Masterscriptie Criminologie - Veiligheidshuis Hollands Midden
Masterscriptie Criminologie - Veiligheidshuis Hollands Midden
Masterscriptie Criminologie - Veiligheidshuis Hollands Midden
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Masterscriptie</strong> <strong>Criminologie</strong> Faculteit der Rechtsgeleerdheid<br />
Nazorg aan (ex-)gedetineerden<br />
Een evaluatie naar de werkwijze en effectiviteit van de nazorg aan (ex-)gedetineerden op lokaal en<br />
regionaal niveau vanuit het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden en omstreken<br />
H.M.E. Derks<br />
Begeleider: Prof. Dr. P. Nieuwbeerta<br />
Tweede lezer: Dr. J.W. de Keijser<br />
Master of Criminology<br />
Faculteit der Rechtsgeleerdheid, Universiteit Leiden<br />
Profiel: Veiligheidsbeleid en Rechtshandhaving<br />
Datum: 9 juli 2012
Colofon<br />
Stage inclusief scriptie<br />
Begeleider: Janneke de Graaf<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o.<br />
Stadhuisplein 1<br />
2311 EJ Leiden<br />
Tel: 071-5167828<br />
W: www.veiligheidshuisleiden.nl<br />
Contact<br />
H.M.E. Derks<br />
Lange Mare 67A<br />
2312 GR Leiden<br />
Tel: 06-12779449<br />
@: slimste_van_derks@hotmail.com<br />
Eindscriptie juli 2012<br />
Aantal pagina’s: 71<br />
2
SAMENVATTING ................................................................................................................................ 7<br />
H1 INLEIDING ..................................................................................................................................... 8<br />
1.1 AANLEIDING ................................................................................................................................. 8<br />
1.1.1 Na detentie ............................................................................................................................. 8<br />
1.1.2 Beleid omtrent (ex-)gedetineerden......................................................................................... 9<br />
1.1.3 Opkomst veiligheidshuizen .................................................................................................... 9<br />
1.2 RELEVANTIE ONDERZOEK ......................................................................................................... 10<br />
1.2.1 Maatschappelijke relevantie ................................................................................................ 10<br />
1.2.2 Wetenschappelijke relevantie .............................................................................................. 10<br />
1.3 ONDERZOEKSVRAGEN ............................................................................................................... 11<br />
1.3.1 Theoretische vragen............................................................................................................. 11<br />
1.3.2 Empirische vragen ............................................................................................................... 11<br />
1.4 METHODE ................................................................................................................................... 11<br />
H2 EX- GEDETINEERDEN EN HUN PROBLEMATIEK............................................................ 12<br />
2.1 EX-GEDETINEERDEN .................................................................................................................. 12<br />
2.2 PROBLEMATIEK EX-GEDETINEERDEN ...................................................................................... 12<br />
2.2.1 Praktische en sociale problemen ......................................................................................... 12<br />
2.2.2 Recidive door ex-gedetineerden .......................................................................................... 13<br />
H3 VERKLARINGEN VOOR PROBLEMATIEK (EX-)GEDETINEERDEN ........................... 15<br />
3.1 LABELING ................................................................................................................................... 15<br />
3.2 DIFFERENTIËLE ASSOCIATIE ..................................................................................................... 15<br />
3.3 GELEGENHEID ............................................................................................................................ 16<br />
3.4 BIOLOGISCHE EN PSYCHOLOGISCHE FACTOREN ..................................................................... 16<br />
H4 WERKT NAZORG AAN (EX-)GEDETINEERDEN? .............................................................. 17<br />
4.1 SOCIALE CONTROLE .................................................................................................................. 17<br />
4.2 LEVENSLOOP .............................................................................................................................. 17<br />
H5 VEILIGHEIDSHUIZEN EN NAZORG AAN (EX-)GEDETINEERDEN .............................. 19<br />
5.1 HET ONTSTAAN VAN VEILIGHEIDSHUIZEN .............................................................................. 19<br />
5.2 WAT ZIJN VEILIGHEIDSHUIZEN? .............................................................................................. 20<br />
5.3 Veiligheidshuizen en nazorg aan (ex-)gedetineerden<br />
5.3.1 Samenwerkingsmodel .......................................................................................................... 20<br />
5.3.2 Aansluiting voor en na detentie ........................................................................................... 21<br />
3
H6 METHODEN VAN ONDERZOEK ............................................................................................ 23<br />
6.1 LITERATUURSTUDIE .................................................................................................................. 23<br />
6.2 DOCUMENTENSTUDIE ................................................................................................................ 23<br />
6.3 INTERVIEWS ............................................................................................................................... 24<br />
6.4 ENQUÊTE .................................................................................................................................... 25<br />
6.5 PARTICIPERENDE OBSERVATIE ................................................................................................. 25<br />
6.6 KOSTENEFFECTIVITEITSTUDIE ................................................................................................. 25<br />
6.7 STEEKPROEF POLITIE REGISTRATIE ........................................................................................ 26<br />
H7 PLANEVALUATIE NAZORG (EX-)GEDETINEERDEN DOOR HET<br />
VEILIGHEIDSHUIS LEIDEN E.O. ................................................................................................. 27<br />
7.1 VEILIGHEIDSHUIS LEIDEN E.O. ................................................................................................. 27<br />
7.1.1 Samenwerking als basis ....................................................................................................... 27<br />
7.1.2 Partners .............................................................................................................................. 28<br />
7.1.3 Doorontwikkeling <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. .................................................................... 28<br />
7.1.4 Afbakenen doelgroep ........................................................................................................... 29<br />
7.2 WAAROM NAZORG AAN (EX-) GEDETINEERDEN VANUIT HET VEILIGHEIDSHUIS LEIDEN<br />
E.O.? .................................................................................................................................................. 30<br />
7.2.1 De kracht van samenwerking ............................................................................................... 30<br />
7.2.2 De effecten van de samenwerking ........................................................................................ 31<br />
7.2.3 Doelstellingen ...................................................................................................................... 31<br />
7.3 WAAROM REGIONALE NAZORG (EX-)GEDETINEERDEN VANUIT HET VEILIGHEIDSHUIS<br />
LEIDEN E.O.? .................................................................................................................................... 31<br />
7.3.1 Doelstellingen Regionaal Coördinatiepunt ......................................................................... 32<br />
7.4 Financiering ........................................................................................................................... 32<br />
7.5 WAAROM EEN REGIONAAL VEILIGHEIDSHUIS? ...................................................................... 33<br />
7.5.1 Redenen van regiogemeenten voor regionalisering ............................................................ 33<br />
7.5.2 Redenen van regiogemeenten tegen regionalisering ........................................................... 34<br />
H8 PROCESEVALUATIE NAZORG (EX-)GEDETINEERDEN DOOR HET<br />
VEILIGHEIDSHUIS LEIDEN E.O. ................................................................................................. 35<br />
8.1 PROCES OP ORGANISATORISCH NIVEAU ................................................................................... 35<br />
8.1.1 Stuurgroep ........................................................................................................................... 35<br />
8.1.2 Regiekamer .......................................................................................................................... 36<br />
8.2 PROCES OP UITVOEREND NIVEAU: CASUÏSTIEK OVERLEG ..................................................... 36<br />
8.2.1 Ketencoördinatie en frequentie casuïstiek overleg .............................................................. 37<br />
8.2.2 Ondersteuning casuïstiek overleg en werkprocessen .......................................................... 37<br />
4
8.3 PROCES OP UITVOEREND NIVEAU: WERKPROCES NAZORG ................................................... 37<br />
8.3.1 Melden uitstroom gedetineerden ......................................................................................... 37<br />
8.3.2 Checken en screenen............................................................................................................ 38<br />
8.3.3 Toewijzen aan casusoverleg/afwijzen cliënt ........................................................................ 38<br />
8.3.4 Opstellen Plan van Aanpak ................................................................................................. 39<br />
8.3.5 Voorbereiden leefgebieden gedurende detentie ................................................................... 40<br />
8.3.6 Begeleiden na detentie/ tussentijdse rapportage ................................................................. 40<br />
8.3.7 Overdragen/afsluiten ........................................................................................................... 40<br />
8.4 KNELPUNTEN ............................................................................................................................. 41<br />
8.4.1 Aansluiting na detentie ........................................................................................................ 41<br />
8.4.2 Uitval deelnemers ................................................................................................................ 41<br />
8.4.3 Voorbereiding partners ....................................................................................................... 41<br />
8.4.4 Casemanagers ..................................................................................................................... 42<br />
8.4.5 Leefgebieden ........................................................................................................................ 42<br />
H9 PRODUCTEVALUATIE NAZORG (EX-)GEDETINEERDEN DOOR HET<br />
VEILIGHEIDSHUIS LEIDEN E.O. ................................................................................................. 43<br />
9.1 OUTPUT NAZORG (EX-)GEDETINEERDEN LEIDEN .................................................................... 43<br />
9.1.1 Iedereen in beeld ................................................................................................................. 43<br />
9.1.2 Helderheid en controle ........................................................................................................ 44<br />
9.1.3 Integrale afstemming en kwaliteit ........................................................................................ 44<br />
9.1.4 Coördinatie .......................................................................................................................... 44<br />
9.2 IMPACT NAZORG (EX-)GEDETINEERDEN LEIDEN .................................................................... 45<br />
9.2.1 Realiseren leefgebieden ....................................................................................................... 45<br />
9.2.2 Recidive ............................................................................................................................... 46<br />
9.2.2.1 Steekproef recidive o.b.v. politieregistratie ...................................................................... 46<br />
9.3 OUTPUT REGIONALE NAZORG (EX-)GEDETINEERDEN ............................................................. 47<br />
9.3.1 Ervaren veranderingen door regiogemeenten ..................................................................... 47<br />
9.3.2 Ervaren resultaten door regiogemeenten ............................................................................ 47<br />
9.3.3 Ervaren knelpunten en verbeterpunten door regiogemeenten ............................................. 48<br />
9.4 IMPACT REGIONALE SAMENWERKING: KOSTEN-BATEN ANALYSE ......................................... 48<br />
9.4.1 Landelijk onderzoek naar kosten-batenvoordelen ............................................................... 49<br />
9.4.2 KOSTENEFFECTIVITEIT DEELNAME VOOR DE REGIO ZUID HOLLAND NOORD .................. 50<br />
9.4.2.1 Subregio Leiden en Omgeving .......................................................................................... 51<br />
9.4.2.2 Subregio Duin- en Bollenstreek ........................................................................................ 52<br />
9.4.2.3 Subregio Rijn- en Veenstreek ............................................................................................ 53<br />
5
H10 CONCLUSIES ............................................................................................................................. 54<br />
10.1 BEANTWOORDING VAN DE DEELVRAGEN ...................................................................... 54<br />
10.2 HOOFDCONCLUSIE ................................................................................................................... 56<br />
10.3 DISCUSSIE ................................................................................................................................. 56<br />
10.3.1 Maatschappelijke relevantie .............................................................................................. 56<br />
10.3.2 Beperkingen onderzoeksmethoden ..................................................................................... 56<br />
10.3.3 Landelijk meetinstrument op komst ................................................................................... 57<br />
BRONNENLIJST ................................................................................................................................ 58<br />
BIJLAGEN .......................................................................................................................................... 62<br />
6
Samenvatting<br />
Onderwerp en doelstelling<br />
Jaarlijks stromen er in Nederland ruim 33.000 gedetineerden uit een penitentiaire inrichting en keren<br />
terug in de maatschappij. In het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden en omstreken werken verschillende zorg- en<br />
veiligheidspartners samen om (ex-)gedetineerden de juiste nazorg te bieden opdat de recidive van deze<br />
doelgroep gereduceerd wordt. De focus ligt daarbij op het invullen van vijf leefgebieden:<br />
identiteitsbewijs, zorg, schulden, inkomen en huisvesting. Het doel van dit onderzoek was de<br />
werkwijze en effectiviteit van de lokale en regionale nazorg aan (ex-)gedetineerden door het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden en omstreken te evalueren.<br />
Methoden<br />
Het onderzoek bestaat uit een theoretisch en een empirisch gedeelte. Om de theoretische deelvragen te<br />
beantwoorden is gebruikt gemaakt van een literatuurstudie. Door middel van een documentenstudie,<br />
interviews, een enquête, participerende observatie, een steekproef en een kosteneffectiviteitstudie is<br />
een antwoord gezocht op de evaluerende vragen over de plannen, het proces en de resultaten van de<br />
nazorg aan (ex-)gedetineerden door het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden en omstreken.<br />
Resultaten<br />
De resultaten van het onderzoek laten zien dat de samenwerking in het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden en<br />
omstreken bijdraagt aan het efficiënter en effectiever invullen van de vijf leefgebieden van de<br />
(ex-)gedetineerden op lokaal en regionaal niveau. De belangrijkste knelpunten bij het proces die<br />
verbeterd kunnen worden zijn: de voorbereiding van de zorg- en veiligheidspartners, het toewijzen van<br />
casemanagers aan casussen en het registreren van de acties die uitgevoerd en behaald zijn. De<br />
resultaten van de werkwijze zijn zichtbaar in de praktijk in individuele gevallen en uit de steekproef is<br />
een daling van recidive door ex-gedetineerden uit Leiden gebleken. Tot slot blijkt uit dit onderzoek dat<br />
deelname aan een regionaal <strong>Veiligheidshuis</strong> vooral voor de kleinere regiogemeenten financiële<br />
meerwaarde kan opleveren. Als door de coördinatie vanuit het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden en omstreken<br />
een klein aantal delicten voorkomen wordt, kunnen deze gemeenten maatschappelijke opbrengst<br />
genereren door hun investering.<br />
Hoofdconclusie<br />
De hoofdconclusie van dit onderzoek is dat de nazorg aan (ex-)gedetineerden door het <strong>Veiligheidshuis</strong><br />
Leiden en omstreken een meerwaarde oplevert voor zowel de betrokken zorg- en veiligheidspartners<br />
als voor de doelgroep zelf. De achterliggende logica van de nazorg blijkt correct en werkzaam in de<br />
praktijk. Door de uitgevoerde werkwijze van samenwerking, onderlinge afstemming en korte<br />
communicatielijnen wint het invullen van de vijf leefgebieden aan kwaliteit en efficiëntie. Dit heeft<br />
ten gevolg dat er zichtbaar vooruitgang wordt geboekt voor de cliënten op het gebied van welzijn en<br />
dat de kans om te recidiveren kleiner wordt. Aangenomen mag worden dat de beoogde effecten<br />
behaald worden door de gehanteerde aanpak.<br />
7
H1 Inleiding<br />
1.1 Aanleiding<br />
Jaarlijks verdwijnen rond de 50.000 veroordeelden achter de tralies. Dit aantal is sinds de jaren<br />
zeventig meer dan verviervoudigd, van 35 naar 150 gedetineerden per 100.00 inwoners. Nederland<br />
staat daarmee hoog op de Europese lijst qua relatieve detentiecijfers (Slob, Dirkzwager &<br />
Nieuwbeerta, 2009). Veroordelingen komen volop langs in het dagelijks nieuws. Met name bij de<br />
incidenten die de samenleving shockeren, wordt de persoon van de dader en het juridische proces dat<br />
hij ondergaat, gedetailleerd behandeld en bekend gemaakt aan heel Nederland. Wat er vervolgens met<br />
hen gebeurt, komt nauwelijks aan de orde, dat is geen nieuws meer. Dat terwijl er jaarlijks ook weer<br />
ruim 33.000 gedetineerden uitstromen uit penitentiaire inrichtingen en weer terugkeren in de<br />
maatschappij (Rijksoverheid).<br />
1.1.1 Na detentie<br />
Wat nu? Dat is de vraag die dagelijks tientallen ex-gedetineerden overvalt wanneer ze plots weer<br />
buiten de gevangenismuren staan. Hoe gaat het eigenlijk verder met veroordeelden die hun straf<br />
hebben uitgezeten? Helaas niet altijd goed, blijkt uit onderzoek. De (ex-)gedetineerde krijgt tijdens of<br />
na zijn detentie vaak te maken met sociale obstakels als schuld- en schaamtegevoelens, isolement en<br />
gebrekkige sociale, communicatieve en financiële vaardigheden. Ook zijn zij vaak slachtoffer van<br />
vooroordelen waardoor de toegankelijkheid van instanties zeer beperkt wordt (Stichting Humanitas,<br />
z.j.). Daarnaast kampen zij met een aantal praktische obstakels die overwonnen moeten worden.<br />
Onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) laat zien dat<br />
(ex-) gedetineerden vaak problematiek ervaren op de gebieden van werk, inkomen, schulden,<br />
huisvesting, identiteitsbewijs en zorg (Kuppens & Ferwerda, 2008).<br />
“Het overkwam Eliane, die vast zat voor een poging tot doodslag. Toen ze vrijkwam had ze<br />
geld voor een treinkaartje, maar op haar terugkeer in de samenleving was ze niet voorbereid”. Het<br />
wachten op een uitkering en een woning zorgde ervoor dat Eliane nog tijdens haar proeftijd voor de<br />
tweede keer een half jaar werd vastgezet (van de Wiel, 2009). Naast het gegeven dat ex-gedetineerden<br />
het zelf moeilijk hebben na detentie, veroorzaken zij dus ook veel maatschappelijk onrust door<br />
opnieuw een strafbaar feit te plegen. De groep ex-gedetineerden is verantwoordelijk voor een groot<br />
deel van het hoge recidivecijfer in Nederland. Voor volwassen daders die uitstromen uit een<br />
penitentiaire inrichting geldt dat 48,5 procent binnen twee jaar opnieuw in aanraking komt met justitie<br />
(Wartna, Tollenaar, Blom, Alma, Bregman & Essers, 2011). Ruim zeventig procent van ex-<br />
gedetineerden recidiveert uiteindelijk binnen zeven jaar na vrijlating uit de gevangenis (Wartna,<br />
Tollenaar & Essers, 2005).<br />
8
1.1.2 Beleid omtrent (ex-)gedetineerden<br />
De re-integratieproblematiek en de daarbij horende hoge recidivecijfers, blijken dus niet gemakkelijk<br />
onder controle te houden. De reactie op en de aanpak van deze constateringen hebben zich sinds de<br />
jaren negentig snel doorontwikkeld. De aandacht is met name verschoven naar het verbreden van de<br />
aanpak van criminaliteit buiten het traditionele justitieveld. Er wordt gestreefd naar een meer<br />
decentrale aanpak van criminaliteitspreventie waarbij ook verschillende beleidsterreinen met elkaar<br />
integreren (De Haan, 1997). Bij de doelgroep (ex-)gedetineerden vraagt recidive ook om een brede<br />
aanpak. Uitgangspunt is dat de recidivepercentages over de hele linie alleen terug zijn te dringen als<br />
justitie, reclassering, gemeenten en zorginstellingen samenwerken. Een goede aansluiting op nazorg is<br />
een onmisbare voorwaarde voor een succesvolle re-integratie van ex-gedetineerden (Wartna e.a.,<br />
2005).<br />
Daarom werken het ministerie van Veiligheid en Justitie en de Vereniging van Nederlandse<br />
Gemeenten (VNG) sinds 2009 samen aan het programma ‘Sluitende Aanpak Nazorg’ waarbij de<br />
nazorg al begint tijdens de gevangenisstraf en de steekwoorden communicatie en samenwerking<br />
centraal staan. De in de penitentiaire inrichting werkzame medewerkers maatschappelijke<br />
dienstverlening (MMD’ers) begeleiden gedetineerden bij hun re-integratie in de samenleving.<br />
Wanneer zij uit detentie stromen, wordt de doelgroep terug in hun woonplaats geplaatst indien<br />
mogelijk. De samenwerking tussen de gemeente en het gevangeniswezen moet ervoor zorgen dat<br />
(ex-)gedetineerden de beschikking hebben over een aantal basisvoorzieningen. De overheid wil dat<br />
tenminste tachtig procent van de (ex-)gedetineerden een geldig identiteitsbewijs heeft, een inkomen,<br />
een schuldsaneringsplan, een woning en passende verslaving- of psychische zorgverlening<br />
(Rijksoverheid). De gemeente is verantwoordelijk voor de regie op de nazorg en voor<br />
ketensamenwerking. Dit ligt besloten in de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) die aspecten<br />
voorschrijft over maatschappelijke opvang, openbare geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg<br />
(Jaarplan <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden en omstreken, 2012).<br />
1.1.3 Opkomst veiligheidshuizen<br />
Deze manier van aanpak wordt ook voortgezet en gebruikt in Veiligheidshuizen in 42 Nederlandse<br />
gemeenten als samenwerkingsverbanden die de verantwoordelijkheid van de nazorg dragen. Een<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> is '...een lokaal of regionaal samenwerkingsverband tussen verschillende<br />
veiligheidspartners gericht op een integrale, probleemgeoriënteerde aanpak ter bevordering van de<br />
objectieve en subjectieve sociale veiligheid' (Dammen, van der Varst, Bervoets, Dobbelaar, Bolhuis &<br />
Luiten, 2008). Voor het bepalen van de benodigde nazorg aan (ex-)gedetineerden wordt er een<br />
casusoverleg ingericht waarbij organisaties zijn vertegenwoordigd die een rol vervullen in het bieden<br />
van zulke nazorg zoals de gemeente, de reclassering en zorginstellingen. De betrokken organisaties<br />
stemmen hun activiteiten ten aanzien van de gedetineerde op elkaar af en monitoren het verloop van<br />
het nazorgtraject (Rovers, 2011). Straf en nazorg tezamen moeten ervoor zorgen dat mensen hun leven<br />
weer op de rails krijgen en niet terugvallen in hun oude criminele patroon.<br />
9
Om in heel Nederland eenduidige nazorg aan (ex-)gedetineerden te bieden waarbij niemand meer<br />
buiten beeld blijft, initieert het Rijk regionalisering van deze nazorg. Alle centrumgemeenten hebben<br />
de opdracht gekregen dit te realiseren door omringende gemeenten aan te laten sluiten bij een<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong>. Het Rijk heeft hiervoor extra ontwikkelingsgelden ter beschikking gesteld, in een<br />
afbouwende reeks, voor de jaren 2010 tot en met 2014 (Ontwikkelnota <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden en<br />
omstreken, 2011).<br />
1.2 Relevantie onderzoek<br />
1.2.1 Maatschappelijke relevantie<br />
De regio Zuid Holland Noord heeft een regionaal <strong>Veiligheidshuis</strong> nog niet rond gekregen.<br />
Centrumgemeente Leiden heeft in december 2009 een <strong>Veiligheidshuis</strong> opgericht waarbij er op lokaal<br />
niveau casus overleggen worden gehouden voor de doelgroep (ex-)gedetineerden. Sinds 2010 zijn zij<br />
dus van bovenaf gevraagd de coördinatie van nazorg (ex-)gedetineerden in hun regio op zich te<br />
nemen. Er is een projectgroep aangesteld om deze plannen te realiseren met behulp van de bijdrage<br />
van het Rijk. Er draait nu sinds oktober 2011 een pilot waarin dertien van de vijftien regiogemeenten<br />
tijdelijk zijn aangesloten om regionale casusoverleggen te houden en acties uit te zetten voor alle<br />
gedetineerden die uit of in de regio Zuid Holland Noord komen.<br />
Om samen te werken met de omringende regiogemeenten, is het van belang dat het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden en omstreken (verder <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. genoemd) verantwoording<br />
kan afleggen over hun plannen, hun manier van handelen en de effecten omtrent de nazorg aan<br />
(ex-)gedetineerden. Onderzocht moet dus worden welke resultaten de nazorg vanuit het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. oplevert voor zowel de samenwerkende partijen als voor de<br />
(ex-)gedetineerden zelf en waarom. Daarnaast is het van belang in kaart te brengen welke knelpunten<br />
de omliggende regiogemeenten ervaren bij het bieden van nazorg aan gedetineerden die in hun<br />
gemeenten worden geplaatst. Door kennisdeling en samenwerking met andere gemeenten kunnen deze<br />
knelpunten wellicht verbeterd worden. Er moet dus ook onderzocht worden wat regionale nazorg aan<br />
(ex-)gedetineerden vanuit het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. kan opleveren voor de verantwoordelijke<br />
gemeenten en daarmee indirect ook voor de gedetineerden zelf. Tot slot kan de evaluatie van deze<br />
doelgroep ook dienen ter verantwoording om geheel regionaal samen te gaan werken op het gebied<br />
van alle doelgroepen en thema’s die in het <strong>Veiligheidshuis</strong> behandeld worden.<br />
1.2.2 Wetenschappelijke relevantie<br />
Ook voor de wetenschap is een dergelijke evaluatie van belang want het levert een aanvulling op de<br />
kennis over nazorg aan (ex-)gedetineerden. Welke aspecten zijn van belang voor het effectief oplossen<br />
van ervaren problematiek en het tegengaan van recidive? Daarnaast ontbreekt er kennis over de<br />
resultaten van Veiligheidshuizen. Van de ongeveer vijftig externe studies die gedaan zijn naar<br />
Veiligheidshuizen, heeft Rovers (2011) een meta-analyse gemaakt. Zijn conclusie luidt onder andere<br />
dat de studies niet voldoende hebben geresulteerd tot inzicht in resultaten en maatschappelijke<br />
opbrengsten en dat meer onderzoek is vereist. Het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. kan hier door dit<br />
onderzoek een bijdrage aan leveren.<br />
10
1.3 Onderzoeksvragen<br />
De doelstelling van dit onderzoek is een evaluatie uit te voeren naar de lokale en regionale nazorg aan<br />
(ex-)gedetineerden vanuit het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. en naar de resultaten die deze nazorg<br />
oplevert. Deze doelstelling mondt uit in zowel theoretische/wetenschappelijke deelvragen als<br />
empirische/praktische deelvragen.<br />
1.3.1 Theoretische vragen<br />
1. Met welke problematiek hebben (ex-)gedetineerden te maken?<br />
2. Hoe valt de problematiek van (ex-)gedetineerden te verklaren?<br />
3. Kan nazorg aan (ex-)gedetineerden een bijdrage leveren aan het verminderen van hun<br />
problematiek?<br />
4. Wat zijn veiligheidshuizen en op welke manier spelen zij een rol bij de nazorg aan<br />
(ex-)gedetineerden?<br />
1.3.2 Empirische vragen<br />
4. Planevaluatie: welke resultaten mogen worden verwacht van de nazorg aan (ex-)gedetineerden<br />
vanuit het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. en waarom?<br />
5. Procesevaluatie: hoe werkt de lokale en regionale nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o.?<br />
6. Effectevaluatie: levert de lokale en regionale nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het<br />
1.4 Methode<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. resultaten op?<br />
Uit de opgestelde deelvragen is op te merken dat het onderzoek bestaat uit een theoretisch onderdeel<br />
en een evaluerend onderdeel in de praktijk. De theoretische deelvragen zijn beschrijvende vragen en<br />
zullen beantwoord worden aan de hand van een literatuurstudie. De deelvragen die betrekking hebben<br />
op de praktijk omtrent nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. zullen<br />
geëvalueerd worden aan de hand van een documentenstudie, interviews met betrokken partners, een<br />
enquête, participerende observatie en een steekproef om recidive te meten. Tot slot zal door middel<br />
van een kosteneffectiviteitstudie behandeld worden welke kosten er gepaard gaan met een regionaal<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> in de regio Zuid Holland Noord en hoe maatschappelijke opbrengst behaald kan<br />
worden door aansluiting.<br />
11
H2 Ex- gedetineerden en hun problematiek<br />
Dit hoofdstuk zal de eerste theoretische vraag beantwoorden. Voortbordurend op de aanleiding van dit<br />
onderzoek, zal ingegaan worden op de uitstroom van (ex-)gedetineerden uit een penitentiaire<br />
inrichting en de daarbij horende problematiek die veel van hen ondervinden.<br />
2.1 Ex-gedetineerden<br />
In Nederland heeft het ministerie van Justitie ongeveer zestig gevangenissen en Huizen van Bewaring,<br />
waarin jaarlijks ongeveer 50.000 mensen worden ingesloten. De groep, ongeveer de helft van de<br />
gedetineerden, die in een Huis van Bewaring verblijft, krijgt vaak beperkt hulp en ondersteuning.<br />
Omdat zij in afwachting zijn van een berechting, is de opsluiting er voornamelijk op gericht dat de<br />
rechtsgang goed verloopt. De andere helft is veroordeeld tot een gevangenisstraf die tot levenslang kan<br />
reiken (Nieuwbeerta, 2007). Het merendeel van de populatie gedetineerden is tussen de twintig en<br />
veertig jaar oud en 92 procent van de groep is van het mannelijke geslacht (Dienst Justitiële<br />
Inrichtingen, 2012).<br />
Per jaar keren er tussen de 30.000 en 40.000 mensen terug in de maatschappij. Ongeveer 8.000<br />
personen raken meerdere keren per jaar gedetineerd en komen weer vrij. Dit aantal is relatief hoog<br />
doordat de gemiddelde detentieduur slechts vier maanden bedraagt. Van de gedetineerden komt vijftig<br />
procent zelfs binnen een maand vrij (Dienst Justitiële Inrichtingen, 2012). Bij het terugkeren en re-<br />
integreren in de maatschappij ondervinden ex-gedetineerden vaak problemen van verschillende aard.<br />
De kans om opnieuw de fout in te gaan wordt hierdoor groter (Rijksoverheid, z.j.).<br />
2.2 Problematiek ex-gedetineerden<br />
2.2.1 Praktische en sociale problemen<br />
Zowel Nederlandse als internationale onderzoeksresultaten schetsen een somber beeld over het<br />
verdere verloop van personen nadat zij uit detentie zijn gekomen. Huwelijken lopen vaak al stuk<br />
tijdens de detentieperiode. Onderzoek naar het effect van gevangenisstraf op de relatie van de<br />
gedetineerde wijst uit dat gevangenisstraf de kans op een echtscheiding verhoogt. Tevens gaan de<br />
gemoedstoestand en prestaties van de kinderen vaak achteruit. Ook andere sociale contacten met<br />
vrienden en familie zijn vaak beperkt. Daarnaast heeft de detentieperiode een negatieve invloed op de<br />
psychische en lichamelijke gezondheid van de ex-gedetineerden, wat onder andere leidt tot een grotere<br />
kans op zelfdodingneigingen (Nieuwbeerta, 2007). De ervaring van verschillende zorgverlenende<br />
organisaties leert dat deze doelgroep vaak kampt met schuldgevoelens, schaamtegevoelens,<br />
gebrekkige sociale vaardigheden, taalproblematiek en het gevoel van isolement (Stichting Humanitas,<br />
z.j.; Palier, z.j.).<br />
12
Daarnaast is er sprake van problematiek op verschillende leefgebieden. Uit landelijke cijfers van het<br />
Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) blijkt dat:<br />
Twintig procent van de (ex-)gedetineerden een probleem heeft met het legitimatiebewijs.<br />
Ruim veertig procent van de (ex-)gedetineerden problemen heeft met het inkomen.<br />
Voor dertig procent van de (ex-)gedetineerden is huisvesting een probleem.<br />
Zeventig procent van de (ex-)gedetineerden heeft schulden.<br />
Dertig procent van de (ex-)gedetineerden heeft voor detentie contact met een zorginstelling.<br />
(Kuppers & Ferwerda, 2008)<br />
In hoeverre een (ex-) gedetineerde een zorgvraag heeft wordt door de Medewerker Maatschappelijke<br />
Dienstverlening (MMD’er) bepaald aan de hand van informatie van de (ex-)gedetineerde. Bij het zelf<br />
zwijgen van de gedetineerde over problemen of het weigeren van alle mogelijke hulp, wordt de<br />
mogelijke zorgbehoefte niet als zodanig vastgelegd (Bestuur- en Concerndienst Utrecht, 2009).<br />
Bovenstaande percentages zullen dus mogelijk hoger uitvallen wanneer iedere zorgbehoevende is<br />
meegenomen.<br />
Ex-gedetineerden kunnen dus kampen met zowel sociale als praktische problemen bij het re-<br />
integreren in de maatschappij. Onderzoek wijst uit dat dergelijke problematiek de kans op recidive<br />
verhoogt. Deze doelgroep ondervindt dus ook problemen met crimineel gedrag.<br />
2.2.2 Recidive door ex-gedetineerden<br />
Ondanks dat de recidivepercentages van verschillende onderzoeksgroepen de laatste jaren een daling<br />
laten zien, blijft het een probleem dat de Nederlandse samenleving onveiliger maakt. Uit het<br />
recidivebericht van het WODC uit 2007, blijkt dat ex-gedetineerden en ex-pupillen van justitiële<br />
jeugdinrichtingen (JJI’s) de grootste bijdrage leveren aan de terugvalcijfers. Binnen twee jaar komt<br />
49,3 procent van de groep ex-gedetineerden opnieuw in aanraking met justitie wegens het plegen van<br />
een delict. Van de groep onderzochte jeugdige ex-gedetineerden, recidiveert zelfs 52, procent binnen<br />
twee jaar. Voor delictplegers, zowel volwassen als jeugdigen, die wel een strafzaak hebben gehad<br />
maar niet zijn veroordeeld tot een gevangenisstraf, liggen deze percentages beduidend lager,<br />
respectievelijk 26,7 procent en 37,5 procent. Dit ligt waarschijnlijk aan de mate van ernst die het<br />
gepleegde delict aanhangt. Detentie wordt in de relatief ernstige gevallen opgelegd, waardoor deze<br />
onderzoeksgroep meer risicofactoren heeft om een terugval te krijgen (Wartna e.a., 2011).<br />
Deze metingen zijn gebaseerd op een aantal verschillende vormen van recidive. De<br />
recidivemonitor van het WODC hanteert een aantal omschrijvingen van recidive die aan bepaalde<br />
criteria zijn verbonden. Onder ‘algemene recidive’ vallen alle nieuwe justitiecontacten ongeacht de<br />
aard en ernst van de gepleegde misdrijven. De justitiecontacten naar aanleiding van een misdrijf met<br />
een strafdreiging van minimaal vier of acht jaar, vallen respectievelijk onder ‘ernstige recidive’ en<br />
‘zeer ernstige recidive’. Tot slot is er sprake van ‘speciale recidive’ indien het nieuwe justitiecontact<br />
ontstaan is na eenzelfde soort misdrijf als bij de uitgangszaak (Wartna, Tollenaar & Blom, 2011).<br />
13
Uiteraard hangt de kans op recidive niet alleen af van het feit of iemand gedetineerd is geweest of niet.<br />
Sekse, leeftijd en de herkomst van daders vertonen een duidelijke samenhang met de kans op recidive.<br />
Zo is de herhalingskans groter voor mannen dan voor vrouwen en zullen jongere daders eerder<br />
recidiveren dan oudere. Ook het type delict kan verschil maken. De kans op algemene recidive is het<br />
grootst na een vermogensdelict met geweld en het laagst na een zeden-, verkeers-, of Opiumwetdelict.<br />
De speciale recidive is het hoogst onder plegers van vermogensdelicten zonder geweld, daders van<br />
agressiedelicten en volwassen verkeersdelinquenten. Maar in alle gevallen is het percentage ex-<br />
gedetineerden dat opnieuw met justitie in aanraking komt vrij groot (Wartna, Tollenaar & Essers,<br />
2005).<br />
Om de nauwe relatie tussen de ervaren problematiek en de kans op recidive aan te tonen, geeft<br />
de volgende tabel een overzicht van problemen die geconstateerd zijn bij jongvolwassen zeer actieve<br />
veelplegers (recidivisten):<br />
Tabel 1: Problematiek jongvolwassen ZAVP’s<br />
Achtergrondkenmerken percentage dat<br />
Arbeidspositie<br />
Werkloos<br />
Schoolgaand<br />
Geen vervolgonderwijs<br />
Lager vervolgonderwijs zonder<br />
diploma<br />
Problematiek<br />
Verslaving<br />
Psychische problemen<br />
Huisvesting<br />
Financieel<br />
Lichamelijk<br />
Relatieproblemen<br />
BRON: Tollenaar & van der Laan, 2011.<br />
probleem ervaart<br />
55,7<br />
8,3<br />
19,6<br />
34,7<br />
52,9<br />
45,9<br />
36,9<br />
52,2<br />
18,8<br />
47,7<br />
14
H3 Verklaringen voor problematiek (ex-)gedetineerden<br />
De besproken problematiek op sociaal en maatschappelijk gebied en de hoge recidivepercentages<br />
leiden tot de vraag hoe deze problemen in relatie staan tot de uitgezeten detentie. Hoe zijn de ervaren<br />
problemen van (ex-)gedetineerden te verklaren vanuit wetenschappelijk oogpunt?<br />
3.1 Labeling<br />
Een belangrijk begrip dat in relatie staat tot deze problemen is stigmatisering. Binnen de<br />
labelingtheorie van Becker (1963) wordt verondersteld dat afwijkend gedrag niet is wat personen zijn<br />
of wat zij doen, maar wat door anderen als afwijkend gedrag wordt bestempeld. Het opgelegde label<br />
kan voor de individu werkelijkheid worden waarna hij/zij zich naar dit label gaat gedragen. Op deze<br />
manier leidt maatschappelijke reactie dus tot crimineel gedrag in plaats van andersom (Becker, 1963).<br />
Het onderscheid tussen primaire en secundaire deviatie is hier van belang. Lemert stelt dat het<br />
afwijken van de maatschappelijke norm in eerste instantie niet altijd veel reactie oproept vanuit de<br />
samenleving. Maar wanneer dergelijk gedrag wel als afwijkend wordt opgemerkt, ontstaat er<br />
secundaire deviatie. Het afwijkend zijn, de persoon zelf, komt centraal te staan en verandert de sociale<br />
rol en attitudes van die persoon. Door het zich identificeren als crimineel en door anderen zo<br />
geïdentificeerd worden, ontwikkelt zich een stigma dat de rest van de sociale identiteit overheerst<br />
(Lemert, 1967). Schur vult dit aan met het idee van retrospectieve labeling: “Once a person is labelled<br />
a criminal, we re-examine past events and behaviours and reinterpret them to fit the new label of that<br />
person. Deviance is not a static entity but rather a continuously shaped and reshaped outcome of<br />
dynamic processes of social interaction." (Schur, 1971, pag. 8).<br />
Het in stand houden van een criminele carrière komt dus onder andere door het effect van<br />
labeling. Juist officiële interventies zoals bestraffing kunnen hier een grote bijdrage aan leveren. Het<br />
officieel stigmatiseren van daders belemmert mogelijkheden om wel een conventionele, legale<br />
levensstijl te ontwikkelen. Anderzijds bevordert het de beperking van sociale contacten en het gevoel<br />
van sociale isolatie die een veroordeelde kan ervaren ten opzichte van de bevolking die zich wel aan<br />
de wet houdt (McAlinden, 2005).<br />
3.2 Differentiële associatie<br />
Met betrekking tot het re-integratieproces kan ook verondersteld worden dat dit moeilijker wordt voor<br />
ex-gedetineerden doordat hun houdingen, normen en waarden beïnvloedt worden door de<br />
gevangenisstraf. Gevangenen kunnen de deviante waardeoriëntaties van andere gedetineerden<br />
overnemen waardoor de kans verkleind wordt dat zij zich richten op een conventioneel leven<br />
(Nieuwbeerta, 2007). Deze stelling wordt uitgedragen door criminologische socialisatie theorieën. Een<br />
discrepantie tussen de geldende norm van de maatschappij en de norm van de ex-gedetineerde kan<br />
leiden tot een afbreuk aan de sociale contacten. Ook kan het leiden tot een negatieve houding en zelfs<br />
verzet ten opzichte van de conventionele maatschappij (Van der Laan, 2004).<br />
15
Onderzoek naar het effect van gevangenisstraf op de relatie van de gedetineerde wijst uit dat<br />
gevangenisstraf de kans op een echtscheiding verhoogt. Daarnaast blijkt dat daders die gescheiden zijn<br />
een grotere kans hebben om veroordeeld te worden, zelfs tot iets boven het niveau wanneer zij<br />
vrijgezel zijn. Gevangenisstraf heeft dus indirect ook effect op het criminele gedrag van een man. In<br />
de periode waarin daders getrouwd zijn, daalt de kans dat zij veroordeeld worden weer fors (Apel,<br />
Blokland, Nieuwbeerta & van Schellen, 2009).<br />
3.3 Gelegenheid<br />
De praktische en sociale problemen worden ook onder andere veroorzaakt door de gelegenheid die<br />
gedetineerden hebben tot een conventionele levensloop. Tijdens de detentieperiode zijn zij fysiek<br />
belemmerd om potentiële werkgevers, vrienden en huwelijkspartners te ontmoeten (Nieuwbeerta,<br />
2007). Ook het volgen van een opleiding wordt onmogelijk gemaakt. De kansen om een baan,<br />
inkomen of een woning te krijgen worden hierdoor verkleind. Zeker in combinatie met het eerder<br />
genoemde label dat een ex-gedetineerde vaak draagt.<br />
In relatie hiermee kunnen de schulden hoog oplopen. Er kan bijvoorbeeld al sprake zijn van<br />
een geldboete naar aanleiding van het gepleegd delict. En door een structureel laag inkomen of het<br />
ontbreken van een inkomen, blijven de rekeningen zich opstapelen. Plotselinge detentie doet deze<br />
negatieve spiraal niet ten goede (Van Dijk, 2003).<br />
3.4 Biologische en psychologische factoren<br />
Tegenover bovenstaande verklaringen staat de richting van de deterministische criminologie. Volgens<br />
deze stroming is crimineel gedrag gelegen in de genetica of de persoonlijkheid van een individu en<br />
daarom onveranderlijk. (Ex-)gedetineerden zullen daarom altijd problematiek ondervinden en opnieuw<br />
de fout in gaan omdat de crimineel als het ware ‘in hen zit’. Volgens biologische theorieën is iemand<br />
als crimineel geboren en is dit ook terug te zien in zijn uiterlijke kenmerken (Lombroso, 1876). De<br />
biosociale verklaring is de wisselwerking tussen het biologische en sociale waarbij crimineel gedrag<br />
verklaard wordt door zowel maatschappelijke als persoonlijke kenmerken van een individu.<br />
Ook psychologische theorieën zijn gericht op het individu dat vaststaat. Iemand zijn<br />
persoonlijkheid wordt deels gevormd door aangeboren eigenschappen, maar deels door wat hem is<br />
aangeleerd. Crimineel gedrag wordt daarbij gestimuleerd door bepaalde karaktereigenschappen zoals<br />
impulsiviteit of een laag geweten waardoor iemand niet geremd wordt om de wet te overtreden<br />
(Reckless, 1967).<br />
16
H4 Werkt nazorg aan (ex-)gedetineerden?<br />
Goede nazorg is heel belangrijk bij het verhelpen van de ervaren problematiek van (ex-)gedetineerden<br />
en de onveiligheid die zij de samenleving opleveren door vaak te recidiveren. Dit hoofdstuk zal vanuit<br />
wetenschappelijk oogpunt toelichten waarom nazorg een rol kan spelen bij de aanpak van deze<br />
problemen. De eerder besproken verklaringen voor recidive en problematiek van (ex-)gedetineerden<br />
moeten daarbij meegenomen worden.<br />
4.1 Sociale controle<br />
Op basis van bovenstaande theorieën kan gesteld worden dat het bestraffen van daders mogelijk<br />
recidive in de hand kan werken door de problemen die zij hebben na detentie. Maar het onbestraft<br />
laten van daders is weer in strijd met andere strafdoelen zoals vergelding, generale preventie of<br />
incapacitatie. Er moet dus gekeken worden naar mogelijkheden tijdens de bestraffing die de kans op<br />
recidive verkleinen. Welke rol zou nazorg kunnen spelen bij het doorbreken van de criminele carrière?<br />
Het meest concrete middel kan onder de noemer ‘controle’ gevat worden.<br />
Hirschi’s sociale controle theorie stelt dat controlemechanismen personen van crimineel<br />
gedrag kunnen weerhouden. Daarbij wordt bijvoorbeeld gedoeld op de inzet, tijd en energie die gewijd<br />
wordt aan conventionele activiteiten. Verondersteld wordt dat wanneer iemand tijd besteed aan een<br />
sportvereniging of inzet toont op school, de kans kleiner is dat hij/zij de fout in gaat. Concreet gesteld<br />
voor de nazorg aan wetsovertreders, kan het aanbieden van zulke activiteiten en controle hierop dus<br />
leiden tot het verminderen van recidive. Eenzelfde controlemechanisme is volgens Hirschi de mate<br />
waarin personen affectieve bindingen hebben met belangrijke anderen in hun omgeving die deviant<br />
gedrag afkeuren. Gedacht kan worden aan ouders, leraren en vrienden. Een gebrek hieraan kan zorgen<br />
dat er niet geloofd wordt in de heersende normen in de samenleving en kan daardoor crimineel gedrag<br />
bevorderen (Hirschi, 1969). Het stimuleren van affectieve bindingen kan dus ook een rol spelen bij<br />
nazorg. Omdat gevangenisstraf de kans op een echtscheiding verhoogt, verhoogt gevangenisstraf<br />
hiermee indirect ook de kans op crimineel gedrag. Dat wil niet zeggen dat detentie daarom afgeschaft<br />
moet worden, maar dat bij het inrichten van de detentie rekening gehouden moet worden met de<br />
huwelijkspartners van gedetineerden. Bijvoorbeeld door gedetineerden met een partner hun straf dicht<br />
bij huis te laten uitzitten of door het makkelijker te maken om bezoek te ontvangen (Apel e.a., 2009).<br />
4.2 Levensloop<br />
Vanuit de levensloopcriminologie introduceren Laub en Sampson (2003) de ‘www-factor’ voor het<br />
doorbreken van criminele carrières: wonen, werken, wijf. Zij zijn ervan overtuigd dat mannen<br />
uiteindelijk stoppen met criminaliteit doordat ze veranderingen doormaken op deze drie gebieden. Als<br />
bekende re-integratiemechanismen benoemen zij werk, huwelijk, het krijgen van kinderen, militaire<br />
dienst en een vast woonadres. Niet alleen de sociale bindingen van Hirschi zijn hier in terug te vinden,<br />
maar ook het praktische argument van tijdverdrijf. Simpel gezegd ontbreekt het mannen aan tijd en<br />
energie voor criminele activiteiten als ze aan de ‘www-factor’ voldoen (Laub & Sampson, 2003).<br />
17
Dit zijn op zijn beurt ook concrete mogelijkheden die de nazorg aan veroordeelden kan leveren en<br />
waar controle op uitgeoefend kan worden.<br />
Recent onderzoek leert dat nazorg na detentie, gericht op het invullen van zulke leefgebieden,<br />
werkt. Er zijn sterke aanwijzingen dat nazorgprogramma’s het risico op recidive verminderen. Onder<br />
de oud bewoners van vier nazorgorganisaties is de werkelijke recidive lager dan de voorspelde<br />
recidive. De resultaten worden beter naarmate bewoners langer bij de organisaties verblijven en het<br />
begeleidingsprogramma volledig doorlopen. Zij die het programma afmaakten, recidiveerden twee jaar<br />
na het vertrek bij de organisatie het minst (van Wingerden, Alberda, Moering, Wartna & van Wilsem,<br />
2010).<br />
18
H5 Veiligheidshuizen en nazorg aan (ex-)gedetineerden<br />
Dit hoofdstuk bevat achtergrondinformatie over veiligheidshuizen. In de eerste paragraaf wordt<br />
ingegaan op het ontstaan en de ontwikkeling van veiligheidshuizen in Nederland in de beleidsmatige<br />
context. Paragraaf 5.2 vertelt wat veiligheidshuizen eigenlijk zijn en in paragraaf 5.3 wordt de rol van<br />
veiligheidshuizen bij het leveren van nazorg aan (ex-)gedetineerden besproken.<br />
5.1 Het ontstaan van Veiligheidshuizen<br />
In de afgelopen vijfentwintig jaar heeft het veiligheidsbeleid in Nederland veel ontwikkelingen<br />
doorgemaakt waarbij vooral samenwerking tussen uiteenlopende instanties een centrale rol speelt. In<br />
het beleidsplan ‘Samenleving en Criminaliteit’ uit 1985 zijn de eerste aanzetten te zien voor het<br />
verbreden van de aanpak van criminaliteit buiten het traditionele justitieveld (De Haan, 1997).<br />
Voorkoming van en bestrijding van ‘kleine criminaliteit’ moest voortaan worden beschouwd als een<br />
probleem van de samenleving als geheel. Er moest dus ook gekeken worden naar de bijdrage die<br />
andere organisaties dan justitie en politie kunnen leveren aan de aanpak van criminaliteit en<br />
onveiligheid (Stuurgroep Samen Werken aan Veiligheid, 2007). Er volgt een integraal<br />
veiligheidsbeleid met een integratie van verschillende beleidsterreinen en een verschuiving naar een<br />
meer decentrale (lokale) aanpak van problemen. Verschillende projecten waarbij preventie en<br />
repressie zijn gecombineerd en waarbij lokale partijen samenwerken, worden vanaf de jaren negentig<br />
steeds vaker geïnitieerd (Kleiman & Kuyvenhoven, 1997).<br />
Deze ontwikkeling leidde in eerste instantie tot de opkomst van Justitie in de Buurt (JIB). In<br />
probleemwijken van Amsterdam, Arnhem, Maastricht en Rotterdam werd geëxperimenteerd met deze<br />
JIB kantoren. Het doel van de JIB’s was het leveren van een effectieve bijdrage aan de leefbaarheid en<br />
veiligheid(gevoelens) in woonbuurten (Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum,<br />
2008). Binnen het JIB werkt een officier van Justitie nauw samen met politie en andere organisaties<br />
om snel en doelgericht de criminaliteit- en veiligheidproblematiek aan te pakken. Het verbreedt zijn<br />
aanpak van repressie naar preventie en er moet op locatie zichtbaar en probleemgericht te werk gegaan<br />
worden (Luykx & Grapendaal, 1999). Uit de evaluatie van de JIB’s blijkt dat de werkwijzen die zijn<br />
ontwikkeld ook breder toegepast kunnen worden dan op het niveau van buurten. Daarnaast is er een<br />
verbreding zichtbaar van het aantal partijen dat actief is in een JIB (Terpstra & Bakker, 2002).<br />
In 2002 kondigt het nieuwe kabinet het veiligheidsprogramma ‘Naar een veiliger<br />
Samenleving’ aan. Burgers, maatschappelijke partijen en bedrijven worden rechtstreeks op hun<br />
verantwoordelijkheid gewezen omtrent de veiligheid in Nederland. De Minister van Justitie<br />
introduceert een nieuw JIB-concept met een nieuwe financieringsstructuur. Dit leidt uiteindelijk tot de<br />
Veiligheidshuizen zoals die nu bestaan (Stuurgroep Samen Werken aan Veiligheid, 2007). Tilburg is<br />
de eerste stad die met het concept van een <strong>Veiligheidshuis</strong> aan de slag is gegaan. Vanuit daar werd<br />
aanbevolen het <strong>Veiligheidshuis</strong> uit te laten groeien tot een fysieke plek waar de gehele coördinatie<br />
plaatsvindt van de aanpak van mensen die met politie en justitie in aanraking komen (Fijnaut & Zaat,<br />
2003).<br />
19
Meer Veiligheidshuizen en andere samenwerkingsverbanden ontwikkelden zich sinds 2005. In 2007<br />
gaf de Minister van Justitie groen licht om de ontwikkelde methodiek binnen de bestaande<br />
Veiligheidshuizen verder te intensiveren door structurele financiering vanuit het Rijk. In het project<br />
‘Veiligheid begint bij Voorkomen’ werd voorgelegd dat lokale overheden de opdracht hebben om een<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> op te richten (Ministerie van Justitie & Ministerie van Binnenlandse Zaken, 2008).<br />
Vandaag de dag zijn er tweeënveertig Veiligheidshuizen in Nederland die samen een landelijk<br />
dekkend netwerk vormen.<br />
5.2 Wat zijn Veiligheidshuizen?<br />
Ondanks dat van bovenaf de opdracht is verstrekt om Veiligheidshuizen op te richten, is niet van<br />
bovenaf in detail voorgeschreven hoe ze ingericht dienen te worden. Veiligheidshuizen kunnen dus<br />
van elkaar verschillen en maken allemaal een eigen ontwikkeling door. Deze paragraaf geeft een<br />
beschrijving van Veiligheidshuizen op hoofdlijnen.<br />
In het algemeen geldt dat preventie, repressie en (na-)zorg zo goed mogelijk op elkaar moeten<br />
worden afgestemd door een <strong>Veiligheidshuis</strong>. Verschillende organisaties moeten voor dit doel<br />
samenwerken: organisaties uit het Justitieveld, het lokaal bestuur en organisaties uit de zorg- en<br />
welzijnsector. Al deze partijen spelen een rol bij de aanpak van criminaliteit of overlast en dienen hun<br />
activiteiten op elkaar af te stemmen en te integreren. In de meeste gevallen bevinden de betrokken<br />
organisaties zich onder een dak waar zij kunnen samenwerken maar de term <strong>Veiligheidshuis</strong> kan ook<br />
alleen symbool staan voor het samenwerkende netwerk (Rovers, 2011).<br />
Vaak gaat het binnen een <strong>Veiligheidshuis</strong> om een persoonsgerichte benadering waarbij men<br />
specifieke groepen daders benoemt waarop men interventieactiviteiten richt. In bijna alle<br />
Veiligheidshuizen in Nederland zijn in ieder geval de volgende doelgroepen benoemd: jeugdige<br />
overlastplegers en delinquenten, veelplegers, (ex-)gedetineerden en daders van huiselijk geweld. Maar<br />
interventies kunnen bijvoorbeeld ook gericht zijn op thema’s, gebieden binnen de gemeente of regio,<br />
of op overlastgevende groepen. Voor elk van deze benoemde problemen wordt een casusoverleg<br />
ingericht (bijvoorbeeld een casusoverleg voor ex-gedetineerden). Tijdens zo een overleg worden een<br />
aantal geselecteerde casussen besproken waarbij de betrokkenen hun activiteiten op elkaar afstemmen<br />
(Rovers, 2011).<br />
5.3 Veiligheidshuizen en nazorg aan (ex-)gedetineerden<br />
5.3.1 Samenwerkingsmodel<br />
Het Samenwerkingsmodel Nazorg volwassen (ex-)gedetineerde burgers is bedoeld als leidraad voor<br />
gemeenten en het gevangeniswezen. In het model zijn de taken en verantwoordelijkheden van<br />
gemeenten en justitie vastgelegd ten aanzien van informatie-uitwisseling, verstrekking van<br />
identiteitsbewijzen, huisvesting, arbeid en inkomen, schulden en zorg. Voor Veiligheidshuizen is dit<br />
model dus ook van toepassing, want zij zijn vanuit de gemeenten georganiseerd en dragen de<br />
verantwoordelijkheid.<br />
20
De overheid wil er voor zorgen dat tenminste acht op de tien ex-gevangenen bovenstaande<br />
basisvoorzieningen heeft bij zijn terugkeer in de maatschappij. “Doel is ervoor te zorgen dat<br />
activiteiten tijdens en na detentie op elkaar worden afgestemd in de verwachting dat daardoor de<br />
criminaliteit en overlast van (ex-)gedetineerde burgers de komende jaren zal afnemen met tien<br />
procentpunt. In 2020 wil men de herhalingscriminaliteit zelfs met vijfentwintig procentpunt hebben<br />
teruggebracht.”(Wartna e.a., 2011).<br />
Het ministerie van Veiligheid en Justitie en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten<br />
(VNG) werken hiervoor samen aan het programma Sluitende Aanpak Nazorg. De gemeente is hierbij<br />
verantwoordelijk voor de regie op de nazorg en voor ketensamenwerking. Dit ligt besloten in de Wet<br />
Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) die aspecten voorschrijft over maatschappelijke opvang,<br />
openbare geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg. Daarnaast hebben gemeenten de regietaak<br />
de veiligheid te vergroten. Deze zorg- en veiligheidsaspecten komen samen in de nazorg aan<br />
(ex-)gedetineerden (Jaarplan <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o., 2012). Het programma Sluitende Aanpak<br />
Nazorg bevordert voornamelijk de communicatie en samenwerking met het Gevangeniswezen zodat<br />
de gemeenten op tijd weten wanneer een gedetineerde vrijkomt en welke problemen hij heeft. Ook<br />
voor andere organisaties die betrokken zijn bij de nazorg aan (ex-)gedetineerde burgers - zoals UWV<br />
WERKbedrijf, Reclassering Nederland en aanbieders van psychiatrische en verslavingszorg - geldt dat<br />
goede communicatie en samenwerking met de gemeente en het Gevangeniswezen de effectiviteit van<br />
hun inspanningen vergroot (Ministerie van Veiligheid en Justitie, 2009).<br />
5.3.2 Aansluiting voor en na detentie<br />
De overheid heeft gekozen voor een persoonlijke aanpak om te voorkomen dat ex-gedetineerden na<br />
hun straf opnieuw de fout in gaan. Gedetineerden krijgen daarom tijdens hun gevangenisstraf een<br />
programma dat speciaal voor hen is samengesteld. In een persoonlijk detentieplan staat beschreven<br />
wat de gedetineerde doet tijdens zijn gevangenisstraf. Zo zijn er standaardactiviteiten als werken en<br />
sporten. Maar naast deze activiteiten krijgt de gevangene ook een persoonlijk dagprogramma. Soms<br />
hebben gedetineerden extra zorg nodig. Bijvoorbeeld psychiatrische zorg of verslavingszorg. Tijdens<br />
de gevangenisstraf kunnen gedetineerden ook scholing krijgen. Hierdoor zijn zij beter voorbereid op<br />
een baan als zij de gevangenis weer verlaten. Ook dit voorkomt recidive. Om gevangenen klaar te<br />
stomen voor een baan wordt er intensief samengewerkt met maatschappelijke organisaties zoals het<br />
Centrum voor Werk en Inkomen.<br />
Gedetineerden zitten hun straf zoveel mogelijk in hun eigen regio uit. Zo kunnen zij na afloop<br />
van de straf terugkeren in hun woongemeente. Gedetineerden met een lange straf gaan 4 maanden<br />
voor hun vrijlating ook naar een gevangenis in de eigen regio als ze daar nog niet geplaatst zijn.<br />
Tijdens en na de gevangenisstraf krijgen (ex)-gedetineerden zorg om hen te begeleiden bij hun<br />
terugkeer in de maatschappij. De medewerkers maatschappelijke dienstverlening (MMD’ers) vanuit<br />
de PI houden de gemeente op de hoogte van de situatie van de gevangene. Hierdoor krijgt een<br />
gevangene continue zorg die niet stopt als hij uit de gevangenis is.<br />
21
Door de Wet voorwaardelijke invrijheidsstelling komen veroordeelden met een tijdelijke<br />
gevangenisstraf van minimaal 1 jaar alleen nog onder voorwaarden in aanmerking voor vervroegde<br />
vrijlating. Ook krijgen zij een proeftijd. Als de gevangene tijdens de proeftijd de fout ingaat, moet hij<br />
alsnog de rest van zijn straf uitzitten. De kans op recidive is hierdoor kleiner. Een gedetineerde mag 6<br />
keer per jaar met verlof. Dit verlof bereidt de gevangene voor op de terugkeer in de samenleving.<br />
(Rijksoverheid, z.j.).<br />
22
H6 Methoden van onderzoek<br />
Het verschijnsel dat in dit onderzoek centraal staat, is de nazorg aan (ex-)gedetineerden door het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. In dit hoofdstuk wordt aangegeven op welke manier de werkwijze en<br />
effectiviteit van die nazorg geëvalueerd is. Het onderzoek bestaat uit theoretisch/wetenschappelijke<br />
vragen en uit empirische/toetsende vragen. Om deze vragen te beantwoorden, komen een aantal<br />
verschillende onderzoeksmethoden aan bod.<br />
6.1 Literatuurstudie<br />
Aan de hand van een literatuurstudie is een antwoord worden gegeven op de theoretische vragen. De<br />
problematiek van (ex-)gedetineerden is geraadpleegd op basis van eerder onderzoek. Daarnaast bieden<br />
criminologische theorieën een verklaring geboden voor die problematiek en verklaren enkelen<br />
theorieën waarom nazorg aan (ex-)gedetineerden effectief kan zijn bij het verhelpen daarvan. Tevens<br />
zal eerder onderzoek geraadpleegd worden om de effecten van nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit<br />
veiligheidshuizen in kaart te brengen.<br />
6.2 Documentenstudie<br />
Ten behoeve van dit onderzoek is allereerst gebruik gemaakt van interne documenten van en over de<br />
nazorg aan (ex-)gedetineerden door het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. Om de doelstelling en werkwijze<br />
van de lokale nazorg aan (ex-)gedetineerden te verwerken in een plan- en procesevaluatie (deelvragen<br />
4 en 5), zijn de volgende documenten geraadpleegd:<br />
Diagnose keten Nazorg (ex-)gedetineerden<br />
Samenwerkingsmodel Nazorg Volwassen (ex-)gedetineerden<br />
Samenwerkings- en privacyconvenant<br />
Jaarplan <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. 2011 & 2012<br />
Daarnaast zijn er voor het onderdeel over de gestarte regionalisering van deze nazorg ook documenten<br />
geraadpleegd die inzicht bieden in de plannen en uitvoering hiervan:<br />
Ontwikkelnota regionale samenwerking 2011<br />
Werkproces nazorg regionaal<br />
Brief nazorggelden<br />
Voor het raadplegen van resultaten is onder andere gebruik gemaakt van:<br />
Detentie uitstroom regio Zuid Holland Noord<br />
Jaarverslag <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. 2011<br />
Uitstroom 2011 totaal en per gemeente (extern document)<br />
23
Tot slot zal ook de financiering van de nazorg aan (ex-)gedetineerden aan bod komen bij het hoofdstuk<br />
over de pilot geregionaliseerde nazorg. Deze documenten worden tevens gebruikt om de financiële<br />
meerwaarde van regionale samenwerking te schetsen:<br />
6.3 Interviews<br />
Meerjarenbegroting 2012-2015<br />
Factsheet kosten en baten investeren in nazorg<br />
Concept verdeelsleutel regionaal <strong>Veiligheidshuis</strong> Zuid Holland Noord<br />
Een andere onderzoeksmethode voor dit onderzoek is het afnemen van interviews. In het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. werken verschillende ketenpartners samen aan de vormgeving en<br />
uitvoering van de nazorg aan (ex-)gedetineerden. Deze partners zijn afkomstig uit verschillende<br />
organisaties en disciplines en zullen daarom ieder hun eigen percepties over het verschijnsel hebben.<br />
Om opinies, attitudes, kennis en gevoelens te verzamelen van alle betrokken partijen, is interviewen de<br />
meest voor de hand liggende methode (Hart, 1998). Deze methode zal, naast de documentenstudie, als<br />
aanvulling dienen op de plan- en procesevaluatie. Maar het is met name van belang om de effecten en<br />
resultaten te detecteren die de betrokken ketenpartners ervaren bij het bieden van nazorg aan<br />
(ex-)gedetineerden. Bij de volgende betrokkenen is een interview afgenomen:<br />
Betrokkene bij het oprichten van het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o.<br />
Ketencoördinator Nazorg (ex-)gedetineerden<br />
Coördinator regionale Nazorg (ex-)gedetineerden<br />
Projectleider regionalisering <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o.<br />
Medewerker Palier<br />
Medewerker Penitentiaire Inrichting<br />
Medewerker Politie <strong>Hollands</strong> <strong>Midden</strong><br />
In bovenstaande lijst ontbreekt een vaste partner aan tafel: een medewerker vanuit Reclassering<br />
Nederland. Er is voor gekozen om deze partij uit de evaluatie te laten om te voorkomen dat er<br />
vertekende resultaten uit zouden kunnen komen. Vanuit de Reclassering hebben namelijk een aantal<br />
verschillende personen bij het casusoverleg gezeten in wisselende periodes waarin er veel<br />
ontwikkelingen hebben plaatsgevonden. Uit het interviewen van deze personen zou dus niet een<br />
mening voortkomen die de Reclassering eenduidig representeert en tevens niet vergelijkbaar is met de<br />
meningen van andere partners die gedurende lange tijd betrokken zijn bij de nazorg.<br />
De interviews zijn semigestructureerd van aard waarbij gebruik gemaakt wordt van een<br />
topiclijst. Aan de hand van enkele onderwerpen wordt het interview afgenomen. De vragen en<br />
antwoorden liggen van tevoren niet vast (Baarda, 1996). De topics die aan de orde komen zijn: proces<br />
van uitvoering, casuïstiek overleg, partners, informatievoorziening, successen en resultaten,<br />
knelpunten en verbeterpunten.<br />
24
6.4 Enquête<br />
Sinds oktober 2012 draait de pilot regionale nazorg (ex-)gedetineerden in de hele regio Zuid Holland<br />
Noord. De gemeenteambtenaren die verantwoordelijk zijn voor de uitstromende gedetineerden in hun<br />
gemeente, zitten gedurende deze pilot dus ook het casuïstiek overleg bij. Twaalf van de veertien<br />
gemeenteambtenaren zijn hierbij aangesloten. Om te inventariseren hoe zij deze pilot ervaren, wat het<br />
hen of de doelgroep oplevert en wat de ervaren knelpunten zijn, is bij deze twaalf personen een<br />
enquête afgenomen. De enquête is digitaal en anoniem ingevuld door de betrokken<br />
gemeenteambtenaren van de volgende twaalf gemeenten: Voorschoten, Oegstgeest, Leiderdorp,<br />
Noordwijkerhout, Lisse, Hillegom, Noordwijk, Teylingen, Katwijk, Alphen aan den Rijn, Rijnwoude<br />
en Kaag en Braassem. De volledige vragenlijst vindt u in de bijlagensectie.<br />
6.5 Participerende observatie<br />
Om de werkwijze en de daarbij horende knelpunten en succesformules in kaart te brengen, is in dit<br />
onderzoek als aanvulling ook participerend geobserveerd. Dit houdt in dat onderzoeker regelmatig<br />
aanwezig is geweest bij de volgende activiteiten vanuit het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. in de periode<br />
maart t/m juni 2012:<br />
2-wekelijks casusoverleg Nazorg (ex-)gedetineerden Leiden (4-wekelijks omgeving Leiden)<br />
4- wekelijks casusoverleg Regionale Nazorg (ex-)gedetineerden Duin- en Bollenstreek<br />
4- wekelijks casusoverleg Regionale Nazorg (ex-)gedetineerden Rijn- en Veenstreek<br />
Regionaal Congres Doorontwikkeling Veiligheidshuizen<br />
Netwerkdag<br />
Partneroverleg en trajectberaad<br />
Meeloopdag Penitentiaire Inrichting Zoetermeer<br />
6.6 Kosteneffectiviteitstudie<br />
Om de maatschappelijke opbrengst van aansluiting van regiogemeenten bij een regionaal<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> aan te tonen, wordt gebruik gemaakt van een kosteneffectiviteitstudie. Voor<br />
kosteneffectiviteitstudies zijn drie parameters nodig: de kosten van de interventie, het effect van de<br />
interventie en de baten van de interventie. De baten van de interventie zijn de voorkomen kosten<br />
(zoals de financiële schade, productieverlies, leed en de kosten van de justitiële keten) van een delict<br />
dat dankzij de interventie niet meer is gepleegd (De Groot, Hoop & Sikkel, 2007). Aan de hand van<br />
deze parameters is voorspeld hoeveel delicten er per regiogemeente voorkomen moeten worden door<br />
samenwerking met het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. om maatschappelijke opbrengst te kunnen<br />
genereren uit de investeringen.<br />
25
6.7 Steekproef politie registratie<br />
Om signalen te detecteren of bemoeienis van het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. leidt tot recidivereductie<br />
van (ex-)gedetineerden, zal een steekproef worden getrokken. Een aantal casussen die bij het lokale<br />
Nazorgoverleg besproken zijn, worden daarbij aan een medewerker van de politie aangeleverd. Het<br />
gaat hier om 27 casussen die in detentie zijn ingestroomd vanaf juli 2010 en zijn uitgestroomd voor<br />
juli 2011. Vanuit het politie registratie systeem zal genoteerd worden hoeveel strafbare feiten een<br />
persoon heeft gepleegd gedurende een jaar voor detentie. Dit wordt vervolgens afgezet tegen het<br />
aantal strafbare feiten dat dezelfde persoon heeft gepleegd na detentie en dus na bemoeienis met het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. De namen worden hierbij niet gekoppeld aan het aantal strafbare feiten in<br />
verband met de privacy regelgeving. Aan de hand van deze steekproef wordt het patroon van recidive<br />
van deze 27 personen in kaart gebracht, zowel voor als na bemoeienis door het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden<br />
e.o.<br />
26
H7 Planevaluatie Nazorg (ex-)gedetineerden door het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o.<br />
In dit hoofdstuk worden de plannen en vormgeving omtrent de nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit<br />
het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. geëvalueerd. Bij een planevaluatie gaat het om de vraag welke effecten<br />
van een programma mogen worden verwacht. Hierbij wordt een antwoord gezocht op de vraag welke<br />
resultaten het programma zal weten te behalen op grond van de plannen die men heeft en waarom<br />
(Wartna, 2005). De eerste paragraaf schetst kort een beeld over de wijze waarop in het <strong>Veiligheidshuis</strong><br />
Leiden e.o. wordt samen gewerkt. Vervolgens zal geëvalueerd worden welke doelstellingen er gesteld<br />
zijn ten behoeve van de doelgroep (ex-)gedetineerden en hoe beoogd wordt deze doelen te bereiken,<br />
zowel lokaal als regionaal.<br />
7.1 <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o.<br />
Gemeenten werden sinds 2008 aangespoord door het Ministerie van Justitie en het Ministerie van<br />
Binnenlandse zaken om Veiligheidshuizen op te richten. Binnen de gemeente Leiden viel tot die tijd<br />
de coördinatie van veelplegers en (ex-)gedetineerden onder de afdeling Sociale Zaken. Maar de<br />
gemeente Leiden zag een <strong>Veiligheidshuis</strong> als een middel om hun veiligheidsbeleid en hun doelen te<br />
realiseren. In december 2009 werd het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. een feit. Inmiddels is er hard<br />
gewerkt aan de verdere vormgeving van dit samenwerkingsverband en worden er verschillende<br />
thema’s en doelgroepen opgepakt door het <strong>Veiligheidshuis</strong>.<br />
7.1.1 Samenwerking als basis<br />
In het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. werken partners uit de strafrechtketen, veiligheidsketen en de<br />
zorgketen samen. De reden voor samenwerking in het <strong>Veiligheidshuis</strong> is het nog beter aanpakken van<br />
overlast, onveiligheid en criminaliteit om zo een veiliger en leefbaarder Leiden te realiseren. Het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> is één van de instrumenten om de doelstellingen van het veiligheidsprogramma van de<br />
gemeente te realiseren. De samenwerking bouwt voort op bestaande samenwerkingverbanden en<br />
overlegstructuren. Als dat relevant is om te komen tot versterking van de uitvoering, worden bestaande<br />
overleggen “overgeplaatst” naar het <strong>Veiligheidshuis</strong>.<br />
Het <strong>Veiligheidshuis</strong> is bedoeld voor personen die worden verdacht van een strafbaar feit of die<br />
daarvoor al gestraft zijn, risicogroepen en -personen. Maar ook voor personen waar een zorgaanbod<br />
alleen niet voldoende is om resultaat te boeken. Een repressieve stok achter de deur kan dan net het<br />
benodigde duwtje in de rug geven. Individuele casussen worden net zo lang gemonitord als dat is<br />
ingeschat nodig te zijn. Het <strong>Veiligheidshuis</strong> geeft daarmee invulling aan de samenhang tussen<br />
repressie en zorg.<br />
27
7.1.2 Partners<br />
De partners in het <strong>Veiligheidshuis</strong> werken samen op basis van gelijkwaardigheid en het uitwisselen<br />
van kennis. Innovatie en creativiteit van de partners zijn van groot belang. Er moet gezocht worden<br />
naar nieuwe mogelijkheden buiten de bestaande denk- en handelingskaders, gericht op<br />
gedragsbeïnvloeding van de personen en systemen waar het <strong>Veiligheidshuis</strong> zich op richt. De partners<br />
in het <strong>Veiligheidshuis</strong> hebben hiervoor vanuit hun eigen organisaties mandaat en doorzettingsmacht<br />
om de integrale plannen van aanpak uit te kunnen laten voeren. Daarnaast kan in het <strong>Veiligheidshuis</strong><br />
vastgelopen casuïstiek snel worden opgeschaald naar het niveau van de regiekamer en de stuurgroep<br />
(zie paragraaf 8.1.2 over processturing). De partners in het <strong>Veiligheidshuis</strong> zijn onder te verdelen in<br />
kernpartners en andere ketenpartners. De kernpartners vormen de basisstructuur van het<br />
samenwerkingsverband en dragen samen de verantwoordelijkheid voor de veiligheid en leefbaarheid<br />
van Leiden. De kernpartners zijn:<br />
Gemeente Leiden<br />
Bureau Jeugdzorg Zuid-Holland Haaglanden<br />
Reclassering Nederland<br />
Palier Forensische en Intensieve Zorg<br />
Bureau HALT <strong>Hollands</strong> <strong>Midden</strong><br />
Regionale Dienst Openbare Gezondheidszorg <strong>Hollands</strong> <strong>Midden</strong><br />
Raad voor de Kinderbescherming<br />
Openbaar Ministerie Den Haag<br />
Politie <strong>Hollands</strong> <strong>Midden</strong><br />
Dienst Justitiële Inrichtingen<br />
Regionaal Bureau Leerplicht Holland Rijnland<br />
Afhankelijk van de doelgroep of de individuele casus wordt samengewerkt met andere ketenpartners<br />
wiens kennis nieuwe aanvulling en perspectief biedt of wiens voorzieningenaanbod onontbeerlijk is bij<br />
het leveren van de juiste zorg. Andere ketenpartners zijn onder andere: Jongerenwerk, Geestelijke<br />
Gezondheidszorg (GGZ) Rivierduinen, Woningcorporaties, Forensische klinieken, Bureau<br />
Slachtofferhulp, Kwadraad, Leger des Heils, A-streetcoach, Cardea en Stichting de Binnenvest. Het is<br />
mogelijk dat op termijn deze partners wel als kernpartners kunnen en zullen toetreden als de invulling<br />
van het <strong>Veiligheidshuis</strong> dat wenselijk maakt.<br />
7.1.3 Doorontwikkeling <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o.<br />
Om de samenwerking in Veiligheidshuizen daadkrachtig voort te zetten en verder te optimaliseren,<br />
geeft het kabinet een impuls aan de doorontwikkeling van Veiligheidshuizen. Hiertoe is het<br />
‘Programma Doorontwikkeling Veiligheidshuizen’ ingericht. Dit programma richt zich de komende<br />
jaren op het slagvaardiger en professioneler maken van de samenwerking in Veiligheidshuizen wat de<br />
effectiviteit moet bevorderen. Hierbij zal vooral ingezet worden op het wegnemen van een aantal<br />
risico’s en knelpunten. De programma-activiteiten die bijdragen aan de optimalisatie van het<br />
28
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. worden langs de drie volgende lijnen ingericht: bestuurlijke organisatie,<br />
kwaliteit/professionalisering en informatiemanagement en privacy.<br />
Dit laatste uit zich door de ontwikkeling van een informatiesysteem dat casusoverleggen<br />
ondersteunt bij het verkrijgen van een integraal persoonsbeeld (GCOS). Voor het opstellen van<br />
persoonlijke plannen van aanpak is het van groot belang dat de juiste informatie op tafel ligt en dat de<br />
kwaliteit van gegevensverwerking zich op een landelijk minimum niveau bevindt. Het <strong>Veiligheidshuis</strong><br />
Leiden e.o. is gestart met het geven van GCOS-trainingen aan de partners en het gebruik ervan tijdens<br />
enkele casusoverleggen.<br />
Voor het vergroten van de kwaliteit en professionalisering van de uitvoering is het niet alleen<br />
van belang dat professionals, waaronder de procesregisseurs, in de Veiligheidshuizen professioneel en<br />
kundig zijn, maar ook dat professionals uit de deelnemende organisaties werken met mandaat en dat er<br />
meer inzicht is in best practices en maatschappelijke resultaten van veiligheidshuizen. Wat betreft de<br />
bestuurlijke organisatie richt het doorontwikkelingsprogramma zich op het versterken van de<br />
ketenregie en de regionale samenwerking. Over inzet, vertegenwoordiging en sturing vanuit<br />
participerende organisaties worden heldere afspraken gemaakt met alle betrokken partners in de<br />
veiligheidshuizen. Er wordt verder gewerkt aan een model voor regionale samenwerking en een<br />
toekomstbestendige bekostigingssystematiek.<br />
7.1.4 Afbakenen doelgroep<br />
Het is zeer belangrijk om de verschillende doelgroepen af te bakenen ten opzichte van elkaar en dit<br />
helder te hebben en te houden. Door een duidelijke afbakening kan er het meest efficiënt gewerkt<br />
worden met de doelgroep. Het uitgangspunt daarbij is de grootste succeskans ter voorkoming van<br />
recidive bij een doelgroep. De keten Nazorg volwassen (ex-)gedetineerden is als volgt afgebakend:<br />
Criteria doelgroep<br />
(Ex-) gedetineerde man/vrouw<br />
In voorarrest of met een vonnis<br />
> 18 jaar<br />
> 4 weken in detentie<br />
< 4 weken in detentie met ernstige problematiek<br />
BRON: Jaarplan <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o., 2012.<br />
De groep gedetineerden jonger dan achttien jaar heeft zijn plek binnen het <strong>Veiligheidshuis</strong> en de<br />
netwerk- en trajectberaden in de Justitiële Jeugdinrichtingen. De groep terbeschikkinggestelde (TBS-<br />
ers) vindt zijn weg binnen het Forensisch Psychiatrisch Toezicht.<br />
29
7.2 Waarom nazorg aan (ex-) gedetineerden vanuit het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o.?<br />
In deze paragraaf wordt het geheel van assumpties, de onderliggende logica van de nazorg aan (ex-)<br />
gedetineerden door het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o., in kaart gebracht. “Aan het programma liggen<br />
assumpties ten grondslag; er worden veronderstellingen gedaan over de doelgroep, de aanpak van de<br />
doelgroep en de gedragsmechanismen” die door de nazorg bij de (ex-)gedetineerden in werking<br />
worden gezet (Wartna, 2005, p. 23). Deze constructie van assumpties geldt voor zowel lokale als<br />
regionale nazorg en laat zich het best schematisch uitleggen:<br />
Figuur 1: Planevaluatie Nazorg (ex-)gedetineerden.<br />
Uitvoering<br />
> Sluitende keten straf &<br />
zorg<br />
> Snel en gezamenlijk<br />
problemen signaleren<br />
> Casuïstiek overleg<br />
> Persoonlijk plan van<br />
aanpak<br />
> Korte communicatie-<br />
lijnen<br />
> Uitwisseling kennis<br />
en informatie<br />
7.2.1 De kracht van samenwerking<br />
Effect<br />
> Iedereen in beeld<br />
> Realiseren vijf<br />
leefgebieden: ID,<br />
schulden, zorg,<br />
huisvesting, inkomen<br />
> Meer kansen voor het<br />
individu<br />
> Meer bindingen<br />
> Minder gelegenheid<br />
> ‘www-factor’<br />
Het <strong>Veiligheidshuis</strong> is opgezet vanuit de gedachte dat winst te behalen moet zijn door versterking van<br />
de samenwerking tussen de justitieketen en de zorgketen en binnen die twee afzonderlijke ketens.<br />
Samen zorgen de partners voor een sluitende keten waarbij niemand uit beeld verdwijnt die overlast of<br />
onveiligheid veroorzaakt. Tevens biedt deze aansluiting nieuwe en betere kansen om behalve reactief<br />
ook proactief te werken. Vooraf aan het uitstromen van een persoon uit detentie kunnen trajecten<br />
opgesteld worden en afspraken gemaakt worden tussen de partners.<br />
Voor iedereen wordt een persoonlijk plan van aanpak opgesteld tijdens het casuïstiek overleg<br />
waarbij alle partners samen overleggen en afspraken maken over de benodigde uit te voeren acties.<br />
Indien nodig wordt er een casemanager vastgesteld die de regie op de casus houdt. Doordat de<br />
ketenpartners fysiek bijeen gebracht worden, leren zij elkaar beter kennen en krijgen zij meer inzicht<br />
in wat de partners doen. Het uitwisselen van kennis en informatie zorgt voor een integrale aanpak<br />
waarbij problematische situaties gezamenlijk worden geanalyseerd. De kwaliteit van de<br />
persoonsgebonden aanpak wordt daarmee verhoogd omdat de partners beter bekend zijn met elkaars<br />
interventiemogelijkheden en het gebruik dat daarvan wordt gemaakt. Daarnaast zorgen de korte<br />
communicatielijnen er voor dat knelpunten sneller zichtbaar worden en het makkelijker is om elkaar<br />
aan te spreken. Problemen worden dus snel en gezamenlijk gesignaleerd.<br />
Doel<br />
> Verminderen recidive<br />
> Verminderen overlast<br />
> Vergroten veiligheid en<br />
leefbaarheid Leiden<br />
30
7.2.2 De effecten van de samenwerking<br />
Deze manier van samenwerken en de voordelen daarvan moeten er toe leiden dat iedere (ex-)<br />
gedetineerde in beeld is. Niemand mag ‘de deur uit’ zonder een integraal plan van aanpak. Bij het<br />
opstellen van een plan van aanpak gaat het er om dat de vijf vastgestelde leefgebieden worden<br />
ingevuld voordat iemand de penitentiaire inrichting verlaat: identiteitsbewijs, schulden, zorg,<br />
huisvesting, werk/inkomen. Voor tachtig procent van de uitstromende gedetineerden dienen alle<br />
leefgebieden georganiseerd te worden. Het realiseren hiervan verloopt efficiënter en sneller door de<br />
korte lijnen en de uitwisseling van kennis en informatie tussen de partners.<br />
Het casuïstiek overleg dient er dus toe dat er meer kansen voor het individu worden gecreëerd.<br />
De partners willen dat gedetineerden na hun vrijlating voldoende mogelijkheden hebben of krijgen om<br />
te voorzien in hun eigen levensonderhoud en woonruimte te vinden om zo de aansluiting met de<br />
samenleving weer te hervinden. Het op deze manier bieden van nazorg aan (ex-)gedetineerden wordt<br />
theoretisch onderbouwd. De criminologische wetenschap (zie H3 en H4) onderschrijft immers dat<br />
meer bindingen met de samenleving of met mensen uit de persoonlijke omgeving de kans verkleint op<br />
crimineel gedrag. Ook vanuit de levensloopbenadering en de gelegenheidstheorie wordt gesteld dat het<br />
hebben van stabiliteit omtrent huisvesting, werk en een relatie een criminele carrière kan doorbreken.<br />
Het <strong>Veiligheidshuis</strong> vertaalt dergelijke theorieën vervolgens naar concrete plannen in de praktijk.<br />
Mensen veroorzaken problemen omdat ze problemen hebben. Het aanpakken van die problemen, die<br />
meestal op verschillende leefgebieden liggen, stelt mensen in staat hun leven weer op de rails te<br />
krijgen.<br />
7.2.3 Doelstellingen<br />
De inspanningen en samenwerking van de partners hebben uiteindelijk tot doel om (ex-) gedetineerden<br />
met twintig procent minder te laten recidiveren na vrijlating. Dit moet op zijn beurt resulteren in het<br />
verminderen van overlast en criminaliteit. Het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. streeft ernaar de regio<br />
Leiden tot een van de veiligste regio’s van Nederland te maken.<br />
7.3 Waarom regionale nazorg (ex-)gedetineerden vanuit het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o.?<br />
In 2005 werd nazorg officieel een gemeentelijke verantwoordelijkheid. Daarbij is vanuit het ministerie<br />
van Justitie vooral ingezet op het aanstellen van gemeentelijke contactfunctionarissen. Dat heeft er in<br />
geresulteerd dat bijna alle gemeenten momenteel een gemeentelijke contactfunctionaris Nazorg<br />
hebben. In de praktijk van de afgelopen jaren blijkt echter dat er aan deze insteek via afzonderlijke<br />
gemeenten ook een aantal nadelen kleven. Daarom heeft het Rijk besloten de centrumgemeenten<br />
maatschappelijke opvang te vragen de coördinatie van nazorg in hun regio op zich te nemen. De twee<br />
belangrijkste nadelen waren de volgende:<br />
31
De communicatie tussen netwerkpartners (zowel de penitentiaire inrichtingen als de maatschappelijke<br />
organisaties) en gemeenten over nazorg verloopt vaak moeizaam en wordt door de netwerkpartners als<br />
zeer complex ervaren. Om goede nazorg te kunnen verlenen moeten netwerkpartners op de hoogte zijn<br />
van de uitvoeringspraktijk van iedere individuele gemeente en ze moeten bij iedere gemeente ook de<br />
contactpersonen kennen. Dat is voor hen – ook omdat er vaak functiewisselingen zijn – bijna niet te<br />
doen.<br />
In veel gemeenten is – gegeven het geringe aantal terugkerende gedetineerden – de functie van<br />
contactfunctionaris nazorg een functie die ‘er bij’ wordt gedaan. In die gemeenten ontbreekt vaak de<br />
routine en bovendien ontbreekt, als ze te maken krijgen met gedetineerden met complexe problemen,<br />
de expertise om adequate en effectieve nazorg te kunnen bieden.<br />
7.3.1 Doelstellingen Regionaal Coördinatiepunt<br />
Als centrumgemeente is Leiden er verantwoordelijk voor dat de samenwerking rondom nazorg in de<br />
hele regio Zuid Holland Noord ontwikkeld wordt. Voor de periode tussen 2010 en 2014 krijgt de<br />
gemeente, in een afbouwende reeks, daarvoor extra ontwikkelingsgelden van het Rijk. Sinds oktober<br />
2011 draait er een pilot regionale Nazorg Volwassen (ex-)gedetineerden. Tot op heden hebben dertien<br />
gemeenten, inclusief Leiden zelf, zich aangesloten. Deze pilot houdt in dat er drie subregionale<br />
casusoverleggen worden georganiseerd vanuit het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. gedurende een jaar. Het<br />
betreft hier de subregio’s Leiden en omgeving, Duin- en Bollenstreek en Rijn- en Veenstreek.<br />
De afbakening van de doelgroep alsmede de onderliggende logica van de nazorg aan<br />
(ex-)gedetineerden vanuit het <strong>Veiligheidshuis</strong> verschillen op regionaal niveau niet van de lokale<br />
manier van werken. Figuur 1 geldt dus ook voor de regionale nazorg. Wel zijn er enkele doelen<br />
omtrent deze pilot gesteld. De drie subregionale casusoverleggen moeten doorontwikkeld worden en<br />
de werkwijze moet geëvalueerd worden. Bij de evaluatie zal nadrukkelijk bekeken worden of één<br />
centraal georganiseerd casusoverleg efficiënter en effectiever kan zijn. Naar aanleiding van de<br />
evaluatie zullen beleidsafspraken gemaakt worden over de regionale samenwerking die ook bestuurlijk<br />
bekrachtigd wordt. Tot slot is het ook van belang dat er samenwerkingsafspraken gemaakt worden<br />
voor na de projectperiode. Het is de bedoeling dat de regiogemeenten zich definitief aansluiten bij het<br />
casuïstiek overleg Nazorg volwassen (ex-)gedetineerden.<br />
7.4 Financiering<br />
Er zijn toegekende middelen door het Rijk aan Leiden als centrumgemeenten voor de regionale nazorg<br />
voor de jaren 2010 en 2011 en inmiddels ook toegekende middelen voor de jaren 2012 en 2013. De<br />
middelen voor 2010 en 2011 heeft Leiden doorgeschoven naar 2011 en 2012. Het streven is de<br />
middelen voor 2012 en 2013 door te schuiven naar 2013 en 2014, zodat de regionale nazorg tot en met<br />
2013 volledig of tot en met 2014 gedeeltelijk door het rijk gefinancierd wordt.<br />
32
7.5 Waarom een regionaal <strong>Veiligheidshuis</strong>?<br />
De eerste aanzetten tot gehele regionale samenwerking ten behoeve van alle doelgroepen en thema’s<br />
waar het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. zich op richt, uiten zich in bovenstaand genoemde pilot. De<br />
assumpties over de kracht en uitwerking van het samenwerkingsverband van de partners, is ook van<br />
toepassing op de andere doelgroepen, met wellicht andere effecten op de gedragsmechanismen van de<br />
deelnemers. Maar de inrichting van het regionaal coördinatiepunt nazorg volwassen (ex-)<br />
gedetineerden staat dus als het ware in teken van het grotere doel: gehele regionalisering.<br />
Een regionaal werkend <strong>Veiligheidshuis</strong> kan bijdragen aan het oplossen van veiligheids-<br />
vraagstukken die voor gemeenten individueel lastig te organiseren zijn vanwege een beperkt aantal<br />
casussen of het ontbreken van onderlinge afstemming. Ook is aansluiting met de veelal regionaal<br />
georganiseerde (zorg)netwerken beter te realiseren vanuit een regionaal opererend <strong>Veiligheidshuis</strong>. De<br />
meeste convenantpartners zijn ook al regionaal georganiseerd en het is dan ook veel efficiënter voor<br />
hen om met een regionaal <strong>Veiligheidshuis</strong> samen te werken. Daarbij is criminaliteit en overlast<br />
gemeenteoverschrijdend en ook daarom is samenwerking logisch. De gemeente Leiden streeft naar<br />
een regionaal opererend <strong>Veiligheidshuis</strong> waarvan zeventig procent van de gemeenten binnen Zuid<br />
Holland Noord bij het <strong>Veiligheidshuis</strong> zijn aangesloten.<br />
7.5.1 Redenen van regiogemeenten voor regionalisering<br />
Enkele onderzochte Veiligheidshuizen opereren al regionaal. Wat zijn de motieven geweest van<br />
omliggende gemeenten om zich aan te sluiten en regionaal te gaan samenwerken? De redenen lopen<br />
uiteen, maar de meest genoemde redenen door gemeentelijke contactpersonen zijn te herleiden tot de<br />
volgende motieven: afhankelijkheid, professionalisering/verbetering en externe druk.<br />
Met afhankelijkheid bedoelen de gemeenten dat zij door een gebrek aan eigen middelen het<br />
nodig achten samen te gaan werken met andere gemeenten. Ze kunnen niet alle problematiek alleen<br />
aan en vanuit het oogpunt van schaalvergroting en efficiëntie zijn zij dus afhankelijk van een<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> waar regionale samenwerking plaats vindt. Ook is het verbeteren van de aanpak van<br />
problemen van belang. Voornamelijk kleinere gemeenten laten taken liggen en willen zich aansluiten<br />
voor de efficiënte werkwijze vanuit een <strong>Veiligheidshuis</strong>. De gemeenten kunnen dan gebruik maken<br />
van de kennis, expertise en ervaring van alle juiste partners die daar al aan tafel zitten en zo de<br />
werkwijze professionaliseren. Tot slot zijn enkele gemeenten ook aangesloten vanwege externe druk.<br />
Dit geldt zowel voor de bestuurlijke druk vanuit het regionale college als voor de druk vanuit politie<br />
en justitiepartners. Zij hebben aangegeven een centraal overlegpunt te willen in plaats van naar alle<br />
losse gemeenten te moeten en het <strong>Veiligheidshuis</strong> vonden zij een ideale plek. Om aanspraak te maken<br />
op de hulp en kennis van politie en justitie, zijn enkele gemeenten dus voor regionale aansluiting<br />
gegaan (Swinkels, 2012).<br />
33
7.5.2 Redenen van regiogemeenten tegen regionalisering<br />
Voordat de regiogemeenten van deze onderzochte Veiligheidshuizen zich hebben aangesloten, heeft er<br />
een lang onderhandelingsproces plaats gevonden. Er zijn namelijk ook tegenargumenten naar voren<br />
gekomen uit het onderzoek. De redenen van gemeenten om zich niet aan te sluiten en regionaal samen<br />
te werken in een <strong>Veiligheidshuis</strong> zijn te herleiden tot de volgende motieven: te hoge kosten voor<br />
deelname, onwetendheid met problematiek en onduidelijkheid over de meerwaarde.<br />
De kosten voor deelname zijn voor alle gemeenten een struikelblok geweest. Er is voor<br />
aansluiting simpelweg geen geld begroot en dat maakt het zeker voor de kleine gemeenten een lastige<br />
overweging. Daarnaast was men in sommige gemeenten onbekend met het bestaan van de<br />
problematiek. Er werden geen overleggen georganiseerd voor problemen op het gebied van jeugd of<br />
huiselijk geweld omdat er geen weet was dat deze doelgroepen overlast veroorzaakten in de gemeente.<br />
Met een dergelijke perceptie op de zaak lijkt het voor sommige gemeenten niet nodig om zich aan te<br />
sluiten bij een <strong>Veiligheidshuis</strong>. Tenslotte kunnen omliggende gemeenten twijfelen aan de meerwaarde<br />
van een regionaal overleg ten opzichte van een lokaal overleg. In deze tijden van bezuinigingen spelen<br />
vragen over de meerwaarde een belangrijke rol. Gemeenten worden heel kritisch en willen weten wat<br />
het hen oplevert (Swinkels, 2012).<br />
34
H8 Procesevaluatie Nazorg (ex-)gedetineerden door het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden<br />
e.o.<br />
In het vorige hoofdstuk zijn de plannen van het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. aan bod gekomen<br />
betreffende de lokale en regionale nazorg aan (ex-)gedetineerden. Dit hoofdstuk zal ingaan op de<br />
manier waarop deze nazorg in de praktijk wordt uitgevoerd. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt<br />
tussen het proces op organisatorisch niveau en op uitvoerend niveau. Een centrale vraag bij deze<br />
procesevaluatie is of de plannen worden uitgevoerd zoals ze bedoeld zijn. Daarnaast komt aan bod of<br />
de processen tussen alle betrokken partijen verlopen zoals voorzien en welke knelpunten zij in de<br />
praktijk ervaren.<br />
8.1 Proces op organisatorisch niveau<br />
Het <strong>Veiligheidshuis</strong> is een uitvoeringsorganisatie waarin op de werkvloer hoofdzakelijk individuele<br />
casuïstiek wordt afgehandeld. De structuur en sturing richten zich hier vooral op efficiënte<br />
casusbehandeling en sturing op de ketens zorg, justitie en veiligheid. De portefeuillehouder Zorg ziet<br />
toe op de zorgketen in het <strong>Veiligheidshuis</strong>. In het college van Burgemeester en Wethouders worden<br />
afspraken gemaakt over de bijdrage en inzet van zorgpartners die door de gemeente worden bekostigd<br />
of gesubsidieerd, bijvoorbeeld de GGD. Het gaat daarbij om additionele of maatwerktaken.<br />
Daarnaast draagt het Openbaar Ministerie, via het Arrondissementaal Justitieel Beraad, de<br />
verantwoordelijkheid voor de aansturing van de justitiële ketenpartners. Tot slot wordt de<br />
veiligheidsketen gestuurd door het college van Burgemeester en Wethouders die stuurt op de<br />
doelstellingen voor het programma Veiligheid en besluit over de organisatie en financiering van het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> vanuit de gemeente.<br />
8.1.1 Stuurgroep<br />
Het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. heeft een stuurgroep die bestaat uit de bestuurders van de kernpartners<br />
van het <strong>Veiligheidshuis</strong>. De gemeente Leiden wordt daarbij vertegenwoordigd door de burgemeester<br />
die tevens voorzitter is in zijn rol van portefeuillehouder Openbare Orde en Veiligheid. Deze<br />
stuurgroep is verantwoordelijk voor het beheer van het <strong>Veiligheidshuis</strong> en stelt jaarlijks het beleid en<br />
de prioriteiten vast voor het <strong>Veiligheidshuis</strong>. Dit richt zich op de integratie van straf-, veiligheids- en<br />
zorgketen en wordt opgesteld in een jaarplan en een jaarrapportage. Tevens besluit de stuurgroep over<br />
de toetreding van nieuwe partners, het onderbrengen van nieuwe processen, de begroting en de<br />
doorontwikkeling van het <strong>Veiligheidshuis</strong>. Minimaal twee keer per jaar komt de stuurgroep bijeen. De<br />
vergaderingen worden voorbereid door de manager van het <strong>Veiligheidshuis</strong>, in samenspraak met de<br />
voorzitter.<br />
Voor het bestuurlijke niveau van het regionale nazorgbeleid is een Stuurgroep Nazorg<br />
gevormd. Deze Stuurgroep bestaat uit twee portefeuillehouders uit het portefeuillehouderoverleg<br />
sociale agenda die aansluiten bij de reguliere stuurgroep van het <strong>Veiligheidshuis</strong>. Daarnaast is er een<br />
regionale projectgroep gevormd die elke zes weken bijeen komt om het nazorgbeleid en de uitvoering<br />
te evalueren en zo nodig bij te stellen.<br />
35
Deze projectgroep bestaat uit: de manager van het <strong>Veiligheidshuis</strong>, de projectleider regionale nazorg,<br />
een beleidsmedewerker van de gemeente Leiden, vertegenwoordigers vanuit de Duin- en Bollenstreek,<br />
vertegenwoordigers vanuit Rijn- en Veenstreek, een vertegenwoordiger van Reclassering Nederland,<br />
van de GGD en van de Dienst Justitiële Inrichtingen.<br />
8.1.2 Regiekamer<br />
De regiekamer bestaat uit managers van de deelnemende organisaties binnen het <strong>Veiligheidshuis</strong>. Zij<br />
komen bijeen om oplossingen te bedenken voor specifieke casussen waar de partners in het<br />
casusoverleg niet tot een oplossing zijn gekomen of die hun mandaat overstijgen. Ook bewaakt de<br />
regiekamer de bijdrage die de partners leveren en spreekt eventueel partners aan met verbeterpunten.<br />
De manager van het <strong>Veiligheidshuis</strong> is de voorzitter van het overleg.<br />
8.2 Proces op uitvoerend niveau: Casuïstiek overleg<br />
Centraal in het werkproces nazorg (ex-)gedetineerden staat het casuïstiek overleg waarin nieuwe,<br />
lopende of escalerende casussen worden ingebracht en waar de verschillende ketenpartners<br />
overleggen. De organisaties delen hierbij hun kennis en informatie met elkaar met betrekking tot de<br />
cliënt zelf of tot de mogelijkheden om deze cliënt van dienst te kunnen zijn. Afhankelijk van de casus,<br />
schuiven er zoveel mogelijk instanties aan tafel. De volgende ketenpartners zijn in ieder geval altijd óf<br />
lichamelijk aanwezig óf hun aangeleverde informatie is aanwezig bij het casuïstiek overleg van (ex-)<br />
gedetineerden:<br />
Politie <strong>Hollands</strong> <strong>Midden</strong><br />
Reclassering Nederland<br />
Palier<br />
GGD<br />
Penitentiaire Inrichting Haaglanden<br />
Gemeentelijke contactpersoon<br />
Openbaar Ministerie<br />
Naast deze vaste deelnemers kunnen indien nodig overige instanties worden gevraagd aan te<br />
schuiven, dan wel informatie aan te leveren wanneer specifieke problematiek in casussen daarom<br />
vraagt. Bij deze flexibele groep moet gedacht worden aan: Stichting de Binnenvest, Brijder Stichting,<br />
AMW en de GGZ. De gemeentelijke contactpersonen zijn gebonden aan aanwezigheid indien een<br />
gedetineerde terug keert naar hun gemeente.<br />
Het casusoverleg heeft allereerst als taak het in kaart brengen van de problemen op de vijf<br />
leefgebieden in een individuele casus op basis van de aanwezige informatie. Vervolgens wordt er door<br />
de partners gebrainstormd over de uit te zetten acties en wordt een persoonlijk Plan van Aanpak<br />
opgesteld. De benodigde acties op de vijf leefgebieden worden uitgezet onder de ketenpartners. Tot<br />
slot is een taak van het casusoverleg om de uitvoering en de resultaten van de acties van het<br />
nazorgtraject te monitoren.<br />
36
8.2.1 Ketencoördinatie en frequentie casuïstiek overleg<br />
Zowel de lokale als subregionale casusoverleggen nazorg (ex-)gedetineerden worden geleid door een<br />
ketencoördinator. Zij bereiden de casusoverleggen voor en zijn voorzitter van de casusoverleggen.<br />
Tevens is het hun taak de casussen te monitoren en de ontwikkelingen bij te houden in een ICT-<br />
systeem. De ondersteuners van het casuïstiek overleg doen de verslaglegging.<br />
Het casusoverleg voor Leiden lokaal vindt 2-wekelijks plaats op het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden<br />
e.o. Het subregionale casusoverleg voor Leiden en omgeving is hier een keer per maand mee<br />
samengevoegd. Wegens weinig instroom van casussen in deze subregiogemeenten had een apart<br />
georganiseerd overleg geen meerwaarde. Het casusoverleg voor de Duin- en Bollenstreek vindt ook<br />
eens per maand plaats in het Bestuurscentrum te Voorhout. Op het stadhuis van Alphen aan den Rijn<br />
vindt het maandelijkse casusoverleg plaats voor de subregio Rijn- en Veenstreek.<br />
8.2.2 Ondersteuning casuïstiek overleg en werkprocessen<br />
Gegevens van de partners worden in het <strong>Veiligheidshuis</strong> gebruikt. Door het verbinden van meldingen<br />
en signalen wordt de informatie van alle relevante personen in beeld gebracht. De informatie wordt<br />
vastgelegd in een gezamenlijk ICT-systeem dat de werkprocessen en casusoverleggen van het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> ondersteunt.<br />
8.3 Proces op uitvoerend niveau: Werkproces nazorg<br />
Het bovenstaande sturingsproces is er op gericht dat het nazorgtraject dat (ex-)gedetineerden<br />
doorlopen in goede banen wordt geleid. En het besproken casuïstiek overleg maakt een belangrijk deel<br />
uit van het werkproces dat voor deze doelgroep in gang wordt gezet tijdens dat iemand in detentie<br />
verblijft. Dit werkproces bestaat uit een aantal stappen en geldt in de praktijk voor zowel lokale als<br />
regionale nazorg.<br />
8.3.1 Melden uitstroom gedetineerden<br />
Deze stap is gericht op het vroegtijdig informeren van en door ketenpartners over te behandelen<br />
casussen. Vanuit de Penitentiaire Inrichting (PI) wordt de ketencoördinator Nazorg of het regionale<br />
coördinatiepunt Nazorg binnen twee werkdagen na de start van detentie geïnformeerd over de<br />
plaatsing van de persoon in de PI. Het gaat dan om personen die uit Leiden of de regio Zuid Holland<br />
Noord komen of willen terugkeren naar een van deze regiogemeenten. Deze melding is de taak van de<br />
medewerker maatschappelijke dienstverlening (MMD’er) die werkzaam is in de PI en dit gebeurt via<br />
het meldingsblad van ‘Digitaal Platform Aansluiting Nazorg’ (DPAN). De meeste gedetineerden<br />
stromen uit naar Leiden, Katwijk, Noordwijk, Alphen aan den Rijn en Teylingen (zie bijlage 1 voor<br />
uitgewerkte uitstroomgegevens). In 2011 stroomden er in de regio Zuid Holland Noord in totaal 630<br />
gedetineerden uit.<br />
37
Tabel 2: Detentie uitstroom Nazorgkandidaten<br />
regio Zuid Holland Noord<br />
Alphen aan den Rijn 95<br />
Hillegom 15<br />
Kaag en Braassem 11<br />
Katwijk 46<br />
Leiden 335<br />
Leiderdorp 17<br />
Lisse 6<br />
Nieuwkoop 16<br />
Noordwijk 21<br />
Noordwijkerhout 10<br />
Oegstgeest 8<br />
Rijnwoude 9<br />
Teylingen 26<br />
Voorschoten 10<br />
Zoeterwoude 5<br />
Totaal 630<br />
Uitstroom<br />
BRON: Dienst Justitiële Instellingen, 2012.<br />
8.3.2 Checken en screenen<br />
Geslacht<br />
Na ontvangst van de DPAN melding geeft de lokale of regionale ketencoördinator het bericht door aan<br />
gemeenten en andere zorgpartijen. Deze instanties checken de gegevens en koppelen dit terug naar de<br />
ketencoördinatoren die het DPAN formulier weer aanvullen waarna zij dit retourneren aan de<br />
MMD’er. Vervolgens houdt de MMD’er een screeningsgesprek met de zojuist ingestroomde<br />
gedetineerde en stelt vast wat de stand van zaken is op de vijf leefgebieden (ID, zorg, werk en<br />
inkomen, huisvesting, schulden) van de desbetreffende gedetineerde. Hieruit wordt al duidelijk welke<br />
acties er uitgezet moeten worden indien er hulp nodig is bij het realiseren van de leefgebieden. De<br />
acties die de gedetineerde zelf moet uitvoeren worden ook vastgelegd.<br />
8.3.3 Toewijzen aan casusoverleg/afwijzen cliënt<br />
Na terugkoppeling van het DPAN formulier aan de ketencoördinator, beoordeelt deze of er hulp nodig<br />
is op het gebied van het invullen van de vijf leefgebieden. Als de gedetineerde geen problemen<br />
ondervindt, wordt hij ook niet geagendeerd voor het casusoverleg en kan de casus afgesloten worden.<br />
Indien de zorg wel nodig is, dan wordt de cliënt geagendeerd voor een casusoverleg waar alle partners<br />
zich gezamenlijk buigen over de problematiek die verholpen moet worden.<br />
38<br />
man<br />
vrouw
Tabel 3: Instroom casusoverleg (ex-)gedetineerden Leiden en omgeving<br />
Instroom sinds project Besproken<br />
Voorschoten 12 8<br />
Leiderdorp 3 2<br />
Oegstgeest 2 1<br />
Leiden 116 47<br />
BRON: Cijfermateriaal regionale nazorg, 2012.<br />
Tabel 4: Instroom casusoverleg(ex-)gedetineerden Duin- en Bollenstreek<br />
Instroom sinds project Besproken<br />
Katwijk 32 3<br />
Noordwijk 21 14<br />
Noordwijkerhout 4 3<br />
Hillegom 10 8<br />
Lisse 8 5<br />
Teylingen 8 5<br />
BRON: Cijfermateriaal regionale nazorg, 2012.<br />
Tabel 5: Instroom casusoverleg (ex-)gedetineerden Rijn- en Veenstreek<br />
Instroom sinds project Besproken<br />
Alphen a/d Rijn 72 21<br />
Kaag en Braassem 7 6<br />
Rijnwoude 6 6<br />
BRON: Cijfermateriaal regionale nazorg, 2012.<br />
De overige ingestroomde (ex-)gedetineerden zijn niet besproken omdat ze ofwel korter dan vier weken<br />
in detentie hebben gezeten, of zijn overgedragen naar een ander overleg of binnenkort op de agenda<br />
komen te staan. De reden dat er slechts drie van de tweeëndertig casussen uit Katwijk zijn besproken,<br />
is dat Katwijk hun eigen lokale casusoverleg heeft ingericht. Alleen die casussen die dermate complex<br />
zijn dat de gemeente er zelf niet uit komt, worden opgeschraald naar het regionale casusoverleg.<br />
8.3.4 Opstellen Plan van Aanpak<br />
Tijdens het casusoverleg wordt gezamenlijk een persoonsgebonden Plan van Aanpak opgesteld door<br />
de ketenpartners. De beoogde doelen met betrekking tot de leefgebieden en de uit te voeren acties<br />
worden uiteengezet. De ketencoördinator houdt bij welke partner welke acties gaat uitvoeren. Dit Plan<br />
van Aanpak kan het basisdocument DPAN zijn, maar het kan ook een extra document zijn waar de<br />
acties met tijdslijnen nader zijn gespecificeerd.<br />
39
8.3.5 Voorbereiden leefgebieden gedurende detentie<br />
De afgesproken acties om de leefgebieden te realiseren voor een gedetineerde worden al tijdens de<br />
detentie actief uitgevoerd door de partners. Het herhalend agenderen van een specifieke casus zorgt<br />
ervoor dat er ook tijdens de detentie al controle is op de voortgang van de acties. Indien er een<br />
verantwoordelijke casemanager is aangewezen, bewaakt deze de uitvoering van het Plan van Aanpak<br />
en de afgesproken tijdslijnen. De praktijk leert echter dat de ketencoördinator dit proces meestal<br />
bewaakt. Indien er een leefgebied een afgeronde status heeft, wordt dit geregistreerd in het ICT-<br />
systeem.<br />
8.3.6 Begeleiden na detentie/ tussentijdse rapportage<br />
De voorbereidingen die tijdens detentie getroffen zijn, moeten worden doorgetrokken na detentie.<br />
Acht weken voor het einde van de gevangenisstraf van langgestraften verzendt de MMD’er het<br />
overdrachtformulier nazorg aan de ketencoördinator. Daarnaast wordt er vijf werkdagen voor einde<br />
detentie een herhalend afloopbericht verzonden en ontvangt de ketencoördinator wekelijks een lijst<br />
van afloopdata vanuit de PI Haaglanden. Tijdens en na detentie wordt de cliënt aangemoedigd om zo<br />
snel mogelijk zelf bezoek te brengen aan de instanties die aangeraden zijn door de ketenpartners.<br />
Het proces is in gang gezet en wordt tussentijds gemonitord. Wanneer een traject te maken<br />
heeft met zorgelijke of nieuwe omstandigheden, kunnen de partners verzoeken dat de cliënt opnieuw<br />
besproken wordt in het casusoverleg.<br />
8.3.7 Overdragen/afsluiten<br />
Afsluiting vindt plaats als er niet langer hulp nodig is, als de cliënt is overgedragen naar een andere<br />
keten of als de behandeling is overgedragen aan reguliere zorg met een andere begeleider. Voordat<br />
afsluiting rond is, wordt het ter toetsing besproken in het casusoverleg.<br />
40
8.4 Knelpunten<br />
De ketenpartners oordelen over het algemeen positief over de wijze waarop het <strong>Veiligheidshuis</strong><br />
Leiden e.o. nazorg coördineert voor (ex-)gedetineerden. De plannen met bijbehorende verwachte<br />
effecten, worden zoals bedoeld uitgevoerd in de praktijk. Tegelijkertijd signaleren zij een aantal<br />
knelpunten en verbeterpunten die de uitvoering van de nazorg zouden kunnen bijsturen.<br />
8.4.1 Aansluiting na detentie<br />
De eerste stap van de aansluiting van straf naar zorg begint bij de Medewerker Maatschappelijke<br />
Dienstverleners in de Penitentiaire Inrichting. Zij zijn verantwoordelijk voor het invullen van het<br />
DPAN meldingsblad en deze snel te versturen naar de ketencoördinator Nazorg (ex-)gedetineerden. In<br />
de praktijk ontvangt de ketencoördinator, door verschillende redenen, soms onvolledig ingevulde<br />
DPAN formulieren. Het <strong>Veiligheidshuis</strong> heeft hierdoor niet altijd alle informatie beschikbaar voordat<br />
een persoon geagendeerd wordt voor het eerste casusoverleg en dit is wel wenselijk. Het kan enige<br />
vertraging opleveren wat betreft de begeleiding omdat enerzijds de nodige informatie nog aangevuld<br />
dient te worden en anderzijds omdat er tijdens het casuïstiek overleg dan alleen gebogen kan worden<br />
over de beschikbare informatie.<br />
8.4.2 Uitval deelnemers<br />
Daarnaast lopen zowel MMD’ers als ketenpartners van het <strong>Veiligheidshuis</strong> aan tegen het probleem dat<br />
niet alle (ex-)gedetineerden mee willen werken aan screening en hulpverlening. De cliënt heeft een<br />
eigen verantwoordelijkheid in het al dan niet ondergaan van begeleiding, dus het is lastig voor de<br />
partners om een Plan van Aanpak op te stellen voor iemand die zorgmijdend is. Een punt ter<br />
verbetering zou kunnen zijn dat afgevaardigden van de gemeente naar de PI gaan om contact te leggen<br />
met de cliënt. De ervaring van regiogemeente Katwijk leert dat de kans op medewerking van de (ex-)<br />
gedetineerden daardoor groter wordt.<br />
8.4.3 Voorbereiding partners<br />
Ook wordt er vanuit ketenpartners niet altijd op de termijn zoals afgesproken informatie aangevuld.<br />
Voor de andere partners is het dan niet mogelijk de casussen zo goed mogelijk voor te bereiden voor<br />
het Nazorgoverleg. Tijdens het casusoverleg komt het dus soms voor dat benodigde informatie nog<br />
opgezocht moet worden of dat het nog niet verwerkt is het ICT-systeem in plaats van dat alle<br />
informatie omtrent een casus bij de partners bekend is. Iedere partner heeft een belangrijke bijdrage<br />
aan het opstellen van een geïntegreerd Plan van Aanpak. Afwezigheid in persoon of afwezigheid van<br />
aan te leveren informatie vanuit de organisatie levert dus een knelpunt op. In de praktijk komt dit<br />
regelmatig voor. Het is gewenst dat er altijd een afgevaardigde vanuit een organisatie aan tafel schuift<br />
en indien dat onmogelijk is, dat in ieder geval de benodigde informatie wordt aangeleverd.<br />
Daarnaast zou het meerwaarde kunnen opleveren wanneer er meer inzicht is in de persoon van<br />
de dader tijdens de casusoverleggen. Voor het uitzetten van acties voor een individu is dit van belang<br />
om de begeleiding succesvol te laten zijn.<br />
41
8.4.4 Casemanagers<br />
Daarnaast blijkt dat er niet altijd een toegewezen casemanager voortkomt uit het casuïstiek overleg die<br />
de verantwoordelijkheid van begeleiding van een cliënt op zich neemt. Dit komt ofwel doordat er vaak<br />
coördinatoren van organisaties aan tafel zitten in plaats van uitvoerders, ofwel doordat de eigen<br />
organisaties de partners niet altijd in tijd faciliteren om de taak van casemanager op zich te kunnen<br />
nemen. De manier van een casus ‘wegzetten’ door een casemanager toe te wijzen is nog nieuw en niet<br />
alle partners zijn daar al in beoefend.<br />
8.4.5 Leefgebieden<br />
Voor het organiseren van de vijf leefgebieden zijn ook de partners afhankelijk van aangeboden<br />
voorzieningen door de gemeente Leiden. Vooral het leefgebied huisvesting levert veel problemen op<br />
door te weinig ruimte en begeleiding omtrent dit leefgebied. Stichting de Binnenvest probeert de<br />
daklozen in de regio Leiden van onderkomen te voorzien, maar deze stichting heeft onvoldoende<br />
capaciteit om voor iedereen plaats te maken. Ook zouden er volgens sommige partners meer trajecten<br />
moeten komen voor dagbesteding. Idealiter zou er bijvoorbeeld tijdens detentie al gewerkt moeten<br />
worden aan de werkervaring van een gedetineerde zodat de aansluiting daarna gemakkelijker verloopt.<br />
42
H9 Productevaluatie Nazorg (ex-)gedetineerden door het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden<br />
e.o.<br />
In de fase van de productevaluatie worden de resultaten van de nazorg aan (ex-)gedetineerden door het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. gemeten. Enerzijds worden de diensten die het <strong>Veiligheidshuis</strong> de<br />
(ex-)gedetineerden heeft aangeboden geïnventariseerd. Dit betreft de output van de inspanningen.<br />
Anderzijds wordt de impact die de inspanningen heeft op het functioneren van de (ex-)gedetineerden<br />
gemeten (Wartna, 2005). Omdat de duur van bestaan verschilt tussen lokale en regionale nazorg en de<br />
manier van meten niet overeenkomt, kunnen de resultaten niet aan elkaar gebonden worden. Daarom<br />
zullen de onderzoeksresultaten van het lokale casusoverleg (ex-)gedetineerden en de resultaten van de<br />
subregionale casusoverleggen apart besproken worden.<br />
9.1 Output nazorg (ex-)gedetineerden Leiden<br />
De veronderstelling van de planevaluatie dat betere coördinatie van inspanningen op het gebied van<br />
nazorg aan (ex-)gedetineerden zorgt voor het verminderen van de problematiek en recidiverisico van<br />
de cliënten, wordt door de betrokken ketenpartners bevestigd.<br />
9.1.1 Iedereen in beeld<br />
Een belangrijk succes dat het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. met betrekking tot deze doelgroep heeft<br />
bereikt, is dat niemand meer buiten beeld is. Alle meldingen vanuit de Penitentiaire Inrichting over de<br />
daar instromende gedetineerden komen immers terecht bij de ketencoördinator. (Ex-)gedetineerden<br />
staan niet langer ‘met een blauwe zak buiten de gevangenispoort’ na afloop van hun detentieperiode.<br />
Doordat het <strong>Veiligheidshuis</strong> op de hoogte is van de PI meldingen kan de problematiek van een cliënt<br />
eerder en beter gesignaleerd worden. Een snellere reactie daarop is het gevolg en dat levert op zijn<br />
beurt een belangrijke bijdrage aan een succesvolle re-integratie van de ex-gedetineerde.<br />
De totale uitstroom van (ex-)gedetineerden in de gemeente Leiden bedroeg in 2011 in totaal 335<br />
gedetineerden. Onderstaande tabel laat zien hoe deze personen zijn begeleid vanuit het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong>.<br />
Tabel 6: output Nazorgoverleg (ex-) gedetineerden Leiden<br />
Aantal besproken Aantal met een plan van<br />
aanpak<br />
Aantal die worden<br />
gemonitord<br />
209 29 81 99<br />
BRON: Jaarverslag <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o., 2011.<br />
Aantal zaken die zijn<br />
afgesloten<br />
Het afsluiten van een casus kan meerdere redenen hebben. De aanpak is bijvoorbeeld succesvol<br />
afgerond en monitoring lijkt niet meer nodig. Of de cliënt is verhuisd naar een andere gemeente en de<br />
begeleiding wordt daar opgepakt. Het komt ook voor dat cliënten worden overgedragen naar een ander<br />
casuïstiek overleg, bijvoorbeeld het casusoverleg Veelplegers.<br />
43
9.1.2 Helderheid en controle<br />
De informatie aangeleverd vanuit de verschillende zorg- en veiligheidspartners voor en tijdens het<br />
Nazorgoverleg maakt dat er helderheid is over de casussen. De partners leveren een waardevolle<br />
bijdrage aan de kennis over en voor deze doelgroep. Ook door de korte lijntjes die zijn ontstaan binnen<br />
en door de samenwerking van het <strong>Veiligheidshuis</strong>, weten de partners elkaar snel te vinden indien er<br />
informatie aangevuld dient te worden. Deze helderheid wordt na verloop van tijd ook behouden door<br />
de controle die op de casussen wordt gehouden. Wanneer er vanuit de partners signalen worden<br />
afgegeven dat een persoon terug dreigt te vallen in zijn oude patroon kan er dus snel gereageerd<br />
worden door deze persoon bijvoorbeeld weer te agenderen voor het casuïstiek overleg.<br />
9.1.3 Integrale afstemming en kwaliteit<br />
Het gezamenlijk opstellen van een integraal plan van aanpak tijdens het casuïstiek overleg wordt als<br />
effectief ervaren door de partners. Zonder het casusoverleg vanuit het <strong>Veiligheidshuis</strong> was er geen<br />
sprake geweest van een dergelijke samenwerking die zorgt voor het sneller oppakken van problemen<br />
en het probleem benaderen vanuit verschillende perspectieven. Het concept van verbinding tussen<br />
straf en zorg blijkt ook in de praktijk zijn vruchten af te werpen. Ten eerste zorgt de informatie-<br />
uitwisseling tussen de MMD’ers en de ketencoördinator Nazorg voor een aansluitend traject tussen<br />
detentie en re-integratie. Daarnaast zorgt de samenwerking tussen straf- en zorgketen ook tijdens het<br />
casusoverleg voor het realiseren van de benodigde hulp aan een cliënt. Een goed voorbeeld is een<br />
casus waarbij vanuit Justitie geen toezicht was aangevraagd voor de desbetreffende persoon. Vanuit de<br />
zorgketen leek dit echter wel gewenst en dit werd besproken tijdens het casusoverleg. Op basis<br />
daarvan is er actie ondernomen en heeft de cliënt alsnog toezicht opgelegd gekregen. De partners zijn<br />
van mening dat de integrale plannen van aanpak zorgen voor meer afstemming, samenhang en<br />
kwaliteit van de aangeboden interventies. Samenvattend zorgt de manier van aanpak vanuit het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. voor een meer zorgvuldige behandeling en meer kansen voor individuele<br />
cliënten.<br />
9.1.4 Coördinatie<br />
Er heerst tevredenheid over de coördinatie Nazorg (ex-)gedetineerden. Agenda’s worden op tijd<br />
verstuurd en indien nodig worden er op tijd extra vragen gesteld aan de ketenpartners. Zo kunnen snel<br />
de benodigde acties uitgevoerd worden. De juiste organisaties zitten aan tafel bij het casusoverleg voor<br />
deze doelgroep. Stichting de Binnenvest zit sinds een aantal maanden ook aan tafel en deze partner<br />
wordt als een aanwinst ervaren. Zij zijn er op ingesteld om op een praktische manier hulp te bedenken<br />
en te leveren aan de cliënten. De frequentie waarop het nazorgoverleg plaatsvindt, is ook in orde.<br />
44
9.2 Impact nazorg (ex-)gedetineerden Leiden<br />
De impact van de nazorg kan worden uitgedrukt in termen van de vorderingen die de (ex-)<br />
gedetineerden op de diverse leefgebieden maken. “Als de onderliggende logica van de nazorg juist is,<br />
vormen deze vorderingen een indicatie van de reductie van recidive die kan worden gerealiseerd. Hoe<br />
succesvoller de nazorg is in het halen van de programmadoelen, des te minder recidive mag er op<br />
termijn worden verwacht”. (Wartna, 2005, p. 31).<br />
9.2.1 Realiseren leefgebieden<br />
Sinds de start van de casusoverleggen voor nazorg (ex-)gedetineerden in Leiden, is begonnen met het<br />
bijhouden van het aantal gerealiseerde leefgebieden voor en na detentie. Echter is deze registratie niet<br />
voortgezet waardoor er op het <strong>Veiligheidshuis</strong> momenteel onvoldoende informatie beschikbaar is over<br />
de leefgebieden die ingevuld zijn door de samenwerkende partners. Dat dit resultaat van de<br />
inspanningen vanuit het <strong>Veiligheidshuis</strong> incompleet is, heeft te maken met verschillende redenen. Ten<br />
eerste heeft de (ex-)gedetineerde vaak een toegewezen toezichthouder die zelf in de gaten houdt of de<br />
leefgebieden zijn gerealiseerd en hoe het met de cliënt gaat. De informatie wordt dus elders<br />
bijgehouden en niet teruggekoppeld naar of geregistreerd door het <strong>Veiligheidshuis</strong>. Daarnaast klinkt<br />
het bijhouden van gerealiseerde leefgebieden eenvoudiger dan dat het in de praktijk blijkt te zijn. Het<br />
zijn vaak geen statische gegevens, maar gegevens die voortdurend kunnen veranderen tijdens het<br />
nazorgtraject. Dit gebeurt bijvoorbeeld door onvolledige of incorrecte antwoorden van de<br />
gedetineerden zelf wanneer hij in detentie verblijft. Maar ook in de periode dat de partners de<br />
gedetineerden bespreken in het casusoverleg en vervolgens zijn leefgebieden proberen te realiseren,<br />
kan er van alles eerst lukken en vervolgens weer veranderen. Mede hierdoor kost de registratie van<br />
gerealiseerde leefgebieden veel tijd die momenteel niet beschikbaar is.<br />
Ondanks dat het niet wordt vastgelegd, ervaren de ketenpartners wel zichtbare resultaten als<br />
het gaat om gerealiseerde leefgebieden. Door het samenwerkingsverband en de korte lijnen vanuit het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> is er meer afstemming en samenhang in de interventies die aangeboden worden. Het<br />
realiseren van de leefgebieden wint veel kwaliteit door de integrale afstemming en uitgevoerde acties<br />
op basis van het opgestelde plan van aanpak. Het te verwachten effect van de planevaluatie wordt dus<br />
in de praktijk zichtbaar.<br />
Onderzoek elders in het land laat zien dat de integrale aanpak van een <strong>Veiligheidshuis</strong><br />
bijdraagt aan het invullen van de vijf leefgebieden. Na het volgen van een groep veelplegers, bleek dat<br />
er bijna bij iedereen sprake was van verbetering op deze vlakken. Soms op een leefgebied, maar vaak<br />
op meer leefgebieden tegelijk. Vooral op de leefgebieden van identiteitsbewijs, zorg en werk en<br />
inkomen daalde het aantal veelplegers met problemen drastisch (Oort & Schuurs, 2009). Onderzoek<br />
naar een groep met verschillende typen deelnemers laat zien dat de groep gemiddeld vijf leefgebieden<br />
heeft waarop hulp noodzakelijk is. Na verloop van tijd wordt gemiddeld op drie van die leefgebieden<br />
vooruitgang geboekt. De voornaamste bevinding van dit onderzoek is dat verschillende indicatoren<br />
van de gezamenlijke inspanning gerelateerd zijn aan de vooruitgang op deze leefgebieden (Nelissen,<br />
2010).<br />
45
9.2.2 Recidive<br />
De partners kunnen nu nog niet zeggen of de inspanningen vanuit het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o.<br />
leiden tot minder recidive van ex-gedetineerden op de lange termijn. Allen zien echter wel zichtbare<br />
gedragsverandering en recidivevermindering in individuele casussen. Volgens hen zijn deze behaalde<br />
resultaten ook toe te rekenen aan de samenwerking en het casuïstiek overleg. Er worden enkele<br />
voorbeelden genoemd van casussen waarin een meerwaarde is ontstaan als resultaat van coördinatie en<br />
samenwerken. Dit uit zich in zichtbare resultaten voor meerdere cliënten.<br />
Een deel van de 335 naar Leiden uitgestroomde gedetineerden in 2011 is tijdens dat zelfde jaar<br />
nog een keer in de gevangenis ingesloten wegens een strafbaar feit: detentierecidive. Het percentage<br />
detentierecidive van mannen bedroeg in 2011 zestien procent. Dit ligt dicht bij het landelijke<br />
gemiddelde van zeventien procent (Dienst Justitiële Instellingen, 2012).Bij de vrouwen vertoonde 29<br />
procent binnen een jaar detentierecidive.<br />
9.2.2.1 Steekproef recidive o.b.v. politieregistratie<br />
Uit de steekproef naar lokale ex-gedetineerden die bij het <strong>Veiligheidshuis</strong> terecht zijn gekomen, blijkt<br />
dat de groep gezamenlijk minder strafbare feiten heeft gepleegd binnen een jaar ná detentie dan het<br />
aantal strafbare feiten dat de groep pleegde een jaar vóór detentie.<br />
Figuur 6: Delictpleging in Leiden voor en na detentie<br />
160<br />
140<br />
120<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
Aantal strafbare feiten (ex-) gedetineerden<br />
Voor detentie<br />
Na detentie<br />
Voor detentie Na detentie<br />
Twaalf van de zevenentwintig ex-gedetineerden (55,6 procent) recidiveerden tot nu toe nog helemaal<br />
niet. Dat wil zeggen dat 44,4 procent van deze groep binnen een jaar na detentie weer een of meer<br />
strafbare feiten heeft gepleegd. Zij zijn in totaal verantwoordelijk zijn voor het plegen van 86 delicten.<br />
Opvallend hierbij is dat vijf van de zevenentwintig personen verantwoordelijk zijn voor 82,6 procent<br />
van dit recidivecijfer.<br />
46
9.3 Output regionale nazorg (ex-)gedetineerden<br />
Deze paragraaf zet de resultaten van de enquête ‘tussentijdse evaluatie regionale nazorg’ uiteen.<br />
Hierbij komt aan bod wat er volgens de gemeentelijke verantwoordelijken uit de regio veranderd is<br />
door de tijdelijke regionale samenwerking, wat het volgens hen oplevert voor de nazorg en wat er<br />
verbeterd kan worden aan de inrichting van de samenwerking.<br />
9.3.1 Ervaren veranderingen door regiogemeenten<br />
Om een vergelijking te kunnen maken tussen de periode voordat de pilot van start is gegaan en de<br />
periode dat de pilot draait, zijn er een aantal vragen gesteld met betrekking tot de veranderingen door<br />
de pilot ‘regionale nazorg (ex-)gedetineerden’. Hieruit blijkt dat een aantal mensen nu meer tijd<br />
besteden aan de nazorg dan voorheen. Tien mensen hebben ingevuld dat zij minder dan een uur in de<br />
maand besteedden aan de nazorg voor 1 oktober 2011 en twee mensen geven aan tussen de drie en tien<br />
uur per maand hier aan besteed te hebben. Sinds de start van de pilot geven zes mensen aan tussen de<br />
een en drie uur per maand aan de nazorg te besteden en zes mensen tussen de drie en tien uur per<br />
maand.<br />
Ook is er een verandering waar te nemen wat betreft het op de hoogte zijn van knelpunten op<br />
de leefgebieden bij (ex-)gedetineerden. Zes mensen geven aan voor de pilot nooit op de hoogte te zijn<br />
geweest van deze knelpunten en vier mensen waren vaak niet op de hoogte. Slechts drie mensen geven<br />
aan vaak op de hoogte te zijn geweest voor 1 oktober 2011. Gedurende de pilot geven zeven mensen<br />
aan vaak op de hoogte te zijn van de problematiek op de vijf leefgebieden bij (ex-)gedetineerden. Dat<br />
is een stijging van 21,4 procent naar 50 procent. Drie mensen geven aan vaak niet op de hoogte te zijn<br />
en twee mensen zijn nooit op de hoogte ondanks de start van de pilot. Deze respondenten zijn echter<br />
niet de gemeentelijke contactpersonen van de regio.<br />
9.3.2 Ervaren resultaten door regiogemeenten<br />
Om tot nu toe de effectiviteit van de subregionale casusoverleggen volgens de regiogemeenten in kaart<br />
te brengen, zijn er enkele vragen gesteld over de bijdrage die de regionale samenwerking wel of niet<br />
levert. Met betrekking tot de kennis op de leefgebieden van de (ex-)gedetineerden, geeft niemand aan<br />
dat het regionale casusoverleg daar niets aan heeft bijgedragen. Zeven respondenten vinden dat het<br />
overleg wel wat heeft bijgedragen, vier mensen vinden dat het veel heeft bijgedragen en drie mensen<br />
geven aan dat het nauwelijks iets heeft bijgedragen. Daarnaast meent de meerderheid, tien<br />
respondenten, dat het regionale casusoverleg bijdraagt aan het realiseren van nazorg aan<br />
(ex-)gedetineerden. Voor de overige vier geldt deze bijdrage soms of incidenteel.<br />
Als deelnemers aan het casusoverleg vinden de meesten dat het hen informatie (78,6 procent)<br />
en kennis (57,1 procent) oplevert dat de nazorg sinds oktober regionaal gecoördineerd wordt. En deze<br />
coördinatie levert volgens acht respondenten meer kans van slagen van het nazorgtraject op. Nog eens<br />
zes mensen vinden dat regionale coördinatie meer kwaliteit van het nazorgtraject oplevert en vier<br />
mensen dat het meer verschillende interventiemogelijkheden biedt. Als belangrijkste bijdrage voor de<br />
maatschappij kiezen de meeste mensen voor een betere samenwerking tussen de organisaties<br />
(71,4 procent) en de voorkoming van recidive (57,1 procent).<br />
47
Tot slot denkt 28,6 procent van de respondenten dat regionale coördinatie van nazorg de maatschappij<br />
een beperking van overlast oplevert en slechts een persoon denkt dat het zowel de ex-gedetineerden<br />
zelf als de maatschappij niets oplevert.<br />
Overige opmerkingen schetsen tot nu toe een positief beeld vanuit de regiogemeenten: “…resultaten<br />
zijn nu bij diverse cliënten al zichtbaar.” en “De opkomst en betrokkenheid van partners is groot.”<br />
9.3.3 Ervaren knelpunten en verbeterpunten door regiogemeenten<br />
Tenslotte komen in de enquête evaluatievragen aan bod over hoe het subregionaal casuïstiek overleg<br />
vorm wordt gegeven en wat er verbeterd kan worden. Alle respondenten, op een na, vindt de locatie<br />
waar het overleg plaatsvindt prima. Ook de frequentie waarop het overleg plaatsvindt wordt door<br />
twaalf respondenten positief beoordeeld. Twee mensen vinden dat het overleg te vaak plaatsvindt.<br />
Vijftig procent vindt dat de juiste partners aan tafel zitten tijdens het casusoverleg. De andere helft<br />
weet het niet of zoekt nog naar de juiste afgevaardigde vanuit hun eigen organisatie.<br />
Als praktische bezwaren wordt door een enkeling genoemd dat er vaak problemen zijn met de<br />
verbinding van het digitale netwerk. Tijdens het casusoverleg is de verwerking van informatie<br />
daardoor traag en duurt het overleg langer. Ook wil iemand graag een agenda indeling naar gemeenten<br />
zodat de verantwoordelijken kunnen aanschuiven bij het casusoverleg zodra de cliënten uit hun<br />
gemeenten worden besproken. Tenslotte zou ook de toegang tot het informatiesysteem en het gemak<br />
van gebruik daarvan verbeterd kunnen worden.<br />
9.4 Impact regionale samenwerking: kosten-baten analyse<br />
Een belangrijke reden voor regiogemeenten om niet deel te nemen aan een regionaal <strong>Veiligheidshuis</strong><br />
zijn de kosten die daar aan verbonden zijn en de onwetendheid of het meerwaarde oplevert. Inzicht in<br />
de kosteneffectiviteit van deelname aan het veiligheidshuis is dus van belang om de regionale<br />
samenwerking wel of niet aan te gaan. Voor kosteneffectiviteitstudies zijn drie parameters nodig: de<br />
kosten van de interventie, het effect van de interventie en de baten van de interventie. De baten zijn de<br />
voorkomen kosten van een delict dat dankzij de interventie niet meer is gepleegd (De Groot, 2007). In<br />
deze paragraaf zal eerst het landelijk onderzoek naar kosteneffectiviteit samengevat worden.<br />
Vervolgens worden de kosten en mogelijke baten voor de regio Zuid Holland Noord in kaart gebracht.<br />
48
9.4.1 Landelijk onderzoek naar kosten-batenvoordelen<br />
Ben Rovers voerde in 2011 een evaluatie uit naar beschikbaar onderzoek over de resultaten van<br />
veiligheidshuizen. In enkele onderzoeken is de vraag aan de orde of het samenwerken in<br />
veiligheidshuizen kosten-batenvoordelen biedt en maatschappelijke opbrengst oplevert. Rovers trekt<br />
de conclusies dat de efficiëntie voordelen van samenwerking wordt gesignaleerd door de betrokkenen<br />
en dat de maatschappelijke kosteneffectiviteit in enkele onderzoeken wordt aangetoond. Beide<br />
conclusies roepen echter veel methodologische vragen op dus harde uitspraken kunnen nog niet<br />
gedaan worden (Rovers, 2011).<br />
Zo onderzochten De Jong en Sturm (2010) bijvoorbeeld de extra kosten van een Twents<br />
veiligheidshuis voor de deelnemende organisaties. Deelname kost de partijen tussen de dertien tot<br />
twintig procent aan extra middelen maar de baten zullen de kosten overwinnen volgens dit onderzoek.<br />
Ook Oort en Schuurs (2009) berekenden bij benadering de kosten-batenafweging door<br />
veelplegers te koppelen aan een delict. Op basis van een model van SEO Economisch Onderzoek<br />
(Groot, Hoop & Sikkel, 2007) kende zij aan ieder delict een geschatte kostprijs toe, dus de<br />
maatschappelijke kosten veroorzaakt door het delict. Vervolgens is uitgerekend hoeveel de daling van<br />
het aantal politiecontacten in de groep veelplegers heeft opgeleverd, afgezet tegen de meerkosten van<br />
de ketenregie. De kosteneffectiviteit bleek in dit onderzoek positief uit te vallen (Oort & Schuurs,<br />
2009). Maar Rovers schetst wel een aantal kanttekeningen bij de uitkomst (Rovers, 2011).<br />
Op de vraag wat de financiële meerwaarde is van de aanpak in veiligheidshuizen ten opzichte<br />
van de reguliere situatie, geeft Nelissen als enige een antwoord. Zijn onderzoek heeft aangetoond dat<br />
de bemoeienis van het veiligheidshuis gemiddeld genomen leidt tot een afname van vijf strafbare<br />
feiten per jaar. Volgens De Groot (2007) hangt er een kostprijs van 2000 euro aan een strafbaar feit<br />
dus het onderzoek van Nelissen komt uit op een opbrengst van 10.000 euro door voorkomen delicten.<br />
Minus de kosten van een intensief traject, concludeert hij dat er per jaar een maatschappelijke winst<br />
van 7000 euro geboekt kan worden door bemoeienis van het veiligheidshuis.<br />
Het berekenen van de kosteneffectiviteit van veiligheidshuizen in termen van gerealiseerde<br />
maatschappelijke winst is een complexe opgave. “De maatschappelijke opbrengsten van het<br />
achterwege blijven van delicten zijn nooit helemaal te begroten, omdat deze voor een belangrijk deel<br />
onzichtbaar zijn, terwijl de maatschappelijke kosten van delicten eveneens moeilijk te begroten zijn<br />
omdat er een fors dark number is.” (Rovers, 2011, p. 51). Samenvattend kan dus gesteld worden dat er<br />
aanwijzingen zijn voor een positieve kosten-batenafweging, maar er is meer en methodologisch beter<br />
onderzoek nodig naar de kosteneffectiviteit.<br />
49
9.4.2 Kosteneffectiviteit deelname voor de regio Zuid Holland Noord<br />
Omdat het effect van de regionale nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden<br />
e.o. nog niet is uit te drukken in termen van recidive reductie of aantal gerealiseerde leefgebieden,<br />
ontbreekt er een parameter om de kosteneffectiviteitstudie uit te voeren. De maatschappelijke<br />
opbrengst of verlies van de samenwerking kan daardoor nog niet berekend worden. Wel is het<br />
mogelijk de ontbrekende parameter in te vullen. Dit levert een antwoord op de volgende vraag:<br />
hoeveel delicten moeten er minimaal voorkomen worden door bemoeienis van het <strong>Veiligheidshuis</strong><br />
Leiden e.o. om maatschappelijke opbrengst te halen uit de investering van regionale deelname? Deze<br />
benadering is gericht op bemoeienis omtrent alle thema’s die in het <strong>Veiligheidshuis</strong> behandeld<br />
worden: jeugd, groepsaanpak, veelplegers en nazorg (ex-)gedetineerden. Hier is voor gekozen omdat<br />
de vaste kosten voor deelname bepaald zijn aan de hand van al deze thema’s.<br />
De baten, ofwel de voorkomen kosten door het niet plegen van een delict, zijn gebaseerd op<br />
het SEO model (tabel 7) dat een kostprijs hangt aan verschillende delicten. Deze kostprijzen zijn<br />
hierbij gevormd door het optellen van een aantal kostenposten: schade, productieverlies, medische<br />
kosten, leed, opsporing en preventie, vervolging, berechting, tenuitvoerlegging en ondersteuning.<br />
Enkele delicten, zoals economische delicten of overtredingen van de wegenverkeerswet, zijn buiten<br />
beschouwing gelaten omdat de bemoeienis van het veiligheidshuis zich hiertoe niet strekt.<br />
Tabel 7: Kosten van de delicten gepleegd in 2005, per delict in euro’s<br />
Type delict Totale kostprijs delict<br />
Moord en doodslag 3.201.336<br />
Zedendelicten 2.583<br />
Vermogensdelicten 1.414<br />
Mishandeling 5.522<br />
Bedreiging 2.652<br />
Vernieling, openbare orde 733<br />
BRON: Groot, Hoop & Sikkel, 2007.<br />
50
9.4.2.1 Subregio Leiden en Omgeving<br />
Onderstaande tabel laat zien wat de investeringskosten zouden zijn voor de gemeenten van subregio<br />
Leiden e.o. om deel te nemen aan een regionaal veiligheidshuis.<br />
Tabel 8: Verdeelsleutel per gemeente van subregio Leiden e.o.<br />
% aandeel in<br />
alle thema’s<br />
Bijdrage voor<br />
alle thema’s<br />
Vaste kosten<br />
o.b.v. alle<br />
thema’s<br />
Totale kosten<br />
regionale<br />
deelname<br />
Leiden 44,7 159.678 134.820 294.498<br />
Voorschoten 3,4 12.302 10.387 22.689<br />
Zoeterwoude 0,6 2.216 1.871 4.087<br />
Oegstgeest 2,3 8.307 7.014 15.321<br />
Leiderdorp 3,8 13.629 11.507 25.136<br />
BRON: Ontwikkelnota, 2012.<br />
Als de gemeente Leiden maatschappelijke opbrengst wil halen uit de investering in een regionaal<br />
veiligheidshuis, moet er 294.498 euro terug verdiend worden door het voorkomen van delicten. Per<br />
delict omgerekend zou dit betekenen dat het voorkomen van bijvoorbeeld een moord of doodslag al<br />
genoeg is om de investering er weer uit te halen. En bij het voorkomen van minimaal 114<br />
zedendelicten zou de samenwerking binnen het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. maatschappelijke<br />
opbrengst gaan opleveren. Onderstaande tabel geeft een overzicht van het minimaal aantal delicten dat<br />
voorkomen moet worden om per regiogemeente van de subregio Leiden e.o. de investering (totale<br />
kosten tabel 8) terug te winnen in de vorm van maatschappelijke opbrengst. Uiteraard is een gemixte<br />
vorm van voorkomen delicten ook mogelijk.<br />
Tabel 9: Minimaal aantal delicten voorkomen voor maatschappelijke opbrengst<br />
Moord en<br />
doodslag<br />
Leiden Voorschoten Zoeter-<br />
woude<br />
Oegstgeest Leiderdorp<br />
> 0,09 > 0,007 > 0,001 > 0,004 > 0,007<br />
Zedendelicten > 114 > 9 > 2 > 6 > 10<br />
Vermogens-<br />
delicten<br />
> 208 > 16 > 3 > 11 > 18<br />
Mishandeling > 53 > 4 > 0.7 > 3 > 5<br />
Bedreiging > 111 > 9 > 2 > 6 > 9<br />
Vernieling,<br />
openbare orde<br />
> 402 > 31 > 6 > 21 > 34<br />
51
9.4.2.2 Subregio Duin- en Bollenstreek<br />
Hetzelfde overzicht voor de regio Duin- en Bollenstreek wordt uiteengezet aan de hand van de<br />
verdeelsleutel per gemeente en het aantal delicten dat voorkomen moet worden om maatschappelijke<br />
winst te boeken.<br />
Tabel 10: Verdeelsleutel per gemeente van subregio Duin- en Bollenstreek<br />
Noordwijker-<br />
hout<br />
% aandeel<br />
alle thema’s<br />
Bijdrage alle<br />
thema’s<br />
Vaste kosten<br />
o.b.v. alle<br />
thema’s<br />
2,3 8.256 6.970 15.226<br />
Lisse 2,5 9.008 7.606 16.614<br />
Hillegom 2,8 9.930 8.384 18.313<br />
Noordwijk 3,3 11.679 9.861 21.540<br />
Teylingen 3,4 12.116 10.230 22.347<br />
Katwijk 10,9 39.223 33.117 72.339<br />
BRON: Ontwikkelnota, 2012.<br />
Tabel 11: Minimaal aantal delicten voorkomen voor maatschappelijke opbrengst<br />
Moord en<br />
doodslag<br />
Zeden-<br />
delicten <br />
Vermogen-<br />
delicten <br />
Mishande-<br />
ling<br />
Noordwijker<br />
hout<br />
Lisse Hillegom Noord-<br />
wijk<br />
Totale kosten<br />
Teylingen Katwijk<br />
> 0,004 > 0,005 > 0,005 > 0,006 > 0,006 > 0,02<br />
> 6 > 6 > 7 > 8 > 9 > 28<br />
> 11 > 12 > 13 > 15 > 16 > 51<br />
> 3 > 3 > 3 > 4 > 4 > 13<br />
Bedreiging > 6 > 6 > 7 > 8 > 8 > 27<br />
Vernieling,<br />
openbare<br />
orde<br />
> 21 > 23 > 25 > 29 > 30 > 99<br />
52
9.4.2.3 Subregio Rijn- en Veenstreek<br />
Tot slot zal voor de subregio Rijn- en Veenstreek dezelfde kosteneffectiviteit geïndiceerd worden.<br />
Tabel 12: Verdeelsleutel per gemeente van subregio Rijn- en Veenstreek<br />
% aandeel in<br />
alle thema’s<br />
Bijdrage<br />
o.b.v. alle<br />
thema’s<br />
Vaste kosten<br />
o.b.v. alle<br />
thema’s<br />
Totale<br />
kosten<br />
Alphen a/d Rijn 13,5 48.287 40.770 89.056<br />
Rijnwoude 2,4 8.567 7.234 15.801<br />
Kaag en<br />
Braassem<br />
2,1 7.476 6.312 13.788<br />
Nieuwkoop 1,9 6.740 5.691 12.431<br />
BRON: Ontwikkelnota, 2012.<br />
Tabel 13: Minimaal aantal delicten voorkomen voor maatschappelijke opbrengst<br />
Moord en<br />
doodslag<br />
Alphen a/d<br />
Rijn<br />
Rijnwoude Kaag en<br />
Braassem<br />
Nieuwkoop<br />
> 0,03 > 0,004 > 0,004 > 0,003<br />
Zedendelicten > 34 > 6 > 5 > 5<br />
Vermogens-<br />
delicten<br />
> 63 > 11 > 10 > 9<br />
Mishandeling > 16 > 3 > 2 > 2<br />
Bedreiging > 34 > 6 > 5 > 5<br />
Vernieling,<br />
openbare orde<br />
> 121 > 22 > 19 > 17<br />
53
H10 Conclusies<br />
Het verlaten van detentie en het re-integreren in de maatschappij gaat vaak gepaard met veel sociale en<br />
praktische problematiek waardoor ex-gedetineerden een grotere kans hebben om in hun oude<br />
criminele patroon terug te vallen. Het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. draagt de verantwoordelijkheid om<br />
de nazorg van (ex-)gedetineerden binnen de gemeente Leiden te coördineren. Daarnaast heeft het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> ook een tijdelijk regionaal coördinatiepunt ingericht voor de nazorg aan (ex-<br />
)gedetineerden binnen de regio Zuid Holland Noord. Het doel van dit onderzoek is om de werkwijze<br />
en effectiviteit van deze lokale en regionale nazorg te evalueren. Dit hoofdstuk zal op basis van de<br />
gepresenteerde resultaten een antwoord geven op de probleemstelling. In hoofdstuk 1 zijn voor het<br />
empirische gedeelte drie onderdelen uiteengezet: een planevaluatie, een procesevaluatie en een<br />
effectevaluatie.<br />
10.1 Beantwoording van de deelvragen<br />
De eerste opgestelde deelvraag voor de evaluatie luidt:<br />
Welke resultaten mogen worden verwacht van de nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. en waarom?<br />
De achterliggende logica van de nazorg aan (ex-)gedetineerden door het <strong>Veiligheidshuis</strong> is gebaseerd<br />
op het invullen van vijf leefgebieden (ID, zorg, schulden, inkomen en huisvesting) door samen te<br />
werken met verschillende veiligheidspartners en de nodige acties op elkaar af te stemmen tijdens<br />
casusoverleggen. De korte communicatielijnen en de integrale aanpak moet de kwaliteit van de uit te<br />
zetten acties verbeteren en de problematiek van de (ex-)gedetineerden verminderen. Theoretisch<br />
gezien zou dit moeten leiden tot het verminderen van recidive van deze doelgroep. De volgende<br />
deelvraag van de evaluatie is gericht op de uitvoering van deze plannen en luidt:<br />
Hoe werkt de lokale en regionale nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het <strong>Veiligheidshuis</strong><br />
Leiden e.o.?<br />
Het proces verloopt grotendeels zoals de plannen en ideeën zijn voorgeschreven. Er mag dus verwacht<br />
worden dat het programma de beoogde effecten met zich mee brengt. De enige aspecten die van<br />
tevoren in een beleidsmatige context zijn vastgelegd, maar in de praktijk niet uitgevoerd worden, zijn<br />
het toewijzen van een casemanager aan de besproken casussen en het registreren van de ingevulde<br />
leefgebieden van (ex-)gedetineerden vóór, tijdens en na detentie.<br />
Geschikte casemanagers verbinden aan individuele casussen zou kunnen resulteren in een<br />
meer persoonlijke begeleiding en daardoor in een grotere kans tot medewerking van de desbetreffende<br />
persoon. Het bijhouden van gerealiseerde leefgebieden is noodzakelijk om de meerwaarde van de<br />
nazorg in cijfers uit te kunnen drukken. Ten eerste is dit van belang om verantwoording over het<br />
programma af te kunnen leggen aan het Rijk dat investeert in het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o.<br />
54
Ten tweede is het aantonen van de meerwaarde van belang om de regiogemeenten te overtuigen zich<br />
aan te sluiten bij het regionale casusoverleg en bij een regionaal <strong>Veiligheidshuis</strong>. Registratie zou dus<br />
een oplossing kunnen zijn voor een belangrijk knelpunt.<br />
Overige verbeterpunten die de ketenpartners aandragen, zijn het beter voorbereiden van de<br />
partners van de casus overleggen, het meer inzicht krijgen in de persoon van de dader, en meer<br />
mogelijkheden om (ex-)gedetineerden te voorzien van huisvesting en dagbesteding. Tenslotte heeft de<br />
laatste deelvraag tot doel de resultaten van de nazorg in kaart te brengen. Deze vraag luidt:<br />
Levert de lokale en regionale nazorg aan (ex-)gedetineerden vanuit het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden<br />
e.o. resultaten op?<br />
De resultaten die het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. boekt met het bieden van nazorg aan<br />
(ex-)gedetineerden zijn in tweeën te splitsen: resultaten voor de uitvoer/organisatie en resultaten voor<br />
de doelgroep. De integrale aanpak waarbij verschillende veiligheidspartners samenwerken aan de<br />
nazorg werpt zijn vruchten af. Het invullen van de problematische leefgebieden verloopt efficiënter en<br />
dit brengt weer met zich mee dat er meer kansen worden gecreëerd voor het individu. Ook de<br />
gemeentelijke contactpersonen die tijdelijk zijn aangesloten bij de subregionale casusoverleggen<br />
bevestigen dat de samenwerking leidt tot meer informatie en kennis en meer kwaliteit van de nazorg.<br />
De meeste respondenten ervaren het <strong>Veiligheidshuis</strong> als regionaal coördinatiepunt als een verbetering<br />
en als meerwaarde ten opzichte van de situatie vóór de pilot regionale nazorg.<br />
De zichtbare resultaten uiten zich, lokaal en regionaal, in de vooruitgang in individuele<br />
casussen. Dit geldt zowel voor het welzijn van de cliënten als het verminderen van recidive van de<br />
cliënten. Uit registraties van de politie blijkt dat een groep Leidse ex-gedetineerden die bij het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> terecht is gekomen, minder delicten heeft gepleegd in het jaar na detentie dan in het<br />
jaar voordat de groep in detentie belandde. Meer dan de helft van de groep is tot nu toe nog helemaal<br />
niet gerecidiveerd. Dit resultaat kan gelezen worden als een indicatie tot recidivereductie door<br />
bemoeienis van het <strong>Veiligheidshuis</strong>, maar niet als een onomstotelijke conclusie vanwege de<br />
kanttekeningen die bij de steekproef te zetten zijn (zie paragraaf 10.3).<br />
De kosteneffectiviteitstudie laat zien dat de maatschappelijke kosten door gepleegde delicten<br />
hoog op kunnen lopen. Uit de meningen en ervaringen van de ketenpartners blijkt dat verwacht mag<br />
worden dat recidivereductie bereikt kan worden door de samenwerking in het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden<br />
e.o. Regionale samenwerking zou dus moeten leiden tot het genereren van maatschappelijke opbrengst<br />
door het voorkomen van delicten. Een reden voor regiogemeenten om niet aan te sluiten bij een<br />
regionaal <strong>Veiligheidshuis</strong> zijn de hoge kosten die daarbij komen kijken. Uit de kosten-batenanalyse<br />
komt naar voren dat juist voor de kleinere gemeenten de investering in een regionaal <strong>Veiligheidshuis</strong><br />
de moeite waard lijkt te zijn. Bij het voorkomen van een klein aantal delicten door deelname zouden<br />
zij al maatschappelijke opbrengst kunnen genereren. Voor de grotere gemeenten met meer inwoners<br />
en ook meer overlast gevende of criminele doelgroepen, lijkt deze opgave moeilijker. Voor iedere<br />
gemeente in de regio Zuid Holland Noord geldt dat het voorkomen van één moord of doodslag zal<br />
leiden tot maatschappelijke opbrengst.<br />
55
10.2 Hoofdconclusie<br />
De hoofdconclusie van dit onderzoek is dat de nazorg aan (ex-)gedetineerden door het <strong>Veiligheidshuis</strong><br />
Leiden e.o. een meerwaarde oplevert voor zowel de betrokken zorg- en veiligheidspartners als voor de<br />
doelgroep zelf. De achterliggende logica van de nazorg blijkt correct en werkzaam in de praktijk. Door<br />
de uitgevoerde werkwijze van samenwerking, onderlinge afstemming en korte communicatielijnen<br />
wint het invullen van de vijf leefgebieden aan kwaliteit en efficiëntie. Dit heeft ten gevolg dat er<br />
zichtbaar vooruitgang wordt geboekt voor de cliënten op het gebied van welzijn en dat de kans om te<br />
recidiveren kleiner wordt. Aangenomen mag worden dat de beoogde effecten behaald worden door de<br />
gehanteerde aanpak.<br />
10.3 Discussie<br />
In deze paragraaf zal worden ingegaan op wat de uitkomsten van het onderzoek betekenen. Hierbij zal<br />
aan bod komen of de resultaten generaliseerbaar zijn en wat de beperkingen zijn geweest van het<br />
onderzoek.<br />
10.3.1 Maatschappelijke relevantie<br />
Dit onderzoek indiceert dat de nazorg aan (ex-)gedetineerden door het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. een<br />
positieve uitwerking heeft op de uitvoering door de betrokken ketenpartners en gemeentelijke<br />
contactpersonen uit de regio en op de gevolgen voor de doelgroep. Dit resultaat zou een aanzet kunnen<br />
zijn tot gehele regionale samenwerking ten behoeve van alle doelgroepen en thema’s waar het<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> zich op richt. Immers, de regiogemeenten die nu door de pilot tijdelijk zijn<br />
aangesloten, ervaren de meerwaarde van het <strong>Veiligheidshuis</strong> als regionaal coördinatiepunt.<br />
10.3.2 Beperkingen onderzoeksmethoden<br />
De afgenomen interviews en de observatiemomenten zijn niet gecodeerd of uitgeschreven vastgelegd.<br />
De resultaten uit deze onderzoeksmethoden, de gemiddeld ervaren successen en knelpunten van de<br />
nazorg aan (ex-)gedetineerden, zijn dus gebaseerd op de interpretatie van de onderzoeker. Overige,<br />
niet door iedereen gedeelde, percepties zijn niet terug te vinden in het onderzoek. Het uitwerken van<br />
de interviews en observatiemomenten zou een completer en betrouwbaarder beeld kunnen geven van<br />
de respondenten hun mening. Tevens zou het interviewen van meerdere partners een aanvulling<br />
kunnen betekenen op de informatie. Hierbij kan gedacht worden aan Stichting de Binnenvest die vaak<br />
aanwezig is bij de casusoverleggen Nazorg en regelingen treft omtrent het leefgebied huisvesting of<br />
aan bestuurders uit de stuurgroep voor meer inzicht in het sturingsproces.<br />
De afgenomen steekproef van 27 ex-gedetineerden uit Leiden laat een daling zien in het aantal<br />
gepleegde delicten na detentie en bemoeienis van het <strong>Veiligheidshuis</strong>. Bij dit resultaat zijn echter een<br />
aantal kanttekeningen te plaatsen. Allereerst is de steekproef afgenomen bij een te kleine sample om<br />
het resultaat te kunnen generaliseren op de hele doelgroep. Daarnaast staat er geen controlegroep<br />
tegenover. In vervolgonderzoek zou dus gebruik gemaakt moeten worden van een tweede groep ex-<br />
gedetineerden die niet bij het <strong>Veiligheidshuis</strong> terecht zijn gekomen om het verschil in recidive tussen<br />
de twee situaties te kunnen schetsen. Omdat de resultaten laten zien dat iedere (ex-)gedetineerde die<br />
56
naar Leiden komt, in beeld is bij het <strong>Veiligheidshuis</strong>, moet de controlegroep bijvoorbeeld<br />
samengesteld worden vanuit een regiogemeente die niet is aangesloten bij een veiligheidshuis. Ten<br />
derde bevat de steekproef alleen ex-gedetineerden die maximaal een jaar lang in detentie hebben<br />
gezeten. Uit onderzoek blijkt dat kortgestraften vaak een minder hoog recidiverisico hebben dan lang<br />
gestraften omdat het strafbare feit dat zij gepleegd hebben ook minder zwaar is. Dit zou er dus aan bij<br />
gedragen kunnen hebben dat er een daling van recidive is gebleken uit de steekproef. Tevens zijn er<br />
ook andere verklaringen mogelijk zoals het effect van de detentieperiode zelf of de korte duur van de<br />
meetperiode na detentie. Wellicht recidiveren mensen minder snel in het eerste jaar na detentie.<br />
Samengevat kan dus niet geconcludeerd worden dat er een direct verband bestaat tussen de bemoeienis<br />
van het <strong>Veiligheidshuis</strong> en de daling van het aantal gepleegde delicten na detentie. Het resultaat is wel<br />
een indicatie.<br />
Om uit de kosteneffectiviteitstudie van dit onderzoek een resultaat te concluderen wat betreft<br />
maatschappelijke opbrengst, is het ook noodzakelijk dat er een meetbaar resultaat voor handen is. De<br />
in dit onderzoek uitgerekende verwachte baten door deelname aan een regionaal <strong>Veiligheidshuis</strong><br />
kunnen dus alleen gebruikt worden als inzicht in de maatschappelijke kosten van criminaliteit en als<br />
een doelstelling betreffende de te voorkomen delicten.<br />
10.3.3 Landelijk meetinstrument op komst<br />
Ook uit landelijk onderzoek blijkt dat het effect van veiligheidshuizen nog niet meetbaar is. Het is niet<br />
mogelijk om een direct verband tussen de samenwerking in de veiligheidshuizen en recidivereductie<br />
aan te tonen omdat de veiligheidshuizen zelf geen interventies uitvoeren, maar de mogelijke<br />
interventies coördineren. Het Verwey-Jonker Instituut is momenteel bezig met het ontwerpen van een<br />
meetinstrument om de meerwaarde van veiligheidshuizen aan te kunnen tonen. De planning is dat dit<br />
instrument rond november 2012 naar buiten gebracht wordt en is toe te passen op alle<br />
veiligheidshuizen. Als vervolgonderzoek kan het <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. hier gebruik van maken.<br />
57
Bronnenlijst<br />
Aangehaalde literatuur<br />
Apel, R., Blokland, A.A.J., Nieuwbeerta, P. & Van Schellen, M. (2009). The impact of imprisonment<br />
on marriage and divorce: a risk set matching approach. Journal of Quantitative Criminology,<br />
26, 269-300.<br />
Baarda, D.B., Goede, M.P.M. de & Meer-Middelburg, A.G.E. van der (1996). Basisboek Open<br />
Interviewen.Praktische handleiding voor het voorbereiden en afnemen van open interviews.<br />
Groningen: Stenfert Kroese<br />
Becker, H. (1963). Outsiders: Studies in the Sociology of Deviance. New York: Free press.<br />
Dammen, R., Varst, L.P. van der, Bervoets, E., Dobbelaar, J., Bolhuis, V.J. & Luiten, T. (2008). Quick<br />
scan Veiligheidshuizen. Den Haag: COT Instituut voor Veiligheid- en<br />
Crisismanagement. Dienst Justitiële Instellingen (2012). Gevangeniswezen in getal<br />
2007-2011. Geraadpleegd op http://www.dji.nl/organisatie/feiten-en-cijfers/<br />
Groot, I., Hoop, Th. de, Houkes, A.& Sikkel, D. (2007). De kosten van criminaliteit: een onderzoek<br />
naar de kosten van criminaliteit voor tien verschillende delicttypen. Amsterdam: SEO<br />
Economische Onderzoek, Sixtat, WODC.<br />
Haan, W.J.M. de (1997). Evaluatie Integraal Veiligheidsbeleid; een verkennende studie in Amsterdam<br />
en Rotterdam. Rijswijk: Sociaal en Cultureel Planbureau.<br />
Hart, H., Dijk, J. van, Goede, M., Jansen, W. de & Teunissen, J. (1998). Onderzoeksmethoden.<br />
Amsterdam: Boom.<br />
Hirschi, T. (1969). Causes of Delinquency. Berkeley: University of California press.<br />
Kleiman, W.M. and N. Kuyvenhoven (1997). Een netwerk als vangnet? Een procesomschrijving van<br />
preventieprojecten gericht op een integrale aanpak van jeugdcriminaliteit. Den Haag:<br />
Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum.<br />
Kuppens, J., Ferwerda, H. (2008). Van binnen naar buiten: een behoefte onderzoek naar de aard en<br />
omvang van nazorg voor gedetineerden. Arnhem: Wetenschappelijk Onderzoek- en<br />
Documentatiecentrum.<br />
Laan, A.M. van der (2004). Weerspannigheid en delinquentie. Een toetsing van Sherman’s<br />
‘defiance’-theorie als een algemene verklaring voor de averechtse werking van sanctioneren.<br />
Oisterwijk: Wolf Legal publishers.<br />
Laub, .J. & Sampson, R. (2003). Shared beginnings, divergent lives: delinquent boys to age seventy.<br />
Cambridge: Harvard University Press.<br />
Lemert, E. (1976). Human deviance, social problems, and social control. Englewood Cliffs:<br />
Prentice Hall.<br />
Lombroso, C. (1876). Trattato anthropologico sperimentale dell’uomo delinquente. Torino.<br />
Luykx, F. & Grapendaal, M. (1999). Justitie in de Buurt; Een evaluatie van vier experimenten.<br />
Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum.<br />
McAlinden, A. (2005). The use of shame with sexual offenders. British Journal of Criminology,<br />
45, 373-394.<br />
58
Ministerie van Justitie & Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2008). Naar een<br />
landelijk dekkend netwerk van Veiligheidshuizen. Den Haag: Projectdirectie Veiligheid<br />
begint bij Voorkomen.<br />
Ministerie van Veiligheid en Justitie (2009). Factsheet Sluitende aanpak Nazorg Volwassen (ex-)<br />
gedetineerde burgers. Den Haag: Programma aanpak Nazorg.<br />
Nieuwbeerta, P. (2007). Gevangenisstraf, levenslopen en criminele carrières. Utrecht: Universiteit<br />
Utrecht.<br />
Reckless, W.C. (1967). The Crime Problem. New York: Appleton-Century-Crofts.<br />
Rovers, B. (2011). Resultaten van Veiligheidshuizen: Een inventarisatie en evaluatie van beschikbaar<br />
onderzoek. ’s-Hertogenbosch: Bureau voor Toegepast Veiligheidsonderzoek.<br />
Schur, E.M. (1971) Labeling deviant behavior. Its sociological implications.<br />
New York: Harper & Row.<br />
Slob, P., Dirkzwager, A. & Nieuwbeerta, P. (2009) Heeft strafoplegging zin? Een criminologische<br />
analyse van de bedoelde en onbedoelde effecten van detentie. Fiat Justitia, 21, pp. 18-21.<br />
Stuurgroep Samen Werken aan Veiligheid (2007).<br />
Terpstra, J. & Bakker, I. (2002). Met recht lokaal; Evaluatie van Justitie inde Buurt. Enschede: IPIT.<br />
Tollenaar, N. & Laan, M. van der (2011). Monitor Veelplegers 2011. Den Haag: Wetenschappelijk<br />
Onderzoek- en Documentatiecentrum.<br />
Wartna, B.S.J. (2005). Evaluatie van daderprogramma’s: een wegwijzer voor onderzoek naar de<br />
effecten van strafrechtelijke interventies speciaal gericht op het terugdringen van recidive.<br />
Meppel: Boom Juridische uitgevers.<br />
Wartna, B.S.J., Tollenaar, N. & Blom, M. (2011). De WODC-Recidivemonitor. Den Haag:<br />
Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum.<br />
Wartna, B.S.J., Tollenaar, N., Essers, A.A.M (2005). Door na de gevangenis; een cijfermatig<br />
overzicht van de strafrechtelijke recidive onder ex-gedetineerden. Den Haag:<br />
Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum.<br />
Wartna, B.S.J., Tollenaar, N., Blom, M., Alma, S.M., Bregman, I.M. & Essers, A.A.M. (2011).<br />
Factsheet 2011-5: Ontwikkelingen in de strafrechtelijke recidive van Nederlandse<br />
justitiabelen. Den Haag: Onderzoek- en Documentatiecentrum.<br />
Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (2008). Evaluatie Justitie in de Buurt nieuwe<br />
stijl; verbindende netwerken in Veiligheidshuizen. Woerden: Adviesbureau van Montfoort.<br />
Wingerden, S. van, Alberda, D., Moerings, M., Wartna, B., & Wilsem, J. van (2010).<br />
Recidive en nazorg: Onderzoek onder oud-bewoners van Exodus, DOOR, Moria &<br />
Ontmoeting. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.<br />
59
Externe rapporten<br />
Fijnaut, C. & Zaat, I. (2003). De sociale (on)veiligheid in Tilburg; een kritische analyse van de<br />
problemen en een reeks aanbevelingen voor hun aanpak. Gemeente Tilburg.<br />
Jong, A. de & M. Sturm (2010). De meerwaarde van Twentse Veiligheidshuizen. Enschede:<br />
Stuurgroep uitrol Veiligheidshuizen Twente.<br />
Nelissen, P. (2010). Vastpakken en niet meer loslaten; Een onderzoek naar de werkwijze en<br />
effectiviteit van zes Limburgse Veiligheidshuizen. Maastricht: Nelissen Onderzoek &<br />
Advies.<br />
Oort, F. & t. Schuurs (2009). Effectmeting Nazorg Zeer Actieve Veelplegers Rivierenland. Amsterdam:<br />
Radar Advies.<br />
Interne documenten<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. (2010). Diagnoserapport en procesmodel keten Nazorg ex-gedetineerden.<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. (2011). Factsheet kosten en baten investeren in nazorg.<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. (2011). Ontwikkelnota regionale samenwerking nazorg (ex-)<br />
gedetineerden in<br />
de regio Zuid Holland Noord.<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. (2011). Werkproces regionale nazorg ex-gedetineerden en de rol van het<br />
coördinatiepunt <strong>Veiligheidshuis</strong>.<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. (2012). Jaarplan 2012 <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o.<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. (2012). Jaarverslag <strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. 2011.<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. (2012). Meerjarenbegroting 2012-2015.<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. (2012). Meerjarenplan 2012-2014.<br />
<strong>Veiligheidshuis</strong> Leiden e.o. (2012). Samenwerkings- en privacyconvenant.<br />
Webpagina’s<br />
Bestuurs- en Concerndienst Utrecht (2009). Nazorg ex-gedetineerden 2008. Geraadpleegd via:<br />
http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=269815<br />
Rijksoverheid (z.j.). Tijdens de gevangenisstraf. Geraadpleegd via:<br />
http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/recidive/verminderen-recidive/tijdens-de-<br />
gevangenisstraf<br />
Rijksoverheid (z.j.) Verminderen recidive. Geraadpleegd via:<br />
http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/recidive/verminderen-recidive/nazorg-ex-<br />
gevangenen<br />
Stichting Humanitas (z.j.) Samen re-integreren. Geraadpleegd via:<br />
http://www.stichtinghumanitas.nl/site/index.php?option=com_<br />
content&view=article&id=99&Itemid=89<br />
Wiel, H. van de (2009). Hulp aan ex-gedetineerden schiet tekort. Geraadpleegd via:<br />
www.zorgwelzijn.nl/web/Actueel/Nieuws/Hulp-aan-ex-gedetineerden-schiet-tekort.htm<br />
60
<strong>Masterscriptie</strong>s<br />
Dijk, M. van (2003). Schuldenproblematiek van ex-gedetineerden: Een onderzoek naar de oorzaken<br />
en de gevolgen van een problematische schuldsituatie voor ex-gedetineerden en de<br />
schuldhulpverlening aan ex-gedetineerden. Eindscriptie, Vrije Universiteit Amsterdam.<br />
Swinkels, S. (2012). Regionale samenwerking in Veiligheidshuizen: Onderzoek naar de vormgeving<br />
van regionale samenwerking in Veiligheidshuizen volgens gemeenten. Eindscriptie,<br />
Universiteit van Tilburg.<br />
61
Bijlagen<br />
Bijlage 1<br />
Uitstroom cijfers DJI 2011<br />
Voor gemeenten met 20 of meer uitstromers per jaar heeft het DJI een nadere interpretatie<br />
van de uitstroomcijfers 2011 uitgewerkt. Dit betekent voor de regio Zuid Holland Noord dat de<br />
gemeenten Leiden, Alphen aan den Rijn, Katwijk, Noordwijk en Teylingen een uitgewerkte versie<br />
hebben. Voor de andere gemeenten is alleen een uitstroomcijfer beschikbaar.<br />
Uitstroom uit DJI Alphen Katwijk Leiden Noordwijk Teylingen<br />
Uitstroom 99 54 348 21 28<br />
w.v. strafr. ged. znd. geldige verb.verg.<br />
of onbekend 4 8 13 0 2<br />
Uitstroom Nazorgkandidaten 95 46 335 21 26<br />
gemidd. detentieduur in dgn (incl. evt. pp-periode) 87 38 127 97 54<br />
Detentieduur in klasses (incl. evt. pp-periode) Alphen Katwijk Leiden Noordwijk Teylingen<br />
< 1 week 8 2 28 1 1<br />
1 - < 2 wk 14 14 61 2 7<br />
2 - < 3 wk 14 6 53 6 5<br />
3 - < 1 mnd 7 5 39 2 2<br />
1 mnd - < 2 mnd 11 9 40 1 2<br />
2 mnd - < 3 mnd 7 5 18 1 2<br />
3 mnd - < 4 mnd 3 1 22 1 1<br />
4 mnd - < 5 mnd 4 1 8 1 3<br />
5 mnd - < 6 mnd 5 0 7 1 1<br />
6 mnd -
PI Middelburg 0 0 5 0 0<br />
PI Hoogeveen (incl. pp's ressort Leeuwarden) 1 2 5 0 0<br />
PI Leeuwarden 0 0 0 0 0<br />
PI Utrecht 4 1 16 1 1<br />
PI Zwaag/Hoorn 1 0 0 0 0<br />
PI Almere 1 2 5 0 0<br />
PI Amsterdam 0 1 2 0 0<br />
PI Dordrecht 4 1 6 0 0<br />
PI Achterhoek 0 0 1 0 0<br />
PI Haarlem (incl. pp's ressort Amsterdam) 3 1 3 1 2<br />
PI Grave 1 0 2 1 0<br />
PI Zwolle 1 0 3 0 0<br />
PI Ter Apel 0 0 0 0 0<br />
PI Nieuwegein 0 0 3 1 2<br />
PI Breda 1 2 6 0 1<br />
PI Krimpen aan den IJssel 6 2 16 1 2<br />
PI Zuid-Oost (incl. pp's ressort Den Bosch) 3 3 6 0 0<br />
PI Arnhem (incl. pp's ressort Arnhem) 4 0 5 0 0<br />
PI Lelystad 11 9 66 6 5<br />
PI Limburg Zuid 0 0 1 0 0<br />
PI Amsterdam Over Amstel 2 0 1 1 0<br />
PI Heerhugowaard/Alkmaar 12 5 28 2 4<br />
PI Alphen a/d Rijn 18 9 61 5 6<br />
PI Haaglanden 13 4 49 1 2<br />
PI Vught 2 0 6 0 1<br />
PI Veenhuizen 1 1 1 0 0<br />
PI Rotterdam (incl. pp's ressort Den Haag) 5 3 33 1 0<br />
Zeist (ingekocht bij DBV) 1 0 4 0 0<br />
DTC, UC en detentieboten 0 0 1 0 0<br />
Uitstroom Nazorgkandidaten 95 46 335 21 26<br />
Leeftijdsklasse Alphen Katwijk Leiden Noordwijk Teylingen<br />
18 t/m 23 18 12 62 1 5<br />
24 t/m 26 11 4 28 2 8<br />
27 en ouder 66 30 245 18 13<br />
Uitstroom Nazorgkandidaten 95 46 335 21 26<br />
Geboorteland Alphen Katwijk Leiden Noordwijk Teylingen<br />
Suriname 5 0 15 0 0<br />
Antillen 9 2 19 0 0<br />
Marokko 7 0 23 1 0<br />
Turkije 3 0 4 0 0<br />
63
Overig buitenland 18 5 40 4 5<br />
Nederland 53 39 233 15 21<br />
Onbekend 0 0 1 1 0<br />
Uitstroom Nazorgkandidaten 95 46 335 21 26<br />
Verblijfstitel op laatste dag voor ontslag Alphen Katwijk Leiden Noordwijk Teylingen<br />
voorlopig gehecht * 20 12 48 2 6<br />
veroordeeld ** 75 34 287 19 20<br />
Uitstroom Nazorgkandidaten 95 46 335 21 26<br />
Mannen: aantal maal uitgestroomd Alphen Katwijk Leiden Noordwijk Teylingen<br />
1 x 70 30 208 16 21<br />
2 x 6 5 33 1 0<br />
3 x 1 0 7 0 1<br />
4 x 0 0 2 0 0<br />
5 x 0 0 0 0 0<br />
6 x 0 0 0 0 0<br />
7 x 0 0 0 0 0<br />
Totaal aantal unieke mannen 77 35 250 17 22<br />
Mannen: percentage detentierecidive 2011 9 14 16 6 5<br />
Vrouwen: aantal maal uitgestroomd Alphen Katwijk Leiden Noordwijk Teylingen<br />
1 x 3 4 17 3 2<br />
2 x 2 1 6 0 0<br />
3 x 1 0 1 0 0<br />
4 x 0 0 0 0 0<br />
5 x 0 0 0 0 0<br />
Totaal aantal unieke vrouwen 6 5 24 3 2<br />
Vrouwen: percentage detentierecidive 2011 50 20 29 0 0<br />
64
Start detentie<br />
Tijdens detentie<br />
5 werkdagen<br />
3 weken<br />
Ontslag uit<br />
detentie<br />
Na detentie<br />
Bijlage 2 Werkproces regionale nazorg ex-gedetineerden<br />
0. Een inwoner uit Holland Rijnland raakt gedetineerd. Indien mogelijk/nodig worden aanvullende<br />
voorwaarden geëist om juridisch kader voor nazorg af te dwingen door OM / Officie van Justitie<br />
1. MMD:<br />
Meldt detentie aan het (regionaal) coördinatiepunt nazorg (<strong>Veiligheidshuis</strong>) en verzoekt om<br />
informatie via meldingsblad DPAN<br />
1a. Gemeentelijk coördinatiepunt nazorg (de informatiemanager)<br />
Registreert in eigen systeem<br />
Vraagt gemeentelijke contactpersoon om informatie (in te vullen in DPAN)<br />
Informeert de regionale ketencoördinator<br />
Vraagt recente informatie op bij (keten)partners<br />
(Registreert informatie in DPAN van gemeenten die geen DPAN hebben)<br />
2. MMD:<br />
Houdt screeningsgesprek op basis van geleverde informatie<br />
Vult Basisdocument DPAN in<br />
2a. MMD geeft door aan gemeentelijk<br />
coördinatiepunt nazorg:<br />
Wijzigingen in trajectplan en –begeleider,<br />
strafrechtelijk toezicht, aard van de straf, melding<br />
einddatum detentie, re-integratieplan (> 4<br />
maanden), overplaatsing naar andere PI.<br />
3. Bepalen nazorgvraag in casusoverleg<br />
Toets op nazorg door ketencoördinator: alle leefgebieden ingevuld?<br />
Ja → traject afsluiten<br />
Nee → traject doorzetten<br />
Plan van aanpak door casusregisseur bij 3RO<br />
Evt. risicotaxatie op basis van RISc<br />
Terugkoppelen van uitgezette acties op leefgebieden aan MMD’er<br />
Registratie in WASD<br />
4. Ketenpartners verstrekken nazorg tijdens detentie (coördinatie door MMD of 3RO)<br />
Acties op leefgebieden uitvoeren<br />
MMD koppelt voortgang terug aan gemeentelijk coördinatiepunt nazorg via casusoverleg<br />
Registratie in WASD<br />
5. MMD meldt ontslag en draagt gedetineerde over aan gemeentelijk coördinatiepunt nazorg<br />
Via afloopbericht detentie DPAN (met einddatum, actuele stand leefgebieden en te ondernemen<br />
acties) bij > 4 maanden, 8 weken voor ontslag; bij 4 weken en/of<br />
* ernstige zorgen op leefgebieden<br />
Verstuurt kennisgevingsbrief<br />
2 werkdagen<br />
1- 4 weken<br />
3 maanden na ontslag +<br />
na zorgsignalen partners<br />
65
Bijlage 3<br />
Concept verdeelsleutel regionale samenwerking Zuid Holland Noord<br />
FLEXIBELE KOSTEN<br />
Thema jeugd Thema<br />
veelplegers<br />
Thema nazorg Totalen<br />
Vaste<br />
kosten<br />
A B C D E F G H I J K L M N<br />
niet justitiële<br />
jeugd<br />
justitiële<br />
jeugd<br />
groepsaanpak Veelplegers Nazorg<br />
% € % € % € % € % €<br />
€ % € €<br />
Totale<br />
kosten<br />
Leiden 27 10750 34 21500 27 16178 66 32250 54 79000 159678 44,68 134820 294498<br />
Voorschoten 7 2787 5 3011 4 2696 2 796 2 3011 12302 3,44 10387 22689<br />
Zoeterwoude 1 398 2 1095 0 0 0 0 0 723 2216 0,62 1871 4087<br />
Oegstgeest 5 1991 2 1232 2 1348 3 1327 2 2409 8307 2,32 7014 15321<br />
Leiderdorp 6 2389 7 4654 4 2696 1 398 2 3492 13629 3,81 11507 25136<br />
Noordwijkerhout 7 2787 3 1916 2 1348 1 398 1 1806 8256 2,31 6970 15226<br />
Lisse 4 1593 3 1779 4 2696 1 531 2 2409 9008 2,52 7606 16614<br />
Hillegom 4 1593 4 2327 2 1348 2 929 3 3733 9930 2,78 8384 18313<br />
Noordwijk 2 796 2 958 4 2696 3 1327 4 5901 11679 3,27 9861 21540<br />
Teylingen 6 2389 5 2874 2 1348 2 929 3 4576 12116 3,39 10230 22347<br />
Katwijk 12 4778 8 5064 27 16178 4 2123 8 11079 39223 10,97 33117 72339<br />
Alphen aan de<br />
Rijn<br />
10 3981 20 12729 7 4045 15 7299 14 20232 48287 13,51 40770 89056<br />
Rijnwoude 3 1194 3 1642 7 4045 0 0 1 1686 8567 2,40 7234 15801<br />
Kaag/Braassem 3 1194 3 1779 4 2696 0 0 1 1806 7476 2,09 6312 13788<br />
Nieuwkoop 3 1194 1 547 2 1348 1 398 2 3252 6740 1,89 5691 12431<br />
TOTALEN 39815 63109 75303 48707 145114 372048 301773 673821<br />
66
Bijlage 4<br />
SEO Economische model: Kosten per gepleegd delict in 2005, in euro’s<br />
67
Bijlage 5<br />
Enquête tussenevaluatie regionale nazorg volwassen (ex-) gedetineerden<br />
1. Bij welke regio bent u betrokken? (meerdere antwoorden mogelijk)<br />
o Leiden en omgeving<br />
o Duin- en Bollenstreek<br />
o Rijn- en Veenstreek<br />
2. Tot wat voor soort organisatie behoort u?<br />
o Gemeente<br />
o OM<br />
o 3RO<br />
o Politie<br />
o DJI<br />
o anders, nl…..<br />
3. Wat is uw functie?<br />
o Beleidsmedewerker<br />
o Uitvoerend medewerker<br />
o Afdelingshoofd<br />
o anders, nl…..<br />
4. Hoe bent u betrokken bij het regionale casusoverleg? (meerdere antwoorden mogelijk)<br />
o Ik lever informatie aan<br />
o Ik ben vaste deelnemer aan het overleg<br />
o Ik ben incidentele deelnemer aan het overleg<br />
o Ik ben betrokken geweest bij de voorbereidingen<br />
o anders, nl…..<br />
5. Hoeveel tijd besteedde u aan de nazorg voor (ex-) gedetineerden voor 01-10-2011?<br />
o Minder dan 3 uur in de maand<br />
o Tussen 3 en 10 uur in de maand<br />
o Tussen 10 en 25 uur in de maand<br />
o Meer dan 25 uur in de maand<br />
6. Hoeveel tijd besteedt u aan de nazorg voor (ex-) gedetineerden sinds 01-10-2011?<br />
o Minder dan 3 uur in de maand<br />
o Tussen 3 en 10 uur in de maand<br />
o Tussen 10 en 25 uur in de maand<br />
o Meer dan 25 uur in de maand<br />
68
7. Hoe groot is de doelgroep van (ex-) gedetineerden binnen uw organisatie per jaar?<br />
o Minder dan 20 personen per jaar<br />
o Tussen 20 en 50 personen per jaar<br />
o Tussen 50 en 100 personen per jaar<br />
o Meer dan 100 personen per jaar<br />
8. Welk budget wordt er per jaar binnen uw organisatie besteed aan de nazorg voor (ex-) gedetineerden?<br />
o Minder dan €15.000,-<br />
o Tussen €15.000,- en €30.000,-<br />
o Tussen €30.000,- en €100.000,-<br />
o Meer dan €100.000,-<br />
o Weet ik niet<br />
9. Welke knelpunten heeft u als professional ervaren op het gebied van realiseren van nazorg aan (ex-<br />
)gedetineerden voor 01-10-2011 (meerdere antwoorden mogelijk)<br />
o Geen<br />
o Te weinig tijd<br />
o Te weinig kennis over de doelgroep en/of interventiemogelijkheden<br />
o Gebrek aan informatie<br />
o anders, nl…..<br />
10. In hoeverre was u op de hoogte van de knelpunten op de leefgebieden bij (ex-)gedetineerden die tot uw<br />
doelgroep behoren voor 01-10-2011?<br />
o Altijd op de hoogte<br />
o Vaak op de hoogte<br />
o Vaak niet op de hoogte<br />
o Nooit op de hoogte<br />
11. In hoeverre bent u sinds 01-10-2011 op de hoogte van de knelpunten op de leefgebieden bij (ex-<br />
)gedetineerden die tot uw doelgroep behoren?<br />
o Altijd op de hoogte<br />
o Vaak op de hoogte<br />
o Vaak niet op de hoogte<br />
o Nooit op de hoogte<br />
12. In welke mate heeft het regionale casusoverleg bijgedragen aan uw kennis op die knelpunten?<br />
o Veel bijgedragen<br />
o Wel wat bijgedragen<br />
o Nauwelijks bijgedragen<br />
o Niets bijgedragen<br />
69
13. Draagt het regionale casusoverleg bij aan het realiseren van nazorg voor (ex-)gedetineerden?<br />
o Ja<br />
o Nee<br />
o Geen idee<br />
o anders, nl…..<br />
14. Wat levert het u als professional op dat nazorg sinds 01-10-2011 regionaal gecoördineerd wordt?<br />
o Niets<br />
o Tijd<br />
o Informatie<br />
o Kennis<br />
o anders, nl…..<br />
15. Wat levert het de (ex-)gedetineerden op dat de nazorg regionaal gecoördineerd wordt?<br />
o Niets<br />
o Meer verschillende interventiemogelijkheden<br />
o Meer kwaliteit van het nazorgtraject<br />
o Meer kans van slagen van het nazorgtraject<br />
o anders, nl…..<br />
16. Wat levert het de maatschappij op dat nazorg regionaal gecoördineerd wordt?<br />
o Niets<br />
o Voorkoming van recidive<br />
o Beperking van overlast<br />
o Betere samenwerking tussen organisaties<br />
o Minder kosten<br />
o anders, nl…..<br />
17. Wat vindt u van de frequentie waarop het casusoverleg plaatsvindt?<br />
o Te vaak<br />
o Te weinig<br />
o Prima<br />
o anders, nl…..<br />
18. Wat vindt u van de locatie waar het overleg plaatsvindt?<br />
o Prima<br />
o Te ver weg<br />
o Weet ik niet<br />
o anders, nl…..<br />
70
19. Zitten de juiste partners/partijen aan tafel tijdens het casusoverleg?<br />
o Ja<br />
o Weet ik niet<br />
o Nee, ik mis…..<br />
o anders, nl…..<br />
20. Wat zou u graag verbeterd willen zien in de coördinatie van de nazorg vanuit het regionaal<br />
coördinatiepunt?<br />
…..<br />
21. Wat zou u graag verbeterd willen zien tijdens het casusoverleg?<br />
…..<br />
22. Heeft u nog andere opmerkingen?<br />
…..<br />
71