Ghézo: de duivel in de ziel van West-Afrika

Ik stamelde dat dit toch niet waar kon zijn. Mijn schuldgevoel zat plots danig met zichzelf in de
knoop. ‘Koning Ghézo was de ergste van allemaal,’ hoorde ik mijn gids alleen nog zeggen.
Ik weet niet of Ghézo ooit heeft gehoord van William Pitt de Jongere. Deze Britse premier was eind
achttiende eeuw de felste pleitbezorger voor afschaffing van de slavernij. In 1792 – Ghézo was nog
een kind – had Pitt het Lagerhuis in Londen toegesproken over de misdadigheid van die praktijk.
‘Waarom zou de slavenhandel moeten worden afgeschaft?’ had hij zijn parlementariërs gevraagd.
‘Omdat het een ongeneeslijke onrechtvaardigheid is,’ klonk het uit zijn eigen mond, nog voordat ie-
mand had kunnen antwoorden.‘Een kwaad begaan bovendien door de meest geciviliseerde landen, die
het meest verlichte deel van de wereldbol bewonen.’
Nobele en goed bedoelde woorden waren het, maar Pitt benadrukte ermee onbedoeld ook de door
hem veronderstelde verhevenheid van het Britse volk. In de ogen van Pitt was het enige wat Afrika
kon beschermen tegen zijn Europese vijanden, de Europese verlichte geest. Over de Afrikaanse be-
trokkenheid bij de slavenhandel, repte hij niet. De schuldvraag wilde hij niet delen, omdat gedeelde
schuld gelijkwaardigheid veronderstelt. Arrogantie is wel vaker de paradoxale uitkomst van liefdadig-
heid. De blinde vlek maakte dat Ghézo twintig jaar later kon uitgroeien tot wie hij werd.
Toen Pitt zijn toespraak hield, was Abomey de hoofdstad van het machtige Dahomey-rijk – honderd
kilometer ten noorden van Ouidah. Ik ben er heen gereisd om Ghézo´s paleis te bezoeken. Mijn fasci-
natie voor de Afrikaanse koning is door de woorden van de Britse premier slechts gegroeid. Ghézo liet
zich door Europeanen geen minderwaardigheidscomplex aanpraten. Dat vind ik sterk in al zijn wreed-
heid. Ghézo liet zich niet ontzeggen soeverein moorddadig te zijn – het is een wrange bewondering die
ik koester, dat heb ik me hobbelend op de rode wegen naar het stadje meermalen gerealiseerd.
Het lemen bouwwerk dat ik in Abomey betreedt, was ooit het episch centrum van de mondiale sla-
vernij. Drie jaar na het internationale verbod op de trans-Atlantische slavenhandel greep Ghézo er in
1818 via een staatsgreep de macht. Onder zijn hoede kwam de stad in de decennia erna tot ongekende
bloei. Ghézo initieerde een ware renaissance van de slavernij. Hij profiteerde optimaal van de kersver-
se illegaliteit, die de prijs van slaven sterk had opgedreven. Het geld stroomde binnen. Het stelde hem
in staat een krachtig leger te organiseren, dat zijn rijk met verve verdedigde tegen de rivaliserende
Oyo-stam. Ook stimuleerde de koning met royale subsidies de koopmansgeest en verlaagde hij belas-
tingen. Het maakte Ghézo mateloos populair bij wie in vrijheid leefde – de vrijheid zelf was het enige
dat steeds schaarser werd. Op het toppunt van Ghézo’s macht woonden er in Dahomey 200.000 men-
sen. Slechts 12.000 daarvan leefden niet als slaaf.
Ik zeg de jongen die mij rondleidt in het paleis, dat ik op zoek ben naar Ghézo’s troon, die steunt op
vier mensenschedels. Ik wil kijken naar deze troon vol schuld. Mijn gids moet mijn bedoelingen heb-
ben begrepen. Want zijn ogen lichten op. Hij stelt voor ook de offerruimtes te bezichtigen. ‘De muren
daarvan zijn vervaardigd met menselijk offerbloed als specie,’ zegt hij vol enthousiasme. En wat denk