Untitled - The Cloud Collective

Essay
Inleiding
‘Maak rizoom, en geen wortel, plant
nooit, zaai niet, groei telgen! Wees
niet één noch veel, wees veelheden!
Trek een lijn en zet nooit een punt!
De snelheid transformeert het punt in
een lijn! Wees snel, zelfs wanneer je
stil staat! Kanslijn, heuplijn (line
of hips), vluchtlijn. Roep niet een
generaal in u op! Heb geen juiste ideeën
maar juist gewoon ideeën (Godard). Heb
korte ideeën. Maak kaarten en geen
foto’s of tekeningen. Wees de roze
panter en dat uw liefdes mogen zijn
als de wesp en de orchidee, de kat en
de baviaan.’(1)
Deze op het eerste gezicht
ondoordringbare en bijna mysterieuze
aaneenschakeling van woorden en
leestekens dient ter in- en verleiding
voor een essay waarin ik wil uitleggen
hoe de filosofie van Gilles Deleuze
een vluchtlijn kan trekken uit de
schijnbaar onoplosbare en weinig
vruchtbare tegenstelling tussen
modernisme en postmodernisme op zowel
theoretisch als architectonisch vlak.
Het postmodernisme mag ons dan bevrijd
hebben van het onuitputtelijke geloof
in de techniek en de bijna devote
toewijding aan progressieve kennis-
en kapitaalopbouw door te beweren dat
elk mens in ieder tijdperk in zijn
eigen werkelijkheid leeft [waarmee
de universele toepasbaarheid van de
door de modernisten heilig verklaarde
wetenschap werd ondergraven];(2)
het einde van de ‘grote verhalen’
en de zogenaamde vrijheid die voor
de ‘machinale disciplinering’ in de
plaats kwam, bleek bij nader inzien
toch minder soelaas te bieden dan
verwacht.(3) Peter Sloterdijk stelt
in 1983 dat er geen denkvermogen
is dat al het problematische kan
bijhouden. ‘Omdat alles problematisch
is geworden is alles eigenlijk om
het even.’(4) Ook in de architectuur
kwamen de postmodernistische reacties
op de eenzijdige modernistische
concentratie op efficiëntie en
standaardisatie die zulke spanning-
plaats- en identiteitsloze steden
had opgeleverd, vaak niet verder dan
historisch pastiche begeleidt door
imagogerichte marketingstrategieën.
(5)
‘Omdat alles
problematisch is geworden
is alles eigenlijk om het
even.’ (Peter Sloterdijk)
P 16
Met de teloorgang van het geloof
in de maakbare samenleving en het
‘falen’ van de postmodernistische
architectuur heeft de architect moeten
vorsen naar een nieuwe vorm. Hilde
Heynen beschrijft in Architecture and
modernity hoe de architectuur heeft
geworsteld met de moderne erfenis en
uiteen is gevallen in een nostalgisch,
utopische houding (Christian Norberg-
Schulz, Christopher Alexander) die
Beide houdingen hebben
iets spastisch: Nostalgie als
een spel, of transgressie
zonder toekomst, zonder
virtualiteit.
de moderniteit ontkent (a), en een
radicale, kritische houding (Peter
Eisenman, Massimo Cacciari) die oppert
de onmogelijkheid van betekenisvol
wonen in de moderniteit te tonen en zo
alleen het negatieve behandelt, ‘all
joy is absent from their discourse’(6)
(b). Beide houdingen hebben iets
spastisch: Nostalgie als een spel,
of transgressie zonder toekomst,
zonder virtualiteit. Het creatieve en
vreugdevolle werk van Gilles Deleuze
verschaft een toevlucht omdat het
constructivistisch en positief wil zijn
in plaats van deconstructivistisch en
negatief. Deleuze werkt verbindingen
uit, niet door het samenvoegen van
verschillen in complexe gehelen
(zoals Colin Rowe of Robert Venturi
dat doen) maar door eenheid te zien
als een dynamische relatie tussen
potentiële divergenties.
Deleuzes werk is als een stad waarin
je kunt verdwalen zonder daarvoor
geschoold te moeten zijn (Benjamin);
waarin geen duidelijke hoofdwegen te
vinden zijn die als Hausmannboulevards
naar het centrum leiden; immers ieder
centrum ontbreekt. Als bezoeker van
de stad die de filosofie van Deleuze
heet, zul je moeten struinen, dwalen,
en dolen. Je zult lijnen volgen die je
leiden langs smalle, donkere stegen
en gevoerd worden naar plekken van
waaruit plots in het diepe de hele
stad is te zien. Iedere bezoeker zal
zijn eigen weg kiezen en de stad op
een andere manier ervaren; er is
geen ‘ene’ Deleuze, geen ‘echte’
Deleuze. Iedere route biedt een ander
perspectief, een andere sequentie
binnen dezelfde stad. Schrijven
over Deleuze kan dan ook niet het
blootleggen van het ‘ene juiste’
traject zijn; als een schatkaart
die onthult wat impliciet blijft in
Deleuzes eigen werk. Als we al zouden
kunnen spreken van een tekst als een
kaart, dan zou dat altijd zijn in het
pluriforme, als een reeks kaarten.
Kaarten die incompleet zullen zijn
en blijven, kaarten die vaag zijn
op bepaalde plekken en haarscherp op
andere. Kaarten die architecten zullen
aanspreken omdat ze getuigen van een
vrijheid, ongebondenheid, dynamiek
en vrolijkheid, maar ook omdat ze
specifieke problemen behandelen; omdat
het constructieve kaarten zijn.
Er is inmiddels veel begeleidende
literatuur over het werk van Deleuze
verschenen dat zich specifiek richt op de
architect of architectuurtheoreticus.
Deze werken zijn echter vaak zeer
geconcentreerd en specifiek(7) [omdat
ze bijvoorbeeld slechts een of enkele
Deleuziaanse concepten behandelen
of Deleuze slechts gebruiken om een
vergelijkbare ‘eigen’ filosofie te
bedrijven] of tamelijk oppervlakkig
Het creatieve en
vreugdevolle werk van
Gilles Deleuze verschaft
een toevlucht omdat
het constructivistisch en
positief wil zijn in plaats
van deconstructivistisch en
negatief
en al te loszinnig; wellicht uit
een onderschatting van de lezer(8)
Deleuze zelf meent dat je zijn werk
niet moet begrijpen, maar dat het
je ‘pakt’ of niet. Hij adviseert de
lezer zijn werk te lezen zoals je
naar een plaat luistert. Maar zoals
er platen zijn die je tientallen
malen moet luisteren om ze te kunnen
doorgronden en waarderen, zo vereist
Deleuze herlezing. Gelukkig gaat de
analogie met muziek verder en is de
eerste aanraking met zijn werk wel
direct elektriserend. Brian Massumi
schrijft in de Engelse vertaling van
Mille plateaux dat je bij een plaat
bepaalde nummers overslaat, en andere
steeds opnieuw luistert.(9) Deleuze
zou op eenzelfde manier gelezen kunnen
worden. Architecten zouden op deze
manier Deleuzes werk kunnen gebruiken