AwJGGrAUAdVVTAT - Architecture Workroom Brussels

Transnationale metropolen
Sinds de middeleeuwen ontwikkelde de Rijn-Maas-Scheldedelta zich
als een netwerk van complementaire stedelijke handelskernen. Er was
niet één stedelijke kern die alle functies absorbeerde en waarop het hele
hinterland georiënteerd was, zoals in Parijs of Londen. Elk van de stedelijke
centra stond voor een bepaalde economische activiteit en was tegelijkertijd
afhankelijk van de andere steden voor andere activiteiten en producten.
De textielproductie bijvoorbeeld, concentreerde zich in de regio
tussen Lille en Gent omdat de landbouwgrond een hoogwaardige productie
van vezels (bijvoorbeeld vlas) toeliet en omdat er via het dichte netwerk
van waterwegen een directe verbinding bestond met havensteden
zoals Antwerpen. De combinatie van territoriale factoren (kwaliteit van de
grond, geografie, hydrografie) en de positie in het netwerk zorgde ervoor
dat de Rijn-Maas-Scheldedelta zich kon ontwikkelen als een decentraal
systeem van complementaire steden. Tussen dat netwerk van kernen en
stedelijke knooppunten lag een lappendeken van territoria. Elk van deze
territoria had een specifieke structuur en productiviteit. De wisselwerking
tussen de economische specialisaties van de verschillende territoria en
het steeds sterker wordende stedelijke systeem, maakt dat de Rijn-Maas-
Scheldedelta tot op vandaag een van de meest welvarende gebieden van
Europa is.
Ondanks die historisch gegroeide diversiteit plannen en besturen we het
Vlaamse territorium vandaag nochtans volgens één enkel principe. Binnen
de politieke grenzen van de Vlaamse regio – of het Vlaamse Gewest –
gelden dezelfde planningsprincipes. Daarnaast hebben ook lokale gemeenten
en steden de bevoegdheid om de ontwikkeling van hun grondgebied
te begeleiden en te sturen. Beide niveaus van bestuur en planning
zijn onaangepast aan de stedelijke structuur en de territoriale verschillen.
Geen van beide beleidsniveaus is in staat het territorium aan te wenden
als een hefboom om de ontwikkeling te sturen en de grote maatschappelijke
en economische uitdagingen te lijf te gaan.
De geldende administratieve grenzen staan in voortdurend conflict met de
realiteit van het territoriale systeem. Zowel de geschiedenis als de huidige
dynamiek maken duidelijk dat Vlaanderen geen enkelvoudige identiteit
heeft gekend of kent. We kunnen het ons daarom niet langer veroorloven
om ons te laten leiden door het principe van one planning fits all. De
regionale verschillen of specialisaties in landbouwproductie, industriële
activiteiten of stedelijke structuren bevestigen de lezing van de Rijn-
Maas-Scheldedelta als een collectie van complementaire verstedelijkte
territoria. De kaart van Architecture Workroom schuift daarom de schaal
van het territorium naar voren als het meest geschikte voor de planning,
het bestuur en de ontwikkeling van een duurzame en welvarende samen-
leving. Binnen de Rijn-Maas-Scheldedelta onderscheidt de kaart verschillende
territoria, elk met hun eigen ruimtelijke uitdagingen en kansen. Door
het potentieel van de verschillende territoria aan elkaar te koppelen, kan
een territoriaal metabolisme ontstaan.
De toekomst van Vlaanderen hoeft dus niet bedacht te worden volgens
één enkel principe voor het gehele grondgebied, maar vanuit de complementaire
territoria. Sommige van die territoria bevinden zich binnen de
grenzen van Vlaanderen, andere overschrijden de grenzen en zijn gelegen
in verschillende gewesten of landen. Een bestuur dat uitgaat van de collectie
van metropolitane territoria kan Vlaanderen hefbomen bieden om
zijn toekomst in een Europese context te plannen.
bouwen aan de europese welvaart
Als we de landschappelijke organisatie en de productiviteit van Europa in
kaart brengen, wordt duidelijk dat de Rijn-Maas-Scheldedelta een gebied
is met een specifiek, decentraal stedelijk en territoriaal systeem. Als we
de toekomst van dit systeem plannen vanuit de ambitie van het territorium,
kan de delta zich ontwikkelen tot een alternatieve vorm van de metropool.
Het metropolitane potentieel wordt echter zowel in Vlaanderen als
in Europa niet erkend. Het metropolitane systeem is een onbegrepen en
onderbenutte realiteit die nochtans op vele plaatsen in Europa aanwezig
is. Het zijn gebieden waar de huidige en toekomstige welvaart buitenproportioneel
wordt geproduceerd en waar tegelijkertijd de sociaaleconomische,
demografische en ecologische uitdagingen het sterkst samenkomen.
Deze stedelijke regio’s bieden concentraties van conflicten maar ook
van kansen. Pas als we die met elkaar in verband kunnen brengen binnen
goed functionerende ‘metropolitane machines’, kunnen we bouwen aan
een evenwichtig en duurzaam Europees territorium van de toekomst.
Europa is vandaag nog te veel georganiseerd als een verzameling van
natiestaten. Met alle macht trachten de afzonderlijke landen de welvaart
binnen hun landsgrenzen te beschermen. Ze willen de dynamiek in stand
houden die hen sinds de Tweede Wereldoorlog heeft doen uitgroeien tot
welvaartsstaten. Een dynamiek gebaseerd op de consumptie van ruimte,
diensten en goederen. De natiestaat is echter achterhaald door de realiteit
van het metropolitane territorium. Haar grenzen hebben vandaag nog
slechts een culturele en organisatorische betekenis.
De consumptiemaatschappij heeft vandaag haar grenzen bereikt. De
koopkracht wordt met overheidssteun op peil gehouden om de machine
draaiende te houden. De sociale verschillen groeien ondanks de herverdeling
van rijkdom. Ruimte om verder te exploiteren is er niet meer. De jaren
van explosieve groei hebben van welvaart een verworvenheid gemaakt –