AwJGGrAUAdVVTAT - Architecture Workroom Brussels

The AmbiTion of The
TerriTory
AwJGGrAUAdVVTAT
‘Het lelijkste land ter wereld’: zo kwalificeerde Renaat Braem in 1968 onze
regio. Het Vlaamse territorium was – en is vandaag nog meer dan ooit
tevoren – een ongeordend landschap met een eindeloze nevenschikking
van generieke bouwsels en functies. De banaliteit van het landschap,
het gebrek aan stedelijkheid en de bricolagecultuur waren een doorn in
het oog van de modernisten. Intussen is het denken over architectuur en
stedenbouw sterk geëvolueerd, maar het algemene misprijzen voor het
Vlaamse landschap is bij architecten en planners de voorbije decennia
ongewijzigd gebleven. De vooronderstelling die aan de basis ligt van de
veroordeling van het Vlaamse landschap in de discours van Braem tot op
heden, is het ideaal van de compacte stad.
Dit ideaal is vandaag nochtans meer dan ooit actueel. De vele maatschappelijke
uitdagingen die op ons afkomen – denk aan de demografische
explosie, de klimaatproblemen, het duurzame gebruik van energie en
grondstoffen, de mobiliteitsproblemen, de aanhoudende consumptie van
land – vragen om een radicale ommekeer in de manier waarop we onze
ruimte moeten inrichten. Door met zijn allen dichter bij elkaar – in casu in
de stad – te wonen, te leven en te werken, kunnen we onze voetafdruk
beperken en de open ruimte vrijwaren van verdere verstedelijking.
Maar Vlaanderen is geen land van compacte steden. En is het nooit geweest.
Weliswaar kent Vlaanderen op zijn grondgebied een dicht netwerk
van veelal kleinere tot middelgrote steden, toch is het Vlaamse verstedelijkingspatroon
in niets vergelijkbaar met de klassieke figuur van een
periferie rond dominante stedelijke centra, zoals dat voor Parijs of Londen
het geval is. De verstedelijking in Vlaanderen is overal. Het ideaal van de
compacte stad – en met dit ideaal het onderscheid tussen stedelijke
gebieden en open ruimte – is niet aangepast aan de Vlaamse realiteit. Het
is een onbereikbaar ideaal. Het zadelt ons op met frustratie en schuldgevoel.
Schuldgevoel omdat we er maar niet in slagen om ons territorium in
te richten volgens het ideaal van de compacte stad. Frustratie omdat we
het schaarse land blijven consumeren bij gebrek aan een betere visie. Een
positief project voor Vlaanderen is afwezig.
Vlaanderen is geen unicum. Elders in Europa zijn er regio’s die een ge-
lijkaardige territoriale ontwikkeling kennen: de Veneto regio (Italië), de
Zwitserse stedelijke valleien, de English Midlands (Verenigd Koninkrijk), de
regio Katowice (Polen) of het noordelijke Rijnland (Duitsland). Deze gebieden
zijn verstedelijkt, maar niet door een uitdijende concentratie van
stedelijke functies en programma’s rond stedelijke aantrekkingspolen. De
fijnmazige nevenschikking van functies vindt in deze regio’s ook tussen de
traditionele stadskernen plaats. Voor deze Europese territoria moeten we
op zoek naar een aangepaste visie. Een visie die de realiteit niet confronteert
met een onaangepast planningsideaal, maar die de typische dynamiek
van deze regio’s aanwendt om een andere, duurzame organisatie tot
stand te brengen, zowel ruimtelijk, maatschappelijk als economisch.
Als we het idee laten varen dat de compacte stad het enige goede en
duurzame model voor verstedelijking is, openen zich nieuwe perspectieven.
We moeten de verspreide verstedelijking, omvormen tot een
duurzame, metropolitane regio. Hiervoor moeten we vertrekken van wat
reeds aanwezig is in het territorium. We moeten het potentieel van het territorium
aangrijpen om een nieuwe dynamiek te creëren. Dat is de ambitie
van het territorium.
Van consumptie naar productie
Wat hier op het spel staat is zoveel meer dan de kwestie of we in een
mooi of lelijk land leven. Het gaat ook om ecologie, onze voedsel- en
energievoorziening, het klimaat, onze economie, onze huisvesting, onze
welvaart. Het huidige ruimtegebruik zorgt voor een grote druk op de
infrastructuur. Mensen moeten dagelijks vele kilometers afleggen van
huis naar werk, van school naar recreatie of naar de winkel. De verspreide
verstedelijking legt een enorme claim op de natuurlijke structuren, de biodiversiteit
en de open ruimte. De nood aan een nieuwe ruimtelijke aanpak
wordt nog verder aangescherpt door de economische en demografische
ontwikkelingen. Als een van de economische motoren van het Europese
continent trekt Vlaanderen vele nieuwe mensen aan. Tegen 2050 verwacht
Vlaanderen 1 miljoen nieuwe inwoners. Burgers die allemaal een
plek zullen zoeken om te wonen en een activiteit om in hun levensonderhoud
te voorzien. Deze vooruitzichten betekenen voor Vlaanderen niet
enkel een noodzaak maar ook een kans om te breken met het huidige