert de wortels van de duisternis’ (vs. 1), ‘is dit het einde, want hun rijk is uit’ 

(vs. 2). 

Voorstel Lied in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.4). 



Lied 90 

Bezwaren Antithese weggelaten. 

Beoordeling De antithese is naar de maatstaven van ons huidige taalgebruik wel degelijk te ‘proeven’ in deze 

berijming: ‘de grond van mijn vertrouwen is Christus’, in zijn bloed is voor wie op Hem bouwen 

Gods heil in overvloed’ (vs. 3). ‘k Zou voor Gods aangezicht niet staande kunnen blijven’ (vs.4). 


Lied 107 

Bezwaren 1. Vs. 2 “buig u terneer en kus de hand van God” is wazige weergave van het “verneder u onder 

Gods hand”. 

2. Kritiek op vs. 2. 

3. Vs. 3: Verwijzing naar de broederschap die hetzelfde moet lijden, mist. 

4. Vs. 4: “De God aller genade die U geroepen heeft”: hier ontbreekt de naam van Christus, die in 1 

Petrus 5:10 wel genoemd wordt: “die u in Christus geroepen heeft”. 

Beoordeling 1. Vs. 2 “Buig u terneer en kus Gods hand” is een voldoende duidelijke weergave van “verneder 

u...”. 

2. Vs. 2: bezwaar onbegrijpelijk. 

3. Vs. 3: Inderdaad ontbreekt de verwijzing grotendeels (al duidt “uw deel van het lijden” er indirect 

wel op), maar dit element kan gemist worden zonder dat de strekking van de tekst er wezenlijk door 

verandert. 

4. Vs. 4: “De God aller genade die U geroepen heeft: Inderdaad, jammer dat de naam van Christus er 

niet in staat. Maar het betreft hier een lied dat functioneert in de context van een gereformeerde 

kerkdienst; men mag ervan uitgaan dat dit punt in de prediking regelmatig aan de orde komt. 

Conclusie Bezwaren af te wijzen: ondanks niet opnemen van de woorden “in Christus” toch een goed 

bijbellied. 


Lied 113 

Bezwaren 1. Dit bijbellied ademt universalistische sfeer; uit Openb. 20 zijn vs. 14 en 15 weggelaten. 

2. Vs 1: troon zo ruimtevullend dat de schepping daardoor wordt weggedrukt, terwijl vers 11 alleen 

spreekt over de indrukwekkende verschijning van de Here waarvoor niets of niemand staande blijft. 

Beoordeling 1. Bezwaarden moet worden toegestemd dat het onverantwoord is in een lied dat pretendeert een 

bijbellied bij Openb. 20:11-21:4 te zijn, de woorden over de tweede dood en de poel van het vuur 

waarin mensen geworpen worden, geheel over te slaan. 

2. Dichterlijke taal niet goed aangevoeld. 

Conclusie Bezwaar van weglaten van de eeuwige straf dient te worden toegestemd; dit lied niet langer 

vrijgeven; overigens ontving dit lied het grootste aantal bezwaren van de kant van kerkenraden (16) 

en het op één na grootste bij kerkleden (15). 


Lied 115 

Bezwaren Woorden weggelaten over de lafhartigen, moordenaars enz. wier deel is in de poel van vuur en zwavel, 

de tweede dood. Er wordt alleen vervlakkend gesproken over “aanzien, macht en geld” en over 

een “poel van leugen”. 

Beoordeling In dit lied wordt wel degelijk gesproken over dreiging van te vergaan en opgeroepen om zich te 

bekeren en de Here te vrezen. “Aanzien, macht en geld” is vervlakkend; in vers 4 wordt echter 

gesproken over mensen die vergaan. Daarom zijn de bezwaren minder zwaarwegend dan bij lied. 

113. Toch is al met al het vervlakkend spreken onzes inziens te sterk. 

Conclusie Bezwaar toe te stemmen vanwege te zeer vervlakkende weergave van zware woorden uit Openb. 21. 

Voorstel Lied niet in tweede lezing vrijgeven. 



Lied 175 

Bezwaren Weglaten van Gods toorn en de noodzaak van verzoening. 

Rg. 1 vs. 1 onduidelijk, rg. 1 vs. 3 onschriftuurlijk 

Gebruik van Latijn is onhelder, rooms, en het gebruik van Kyrie is ongepast; taalgebruik ouderwets. 

Bepaalde schriftuurlijke gedachten ontbreken. 

Beoordeling De tekst blijkt bij velen onduidelijk over te komen en kan openstaan voor misverstand. Toch kan de 

gedachtegang niet onschriftuurlijk genoemd worden (Ps. 116:12; Rom. 11:35). De bezwaarden tonen 

evenwel niet aan dat dit lied geen volwaardig poëtisch product is (zie criteria Berkel 1996, art 64 

besluit 3). In één lied kunnen noch hoeven alle gedachten van de Schrift verwoord te worden. 

Voorstel Bezwaren ongegrond te verklaren; lied in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 328 

Bezwaren 1. We moeten ons gebed beginnen met God aan te spreken als ‘onze Vader’. 

2. Gods woord is meer dan Jezus’ woorden. 

3. Mag je wel bidden dat ons gebed tot de hemel mag doordringen? 

4. De strafverkondiging in ongehoorzaamheid wordt weggelaten. 

5. ‘Laat uw genade binnenstromen’ is een ongelukkig beeld. 

Beoordeling 1. De Here Jezus heeft met ‘zijn’ gebed zeker geen verplichting gegeven om altijd je gebed te 

beginnen met ‘onze Vader’. Gez. 27 uit het Gereformeerd Kerkboek begint met ‘O, Schepper, Geest, 

woon in uw kerk’. Ook dit gezang is net als lied 328 een gebed. 

2. Het woord van God is het woord, de openbaring van de Vader, de Zoon en de heilige Geest. En we 

mogen in onze gesproken en gezongen formuleringen variëren binnen de grenzen van Gods woord. 

3. Ja zeker. Dit is een andere formulering voor wat we in de psalmen veel tegenkomen, dat dichters 

vragen en smeken: luister naar mij, Here; neig uw oor; hoor naar mijn gehuil. Bovendien wordt in 

deze formulering de afstand benadrukt tussen aarde en hemel en dat onze gebeden die afstand 

overbruggen, als wij ons hart, onze mond en onze oren door God hebben openen. 

4. Dat is waar, maar geen voorwaarde om een goed en bijbels gezang te zijn. Er wordt bij dit lied wel 

gewezen op de (grotere) kracht van gez. 6 uit ons kerkboek. Maar ook in dat lied komen we niet 

tegen, wat hier door een bezwaarde wel als vereiste wordt gezien. Daar komt bij, dat in lied 328 

duidelijk in couplet 1 en 2 gebeden wordt om Gods werk in ons: Als de Geest de duisternis van ons 

verstand niet bant, komt het niet goed. Het goede denken, doen en dichten moet God zelf in ons 

verrichten. En in vs. 3 bidden we dat ons bidden en zingen alleen effect heeft, als we ons leven door 

God laten veranderen. Dat sluit ook aan bij de slotregels van vs. 1. Een gebed dus waarin geen 

vanzelfsprekendheid doorklinkt. 

5. Wel als het een soort automatisme zou zijn: als je het sacrament maar gebruikt, dan doet dat 

sacrament haar werk. Maar onder 4 hebben we al aangegeven, dat het zo in dit lied niet verwoord 

wordt. Genade die binnenstroomt, wordt verbonden aan het hart dat naar de Heer luistert. ‘Binnenstromen’ 

doet denken aan Jezus’ (!) beelden over het levende water: ‘wie gedronken heeft van het 

water, dat Ik hem zal geven, zal geen dorst krijgen in eeuwigheid, maar het water, dat Ik hem zal 

geven, zal in hem worden tot een fontein van water, dat springt ten eeuwigen leven.’ (Joh. 4:14). Het 

is een bijbels beeld dat spreekt van leven en overvloed. 

Conclusie De bezwaren afwijzen, omdat voldoende vanuit de heilige Schrift kan worden aangetoond, dat dit 

lied schriftuurlijk is gefundeerd. Een bijbels lied dat heel goed past aan het begin van een dienst of 

vlak voor de bijbellezing. 

Voorstel Lied in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 396 

Bezwaren Van een Oudejaarslied mag je iets meer verwachten dan God oppervlakkig te danken voor bescherming 

in gevaren (1). Er wordt gemist het gebed voor Zijn kerk. ‘Het woord is onze troost en ons lied’ 

is niet waar; de Heilige Geest is onze Trooster (3). Bezwaar tegen: ‘gedenk niet onze oude schuld’. 

De mens in het middelpunt. Wat ontbreekt, is de dreiging en de daarmee verbonden straf van het 

verbond, zoals wel duidelijk uitkomt in bijv. Psalm 90. Niet wat er staat, is per se verkeerd, maar wat 

er ontbreekt, doet de inhoud veranderen. 



Beoordeling Dit lied brengt een christen op de knieën; hij weet zich klein voor God. Zijn gebed is: Houd mij vast, 

Heer, en staande in geloof. Hij kent de strijd tegen de zonde en weet van een ontfermende Vader. Hij 

schuwt de strijd op aarde niet. Hij wil door Gods Woord en Geest geleid de smalle weg gaan, totdat 

zijn stervensuur aanbreekt en hij ‘schouwen mag wat geen oog ooit zag’. 

Het is niet juist gezangen te beoordelen op wat ze ook nog hadden kunnen bevatten. 

De zin: ‘Het woord is onze troost en ons lied’ is ten volle te handhaven; de Trooster, Gods Geest, 

bedient Zich immers van het Woord om ons te troosten. 

Voorstel De bezwaren af te wijzen; lied in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 479 

Bezwaren Natuur en heilshistorie worden hier willekeurig aan elkaar gekoppeld. 

In dit lied zou de antithese ontbreken. 

Beoordeling In een lied over de schepping hoeft de antithese niet altijd expliciet genoemd worden. Vgl. bijv. 

Ps.19:1, 2 en Ps. 104. Verder wordt de uitleg gekoppeld aan Schriftgedeeltes die niet expliciet boven 

het lied vermeld worden. Dan zou er iets ontbreken. Echter op de tekst van het lied zoals het er staat, 

valt niets aan te merken dat onschriftuurlijk zou zijn. 

Voorstel Bezwaren afwijzen; lied in tweede lezing vrijgeven. 

5.8 Weglaten/verdoezelen/afzwakken van verzoening door voldoening 

Algemeen 

Een aantal van de bezwaren in deze categorie richt zich net als bij 5.5, 5.6, en 5.7 op het weglaten of 

niet ter sprake brengen van elementen uit het verzoenend lijden van de Here Jezus Christus. 

Het is de vraag of deze bezwaren in deze vorm hout snijden, als het gaat om zaken die niet in een 

kerklied zijn opgenomen. Een lied of gedicht pretendeert niet een complete of dogmatisch uitgebalanceerde 

weergave te zijn van alle Schriftgegevens. Dus het niet spreken over aspecten van het 

lijden (bijv. in kerstliederen) is op zich geen criterium om een lied af te wijzen. 

In onderstaande evaluatie van de bezwaren is gewerkt met twee criteria: a. Is het lied schriftuurlijk? b. 

Ontbreken in het Liedboek voor de Kerken (passim) belangrijke elementen uit het lijden van Christus? 

Lied 75 

Bezwaren Christus is niet ‘voor ons begin en einde’. Er wordt niet duidelijk, waarom Christus de waarheid en 

het leven is. ‘Verborgene’: onbijbelse naam. 

Beoordeling Lied 75 is een bewerking van de ‘Ik ben’-uitspraken uit het evangelie naar Johannes. Daarom komen 

de elementen licht, weg, herder, brood en bron in het lied naar voren. Verder wordt gezongen over 

bijbelse noties als ‘geheimenis’ (Kol. 2,2) en de ‘zin’ van Christus (1 Kor. 2,16). Het bezwaar 

overvraagt dit lied en gaat aan de scopus van het gedicht voorbij. 


Lied 147 

Bezwaren Elementen uit Fil. 2 worden gemist. 

Beoordeling Lied 147 is een bewerking van één aspect van de vernedering van Christus: Hij heeft de gestalte van 

een dienstknecht aangenomen en is aan de mensen gelijk geworden (Fil. 2,7). Het element dat Hij 

daarbij onze plaats inneemt, komt duidelijk naar voren: ‘Hij ruilt met ons op vreemde wijs: Hij neemt 

ons vlees en bloed.’ 

In het bezwaar wordt gevraagd om een completering van dit lied. Het lied bezingt echter één aspect, 

het is geen bewerking van de hele brief aan de Filippenzen. Deze focus is geen reden om het lied als 

onschriftuurlijk af te wijzen. 




Lied 148 

Bezwaren Het werkelijke lijden van Christus aan het kruis ontbreekt. 

Beoordeling Lied 148 is een lied voor de kersttijd. Bij de vernedering en het lijden van Christus hoort ook zijn 

geboorte. Dat wordt in dit lied uitgewerkt: ‘om onzentwil in schamelheid zeer arm in hooi en krib 

geleid’. Een impliciete verwijzing naar het einde, zijn lijden op Golgota, wordt gegeven in vs. 3: ‘O 

welkom, die ons vlees en bloed hergeven komt uw eeuwig goed en draagt der wereld zonden’. Een 

vraag naar explicitering van de kruisdood overvraagt dit lied. Dan zou beter gekeken kunnen worden 

naar de liederen in de ‘tijd voor Pasen’. In lied 148 komt één aspect aan de start van het kerkelijk jaar 

(advent/geboorte) naar voren. 

Voorstel Bezwaar afwijzen; lied in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.3 en 5.11). 

Lied 152 

Bezwaren Verzoenend lijden als reden van Christus’ komst blijft buiten beeld. 

Beoordeling Zie lied 148. In het lied wordt bovendien verwezen naar de ‘reden’ van de incarnatie: ‘Hij daalde 

neer om onze ellend’ (vs. 2) en ‘Hij is het die ons ’t leven geeft!’ (vs. 5). 

In de eerste ontmoetingen rond de geboorte wordt ook niet alles besproken/gezegd wat in de 

toekomst gebeuren zal. Te denken valt aan het lied van Simeon. Simeon ziet het heil, weet dat dit 

Licht opgaat voor de volken, maar noemt niet expliciet de kruisdood van de Here Jezus. Zou het hier 

aangevoerde bezwaar ook niet van toepassing zijn op dit lied? 


Lied 203 

Bezwaren ‘Toen heeft Gods Zoon ons hulp verschaft. Hij... wees zonde en verzoeking af’: vlakke weergave van 

het verzoenend lijden van onze Heiland. 

Beoordeling Lied 203 gaat over de strijd tussen Christus en de satan. De overwinning van Christus wordt 

bezongen: Hij gaf ons het leven weer, door in zijn dood de dood voor ons te verslaan (vs. 4). Christus 

heeft aan het kruis in duisternis zichzelf prijsgegeven, zijn bloed is aan onze deur (vs. 5). 

Het bezwaar richt zich m.n. tegen vs. 3, als vlakke weergave van het verzoenend lijden van Christus. 

Dit doet geen recht aan wat gezongen wordt in de andere coupletten. Bovendien: in het conflict met 

de satan vindt de verzoeking in de woestijn plaats: de uitnodiging om door zondig handelen de macht 

te grijpen. Deze zonde en verzoeking heeft Christus afgewezen. Als vs. 3 doelt op deze confrontatie, 

dan is het bezwaar niet alleen fragmentarisch, maar ook misplaatst. 


Lied 221 

Bezwaren ‘Leer ons duizendwerven in uw kruisdood meegekruisigd sterven’: strijdt met Christus unieke en 

eenmalige offer. 

Beoordeling In lied 221 staat de ‘uw kruisdood’ centraal. Het unieke van Christus offer wordt in dit lied niet ontkend. 

Centraal staat dat wij delen in de kracht van zijn dood en de gevolgen van zijn opstanding. Dat 

wij met Christus sterven, dat onze oude mens medegekruisigd is, is een voluit schriftuurlijk gegeven 

(Rom. 6,6). Als we ‘duizendwerven in uw kruisdood meegekruisigd sterven’ opvatten als de 

dagelijkse bekering (HC 33), dan blijft van dit bezwaar weinig overeind. 

Voorstel Bezwaren afwijzen; lied in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.13). 

Lied 225 

Bezwaren Christus’ werk niet met name genoemd. 



Beoordeling In lied 225 worden gebeurtenissen uit de woestijn, de manier waarop de HERE zijn volk voorging, 

betrokken op ons leven. Het gaat daarbij duidelijk om het werk van Christus: in regel 1 ‘Zingt voor 

de Heer een nieuw gezang’. 

Een verdere explicitering (met name noemen) doet afbreuk aan de kracht van de gebruikte beelden 

uit de geschiedenis van Israël. Bovendien: in die beeldspraak staat het werk van Christus op de 

achtergrond: dat onze naam ‘opnieuw geboren is uit water’ (vs. 3), verwijst naar de doop. Het 

bezwaar overvraagt de tekst. 


Lied 299 

Bezwaren Het ‘halleluja’ heeft in de coupletten 3, 4, 5 geen aansluiting bij de tekst: dit is ijdel gebruik van 

Gods naam. 

Ef. 6:10-18 had zeker verwerkt moeten worden: de geestelijke wapenrusting in de geestelijke strijd. 

Ook had verwezen kunnen worden naar Openb. 6,9-12: de roepende zielen onder het altaar. 

Is het doel ‘vrede, feest en rust’ (cpl. 10) of een nieuwe hemel en aarde waarop gerechtigheid woont? 

Afgezien van strofe 2 en 3 blijft Christus buiten beeld. Triomfalistische trek (cpl. 1). 

Waar is het geloof in Christus, die voor ons heeft overwonnen? 

Waar staat in de bijbel: ‘Hem komen allen tegemoet gesneld’ (cpl. 9). Dat doen we niet zelf: we 

worden weggevoerd door de Here zelf (1 Tess. 4:17). 

Beoordeling 1. Dit ‘halleluja’ klinkt als een refrein: lof aan God om alle heiligen in de heerlijkheid en lof aan God 

om allen die Hij thuis zal brengen in de heerlijkheid. In de strijd is er het loflied beneden op de aarde 

samen met hen die 'boven' zijn: halleluja. Dit is beslist geen ijdel gebruik van Gods naam. Het is het 

loflied op God en zijn heerlijke macht, zoals we dat regelmatig tegenkomen in het boek Openbaring, 

waarin juist over deze strijd zoveel geschreven wordt. In dit ‘halleluja’ is dit lied juist heel bijbelgetrouw. 

2. Gezangen zijn geen theologische verhandelingen waarin een grote hoeveelheid bijbelgedeelten 

verwerkt moeten worden. Wat er allemaal niet in verwerkt had kunnen worden! Als we dat toepassen 

op alle gezangen én psalmen, blijft er niet één over. Het lijkt op de reactie van mensen na een 

indringende preek: ‘ja, dominee, ik miste nog iets in uw preek. In Ezechiël 31 staat...’. 

3. Het ene sluit het andere niet uit, maar in. De nieuwe hemel en aarde waar gerechtigheid heerst, zal 

een wereld zijn van vrede (‘vrede op aarde’, Luc. 2), feest (Jes. 25) en rust (Hebr. 4). 

4. Jezus Christus, God zelf, staat in heel dit lied op de voorgrond: vs. 4 ‘wachtend op Gods Zoon’, 

vs. 6 ‘trompetgeschal dat Gij weerklinken doet!’, vs. 7 ‘ook in de dood hebt Gij hun lot bepaald, God 

die de moede strijders binnenhaalt’, vs. 9 ‘daar is de Koning als een jonge held’. 

5. Dit bezwaar wordt niet hard gemaakt. Ondertussen is het wel waar, dat de gelovigen de prijs 

zullen ontvangen, de overwinning behalen die zij in Christus al hebben. Paulus schrijft duidelijk, dat 

we ‘in dit alles meer zijn dan overwinnaars’ (Rom. 8:37). 

6. Dit lied is doortrokken van het geloof in Jezus Christus en zijn overwinning, zonder dat dit met die 

woorden precies zo gezegd wordt. Maar vs. 2 spreekt daar duidelijk over en vs. 4 zingt van Gods 

troon! En het trompetgeschal van vs. 6 onderstreept nog eens, dat de macht en overwinning aan God 

zijn. En als dat nog niet genoeg is, klinkt het in vs. 9: ‘daar is de Koning’. Kortom: zwakke, 

vermoeide strijders worden bevrijd, verlost en thuisgehaald door Jezus Christus. 

7. Er komt veel beeldspraak voor in de Bijbel en dus ook in psalmen en gezangen. Zelf gebruiken we 

ook (bewust of onbewust) regelmatig beelden in onze persoonlijke omgang met God, in preken enz. 

In dit lied ziet de dichter het voor z’n ogen gebeuren: vermoeide strijders die soms bijna de moed 

verloren, veren op als ze hun Koning zien: alle last en strijd valt van hen af en ze rennen verlost hun 

redder tegemoet. Hier komt nog bij, dat passieve werkwoordsvormen en actieve elkaar niet 

uitsluiten: Jezus is opgestaan en Hij is opgewekt. Voor wie dit minder overtuigend vindt: wij worden 

bekeerd door de heilige Geest en tegelijk klinkt de opdracht dat wij ons moeten bekeren. Zo is het 

‘weggevoerd worden’ niet in strijd met het ‘de Here tegemoet snellen’. Hierbij moet ook bedacht 

worden dat de casus van 1 Tess. 4 heel anders is dan die van gezang 299. 

Conclusie Bezwaren afwijzen, omdat voldoende vanuit de heilige Schrift kan worden aangetoond, dat dit lied 

schriftuurlijk is gefundeerd. 




Lied 316 

Bezwaren Er wordt te weinig gezegd: het werk van de Heilige Geest ontbreekt. Jezus is niet meer bij ons op 

aarde. Hij is wel bij ons door zijn Woord en Geest. 

De vijand blijft vaag. Van onze doodsvijanden (de wereld, de duivel en ons eigen vlees) wordt alleen 

de laatste genoemd. 

Het citaat uit Lucas 24:29 (r. 1,2 cpl. 1) is uit z’n verband gerukt. 

Beoordeling 1. Gelukkig is Jezus wel bij ons, juist als onze Heer! In HC 18 belijden we ook, dat Hij naar zijn 

menselijke natuur niet meer bij ons is, maar wel naar zijn godheid. Daarom is het mooi, als een kerk 

in verdrukking, christenen in de strijd bidden: ‘blijf bij ons, Jezus, onze Heer’. Dit gebed doet een 

appèl op Jezus’ eigen belofte in Matt. 28: ‘Ik ben met u alle dagen tot aan de voleinding van de 

wereld’. In de strijd bidden gelovigen en bidt de kerk om bewaring door God en om trouw aan woord 

en sacrament, opdat ze in de strijd volharden. 

2. In de psalmen wordt veel over vijanden gesproken zonder dat we altijd (nog) weten, wie die 

vijanden zijn en hoe de situatie precies was. Die vijanden zijn (bijna) altijd mensen in concrete situaties. 

Het heeft nadelen bij de psalmen, dat we er niet altijd achter komen wat er precies aan de hand 

was. Het heeft ook voordelen, omdat we vandaag in heel andere situaties toch deze psalmen kunnen 

zingen zonder dat de vijand voor ons nog duidelijk is. Maar wel is duidelijk wie onze eventuele 

vijanden zijn. Dat in lied 316 de vijand vaag blijft, is niet onschriftuurlijk. In het lied wordt 

overigens heel duidelijk, dat het in elk geval gaat om aanvallen op het Woord. Hoe belangrijk is dit 

lied wel niet in deze tijd! Het mooie van poëzie (psalmen en gezangen) is, dat ze door de eeuwen 

heen betekenis houdt voor christenen die in heel verschillende omstandigheden verkeren. 

3. Het lied zelf dwingt ons beslist niet naar Lucas 24:29. En al zou de dichter een associatie hebben 

gehad met dit bijbelvers, dan nog niet meer dan dat, omdat in het lied zelf meteen duidelijk wordt dat 

het om een heel andere ‘avond’ gaat. Veel duidelijker ligt er een link naar bijv. het evangelie naar 

Johannes: de avond die op aarde neerdaalt, is een poëtische omschrijving van de geestelijke 

duisternis. Laat in die duisternis het helder licht schijnen van uw goddelijk woord. (‘In het woord 

was leven en het leven was het licht der mensen; en het licht schijnt in de duisternis en de duisternis 

heeft het niet gegrepen’, Joh. 1:4/5). 

Conclusie Bezwaren afwijzen, omdat voldoende vanuit de heilige Schrift kan worden aangetoond, dat dit lied 

schriftuurlijk is gefundeerd. 


Lied 327 

Bezwaren De benaming ‘dageraad’ voor de Here Jezus vinden we niet in de Bijbel, is niet schriftuurlijk. 

Beoordeling Natuurlijk is dit beeldspraak. De Bijbel staat er vol mee, ook als het over God gaat. Want we kunnen 

niet anders! Ook bezwaarden denken en spreken in beelden over God. Het criterium is niet of een 

bepaalde beeldspraak letterlijk in de Bijbel wordt gebruikt, maar of de gebruikte beeldspraak in overeenstemming 

is met het evangelie. En dan kan niet anders geconcludeerd worden dan dat dit hier het 

geval is. Deputaten hebben al gewezen op Num. 6:25; 2 Sam. 23:4; Jesaja 60:1-3 en Hosea 6:3. Deze 

bijbelgegevens bieden ruimte voor de beeldspraak dageraad. In Jezus Christus is het licht in deze 

wereld verschenen. Nog niet in volle glorie, maar wel definitief. Dat is het fraaie aan het beeld 

‘dageraad’: het eerste licht van de nieuwe dag breekt door. Nog is het geen dag en nog is het niet 

licht, maar het komt wel. Zoals je bij het krieken van de dag die nieuwe dag, het licht, niet meer 

tegenhoudt, zo is Jezus, de dageraad, niet tegen te houden. Nu daagt het in het oosten. En dan wordt 

het licht. Deze betekenis heeft het ook in lied 327: het gaat van dageraad tot het zalig licht van aangezicht 

tot aangezicht. 

Er valt nog te wijzen op 2 Petr. 1,19: ‘En wij achten het profetisch woord des te vaster, en u doet wél 

er acht op te geven als op een lamp, die schijnt in een duistere plaats, totdat de dag aanbreekt en de 

morgenster opgaat in uw harten.’ 

Conclusie Bezwaren af te wijzen, omdat voldoende vanuit de heilige Schrift kan worden aangetoond, dat dit 

lied schriftuurlijk is gefundeerd. 




Lied 368 

Bezwaren De beeldspraak gaat wel erg ver: ‘reinig met uw vuur’ en ‘... brandstof verteert’. Er wordt niet 

gesproken over Christus. Geen aanwinst, het lied staat veraf van psalm 127. Woorden als grondplan. 

Lied doet te kort aan Gods leiding. 

Beoordeling Wie het lied goed leest in de onderlinge verbanden, zal deze bezwaren niet onderschrijven. 

Christus komt in Lied 368 net zo veel voor als in Ps.127. In het lied wordt juist nadrukkelijk 

aandacht voor Gods leiding gevraagd ‘Als God ons huis zijn gunst onthoudt’ (vs.1), ‘laat daarom 

Heer ons niet alleen’ (vs.1), ‘waarvan Gij het grondplan hebt bepaald’ etc. 

Voorstel Bezwaren afwijzen; in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 402 

Bezwaren ‘Om satans eigenwaan te slaan, hem in de val te lokken’: onschriftuurlijke weergave van het plaatsvervangend 

lijden in de Schrift. 

Beoordeling In lied 402 gaat het om de genade van God. Hij zendt zijn Zoon, om de confrontatie met zonde en 

dood aan te gaan. In dat verband komt de strijd met de tegenstander, de satan naar voren. Het lied in 

zijn geheel geeft een compleet beeld van die strijd. Ook het lijden van Christus komt naar voren: ‘Ik 

heb mijn leven veil voor u, Ik zelf zal voor u strijden.’ (vs. 7). ‘De vijand zal Mij ’t hartebloed, het 

leven zelfs ontroven.’ ‘Mijn leven overwint de dood, mijn onschuld delgt uw zonden groot (vs. 8). In 

het lied wordt dus wel uitdrukkelijk gesproken over het plaatsvervangend lijden van Christus. 

Wat de gewraakte tekstregel betreft: als je het eerste deel, de eigenwaan van de satan, vergelijkt met 

bijv. de verzoeking in de woestijn, dan is het schriftuurlijk te zeggen dat Christus die eigenwaan van 

de satan slaat. Het tweede lid van de tekstregel, dat Christus daarmee hem in de val lokt, is 

moeilijker rechtstreeks op de Schrift terug te voeren. Toch gaat het te ver dit liedfragment met de 

kwalificatie onschriftuurlijk af te wijzen. Uiteindelijk is het voluit schriftuurlijk te stellen dat 

Christus de val van de satan (Openb. 19) op het oog had. 

Voorstel Bezwaren afwijzen, lied in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 409 

Bezwaren Kan er niets nieuwtestamentisch in ontdekken. Vindt tekst uit Rom. 11 niet terug. Geen waardevolle 

aanvulling op de psalmen. 

Tot tweemaal toe wordt in dit lied gezegd dat God een eed heeft gezworen, maar niet zoals in de 

Bijbel wordt beschreven. Daarin wordt beschreven dat God Zijn eed ook uitvoert. Dat kan men van 

de eed in dit lied niet zeggen. Moeder/kind-beeld inderdaad ook in de Bijbel (Jes. 49:15), maar dat is 

gericht op Gods zorg voor Zijn volk en niet voor iedere gelovige persoonlijk. Redding uit alle nood 

belooft God ons niet, wel dat Hij ons niet boven onze krachten zal verzoeken. “Hij trok uw lot zich 

aan” doet geen recht aan de tekst waarop het lied is gebaseerd, en is veel te vlak. 

Het is wel waar wat in dit lied staat, maar buiten beeld blijft de diepste grond voor onze lofzang: de 

verzoening door voldoening door Jezus Christus om de Here lof te zingen. Zie regels 3,4 en 8 couplet 

1. Couplet 2: Jes. 45: 23 en 24 en couplet 3: Jes. 49: 14-16 is echter maar zeer ten dele terug te 

vinden. Couplet 4 en 5: redding summier aangeduid. 

Beoordeling Couplet 1: Verwijzing naar Psalm 68: 20-21; couplet 2: Genesis 22: 15-18; met name de eed die de 

Here zweert aan degene die Hem vertrouwt, komt in dit Schriftgedeelte duidelijk naar voren. De 

Here zweert hier aan Abraham Zijn eed van zegen en nageslacht, omdat Abraham aan de Here zijn 

enige zoon Isaak niet heeft onthouden, maar hem ten offer aanbood, precies zoals de Here hem had 

opgedragen. Daar wij uit de Schrift weten, dat de Here het willen en het werken werkt, is deze werking 

van de Here voorwaarde voor ons vertrouwen in Hem. Daardoor heeft des Heren eed inhoud en 

gevolg voor Zijn bescherming van ons leven. Couplet 3: Jesaja 49: 15; Hebr. 6:13; couplet 4: Daniël 

12: 13; 1 Korintiërs 11:25; couplet 5: Jesaja 43:1; 45:3-4; Johannes 10: 3. 

Voorstel Bezwaren afwijzen, omdat voldoende uit Gods Woord kan worden aangetoond dat dit lied schriftuurlijk 

is gefundeerd. Lied in tweede lezing vrijgeven. 



Lied 432 

Bezwaren Naar aanleiding van 2 Sam. 22:31-32: De veilige geborgenheid die we in deze verzen aantreffen, 

treffen we niet aan in dit lied. Het “kind” David verwordt hier tot een zelfverzekerd: “Ik wil mijzelf 

voortaan blijmoedig aan Hem geven”. Let wel: het initiatief ligt bij de mens. Remonstrants. 2 Sam. 

22:31 – “des HEREN woord is zuiver” vindt u niet in dit lied terug, terwijl dit voor de gelovigen een 

heerlijk houvast is! 

Coupletten 1 en 2 zijn acceptabel, hoewel geen “schoonheidsprijs” waard. Vers 3 niet acceptabel. 

“daar laat ik het bij blijven” kan beslist niet. De dichter laat het NB blijven bij wat de HERE God 

gedaan heeft en doet? Zijn heerlijke verlossing van de zijnen? Dat onbegrijpelijke heerlijke genadewerk? 

Zijn zending van Zijn eigen Zoon voor ons? Daar weet hij niet méér van te zeggen dan: “Wat 

God doet, dat is wel gedaan”? En dan: de dood drijft mij in de engten? De dood is wel de laatste 

vijand, die onttroond wordt, maar de dood ìs overwonnen door de Here Jezus Christus. Het “ik” komt 

in dit lied wel erg vaak voor. In de Psalmen kom je zulk spreken ook wel tegen, maar toch heel 

anders. Vergelijk hiermee bijv. Ps. 27 en 56. Het lied is totaal anders dan de tekst die onder het lied 

is geciteerd: 2 Sam. 22:31 en 32. 

Beoordeling Lied 432 geeft de ootmoedige overgave van een kind van God weer. Wij verwijzen hierbij naar 

Psalm 131. Een overgave aan de wijze wil van God, waarom de gelovige zijn volledige vertrouwen 

aan de Here kan geven. Door de Here zo gemaakt, die het willen en het werken werkt in de harten 

van Zijn kinderen, kan het kind zich dan ook blijmoedig geven aan de ontfermende bescherming van 

zijn Vader, die eeuwig troont in de hemelen. Daar kan hij het dan ook rustig bij laten, zelfs al gaat hij 

door een dal van diepe duisternis. De vertroosting van de Heer is altijd bij hem. Zie ook Psalm 23. 

Bij couplet 3 kunnen we de engten van de dood vergelijken met hetgeen David dichtte in Psalm 18: 6 

en 7 en ook de dichter van Psalm 116:3. 

Conclusie Bezwaren afwijzen, omdat dit lied schriftuurlijk is gefundeerd, zoals geformuleerd. 


Lied 435 

Bezwaren In vers 1 wordt tekortgedaan aan Christus’ verzoenend werk. 

Beoordeling In de bezwaren wordt vers 1 overvraagd: alsof hier een omschrijving van Christus’ zoenoffer 

gegeven wordt. De versregels op zich zijn voluit schriftuurlijk. In het leven van Christus zelf en zijn 

volgelingen volgt de verhoging op de vernedering. 

Verderop in het vers komt in vs. 5 het offer van Christus wel in beeld: ‘Duur hebt Gij uw volk 

verworven en alleen van U zijn wij. Heer, zowaar Gij zijt gestorven, maak ons nu ook waarlijk vrij.’ 


Lied 460 

Bezwaren In dit lied wordt verzoening door voldoening en de verlossing van Gods eeuwige toorn gemist. 

Beoordeling Zie couplet 1: “en vergeven is uw schuld” en c. 3: “..Hij redt ons….. Hij ontzet ons van de boze en 

zijn macht”. Aan onze verlossende Koning wordt alle lof gebracht. 


Lied 473 

Bezwaren Tekortgedaan aan Christus’ verzoenend lijden en sterven. 

Beoordeling Lied 473 gaat over de toewijding op alle levensterreinen aan de HERE. Ook de vraag naar vergeving 

wordt gesteld. Daarbij wordt een beroep gedaan op het ‘beleid van uw geduld’, de lankmoedigheid 

van de HERE. Dit geduld van de HERE is in de Schrift verbonden met Gods wil om mensen te redden 

in Christus. 

Dat het hierbij nooit om zelfverlossing gaat, wordt in dit lied duidelijk: elke ‘actie’ wordt van de 

Here verwacht. De plaats van het lijden wordt hier niet expliciet genoemd, maar dus wel 

verondersteld. Verder geldt hier onzes inziens de algemene regel dat een lied niet alle elementen 

hoeft te bevatten, maar één aspect van Gods handelen (hier: de levensheiliging) dichterlijk 

verwoordt. 




Lied 481 

Bezwaren Suggereert dat Christus’ stervensnood door ons liefdesbetoon volbracht wordt. 

Beoordeling In dit lied over de liefde van de HERE wordt een sterke verbinding gelegd tussen Gods liefde en de 

doorwerking daarvan in ons leven. Dat is een schriftuurlijke lijn (vgl. Joh. 15). In het laatste vers 

wordt gesproken over het ‘diepste woord’: de HERE geeft zijn Zoon en in zijn stervensnood leren we 

de liefde van God ten diepste kennen. ‘Nog klinkt dat woord’ kan opgevat worden in aansluiting op 

die versregel, dat het diepste woord, het sterven van Christus volbracht wordt ‘als liefde wordt gegeven’. 

Maar ‘nog klinkt dat woord’ kan ook terugslaan op het hele lied. Dan wordt het ‘woord’ door 

ons volbracht, als wij uit God liefde leven, als antwoord op de vragen uit de eerdere coupletten 

(‘maak ons volbrengers van dat woord etc’). Volbrengen kan opgevat worden als ‘ ten uitvoer 

brengen’ van dat bevel, die opdracht (Van Dale). 

Conclusie Conclusie: het lied kan het misverstand oproepen dat in het bezwaar naar voren gebracht wordt: dat 

Christus stervensnood door ons ‘volbracht’ wordt als wij elkaar liefde bewijzen. Ons ‘volbrengen’ 

kan echter ook slaan op het vervullen van de opdracht om getuige van Gods liefde vrede te zijn. 

Voorstel In verband met mogelijk misverstand: de plek van dit lied in de selectie bespreken. 

5.9 Onschriftuurlijke magische elementen in de sacramenten 

Algemeen 

In zijn algemeenheid moeten we goede aandacht geven aan de kracht van dichterlijk spraakgebruik. 

Krachtige beelden, verkorte zegswijzen versterken de schoonheid en kracht van een gedicht. Dat geldt 

voor de Psalmen en de gezangen. Zo kan in de Psalmen gesproken worden in beelden van ‘bergen die 

springen’ en ‘rivieren die in de hand klappen’. Niemand zal hieruit de conclusie trekken dat water 

fysiek beschikt over handen die in elkaar geslagen kunnen worden. 

Ook in de liederen rond de sacramenten worden krachtige beelden en verkorte zegswijzen gebruikt. Zo 

kan, vlak voor de doop, gezegd worden dat ‘het water wacht’. Met andere woorden: dat het moment 

van dopen, waarin de HERE, de predikant, het kind en de ouders betrokken zijn, is aangebroken. Het is 

een overvragen van de tekst om achter deze formulering een actieve betrokkenheid van het water of 

een rooms-katholieke sacramentsopvatting te zoeken. Vergelijk bij het Heilig Avondmaal uitdrukkingen 

als ‘de tafel staat gereed’. Dergelijke uitdrukkingen zijn geen uitnodiging om aan het water of de 

tafel zelf als subject allerlei krachten of werkingen toe te schrijven. 

In deze lijn zijn de meeste bezwaren tegen onschriftuurlijke magische elementen in de liederen uit het 

Liedboek af te wijzen. 

Lied 87 

Bezwaren ‘Door de doop Hem toegewijd’: rooms; God wijdt ons aan Zich. 

Beoordeling ‘Toegewijd zijn aan’ betekent: behorend bij, gesteld onder, overgegeven aan. Dit lied suggereert 

nergens dat mensen het subject zijn van de toewijding. In aansluiting op Rom. 6 (waar dit lied aan 

refereert) ligt het voor de hand te zeggen dat we door God zelf door de doop aan Hem toegewijd zijn. 

Rom. 6 spreekt in die zin ook over de doop: allen die in Christus gedoopt zijn, zijn in zijn dood 

gedoopt. ‘Wij zijn dan met Hem begraven door de doop in de dood... Dus: dat wij door de doop 

behoren bij Christus, is voluit schriftuurlijk. (Zie ook onder algemeen). 

Voorstel Bezwaren afwijzen; lied in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.6 en 5.12). 



Lied 119 

Bezwaren ‘Wij zullen altoos van uw heil gewagen in brood en wijn, totdat Gij wederkomt’: de dichter (r.k.) 

verwijst hier naar de roomse mis: heil in brood en wijn in plaats van met of door brood en wijn. 

Beoordeling In een gedicht worden ook zaken weggelaten. Bij dit gedicht geldt: binnen een gereformeerde 

context kan goede zin gegeven worden aan het gewagen van Gods heil in brood en wijn. Daarbij zal 

het dan niet gaan om een geïsoleerde sacramentele handeling, maar om het verkondigen van Christus 

dood in het gebruiken van brood en wijn. 

Voorstel Bezwaren afwijzen; lied in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.2 en 5.13). 

Lied 335 

Bezwaren ‘Het water wacht’: magisch. 

Beoordeling Zie onder algemeen. 


Lied 356 

Bezwaren ‘Gij geeft aan mij... Uzelf in dit gebroken brood’: rooms en luthers. 

Beoordeling Bij het heilig avondmaal wordt in de Gereformeerde Kerk uitgesproken dat ‘het brood dat wij 

breken, onze gemeenschap is met het lichaam van Christus is (...), dat gegeven is tot een volkomen 

verzoening van al onze zonden’. Als je dit lied niet opvat als een dogmatische definitie van de 

verhouding tussen ‘teken’ en ‘betekende zaak’, dan is het goed op te vatten in de lijn van de 

formulering bij de uitdeling: door het brood wordt onze gemeenschap met Christus betekend en 

verzegeld, met andere woorden: Hij geeft zichzelf aan ons. 


Lied 358 

Bezwaren ‘Voed en drenk mij met uw wijn’: Christus voedt en verkwikt ons met zijn gekruisigd lichaam en 

vergoten bloed en niet met brood en wijn. 

Beoordeling Christus heeft de tekenen van brood en wijn gegeven. Het is volstrekt legitiem om over ‘uw wijn’ te 

spreken. De kracht van het avondmaal ligt juist de verwijzing: dit brood en deze wijn, die Christus 

geeft, versterken het lichaam, en zo wordt onze ziel door Christus ‘verkwikt’. 


Lied 360 

Bezwaren ‘Laat ons dan in brood en wijn met U zelf gespijzigd zijn’: rooms/luthers. 

Beoordeling Zie bespreking en conclusie bij lied 119: In een gedicht worden ook zaken weggelaten. Bij dit 

gedicht geldt: binnen een gereformeerde context kan goede zin gegeven worden aan het gewagen van 

Gods heil in brood en wijn. Daarbij zal het dan niet gaan om een geïsoleerde sacramentele handeling, 

maar om het verkondigen van Christus dood in het gebruiken van brood en wijn. 


5.10 Benamingen voor God die niet in zijn Woord te vinden zijn 

Lied 75 

Bezwaren De aanduiding ‘Verborgene’, ‘hemels brood’, ‘licht der wereld’: mag je zo de Here Jezus 

aanspreken? 

Beoordeling Verborgene: bijv.1 Petr. 1:8, Joh. 14:2. Hemels brood: Joh.6. Licht der wereld: Joh.8. 

We zingen ook: ‘Jezus leven van mijn leven’, waar staat dat dan in de Bijbel? 

Voorstel Bezwaren afgewezen, lied in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.8). 



Lied 125 

Bezwaren Zijn de benamingen voor Christus in dit lied wel juist? Zoals: ‘wortel Isaï’, ‘Gij Oriënt’, ‘sleutel Davids’, 

‘Heerser, in wolk en vuur en majesteit’. 

Beoordeling Wortel Isaï: zie Rom.15:12; Oriënt (dichterlijk voor de zon die in het oosten opgaat): denk aan Mal. 

4:2; Luc. 1:78,79; Titus 2:11, sleutel Davids: zie Openb.1:18, 3:7, 5:5; Heerser in... enz.: allemaal 

benamingen voor de Here die we kennen uit Oud en Nieuw Testament. 


Lied 228 

Bezwaren Onschriftuurlijk strofe 4; “drievuldigheid” = drievoudigheid; bepaalde schriftuurlijke gedachten 

ontbreken. 

Beoordeling Strofe 4 is in overeenstemming met Ps. 110; Drievuldigheid is een vanouds gangbaar synoniem voor 

Drie-eenheid. In een kerk die het Athanasianum recht overeind houdt, hoeft voor misverstanden die 

lexicografisch zouden kunnen opdoemen, niet gevreesd te worden. In één lied kunnen noch hoeven 

alle gedachten van de Schrift verwoord te worden. 

Voorstel De bezwaren ongegrond te verklaren; lied in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 240 

Bezwaren Moeite met aanduiding ‘heilige zon’, hemels schat’, ‘heilige gloed’, ‘zoete troost’ voor de Heilige 

Geest. 

Beoordeling De Bijbel spreekt vaak over God als een zon, een schild, een verterend vuur (vuurgloed), mijn deel, 

mijn beker. Dat mag je ook op de Geest betrekken. De Geest wordt de Trooster genoemd. 

Voorstel Bezwaren afgewezen; lied in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.3). 

Lied 241 

Bezwaren Kritiek op aanduiding ‘kostbaar licht’ en ‘heilige liefde’ voor de Heilige Geest. 

Beoordeling Zie bij lied 240. 


Lied 253/457 

Bezwaren Kritiek op aanduiding ‘zalig licht’ en ‘Drievuldigheid’ voor de HERE. 

Beoordeling Zie bij gezang 240. We zingen ook: “o grote Christus, eeuwig licht”. Met “Drievuldigheid” bedoelt 

het gezang: ‘Drie-enige’, dus kortgezegd voor: “Drie-enige God”. Of het mooi is, is niet de vraag, 

maar mág het niet? In de kerk wordt vaak een gebed begonnen met “Drie-enige God,...”. 

Voorstel Bezwaren afgewezen; lied in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 267 

Bezwaren Je mag geen zelf verzonnen Naam voor God gebruiken: ‘Nooitbegonnene’, couplet 3 regel 5. 

Het lied stelt de mens centraal ten koste van de eer van Christus. 

“Zaal’gen overwinnen niet”. 

Couplet 3 laatste regel onbegrijpelijk; couplet 4 regel 1 onbegrijpelijk; niet ‘wachten op het heil’, je 

hebt al eeuwig leven, n.a.v. couplet 4 regel 3,4; couplet 1 regel 2 onbegrijpelijk; couplet 2 regel 2 

onschriftuurlijk: Gods tijd! couplet 3 regel 4 bovenschriftuurlijk. 

Beoordeling Het is op zich niet onbijbels in eigen woorden God te verheerlijken en dus ook zelf erenamen voor 

God te bedenken, zolang dit overeenkomt met de Heilige Schrift. 

In het lied wordt wel aandacht gegeven aan de mens, maar niet ten koste van de eer van Christus. 

Couplet 4 regel 2 geeft niet een naam voor God, maar wijst op de luister van Gods blijvende 

heerlijkheid. Zaal’gen zijn in Christus “meer dan overwinnaars”… en wachten op het volle heil na de 

jongste dag. 


Lied 294 

Bezwaren Aanduiding ‘Ster van Gods verbond’ voor Christus. 



Beoordeling Zie bij gezang 240. Het staat niet letterlijk precies zo in de Bijbel. Maar het dringende gebed in 

verband met de wederkomst: “Kom van de hemel af, o Ster van Gods verbond” lijkt ons zeer goed te 

plaatsen, wanneer je uitziet naar de ‘blinkende Morgenster’ die een nieuwe dag brengt. 


Lied 319 

Bezwaren Uitdrukking (over God): “Hij is de hartslag van ons werk” misplaatst. 

Beoordeling Dit is geen aanspraak van God, zoals in hierboven genoemde gevallen. Sowieso staat de Bijbel vol 

met predikaten over de HERE. Hij is... en Hij is... Denk in dit verband aan psalm 33 of aan Joh.15:5c 

of aan 2 Kor. 3:5. 


Lied 408/456 

Bezwaren Kritiek op aanduiding ‘Algoede’ voor God. 

Beoordeling Algoede betekent: U, die één en al goedheid bent. Zo is de HERE inderdaad. Zie bijv. Psalm 145, met 

name vers 9. Het woord ‘Algoede’ ligt ons niet zo, maar tegen de ínhoud van het woord kan toch 

niemand bezwaar hebben? 


Lied 444 

Bezwaren De aanduiding ‘Ongeziene’ voor God niet juist. 

Beoordeling Zie bij gezang 75, over ‘Verborgene’. Indrukwekkend lied. 


Lied 477 

Bezwaren Uitdrukking “Liefde die ons heeft liefgehad” voor de Heilige Geest niet juist. 

Beoordeling Zie bij lied 240. 


5.11 Dichterlijke beelden of verbanden die niet op de Schrift terug 

te voeren zijn 

Lied 1 

Bezwaren De uitdrukkingen ‘het licht doen overwinnen’ en ‘zijn woord is van het zijnde oorsprong en doel en 

zin’ verraden barthiaanse theologie en zijn onjuist. Is het wóórd doel en zin? Dat is God toch? 

Beoordeling Je kunt de uitdrukking ‘het licht overwint’ ongedwongen opvatten als: als het licht wordt, verdwijnt 

de duisternis. Zo gebeurt het ook in Gen.1. Op zich geen bezwaar. 

Moeilijker wordt het met het woord, dat doel en zin van het zijnde is. Dat is gewoon niet waar. Dat 

geldt alleen voor God. Als je ‘woord’ laat slaan op Christus (Joh.1; alleen, er staat geen hoofdletter), 

is het nóg strikt genomen niet waar, zie bijv. 1 Kor.15:28. Het eerste liedboeklied heeft ook iets van 

een program, een soort woord-filosofie. 

Voorstel Bezwaren deels toegewezen; lied niet in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.1). 

Lied 6 

Bezwaren Het water wordt genoemd als verwijzing naar de doop, terwijl men alleen maar de besnijdenis kende. 

Beoordeling Kan onmogelijk een bezwaar zijn, als je ook het eerste gebed uit het doopformulier aanvaardt. Zie 

ook 1 Kor. 10. 

Voorstel Bezwaren afgewezen; lied in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.1 en 5.8). 



Lied 30 

Bezwaren Dit lied naar aanleiding van Jesaja 40:12-31 stelt het ‘woord’ centraal als werkzame oorzaak in 

plaats van God (zoals het staat in de tekst). 

Beoordeling Kan inderdaad vreemd overkomen. Als ‘woord’ op Christus slaat, dan beter een hoofdletter. Het zou 

als dichterlijke vrijheid te verdedigen zijn dat je aandacht vraagt voor de Here, door Wie alles geworden 

is en Die de grote Verlosser is geworden. Moeilijk radicaal af te wijzen. Maar niet helder. Ook 

hier waarschijnlijk weer zweverige woord-filosofie. 

Conclusie Bezwaren zijn begrijpelijk, maar gaan niet per se op. 

Voorstel Lied in in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 34 

Bezwaren “Zoals een bruid haar man verblijdt”. Bezwaar: in de tekst van Jesaja 62 staat het precies 

andersom:”zoals de bruidegom zich over de bruid verblijdt”. Zo wordt tekort gedaan aan de centrale 

plaats van de HERE in zijn heilswerk. 

Beoordeling Kritiek is op zich juist. Vraag is wel hoe groot de vrijheid is bij het dichten. ’t Zal niet moeilijk zijn 

op deze manier ook stukjes psalmberijming te bekritiseren. 


Lied 92 

Bezwaren “Dan vieren wij het bruiloftsfeest en mogen blijde zingen van drie verheven dingen, maar van de 

liefde ’t meest”. Bezwaar: na de jongste dag zal het onvolkomene vervangen worden door het volkomene 

(dus dan is er geen lied meer van geloof en hoop, want geloof en hoop worden aanschouwen 

(vgl. Hebr. 11:1). 

Beoordeling We begrijpen het bezwaar en kunnen het op zichzelf delen. Alleen, exegetisch wordt er verschillend 

gedacht over 1 Kor.13:13 (zie F.W. Grosheide, Commentaar op het N.T., p. 350). Sommigen menen 

dat de apostel bedoelt dat geloof, hoop en liefde in het nieuwe leven blijven. Exegetisch verschil 

betekent ook ruimte voor een bepaalde berijming of een bepaald lied. 

Conclusie Bezwaren zijn begrijpelijk, maar gaan niet per se op. 

Voorstel Lied in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.12). 

Lied 114 

Bezwaren “Jeruzalem, zoals het in Gods dromen vanouds moet zijn geweest”. Bezwaar: God droomt niet, maar 

Hij heeft een eeuwig plan gemaakt. Oneerbiedig, onschriftuurlijk. Verdediging van “Gods dromen” 

met een beroep op Psalm 78:65 is niet sterk; daar wordt de Here aangeduid als een slapende en als 

een held door wijn overmand. Hier wordt zondermeer gesproken van ‘Gods dromen’. 

“... een nieuwe aarde ontstond om het geheim des levens te beseffen, niet meer in zee gegrond”. 

Bezwaar: wat bedoelt men? Staat dit in de Bijbel? 

Beoordeling Je mag aannemen dat de dichter niet wil zeggen dat God verlangende dromen had, die zoals bij 

mensen niet of deels zouden kunnen zijn uitgekomen. Maar hoever mag je in je uitdrukkingen gaan? 

Wij vinden het wel erg onbeschermd gezegd. 

‘Het geheim des levens’: de gedachte zal wel zijn dat je bij de nieuwe aarde goed ziet dat alles 

bestaat door God alleen, niet meer zoals de oude aarde ‘op de zeeën gegrond’ (Psalm 24:2). 

Wij vinden dat een vreemde, associatieve gedachtegang, of moet dit exegese heten van Openb. 21:1c 

(“En de zee was niet meer”)? 

Er staan wel mooie dingen in dit lied, maar de zwakke elementen blijven pijn doen. 

Voorstel Bezwaren toegewezen; lied niet in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.13). 

Lied 147 

Bezwaren “Hij daalt uit ’s vaders schoot terneer...” en “Hij wordt een knecht en ik een heer...”. 

Bezwaar: onbijbelse beelden. 



Beoordeling Is onjuiste kritiek. ‘Vaders schoot’ zie Joh.1:18 in de Statenvertaling, waar letterlijk staat dat de 

Zoon in de schoot des Vaders is. Zie J.R. Wiskerke, Léven tussen sterven en opstanding, 

p. 61, 62. 

‘Knecht’ en ‘heer’: niet letterlijk bijbels, maar een schriftuurlijke gedachte, zie Fil.2:7, 2 Kor.8:9, 

enz. Dit thema en andere thema’s uit dit lied zijn zeer bekend uit de reformatorische prediking van 

Luther en Calvijn. 


Lied 148 

Bezwaren “En draagt der wereld zonden, om onzentwil in schamelheid, zeer arm in hooi en krib geleid, in 

doeken teer gewonden.” Bezwaar: het dragen van de zonden komt aan het kruis. 

Beoordeling De gedachte, door het gezang vertolkt, vind je terug in Heid. Cat. 36 (en 37). 

Voorstel Bezwaren afgewezen; in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.3 en 5.8). 

Lied 264 

Bezwaren In dit lied wordt een aanduiding van de HERE en/of Christus gemist. De stad wordt bezongen, niet de 

koning van de stad. Dat kennen we natuurlijk ook van de psalmen, maar komt die lof daar niet op 

omdat Jeruzalem de stad van de verzoening is? Dat wordt hier gemist. De betekenis van de stad lijkt 

vooral politiek gericht. Het is vaag, verwarrend, mystiek. De mens wil loskomen van het aardse om 

daar te zijn waar de engelen zijn. 

Beoordeling De bezwaren zijn wellicht te weerleggen, maar het gevoel blijft dat we met een vreemd lied van doen 

hebben, dat niet goed wil aansluiten op onze gereformeerde geloofsbeleving. Het is jammer van de 

fraaie melodie, maar we zouden willen voorstellen dit lied af te keuren. 

Afgezien van de mystieke inslag van het lied en het ontbreken van het werkelijke doel van ons 

verlangen, kun je je ook afvragen, welk hedendaags gereformeerd kerklid bereid is op deze wondere 

wijze op te stijgen. 

Voorstel Bezwaren toegewezen; lied niet in tweede lezing vrijgeven. (Zie ook onder algemeen). 

Lied 290 

Bezwaren “Maar ach de stervelingen staan hier huiverend terzij en durven niet op weg te gaan het duister niet 

voorbij.” Bezwaar: waar vind je deze gedachte in de Bijbel; bovendien: durven stervelingen niet, of 

willen ze niet (geloof of ongeloof)? 

Beoordeling Je kùnt deze zin bijbels duiden, bijv.: zoals Israël Kanaän niet binnen durfde te gaan, zo gaat het vandaag 

nog ten aanzien van het hemels Kanaän. Twijfel verhindert overgave in geloof. Maar ’t vergt 

wel een verhaal erbij. 

Daarnaast is er nog een aantal zinnen dat om uitleg vraagt: couplet 2, 3 en 6. Worden bovendien de 

situatie van het leven na het sterven èn de nieuwe wereld straks voldoende onderscheiden? 

Voorstel Bezwaren toegewezen; lied niet in tweede lezing vrijgeven. (Zie ook onder algemeen). 

Lied 341 

Bezwaren Twijfelachtige dichterlijke vrijheid in couplet 1. Dichterlijke symbooltaal die de waarheid versluiert. 

Couplet 2 vraagt van de mens te veel. Couplet 3 is heel iets anders dan ‘wie meent te staan, zie toe 

dat hij niet valle’. Het woord van de ik-persoon moet het ultieme woord van God benaderen, 

waargemaakt worden (taaltheologische boodschap van Den Besten). 



Beoordeling 1. Wat er twijfelachtig aan is, wordt onvoldoende/niet vanuit de Schrift aangetoond. In dit lied wordt 

uitgesproken, dat God zijn woord waar maakt (uw woord is daad, o Vader). Het blijft bij de Here niet 

bij woorden. De sprekende God doet wonderen: brood uit de hemel, de geboorte van de mens Jezus 

Christus. 

2. Niet waar: het is een gebed. Nu ik mijn ja-woord (belijdenis?) gegeven heb, vraag ik U of U wilt 

geven dat ik het waarmaak. God moet zijn genade door mij zichtbaar maken. Hier wordt gevraagd 

wat God beloofd heeft te geven! (Joh. 15:1-8 en Filip. 2:12-15). 

3. Dat klopt, maar het is daarom niet minder waar. ‘Wie meent te staan’ heeft een ondertoon van 

kritiek: wie denkt sterk te zijn, wie op zichzelf vertrouwt enz. Maar hier wordt in lied 341 gebeden 

voor hen die geloven, die hun (ant)woord aan God gegeven hebben, dat ze niet vallen. Wat een 

belangrijk gebed voor jonge en oudere belijdende leden: Here, houd ons staande. Maakt U ons trouw 

en echt. Dat is volkomen in overeenstemming met de Schrift: trouw blijven aan je belofte aan God en 

echt: geen schijnheilig christen of hypocriet-gelovige. Ook de uitleg van het ‘Onze Vader’ in de H.C. 

52 onderstreept dit: 'wil ons toch staande houden en sterken door de kracht van uw heilige Geest,...’. 

4. Niet mijn woord gelijk aan dat van God. Maar wel mijn woord aan God in zijn kracht waarmaken. 

Niet alleen woorden, maar ook daden. Denk aan Jakobus: geen dood geloof (Jak. 2:14-26). Ook de 

apostel Paulus (Rom. 6:12-14, Ef. 6:10-20) spreekt onbekommerd in actieve werkwoordsvormen: dat 

kan, wanneer je rust in Gods initiatief en genade. Zo begint dit lied ook: Gij hebt uw woord gegeven 

nog voor ik U iets vroeg. Maar laat mijn antwoord dan trouw en echt zijn. Dan wordt Gods genade in 

mijn leven zichtbaar. 

Voorstel Bezwaren afwijzen, omdat voldoende vanuit de heilige Schrift kan worden aangetoond, dat dit lied 

schriftuurlijk is gefundeerd, en het lied in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 382 

Bezwaren “Geef dat geen slaap de geest omhult, dat enkel slape vrees en schuld...” 

Bezwaar: waar vind je deze gedachte in de Bijbel? 

Beoordeling De bedoeling van de versregel is: wilt U geven dat mijn geest helder en zuiver blijft, als ik ga slapen. 

Een bekende gedachte uit de christelijke traditie. Niet alleen bij Ambrosius, maar bijv. ook in 

meditaties van A. Kuyper. Denk ook aan de Avondzang uit ons vroegere kerkboek (Gez.9:3): “Verkwik 

ons door een zoete rust, om goed te doen met nieuwe lust; dat onze slaap gematigd zij, ja zelfs 

uw naam tot eer gedij’.” In ons huidige kerkboek is dit couplet uit de avondzang vervallen. Onzes 

inziens is deze versregel op zichzelf bijbels. 

Voorstel Bezwaren afgewezen; lied in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder algemeen). 

Lied 457 

Bezwaren “Gij gehuld in duister..” Bezwaar: de Bijbel spreekt zo niet over de HERE; God is licht (1 Joh.1). 

Beoordeling Met het ingebrachte bezwaar is niet alles gezegd. Denk aan psalm 97:2: ”Rondom Hem zijn wolken 

en donkerheid..” (zie ook psalm 18:12 en concordantie op ‘donkerheid’). Deze versregel kan dus zo 

wel. 


Lied 459 

Bezwaren “Naar de kust waar God ons wacht..” Bezwaar: niet God wacht op ons, maar wij wachten op God. 

Beoordeling Bezwaar is onjuist. “Waar God ons wacht” betekent niet: waar God óp ons wacht, maar: waar God 

zal zijn. Denk aan de uitdrukking: dat staat ons te wachten. Zie ook eerder in het lied: “als ons God 

ontvangen zal”. 

Overigens vragen we ons af, of je niet eens een keer zou kunnen zeggen of zingen dat God óp ons 

wacht. Hij is onze Vader in de hemel. Denk aan Luc. 15:20. 




5.12 Bij de berijming van Schriftgedeelten zijn passages weggelaten 

Lied 20 

Bezwaren Het voornaamste bezwaar tegen dit lied is, dat er gezegd wordt dat de Here altijd staat aan de kant 

van hen die onrecht lijden (couplet 4 r.1 en 2). Niet alles wat in psalm 146 staat, wordt berijmd en dit 

wordt als onschriftuurlijk bestempeld. 

Beoordeling Wie deze regels leest in samenhang met de regels 3 en 4, zet de dingen in de juiste kaders. De Here 

staat niet zo maar aan de kant van wie onrecht lijden, maar aan de kant van wie ‘aan Hem zich 

houden’. 


Lied 21 

Bezwaren Te veel dichterlijke vrijheden. Vooral bezwaar tegen vers 4: Hem is gehoorzaam wat Hij schiep; vers 

5 zou de sfeer van de bevrijdingstheologie ademen. 

Beoordeling Wie de zeven verzen van dit lied in de onderlinge samenhang beoordeelt, zal de bezwaren tegen de 

verzen 4 en 5 niet delen. Dat er sprake is van enige dichterlijke vrijheid als je dit lied legt naast 

psalm 146, is waar, maar is niet te veroordelen. 


Lied 26 

Bezwaren Afwijkingen van de tekst van Jes. 9 en weglatingen (‘vrije parafrase’, ‘zeer vrije bewerking’) en 

ouderwets door taalgebruik. Bepaalde schriftuurlijke gedachten ontbreken. 

Beoordeling Vrijheid ten opzichte van Jes. 9 is wel geoorloofd, want het is een lied “naar Jes. 9”. 

Ouderwets taalgebruik valt buiten de criteria gesteld door de Generale Synode Berkel en Rodenrijs 

1996. De criteria voor selectie zijn sinds de Generale Synode Hattem 1972 gewijzigd en de eerder 

geldende kunnen dus niet meer dienen om een lied af te wijzen. 

In één lied kunnen noch hoeven alle gedachten van de Schrift verwoord te worden. 


Lied 34 

Bezwaren Israël staat centraal in plaats van de lof op de Here. Ook hier weer de alverzoening. 

Beoordeling Bij de bezwaren wordt er geen rekening mee gehouden dat de dichter (met dichterlijke vrijheden) 

berijmt t/m vers 10. Vers 11 en 12 blijven buiten beeld. Bij de bezwaren wordt te weinig gelet op de 

onderlinge verbanden. 


Lied 39 

Bezwaren Er wordt tekort gedaan aan de inhoud van Joël 2. Vooral het element van de verkiezing en de verwerping 

komt niet in beeld. 

Beoordeling Ook hier geldt de onderlinge samenhang van de verschillende coupletten. Wie daarop let, 

concludeert dat de ingebrachte bezwaren niet terecht zijn. De tekst van Joël 2 wordt goed gevolgd. 


Lied 63 

Bezwaren De verwijzing naar de dwaze maagden ontbreekt; dat betekent: geen afwijzing van hen die niet klaar 

waren. De ernst van Christus boodschap’: waakt dan.... komt niet uit de verf. 

Beoordeling Het bezwaar dat hout snijdt, is dat een aantal coupletten uit de oorspronkelijke Duitse tekst 

ontbreekt. Uit de bezwaarschriften blijkt dat dit essentiële onderdelen zijn. Op grond vooral van dit 

laatste, waardoor de doorgaande lijn in het lied ontbreekt, de bezwaren toewijzen en het lied 

schrappen. 




Lied 78 

Bezwaren Grootste bezwaar is het ouderwetse taalgebruik in dit lied. Verder lijkt het net alsof wij naar de Here 

komen: Hij komt door de Heilige Geest tot ons. Er wordt onvoldoende recht gedaan aan Johannes 15. 

De werkelijkheid van het oordeel wordt verzwegen. 

Beoordeling Ook in dit lied gaat het om de onderlinge samenhang. Het is waar dat bepaalde elementen uit 

Johannes 15 niet expliciet genoemd worden, maar deze zijn wel impliciet aanwezig: Christus als de 

Wijnstok, ik kan mijzelf geen wasdom geven, Uw kracht moet in mij overvloeien etc. Wat het 

oordeel betreft valt te wijzen op vs.1: ‘of ’k ben een wis bederf gewijd’ in combinatie met vs.2: de 

rank die u ontvalt, verdort. 


Lied 87 

Bezwaren Weglaten van Schriftpassages. Verbondsautomatisme. 

Beoordeling Ook in dit lied is sprake van dichterlijke vrijheid. De elementen die in Romeinen 6 genoemd worden, 

komen echter wel aan de orde, soms expliciet, maar vaak ook impliciet. Het is niet waar dat er in het 

lied sprake is van een soort verbondsautomatisme; zie vooral de coupletten 3 ‘nieuwe mensen’ en 5 

‘nieuw te leven’. 

Vers 5 geeft verder duidelijk aan dat er geen sprake is van aardse vrede: Die met Christus leven, 

zullen vrede hebben nu en na dezen. 


Lied 92 

Bezwaren De bezwaren tegen lied 92 richten zich op het weglaten van elementen uit 1 Kor.13 en op beelden die 

niet terug te vinden zijn in de tekst van de Bijbel. In dit verband gaat het vooral over vers 6 de regels 

5 e.v. 

Beoordeling De bezwaren zijn niet terecht. De dichterlijke vrijheid overschrijdt hier geen grenzen. Het slot van 

lied 92 geeft in samengebalde vorm alles aan wat er op het bruiloftsfeest gezongen wordt. 


Lied 95 

Bezwaren Wijkt af van Ef. 3:14-21, bovendien vaag en raadselachtig in couplet 1 regel 7, 8 en couplet 4; buiten 

de realiteit; dit Schriftgedeelte is niet bedoeld om te zingen behalve dan vs. 20, 21 van Ef. 3; we 

kunnen de maten van Gods liefde niet afmeten, tegen couplet 2 roept onduidelijkheden op en leidt tot 

uiteenlopende interpretaties. 

Beoordeling Het is een lied naar Ef. 3:14-21. Dat Gods liefde de grondslag van ons leven is, is niet onduidelijk te 

noemen. Coupl. 4 staat niet in het Liedboek. Dat Gods heil altijd mateloos is, wordt in dit lied niet 

ontkend. Het lied vergt wel enig nadenken, maar de bezwaarden tonen niet aan dat dit lied geen 

volwaardig poëtisch product is (zie criteria Generale Synode Berkel en Rodenrijs 1996, art. 64 

besluit 3). Of een gedeelte van de Schrift al of niet gegeven is om te worden gezongen, bepaalt niet 

of het op muziek gezet kan worden, vgl. bijv. de decaloog en het ‘Onze Vader’. In één lied kunnen 

noch hoeven alle gedachten van de Schrift verwoord te worden. 


Lied 96 

Bezwaren Afwijkingen ten opzichte van Ef .6 en fouten in de bewoordingen. Bepaalde schriftuurlijke 

gedachten ontbreken. 

Beoordeling De ‘afwijkingen’ in de coupletten vallen weg bij lezing van het lied in zijn geheel. Het is geen 

berijming van Ef. 6, maar een vrije bewerking ervan (naar Ef. 6:10-18). In één lied kunnen noch 

hoeven alle gedachten van de Schrift verwoord te worden. 




Lied 107 

Bezwaren In dit lied worden belangrijke elementen uit de Bijbeltekst – en de omgeving van de tekst – weggelaten, 

waardoor afbreuk gedaan wordt aan de boodschap van God. 

Beoordeling Dat belangrijke elementen zijn weggelaten, is niet overtuigend door de bezwaarden aangetoond. Je 

moet in dat opzicht de berijming niet willen overvragen, zoals al door deputaten (Acta Generale 

Synode Leusden 1999, pag. 578) is opgemerkt. Wel moet worden toegestemd dat de berijming 

vlakker is dan de sterk appellerende Bijbeltekst. Het lied als zodanig is niet onschriftuurlijk en de 

bezwaren kunnen worden afgewezen. 


Lied 110 

Bezwaren Het lied voegt niets toe aan onze psalmen en gezangen; toevoegingen aan de bijbeltekst; couplet 4 is 

in strijd met Joh. 5:22; het lied doet tekort aan Gods almacht; bepaalde schriftuurlijke gedachten ontbreken. 

Beoordeling Het is niet onjuist te zingen dat God het oordeel geeft aan de Mensenzoon, met het oog op het laatste 

oordeel. Het lied beoogt niet over Gods almacht te zingen en is een bewerking naar Openb. 5:12. 

Een nieuw lied hoeft geen nieuwe stof te bevatten. Je kunt op diverse manieren over hetzelfde onderwerp 

zingen. In één lied kunnen noch hoeven alle gedachten van de Schrift verwoord te worden. 

Voorstel Bezwaren af te wijzen; lied in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 113 

Bezwaren Verschillende belangrijke elementen uit de bijbeltekst worden in dit lied niet teruggevonden. Neem 

nu ‘de poel des vuurs’ uit het slot van Openbaring 20, en ‘het nieuwe Jeruzalem’ uit het begin van 

Openbaring 21. Daardoor wordt afbreuk gedaan aan de boodschap van God. 

Beoordeling Hoewel het lied dichterlijk fraai is, zijn de bezwaren onoverkomelijk. Opvallend is ook het grote 

aantal bezwaarden tegen dit lied. We stellen voor dit lied te verwijderen. 


Lied 262 

Bezwaren De gelijkenis van de wijze en dwaze maagden is onterecht en verwarrend geactualiseerd. Zo kan dit 

lied tot valse gerustheid leiden: wacht maar tot vijf voor twaalf; exegetisch zwak, mixture van de 

gelijkenis en Jes. 21. Couplet 3 regel 4, 5 in strijd met Openb. 21:21. Bepaalde schriftuurlijke 

gedachten ontbreken. 

Beoordeling Het is geen Schriftberijming, maar een verwerking van diverse Schriftgedeelten. Het taalgebruik is 

ouderwets, maar de bezwaarden tonen niet aan dat dit lied geen volwaardig poëtisch product is (zie 

criteria Generale Synode Berkel en Rodenrijs 1996, art 64 besluit 3). Overigens: in één lied kunnen 

noch hoeven alle gedachten van de Schrift verwoord te worden. 


Lied 397 

Bezwaren Kritiek op taalgebruik. Is geen waardevolle aanvulling op de psalmen. Er is geen sprake van smeken 

om genade. Kan niet in de schaduw staan van psalm 90, voegt niets toe. 

Beoordeling Misschien zijn de bezwaren terecht, maar bezwaarden tonen niet aan dat er overwegende schriftuurlijke 

bezwaren tegen dit lied zijn. 



5.13 Mystieke taal of vreemde poëzie 


Lied 6 

Bezwaren Dit lied is door de Generale Synode Hattem 1972 afgewezen, omdat het geen berijming is van het 

Schriftgedeelte. Het refrein is niet in overeenstemming met de tekst. Het gaat meer over de 

verdelging van de wapens dan over de verdelging van de opstandigen tegen God. De antithese is 

verdwenen. 

Beoordeling De eerstgenoemde bezwaren snijden hout. Het bezwaar dat dit gezang riekt naar de alverzoening, is 

ongegrond: de coupletten 4 en 5 in samenhang gelezen wijzen er nadrukkelijk op dat het gaat over 

het volk ‘dat zich tot u bekeert’. Toch zijn de bezwaren tegen dit lied dusdanig, dat we tot afwijzing 

moeten komen. 

Voorstel Niet in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.1, 5.7 en 5.11). 

Lied 106 

Bezwaren De bezwaren richten zich tegen couplet 2, tegen de woorden vrank en vrij in couplet 3 en dat de 

liefde alle ongerechtigheden bedekt (vs.1), in de tekst staat tal van zonden. 

Beoordeling Het bezwaar in couplet 2 is een interpretatiekwestie: welke betekenis ken je toe aan ‘waarmaken’? In 

‘vrank en vrij’ ligt opgesloten dat daaronder alle spreken valt; misschien is bij de dichter sprake van 

enige rijmdwang. Dat de liefde ‘alle ongerechtigheden’ bedekt, is een toespeling op 1 Kor. 13. 


Lied 114 

Bezwaren De meeste bezwaren richten zich tegen ‘Gods dromen’ in vs 1. De uitleg van deputaten (Acta GS 

Leusden pag. 579) is op dit punt niet overtuigend. 

Beoordeling Dit bezwaar zou begrijpelijk zijn, als ‘dromen’ hier de betekenis heeft van ‘denken aan een onbereikbaar 

ideaal’. Maar ‘dromen’ kan volgens Van Dale ook betekenen ‘zich als werkelijk voorstellen’ en 

dan is de gedachte dat God vanouds Jeruzalem heeft gedroomd, niet onschriftuurlijk. Integendeel: 

hoe dikwijls wordt het toekomstige Jeruzalem geschetst door de oude profeten. Beeldend wordt ons 

de stad van God voorgesteld. Om één voorbeeld te noemen: Jesaja 33:20-24. De profeten zien wat 

God zich vanouds van zijn stad heeft voorgesteld. Het bezwaar wordt afgewezen. 


Lied 119 

Bezwaren De bezwaarden vinden dit lied rooms, magisch, universalitisch, al te hoog poëtisch. 

Beoordeling Vooral het eerste bezwaar is begrijpelijk. De uitdrukking ‘in brood en wijn’ herinnert aan de rooms 

transsubstantiatieleer, die door de gereformeerde leer altijd met kracht is afgewezen (HC Zondag 29 

en 30). Laat de synode dit lied afkeuren. 

Voorstel Niet in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.2 en 5.11). 

Lied 122 

Bezwaren Als belangrijkste bezwaar wordt aangevoerd, dat dit lied een heilsfeit uit het verleden wil doen 

herbeleven. Onschriftuurlijke elementen: ‘de wereld wacht’,‘uw kamer klein’, ‘zoals een held’, ‘uw 

blinkende kribbe’. 

Beoordeling Deputaten hebben (Acta GS Leusden 1999, pag. 562v.) het actualiseren van heilsfeiten voldoende 

weerlegd. 

De overige bezwaren – ‘de wereld wacht’,‘uw kamer klein’, ‘zoals een held’, ‘uw blinkende kribbe’ 

– overvragen de berijming. Deze aangevochten tekstelementen zijn niet onschriftuurlijk, zeker niet 

als ze worden begrepen in het licht van de boodschap van heel de Schrift. De Heiland kwam in een 

wereld die naar verlossing verlangt (Romeinen 8:18vv) als een klein kind, wordt ons door 

Openbaring 12:5 (zie ook Jesaja 9:5) voorgesteld als een held, die als wieg een schamele voederbak 

kreeg, waarvan evenwel de schitterende boodschap afstraalt (Openbaring 22:16). De bezwaren tegen 

dit zeer oude kerklied worden afgewezen. 




Lied 221 

Bezwaren Er is sprake van een onschriftuurlijke gedachte over de kruisdood van Christus. Ook de opmerking in 

couplet 3 ‘ knielen voor uw dankaltaar’ is niet schriftuurlijk. Ouderwets taalgebruik. 

Beoordeling In de context en gezongen in een gereformeerde kerkdienst vallen deze bezwaren weg. Er wordt – 

schriftuurlijk – gesproken over ‘Eersteling’ , ‘verslagen van de hel’, ‘uit ons zondegraf treden’ en 

‘met Christus sterven’. Bezwaren afwijzen. 


Lied 234 

Bezwaren In dit lied wordt een verwijzing naar het pinksterfeest gemist. Christus woont door de Heilige Geest 

bij ons. Het beeld in regel 3 tot 6 is niet bijbels. 

Beoordeling Het gaat er niet om wat er niet staat, maar om wat er staat. Wat in lied 234 staat, is verantwoord. 

Bezwaren afwijzen. 


Lied 252 

Bezwaren Couplet 1 regel 2: vruchten groeien niet aan de Geest, maar het zijn vruchten door de Geest. Couplet 

4 regel 1 en 2 te weinig zeggingskracht. Regel 7 en 8 geven een onjuist beeld. De beeldspraak suggereert 

een paradijs op aarde. 

Beoordeling In de onderlinge verbanden vallen deze bezwaren weg. 


Lied 341 

Bezwaren 1. Er is bezwaar gemaakt tegen de dichterlijke symbooltaal in vers 1, die de waarheid versluiert 

(“Uw woord is daad, o Vader, werd brood in de woestijn”). 

2. Couplet 2 vraagt van de mens te veel, namelijk ‘dat ik daarvoor instaan mag’. 

Beoordeling 1. Deze symbooltaal geeft goed weer, wat God door Zijn Woord vermag (om het eens ouderwets uit 

te drukken). 

2. Dit soort kritiek is hyperkritiek: het is juist een gebed. 


Lied 387 

Bezwaren Men vindt dit lied vrij vlak. Een verarming ten opzichte van Gezang 39. Het benadrukt al te zeer de 

angst. Het voedt het bijgeloof als het gaat over de boze geesten in de nacht. En is vers 3 niet ‘telderiaans’ 

als het spreekt van sterven, het graf en de opstanding? Er wordt niet gesproken van een 

hemelse tussentoestand. 

Beoordeling Als iets niet wordt genoemd, wil dat nog niet zijn ontkend. En, de symboliek van dit lied is niet 

onschriftuurlijk. Duisternis en boze geesten horen bij elkaar, zie onder meer Efeziërs 6:12. En ook: 

als het gaat over angst, waarom zou dat niet benoemd mogen worden? Ook gezang 39 spreekt van 

een bange tijd en zielsverzoeking. 

Voorstel Bezwaren moeten worden afgewezen; lied in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 392 

Bezwaren De taal is niet hedendaags, bijv. ‘der hulpelozen hulp’ en ‘Gij, ge’. 

De oorspronkelijke versie spreekt en belijdt veel duidelijker, krachtiger en stelliger de Schriften na. 

Dus niet opnemen, maar omzien naar een betere herdichting. 

De nacht is ook hier beeld van de dood, wat wel past bij de mystiek, maar het is totaal iets anders dan 

Lucas over de Opgestane Heer-over-de -dood openbaart. Zo spreekt dit lied niet over ‘de enige troost 

in leven en sterven’. 



Beoordeling Niet is aangetoond dat dit lied onschriftuurlijke elementen bevat. In dit lied wordt ons duidelijk gemaakt 

dat in de ouderdom ons alles ontvalt . ‘Alles verdoft’ (Pred. 11 en 12). ‘Maar de prikkel van 

de dood is weg’: 1 Kor. 15. De enige troost is echter het eigendom van de Here Jezus te zijn: ‘Want 

bij mij is de Heer’; ‘mij is de Heer nabij’; ‘Uw genade is mijn enig licht in nacht en duisternis’. 

Dit lied vormt een mooie aanvulling op Gezang 39; daarbij een vergelijking te maken met avond en 

ouderdom. 


Lied 397 

Bezwaren Dit lied kan niet in de schaduw staan van psalm 90, het voegt niets toe. Integendeel, elementaire 

onderdelen van psalm 90 worden hier gemist: de oorzaak van alle ellende: onze zonde en Gods toorn 

daarover. Ook het smeken om genade wordt gemist. 

Beoordeling Wat wordt gemist, kan worden betreurd, en het moet gezegd: in vergelijking met de psalm is dit een 

oppervlakkig lied, maar is wat er wel staat, heus onschriftuurlijk? Dat is niet aangetoond. 

Voorstel De bezwaren kunnen worden afgewezen. 

5.14 Algemeen 

Lied 169 

Bezwaren Voornaamste bezwaar is, dat de tegenstelling ‘licht en duister’ barthiaans is bedoeld. 

Beoordeling Het lied zelf dwingt niet in de richting om zo te denken. Het beeld als zodanig is niet 

onschriftuurlijk. 

Voorstel Bezwaren kunnen worden afgewezen; lied in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 201 

Bezwaren Oosterse mystiek zou met dit lied worden bezongen. 

Beoordeling Het moet gezegd: de tekst is niet in alle opzichten direct duidelijk. Maar is het lied onschriftuurlijk? 

Sommigen zeggen dat zinnen als ‘de volken zijn verblijd’ en ‘de aarde is verblijd’ onjuist zijn. Toch 

lijken deze zinnen goed te passen in het licht van het heil dat hier wordt bezongen. Het doet denken 

aan psalm 96, 97 en 98, waar heel de aarde wordt opgeroepen om voor God – wiens heil u ziet! – te 

juichen. Het wordt elders ook wel explicieter gezegd. In psalm 86: 9 staat dat alle volken God zullen 

eren. 


Lied 207 

Bezwaren De Schrift kent geen drie Maria’s zoals die in couplet 2 worden aangesproken. Het is een soort 

middeleeuwse ballade voor een troubadour op een marktplein en dus niet voor een kerkdienst. 

Bovendien suggereert couplet 1 dat Christus jaarlijks opstaat; geen kerklied! Het halleluja past niet 

bij bijv. couplet 2, 3, 4, 7; taal ouderwets. 

Beoordeling Het lied sluit naar vorm en inhoud niet aan bij het lied uit de Schrift (criteria Generale Synode Berkel 

en Rodenrijs 1996, art. 64 besluit 3). Het is geen volwaardig poëtisch product. Terecht wordt 

getwijfeld aan het feit van de drie Maria’s. 

In één lied kunnen noch hoeven overigens alle gedachten van de Schrift verwoord te worden. 

Voorstel Bezwaar gedeeltelijk toe te stemmen en het lied niet in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 208 

Bezwaren Onlogisch, verouderd, ‘zoetig’, speculatief taalgebruik in o.a. couplet 2, 8, 16. ‘Een musical’. 

Misplaatst en overtollig (76 keer) gebruik van het woord halleluja. Het lied stimuleert beurtzang, 

terwijl kerkzang gemeentezang is. Piëtistisch. 



Beoordeling Het lied sluit naar vorm en inhoud niet aan bij het lied uit de Schrift (criteria Generale Synode Berkel 

en Rodenrijs 1996, art. 64 besluit 3). Het is geen volwaardig poëtisch product. 

Overigens: in één lied kunnen noch hoeven alle gedachten van de Schrift verwoord te worden. 

Voorstel Bezwaren gedeeltelijk toe te stemmen en het lied niet in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 213 

Bezwaren Niet in overeenstemming met de Schrift, speculatief; misplaatst gebruik van het woord halleluja; taal 

is verouderd. 

Beoordeling Het taalgebruik is ouderwets, maar de bezwaarden tonen niet aan dat dit lied geen volwaardig poëtisch 

product is (zie criteria Generale Synode Berkel en Rodenrijs 1996, art 64 besluit 3). De verklaring 

van de Schrift die in het lied geboden wordt, behoeft niet onaannemelijk te zijn (zie Matt. 28:2 

vv; Joh. 20:11). Couplet 4 geeft een sterke uitdrukking voor de overwinning op de dood (vgl. toelichting 

van deputaten): de dood is nu overwónnen. Voor verpersoonlijking van de dood zie o.a. 1 

Kor. 15. Overigens: in één lied kunnen noch hoeven alle gedachten van de Schrift verwoord te 

worden. 


Lied 215 

Bezwaren Versimpeling van het Paasfeit en beperking van de redenen van de lof op Christus. 

Beoordeling In één lied is niet alles te zeggen, daarom kan altijd op omissies gewezen worden. Dat maakt het lied 

nog niet onaanvaardbaar. 


Lied 264 

Bezwaren Wat is de functie van het bijbelgedeelte onder dit lied? Jeruzalem wordt bezongen, niet koning 

Christus. Woorden als tirannie en vrijheid hebben een politieke lading. Te veel gericht op de 

toekomst, te weinig op het heden. Onschriftuurlijke verheerlijking van Jeruzalem, zonder dat de Here 

ook maar een keer wordt genoemd. 

Beoordeling Er zitten te veel onduidelijkheden in dit lied en er zijn te veel bedenkingen tegen dit lied die hout 

snijden. 

Voorstel Bezwaren toewijzen; lied niet in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.11). 

Lied 270 

Bezwaren Angst voor de dood is niet schriftuurlijk; de dood is niet een ondoordringbare nacht. 

Vs. 3 rg. 5: onze dood is niet gelijk aan Christus’ dood. Ouderwetse en vreemde taal. 

Een “ik-lied”, aards gebonden, geheel anders dan zondag 48 HC. 

Roept misverstanden op en is polyinterpretabel, past niet in een gereformeerd kerkboek. 

Beoordeling Het taalgebruik is ouderwets en soms vaag, maar de bezwaarden tonen niet aan dat dit lied geen 

volwaardig poëtisch product is (zie criteria Generale Synode Berkel en Rodenrijs 1996, art 64 besluit 

3). Overigens: in één lied kunnen noch hoeven alle gedachten van de Schrift verwoord te worden. 


Lied 290 

Bezwaren Onduidelijkheid over de functie van de tekst onder het lied. Onschriftuurlijke beeldspraak. Doodsrivier. 

Sombere kijk op de aarde. Het eeuwige leven mag nu al beginnen. Inhoud te eenzijdig op de 

hemel gericht. Kanaän en de nieuwe hemel worden door elkaar gebruikt. De tegenwoordige tijd. Het 

sterven wordt vreemd onder woorden gebracht. Christus wordt nergens genoemd. Er zijn betere 

liederen over de wederkomst. Angst voor de dood, twijfel. Slingeren tussen hoop en vrees. 

Beoordeling De bezwaren zijn van dien aard dat wij voorstellen de bezwaren toe te wijzen. 




Lied 293 

Bezwaren Couplet 3 innerlijk tegenstrijdig, want ‘vertrouwen’ vraagt open oog naar de Schrift; principieel 

twijfelachtig of onschriftuurlijk; zet pastoraal op het verkeerde been en onbegrijpelijk: couplet 1 

regel 5; couplet 2 regel 5; ouderwets taalgebruik; de toekomst is voor ons geen ‘onbekend land’. 

Beoordeling Het taalgebruik is niet overal eenvoudig en ook wel archaïsch, maar niet aantoonbaar 

onschriftuurlijk. Het lied verwoordt het geloven meer dan het geloof, maar dat kan pastoraal zeer 

gepast zijn. De bezwaarden tonen niet aan dat dit lied geen volwaardig poëtisch product is (zie 

criteria Berkel en Rodenrijs 1996, art 64 besluit 3). Overigens: in één lied kunnen noch hoeven alle 

gedachten van de Schrift verwoord te worden. 


Lied 296 

Bezwaren Gezien tegen de achtergrond van de theologie van de Landvolkdichters is het lied verwerpelijk. Bepaalde 

schriftuurlijke gedachten ontbreken. 

Beoordeling Het lied is op zichzelf niet aantoonbaar in strijd met de Schrift. Ook bezwaarden zelf geven aan dat 

de bezwaren niet zwaar genoeg wegen om het lied af te voeren. In één lied kunnen noch hoeven 

verder alle gedachten van de Schrift verwoord te worden. 


Lied 320 

Bezwaren Onduidelijkheden in de tekst, een nauwelijks bruikbaar lied. De beelden zijn wel symbolisch te 

duiden, maar behoren tot het eigen gedachtegoed van de dichter. 

Beoordeling Het geheel van het lied is duidelijk en bevat vele schriftuurlijke gegevens: de bouw van de kerk, 

inschakeling van oud en jong, het gaat om een geestelijk gebouw, niet een stenen, de gaven van de 

Geest etc. Bezwaren afwijzen. 

Voorstel Bezwaren afwijzen; in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.5). 

Lied 367 

Bezwaren Een lied met weinig zeggingskracht. Dit lied is geen verrijking van wat we al hebben. Psalm 121 is 

bijv. beduidend sterker. 

Het ja-woord heeft voor de HERE de kracht van een eed. Alles hangt in het huwelijk af van de trouw 

aan deze eed. Dit wordt in het lied ontkracht. 

Beoordeling De gemeente bemoedigt het bruidspaar door hun de zegen van God toe te zingen en hen op te roepen 

die aan te nemen. Bij een onbekende toekomst kun je op God vertrouwen: de toekomst loopt met 

Hem niet dood, maar God doet de toekomst open. De kracht zit hem niet in mensen: ‘een menselijk 

feilbaar woord’. Mensen beloven vaak gemakkelijk op hun trouwdag, maar kunnen hun woord ook 

zo maar weer breken! Dit woord behoudt alleen zijn kracht in de weg van geloof: dat in couplet 

1genoemde vertrouwen op God. Als huwelijkslied is dit lied bijbels verantwoord. 


Lied 374 

Bezwaren Dit lied voegt niets toe aan het Psalmboek. De tekst is vlak en weinig zeggend, neigend naar de mens 

centraal stellen. Zelfgenoegzaamheid. Verwondering van een kind van de Here vindt men in dit lied 

niet terug. 

Bezwaar tegen ‘Laat ons de hemel dankbaar zijn’. Ongepast om de Here niet te noemen. 

Beoordeling God krijgt een grote plaats in dit lied. We verwonderen ons juist in dit lied als kinderen tegenover die 

machtige God. Tegelijk belijden we onze diepe afhankelijkheid van Hem. We bidden daarom ook om 

Zijn bijstand (‘toeverlaat’; ‘sla op ons acht’; ‘verlicht ons woord en onze daad’). Die afhankelijkheid 

komen we ook tegen in: ’s nachts; tegenover de kwade machten; op al onze wegen; in ons werk. 

Conclusie: een mooie aanvulling van onze liederenschat. 




Lied 382 

Bezwaren Men vindt dit lied vaag met mystieke elementen. Neem de strijd tussen dag en nacht. En de onduidelijkheid 

is strijdig met de helderheid van de Bijbel. Moet ons schuldgevoel slapen (zie vers 6)? 

Schuld moeten we ons juist bewust zijn. Ook de vergelijking van het geloof (vers 7) met een droom 

vindt men vreemd. 

Beoordeling We hebben de indruk dat de bezwaren vooral ook opkomen doordat het lied tekstueel niet makkelijk 

toegankelijk is. Ook de melodie is moeilijk. Maar de symboliek die wordt gebruikt, is heus 

Schriftuurlijk. Het lied hoopt dat we ’s nachts niet worden gehinderd door zonde en schuld. Om die 

rust mag een gelovige mens bidden voor het slapen gaan. Al vinden bezwaarden dit lied niet passend, 

het past wel in onze oude traditie. 


Lied 403 

Bezwaren Lied is geschreven vanuit een ‘eigen ik’-cultuur Het lijkt net of de mensen de leiding in handen 

hebben en over alle dingen beschikken. Onzuivere leer: “Wie God vertrouwt en vast op Hem bouwt, 

die zal Hij nooit verlaten”: zie 2 Tim. 2: 13 en Rom. 8:38. Lied past niet bij psalm 46 en klopt ook 

niet met zondag 10. 

Beoordeling Lied 403 kan aangemerkt worden als een schriftuurlijk lied. Daarbij verwijzen we bij couplet 1 naar 

de inhoud van psalm 25:1-3; bij couplet 2 naar Jakobus 1:12-18, Matteüs 10:30; Efez. 1:4-5; bij 

couplet 3 naar 1 Korintiërs 15; bij couplet 4 naar Psalm 86:14-17. 

Voorstel Bezwaren afwijzen, omdat voldoende uit de Heilige Schrift kan worden aangetoond dat dit lied 

schriftuurlijk is gefundeerd, en het lied in tweede lezing vrijgeven. 

Lied 442 

Bezwaren Bezwaar richt zich tegen de persoonlijke vroomheid, piëtistisch, wordt niet als kerklied gezien. Het 

vermelden van Gods eer ontbreekt, het gaat steeds om de mens. 

Beoordeling De mens heeft in dit lied wel een prominente plaats, maar hij wordt in dit lied geplaatst in de 

verticale verbanden en dat maakt het troostvol. 


Lied 448 

Bezwaren Dit lied bevat onschriftuurlijke beelden, de enige troost van zondag 1 HC ontbreekt, een vaag lied. 

Beoordeling Als totaliteit is het een mooi en schriftuurlijk lied, het gaat er niet om wat er ontbreekt, maar om wat 

er staat. En daar is niets principieels tegen in te brengen. Zie ook couplet 3 met zijn mooie belijdenis 

van Gods voorzienigheid. 


Lied 459 

Bezwaren ‘Als ons God ontvangen zal’ en ‘naar de kust waar God ons wacht’: God wacht niet op ons. ‘Zie Ik 

kom spoedig’: Lied 459 suggereert dat wij weten wanneer Christus terugkomt: ‘zo gaan we hier met 

elkaar door de nacht op weg naar huis’. 

Beoordeling Het betreft hier een kwestie van interpretatie; in het lied wordt bovenstaande in de onderlinge 

verbanden gelezen niet gezegd. 


Lied 473 

Bezwaren De bezwaren richten zich met name tegen de coupletten 6 t/m 10. Onschriftuurlijke teksten. Vooral 

het polyinterpretabele van deze teksten versterkt de gedachte van onschriftuurlijkheid. 

Beoordeling Kritiek moet toegestemd worden. Ook de onderlinge verbanden nemen deze kritiek niet weg. 

Voorstel Bezwaren toewijzen; lied niet in tweede lezing vrijgeven (zie ook onder 5.8 en 5.13). 

Voor de bezwaren tegen inperking van het appèlrecht zie men Bijlage III 12. 


Inhoudsopgave 

Inleiding 1 

1 – OVERZICHT INGEBRACHTE BEZWAREN EN REACTIES 2 

1.1 Kerkenraden 2 

1.1.1 Aantal bezwaren en reacties van kerkenraden 2 

1.1.2 Inhoud bezwaren en reacties van kerkenraden 2 

1.1.3 Aantal bezwaren van kerkenraden per lied 3 

1.2 Kerkleden 3 

1.2.1 Aantal bezwaren en reacties kerkleden 3 

1.2.2 Inhoud bezwaren en reacties van kerkleden 4 

1.2.3 Aantal bezwaren van kerkleden per lied 4 

1.3 Adhesiebetuigingen 5 

2 – HET LIEDBOEK IN DE NEDERLANDS EN CHRISTELIJKE GEREFORMEERDE KERKEN 6 

2.1 De Nederlands Gereformeerde Kerken 6 

2.1.1 Geschiedenis 6 

2.1.2 Selectie 7 

2.2 De Christelijke Gereformeerde Kerken 8 

2.2.1 Geschiedenis 8 

2.2.2 Selectie 8 

2.3 Liederen uit het Liedboek in Nederlands en Christelijke Gereformeerde Kerken 9 

3 – BEOORDELING VAN HET LIEDBOEK IN HET VERLEDEN 10 

3.1 De artikelen van K. Deddens 10 

3.2 Synoden van vroeger 17 

4 – LIEDEREN BEOORDELEN LOS VAN DE CONTEXT VAN DE DICHTER 19 

4.1 De Generale Synode Leusden 1999 19 

4.2 Uitgangspunten 20 

4.3 Het beoordelen 21 

4.4 Dichters 22 

4.5 Slot 23 

5 – TOETSING VAN DE 121 LIEDEREN 24 

5.1 Alverzoening 24 

5.2 Heilshorizontalisme 28 

5.3 Onschriftuurlijk magisch herbeleven van de heilsfeiten uit het verleden 33 

5.4 Bevrijdingstheologie 36 

5.5 Verdoezelen verkiezing/verbond/leven uit de beloften 37 

5.6 Weglaten/verdoezelen/afzwakken van de strijd van het geloof 40 

5.7 Weglaten/verdoezelen/afzwakken van zonde, verbondsontrouw, antithese 42 

5.8 Weglaten/verdoezelen/afzwakken van verzoening door voldoening 46 

5.9 Onschriftuurlijke magische elementen in de sacramenten 52 

5.10 Benamingen voor God die niet in zijn Woord te vinden zijn 53 

5.11 Dichterlijke beelden of verbanden die niet op de Schrift terug te voeren zijn 55 

5.12 Bij de berijming van Schriftgedeelten zijn passages weggelaten 59 

5.13 Mystieke taal of vreemde poëzie 62 

5.14 Algemeen 64 

Inhoudsopgave 68

acta20023 b0404 cies kerkmuziek.pdf - Kerkrecht

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?