Een bevroren ontspanner. Welke zijn de omstandigheden ?

Een bevroren
ontspanner.
Welke zijn de omstandigheden ?
Een bevroren ontspanner…. In de winterperiode worden we er regelmatig mee
geconfronteerd. Zeg niet bij mij zal het nooit voorkomen. Wees er steeds op voorbereid,
vooral wanneer je duikt met beginnende duikers. Neem ´bevriezing van de ontspanner ´ steeds
op in uw briefing en duidt aan hoe het komt en wat je er kan tegen doen. Een verwittigd man
is er twee waard.
Het bevriezingsprobleem zal men niet meemaken in een tropisch water. Wanneer men echter
duikt bij watertemperaturen lager dan 10° Celsius, dan kan dit zich al manifesteren.
Wereldwijd wordt er regelmatig gedoken bij temperaturen lager dan 10° Celsius. In onze
streken is duiken bij zulke temperaturen en lager, een zekerheid, vooral in de winterperiode.
Zie hierboven een Europese kaart met aanduiding van de watertemperaturen in de maand
september 2003. Alle blauwe delen zijn 10° Celsius of lager.

Kan een moderne ontspanner bevriezen ?
Sinds de eenmaking van Europa bestaat er een Europese richtlijn (CE-norm) die bepaalt dat
een ontspanner op –50 meter diepte en indien er zich een constant debiet zou voordoen niet
mag bevriezen. Deze norm is door de Europese constructeurs van duikautomaten
aangenomen. Daarenboven dienen automaten van buitenlands fabrikaat over een CE-label te
beschikken. Deze bepaling is reeds een hele vooruitgang,maar geeft zeker geen zekerheid dat
een bevriezing zich niet meer zou kunnen voordoen. Er zijn nog heel wat externe factoren die
een bevriezing kunnen in de hand werken. De Europese controletest gebeuren meestal in een
droge drukkamer. Er bestaat dus geen kans dat er omgevingswater in het mondstuk komt.
Tevens is de toegevoegde lucht een normaliseerde lucht (vochtigheidsgraad en samenstelling
conform de Europse norm).
In realiteit zijn de gebruikscondities dus niet gelijk aan deze van de Europese proef.
Welke zijn de bezwarende omstandigheden ?
In theorie kan men stellen dat de grote van de afkoeling sterk afhankelijk is van de
luchtstroom en de doorlaatopening in de eerste trap. De luchtstroom is afhankelijk van de
flesdruk en de te bereiken middendruk. De doorlaatopening is afhankelijk van het type
ontspanner. Bevriezing wordt ook nog in de hand gewerkt door de aanwezigheid van vocht in
de duikfles. Hoe hoger de vochtigheidsgraad van de lucht hoe groter de kans tot bevriezing in
de winterperiode. De aanwezigheid van vocht in de duikfles is sterk afhankelijk van het vullen
van de duikfles en de gebruikte compressor (is er een vochtafscheider, is er een koolstoffilter
…enz). In dergelijk geval is bevriezing omzeggens niet uit te sluiten en kan dit nefaste
gevolgen hebben tijdens de winterduik (het bevriezingsprobleem zal zich steeds terug
voordoen).
Wat gebeurt er bij het bevriezen van de ontspanner ?
Om het bevriezingsverschijnsel te kunnen ervaren zonder enig gevaar, hoef je de kraan van
uw duikfles maar te openen. De lucht in de fles die zich normaliter op 200 of 300 bar bevindt
ontspant zich naar 1 bar, de omgevingsdruk. Als je deze proef doet zet je fles goed vast. De
optreden krachten zijn niet min. Binnen enkele seconden bevindt zich aan de uitlaatopening
van de flessenkraan een ijsklomp waar je niet kunt naast kijken.
Ongeveer hetzelfde ontstaat zowel in de eerste als in de tweede trap van de ontspanner bij
elke ademteug. De flessendruk wordt hier omgezet naar 7 tot 10 bar. De bevriezing treedt hier
echter op binnen de mechanismen die ervoor zorgen dat de flessendruk wordt teruggebracht
naar de middendruk of de omgevingsdruk, dit al naar gelang we te maken hebben met de
eerste of de tweede trap van de ontspanner. Bij iedere ademteug is de temperatuurval in de
eerste trap van de ontspanner ongeveer 15° Celsius. Als de watertemperatuur 15° Celsius of
lager is, bereiken we in de ontspanner reeds een temperatuur van 0° Celsius of lager. In
extreme gevallen kan dit zelfs gaan tot –53° Celsius en meer.
Zelfs al er geen sporen van water in uw fles of de ontspanner zijn krijg je door de afkoeling
condensatie en uiteraard gaat deze condensatie kristalliseren met ijsvorming als gevolg.
Zolang deze ijskristallen zich niet vastzetten op vitale afsluitonderdelen krijg je hoogstens wat
“air on the rocks” tijdens het inademen. De lucht voelt zeer koud aan bij het inademen.
Maar opgepast als zelfs maar één ijskristalletje zich tussen klep en afsluitzitting, van zowel de
eerste als de tweede trap zou komen …. Dan is het hek van de dam.

De lucht blijft stromen en binnen enkele seconden is heel het binnenwerk van uw ontspanner
één blok ijs. Contant debiet en enorme hoeveelheden lucht die op dat ogenblik verloren gaat
zijn het resultaat. Hier helpt nog maar één remedie:
De luchttoevoer moet onmiddellijk worden afgesloten !
Gelukkig duiken wij in water en dit is altijd meer dan 0°C.
Hoe beter de temperatuurgeleiding ( veel metaal, weinig plastiek rond de vitale delen van de
ontspanner) hoe sneller het ijs weer gesmolten is en we de kraan opnieuw kunnen open
draaien zodat de ontspanner terug normaal functioneert.
Met een beetje geluk kun je die enkele minuten overbruggen bij uw duikbuddy met
buddybreathing.
Beter ware dat je duikbuddy twee afzonderlijke kranen en twee afzonderlijke ontspanners,
beiden met een CE keur zou gebruiken, dit zou ons heel wat problemen besparen.
Voorlopig bestaat er nog niets dat ons algemene zekerheid kan geven dat de ontspanners niet
zouden bevriezen, buiten niet meer duiken als het water minder dan 10°C is, dus:
Enkele raadgevingen om bevriezing tegen te gaan.
En hoe er mee om te gaan !
- Gebruik enkel ontspanners die met een CE-keur geschikt zijn voor duiken in extreme
condities.
- Als het water kouder is dan 10°C gebruik dan twee kranen met twee afzonderlijke
ontspanners.
- Duik niet dieper dan 20 meter.
- Als het vriest, adem dan niet aan uw ontspanner boven water maar wacht tot de eerste
trap ondergedompeld is.
- Vermijdt angstvallig dat er water in de tweede trap komt (mondstuk in de mond voor
je te water gaat).
- Verwijder alle kunststof fantasietjes en slangbeschermers aan de eerste en de tweede
trap in de winter. ( zijn slechte warmtegeleiders ).
- Laat je fles inwendig nakijken of er zich geen waterdruppels in bevinden.
- Laat een antivrieskit monteren ingeval je van plan bent om in de winter regelmatig te
duiken.
- Gebruik bij voorkeur 200 bar duikflessen ipv 300 bar duikflessen in de winter.
- Laat je duikfles steeds vullen in een erkend en proffesioneel vulstation.
- Een octopus heeft geen enkele zin als de eerstetrap bevriest.
- Geef een duidelijke en volledige briefing in verband met bevriezen van de ontspanner,
vooral in de winterperiode.
Voor diegene die in de winter nog doorduiken, na het lezen van dit artikel, goede en
bevriezingsvrije duiken. Hou het in ieder geval veilig.
J.Cassimon – Nelos 2863.