Koliek: oorzaak en behandeling - Dierenartsenpraktijk Moergestel
Koliek: oorzaak en behandeling - Dierenartsenpraktijk Moergestel
Koliek: oorzaak en behandeling - Dierenartsenpraktijk Moergestel
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
VETERINAIR<br />
<strong>Koliek</strong>: <strong>oorzaak</strong> <strong>en</strong> <strong>behandeling</strong><br />
n Drs. Hans van Gils<br />
In 1984 als dier<strong>en</strong>arts afgestudeerd in Utrecht <strong>en</strong> reeds<br />
20 jaar actief als paard<strong>en</strong>dier<strong>en</strong>arts.<br />
De Hoefslag publiceert maandelijks e<strong>en</strong> artikel waarin e<strong>en</strong><br />
veterinair onderwerp wordt behandeld. Deze artikel<strong>en</strong> zijn<br />
geschrev<strong>en</strong> door de vijf Erk<strong>en</strong>de Paard<strong>en</strong>dier<strong>en</strong>arts<strong>en</strong> van<br />
Dier<strong>en</strong>arts<strong>en</strong>praktijk <strong>Moergestel</strong>. Deze vijf paard<strong>en</strong>dier<strong>en</strong>arts<strong>en</strong><br />
werk<strong>en</strong> vanuit e<strong>en</strong> klassieke, reguliere g<strong>en</strong>eeskunde<br />
<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> de moderne ontwikkeling<strong>en</strong> op de voet. Elke<br />
paard<strong>en</strong>dier<strong>en</strong>arts heeft zich vanuit eig<strong>en</strong> interesse in e<strong>en</strong> of<br />
meerdere onderdel<strong>en</strong> van de veterinaire g<strong>en</strong>eeskunde<br />
bekwaamd. De veterinaire werkzaamhed<strong>en</strong> zijn op basis van<br />
die interesse verdeeld. De auteur van dit artikel richt zich op<br />
reproductie <strong>en</strong> internistische aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Daarnaast<br />
houdt hij zich voor de kliniek bezig met managem<strong>en</strong>ttak<strong>en</strong>.<br />
Van Gils vindt het prachtig om paard<strong>en</strong>m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met allerlei<br />
achtergrond<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> help<strong>en</strong>. Op www.dapmoergestel.nl<br />
vindt u alle Hoefslagartikel<strong>en</strong> van DAP <strong>Moergestel</strong>.<br />
Hans van Gils behandelde in Hoefslag nummer 36 van 8 september de symptom<strong>en</strong> van koliek <strong>en</strong> wat e<strong>en</strong><br />
eig<strong>en</strong>aar wel <strong>en</strong> niet moet do<strong>en</strong>. In dit vervolg belicht hij het onderzoek van e<strong>en</strong> paard met koliek, oorzak<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> behandelmogelijkhed<strong>en</strong>.<br />
TEKST: HANS VAN GILS • FOTO’S: DAP MOERGESTEL<br />
27 HOEFSLA G nr. 46 2005<br />
Foto: R<strong>en</strong>é van Bakel
VETERINAIR<br />
Onderzoek<br />
E<strong>en</strong> geconsulteerde dier<strong>en</strong>arts zal de eig<strong>en</strong>aar<br />
ondervrag<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> aantal zak<strong>en</strong>,<br />
bijvoorbeeld hoelang de koliek al bestaat<br />
<strong>en</strong> of die is verergerd. Ook zal hij vrag<strong>en</strong> of<br />
er nog mest <strong>en</strong>/of wind is afgekom<strong>en</strong>. Het is<br />
goed om te wet<strong>en</strong> of er kortgeled<strong>en</strong> voerverandering<strong>en</strong><br />
zijn doorgevoerd, of er<br />
sprake is van weidegang of stalrust <strong>en</strong> last<br />
but not least, hoe het ontwormschema in<br />
elkaar zit. Het onderzoek begint met het<br />
tell<strong>en</strong> van de pols of hartslag. Algeme<strong>en</strong><br />
duidt e<strong>en</strong> normale of licht verhoogde pols<br />
(minder dan 60 slag<strong>en</strong> per minuut) meestal<br />
op e<strong>en</strong> minder ernstige vorm van koliek.<br />
Bov<strong>en</strong> de 80 slag<strong>en</strong> per minuut gaat het<br />
vaak om e<strong>en</strong> ernstig beeld. Vooral bij<br />
liggingsverandering<strong>en</strong> met darmafsluiting<strong>en</strong><br />
(e<strong>en</strong> slag in de darm) vliegt de<br />
polsfrequ<strong>en</strong>tie omhoog. De achtergrond<br />
hiervan is vooral de hoeveelheid toxin<strong>en</strong>,<br />
gifstoff<strong>en</strong> uit afgestorv<strong>en</strong> weefsel, in circulatie.<br />
Bij e<strong>en</strong> afgeknelde darmlus treedt<br />
snel zuurstofgebrek <strong>en</strong> weefselversterf op.<br />
De toxines die hierbij ontstaan kom<strong>en</strong> in de<br />
bloedsomloop <strong>en</strong> gev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verhoging van<br />
de hartslag. Ook ernstige pijn <strong>en</strong> uitdroging<br />
veroorzak<strong>en</strong> verhoging van de pols.<br />
De dier<strong>en</strong>arts beluistert de buik aan beide<br />
kant<strong>en</strong>. Hij beoordeelt de hoeveelheid <strong>en</strong><br />
het type buikgeluid<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> er weinig of<br />
ge<strong>en</strong> geluid te hor<strong>en</strong> is, kan er sprake zijn<br />
van e<strong>en</strong> verstopping, maar vaker ligg<strong>en</strong> de<br />
darm<strong>en</strong> stil door fors opgeblaz<strong>en</strong> darmdel<strong>en</strong><br />
(gaskoliek) of – weer t<strong>en</strong> gevolge van<br />
toxines –darmverdraaiing<strong>en</strong>. Heel veel<br />
geluid past bij krampkoliek of diarree.<br />
Indi<strong>en</strong> hoogtonige metaalachtige klank<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>; zit het probleem<br />
vrijwel zeker in de blinde of de dikke darm.<br />
De dier<strong>en</strong>arts bekijkt vervolg<strong>en</strong>s de slijmvliez<strong>en</strong><br />
van og<strong>en</strong> <strong>en</strong> mond. Die behor<strong>en</strong><br />
roze te zijn <strong>en</strong> zeker niet paarsblauw;<br />
dergelijke vuile slijmvliez<strong>en</strong> ziet m<strong>en</strong> bij<br />
koliekpaard<strong>en</strong> die ernstige problem<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> meestal weinig kans hebb<strong>en</strong> op<br />
herstel. Ook te bleke slijmvliez<strong>en</strong> kom<strong>en</strong><br />
voor, bijvoorbeeld bij worminfecties. Gele<br />
slijmvliez<strong>en</strong> (geelzucht) hoev<strong>en</strong> niet altijd<br />
e<strong>en</strong> ernstig leverlijd<strong>en</strong> als achtergrond te<br />
hebb<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> paard dat e<strong>en</strong> dag niet eet<br />
krijgt namelijk al direct recirculatie van<br />
gele galkleurstoff<strong>en</strong>.<br />
De lichaamstemperatuur is bij e<strong>en</strong> koliekpaard<br />
niet zo van belang. Bij diarree ziet<br />
m<strong>en</strong> soms koorts, maar eig<strong>en</strong>lijk nooit bij<br />
kramp-, gas- of verstoppingskoliek.<br />
Met bov<strong>en</strong>staand onderzoek kan e<strong>en</strong><br />
dier<strong>en</strong>arts redelijk inschatt<strong>en</strong> of er sprake<br />
is van e<strong>en</strong> minder ernstige of e<strong>en</strong> zware<br />
koliek. Dit is van belang, omdat minder<br />
ernstige vorm<strong>en</strong> meestal medicam<strong>en</strong>teus<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> behandeld, terwijl voor<br />
zware koliekgevall<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>lijk alle<strong>en</strong><br />
chirurgische <strong>behandeling</strong> overblijft. E<strong>en</strong><br />
snelle beslissing om het koliekpaard door<br />
te stur<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> kliniek met operatiefaciliteit<strong>en</strong><br />
kan lev<strong>en</strong>sredd<strong>en</strong>d zijn. Als de<br />
darmverdraaiing te lang bestaat, sterft er<br />
zoveel darmweefsel af dat de kans<strong>en</strong> op<br />
herstel nog kleiner word<strong>en</strong>.<br />
Om tot e<strong>en</strong> echte diagnose te kom<strong>en</strong> is<br />
inw<strong>en</strong>dig onderzoek (opvoel<strong>en</strong>) nodig. E<strong>en</strong><br />
ervar<strong>en</strong> dier<strong>en</strong>arts kan e<strong>en</strong> verstopte dikke<br />
darm, e<strong>en</strong> dunne darmverdraaiing met<br />
opgezette dunne darm<strong>en</strong> (fietsband<strong>en</strong>), e<strong>en</strong><br />
miltnierbandkoliek, et cetera voel<strong>en</strong>. Bij<br />
e<strong>en</strong> h<strong>en</strong>gst moet nooit verget<strong>en</strong> word<strong>en</strong> de<br />
balzak te voel<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> zakbreuk leidt tot<br />
heftige koliek. Indi<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> vroeg stadium<br />
geopereerd wordt, is de prognose redelijk.<br />
Als laatste is er het inbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de neussonde.<br />
Als e<strong>en</strong> paard ernstige verschijnsel<strong>en</strong><br />
vertoont, controleert de dier<strong>en</strong>arts of<br />
de maag niet op knapp<strong>en</strong> staat door de<br />
neussonde in te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> er al hevel<strong>en</strong>d<br />
water in te giet<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> besluit om het<br />
dier voor operatie door te stur<strong>en</strong>, wordt er<br />
gesondeerd. Als het paard op e<strong>en</strong> kliniek<br />
aankomt, is niets zo frustrer<strong>en</strong>d als dat de<br />
maagwand gescheurd blijkt. Dergelijke<br />
dier<strong>en</strong> zijn verlor<strong>en</strong> <strong>en</strong> moet m<strong>en</strong> in lat<strong>en</strong><br />
slap<strong>en</strong>. Buikvocht <strong>en</strong> bloed lever<strong>en</strong> meer<br />
informatie, maar zijn eig<strong>en</strong>lijk alle<strong>en</strong><br />
uitvoerbaar op e<strong>en</strong> kliniek.<br />
Oorzak<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong> paard of pony is ‘gezeg<strong>en</strong>d’ met e<strong>en</strong><br />
erg lang maagdarmkanaal. E<strong>en</strong> gemiddeld<br />
paard heeft e<strong>en</strong> dunne darm van ongeveer<br />
22 meter <strong>en</strong> zo’n acht meter dikke darm.<br />
Dit is functioneel om het natuurlijke<br />
voedsel (ruwvoer) goed te kunn<strong>en</strong> verter<strong>en</strong>.<br />
Helaas kan er met zo’n lang orgaansysteem<br />
ook van alles misgaan. Als het voedsel plotseling<br />
anders van sam<strong>en</strong>stelling is, bijvoor-<br />
28 HOEFSLA G nr. 46 2005<br />
1: maag, 2-7: dunne darm, 8: blinde darm, 9-18:<br />
dikke darm<br />
beeld als e<strong>en</strong> paard in plaats van hooi<br />
ine<strong>en</strong>s volop voorjaarsgras of in plaats van<br />
fris kuilgras ine<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> pak beschimmelde,<br />
zure voordroog krijgt, zijn de darmbacteriën<br />
hier niet op ingesteld <strong>en</strong> kan extreme<br />
gasvorming het gevolg zijn. Het gas blaast<br />
de darm<strong>en</strong> fors op, wat pijnlijk is <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
de natuurlijke darmbeweging<strong>en</strong><br />
(peristaltiek) vermindert. Buikpijn t<strong>en</strong><br />
gevolge van gas is het resultaat: gaskoliek.<br />
Ook kan andere inhoud dan normaal<br />
(zand of zeer veel stro) op nauwe plaats<strong>en</strong><br />
in het darmkanaal voor verstopping<strong>en</strong><br />
zorg<strong>en</strong>. In de blinde <strong>en</strong> vooral dikke darm<br />
loopt het dan vast.<br />
Zand kan de binn<strong>en</strong>kant van de darm<strong>en</strong><br />
(het slijmvlies) beschadig<strong>en</strong>, waardoor<br />
verstoring van de darmfunctie optreedt<br />
met kramp <strong>en</strong> pijn als gevolg.<br />
E<strong>en</strong> nog steeds belangrijke <strong>oorzaak</strong> is e<strong>en</strong><br />
worminfectie. Zowel strongylid<strong>en</strong> als lintworm<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> de darmwand prikkel<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast zijn larfjes van de grote strongylid<strong>en</strong><br />
gevaarlijk, omdat zij e<strong>en</strong> trektocht<br />
mak<strong>en</strong> door de bloedvat<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> bloedvat<br />
kan ontstok<strong>en</strong> <strong>en</strong> verstopt rak<strong>en</strong> <strong>en</strong> het<br />
achterligg<strong>en</strong>de darmdeel kan afsterv<strong>en</strong>. Dit<br />
ver<strong>oorzaak</strong>t e<strong>en</strong> slechte darmbeweging <strong>en</strong>
pijn. Wie praat over ‘bloedworm<strong>en</strong>’,<br />
bedoelt eig<strong>en</strong>lijk deze larfjes <strong>en</strong> niet de<br />
rode wormpjes die soms bij jaarling<strong>en</strong><br />
massaal terug te vind<strong>en</strong> zijn in het winterseizo<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> aantal anatomische<br />
‘rariteit<strong>en</strong>’ kan tot die koliek leid<strong>en</strong>. De<br />
maag is met e<strong>en</strong> inhoud van ti<strong>en</strong> liter voor<br />
e<strong>en</strong> volwass<strong>en</strong> rijpaard relatief klein <strong>en</strong><br />
brak<strong>en</strong> is niet goed mogelijk. Als er veel<br />
snel zwell<strong>en</strong>d <strong>en</strong> droog voedsel kan word<strong>en</strong><br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> verscheuring niet<br />
ond<strong>en</strong>kbaar. De voerkar moet dus goed<br />
opgeborg<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> de stal goed afgeslot<strong>en</strong>.<br />
De dunne darm is extreem lang<br />
<strong>en</strong> kan relatief gemakkelijk in de knoop<br />
rak<strong>en</strong> (darmtorsie).<br />
De kommavormige blinde darm is erg<br />
groot, vergelijkbaar met de inhoud van e<strong>en</strong><br />
kruiwag<strong>en</strong>. Zand kan zich gemakkelijk<br />
ophop<strong>en</strong> met alle nare gevolg<strong>en</strong> van di<strong>en</strong>.<br />
Ook e<strong>en</strong> instulping van de blinde punt in<br />
de kop van de komma komt voor. Deze<br />
aando<strong>en</strong>ing geeft vage koliekklacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> is<br />
zeer moeilijk te diagnosticer<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong><br />
dier<strong>en</strong>arts. De dikke darm ligt als e<strong>en</strong><br />
dubbele, hoefijzervormige lus in de buik.<br />
Op slechts één punt zit deze <strong>en</strong>orme ‘boa<br />
constrictor’ vast aan de buikwand. Bij afwijk<strong>en</strong>de<br />
beweging<strong>en</strong> of inhoud (gas, zand)<br />
kan in deze dubbele lus e<strong>en</strong> knoop (torsie)<br />
draai<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> paard met zo’n torsio coli of<br />
slag in de dikke darm is alle<strong>en</strong> te redd<strong>en</strong><br />
door e<strong>en</strong> snelle operatie <strong>en</strong> zelfs dan vall<strong>en</strong><br />
de resultat<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> typische aando<strong>en</strong>ing is ‘<strong>en</strong>trapm<strong>en</strong>t’<br />
van de dikke darm over de miltnierband.<br />
Hierbij ligt e<strong>en</strong> stuk van de dubbele lus<br />
gevang<strong>en</strong> over de verbindingsband tuss<strong>en</strong><br />
linkernier <strong>en</strong> de milt, e<strong>en</strong> zeisvormig<br />
orgaan, dat te vind<strong>en</strong> is teg<strong>en</strong> de linkerbuikwand.<br />
Behandeling bestaat uit laxer<strong>en</strong>,<br />
soms roll<strong>en</strong> <strong>en</strong> in het uiterste geval e<strong>en</strong><br />
buikoperatie, met redelijk goede resultat<strong>en</strong>.<br />
Soms herhaalt e<strong>en</strong> <strong>en</strong>trapm<strong>en</strong>t zich,<br />
omdat de ruimte bov<strong>en</strong> de miltnierband in<br />
de buik relatief groot is. Het dichthecht<strong>en</strong><br />
van deze ruimte kan e<strong>en</strong> oplossing zijn.<br />
Behandeling<br />
Zoals eerder reeds vermeld, is het van groot<br />
belang om in e<strong>en</strong> vroeg stadium onderscheid<br />
te mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> koliekgevall<strong>en</strong> die<br />
thuis met behulp van medicam<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> behandeld <strong>en</strong> chirurgische<br />
koliekgevall<strong>en</strong>, die zo snel mogelijk naar<br />
e<strong>en</strong> operatiekliniek moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gebracht. De belangrijkste medicam<strong>en</strong>teuze<br />
<strong>behandeling</strong> is e<strong>en</strong> injectie met<br />
darmontspann<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong> of pijnstillers,<br />
vaak met e<strong>en</strong> combinatie van<br />
beide. Bij het overgrote deel van koliekpaard<strong>en</strong><br />
is e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>malige injectie<br />
voldo<strong>en</strong>de om de kramp op te heff<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
weer e<strong>en</strong> normale darmwerking te bewerkstellig<strong>en</strong>.<br />
Wel moet tijdelijk nog minder<br />
(kracht)voer word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>. Beweging is<br />
alle<strong>en</strong> maar goed.<br />
Indi<strong>en</strong> er e<strong>en</strong> specifieke <strong>oorzaak</strong> vermoed<br />
wordt, geeft de dier<strong>en</strong>arts hiernaast e<strong>en</strong><br />
specifieke <strong>behandeling</strong>: e<strong>en</strong> wormmiddel,<br />
uiteraard bij wormkoliek, of e<strong>en</strong> laxeermiddel,<br />
paraffine of soms het wat drastischere<br />
natriumsulfaat (e<strong>en</strong> zoutoplossing)<br />
bij verstopping<strong>en</strong>.<br />
Vage koliekklacht<strong>en</strong> die optred<strong>en</strong> door<br />
maagzwer<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> maagzuurbinder<br />
behandeld word<strong>en</strong>. Liever nog moet<br />
de zuurproductie word<strong>en</strong> aangepakt.<br />
Zeker bij zandverstopping<strong>en</strong> vindt vaak<br />
na<strong>behandeling</strong> plaats met ‘SandClear’ of<br />
‘zandweg’. Klysma’s word<strong>en</strong> bij volwass<strong>en</strong><br />
paard<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>lijk nooit gebruikt, wel bij<br />
pasbor<strong>en</strong> veul<strong>en</strong>tjes met e<strong>en</strong> darmpekverstopping.<br />
Soms zijn paard<strong>en</strong> met gaskoliek<br />
erg opgeblaz<strong>en</strong>, vooral de blinde<br />
darm. E<strong>en</strong> pijnstiller helpt dan onvoldo<strong>en</strong>de<br />
om de boel weer op gang te krijg<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> punctie van de dikke darm om het gas<br />
te lat<strong>en</strong> ontsnapp<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> uitgevoerd<br />
in de rechterflank. Ook is vanzelfsprek<strong>en</strong>d<br />
het afvloei<strong>en</strong> van gas <strong>en</strong> inhoud uit e<strong>en</strong><br />
overvolle maag absoluut nodig om het<br />
paard te redd<strong>en</strong>. Meestal zijn paard<strong>en</strong> met<br />
e<strong>en</strong> maagoverlading operatiegevall<strong>en</strong>,<br />
omdat er verderop in de darm<strong>en</strong> iets in de<br />
knoop zit.<br />
Operaties kunn<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> grote kliniek<br />
word<strong>en</strong> uitgevoerd. Soms moet de darm<br />
‘alle<strong>en</strong> maar’ word<strong>en</strong> goed gelegd, soms<br />
moet de inhoud uit de darm word<strong>en</strong><br />
verwijderd. Vaak moet de dier<strong>en</strong>arts ook<br />
e<strong>en</strong> deel van de aangetaste darm verwijder<strong>en</strong>.<br />
Dit soort – kostbare – operaties is<br />
technisch steeds beter uitvoerbaar. Helaas<br />
treedt er na de ingreep nogal e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong><br />
‘paralytische ileus’ op, met alle nare<br />
29 HOEFSLA G nr. 46 2005<br />
VETERINAIR<br />
gevolg<strong>en</strong> van di<strong>en</strong>. De darm<strong>en</strong> gaan dan<br />
stilligg<strong>en</strong> <strong>en</strong> de passage van de inhoud<br />
stopt. Ook loopt de maag vanuit de dunne<br />
darm elke keer vol. Als deze paralytische<br />
ileus snel verdwijnt, zijn er kans<strong>en</strong> dat de<br />
patiënt het redt, maar bij e<strong>en</strong> aantal<br />
paard<strong>en</strong> moet de strijd gestaakt word<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
is in lat<strong>en</strong> slap<strong>en</strong> de <strong>en</strong>ige optie.<br />
E<strong>en</strong> tweede vervel<strong>en</strong>de complicatie is e<strong>en</strong><br />
probleem met de g<strong>en</strong>ezing van de geopereerde<br />
darm. Door littek<strong>en</strong>vorming kan<br />
e<strong>en</strong> vernauwing of e<strong>en</strong> vergroeiing aan de<br />
buikwand optred<strong>en</strong>. In eerste instantie lijkt<br />
de operatie goed geslaagd, maar na e<strong>en</strong><br />
aantal wek<strong>en</strong> krijgt het paard weer buikpijn.<br />
E<strong>en</strong> tweede operatie kan soms het tij<br />
ker<strong>en</strong>, maar bij uitgebreide vergroeiing<strong>en</strong><br />
loopt het vaak alsnog fout af.<br />
Conclusie<br />
<strong>Koliek</strong> komt vaak voor, maar verstandig<br />
voer<strong>en</strong> <strong>en</strong> goed ontworm<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> veel<br />
ell<strong>en</strong>de voorkom<strong>en</strong>. De meeste koliekgevall<strong>en</strong><br />
zijn gelukkig thuis met e<strong>en</strong><br />
injectie <strong>en</strong> soms aanvull<strong>en</strong>de medicijn<strong>en</strong><br />
redelijk goed te behandel<strong>en</strong>. Bij ernstige<br />
koliek met e<strong>en</strong> liggingsverandering van de<br />
darm geeft alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> snelle chirurgische<br />
aanpak kans op g<strong>en</strong>ezing. E<strong>en</strong> goed overleg<br />
over kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> kost<strong>en</strong> met de dier<strong>en</strong>arts<br />
thuis, maar ook met het team op de<br />
verwijskliniek is nodig om tot e<strong>en</strong> juiste<br />
beslissing te kom<strong>en</strong>. <<br />
E<strong>en</strong> zeldzame <strong>oorzaak</strong> van verstoppingskoliek is<br />
e<strong>en</strong> darmste<strong>en</strong>, die de dikke darm afsluit.