herbestemming en restauratieplan bierbrouwerij De drie hoefijzers
herbestemming en restauratieplan bierbrouwerij De drie hoefijzers
herbestemming en restauratieplan bierbrouwerij De drie hoefijzers
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Herbestemming <strong>en</strong><br />
<strong>restauratieplan</strong><br />
Bierbrouwerij<br />
‘<strong>De</strong> <strong>drie</strong> <strong>hoefijzers</strong>’<br />
Ceresstraat 13 te Breda<br />
Eig<strong>en</strong>dom van AM won<strong>en</strong><br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011
Auteur B<strong>en</strong> Baudoin<br />
© 2011 Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong><br />
<strong>De</strong>ze studie, mei 2011, behoort onlosmakelijk bij de schadeopname <strong>en</strong> schadeanalyse<br />
van het gebouw ‘<strong>De</strong> <strong>drie</strong> <strong>hoefijzers</strong>’, van maart 2011.<br />
Alle recht<strong>en</strong> voorbehoud<strong>en</strong>. Niets uit dit rapport mag word<strong>en</strong> verveelvoudigd, opgeslag<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> geautomatiseerd gegev<strong>en</strong>sbestand, of<br />
op<strong>en</strong>baar gemaakt, in <strong>en</strong>ige vorm of op <strong>en</strong>ige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnam<strong>en</strong>, of op welke andere<br />
manier, voor doeleind<strong>en</strong> anders dan hierbov<strong>en</strong> vermeld, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
3
00<br />
Inhoud<br />
4 B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011
01 Voorwoord 4<br />
02 Herbestemming 6<br />
2.1 Algeme<strong>en</strong> 7<br />
2.2 Noordzijde 7<br />
2.3 Bestaand gebouw nieuwe context / gevels 12<br />
2.4 Functionele invulling van het gebouw 15<br />
03 Noordzijde, nieuwbouw versus hergebruik 24<br />
3.1 Begane grond 25<br />
3.2 Eerste <strong>en</strong> tweede verdieping 30<br />
04 Restauratie gebouw B, dak <strong>en</strong> gevel 34<br />
4.1 Algeme<strong>en</strong> 35<br />
4.2 Dak 36<br />
4.3 Gevel 40<br />
4.4 Kozijn<strong>en</strong> ram<strong>en</strong> deur<strong>en</strong> 44<br />
4.5 Uitbouw 51<br />
05 Interieur begane grond gebouw B 52<br />
06 Bronvermelding 58<br />
07 Colofon 60<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
5
01<br />
Voorwoord<br />
6<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011
Het gebouw is eig<strong>en</strong>dom van AM won<strong>en</strong> <strong>en</strong> verandert<br />
van eig<strong>en</strong>aar op het mom<strong>en</strong>t dat de omgeving-<br />
<strong>en</strong> monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>vergunning<strong>en</strong> verle<strong>en</strong>d zijn.<br />
Uit de gesprekk<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de afgelop<strong>en</strong> maand<strong>en</strong><br />
met Ron Hartog, toekomstig eig<strong>en</strong>aar <strong>en</strong> direct<br />
betrokk<strong>en</strong> bij het herbestemm<strong>en</strong> <strong>en</strong> restaurer<strong>en</strong><br />
van de <strong>drie</strong> <strong>hoefijzers</strong>, bleek al snel dat de <strong>herbestemming</strong><br />
van dit gebouw in goede hand<strong>en</strong> is. Dit<br />
geldt althans voor de zuidzijde van het gebouw,<br />
daar waar de gebouwdel<strong>en</strong> beschermd zijn door<br />
hun monum<strong>en</strong>tale status. Voor de noordzijde is<br />
dat anders, hier is ge<strong>en</strong> bescherm<strong>en</strong>de status <strong>en</strong><br />
de huidige eig<strong>en</strong>aar van het gebouw, AM won<strong>en</strong>,<br />
is in overleg met de geme<strong>en</strong>te Breda <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele<br />
bestur<strong>en</strong> van basisonderwijs <strong>en</strong> kinderdagopvang,<br />
om te bezi<strong>en</strong> wat het oplevert om dit noordelijk<br />
deel te slop<strong>en</strong> <strong>en</strong> nieuwbouw op te richt<strong>en</strong> voor<br />
e<strong>en</strong> basisschool van vijf lokal<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> gymzaal <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> kinderdagverblijf met buit<strong>en</strong>schoolse opvang.<br />
In deze aanpak is het de bedoeling het bestaande<br />
gebouw aan de noordzijde uit te holl<strong>en</strong> <strong>en</strong> er vervolg<strong>en</strong>s<br />
e<strong>en</strong> nieuw bouwvolume in te plaats<strong>en</strong>.<br />
Daar ook dit noordelijk gebouwdeel historisch<br />
waardevolle <strong>en</strong> bijzondere ruimt<strong>en</strong> in architectonische<br />
zin bevat, heb ik onderzocht of <strong>en</strong> hoe dit<br />
programma van eis<strong>en</strong> in dit bestaande bouwvolume<br />
zou pass<strong>en</strong>, dit met e<strong>en</strong> zo minimaal mogelijk te<br />
slop<strong>en</strong> bouwstructuur. Herbestemming in plaats<br />
van sloop met nieuwbouw waarbij in het bestaande<br />
volume bov<strong>en</strong>staand programma van eis<strong>en</strong> wordt<br />
gesitueerd.<br />
Het idee ontstond al tijd<strong>en</strong>s het rondlop<strong>en</strong> door dit<br />
gebouwdeel <strong>en</strong> werd versterkt nadat ik had vernom<strong>en</strong><br />
dat er plann<strong>en</strong> war<strong>en</strong> om te slop<strong>en</strong>. Mijn<br />
motivatie werd hierdoor aangewakkerd wet<strong>en</strong>d dat<br />
volledige sloop niet nodig zou zijn, er is juist e<strong>en</strong><br />
veel spann<strong>en</strong>der concept mogelijk met behoud <strong>en</strong><br />
met inpassing van het programma van eis<strong>en</strong>.<br />
Hierna is e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander nader bestudeerd waarbij<br />
de hoge monum<strong>en</strong>tale kwaliteit <strong>en</strong> zeldzaamheid<br />
bevestigd werd van met name het g<strong>en</strong>erator<strong>en</strong>lokaal<br />
met gietijzer<strong>en</strong> kolomm<strong>en</strong> <strong>en</strong> het voorverwarmlokaal<br />
/ olieopslag, oftewel gebouw F, van neg<strong>en</strong><br />
meter hoog <strong>en</strong> met daglicht van bov<strong>en</strong> uit het<br />
dak. Zie ook de waardestelling<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast heb ik e<strong>en</strong> reconstructie- <strong>en</strong> <strong>restauratieplan</strong><br />
opgesteld voor gebouw B; dit is voor<br />
mij het meest interessante gebouwdeel, het is<br />
het oudst (1887) <strong>en</strong> er is van alles aan de hand<br />
met de zuidgevel <strong>en</strong> het dak. Ook de zwaar<br />
beschadigde brouwketels in de brouwzaal van<br />
1929 hebb<strong>en</strong> mijn interesse. Hoe kun je deze<br />
weer zodanig herstell<strong>en</strong> dat schade alle<strong>en</strong> nog<br />
zichtbaar is voor k<strong>en</strong>ners <strong>en</strong> niet voor lek<strong>en</strong>? <strong>De</strong>ze<br />
vraag is door tijdgebrek blijv<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>, maar kan<br />
ongetwijfeld in de toekomst <strong>en</strong> in overleg met<br />
e<strong>en</strong> (Duitse) koperslager word<strong>en</strong> beantwoord. <strong>De</strong><br />
brouwketels zijn van Duits ontwerp <strong>en</strong> fabricaat.<br />
Het is voor mij aanzi<strong>en</strong>lijk interessanter geblek<strong>en</strong><br />
om me bezig te houd<strong>en</strong> met de problematiek van<br />
de <strong>herbestemming</strong> dan met schrijv<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
bestek <strong>en</strong> het opstell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> begroting.<br />
2. Brouwerij, kantoor <strong>en</strong> nieuw <strong>en</strong> locatie<br />
vanuit het zuid<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> na sloop van de<br />
gebouw<strong>en</strong><br />
2 situatie<br />
aan<br />
spoor<br />
het<br />
anno<br />
spoor<br />
1947<br />
ca 2008<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
7
02<br />
Herbestemming<br />
8 B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011
2.1 Algeme<strong>en</strong><br />
In deel 1 ‘schadeopname <strong>en</strong> schadeanalyse’ (maart<br />
2011) is de achtergrond van het ontstaan <strong>en</strong> de<br />
groei van het ‘<strong>drie</strong> <strong>hoefijzers</strong> complex’ omschrev<strong>en</strong>.<br />
Het niet gesloopte, nog overgeblev<strong>en</strong> gebouwdeel<br />
dat tijd<strong>en</strong>s de hoogtijdag<strong>en</strong> van het bier brouw<strong>en</strong><br />
deel uitmaakte van e<strong>en</strong> <strong>en</strong>orm totaalcomplex op<br />
e<strong>en</strong> omvangrijk terrein in de stad, k<strong>en</strong>t nu e<strong>en</strong> geheel<br />
nieuwe sted<strong>en</strong>bouwkundige context. Op dit<br />
mom<strong>en</strong>t ontstaat er e<strong>en</strong> woonwijk rondom de<br />
brouwerij ter grootte van het vroegere fabriekscomplex.<br />
Wat past hier, waar le<strong>en</strong>t dit gebouw zich<br />
voor, nu de oorzakelijke factor<strong>en</strong> van dit gebouw<br />
zijn verdw<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> totaal andere omgeving<br />
met nieuwe eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> aan het ontstaan is?<br />
Dat het gebouw in fysieke zin nog aanwezig is, is<br />
e<strong>en</strong> kans, e<strong>en</strong> kwaliteit <strong>en</strong> e<strong>en</strong> meerwaarde voor<br />
deze wijk, het gebouw vertelt iets over de historie,<br />
het wez<strong>en</strong> van deze plek gedur<strong>en</strong>de meer dan 125<br />
jaar. Het kan daardoor in de toekomst, id<strong>en</strong>titeit,<br />
inhoud <strong>en</strong> waardering gev<strong>en</strong> aan de wijk <strong>en</strong> ver<br />
daarbuit<strong>en</strong>, mits het gebouw functies gaat herberg<strong>en</strong><br />
die op dit mom<strong>en</strong>t gemist word<strong>en</strong> <strong>en</strong> pass<strong>en</strong><br />
in het geheel van de buurt <strong>en</strong> de stad Breda.<br />
Vóór de periode van het bier brouw<strong>en</strong> was aan de<br />
oostzijde van het complex, e<strong>en</strong> fragm<strong>en</strong>t van de<br />
verdedigingswerk<strong>en</strong> gesitueerd, deze zijn van nog<br />
oudere datum <strong>en</strong> als zodanig van groot belang geweest<br />
voor de stad Breda. Hier zijn echter ge<strong>en</strong><br />
fysieke overblijfsel<strong>en</strong>, concrete landmark of footprints<br />
van achtergeblev<strong>en</strong>. Het <strong>en</strong>ige dat resteert<br />
is kaartmateriaal. Wellicht e<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> voor de<br />
stad Breda om hier in de toekomst nog iets mee<br />
te do<strong>en</strong>. (afbeelding 3)<br />
3. kaart 1748<br />
2.2 Noordzijde<br />
<strong>De</strong> plann<strong>en</strong> van de projectontwikkelaar voor de<br />
nieuwe parkeergarage, die aan de noordzijde<br />
van het gebouw aangelegd wordt <strong>en</strong> anderhalve<br />
meter bov<strong>en</strong> <strong>en</strong> onder maaiveld is gesitueerd,<br />
voorzi<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> betonn<strong>en</strong> volume dat tot neg<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> halve meter (!) het monum<strong>en</strong>tale gebouw<br />
in wordt geschov<strong>en</strong>, tot direct teg<strong>en</strong> wand van de<br />
passage, de hoofdslagader van het complex. (zie<br />
afbeelding 6) Het betek<strong>en</strong>t sloop van de gehele<br />
historische bouwstructuur die daar nu aanwezig<br />
is. Op deze garage wordt nieuwbouw voor e<strong>en</strong> basisschool<br />
met gymzaal <strong>en</strong> e<strong>en</strong> kinderdagverblijf gesitueerd.<br />
Het parker<strong>en</strong> in grote aantall<strong>en</strong> is hier<br />
zodanig belangrijk, dat de kelder e<strong>en</strong> zo groot<br />
mogelijke maat moet krijg<strong>en</strong>. <strong>De</strong>ze ingreep blijkt<br />
onvermijdelijk te zijn, zo wordt gemeld. Het betek<strong>en</strong>t<br />
ook dat hergebruik niet meer mogelijk is,<br />
daar de parkeergarage de fraaiste <strong>en</strong> belangrijkste<br />
monum<strong>en</strong>tale ruimt<strong>en</strong>, zoals het g<strong>en</strong>erator<strong>en</strong>lokaal<br />
<strong>en</strong> het voorverwarmlokaal/olieopslag,<br />
oftewel gebouw F, op begane grondniveau in de<br />
weg zit <strong>en</strong> amputeert tot e<strong>en</strong> hoogte van één meter<br />
vijftig plus peil. (afbeelding 5 tm 9).<br />
Ik stel e<strong>en</strong> andere b<strong>en</strong>adering voor. Er komt e<strong>en</strong><br />
diepere parkeerkelder van twee in plaats van één<br />
bouwlaag onder het nieuwe woongebouw aan<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
9
de spoorzijde. Het hierdoor vrijgekom<strong>en</strong> niet te<br />
bebouw<strong>en</strong> oppervlak kan e<strong>en</strong> <strong>en</strong>orme winst oplever<strong>en</strong><br />
doordat het schoolplein op maaiveldhoogte<br />
kan word<strong>en</strong> aangelegd <strong>en</strong> de doorwaadbaarheid<br />
van het binn<strong>en</strong>plein tuss<strong>en</strong> school <strong>en</strong> woongebouw<br />
op maaiveldniveau blijft. Het bestaande niveau blijft<br />
rondom het gehele monum<strong>en</strong>t wat het is, in plaats<br />
van e<strong>en</strong> verhoging met 150 cm aan de noordzijde.<br />
Bijkom<strong>en</strong>d voordeel hiervan is e<strong>en</strong> verhoging van<br />
de parkeercapaciteit met 90 auto’s t<strong>en</strong> opzichte<br />
van het huidige plan.<br />
Hiermee zou het monum<strong>en</strong>tale gebouw in structuur<br />
ook aan de noordzijde behoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> word<strong>en</strong> herbestemd voor onderwijs <strong>en</strong> aanverwante<br />
functies. Daarnaast kan de parkeergarage<br />
in deze oplossing beter voorzi<strong>en</strong> in de parkeerbehoefte<br />
die zal ontstaan als het gebouw op e<strong>en</strong><br />
publiek trekk<strong>en</strong>de wijze wordt herbestemd. Ook<br />
ontstaat daarmee de mogelijkheid bom<strong>en</strong> te<br />
plant<strong>en</strong> direct achter het monum<strong>en</strong>tale gebouw,<br />
waardoor de school wat in de luwte komt voor<br />
wat betreft het zicht uit de woning<strong>en</strong> <strong>en</strong> het schoolplein<br />
meer in het gro<strong>en</strong> <strong>en</strong> onder de bom<strong>en</strong>.<br />
4. Plankaart: nieuwbouw in rood <strong>en</strong> monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in bruin.<br />
////////<br />
voorstel Baudoin: parker<strong>en</strong> in twee lag<strong>en</strong> i.p.v. één<br />
bom<strong>en</strong><br />
sloop <strong>en</strong> nieuwbouw volg<strong>en</strong>s ontwikkelaar<br />
bron: definitief ontwerp AM geme<strong>en</strong>te Breda,<br />
Dieder<strong>en</strong>dirrix<br />
10 B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011
Plan ontwikkelaar<br />
5. plan van ontwikkelaar<br />
Slooplijn 2009<br />
Nieuwe kelder<br />
Slooplijn 2009<br />
Bestaande kelder<br />
KRUIPRUIMTE ONDER TOILETGROEP<br />
-1400 -1400 -1400<br />
-1300<br />
-1900<br />
-1900<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
-1900<br />
-1900<br />
-1900<br />
-1900<br />
-1900 -1500<br />
te slop<strong>en</strong> deel<br />
-1900 -1500<br />
-1900<br />
-1500<br />
-1500<br />
Afbeelding 5<br />
11
Plan ontwikkelaar<br />
6. plan van ontwikkelaar<br />
nieuwbouw op<br />
parkeerkelder<br />
Nieuwe kelder<br />
-1900<br />
-1900<br />
-1900<br />
12 B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
-1900 -1500<br />
parkeerkelder tot aan passage<br />
-1500<br />
Afbeelding 5a
Plan ontwikkelaar<br />
7. plan van ontwikkelaar<br />
Bestaande begane grond<br />
+1300<br />
Nieuwe begane grond<br />
Lift<br />
peil<br />
Lift<br />
+1300<br />
peil<br />
Slooplijn 2009<br />
1<br />
peil<br />
peil<br />
Lift<br />
+2500<br />
+200 +720<br />
+2500<br />
+200 +720<br />
12<br />
2<br />
peil<br />
peil<br />
+720<br />
+720<br />
peil<br />
+360<br />
1 2<br />
3<br />
4<br />
5<br />
Slooplijn 2009<br />
+360<br />
+900<br />
+1000<br />
slop<strong>en</strong> (t.b.v. school <strong>en</strong> kinderdagverblijf)<br />
sloop t/m 2e verdieping<br />
1 horeca / brouwerij<br />
2 exppositie / trouwerij<strong>en</strong> / partij<strong>en</strong> / feestruimte<br />
3 opslag <strong>en</strong> koel<strong>en</strong> in kelder / techniekruimte<br />
4 <strong>en</strong> 5 congres / beurs / muziekhal / t<strong>en</strong>toonstellingsruimte<br />
+1400<br />
11 10 8<br />
+1000<br />
1 brouwhuis<br />
2 oude brouwzaal<br />
3 oude machinekamer <strong>en</strong> pomp<strong>en</strong>ruimte<br />
4 machinekamer<br />
5 ketelhuis<br />
6 schoorste<strong>en</strong><br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
3<br />
peil<br />
peil<br />
9<br />
8<br />
peil<br />
+1000<br />
+1000<br />
4<br />
7<br />
peil<br />
6<br />
6 <strong>en</strong>tree school<br />
7 nieuwbouw: gymzaal, school <strong>en</strong> kinderdagverblijf<br />
8 hal <strong>en</strong> passage<br />
7 voorverwarmlokaal / olieopslag<br />
8 g<strong>en</strong>erator<strong>en</strong> lokaal<br />
9 passage<br />
10 oude g<strong>en</strong>erator<strong>en</strong> lokaal<br />
11 oude hopruimte<br />
12 oude ketelhuis<br />
peil<br />
peil<br />
5<br />
6<br />
Afbeelding 6<br />
13
2.3 Bestaand gebouw nieuwe<br />
context / gevels<br />
<strong>De</strong> luchtfoto (afbeelding 9) toont de omgeving op<br />
dit mom<strong>en</strong>t, de tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uit de sted<strong>en</strong>bouwkundige<br />
studie van Dieder<strong>en</strong>dirrix ton<strong>en</strong> de plann<strong>en</strong><br />
voor de woonwijk <strong>en</strong> meer ingezoomd, direct aan de<br />
achterzijde, de binn<strong>en</strong>tuin, met e<strong>en</strong> voor <strong>drie</strong>kwart<br />
omslot<strong>en</strong>, in plattegrond U-vormig woongebouw,<br />
(afbeelding 4) uitkijk<strong>en</strong>d op de noordgevel van<br />
“<strong>De</strong> <strong>drie</strong> <strong>hoefijzers</strong>”.<br />
Gevels<br />
<strong>De</strong> zuidgevel<br />
<strong>De</strong>ze is gesitueerd aan de Ceresstraat, het is e<strong>en</strong><br />
belangrijke honderd meter lange repres<strong>en</strong>tatieve<br />
gevel. Bij gebouw B is deze repres<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong> monum<strong>en</strong>tale<br />
kwaliteit verstoord door del<strong>en</strong> die zijn gesloopt<br />
of vervang<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitgebreid op e<strong>en</strong> wijze die<br />
afbreuk doet aan de monum<strong>en</strong>tale architectuur. Zie<br />
hiervoor ook de waardering in het bouwhistorisch<br />
onderzoek van deze uitbreiding (indiffer<strong>en</strong>t). <strong>De</strong> zuidgevels<br />
van de gebouw<strong>en</strong> A, C, D <strong>en</strong> E (afbeelding 10)<br />
<strong>en</strong> de oostgevel van gebouw E (afbeelding 11)<br />
hebb<strong>en</strong> de monum<strong>en</strong>tale kwaliteit<strong>en</strong> grot<strong>en</strong>deels<br />
wel behoud<strong>en</strong>, met uitzondering van kunststof<br />
kozijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichtgemetselde op<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Hier kan<br />
9. Zuidzijde rester<strong>en</strong>de bebouwing<br />
brouwerij aan de Ceresstraat<br />
14 B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
10. Totaaloverzicht<br />
NOORD<br />
OOST<br />
WEST<br />
ZUID
de gehele wand, waardoor e<strong>en</strong> soort bakste<strong>en</strong><br />
sculptuur ontstaat die de verschill<strong>en</strong>de period<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> uitbreiding<strong>en</strong> van de brouwerij toont. Maar<br />
beide met behoud van historisch materiaal.<br />
4 E<strong>en</strong> combinatie van 2 <strong>en</strong> 3 waarbij tuss<strong>en</strong> de<br />
oude bouwmassa <strong>en</strong> de nieuwe vliesgevel e<strong>en</strong><br />
corridor ontstaat die de ruimt<strong>en</strong> onderling met<br />
elkaar verbind. Dit zowel per bouwlaag als<br />
bouwlag<strong>en</strong> onderling door middel van plaatsing<br />
van trapp<strong>en</strong>huis, galerij<strong>en</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel e<strong>en</strong> lift.<br />
2.4 Functionele invulling van<br />
het gebouw<br />
In deel 1 ‘schadeopname <strong>en</strong> schadeanalyse’ b<strong>en</strong><br />
ik in het hoofdstuk ‘restauratievisie’ ingegaan op<br />
de verschill<strong>en</strong>de niveaus waarop het gebouw zou<br />
kunn<strong>en</strong> gaan functioner<strong>en</strong>. Hierin is omschrev<strong>en</strong><br />
dat het <strong>en</strong>semble werkelijk intrinsieke betek<strong>en</strong>is<br />
zou kunn<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> op wijkniveau, stadsniveau,<br />
regionaal, maar ook op landelijk niveau. Dit betek<strong>en</strong>t<br />
dat de functies niet alle<strong>en</strong> op deze schaalniveau’s<br />
zoveel mogelijk di<strong>en</strong><strong>en</strong> te pass<strong>en</strong>, maar<br />
dat ze ook het gebouw zelf zoveel mogelijk tot zijn<br />
recht zull<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>, wat wil zegg<strong>en</strong> zoveel<br />
mogelijk behoud van ruimt<strong>en</strong> <strong>en</strong> ruimtelijke kwaliteit,<br />
afwerking<strong>en</strong>, structuur <strong>en</strong> historisch materiaal.<br />
13. bouwprogramma<br />
bron: definitief ontwerp AM geme<strong>en</strong>te Breda,<br />
Dieder<strong>en</strong>dirrix<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
17
15. Herbestemming gebouw<strong>en</strong> zuidzijde<br />
16a. Herbestemming gebouw<strong>en</strong> zuidzijde<br />
Slooplijn 2009<br />
Nieuwe kelder<br />
KRUIPRUIMTE ONDER TOILETGROEP<br />
-1400 -1400 -1400<br />
-1300<br />
-1900<br />
-1900<br />
20 B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
-1900<br />
opslag <strong>en</strong> techniek<br />
-1900 -1500<br />
-1900<br />
-1500
16. Herbestemming gebouw<strong>en</strong> zuidzijde<br />
16. Herbestemming gebouw<strong>en</strong> zuidzijde<br />
Lift<br />
+1300<br />
peil<br />
Slooplijn 2009<br />
Nieuwe begane grond<br />
1<br />
peil<br />
13<br />
+2500<br />
+200 +720<br />
2<br />
12<br />
peil<br />
+720<br />
peil<br />
+360<br />
+900<br />
+1400<br />
11 10 8 7<br />
1 horeca / brouwerij<br />
2 café / expositie / trouwerij<strong>en</strong> / partij<strong>en</strong> / feestruimte<br />
3 horeca keuk<strong>en</strong> / opslag <strong>en</strong> koel<strong>en</strong> in kelder / techniekruimte / lad<strong>en</strong>, loss<strong>en</strong><br />
hereca keuk<strong>en</strong><br />
4 <strong>en</strong> 5 congres / beurs / muziekhal / t<strong>en</strong>toonstellingsruimte / museum<br />
+1000<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
3<br />
peil 9<br />
peil<br />
+1000<br />
4<br />
peil<br />
6 <strong>en</strong>tree school<br />
7, 8, 10, 11 <strong>en</strong> 12 nieuwbouw: gymzaal, school <strong>en</strong> kinderdagverblijf<br />
9 passage<br />
13 nieuwe Nieuwe <strong>en</strong>tree festiviteit<strong>en</strong><br />
6<br />
peil<br />
5<br />
21
20. Herbestemming gebouw<strong>en</strong> zuidzijde<br />
Herbestemming zuidzijde<br />
Lift Lift Lift<br />
+14265<br />
+16530<br />
+16530<br />
Vierde t/m zev<strong>en</strong>de verdieping<br />
+18410<br />
+20290<br />
Silo's +24050 Silo's<br />
+27100 +26850 +32950<br />
1 1 1 1<br />
+20290<br />
+24050<br />
+27100<br />
Dakterras<br />
1 kantoorverhuur bierbrouwer <strong>en</strong>/of creatieve- c.q. di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong><strong>en</strong>de industrie<br />
p<strong>en</strong>thouse: vergaderzaal met dakterras<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
+22170<br />
+28060<br />
+30450<br />
Afbeelding 20<br />
25
03<br />
Noordzijde,<br />
nieuwbouw<br />
versus<br />
hergebruik<br />
26<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011
21. Passage<br />
21. Passage<br />
Nieuwe <strong>en</strong>tree<br />
Lift<br />
+1300<br />
peil<br />
Slooplijn 2009<br />
Nieuwe begane grond<br />
peil<br />
+2500<br />
+200 +720<br />
8<br />
peil<br />
+720<br />
+360<br />
1 2<br />
3<br />
4<br />
5<br />
passage doortrekk<strong>en</strong> (nooduitgang)<br />
Nieuwe <strong>en</strong>tree<br />
Toegang<strong>en</strong> naar belangrijkste monum<strong>en</strong>tale ruimt<strong>en</strong><br />
+1000<br />
peil<br />
peil<br />
28 B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
7<br />
+1000<br />
1 horeca / brouwerij<br />
2 exppositie / trouwerij<strong>en</strong> / partij<strong>en</strong> / feestruimte<br />
3 opslag <strong>en</strong> koel<strong>en</strong> in kelder / techniekruimte<br />
4 <strong>en</strong> 5 congres / beurs / muziekhal / t<strong>en</strong>toonstellingsruimte<br />
6<br />
Nieuwe <strong>en</strong>tree school<br />
<strong>en</strong> kinderdagverblijf<br />
peil<br />
9<br />
Nooduitgang<br />
6 <strong>en</strong>tree school<br />
7 nieuwbouw: gymzaal, school <strong>en</strong> kinderdagverblijf<br />
8 hoofdverbindings-as<br />
9 vluchtroute
Afbeelding 22 Herbestemming gebouw<strong>en</strong> noordzijde<br />
22. Herbestemming gebouw<strong>en</strong> noordzijde<br />
Nieuwe kelder<br />
Slooplijn 2009<br />
Bestaande kelder<br />
KRUIPRUIMTE ONDER TOILETGROEP<br />
-1400 -1400 -1400<br />
-1300<br />
toilett<strong>en</strong><br />
-1400 -1400 -1400<br />
-1900<br />
opslag<br />
-1900<br />
-1900<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
-1900<br />
-1900<br />
-1900<br />
techniek<br />
-1900 -1500<br />
-1900<br />
-1500<br />
overige functies basisschool<br />
-1900 -1500<br />
-1900<br />
-1500<br />
29
Afbeelding 23 Herbestemming gebouw<strong>en</strong> noordzijde<br />
23. Herbestemming gebouw<strong>en</strong> noordzijde<br />
Lift<br />
+1300<br />
peil<br />
peil<br />
Nieuwe begane grond<br />
Lift<br />
+1300<br />
peil<br />
1<br />
Slooplijn 2009<br />
+2500<br />
Bestaande begane grond<br />
1<br />
peil<br />
Lift<br />
peil<br />
+200 +720 +720<br />
+2500<br />
kdv groep 1<br />
Peil<br />
+200 +720<br />
2<br />
+360<br />
+900<br />
kdv groep 2 kdv groep 3<br />
+900<br />
kdv groep 4<br />
toneel<br />
+1000<br />
1 brouwhuis<br />
2 oude brouwzaal<br />
3 oude machinekamer <strong>en</strong> pomp<strong>en</strong>ruimte<br />
4 machinekamer<br />
5 ketelhuis<br />
6 schoorste<strong>en</strong><br />
12<br />
2<br />
peil<br />
+720<br />
peil<br />
+360<br />
+900<br />
+1400<br />
3<br />
peil<br />
peil<br />
Grote zaal<br />
11 10 8<br />
+1000<br />
1 brouwhuis<br />
2 oude brouwzaal<br />
3 oude machinekamer <strong>en</strong> pomp<strong>en</strong>ruimte<br />
4 machinekamer<br />
5 ketelhuis<br />
6 schoorste<strong>en</strong><br />
3<br />
30 B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
8<br />
9<br />
-60<br />
+1000<br />
kdv groep 5<br />
7<br />
lerar<strong>en</strong>kamer<br />
4<br />
peil<br />
7 voorverwarmlokaal / olieopslag<br />
8 g<strong>en</strong>erator<strong>en</strong> lokaal<br />
9 passage<br />
9<br />
peil<br />
+1000<br />
4<br />
7<br />
peil<br />
concierge<br />
7 voorverwarmlokaal / olieopslag<br />
8 g<strong>en</strong>erator<strong>en</strong> lokaal<br />
9 passage<br />
10 oude g<strong>en</strong>erator<strong>en</strong> lokaal<br />
11 oude hopruimte<br />
12 oude ketelhuis<br />
Entree<br />
peil<br />
5<br />
behoud van monum<strong>en</strong>tale wand<strong>en</strong><br />
nieuwe wand<strong>en</strong><br />
kdv groep 1 t/m 5<br />
overige functies basisschool<br />
peil<br />
5<br />
6<br />
6
Afbeelding 24 Herbestemming gebouw<strong>en</strong> noordzijde<br />
24. Herbestemming gebouw<strong>en</strong> noordzijde<br />
Lift<br />
+3770<br />
+5000<br />
ELEKTR.KAST +2540<br />
Roerkuip N02<br />
+5000<br />
Roerketel N02<br />
+5000<br />
Bierketel N02<br />
Nieuwe eerste verdieping<br />
Lift<br />
+3770<br />
+5000<br />
ELEKTR.KAST +2540<br />
Roerkuip N02<br />
1<br />
Slooplijn 2009<br />
Lift<br />
+5000<br />
+4030<br />
± 4500 +peil<br />
+4100<br />
2<br />
3<br />
gymzaal 550cm netto hoog<br />
1 brouwhuis<br />
2 oude brouwzaal<br />
3 oude machinekamer <strong>en</strong> pomp<strong>en</strong>ruimte<br />
4 machinekamer<br />
5 ketelhuis<br />
6 schoorste<strong>en</strong><br />
toestell<strong>en</strong> berging<br />
vide lerar<strong>en</strong>kamer<br />
+4500<br />
douches verkled<strong>en</strong><br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
4<br />
Nieuwe wand<strong>en</strong><br />
1 2 +4030<br />
3<br />
4<br />
5<br />
+5000<br />
Roerketel N02 Bierketel N02<br />
Bestaande eerste verdieping<br />
+4200<br />
+4500<br />
+4200<br />
+6740<br />
+4500<br />
7<br />
+4200<br />
1 brouwhuis<br />
2 oude brouwzaal<br />
3 oude machinekamer <strong>en</strong> pomp<strong>en</strong>ruimte<br />
4 machinekamer<br />
+4500<br />
+4500<br />
techniek<br />
+4500<br />
5 ketelhuis<br />
6 schoorste<strong>en</strong><br />
7 niet toegankelijk<br />
vide hal<br />
Entree<br />
Behoud van monum<strong>en</strong>tale wand<strong>en</strong><br />
5<br />
6<br />
lokal<strong>en</strong> basisschool<br />
gymzaal / toestell<strong>en</strong> berging<br />
overige functies basisschool<br />
6<br />
31
04<br />
36<br />
Restauratie<br />
gebouw B,<br />
dak <strong>en</strong> gevel<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011
35. Polonceau spant<strong>en</strong> dak oude brouwzaal<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
39
gesloopte luchtbrug, kan word<strong>en</strong> opgemetseld met<br />
metselwerk, zoals hierbov<strong>en</strong> omschrev<strong>en</strong>. Het<br />
schoonbikk<strong>en</strong> <strong>en</strong> selecter<strong>en</strong> van beschikbare st<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
zal voor deze muur kritisch zijn, het wordt opnieuw<br />
zichtwerk <strong>en</strong> zal dus goed overe<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong><br />
met de visuele kwaliteit <strong>en</strong> het bestaande staandverband<br />
van deze gevel. Dat geldt uiteraard ook<br />
voor de sam<strong>en</strong>stelling, <strong>en</strong> uitvoeringswijze van<br />
de metselmortel <strong>en</strong> voor het nieuwe voegwerk <strong>en</strong><br />
de reparaties van de beschadigde voeg<strong>en</strong>. Bij het<br />
toepass<strong>en</strong> van kalkmortel gaat het <strong>en</strong>erzijds om<br />
de keuze van e<strong>en</strong> pass<strong>en</strong>de mortelsam<strong>en</strong>stelling<br />
<strong>en</strong> anderzijds om de juiste verwerkingswijze van de<br />
mortel. Hier (metselwerk afwissel<strong>en</strong>d droog <strong>en</strong><br />
vochtig met sterke reg<strong>en</strong>belasting) kan het best<br />
gewerkt word<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> licht hydraulische voeg<br />
met hydraulische ste<strong>en</strong>kalk als bindmiddel of e<strong>en</strong><br />
voeg met luchthard<strong>en</strong>de ste<strong>en</strong>- of schelpkalk met<br />
toevoeging van tras (puzzolaan). E<strong>en</strong> combinatie<br />
van kalk <strong>en</strong> cem<strong>en</strong>t, e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamde bastaardmortel<br />
is ook geschikt. 7 Het gebruik van kalkmortel<br />
E<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander nader te bepal<strong>en</strong> <strong>en</strong> te vergelijk<strong>en</strong><br />
met bestaand werk. Ook al wordt in het bestek<br />
omschrev<strong>en</strong> dat dit ook in visuele zin conform<br />
bestaand werk moet word<strong>en</strong> uitgevoerd, het zal<br />
nooit lukk<strong>en</strong> om helemaal ge<strong>en</strong> verschil tuss<strong>en</strong><br />
nieuw <strong>en</strong> bestaand metsel- of voegwerk te zi<strong>en</strong>.<br />
Vóór het metsel<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> monster opgezet te<br />
word<strong>en</strong> van minimaal e<strong>en</strong> vierkante meter, bij voor-<br />
keur direct naast het bestaande werk. Na beoordeling<br />
in droge toestand <strong>en</strong> e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel nog<br />
nadere afstemming van verhouding<strong>en</strong>, kan e<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ander word<strong>en</strong> uitgevoerd, waarbij rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong><br />
di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> met weersomstandighed<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> vochtgehalte van de te metsel<strong>en</strong> ste<strong>en</strong>. Afdekk<strong>en</strong><br />
bij reg<strong>en</strong> is noodzakelijk <strong>en</strong> er mog<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> te<br />
natte st<strong>en</strong><strong>en</strong> verwerkt word<strong>en</strong>. Na het metsel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> voeg<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t het verschil beoordeeld te word<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> kleur <strong>en</strong> patina van het nieuwe met het<br />
bestaande werk, dit kan, indi<strong>en</strong> nodig, word<strong>en</strong> bijgekleurd.<br />
Het bestaande metselwerk mag niet gereinigd<br />
word<strong>en</strong> behalve bescheid<strong>en</strong> met water <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> borstel. Voor reinig<strong>en</strong> van gevels <strong>en</strong> de methodiek<br />
zie schema in brochure 17 van RCE (afbeelding<br />
40) 12 Het reinig<strong>en</strong> van gevels.<br />
<strong>De</strong> zout<strong>en</strong> die hier zichtbaar zijn zull<strong>en</strong> na reparatie<br />
van de voeg<strong>en</strong> niet direct verdwijn<strong>en</strong>. Met langdurig<br />
droog weer zal dit voorlopig terugkom<strong>en</strong>.<br />
Het ontpleister<strong>en</strong> aan de binn<strong>en</strong>zijde <strong>en</strong> goed v<strong>en</strong>tiler<strong>en</strong><br />
tijd<strong>en</strong>s de bouw in combinatie met goed v<strong>en</strong>tiler<strong>en</strong>de<br />
waterdichte afdekking zal het metselwerk<br />
wat sneller do<strong>en</strong> drog<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> zoutaccumuler<strong>en</strong>d<br />
stucwerk aan de binn<strong>en</strong>zijde lijkt hier e<strong>en</strong> betere<br />
oplossing dan e<strong>en</strong> zoutblokker<strong>en</strong>d systeem.<br />
Afstemming van de bestaande ondergrond <strong>en</strong> de<br />
toe te pass<strong>en</strong> stuclaag kan in sam<strong>en</strong>spraak met<br />
e<strong>en</strong> leverancier nader word<strong>en</strong> bepaald, waarbij<br />
ev<strong>en</strong>tueel laboratoriumonderzoek nodig kan zijn.<br />
1 Stuc kunst <strong>en</strong> techniek, verantwoord kiez<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
restauratiepleister vanaf pag.142.<br />
Het pleisterwerk aan de buit<strong>en</strong>zijde zal deels<br />
restauratie zijn van het bestaande werk, waarbij<br />
scheurvorming <strong>en</strong> beschadiging<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
hersteld. Het aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van nieuw pleisterwerk<br />
op nieuw gevelmetselwerk zoals de lijst<strong>en</strong> met<br />
rondboog rondom de nieuwe v<strong>en</strong>sterop<strong>en</strong>ing zull<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> aangebracht naar detaillering van het bestaand<br />
aanwezige naastgeleg<strong>en</strong> werk. Er kan ter<br />
plaatse e<strong>en</strong> mal met sponning<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaakt.<br />
Het blokpatroon aan weerszijde van de hoofdgevelas<br />
wordt op basis van de geveltek<strong>en</strong>ing, gereconstrueerd.<br />
(afbeelding 38) Er word<strong>en</strong> nadere detailtek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
gemaakt van de pinakels, de tandlijst,<br />
de goot, de plint <strong>en</strong> de borstwering met blokpatroon.<br />
<strong>De</strong> v<strong>en</strong>sters krijg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hardst<strong>en</strong><strong>en</strong> (Blauwe<br />
Belgische ste<strong>en</strong>, Carbonische kalkste<strong>en</strong> uit de<br />
Ard<strong>en</strong>n<strong>en</strong> zoals Nam<strong>en</strong>se ste<strong>en</strong>, Doornikse ste<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> Hardste<strong>en</strong>) onderdorpel in e<strong>en</strong> gefrijnde afwerking<br />
met rondom e<strong>en</strong> randslag <strong>en</strong> e<strong>en</strong> waterhol<br />
aan de onderzijde op voldo<strong>en</strong>de afstand van het<br />
geveloppervlak. Ook de gemetselde pinakels krijg<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> hardst<strong>en</strong><strong>en</strong> afdekste<strong>en</strong> met waterhol in e<strong>en</strong>zelfde<br />
afwerking. Hier bov<strong>en</strong>op kom<strong>en</strong> geschopeerde<br />
smeedijzer<strong>en</strong> spits<strong>en</strong> maar anders dan voorhe<strong>en</strong>;<br />
in het midd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> spits <strong>en</strong> ieder e<strong>en</strong> hoefijzer,<br />
sam<strong>en</strong> <strong>drie</strong> <strong>hoefijzers</strong>.<br />
Voordat het pleisterwerk aan de buit<strong>en</strong>gevel wordt<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
45
gerestaureerd zal er kleuronderzoek plaats vind<strong>en</strong><br />
aan de relevante onderdel<strong>en</strong> van de gevel. E<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudig<br />
stratigrafisch onderzoek waaruit blijkt wat<br />
de basiskleur<strong>en</strong> in aanvang zijn geweest is zeker<br />
de moeite waard, hoewel er ge<strong>en</strong> garantie is dat<br />
deze oude lag<strong>en</strong> nog aanwezig zijn. Mocht<strong>en</strong> deze<br />
lag<strong>en</strong> ontbrek<strong>en</strong> dan zal nader onderzoek nodig<br />
zijn. <strong>De</strong> afbeelding op het tegeltableau toont e<strong>en</strong><br />
zandkleur <strong>en</strong> refereert het meest naar e<strong>en</strong> kalk-<br />
of zandste<strong>en</strong>. Het onderzoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> bekijk<strong>en</strong> van<br />
kleurstelling<strong>en</strong> van fabriek<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere industriële<br />
gebouw<strong>en</strong> van eind neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw kan daarbij<br />
help<strong>en</strong>, ev<strong>en</strong>tueel in overleg met Mariëlle Polman<br />
van de RCE of anders met Boei, waar m<strong>en</strong> wellicht<br />
ook ervaring met dit soort kleurgebruik heeft. <strong>De</strong><br />
hardst<strong>en</strong><strong>en</strong> onderdorpels <strong>en</strong> afdekst<strong>en</strong><strong>en</strong> van de<br />
pinakels zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geschilderd zodat e<strong>en</strong> éénduidig<br />
beeld ontstaat vergelijkbaar met het aanwezige<br />
beeldmateriaal van net na de bouw. <strong>De</strong> goot<br />
di<strong>en</strong>t bekleed te word<strong>en</strong> met titaanzink voorzi<strong>en</strong><br />
van e<strong>en</strong> kraal van ongeveer 23 mm. <strong>De</strong> hemelwaterafvoer<strong>en</strong><br />
zijn reeds hierbov<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>.<br />
4.4 Kozijn<strong>en</strong> ram<strong>en</strong> deur<strong>en</strong><br />
Ge<strong>en</strong> van de vier v<strong>en</strong>sters zijn meer aanwezig.<br />
Afbeelding<strong>en</strong>, (tegeltableau) tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> foto’s<br />
ton<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de invulling<strong>en</strong> in de boog van het<br />
v<strong>en</strong>ster. (afbeelding 41) Op tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> op het<br />
40. uit brochure 17 van RCE ‘Het reinig<strong>en</strong> van gevels<br />
S T R O O M S C H E M A V O O R H E T R E I N I G E N V A N G E V E L S<br />
nee<br />
niet reinig<strong>en</strong><br />
w<strong>en</strong>s reinig<strong>en</strong>?<br />
nee<br />
ja<br />
ja<br />
is reiniging zinvol?<br />
opname toestand<br />
46 B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
nee<br />
1ste selectie<br />
reinigingstechniek<strong>en</strong><br />
neem oorzaak<br />
vervuiling weg<br />
ja<br />
is oorzaak vervuiling<br />
weg te nem<strong>en</strong>?<br />
bepaal aard van<br />
de vervuiling<br />
2de selectie<br />
reinigingstechniek<strong>en</strong><br />
bepaal aard van<br />
de ondergrond<br />
nee noodzaak reinig<strong>en</strong>? nee<br />
kans op schade door<br />
vervuiling op termijn?<br />
nee<br />
schade als gevolg<br />
van vervuiling?<br />
onderzoek<br />
bouwkundige staat<br />
ja<br />
ja<br />
ja<br />
moet<strong>en</strong> de gebrek<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> hersteld voor<br />
reiniging?<br />
ja<br />
bestaat er e<strong>en</strong> relatie<br />
tuss<strong>en</strong> herstel van de<br />
gebrek<strong>en</strong> <strong>en</strong> de reiniging?<br />
ja<br />
algeme<strong>en</strong> bouwkundige<br />
gebrek<strong>en</strong>?<br />
nee<br />
nee nee<br />
herstel bouwkundige<br />
gebrek<strong>en</strong><br />
3de selectie mogelijke<br />
techniek<strong>en</strong>, rek<strong>en</strong>inghoud<strong>en</strong>d<br />
met bouwkundige<br />
gebrek<strong>en</strong><br />
inv<strong>en</strong>tarisatie mogelijke<br />
reinigingstechniek<strong>en</strong><br />
programma van eis<strong>en</strong><br />
(conceptbestek)<br />
aanbesteding<br />
selectie<br />
reinigingsbedrijv<strong>en</strong><br />
oriëntatie wet- <strong>en</strong><br />
regelgeving<br />
proefvlakk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
offert<strong>en</strong><br />
definitieve keus<br />
reinigingsmethode <strong>en</strong><br />
reinigingsbedrijf<br />
evt. bijstell<strong>en</strong><br />
programma van eis<strong>en</strong><br />
(definitief bestek)<br />
uitvoering reiniging controle uitvoering<br />
opdracht op basis van<br />
refer<strong>en</strong>tievlak<br />
Monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>wet 1988<br />
vergunning<br />
5
opgelost word<strong>en</strong> door middel van achterzetram<strong>en</strong><br />
met glas in e<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>de glasdikte <strong>en</strong> e<strong>en</strong> luchtspouw<br />
van nader te berek<strong>en</strong><strong>en</strong> maat. Hoe groter<br />
de spouw hoe beter de geluidwering. <strong>De</strong>ze achterzetram<strong>en</strong><br />
zull<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> frame opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>, daar de gereconstrueerde kozijn<strong>en</strong> nag<strong>en</strong>oeg<br />
gelijk ligg<strong>en</strong> met de binn<strong>en</strong>zijde van de buit<strong>en</strong>muur.<br />
Het westelijk deel is geheel gereconstrueerd<br />
(voorhe<strong>en</strong> luchtbrug) <strong>en</strong> er zijn ge<strong>en</strong> bijzondere<br />
bouwspor<strong>en</strong> te verwacht<strong>en</strong>, bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is de onderzijde<br />
van deze wand in e<strong>en</strong> later stadium gestuct<br />
met e<strong>en</strong> sterke cem<strong>en</strong>tmortel die moeilijk verwijderbaar<br />
is zonder schade aan te richt<strong>en</strong> aan<br />
het onderligg<strong>en</strong>de metselwerk.<br />
4.5 Uitbouw<br />
Aan de buit<strong>en</strong>zijde van deze gereconstrueerde, gerestaureerde<br />
zuidgevel wordt de bestrating, liefst<br />
e<strong>en</strong> industriële, aangebracht zoals die rondom het<br />
gebouw zal word<strong>en</strong> toegepast. <strong>De</strong> wandtegels die<br />
op het onderste deel van de muur van het complex<br />
aanwezig zijn, word<strong>en</strong> nagemaakt <strong>en</strong> opnieuw<br />
aangebracht op dat deel van het brouwhuis (gebouw<br />
A) <strong>en</strong> van de machinekamer (gebouw C) dat<br />
gr<strong>en</strong>st aan gebouw B. Daar waar voorhe<strong>en</strong> de uitbouw<br />
was wordt de gevel weer betegeld.<br />
<strong>De</strong> stucwerk spor<strong>en</strong> van de binn<strong>en</strong>zijde van de aan-<br />
bouw word<strong>en</strong> daarmee voor e<strong>en</strong> belangrijk deel<br />
gewist. <strong>De</strong>ze bevind<strong>en</strong> zich nu na sloop, buit<strong>en</strong>.<br />
Wil m<strong>en</strong> de aanbouw toch ook als blijv<strong>en</strong>d ervar<strong>en</strong>,<br />
het is immers e<strong>en</strong> onderdeel geweest van 1933<br />
tot 2011, dan zou deze in zonwer<strong>en</strong>d hardglas<br />
geconstrueerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> uiterst<br />
subtiele draagconstructie. Er ontstaat dan e<strong>en</strong><br />
serre aan deze gevel in dezelfde contour <strong>en</strong> dezelfde<br />
dakhelling als de gesloopte uitbouw. E<strong>en</strong><br />
herinnering aan voorhe<strong>en</strong>, maar ook e<strong>en</strong> fijne<br />
gebruiksfunctie voor e<strong>en</strong> horecageleg<strong>en</strong>heid als<br />
deze. Het zal echter bouwfysisch noodzakelijk zijn<br />
om bov<strong>en</strong>in op het hoogste punt van de serre,<br />
afsluitbare v<strong>en</strong>tilatielamell<strong>en</strong> aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, in<br />
verband met het lat<strong>en</strong> ontsnapp<strong>en</strong> van opgewarmde<br />
lucht aan deze zuidzijde.<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
53
05<br />
54<br />
Interieur<br />
begane grond<br />
gebouw B<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011
45. wand<strong>en</strong> oude brouwzaal<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
55
46 Gietijzer<strong>en</strong> kolom met geabstraheerd<br />
kapiteel, consoles <strong>en</strong> ligger met<br />
troggewelfjes<br />
47 buiskolom met ligger achter<br />
gietijzer<strong>en</strong> kolom<br />
48 bouwspor<strong>en</strong> in de vorm van<br />
dichtgemetselde v<strong>en</strong>sterop<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
in de zuidgevel<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
57
50. projectie op wand<strong>en</strong> oude brouwzaal<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
59
06<br />
60<br />
Bronvermelding<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011
foto Willard van Re<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
Aanvull<strong>en</strong>d op deel 1<br />
1 Jellema, Meischke, Muller, ‘Bouwkunde II’ 1948<br />
2 H<strong>en</strong>ket, de Jonge ‘Het Nieuwe Bouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> Restaurer<strong>en</strong>’ 1990<br />
3 Stuc, kunst <strong>en</strong> techniek. Diverse auteurs, Rijksdi<strong>en</strong>st voor het Cultureel Erfgoed<br />
4 Ed. Schulte Wandop<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Het behoud van ijzer<strong>en</strong> <strong>en</strong> stal<strong>en</strong> ram<strong>en</strong> Praktijkboek Instandhouding<br />
Monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> deel II – 5<br />
5 Erik Nijhof <strong>en</strong> Gerlo Beernink “ Industrieel erfgoed, monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van industrie <strong>en</strong> techniek”<br />
6 Bladzink op monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. 2003 RCE Brochure 35 RCE<br />
7 Natuurste<strong>en</strong> in Nederland. Restauratie <strong>en</strong> beheer 2002 RCE Brochure 28 RCE<br />
8 Kleuronderzoek. Restauratie <strong>en</strong> beheer 2005 RCE Brochure 25 RCE<br />
9 Het gebruik van kalkmortel. Restauratie <strong>en</strong> beheer 2003 Brochure 37 RCE<br />
10 Het pann<strong>en</strong>dak. Restauratie <strong>en</strong> beheer 2008 Brochure 12 RCE<br />
11 Voegwerk. Restauratie <strong>en</strong> beheer 2007 Brochure 2 RCE<br />
12 Bakste<strong>en</strong>metselwerk scheur<strong>en</strong> <strong>en</strong> herstel. Restauratie <strong>en</strong> beheer 2009 Brochure 4 RCE<br />
13 Vocht <strong>en</strong> zout<strong>en</strong> in metselwerk. Restauratie <strong>en</strong> beheer 2005 Brochure 8 RCE<br />
14 Het reinig<strong>en</strong> van gevels. Restauratie <strong>en</strong> beheer 2001 Brochure 2 RCE<br />
15 Stal<strong>en</strong> ram<strong>en</strong> <strong>en</strong> deur<strong>en</strong>. Restauratie <strong>en</strong> beheer 2008 Brochure 48 RCE<br />
16 Restauratievademecum. Rijksdi<strong>en</strong>st voor de monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>zorg 1998<br />
17 Piet Bot, Vademecum historische bouwmaterial<strong>en</strong>, installaties <strong>en</strong> infrastructuur 2010<br />
18 SBR <strong>De</strong> kwaliteit van voeg<strong>en</strong> in metselwerk, e<strong>en</strong> uitgave van de Stichting Bouwresearch <strong>en</strong> CUR, 1998<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
61
07<br />
62<br />
Colofon<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011
foto Willard van Re<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
Auteur, foto’s <strong>en</strong> schets<strong>en</strong><br />
B<strong>en</strong> Baudoin<br />
Studieg<strong>en</strong>oot Willard van Re<strong>en</strong><strong>en</strong> maakte het bouwhistorisch deel.<br />
Ontwerp <strong>en</strong> vormgeving<br />
www.miekevand<strong>en</strong>h<strong>en</strong>de.nl<br />
Met dank aan Sipke Siersma, Mieke Van d<strong>en</strong> H<strong>en</strong>de, Willard van Re<strong>en</strong><strong>en</strong>, Ron Hartog.<br />
Oplage<br />
6 stuks<br />
Datum<br />
Breda, 31 mei 2011<br />
B<strong>en</strong> Baudoin | Baudoin van Alph<strong>en</strong> architect<strong>en</strong>-interieurarchitect<strong>en</strong>-restauratiearchitect<strong>en</strong> | Steijnlaan 112 Breda | mei 2011<br />
63
Change language