Een zoektocht naar de muziek van Hendrik van Veldeke ... - Musica

Een zoektocht naar de muziek van Hendrik van Veldeke: de
minneliederen
Er is zeer veel onderzoek verricht naar de schrijver Hendrik van Veldeke. Hij staat
bekend als de eerste dichter die in het Nederlands/Duits schreef (hij hanteerde een
mengvorm, vertrekkend vanuit zijn Maaslandse dialect).
Bij al die onderzoeken wordt aangegeven dat zijn minneliederen met zekerheid
werden gezongen.
Er is geen enkele schriftelijke bron bewaard gebleven van muziek die bij deze
literaire teksten is gecomponeerd. Dat heeft tot gevolg dat dit aspect van de artiest
Veldeke meestal niet wordt besproken.
Bij de minneliederen kan men zich baseren op bestaande melodieën die op andere
teksten werden gecomponeerd. Men spreekt dan van contrafacten. Het was een
algemeen gebruik in die periode om een nieuwe tekst te schrijven op een
bestaande melodie en hem zo door te geven. Deze praktijk is terug te vinden
doorheen heel Europa. In dat geval moet men vooral kijken naar de rijmschema’s
die moeten overeenkomen met de andere bron waar wel een melodie van is
overgeleverd. Met moderne computertechnieken kan men passende schema’s veel
gemakkelijker opsporen en zo een aantal mogelijke melodische oplossing maken.
Dit is natuurlijk maar één van de mogelijkheden, maar ze geeft ons wel de meest
waarschijnlijke melodische invulling van deze minneliederen. Een andere methode
zou kunnen zijn om, in de stijl van de tijd, een nieuwe melodie te componeren op
de tekst van Veldeke. Men heeft dan helaas geen echte melodische houvast naar
het origineel en men mag niet de pretentie hebben om de compositie als een
unieke reconstructie te bestempelen. Dit neemt echter niet weg dat elke poging om
vanuit de tekst een muzikale reconstructie te maken verdienstelijk en zinvol kan
zijn. Het enige gevaar dat erin schuilt, is dat de bijzonder subtiele en verfijnde
dichtkunst van Hendrik van Veldeke geweld wordt aangedaan om ze meer
toegankelijk te maken voor een hedendaags publiek. In feite tast men dan de kern
van het werk aan en herleidt men de dichter tot louter inspiratiebron van de
uitvoering. Men mag Veldeke dan niet meer als auteur zien van een dergelijke
totaal gewijzigde lyrische constructie.
De zoektocht naar de muzikale achtergronden van Veldeke is bijzonder boeiend. Er
zijn nog vele andere aspecten die als inspiratiebron kunnen dienen. De dichter was
zeker vertrouwd met de Franse cultuur en dan denken we aan de Troubadours en
zeker de Trouvères die ook in zijn tijd actief waren. Een aantal van deze gedichten
is overigens al ooit als contrafact op de minneliederen van Veldeke geplaatst. Maar
er tekent zich ook een duidelijke link naar de Minnesänger af, die Veldeke trouwens
als hun stichtend voorbeeld zien. Veldeke was door geboorte nauw verbonden met
het graafschap Loon en daardoor ook met het prinsbisdom Luik. Dit was een leen
van de Duitse keizer en in de tijd van Veldeke werd aan het hof van de
prinsbisschop zowel Frans als Duits gesproken. Daardoor zitten we op een bijzonder
boeiend scharnierpunt waar de Franse en Duitse taal bij elkaar komen en elkaar
hebben beïnvloed. Tijdens de hofdag bij Frederik Barbarossa ontmoette Veldeke
trouwens een aantal dichters wiens teksten ook opgenomen zijn in de Carmina
Burana.
Qua muzikale parameters brengt dit gegeven heel wat mogelijkheden aan die voor
beide grote gebieden in gebruik waren. Als men bedenkt dat West-Europa
schatplichtig was aan heel wat culturele elementen uit het Midden-Oosten dan
beseft men welke boeiende mogelijkheden er klaarliggen om met de muzikale taal
van Veldeke aan de slag te gaan. Het zal een zoekwerk betekenen dat zijn eerste
Musica, Impulscentrum voor Muziek - 1

neerslag krijgt in een editie van de muzikale erfgoeddag “Veldeke en zijn tijd” dat
zal plaatsvinden op zondag 30 juni 2013 n Alden Biesen.. Dit festival zal echter
maar een eerste stap zijn. De boeiende zoektocht moet zeker een vervolg krijgen in
de onderzoekswereld zodat er binnen een aantal jaren een stevig onderbouwde
thesis zal bestaan rond de muziek die ten tijde van Hendrik van Veldeke tot klinken
werd gebracht. Mogelijk kunnen we een nieuw hoogtepunt beleven in 2018 als
Maastricht de titel van Culturele hoofdstad van Europa weet binnen te halen. Dit
zou overigens een mooie stimulans kunnen betekenen voor het onderzoek dat ook
na 2018 nog moet verdergezet worden om muzikale interpretaties van Veldekes
werk zo goed mogelijk te onderbouwen. Op die manier zouden we de
cultuurgeschiedenis van de regio Maas-Rijn en de muziekgeschiedenis in het
bijzonder een blijvende en zeer waardevolle dienst bewijzen.
Herman Baeten
Directeur Musica, Impulscentrum voor Muziek
Musica, Impulscentrum voor Muziek - 2