Dyslexie, je moet er vroeg bij zij n - jsw

28
Frank Jacobs
s
Dyslexie, je moet er
vroeg bij zij n
Gesteld wordt dat vroegtijdig signaleren van dyslexie essentieel
is voor de ontwikkeling van een kind. Vader Frank Jacobs met
twee dyslectische kinderen onderbouwt in dit artikel deze uitspraak.
oms hoor je dat dyslexie een
mooie naam is voor zwak lezen
en spellen, maar is het niet meer
dan dat? Ja, het is meer dan een
mooie naam, er liggen duidelijk
specifieke taalproblemen aan ten
grondslag. Het komt regelmatig
voor; twee à drie kinderen met
dyslexie in de klas is normaal. In
Nederland heeft drie procent
van de kinderen het in een mate
dat er specialistische hulp noodzakelijk
is.! Het kan zijn dat een
kind dyslexie heeft, maar ook
kunnen andere problemen de
basis vormen voor een matige of
slechte taalontwikkeling, bijvoorbeeld
culturele factoren,
gehoorproblemen, visuele problemen,
slecht onderwijs etc.
Wat is dyslexie nu eigenlijk?
Een definiëring van dyslexie
volgens de commissie Dyslexie
van de Gezondheidsraad: 'De
commissie spreekt van dyslexie
wanneer de automatisering van de
woordidentijicatie (lezen) en/of
schriftbeeldvorming (spellen) zich
niet, dan wel zeer onvolledig of
zeer moeizaam ontwikkelt'. 2
De commissie heeft het hier
over een blijvend probleem, dyslexie
kan niet overgaan, je kunt
er wel mee leren leven. Het uit
zich primair in het lezen en
spellen. Wat leest een dyslectisch
kind eigenlijk? Hoe ziet
dat er uit voor een niet dyslectisch
persoon? Een voorbeeld
van wat een dyslectisch kind zou
kunnen lezen:
Steld u sig uns ford ad u twe
felutjus papyr med tekxsd for u
creech, op desu manyr gusgrefu.
En dad u un uur du teit kreech
om dertug fragu ofur desu
tekxsd tu buantwordun, en dad
ju moed andwordun med du
wordun soalz su in du tekxsd
gusgrefu sein, andurz is hut andword
vaudt. Med did wil ic ur
opweisun wad for preblemun wu
tegun komun. Wu lesun lanksaam,
zomichu wordun moettun
we letur for letur lesun, er sein
ook wordun dy wu feif keer
ofurnyw moettun lesun for wu
hut ijnduluk snapun, om zommichu
wordun choed tu sgreifun
moettun wu du tekxsd dor
wordtulun so dad wu wetun hoe
ju hut moed sgreifen, ju bend ju

aan hut konsentrirun op hut lesun en nied op hut
furhaal en ju hep moeitu ju koncentraatsie fast tu
houun. Dad is un deeldju fan du preblemun dy wu
techun komun als ju leit aan dislekxsi!
Voor het gemak geven we de vertaling van het
bovenstaande:
Stelt u zich eens voor dat u twee velletjes papier
met tekst voor u kreeg, op deze manier geschreven.
En dat u twee uur de tijd kreeg om dertig vragen
over deze tekst te beantwoorden, en dat je
moet antwoorden met de woorden zoals ze in de
tekst geschreven zijn, anders is het antwoord fout.
Met dit wil ik u erop wijzen wat voor problemen
we tegenkomen. We lezen langzaam, sommige
woorden moeten we letter voor letter lezen, er zijn
ook woorden die we vijf keer overnieuw moeten
lezen voor we het eindelijk snappen, om sommige
woorden goed te schrijven ben je je aan het concentreren
op het lezen en niet op het verhaal en je
hebt moeite je concentratie vast te houden. Dat is
een deeltje van de problemen die we tegenkomen
als je lijdt aan dyslexie!
(scriptie: Paul van Ark, in eigen beheer, 2004)
Het zal duidelijk zijn dat leren lezen voor een dyslectisch
kind een paar trappen zwaarder is. Hoe
kom je nu eigenlijk aan dyslexie? De precieze oorzaak
van dyslexie is nog niet helemaal duidelijk.
Men denkt aan (microscopisch kleine) afwijkingen
in de hersenen. De komende jaren zal daar, na
onderzoek, waarschijnlijk meer duidelijkheid over
komen.
UITINGSVORMEN
Nu de overstap naar de vraag hoe dyslexie zich uit:
hoe signaleer je facetten die mogelijk kunnen wijzen
naar de diagnose dyslexie? Hier is grote voorzichtigheid
geboden, er worden zeer veel mogelijkheden
genoemd en dyslexie uit zich niet bij elk
kind op dezelfde wijze. Uit veel literatuur komt
naar voren dat personen die dyslectisch zijn een
wisselend beeld kunnen weergeven (ze hebben
bijvoorbeeld soms goede en minder goede dagen).
We geven een korte opsomming van uitingsvormen:
- Lees- en spellingproblemen, problemen hebben
met de verwerking van letters en klanken. Letters
omdraaien, verkeerd geschreven of gelezen.
- Hardnekkigheid van de hierboven genoemde
problemen terwijl de rekenprestaties goed kunnen
Z1Jn.
- Weinig belangstelling voor of zin in lezen,
schrijven, taal.
- Moeite met onthouden van instructie, die uit
meerdere losse deeltjes bestaat. Dit vooral als
het om talige informatie gaat, bijvoorbeeld uitleg
door de leraar.
- Moeite hebben met leerstof die niet logisch is
of geen samenhang vertoont.
- Last hebben van het luisteren in een lawaaiige
omgevmg.
- Moeite hebben met het automatiseren van handelingen,
dit op meerdere vlakken.
- Traagheid van werken, als laatste klaar met
opdrachten.
Naast deze opsomming van mogelijke uitingsvormen
is het ook denkbaar dat secundair gegroeide
of groeiende problematiek de boventoon gaat voeren.
Het kind wordt door de leesproblemen onzeker,
faalangst kan zich ontwikkelen. Het kind kan
daardoor beduidend minder goed in zijn/haar vel
zitten. Kortom, het gedrag van het kind kan door
de (door het kind zelf gesignaleerde) problematiek
zorgelijk worden. In deze situatie is het voor alle
betrokkenen lastig om door die secundaire problematiek
heen te kijken en wordt juist de secundaire
problematiek gesignaleerd en op de voorgrond
geplaatst. Onderstaande situaties komen veel voor.
Een regelmatig en vaak onterecht gesignaleerd
probleem bij dyslectische kinderen betreft het
begrijpend lezen. Het begrijpen van de taal is voor
dyslectische kinderen vaak geen probleem, wel
kost de leestechniek veel meer moeite en dus
dringt de betekenis minder goed door. Laten we
maar eens een zeer moeilijke tekst nemen, het is
dan niet ongewoon om het nogmaals te moeten
lezen. Bij dyslectische kinderen speelt het technisch
lezen de hoofdrol en niet het begrijpend
lezen.
Ook moeten we stilstaan bij de Cito-toetsen en
het resultaat dat wordt behaald door een dyslectisch
kind. Hier moet onderscheid worden
gemaakt tussen de schoolse vaardigheden en de
intellectuele capaciteiten. De Cito-toetsen maken
dat onderscheid niet, en dyslectische leerlingen
hebben moeite met de schoolse vaardigheden.
Daardoor moeten voor kinderen met dyslexie de
toetsen anders worden geïnterpreteerd en geven
ze niet het beeld wat men ervan verwacht. Om
meer duidelijkheid in het vermogen van een kind
met dyslexie te krijgen, is het van belang dat een
dyslectisch kind aanvullend professioneel getest
wordt.
SIGNALEREN
Voor we overgaan tot beantwoording van de vraag
hoe je dyslexie signaleert, moet het verschil duidelijk
worden gemaakt tussen signaleren en diagnosticeren.
Voor het diagnosticeren van dyslexie is, in
tegenstelling tot het signaleren, een gespecialiseerde
orthopedagoog/psycholoog nodig. Bij het
signaleren van lees- en spellingproblemen (primaire
uitingsvormen van dyslexie) spelen het primair
onderwijs en de daar werkende leerkrachten
de meest prominente rol. Het primair onderwijs
maakt onder andere gebruik van leerlingvolgsystemen
om de vorderingen van de leerlingen bij te
houden. Dat volgsysteem kan mede als een signaleringsinstrument
dienen om storingen in het ontwikkelingsproces
van leerlingen te registreren.
Uiteraard zal de groepsleerkracht tijdens onderwijsleersituaties
ook stagnatie van het leerproces
signaleren. Na herhaald signaleren door de leerkracht
moet, als het kind geen vorderingen maakt,
het besluit worden genomen het kind te laten diagnosticeren.
De school dient hier zijn verantwoordelijkheid
te nemen en het kind te laten testen.
Naast signalering op school (voornamelijk op het
gebied van schoolse vaardigheden) kan ook thuis
29

30
worden gemerkt dat het kind niet goed 'in zijn of haar vel zit'. Het
gedrag van het kind als gevolg van secundaire problematiek tengevolge
van dyslexie kan zorgelijk worden. Ook hier is dan, na overleg
op school, hulp van een deskundige geïndiceerd om een diagnose te
stellen. School en ouders hebben zo hun eigen verantwoordelijkheid,
maar moeten goed en adequaat samenwerken. Als de school
dyslexie signaleert, heeft zij de plicht dat te melden aan de ouders,
maar omgekeerd dienen de ouders hetzelfde naar school te doen.
DYSLEXIE
Het is misschien niet te geloven
Maar bij mij dansen de letters voor mijn ogen
Het gaat niet zo goed als bij de rest
Al doe ik voor 200% mijn best
Een 4 voor dictee, ik hoor ze denken: "wat is die Jeroen dom"
Maar twijfelen aan mijn eigen verstand dat is pas echt stom
Ik ben echt niet anders dan een ander kind
Ik ben alleen maar woorden blind
Soms word ik er echt verdrietig van
Het lijkt alsof ik niks van de spellingsregels begrijpen kan
Soms doe ik stoer of vervelend tegen de juf en andere kinderen
Net alsof ik zo mijn verdriet kan verminderen
Want pijn doet het, geloof me maar
Jullie dictee is af en ik ben weer niet klaar
Een proefwerk zie ik met buikpijn tegemoet
Al doe ik nog zo mij'n best, ik weet: het gaat niet goed
Ze zeggen dat ik ermee moet leren leven
En me altijd voor 100% zal moeten blij'ven geven
Jeroen, 12 jaar'
In een leerlingvolgsysteem
moeten storingen goed worden
geregistreerd
Het gedicht nader bekeken. Je
wordt verdrietig, je begrijpt het
niet, je krijgt buikpijn, je bent
weer niet klaar met je werk, ben je
eigenlijk niet gewoon dom? De
kinderen zijn zeer duidelijk wat
het betekent om dyslectisch te
zijn. Het kan, zoals ze zelf schrijven,
leiden tot sociaal-emotionele
problemen. Daarmee is dyslexie,
in ieder geval volgens de kinderen,
meer dan alleen slecht lezen
en spellen geworden.
Voor het signaleren blijft de
school een belangrijke (de
belangrijkste) spil. Dit signaleren
dient zo vroeg mogelijk plaats te
vinden, maar in ieder geval in
groep 3 waar het leesonderwijs
structureel start. Dit kan die
groeiende kans tot verder gaande,
secundaire problematiek remmen.
Uiteraard is het van belang
om het primaire probleem zo
vroeg mogelijk te onderkennen
en zo goed mogelijk aan te pakken.
Voor de kinderen, gezien
tegen het perspectief van hun verdere
ontwikkeling, kan vroege
signalering winst betekenen
zowel voor de primaire als de
secundaire problematiek. Vraag
eens aan een dyslectisch kind wat
het betekent om een verklaring,
een reden, te hebben voor zijn of
haar lees- en spellingproblemen.
KANSRIJKE ONTWIKKELING
Na het vroegtijdig signaleren en
eventueel diagnosticeren staan we
stil bij de aanpak van school en
ouders om de weg van de kansrijke
ontwikkeling weer in te slaan.
Hoe gaan we praktisch om met
een dyslectisch kind? Zoveel kinderen
er dyslexie hebben, zoveel
verschillende nuanceringen er
zijn. Het is dus niet mogelijk een
pasklaar antwoord te geven van
hoe je met het desbetreffende
kind moet omgaan. Als uitgangspunt
geldt: richt je allereerst op
het kind, probeer je in hem of
haar in te leven. Op deze manier
kom je zo dicht mogelijk bij het
kind en zijn probleem, en zul je
mogelijkheden gaan zien om het
kind zo goed mogelijk te helpen
(onderwijskundig en pedagogisch)
en verder te begeleiden. Er
zal, na het accepteren van de

Thomas
Met Thomas, een kind uit groep 3 gaat het tot de Kerst erg
goed. De letters kent hij allang uit zijn hoofd. Maar dan, wanneer
het lezen zijn intrede doet, gaat het slecht met de ontwikkeling
daarvan. Thomas wordt zeer onzeker, heeft geen zin meer
in school, hij krijgt duidelijk het gevoel dat er iets mis met hem
is. De juf denkt in eerste instantie dat dat aan zijn werkhouding
ligt. Zijn ouders denken veel meer in de richting van dyslexie.
Als Thomas' vader op een dag in een boek over dyslexie aan het
lezen is, komt Thomas bij hem staan. Langzaam spellend leest
Thomas de titel van het boek Dyslexie. Voorzichtig zegt hij dan
tegen zijn vader: 'Pap, ik ben dyslectisch hè l '
De ouders van Thomas hadden hier nog nooit met hem over
gesproken. Hij heeft zelf de conclusie getrokken door de tekst
van een liedje van Kinderen voor kinderen. Zijn ouders besluiten
vaart te zetten achter het laten testen van Thomas. Twee
weken later kan Thomas opgelucht ademhalen als de uitslag
binnenkomt en de diagnose dyslexie (op de hardnekkigheid na)
is vastgesteld. Thomas is inderdaad niet dom (zoals hij zelf
dacht), maar dyslectisch. Zijn probleem heeft vanaf nu een
naam ..
Speciale gaven
Dyslectische kinderen:
- zijn zich heel goed bewust van hun omgeving;
- zijn nieuwsgieriger dan de doorsnee mens;
- denken vooral in beelden, in plaats van in woorden;
- zijn uitermate intuïtief en zeer sensitief;
- denken en nemen multidimensionaal waar;
- kunnen gedachten als realiteit ervaren;
- hebben een levendige verbeelding.
Uil: Ronaid D. Davis en Eldon M. Braun 4
diagnose dyslexie, begrip moeten zijn voor de leesen
spellingproblemen, de frustraties van het kind, en
de tijd en energie die in de begeleiding gestoken
moet worden (ouders, school en eventueel hulp buiten
school)4. Het gaat allereerst om het aanvaarden
van dyslexie met de bijpassende kenmerken.
Vervolgens in willekeurige volgorde een aantal aandachtspunten:
- Het kind met dyslexie heeft op emotioneel gebied
meer steun nodig.
- Er moet gezocht worden naar een juiste balans ten
aanzien van het werk op school (inclusief de remedial
teaching indien van toepassing) en het werk
thuis. De driehoek ouders, groepsleerkracht en
RT-Ieerkracht moet goed op elkaar zijn afgestemd.
- Een kind met dyslexie krijgt geen 'loon naar wer-
Fluenc leeshulp
-----
ken'. Kijk naar meer dan alleen het resultaat van het werk, maar waardeer
ook de inspanning.
- Plezier in het werken levert goede prestaties, en frustratie en faalangst
zijn vijanden van goede prestaties, probeer het kind te behoeden voor
de negatieve spiraal.
- Als een kind extern getest wordt', dient er altijd contact te zijn tussen
het testbureau en de school, te weten de groepsleerkracht en uiteraard
de RT-Ieerkracht van de school om het advies van het testbureau te
bespreken.
- Een dyslectisch kind heeft wellicht sterker dan andere kinderen baat
bij duidelijke structuur.
- Het traag werken heeft vaak direct te maken met het dyslectisch zijn,
allerlei taken, zeker de taken waarin taal een rol speelt, kosten kinderen
met dyslexie meer moeite.
- Geef het dyslectische kind mogelijk een rustige plaats in de klas, niet
ver van de leerkracht af De rustige plaats geeft vaak betere resultaten
voor het kind.
- Laat het kind samenwerken met een 'goed' kind dat bijvoorbeeld iets
kan verduidelijken of nogmaals de instructie weergeven. Uiteraard mag
dit niet te belastend zijn voor het kind dat hulp biedt.
- Geef dyslectische kinderen kernachtige instructie, en controleer of de
instructie is begrepen.
- Benadruk bij de stof de samenhang, laat stampwerk zoveel als mogelijk
achterwegé.
De auteur is vader van twee
dyslectische kinderen, Voorhout.
Meer informatiebronnen
- Avontuur, J. (1999), Begeleiding van kinderen met dyslexie in het
basisonderwijs. Nelissen, Baarn.
- Bongaards, B. en JooP Sas (2003), Praktijkboek Leer/ingenzorg, het omgaan
met zorgleerlingen in de basisschool. Wolters Noordhoff, Groningen/Houten.
- Sas, J. en Cees Wieringa (1998), Leesmoeilijkheden. Wolters Noordhoff,
Groningen.
- H. Wentink en L. Verhoeven (2001), Protocol Leesproblemen en Dyslexie.
Expertisecentrum Nederlands, Radboud Universiteit Nijmegen.
Noten
1 Gezondheidsraad, 1995, commissie Dyslexie.
2 Tom Braams, Dyslexie, een complex taalprobleem. Amsterdam, Boom, 2002.
3 Balans Belang, juli 2002, nummer 78.
4 Ronald D. Davis met Eldon M . Braun, De gave van dyslexie. Rijswijk,
Elmar,2003.
5 Zie noot 2.
6 Volgens de Gezondheidsraad is de taak van de school het signaleren van
lees- en spellingproblemen en daarna het geven van een halfjaar remedial
teaching. Als het kind hier onvoldoende baat bij heeft, dient men een specialist
in te schakelen.
7 Wettelijk zijn er mogelijkheden voor dispensatie.
Reacties
e-mail: frankenmarjolijn@wanadoo.nl
( Advertentie)
leest tekst voor
op websites
31