Anneleen Kenis - CcASPAR

De externalisering van de natuur in
mitigatie- en adaptatiestrategieën
tegen de klimaatverandering
Anneleen Kenis
Departement Aard- en omgevingswetenschappen,
KULeuven

De klimaatverandering als een
milieukwestie?
• Milieu, natuur, … betekenis erg moeilijk vast te pinnen
• Bloemen, vlinders of regenbuien: meestal als evidente onderdelen van de ‘natuur’
( de niet-menselijke wereld), maar wat te denken van orkanen, goudvissen in een
bokaal, versgeperst appelsiensap, voorverpakte soepgroenten, houten tafels,
olievlekken, diamanten, genetisch gemanipuleerde zaden, internet of Dolly, het
gekloonde schaap? Behoren deze zaken nog altijd tot ons ‘milieu’, zijn
ze nog altijd ‘natuur’, of niet meer?
Grenzen zijn niet makkelijk af te bakenen
Bovendien confronteren zaken zoals honger of ziekte ons ook met
ons eigen ‘natuur’ zijn: “In this sense, nature is always already here
– intimately a part of us – not just somewhere else or beyond us.”
(Castree, 2005)

De klimaatverandering als een
milieukwestie?
De ‘natuur’ wordt op uiteenlopende wijzen begrepen, vaak incompatibel
Het concept ‘milieu’ suggereert een eenduidigheid die er niet is: de
‘natuur’ als iets ‘daarbuiten’, als een omgevingsfactor?
• ~de externalisering van de ‘natuur’ in de huidige maatschappij
• Niet neutraal: verhulling maatschappelijke keuzes en processen
• Bvb. orkaan Sandy of de talrijke hittegevolgen en overstromingen
‘milieurampen’? Mits betere mitigatie- en adaptatiestrategieën was veel
leed voorkomen …
• ‘Natuur’ en ‘maatschappij’ zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden:
concepten als ‘milieu’ verhullen dit …
Depolitisering van de milieukwestie

Een postpolitiek klimaat
• Deze discursieve separatie van de ‘natuur’ van de
‘maatschappij’ depolitisering van de milieukwestie
• Soms ook de ‘natuur’ als objectief, extern standpunt:
als norm, bvb. homoseksualiteit, competitiviteit,
diversiteit, veerkracht, …
Postpolitiek: (1) de natuur als ‘buiten ons’ of (2) als
‘fundering’

Een postpolitiek klimaat
Politiek filosofen zoals Chantal Mouffe, Slavoj Zizek, Jacques Rancière: een
discours is postpolitiek als het…
1) de geconstrueerde en daardoor contingente aard van het sociale
miskent
2) verhult dat elke sociale constructie bepaalde exclusies bevat en
daardoor conflicten en antagonismen creëert
3) abstractie maakt van het feit elke sociale constructie onvermijdelijk door
bepaalde vormen van macht wordt gekenmerkt
!) De politiek het politieke
Het ‘postpolitieke klimaat’ gaat over ‘het politieke’

Een postpolitiek klimaat
Depolitisering van de klimaatkwestie heeft te maken
met:
Huidige socio-historische context: postpolitiek tijdsklimaat
binnen de krijtlijnen van de dominante ideologie (marktgeoriënteerd,
technocratisch, geïndividualiseerd, focus op management en goed bestuur, …)
Specifieke karakteristieken van de ecologische kwestie
1) Ambigue positie van de ‘natuur’
2) Complexerende rol van de ‘wetenschap’
3) Geen eenduidig ‘subject’ van verandering
4) Geen eenduidig ‘object’ van verandering
≠ feminisme, arbeidersbeweging, burgerrechtenbeweging, …

• Ecologische kwestie: geen eenduidig subject van verandering (Swyngedouw, 2010)
• ≠ andere ‘sociale’ bewegingen (o.a. feminisme, arbeidersstrijd, burgerrechtenbeweging)
• Welk subject moet de ‘milieu’strijd aangaan? Is het de ‘natuur’ die een probleem
heeft?
– Soms: de ‘wraak van de natuur’ MAAR erg mystificerend
– Iemand moet over of in de naam van de ‘natuur’ spreken om die een stem te geven
(‘It is a truism that ‘facts never speak for themselves’ (Castree, 2005))
– … in zekere zin kan iedereen en niemand in naam van de ‘natuur’ spreken
‘Allemaal samen’ discours de ‘verenigde mensheid’ tegen CO2
Postpolitiek
In de naam van de ‘natuur’?

Allemaal samen tegen CO 2?
• Geen politieke conflicten meer, enkel nog die éne grote boeman, CO 2.
Alsof we allemaal samen in hetzelfde schuitje zitten.
• Voorbeelden: de orkaan Katrina en Sandy, Tuvalu, de Canadese
Teerzanden, …

Allemaal samen tegen CO 2?
• Allemaal samen tegen CO 2 (‘blablabla, act now’; ‘real leaders act’)
• De vijand, elk conflict wordt geëxternaliseerd ‘Act on CO 2!’
• !) ‘Iedereen samen’-discours ook in zekere zin aanwezig in
vredesbeweging. MAAR tenminste een specifiek object: oorlog (&
zij die zich daaraan schuldig maken)
• Wie of wat is het object van de ecologische strijd? Alles (en
iedereen)! onvermogen om politieke prioriteiten te stellen
• ‘De strijd tegen de klimaatverandering’ er is in zekere zin wel een object, vijand,
conflict, maar een geëxternaliseerde … CO 2

Allemaal samen tegen CO 2?
Grote impact op hoe mitigatie- en adaptatiestrategieën m.b.t. de
klimaatverandering vandaag worden aangepakt.
Het probleem = teveel CO 2 ??? De oplossing: technologische innovatie + een
prijs op CO2 ???
Is alle CO2 gelijk? Kan je de CO 2–uitstoot van een ziekenhuis zomaar
gelijkstellen aan die van een steenkoolcentrale. De CO 2–uitstoot van de
productie van een windmolen aan die van een pleziervluchtje per helikopter?
Kan de klimaatverandering zonder maatschappelijke verandering
geremedieerd worden? Gaat het erom tecnhische oplossingen te vinden zoals
grote zonneschermen in de atmosfeer, synthetische bomen of kunstmatige
wolkvorming?
De maatschappelijke en politieke kant van CO2 wordt via de markt en de
techniek aan het zicht onttrokken.
Op sluikse wijze wordt opnieuw het
idee geïntroduceerd dat de
klimaatverandering iets is dat buiten de
maatschappij staat.

De klimaatverandering als
milieukwestie?
• ‘Natuurwetenschappelijke’ analyse als basis voor politieke actie?
Nauwelijks democratisch debat en conflict over grondoorzaken,
verschillende toekomstmogelijkheden en strategieën om deze te
realiseren postpolitiek
!) Uit ‘natuurwetenschappelijke’ vastellingen kan je geen
eenduidige politieke conclusies trekken
• IPCC: klimaatverandering kernenergie
• Al Gore: klimaatverandering duurzame consumptie
• Population Matters: klimaatverandering bevolkingspolitiek
Politisering: de ‘natuur’ en de ‘maatschappij’ zijn onlosmakelijk met
elkaar verweven; de klimaatverandering is geen probleem van het
‘milieu’, maar van de maatschappij democratisch debat en
conflict nodig over waarom precies de huidige maatschappij tot
klimaatverandering leidt; en welke mitigatie- en
adaptatiestrategieën in het licht daarvan nodig zijn

grondoorzaken
“waarom?”
strategieën
“hoe?”
De klimaatverandering als
Klimaat-
verandering
milieukwestie?
alternatieven
“waarheen?”
‘natuurkundige’
aard en
effecten
“wat?”
strategieën
“hoe?”
grondoorzaken
“waarom?”
Klimaat-
verandering
alternatieven
“waarheen?”
‘natuurkundige’
aard en
effecten
“wat?”
(Jensen, 2002)

Nieuw boek:
Bedankt voor uw aandacht!
NOT ONLY