Postcode als postaal codesysteem Sorteren zonder postale code in ...

Postcode als postaal codesysteem
Inhoudsopgave
Inleiding 1
Waarom een nieuw codesysteem? 2
De opbouw van de nieuwe code 3,4
Administratieve voorbereidingen 5
Postcode reclamecampagnes 6
Uitgifte van het Postcodeboek 7
Postcodezegels en postcodekaarten 8
Postcodestempelvlaggen 9,10
Administratieve postcodestempels 11
Postaal gebruik van de postcode 12
Project “Briefpost 2000” 13
Allerlei postcodetoepassingen 14,15,16
Literatuur 17,18,19
Inleiding
Vanaf de jaren dertig van de vorige eeuw hebben
de Nederlandse Posterijen gemechaniseerde
postale systemen ontwikkeld en in gebruik genomen
(afb. 1, 2) om de toenemende hoeveelheid
poststukken sneller te sorteren en zo te besparen
op de arbeidskosten.
Snelheidsbepalend daarbij was de omzetting van
de plaats bestemming in een voor de sorteermachine
“te begrijpen” grootheid. In de adressen
was toentertijd nog geen “postale code” opgenomen
welke kon dienen als stuurgrootheid voor
het sorteerproces. De operator moest de plaats
van bestemming lezen en daarna handmatig de
juiste toetsen op een toetsenbord indrukken.
1
Sorteren zonder postale code in het adres 1930 - 1970
Afb. 1 Poststuk uit 1962, als uitgaande post gesorteerd door de Transorma machine
te ‘s-Gravenhage (te herkennen aan de rode letters HL). De operator las de plaats van
bestemming (Haarlem) en toetste de daarbij behorende sorteercode in op een toetsenbord
Afb. 2 Poststuk uit 1967, als uitgaande post gesorteerd in Rotterdam (zwarte matrix
index) en als inkomende post door de Transorma machine te ‘s-Gravenhage (te herkennen
aan de rode letters UL). De operators lazen in beide gevallen weer de plaats van bestemming
(den Haag) en toetsten de daarbij behorende sorteercode in op een toetsenbord

2
Postcode als postaal codesysteem
Waarom een nieuwe codesysteem?
Met de invoering van het viercijferige postnummer
rond 1966 werd voor het eerst een
postale code opgenomen in het adres. Maar het
postnummer was vooral ingevoerd ten behoeve
van het zelf afbundelen van post door grootgebruikers
die daardoor een tariefkorting kregen.
Voor sorteerdoeleinden hadden de postnummers
het bezwaar dat ze gebaseerd waren op een
postale organisatie met z.g. bestelkringen. Elke
wijziging in een bestelkring bracht een verandering
in de postnummers met zich mee.
Verder gaven de postnummers te weinig informatie
over de bestelzijde. In het sorteerproces
werd er dan ook weinig gebruik van gemaakt
omdat de “sorteerdiepte” (= het aantal codeposities)
te gering was (afb. 3).
Meer sorteerdiepte geeft een vergroting van
de sorteermogelijkheden.
De periode 1970 - 1980 kenmerkte zich door
een aanzienlijke postale schaalvergroting met
de bouw van elf nieuwe Expeditieknooppunten.
In de expeditieknooppunten werden allerlei
technische hulpmiddelen voor het automatisch
verwerken van de post in gebruik genomen.
Omdat de stand der techniek toentertijd automatisch
sorteren mogelijk maakte, was de
invoering van een nieuwe postale code een noodzakelijke
randvoorwaarde.
En zo werd in 1978 een uit zes posities bestaande
code in gebruik genomen (afb. 4).
Naar een grotere sorteerdiepte
1970 - 1978
Afb. 3 Poststuk met bestemming ‘s-Gravenhage-2076.
Met het postnummer wordt een sorteerdiepte tot op vier niveaus (= woonplaats) bereikt.
Afb. 4 Poststuk met bestemming 2501 CP ‘s-Gravenhage.
Met de nieuwe postale code wordt een sorteerdiepte tot op zes niveaus (= woonhuis) bereikt.

Postcode als postaal codesysteem
De opbouw van de nieuwe code.
In de tweede helft van de jaren ‘70 werden door
PTT voorbereidingen getroffen voor de invoering
van een alfanumeriek codesysteem.
Alfanumeriek wil zeggen dat die code zowel uit
letters (de “alfa’s”, A) als uit cijfers (de
“nummers”, N) bestaat.
De nieuwe code kreeg de vorm: NNNN AA
Bij het opstellen van de nieuwe postale code
voegde PTT niet eenvoudig een aantal letters
toe aan bestaande postnummers maar er werd
een totaal nieuw systeem ontworpen.
Daartoe werd ons land opgedeeld in negen grote
gebieden. Deze werden op hun beurt weer
onderverdeeld in voorsorteergebieden (VG’en).
Elk VG kreeg een tweecijferig nummer: de eerste
twee cijfers van de nieuwe code (afb. 5).
In elk voorsorteergebied werden één of twee
grotere plaatsen aangewezen als voorsorteercentrum
(VC). Deze voorsorteercentra ontvingen
de bundels poststukken afkomstig van de automatische
sorteermachines.
Met het derde en vierde codecijfer werden de
woonplaats of een bepaalde wijk in een woonplaats
gekenmerkt. De twee letters tenslotte
markeerden een groep van maximaal 25 percelen.
Met de nieuwe code werd een uiteindelijke
sorteerdiepte tot zes niveaus mogelijk, één van
de doelstellingen van PTT bij het ontwerpen van
het nieuwe systeem dat “postcode” werd genoemd.
3
Opbouw van het systeem 1977
Afb. 5 Indeling van ons land (anno 2000, lit. 5) op basis van de eerste
twee cijfers van de nieuwe postcode. Dit zijn de z.g. voorsorteergebieden.

Postcode als postaal codesysteem
Voor het ontwerp van het postcodesysteem werden
drie uitgangspunten opgesteld (afb. 6):
A) Eenvoudig
De code moest kort en krachtig zijn, want een
ingewikkelde uit veel cijfers en letters bestaande
code zou aanleiding geven tot vergissingen
en fouten in het aanbrengen en in het gebruik.
Resultaat: de postcode bestaat uit vier cijfers
en twee letters, met een kleine ruimte tussen de
cijfers en de letters.
B). Informatief
De postcode moest zoveel informatie bevatten,
dat daarvan ook in de sortering aan de bestelzijde
gebruik kon worden gemaakt.
Resultaat: de 4 cijfers duiden een woonplaats
aan, of, voor een grote gemeente, een wijk.
De twee letters geven een groep van maximaal
25 afgiftepunten aan, die zo dicht bij elkaar
liggen dat ze in één bestelloop zijn opgenomen.
C). Permanent
De postcode moest onveranderlijk zijn en
blijvend. Veranderingen zouden geweldige
problemen geven bij zowel de Post, bij de grootgebruikers
en bij het publiek.
Resultaat: Bij het toekennen van het woonplaatsgedeelte
(de vier cijfers) is uitgegaan van
een door de gemeenten samengestelde lijst van
woonplaatsen, zodat elke plek in ons land ondergebracht
kon worden in de postcode.
4
Opbouw van het systeem 1977
Afb. 6 De denkbeeldige plaats Kerkdam heeft het woonplaatsnummer
1234. In Kerkdam ligt een park. De parklaan
verbindt de toegang tot het park met de Schoolstraat.
De Schoolstraat nummert van 1 t/m 46 en de Parklaan nummert
van 1 t/m 28. De postcodes in beide straten zijn nu als volgt:
1234 AA Kerkdam Schoolstraat 1 - 45
1234 AB Kerkdam Schoolstraat 2 - 12
1234 AC Kerkdam Schoolstraat 14 - 46
1234 AD Kerkdam Parklaan 1 - 27
1234 AE Kerkdam Parklaan 2 - 28

5
Postcode als postaal codesysteem
Administratieve voorbereidingen.
De invoering van een dergelijk omvangrijk en
postaal gezien ingrijpend systeem, vergde
natuurlijk de nodige administratieve voorbereiding.
Het meeste gebeurde bij PTT achter
de schermen, maar een aantal keren werd er iets
voor de buitenwereld zichtbaar.
Zo verscheen in mei 1977 Dienstorder 218,
waarin werd aangekondigd dat er een “Handleiding”
gemaakt was voor het sorteren en
afbundelen van poststukken met gebruikmaking
van de postcode (afb. 7, lit. 1).
Deze handleiding werd gratis verstrekt aan
belanghebbenden.
In een tweede dienstorder (nummer 364 van 9
augustus 1977, afb. 8 en lit. 2) werd de
implementatie van de postcode in adressenbestanden
aangekondigd.
Een bijkomend voordeel van deze interne voorbereidingen
was dat de adressen gestandaardiseerd
konden worden volgens de “Conventie
voor de uniforme schrijfwijze van namen en
adressen” (lit. 3).
Gestandaardiseerde adressen (= geschreven
volgens een afgesproken schrijfwijze en lay-out)
op poststukken maken een efficiënte automatische
sortering pas echt mogelijk.
Standaardisatie van adressen is dan ook één van
de operationele randvoorwaarden voor automatische
postverwerking.
Dienstorders
Afb. 7 Tekst van Dienstorder 218 van mei 1977.
Afb. 8 Tekst van Dienstorder 364 van 9 augustus 1977.
1977-1978

6
Postcode als postaal codesysteem
Postcode reclamecampagnes
Om het gebruik van de postcode door het grote
publiek te bevorderen, werden er een groot
aantal landelijke reclamecampagnes gehouden.
In de beginperiode werden die campagnes verzorgd
door het reclamebureau “de Zuil” uit
Enschede. Ze waren o.a. de bedenkers van de
bekende slogans “POSTCODE, Oh ja!” en
“POSTCODE Gebruik ‘m goed”.
Opmerkelijk detail is dat in een aantal campagnes
de namen van medewerkers van dat
reclamebureau werden gebruikt (afb. 9).
Om het grote publiek te informeren over de
komst van de postcode, werden er begin 1978
advertenties in dagbladen en tijdschriften
geplaatst onder de titel “De belangrijke brief”.
In de advertenties werd aangekondigd dat een
ieder op korte termijn een belangrijke brief
zou ontvangen van PTT. En die kwam ook. In
maart 1978 werd op ieder adres een brief
bezorgd waarin voor het desbetreffende adres
de nieuwe postcode werd meegedeeld.
In 1979 werd er aan alle adressen een herinneringsbrief
gezonden waarin PTT een ieder er
nogmaals op wees dat het voor een snelle
verwerking van de post noodzakelijk was de
postcode in het adres op te nemen.
Behalve via reclamecampagnes, werd er ook op
stickers, lucifersdoosjes, bierviltjes, sleutelhangers,
adresboekjes enz. enz. reclame gemaakt
voor het gebruik van de postcode (afb. 10)
Reclamecampagnes 1977-1978
Afb. 9
Sticker met de slogan
“POSTCODE Gebruik ‘m
goed” , bedacht door het
reclamebureau de Zuil
toentertijd gevestigd aan
de Hogelandsingel 21 met
de postcode 7512 GA te
Enschede.
Afb. 10
Adresboekje dat gratis verstrekt werd door PTT met de slogan “POSTCODE
Gebruik ‘m goed” en een rij huizen in postcodestijl.

7
Postcode als postaal codesysteem
Uitgifte van het Postcodeboek.
Nadat alle inwoners, bedrijven en instellingen
in een huis-aan-huis mailing geïnformeerd waren
welke postcode aan het woon- of vestigingsadres
was toegekend en hoe te handelen bij het versturen
van post (afb. 11), werd in 1978 ook een
gratis Postcodeboek uitgebracht (lit. 4 en 5).
In het boek waren alle postcodes opgenomen van
tot dan toe bij PTT bekende adressen en
postbusnummers. In het inleidende deel van het
boek werd uitgelegd hoe een postcode in het
boek moest worden opgezocht, hoe de nieuwe
postcode moest worden vermeld in een adres en
wat te doen met bijzondere adressen van b.v.
woonschepen, woonwagens en post restante
adressen. Interessant was de complete lijst van
alle postkantoren met hun postcode anno 1978.
Ook de postcodes van de rijdende postkantoren
werden vermeld. Twee pagina’s gingen over het
gebruik van de postcode in de bewegwijzering.
In 1978 waren ca. 180 gemeenten in overleg met
PTT in wijken verdeeld op basis van de vier
postcode cijfers. Het systeem is landelijk echter
nooit grootschalig ingevoerd.
In datzelfde jaar werd ook op ieder adres een
boekje met tien kaarten bezorgd waarmee men
familie, vrienden en bekenden kon informeren
over de eigen postcode. Deze kaarten hadden
het kenmerk PFA 100. Op de postkantoren waren
losse kaarten verkrijgbaar met het kenmerk PFA
100A (afb. 12).
Postcodeboek
Afb. 12
Op elk adres ontving
men gratis kaarten
waarmee vrienden en
bekenden konden
worden geinformeerd
over de nieuw
toegewezen postcode.
Kenmer van deze
kaart was PFA 200.
Hier afgebeeld een
“losse” kaart welke
op het postkantoor
verkijgbaar was in
sets van 10 met het
kenmerk PFA 200A
Afb. 11
1978
Kaart met vermelding
van de aan het desbetreffende
adres toegewezen
postcode.
Kenmerk van de kaart
OAP189-038881

8
Postcode als postaal codesysteem
Postcodezegels en postcodekaarten
In de PTT Dienstorders H.55 van 31 januari
1978 (lit. 6) en H.73 van 14 februari 1978 (lit.
7) werd aangekondigd dat op 14 maart 1978 ter
ondersteuning van de campagne om de nieuwe
postcode voor algemeen gebruik bij het publiek
te introduceren, twee postzegels in het (toenmalige)
(brief)kaarttarief van 40c en 45c drukwerktarief
zouden worden uitgegeven (afb. 13).
In Dienstorder H.73 werd nog speciaal vermeld
dat het om de eerste postzegelemissie ging die
diende ter bevordering van een actie van PTT
zelf.
Op de beide zegels is het woordmerk weergegeven
dat speciaal voor de postcodecampagne
is ontwikkeld en dat gebaseerd is op de tanding
van een postzegel.
De beide handen symboliseerden het gebruik van
de postcode door het grote publiek. Het woordmerk
is tevens de bijzondere tekst op de zegels.
Deze postcodezegels bleven vier jaar aan de
loketten verkrijgbaar. Op 1 april 1982 werd de
verkoop beëindigd (Dienstorder H.20 van 22
februari 1982. lit. 8).
Daarnaast werd er ook een adreswijzigingkaart
uitgegeven met daarop gedrukt de 40 cent
postcodezegel als zegelwaarde (afb. 14).
Na de tariefswijziging vanaf 14 januari 1980
werd deze kaart voorzien van de 45 cent postcodezegel
als zegelwaarde (afb. 15).
Postzegels en adreswijzigingskaarten 1978
Afb. 14
Adreswijzigingskaart 40c
met de postcodezegel als
zegelwaarde.
Uitgegeven: 19 juli 1998
(Geuzendam 2008: nr. 44)
(lit. 12).
Afb. 15
Bovenste gedeelte van de
adreswijzigingskaart 45c
met de postcodezegel als
zegelwaarde.
Uitgegeven: 2 januari 1980
(Geuzendam 2008: nr. 45)
(lit. 12).
Afb. 13
De beide postcodezegels van 40 en 45
cent, uitgegeven op 14 maart 1978.
(NVPH 1151 - 1152).

9
Postcode als postaal codesysteem
Postcodestempelvlaggen.
In 1978 deed zich het bijzondere feit voor dat,
eveneens in het kader van de propaganda voor
het gebruik van de postcode, voor alle toentertijd
in werking zijnde stempelmachines een
stempelvlag met de tekst “POSTCODE Oh ja!”
werd aangemaakt welke vanaf medio maart 1978
(niet gelijktijdig!) in gebruik genomen werd.
Er waren toen drie verschillende machinestempeltypen
in gebruik, met als stempelcodering
volgens de Van der Wart catalogus (lit. 46):
Type XV Flier machines (afb. 16-17)
Type XVI Klüssendorf machines (afb. 16)
Type XVII Fabrikaat Braungardt
Komt voor in de opzet-stempelmachines
en in de Universal
stempelmachines (afb. 16-18)
Deze eerste stempelvlag bleef tot 21 januari
1980 in gebruik en werd toen vervangen door
een vlag met de tekst “POSTCODE Gebruik ‘m
goed” (afb. 17). Uit kwaliteitsoverwegingen werd
de vlag niet meer in de Klüssendorf machines
gebruikt (Dienstorder H.14 van 15 januari
1980,lit. 9). Wellicht mede daardoor bleef de
“POSTCODE Oh ja” vlag ook na 21 januari 1980
in sommige Klüssendorf machines in gebruik.
Medio 1990 werd de stempelvlag met tekst
“POSTCODE Gewoon even doen” in gebruik
genomen (afb 18).
Stempelvlaggen
b
c a
c
Afb. 17 “POSTCODE Gebruik ‘m goed” machinestempelvlag
c
Afb. 16 “POSTCODE Oh ja !”
machinestempelvlag.
1978-1997
Typen datumstempel:
a = Flierstempel
b = Klüssendorfstempel
c = Braungardtstempel /Universalmachines
en opzet-stempelmachines
Afb. 18 “POSTCODE Gewoon even doen” machinestempelvlag in twee uitvoeringen
a
c

10
Postcode als postaal codesysteem
In 1997/1998 werden door PTT Post 112 nieuwe
Klüssendorf stempelmachines aangeschaft die op
de zes grote sorteercentra (Zwolle, Amsterdam,
‘s-Gravenhage, ‘s-Hertogenbosch, Nieuwegein, en
Rotterdam)en op vele regiokantoren werden
geplaatst. Doel was om deze machines in te zetten
bij tijdelijke grote pieken in het postaanbod
van particulieren zoals in de Kerst- en Nieuwjaarstijd.
Door op lokaal niveau grote hoeveelheden
post te stempelen, kon de werkdruk in de
zes sorteercentra worden verminderd.
In het datumgedeelte van de stempelkoppen werd
geen plaatsnaam aangebracht maar de tekst “PTT
POST”. Het datumgedeelte werd voorzien van
een volgnummer, lopend van 001 tot en met 111
(lit 10). De stempelvlag bestond uit vijf golflijnen.
In sommige Klüssendorf machines werd
ook alleen of afwisselend met de vijf golflijnen
de stempelvlag met tekst “POSTCODE Gewoon
even doen” gebruikt (afb. 19). In de loop van
2002 werd de naamswijziging TPG Post ook in
deze stempelkoppen doorgevoerd (afb. 20).
Opmerkelijk is dat de postcodevlag “POSTCODE
Gewoon even doen” ook voorkomt in combinatie
met een “Port betaald” stempeldeel (afb. 21).
In de diverse handstempels (zoals de typenraderstempels)
en handrolstempels is de postcode
van het postkantoor van gebruik nooit
opgenomen. Wel werd de postcode in de vele
duizenden frankeermachinestempels opgenomen,
zowel in het datumgedeelte als in het reclamegedeelte
(afb. 22).
Stempelvlaggen
1997-2003
Afb. 19 Klüssendorf machinestempels met volgnummers “010” en “011”. Met stempelvlag:
“POSTCODE Gewoon even doen” . Stempeldata: 12-07-2000 en 13-XI-2000.
De stempels zijn aangebracht door de machines in de kantoren: Groningen en
Sneek.
Afb. 20 Klüssendorf machinestempels met volgnummers “65” en “91”. Met stempelvlag:
“POSTCODE Gewoon even doen” . Stempeldata: 4-VII-2004 en 20-II-2003.
De stempels zijn aangebracht door de machines in de kantoren: Roermond en
Culemborg
Afb. 21 “POSTCODE Gewoon even
doen” vlag in combinatie met
een Port betaald stempel.
Afb. 22 De postcode van de afzender
staat in het datumdeel van
dit frankeermachinestempel.

1.1
Postcode als postaal codesysteem
Administratieve postcodestempels.
Toen de postcode ingevoerd was, moesten bedrijven
en particulieren deze natuurlijk in de adressen
gaan toepassen. Dat een en ander niet altijd
goed ging, zal duidelijk zijn. Tot op de dag van
vandaag komen er poststukken voor waarbij in
het adres de postcode ontbreekt of, wat vaker
voorkomt, waarbij een foutieve postcode wordt
gebruikt. En bij foutief moet gedacht worden
aan echt foutief (b.v. een bestaande postcode
maar niet behorend bij het adres van
bestemming), aan een niet bestaande postcode
doordat een schrijffout is gemaakt of aan een
onvolledige postcode waarbij één of meerdere
cijfers of letters zijn “vergeten”.
PTT en haar “opvolgers” PTT Post, TPG Post en
TNT Post doen er alles aan om dit soort fouten
zo veel mogelijk te beperken. Daartoe werden
er administratieve stempels en stickers op
poststukken aangebracht welke de geadresseerden
op de foutieve postcode wijzen en hen
opriepen de afzenders over de fout te informeren
(afb. 23 en 24). Omdat elk kantoor vrij
was in het ontwerp ervan, zijn er in de loop der
jaren tientallen verschillende stempels en
stickers in gebruik geweest. In lit. 11 wordt van
deze administratieve postcodestempels een
gedetailleerd overzicht gegeven. Inmiddels is de
software in de huidige sorteermachines zo verbeterd,
dat ontbrekende of foutieve postcodes
automatisch worden gecorrigeerd.
Administratief postcodestempel
Afb. 23 Voorbeeld van een administratief postcodestempel.
Afb. 24 Voorbeeld van een administratieve postcodesticker.
1978-1999

12
Postcode als postaal codesysteem
Postaal gebruik van de postcode.
De invoering van het alfa-numerieke postcodesysteem
was natuurlijk geen doel op zich: het
was een voorwaarde voor de invoering van
automatische sorteersystemen.
Een dergelijk systeem werd in 1978 voor het
eerst op de Amphilex tentoonstelling te Amsterdam
aan het publiek voorgesteld. In de PTT stand
stond een z.g. handindexeerapparaat (HIA)
opgesteld, waarmee de postcode van een adres
kon worden omgezet in een “streepjescode” : de
z.g. sorteerindex (SIX). De SIX was een z.g.
bar-no bar index (B-NB index), hetgeen
betekent dat er op een bepaalde codepositie
wel of geen streepje aanwezig is (afb. 25).
De SIX werd op de envelop gedrukt waarna het
mogelijk werd om in de sorteermachine (Sorma)
de brief automatisch te sorteren. Tijdens het
opdrukken van de indexstreepjes staat de brief
even stil. Men spreekt in zo’n geval van een
“impactsyteem” (afb. 26).
In de loop der tijd zijn ook machines in gebruik
gekomen die zelfstandig de postcode in (vooral)
adressen in machineschrift konden lezen, waarna
er ook weer een lineaire index op de envelop
werd afgedrukt. Dit gebeurde o.a. bij de Alima
(= Automatische Lees- en Indexeer-MAchine,
afb. 27) en de Ovis (= Optical Video Integrated
System, afb. 26).
Bij deze machines werd de SIX op de envelop
gespoten (inkjetsysteem).
Sorteerindex: bar - no bar type 1978 - 2000
Afb. 25
Poststuk met een postcodezegel
en een machinestempel met postcodevlag
afkomstig van een
stempelmachine in het
Expeditieknooppunt Amsterdam.
Stempeldatum: 17 juli 1980.
Dit poststuk is voorzien van een
lineaire bar-no bar indexering
(impact type) afkomstig van een
handindexeerapparaat (HIA).
In de indexering is de postcode
1001 RE versleuteld.
Afb. 26
Detail van de lineaire indexering
van het impact type.
Te zien is dat het hier ononderbroken
streepjes betreft.
Afb. 27
Detail van een lineaire Alima
indexering (inkjet type).
Ieder indexsteepje is opgebouwd
uit 7 inktdruppeltjes.
Afb. 28
Detail van een lineaire OVIS
indexering (inkjet type).
Ieder indexsteepje is opgebouwd
uit 8 inktdruppeltjes.

Postcode als postaal codesysteem
Project “Briefpost 2000”
Vanaf medio 2000 werd in het kader van het
project “Briefpost 2000” een nieuwe generatie
volautomatisch werkende indexeer- en sorteerapparatuur
in gebruik genomen, de z.g. sorteermachine-klein
(SMK). Let wel: klein slaat op de
grootte van de te verwerken poststukken en niet
op de grootte van de machine! De SMK’s werden
geplaatst in een zestal nieuw te bouwen sorteercentra
brieven (Scb, afb. 29).
Tijdens een overgangsperiode bleven een aantal
HIA’s, Alima’s, Ovis’en en Sorma’s, na overplaatsing
naar een sorteercentrum, ook nog post
verwerken. Daarom werd in die overgangsfase
met de nieuwe sorteermachines-klein ook een
inkjet indexering aangebracht van het B-NB
type zodat alle geindexeerde post ook in de
“oude” Sorma’s kon worden verwerkt (afb. 30).
Toen uiteindelijk alle “oude” automatische postverwerkende
systemen (APVS) afkomstig uit de
voormalige Expeditieknooppunten buiten werking
waren gesteld, ging PTT Post op 13 januari 2001
over op de alternate bar index (AB index).
De AB index omvat 52 posities. Op elke positie
staat een indexstreepje dat is opgebouwd uit 7
inktdruppeltjes. De indexstreepjes staan in de
AB index op twee niveau’s: hoog (= binaire waarde
nul) en laag (= binaire waarde één).
In de AB index is weer de postcode versleuteld
maar ook het huisnummer en de eventueel
aanwezige huisnummertoevoeging (afb. 31).
1.3
Sorteerindex: alternate bar type 2000 - heden
Afb. 30
Voorbeeld van een B-NB index
afkomstig van een sorteermachineklein
tijdens de overgangsperiode.
Ieder indexstreepje is opgebouwd
uit 11 inktdruppeltjes.
Afb. 29
De nieuwe indeling van ons land in zes postcodegebieden
met de bijhorende sorteercentra-brieven
(Scb): Zwolle, Nieuwegein, ‘s-Hertogenbosch,
Rotterdan, ‘s-Gravenhage en Amsterdam.
Op deze kaart zijn de eerste vier postcodecijfers
te zien welke aan de zes gebieden zijn toegewezen.
De zes centra werden voorzien van een nieuwe
generatie postverwerkende apparatuur waaronder
de sorteermachine-klein.
1000000000101100011010011100111011001101110011000110
start /
start /
stop in deze 32 bits is als sorteerinformatie
versleuteld:
16 bits voor
contrôle en
stop
7141 JB 3A
foutencorrectie
Afb. 31
Opbouw van de AB index met indexstreepjes (met elk zeven inktdruppeltjes) op twee niveau’s
van een adres met een huisnummertoevoeging: Vrakkinkweg 3A te 7141 JB Groenlo.

Postcode als postaal codesysteem
Allerlei postcodetoepassingen
Binnen het postbedrijf bleef de toepassing van
de postcode niet beperkt tot alleen de omzetting
in de sorteerindex (de oranje streepjes op de
brieven!), hoe belangrijk dit onderdeel van het
sorteerproces ook is. Bij allerlei handmatige en
geautomatiseerde sorteertoepassingen speelde
(en speelt) de postcode een belangrijke rol.
Voorbeelden zijn :
A). Postale formulieren.
Zoals reeds vermeld, werd er bij de introductie
van de postcode op ieder adres in Nederland
een set kaarten bezorgd waarop men aan familie
en relaties de nieuwe postcode kenbaar kon
maken. Vanaf die tijd zijn er diverse postale
formulieren en adreswijzigingskaarten in omloop
geweest waarmee men postcodewijzigingen kon
doorgeven (afb. 33).
B) Voorgedrukt postcodekader.
Door de posterijen werd in juli 1991 het gebruik
van een voorgedrukt postcodekader op poststukken
gepropageerd. In elk vakje van het kader
diende de afzender een postcodecijfer of letter
te plaatsen (afb. 34, lit. 12). Door de duidelijke
de scheiding van de zes postcode-onderdelen,
werden minder leesfouten gemaakt tijdens het
automatische adreslezen.
Voorafgaand aan de invoering van het postcodekader
waren er al diverse voorbeelden van particulier
initiatief geweest om de postcode een
eigen plaats op het poststuk te geven (afb. 35).
1.4
Postcodetoepassingen 1978 - heden
Afb. 34
Een postale envelop met een voorgedrukt
postcodekader. Met in ieder vakje een
apart postcodecijfer en letter worden er
minder leesfouten gemaakt door de
adresleessoftware van de automatische
sorteermachines.
Afb. 35
Afb. 33
Een postaal formulier voor
het doorgeven van een
gewijzigd adres.
Op het formulier is ruimte
gereserveerd voor het vermelden
van de juiste postcode.
Kenmerk van dit formulier:
P2173 (480.000-VII-’77)-
2422 - 709369F
Voorbeeld van een bankenvelop met daarop
een voorgedrukte positie waar de postcode
geplaatst kan worden.

1.5
Postcode als postaal codesysteem
C). Klantindex (KIX)
De klantindex is een code welke door de
afzender (de klant van TNT Post) in het adres
wordt opgenomen. De klant krijgt daardoor een
tariefkorting omdat er minder sorteerfouten
worden gemaakt. In de KIX zijn de postcode +
postbus- antwoord- of huisnummer versleuteld.
De klantindex ziet er uit als een barcode, maar
is in feite een lettertype dat in een tekstverwerkingprogramma
kan worden opgenomen (afb. 35).
D). Doorzendsticker
Er zijn diverse stickers in gebruik met daarop
een barcode waarin weer postcode + het huisnummer
zijn versleuteld (afb. 36). De stickers
worden door TNT Post op de brief geplakt wanneer
deze naar een andere adres moet worden
doorgezonden.
E) Adrescorrectiesticker (afb. 37).
Indien een poststuk door een foutief adres niet
bezorgd kan worden maar TNT Post wel beschikt
over het adres van de geadresseerde, wordt in
een sommige gevallen een adrescorrectiesticker
op de envelop geplakt. Op de correctiesticker
is de postcode van het juiste adres vermeld.
E) Retour/Herstelsticker
Soms moet een poststuk als gevolg van een
onleesbaar of een niet bestaand adres retour
afzender gezonden worden. De postbode plakt
dan een retoursticker op de envelop.
Op de retoursticker wordt de postcode van de
afzender vermeld waardoor het poststuk weer
automatisch kan worden gesorteerd (afb. 38).
Postcodetoepassingen
Afb. 36
Twee doorzendstickers welke op een envelop
worden geplakt in het kader van:
a). verhuisservice (kenmerk VH).
b). bewaarservice (kenmerk BW)
In de barcode op de stickers zijn de postcode
+ het huisnummer van het desbetreffende
adres versleuteld.
Afb. 37
Adrescorrectiesticker, op de kaart geplakt
omdat het oorspronkelijke adres niet (meer)
correct was. Het juiste adres + de daarbijbehorende
postcode zijn op de sticker vermeld.
1978 - heden
Afb. 35
Poststuk waarbij in het adres een klantindex
(KIX) is opgenomen. De KIX is door
de afzender in het adres geplaatst.
In de KIX zijn de postcode (7481 BJ) en
het huisnummer (125) versleuteld.
Omdat er bij het adreslezen tijdens het
automatische sorteerproces nu minder
fouten worden gemaakt (de KIX barcode
wordt vrijwel foutloos gelezen), krijgt de
klant een tariefkorting.
Afb. 38
Een retour/herstelsticker met daarop vakjes
voor de vermelding van de gecorrigeerde
postcode + huisnummer.

1.6
Postcode als postaal codesysteem
F). Geen gehoor sticker
Indien een poststuk met een z.g. aanvullende
dienst (b.v. aantekenen) niet bezorgd kan
worden omdat de geadresseerde niet thuis is,
wordt op het stuk een “Geen gehoor” sticker
geplaatst met daarop de postcode(s) van de
bestelloop (afb. 39).
Door zijn landelijke dekking en zijn onveranderlijkheid
blijkt de postcode een zeer geschikt
middel om goederen naar bestemming te sorteren,
klantprofielen per regio op te stellen, om er
routeplanning mee uit te voeren enz. enz.
Van deze niet-postale toepassingen zijn er vele
te noemen maar ze vallen uiteraard buiten het
bestek van dit hoofdstuk.
Er is echter wel een frankeermachinestempel
van een transportbedrijf bekend waarin
expliciet wordt gewezen op het nut van de postcode
bij het sorteren van goederen (afb. 40).
Naar goed Nederlands gebruik in de jaren
zeventig van de vorige eeuw, ontstond er in
1978 een actiegroep tegen het gebruik van de
postcode omdat deze de mens tot een “nummer”
zou maken.
Ook was deze groep tegen het dreigende ontslag
van (volgens hen) 1200 arbeidsplaatsen als gevolg
van de invoering van de postcode.
Bij wijze van protest plaatsten zij een speciaal
proteststempel op hun poststukken (afb. 41)
Postcodetoepassingen
2000 - heden
Afb. 39
Een tweetal “Geen gehoor” stickers met daarop de vermelding van de postcode(s) van de bestelloop.
Afb. 40
Frankeermachinestempel
van transportbedrijf Wever
uit met “oproep” de postcode
ook op goederen te
vermeld.
Afb. 41
Anti-postcode stempel met tekst: 1200 arbeidsplaatsen minder. ROTCODE gebruik ‘m niet”.

17
Postcode als postaal codesysteem
Literatuur
1 Staatsbedrijf der PTT
Handleiding voor het sorteren en afbundelen
van poststukken met gebruikmaking van de
postcode. Dienstorder 218 d.d. 3 mei 1977.
2. Staatsbedrijf der PTT
Conversie (omzetting) pda-bestand naar
nieuwe postcode. Dienstorder 364 d.d. 9
augustus 1977.
3. Staatsbedrijf der PTT
Conventie voor de uniforme schrijfwijze van
namen en adressen, 99-7497 (1978) (afb. 42).
4. PTT Post
Postcodeboek uitgave 1978
In de loop der tijd verschenen er 27 aanvullingen
op dit postcodeboek. Ook werden CD’s
uitgegeven met de postcode informatie.
5. PTT Post
Postcodeboek 2000, commerciële uitgave ter
vervanging van alle voorgaande afleveringen.
PTT Post Holdings B.V. art. nr. 717 (afb. 43).
Literatuuroverzicht
Afb. 43
Voorblad van de betaalde versie van het postcodeboek
uit 2000.
Op het eerste gratis postcodeboek
verschenen in de loop der tijd 27
supplementen die steeds dikker werden.
Met de uitgifte van 2000 werd weer alles
in een boekwerk bijeengebracht.
Na 2000 zijn er geen nieuwe boeken meer
verschenen. Men kan nu de postcode opzoeken
via de website van TNT Post.
Afb. 42
Conventie voor de uniforme schrijfwijze van
namen en adressen uit 1978.
In dit document staat vermeld wat PTT Post
de juiste schrijfwijze vann plaatsnamen en
straatnamen beschouwt.
In het postcodeboek zijn deze regels toegepast:
zo kent PTT Post geen lange “ij” maar
wordt alleen de Griekse letter “y” gebruikt.

18
Postcode als postaal codesysteem
6. PTT Post
Dienstorder H55 d.d. 31 januari 1978.
7. PTT Post
Uitgifte bijzondere Nederlandse postzegels
Dienstorder H.73 d.d. 14 februari 1978.
8. PTT Post
Terugzending niet-verkochte Postcode postzegels
1978. Dienstorder H.20 d.d 22
februari 1982.
9. PTT Post
Dienstorder H.14 d.d. 15 januari 1980.
10. Jos.M.A.G Stroom, E.J Feenstra
PTT-Post nummerstempels in kaart gebracht.
Filatelie, december 2000, blz 820-826
11. E.J Feenstra
Administratieve postcodestempels
(uitgave Po & Po, 2003) (afb. 44).
12. Geuzendam’s catalogus van de
Postwaardestukken van Nederland en Overzeese
Rijksdelen (8e editie 2008) (afb. 45).
Literatuuroverzicht
Afb. 45
Geuzendam’s catalogus van de Postwaardestukken
van Nederland en Overzeese Rijksdelen
(2008).
In deze catalogus zijn alle tot 2008 bekende
postwaardestukken gecatalogiseerd en voor
een groot deel afgebeeld.
Afb. 44
De administratieve postcodestempels 2003
In deze lijst zijn alle tot medio 2003 bekende
administratieve postcodestempel en postcodestickers
gerubriceerd en afgebeeld.

19
Postcode als postaal codesysteem Literatuuroverzicht
13. F.W. van der Wart
Catalogus Machinestempels, in de reeks De
Poststempels van Nederland, 6 e druk, 1991.
Uitgegeven door de Nederlandse Vereniging van
Poststukken- en Poststempelverzamelaars
(Po & Po) (afb. 46).
14. Iconen van de Post
Op de internet website van TNT Post:
http://www.iconenvandepost.nl/
is informatie de vinden (o.a. een aantal korte
filmpjes) over de Postcode (afb. 47).
Afb. 46.
F.W. van der Wart.
De poststempels van Nederland.
Machinestempels.
Catalogus met een overzicht van de
Nederlandse machinestempels.
Afb. 47
Beeldschermafdruk van de website van TNT
Post:
http://www.iconenvandepost.nl/