Weerspiegel van december 2012 downloaden - Vereniging voor ...

Maandblad voor weergeïnteresseerden
uitgegeven door de Vereniging voor Weerkunde en Klimatologie
weerSPIEGEL
Jaargang 39 Nummer 12 December 2012
ISSN 0167-7160

Eindredactie
Gert en Sonja Voerma
VWK wordt eigentijds gemaakt voor de 21 e eeuw.
Als u dit leest heeft u ongetwijfeld de brief gelezen over de ontwikkelingen binnen de VWK. Naast investeringen in de
regioÕs en Weerspiegel richt het bestuur zich vooral op het digitale verenigingsleven zoals dat te vinden is op de vwksite.
Zoals u heeft kunnen lezen hoopt onze vereniging een zeer interactieve site te kunnen lanceren in januari 2013.
Daarmee wordt de bestaande site nog mooier dan het al was. Belangrijk hierbij is dat u het formulier dat meegestuurd is
met de brief invult en terugstuurt naar de penningmeester ( penningmeester@vwkweb.nl.) Verdere informatie staat
hieronder te lezen.
Succesvolle landelijke bijeenkomst
De vereniging kan terug kijken op een
zeer succesvolle landelijke bijeenkomst.
Met ruim 100 aanwezigen
waren er diverse lezingen die allemaal
zeer gewaardeerd werden. Het
hoogtepunt was wel het optreden van
Jan Buisman. Zijn kennis en energie
zorgden voor een energiestroom onder
de toehoorders in de zaal.
Het bestuur hoopt ook in het jaar 2013
een aantal bijeenkomsten te
organiseren met mogelijk ook
aandacht voor deel 6 van de serie
ÒDuizend jaar weer, wind en water in
VWK is als vereniging geregistreerd bij
de Kamer van Koophandel te Utrecht
onder nummer 40478555.
* Oplage: 470 exemplaren
* Drukker: Wiegers Team
* Lidmaatschap(2012): € 63,50/jaar,
leden tot 18 jaar: € 40,Ñ/jaar.
Digitaal: € 37,50/jaar;
leden tot 18 jaar: € 22,50/jaar.
Buitenland op aanvraag
* Losse nummers € 6,Ñ per stuk,
bij vooruitbetaling te voldoen.
Betalingen via:
ING banknummer 387 85 92 t.n.v.:
Vereniging voor Weerkunde en
Klimatologie
Verspronckweg 119
2023 BD Haarlem
Voor klachten over de ontvangst van
Weerspiegel en het doorgeven van
adreswijzigingen(ook e-mail) kan men
zich wenden tot het secretariaat,
per email: secretaris@vwkweb.nl
Telefoon: 073-5512185
Be‘indiging lidmaatschap moet
uiterlijk 1 maand voor het eind van het
jaar.
IBAN: NL47INGB0003878592
BIC: INGBNL2A
de lage landenÓ, iets om naar uit te
kijken.
Feestdagen
Het bestuur van de Vereniging voor
Weerkunde en Klimatologie wenst
haar leden en alle andere relaties
langs deze weg goede kerstdagen,
en een gezond en een in
weerkundig opzicht boeiend 2013
toe.
Voorts danken wij iedereen, die in
het afgelopen jaar een bijdrage, op
welke manier dan ook, heeft
Eindredactie 1
Gert en Sonja Voerman
Maandoverzicht 2
Bjšrn Kummeling, Ad Vermaas,
Jos Neelen, Adrie Huiskamp
Onweer 14
Hans Nienhuis, Edward Groot,
Sonja Voerman
Van stratosfeer naar
Golfstroom 18
Armand van Wijck en Arjan van
Beelen
Optische verschijnselen 21
Peter-Paul Hattinga Verschure
Buitenland 24
Yorick de Wijs
113 mm regen in Eemshaven 27
Bjorn Kummelin
Maand in beeld 28
Thieu Smeets
Weerspiegel is een blad door en
voor leden. Elk lid kan dus
meewerken aan het blad. Dit kan
door middel van schrijven van
meteorologische of klimatologische
artikelen of door het
meewerken aan een rubriek.
geleverd aan de activiteiten van
onze vereniging.
Tenslotte
Het laatste nummer van 2012 is op
1 december naar de drukker
gegaan.
De sluitingsdatum voor het januari
nummer is donderdag 27 december.
Dan rest ons om te melden dat het
artikel over de winter van 1812 -
1813 eerder is verschenen in het
tijdschrift Meteorologica. Uitgave
van de NVBM.
Natuurvaria 30
Ad Vermaas
Tijdschriftenrubriek 36
JeanÐPaul Korst
Weerhistorie 38
Klaas Ybema
Contributies 2013 42
Ruud Weustink
De winter van 1812-1813 43
Wouter Lablans,
Gerard van de Schrier
Weer laat je niet los! 49
Jan Buisman
Regionieuws 53
Hoofd in de wolken 55
Hans Nienhuis
Weervoorspellingswedstrijd 56
Edith de Jonge
Het is niet toegestaan gegevens,
artikelen of gedeelten daarvan uit
deze uitgave op welke wijze dan
ook openbaar te maken zonder
voorafgaande schriftelijke
toestemming van de
eindredacteur.

Maandoverzicht oktober 2012
VWK-tabel: Jos Neelen; Maandgrafieken: Björn Kummeling; Tekst: Adrie Huiskamp en Ad Vermaas
Oktober 2012 was nat en tamelijk somber, bij een vrijwel normale temperatuur
Twenthe 22,9/19 de , Deelen 22,2/22 ste . Minimum Beek 16,3/19 de , Twenthe -5,6º/28 ste .
Afwisseling genoeg deze maand. Hoewel het gezicht van deze herfstmaand werd bepaald door depressies, waren er ook
twee drogere perioden. Deels verliepen die (vrij) koud, met ook enkele vorstnachten, maar er was ook een periode waarin
het nog even nazomerde. De eerste week van oktober verliep zeer nat. Dit, doordat het polaire front over ons land heen
en weer schoof, terwijl diverse frontale storingen langstrokken. Op de de kwam het daardoor tevens tot een kortdurende
de
storm. Hierna volgden enkele dagen met droog, rustig en ook vrij koel weer, met vooral koude nachten. Vanaf de
de
werd het opnieuw (erg) nat, met andermaal grote neerslaghoeveelheden in de kustgebieden. Op de kwam, door
continentale hogedruk, een langgerekte zuidelijke stroming op gang, waarbij zeer zachte lucht werd aangevoerd. Op de
de ste de
en had een aanzienlijk deel van het land nog een late warme dag, en op enkele stations was ook de of
ste
goed voor een twintiger. In het noordwesten van het land echter bleef, door de nabijheid van het polaire front, de
nazomer beperkt tot dag (
de ) of nog minder dan dat. Doordat het bepalende hogedrukcentrum zich via Scandinavië
verplaatste richting Groenland, draaide de stroming naar noordoost, later noord, waardoor het in de loop van de vierde
week gevoelig kouder werd. Het vierde weekeinde, toen we overgingen naar de wintertijd, verliep licht winters met lichte,
lokaal matige vorst in de nacht en maxima ruim onder 0º. De laatste dagen van de maand verliepen, o.i.v.
oceaandepressies, weer (licht) wisselvallig met rond normale temperaturen. Het gemiddeld weercijfer was met , iets
beneden het gemiddelde.
Temperatuur en synoptisch verloop
Net als bij de eerste herfstmaand,
kwam ook het maandgemiddelde van
de tweede een fractie onder normaal
uit. De gemiddelden varieerden van
, te Twenthe (normaal 0, ) tot
, te Vlissingen ( , ), resp. van
, te Markelo/BT tot , º te
Brielle/VT(VWK). In tabel is te zien
dat ook het gemiddeld maximum en –
minimum dicht bij normaal lagen en
dat er geen opvallende
decadegemiddelden voorkwamen.
Maandverloop
ZW-stroming; op de en de veel regen
Oktober startte in de eerste dagen
met een zuidwestelijke stroming
Figuur . Gemiddelde temperatuur op de
KNMI-stations in oktober 0 .
tussen een sturend laag tussen
IJsland en Noorwegen en hogedruk
ten zuiden en oosten van ons land.
Na de droge laatste septemberdag
Temperatuurgemiddelden oktober
De Bilt landelijk
0 norm. 0 norm.
Tgem. 0, 0, 0, ,0
Tx , , ,0 ,
Tn , , , ,
- 0 0, , , ,
- 0 , 0, , 0,
- 0 , , , ,
Tabel . Thermische gemiddelden van
oktober in De Bilt en landelijk gemiddeld
( hoofdstations KNMI).
Figuur . Dagelijkse minimum-, gemiddelde-
en maximumtemperatuur in De Bilt,
alsook het grasminimum en de normaalwaarde
voor het etmaalgemiddelde.
Van de de de ste
- en vanaf de lagen de
etmaalgemiddelden i.h.a. beneden
de ste
normaal, terwijl het van de -
aanzienlijk te zacht was.
-
0
0
0
- 0
TG TX TN T 0N TG norm
viel op de eerste oktoberdag weer wat
neerslag, maar pas vanaf de middag
en aanvankelijk vooral in het
noordwesten van het land. In het
zuidoosten was de lucht veel droger
en scheen de zon lange tijd. De
zuidwestelijke stroming voerde vrij
zachte lucht aan. In het noordwesten
merkte men dat in de (bewolkte)
nacht (minima - º). In de middag
was het er maar weinig warmer: -
º ( , te Leeuwarden en
Lauwersoog). In het heldere
zuidoosten daarentegen verliep de
nacht fris, ( , º te Ell)
Figuur . Analyse van - 0- 0 , 0 UTC.
De hogedrukzone ten zuiden van ons
land, die ons een zonnige slotdag van
september bezorgde, is in tweeën
gebroken, zodat een front van een IJsland
laag tot ons land kan doordringen. Maar
door golfvorming gaat dat stapvoets. Het
front blijft in de dagperiode tegen/boven
de NW-kust slepen, trekt pas van de ste
op de de over het land, om op de de
overdag boven het zuidoosten te blijven
slepen.

Figuur . Analyse van - 0- 0 , 0 UTC.
Het koufront golft over het zuidoosten van
het land. De trog boven Engeland trekt
noordoostwaarts over de Noordzee en
beroert ons land niet. Een randstoring
west van Ierland trekt snel oostwaarts en
gaat ons op de de veel regen brengen.
terwijl het in de middag - 0º werd.
In de nacht ( / ) viel overal wat
regen; in het zuidoosten stelde het
nog weinig voor. Maar overdag ( )
bleef daar tot in de middag af en toe
wat (mot)regen vallen, terwijl het
elders droog was met af en toe wat
zon. In de middag werd het in het lang
druilerige zuidoosten rond º, elders
- º. Nadat de nacht van de de
bewolkt en vrij zacht was verlopen,
volgde in de nanacht en ochtend
vanuit het noordwesten regen. Het
was de gehele dag regenachtig, vaak
met een buiig karakter. Boven de
noord(west) kust zorgde een trog voor
buiige regen, lokaal met onweer.
Later in de avond en nacht volgde
een volgende golf met veel regen. Na
langdurig regen in het zuiden en
oosten werd het in de middag droog
en volgden vanuit het noordwesten
enkele opklaringen. Maar over het
noorden van het land trokken ook
weer enkele felle buien. Daarachter
klaarde het tijdelijk op, maar in de
nacht en ochtend volgde weer veel
regen, zeker in het noorden van het
land. In een groot deel van het land
was het, in de warme sector, korte tijd
à º geworden, maar in
Figuur . Analyse van - 0- 0 . 0 UTC.
Het golvende polaire front ligt over ons
land en trekt oostnoordoostwaarts. Een
volgende golf ligt in de middag/avond over
het zuiden en oosten van het land.
Figuur . Analyse van - 0- 0 , 0 UTC.
Een front met een serie frontale golven ligt
nog altijd over het zuidoosten van het land
en schuift nu geleidelijk oostwaarts
Duitsland in. Van het westen uit nadert
een vlakke trekrug, maar daarvoor trekt
eerst nog een trog over het noorden van
het land.
het uiterste noorden werd het, net
noord van de storingsroute slechts
º. Bovendien nam de wind in de
ochtend /begin middag aan de kust
toe tot hard of stormachtig. IJmuiden
had korte tijd een storm. In een groot
deel van het land waren er zware
windstoten. Tegen de avond verliet de
regen het zuidoosten van het land,
maar toen was een nieuw
regengebied (volgende frontale golf)
alweer boven Zeeland gearriveerd. In
de nacht en ochtend ( de ) bedekte
een groot regengebied bijna het hele
land; het zuidoosten bleef meest
droog, maar daar ging het in de loop
van de ochtend regenen, toen de
brede frontale zone in zuidoostelijke
richting wegtrok. Op dat moment
begon het in het noordwesten al flink
op te klaren en vandaar uit werd het
vriendelijk weer met een afwisseling
van zon, wolkenvelden en
stapelwolken.
Figuur . Analyse van - 0- 0 , UTC.
Een frontale storing is, verder uitdiepend,
snel van de Engelse oostkust (0 UTC),
via de noordkust van ons land naar de
Duitse Bocht getrokken. Voor en rond de
frontale storing bevindt zich een groot
regengebied. Rond het koufront is het erg
onstuimig. Het koufront/polaire front
stagneert boven het zuidoosten van het
land en trekt van de de op de de weer
wat noordwaarts.
Figuur . Analyse van - 0- 0 , 0 UTC.
De storing die uur eerder nog bij de
Duitse Bocht lag en bij ons onstuimig weer
bracht, ligt al voorbij de Randstaten. Het
golvende polaire front over ons land is
vannacht als warmtefront noordwaarts
getrokken en beweegt nu weer
zuidwaarts. In de loop van de de breidt
het Atlantisch hoog, nu west van de Britse
Eilanden, zich over onze omgeving uit.
Koude nachten met (grond)vorst
In de weekendnacht die volgde
( de / de ) was het landinwaarts in het
(zuid)oostelijk deel helder en bij
weinig wind (rugas over het zuiden
van het land) koelde het in Twenthe af
tot 0, , Deelen kwam tot 0, en Volkel
haalde 0, º. Het noorden was minder
koud door bewolking van een oude
occlusie en daar waren in de nanacht
en ochtend ook enkele lichte buien.
Op zondag de de was er veel zon; in
het noordoosten stond een matige tot
vrij krachtige noordwester bij ca. º
maximaal, in het rustige zuiden werd
het à º. Van de de op de ste
werd het, met de hogedruk boven het
zuiden van het land, opnieuw koud
met als laagste minima: 0, º te
Twenthe en 0, º te Deelen. Meddo/BT
had 0, º. Op veel plaatsen was er
grondvorst. Hierna volgden nog
koude nachten ( - ).
Figuur . Analyse van - 0- 0 , UTC.
Een hogedrukcel boven de Britse
Eilanden trekt oostzuidoostwaarts, via ons
land (nacht de / ste ) naar Centraal-Europa
( ste ). Aan de noordwestflank is de
drukgradiënt nog vrij groot. De occlusie
die nu boven de Oostzee ligt, lag
afgelopen nacht boven de
noord(oost)kust. Het golvende front boven
Frankrijk trekt op de ste langzaam
noordwaarts.

Figuur 0. Analyse van - 0- 0 , 00
UTC. Het hoog dat ons een fraaie zondag
bezorgde ligt al weer boven zuidoost-
Europa. Een occluderend frontaal
systeem is zuid van ons land naar het
oostzuidoostwaarts getrokken. Een
andere occlusie trekt over de
noordoostelijke helft van het land naar
Duitsland. Daarachter gaat de wind uit het
noordwesten waaien, mede door een
naderende nieuwe hogedrukcel.
Na een zonnige start van de ste nam
de (hoge) bewolking van het zuiden
uit toe, en in het uiterste zuiden viel
wat regen. In de avond werd het in
het midden en noorden weer helder
en in een rustige atmosfeer kwamen
Deelen (-0, ) en Twenthe (-0, ) in de
nacht ( de ) tot de eerste oktobervorstdag.
Over het noorden dreven toen
wolkenvelden van een zwakke
occlusie. Ook deze hogedrukcel trok
via de Britse Eilanden en ons land
(later op de 0 de ) naar (zuid)oost-
Europa (
de ). Als gevolg daarvan
was het rustig weer en bleef het tot de
de
op de meeste plaatsen droog.
Alleen het noordoosten had op de de
en vooral 0 de enkele lichte buien o.a.
door een trog aan het begin van de
0 de . Opnieuw waren er koude nachten
met vooral in de heldere, vrijwel
windstille nacht van de
de (rugas
over het noordoosten) landinwaarts
op veel plaatsen vorst aan de grond.
Figuur . Analyse van - 0- 0 , 00
UTC. Een volgende hogedrukcel is de
afgelopen uur over ons land naar
Duitsland getrokken; een rug ligt nog over
het noordoosten van ons land. Het
frontale systeem van een randstoring bij
Ierland trekt langzaam noordoostwaarts.
Daarachter volgt het koufront van het
sturend laag bij IJsland.
Figuur . Analyse van - 0- 0 , 0
UTC. Een laag bij de Engelse oostkust
trekt de Noordzee op. Het frontale
systeem ervan schuift langzaam over ons
land en verlaat in de middag het
noordoosten. Daarachter komen we in
maritiem polaire lucht terecht.
In de hut kwam het net niet tot vorst
(Eelde 0,0; Hoogeveen 0, , De
Kiel/BT 0, º), tegen , º te Vlissingen.
Twenthe had in de ochtend van de
0 de nog wel vorst gehad (-0, ). De
maxima bleven met - º ( de -
de )
dicht bij normaal. Nadat het zuiden op
de 0 de een zonnige dag had, was de
de
op veel plaatsen zonovergoten.
Alleen in het zuidwesten werd het in
de middag bewolkt en later viel er wat
lichte regen. Het markeerde de
omslag naar heel ander weer. In de
de
nacht en ochtend ( ) trok een zone
met regen van zuidwest naar
noordoost over het land.
Opnieuw onbestendig
In de middag was het aanvankelijk
droog, later volgde buiige regen door
het tweede koufront. In de nacht naar
de
de volgden buien (trog) en ook
overdag waren er perioden met buiige
regen. Eerst door een zwakke trog
boven Noord-Holland, geleidelijk van
het zuidwesten uit door een frontaal
systeem van een volgende
Figuur . Analyse van - 0- 0 ,
de
UTC. De storing die op de veel
neerslag bracht ligt al boven Oost-Europa.
Wij hebben nu te maken met een
volgende randstoring die zich ca. uur
geleden heeft gevormd bij Calais en
vervolgens uitdiepend noordnoordoostwaarts
is getrokken. De trog blijft in de
de
nacht en ochtend van de langs de
kust aanwezig.
randstoring en in de avond door een
trog daarachter. Ook nu was er
nauwelijks ruimte voor de zon en met
maxima van 0- º (Lauwersoog
0, ) was het een vrij kille dag. Op de
de
was het laag vrijwel stationair ten
noordnoordwesten van de Wadden en
lag de teruggedraaide occlusie tegen
de noordwestkust. Nadat in de nacht
al veel buiige regen was gevallen in
het zuidwestelijk kustgebied,
concentreerde deze zich in de
dagperiode op het noordwesten van
het land, begeleid door de krachtige
tot lokaal stormachtige westenwind.
Later op de dag werd het in het hele
westen en noorden regenachtig. In
het zuiden en oosten bleef het vrijwel
droog (alleen tegen de avond wat
regen in zuidelijk Limburg) en was de
zon af en toe te zien. Opnieuw bleven
de maxima vrij laag: 0- º, lokaal
nog iets lager: , te Beek, , te
Leeuwarden en , º te
Roodeschool/VT. In de nacht
verplaatste de buiige regen zich
oostwaarts en de occlusie trok in de
ochtend (
de ) naar Duitsland weg.
Daarna was er, rond een zwakke
trekrug, een afwisseling van flink wat
zon, bewolking en enkele lichte buien.
Een doorsnee dag, waarbij de
maxima met ca. º weer dichter bij
normaal lagen. Tegen de avond trok
weer een zone met geclusterde buien
over het noordwesten van het land
noordoostwaarts en verder nam ook
de wind weer toe. Door deze
ontwikkeling bleef er van tijd tot tijd
neerslag vallen, maar wel werden de
hoeveelheden minder groot, terwijl de
temperatuur omhoog ging, via normaal
( en ) naar ruim er boven.
Figuur . Analyse van - 0- 0 ,
UTC. Het laag op de Noordzee trekt
slechts heel langzaam noordnoordoostwaarts.
Een trog ligt over het noorden
en westen van het land, een occlusie ligt
tegen de noordwestkust.
Een frontaal laag bij Bretagne trekt
noordoostwaarts en ligt over uur boven
Duitsland. De frontale neerslag trekt in de
avonduren over nog net over Limburg.

Figuur . Analyse van - 0- 0 ,
UTC. Verschillende fronten trekken
(oost)noordoostwaarts over ons land. Een
occlusie ligt tegen de westkust en zal in
de avond over de noordwesthelft van het
land trekken. Een volgende occlusie, nu
boven de Britse Eilanden, passeert in de
ochtend van de
de . De randstoring op
het midden van de Oceaan diept uit en het
frontale systeem bereikt ons land op de
de .
de
Op de bleef het, na de lichte
regen van de tweede occlusie, nog
geruime tijd bewolkt, later klaarde het
van het westen uit op, maar over het
noordelijk kustgebied trokken nog
enkele buien door een trog die over
de Noordzee oostwaarts trok. In de
de
ochtend van de volgde opnieuw
lichte regen door een warmtefront van
een Brits laag.
Tweedeling noordwest-zuidoost; 0plussers
de
en
de
Op de bewolkte en af en toe
miezerige
de
kwam die verzachting
nog niet erg uit de verf (maxima ca.
º), maar de nacht (af en toe lichte
regen) van de
de
verliep al wel heel
zacht: Twenthe had een minimum van
, º. Overdag (
de
) was er een
duidelijke tweedeling. In het noorden
Figuur . Analyse van - 0- 0 , 0
UTC. Een laag bij Ierland trekt
noordoostwaarts.Het warmtefront
passeert in de ochtend het land, het
koufront ligt later op de dag tegen de
westkust en zal vervolgens dagenlang in
die omgeving blijven golven.
Een hoog boven Rusland breidt zich de
komende dagen westwaarts uit, waardoor
wij in een zuidelijke stroming terechtkomen
waarmee de aanvoer van zachte
lucht op gang komt.
Figuur . Analyse van - 0- 0 ,
UTC. Tussen een opvullend Iers laag en
een westwaarts uitbreidend hoog boven
Oost-Europa staat een laggerekte
zuidelijke stroming. Het golvende polaire
front ligt vrijwel stationair evenwijdig aan
de zuidzuidwestelijke hoogtestroming
(hoogterug Midden-Europa, langgolvige
trog over de Britse Eilanden tot voor de
Portugese kust). Diverse regengebieden
bij het front trekken over het westen en
noorden van het land.
en westen bleef het bewolkt onder
een golvend front en van tijd tot tijd
viel er (buiige) regen. Zacht was het
wel (meest - º). In het
(zuid)oosten was het heel ander weer:
droog, flink wat zon en maxima van
ruim 0º (tot , º te Arcen).
Compleet nazomer dus.
Van de
de op de
de viel in een
groot deel van het land regen van
betekenis. Daarbij bleef het opnieuw
erg zacht. In Beek werd het niet
kouder dan , º. En dat was goed
voor het op één na hoogste KNMIminimum
in de tweede helft van
oktober.
Hoogste minima 16-31 oktober
- 0- , Maastr.-stad*)
- 0- 0 , Beek
- - , Maastr.-stad*)
- 0- 00 , Woensdrecht
*) gemeten op een locatie die niet voldoet
aan de huidige eisen/richtlijnen. Beek
had toen , º als minimum.
Tabel . Hoogste KNMI-minima, landelijk,
in de tweede helft van oktober. Vanaf
0 .
Overdag werd het geleidelijk droog,
klaarde het van het zuid(oosten) uit
op en met zon en niet te veel wind
werd het nazomers warm met op veel
plaatsen maxima van 0- º.
Twenthe kwam het hoogst: , º.
Alleen op de Wadden bleef de
temperatuur sterk achter ( , te
Hoorn/Terschelling). Iets dergekijks
gold voor Laaksum/BT ( , º).
In de loop van de middag trok een
volgend gebied met bewolking en
Figuur . Analyse van - 0- 0 ,
UTC. Het Britse laag is behoorlijk
opgevuld, maar het golvende polaire front
ligt nog altijd dicht bij ons land. Een
volgende golf, nu boven Bretagne trekt in
de avond en nacht over het westen van
het land. Het laag ten zuidoosten van
Groenland diept nog wat uit en trekt
richting Azoren, het continentaal hoog
breidt zich de komende dagen uit richting
Zuid-Scandinavië.
soms wat lichte regen vanuit het
zuidwesten van het land over de
westelijke helft noordwaarts.
De nacht van de 0 ste was bewolkt,
met af en toe wat lichte (mot)regen en
verliep wederom erg zacht ( , te
Groot-Ammers/BT). Overdag was er
veel bewolking en met een naar
zuidwest gedraaide stroming werd het
niet meer zo zacht als op de
de : de
maxima van zaterdag de 0 ste liepen
uiteen - º in het (noord)westen tot
à º in het oosten, waar de zon
nog af en toe doorkwam.
Op zondag de
ste trok het front weer
langzaam westwaarts, in de avond via
het noordwesten van het land de
Figuur . Analyse van 0- 0- 0 ,
UTC. Het laag op de Oceaan, dat om 00
UTC was uitgediept tot hPa is weer
aan het opvullen. Het continentaal hoog
gaat contact maken met een Noord-
Atlantisch hoog dat zich westwaarts via
Groenland uitstrekt tot ver in noordelijk
Canada. Nadat in de nacht een volgende
golftop voor de kust langs
noordoostwaarts is getrokken, is het
polaire front gedeeltelijk over het land
getrokken, om boven het oosten te blijven
slepen. West van het koufront voert een
zuidwestelijke stroming vrij vochtige
maritieme lucht aan. In de nacht van de
ste trekt weer een gebied met flink wat
regen over het westen van het land.

Figuur 0. Analyse van - 0- 0 ,
UTC. Door drukstijgingen boven de
Noordzee en Scandinavië is er een
verbinding met het continentale hoog. Bij
ons is de stroming noordoost geworden
(in het zuidoosten zuidoost). Het
warmtefront trekt heel langzaam
noordwestwaarts en krijgt de volgende
dagen, noord van de Wadden, een oostwest
oriëntatie. In een brede zone rond
het front wordt (erg) vochtige lucht
aangevoerd.
Noordzee op, maar het bleef wel net
noord van de Wadden slepen. In een
groot deel van het land verliep de dag
grijs, met in het westen en noorden
wat motregen. Daar werd het niet
warmer dan - º. En dat, terwijl het
op 000 m hoogte º en op 00 m
maar liefst º! In Limburg klaarde het
in de middag op en in Arcen werd het
nog , º.
ste
: weer volop twintigers
ste
Op de was de nazomer in een
groot deel van het land terug. Na
grootschalige mist aan het begin van
de dag, was er een afwisseling van
zon en middelbare bewolking. Mede
door de zeer warme bovenlucht ( 0º
op 00 m; º op 00 m) werd het
op veel plaatsen tussen en º (De
Bilt ,0, Gilze-Rijen , en Deelen
, º). Voor deze stations waren dit
opmerkelijk hoge temperaturen voor
de laatste decade. Elders waren de
hoogste maxima minder bijzonder.
Hoogste maxima 3 de decade oktober
De Bilt Deelen
- 0- 00 , - 0- ,
- 0- 0 ,0 - 0- 0 ,
- 0- , - 0- 00 ,
- 0- , - 0- 00 ,
Gilze-Rijen
- 0- 00 ,
- 0- 0 ,0
- 0- ,
0- 0- 00 ,
Tabel . Hoogste etmaalmaxima in de
laatste oktoberdecade in De Bilt (vanaf
0 ), Deelen en Gilze-Rijen (beide vanaf
).
De Kooy Leeuwarden Twenthe
Westdorpe Arcen
0
Figuur . Uurwaarden van de
temperatuur op een vijftal KNMI-stations
van
de
-
de
,
oktober 0
de ste
, en
(0- UTC). Op
ste
werd op een
aantal stations de 0º overschreden. De
Kooy deed alleen op de
de
enigszins
mee met de late nazomer.
In de kop van Noord-Holland en op de
Wadden bleef hardnekkige stratus
aanwezig en daar werd het slechts
º (De Kooy , ). In de dagen
hierna werden de temperaturen
iedere dag een paar graden lager. Op
de
ste zaten we weliswaar nog in
dezelfde zeer zachte luchtsoort, maar
nu was de lage bewolking die in de
nacht was binnengedreven, veel
hardnekkiger. Alleen in het zuiden en
oosten was er later zon. Westdorpe
haalde nog , , maar op veel
plaatsen in het noord(oosten) werd de
º niet gehaald. Later trokken enkele
stroken met buiige regen, vrijwel
evenwijdig aan de westnoordwestelijke
hoogtestroming trokken over het
land, in de nacht over het noord-
oosten, overdag (
ste ) vooral over het
westelijk kustgebied, m.n. over een
deel van Zeeland. In het overgrote
deel van het land bleef het opnieuw
grijs bij tot º ( , º te Twenthe),
maar in het uiterste zuidwesten
Figuur . Analyse van - 0- 0 ,
UTC. Achter een warmtefront op de
Noordzee bevinden we ons in een
oostelijke stroming die zeer zachte lucht
aanvoert. Ondertussen stroomt aan de
oostflank van het Scandinavisch hoog
veel koudere lucht naar het zuiden.
Figuur . Analyse van - 0- 0 ,
UTC. De hogedrukblokkade ligt nu tussen
IJsland en Groenland, terwijl een
pooldepressie (niet zichtbaar) z’n invloed
naar Scandinavië uitbreidt. Voor de
Noorse kust komt een langgerekte noordelijke
stroming op gang. Het front dat een
paar dagen noord van de Wadden heeft
gelegen, trekt nu weer zuidwaarts en ligt
over het noorden van het land. Ruim voor
het front uit ligt een zone met buien, die
nu op de Noordzee ligt en tot de Zeeuwse
kust reikt. Boven de noordelijke Noordzee
ligt een volgend koufront, met daarachter
maritieme lucht uit de poolstreken. Dit
ste
front passeert in de loop van de .
en in het zuidoosten kwam later de
zon door en daar haalde Westdorpe
nog , º. Overigens waren de
nachten nog altijd zacht, met in de
bewolkte gebieden minima boven 0º,
bij opklaringen iets daaronder.
Flink kouder; vorstnachten
ste
Op de trokken beide koufronten
over het land zuidwaarts; het tweede
bleef in de avond en nacht slepen
over het zuiden van het land en lag op
ste ste
de boven België. Op de
overheerste de bewolking en soms
viel wat motregen, rond het tweede
koufront waren er lichte buien. Achter
dat tweede front was de lucht droger,
maar ook flink kouder: nadat het
overdag nog - º was geweest,
ste ste
koelde het van de op de , na
alle voorgaande zachte nachten, nu
wel flink af, zeker in het noordoosten
waar het helder was geworden.
Leeuwarden en Eelden noteerden
0, º in de vroege ochtend, Nieuw-
Beerta had 0,0 en Siegerswoude/BT
(-0, º) had de eerste vorstdag van het
seizoen. In het bewolkte zuiden bleef
het nachtelijk minimum ( -0 UTC)
ste
boven º. Overdag ( ) bleef het
zuiden bewolkt met tegen de
Belgische grens af en toe (mot)regen.
Elders een mix van zon en bewolking
en, voor het eerst gevoelig ‘koud’: in
het noorden maximaal slechts een
graad of à In Nieuw-Beerta werd
het overdag niet warmer dan , º ( -
UTC).

Figuur . Analyse van - 0- 0 ,
UTC. Het koufront is sinds de avond van
de
ste
door golfvorming maar weinig
gevorderd, maar begint nu weer
zuidwaarts te trekken. We zijn in veel en
veel koudere lucht terechtgekomen dan
eerder deze week. Op
temperatuur, die op de
00 m is de
ste ste
/ nog
+ º was, gedaald naar een winterse
waarde van - º (een verschil van 0
graden) en op 00 hPa komt de isobaar
van - tegen het noorden van het land te
liggen en op de noordelijke Noordzee was
het zelfs - º.
Aan het begin van de avond kwam
Eelde al tot vorst en in de nacht en
ochtend vroor het landinwaarts op
veel plaatsen, met de laagste minima
in het oosten van het land: tot - ,0º te
Twenthe, - , te Hupsel en - , te
Borculo/ST. In de kuststrook vroor het
niet. Daar was het tevens buiig door
een trog en stond er veel wind.
Sommige buien hadden een winterse
lading.
Op de
ste gingen de kustbuien van
tijd tot tijd door, met daartussen
opklaringen. Landinwaarts was er
slechts lokaal een enkele lichte bui
verder veel zon, bij maxima van ca. º
(laagste waarde , te Beek).
Twenthe - , º op zondag de
Tijdens de weekendnacht van
ste
zaterdag de op zondag de
ste
ste
Figuur . Analyse van - 0- 0 , 0
UTC. Het Noord-Atlantisch hoog ligt wat
zuidelijker en boven Noord-Italië hebben
diverse depressies zich verenigd. In de
afgelopen nacht is, in een noordelijke
stroming, een trog langs de kust
getrokken. Door de ongewone kou op
hoogte gingen sommige buien gepaard
met hagel en/of sneeuw.
werd het, uitgezonderd het noorden
van het land, nog kouder dan de
nacht er voor. Onder een passerende
trekrug vroor het in een groot deel van
het land licht, in het oosten lokaal
matig: Twenthe kwam tot - , º en op
0 cm werd - 0, geregistreerd!
Verder - , te Hupsel en Meddo/BT
en - , te Volkel. Ditmaal de laagste
waarden in het (zuid)oosten, en
minder koud in het noorden, waar af
en toe bewolking en lichte buien
passeerden en waar na passage van
de rugas een zuidwestenwind opstak.
Matige vorst in oktober is niet alledaags,
maar ook niet extreem: in de
afgelopen 0 jaar was het zowel in
(- , te Twenthe op zowel de
ste ste
als ) als in 00 (Twenthe
evenaarde toen met - , º het oktober-
record op de
ste en dagen later
kwam Hattemerbroek/ST tot - , º).
Opmerkelijk was nu wel dat het
dagen voorafgaand aan de kou nog
op uitgebreide schaal ruim 0 graden
werd.
Zondag de
ste was lange tijd een
fraaie dag: opnieuw veel zon (in
Limburg aanvankelijk mist/stratus).
Later werd het van het westen uit
bewolkt en in de avond viel daar wat
motregen. Daarvoor was het in de
middag ca. º geworden, in (zuidelijk)
Limburg lager ( , te Beek) door de
daar nog lang aflandige wind en de
mist/stratus.
Opnieuw veel regen
ste
Op de was het heel ander weer:
regenachtig met vooral aan de westkust
weer grote dagsommen.
Figuur . Analyse van - 0- 0 , 0
UTC. De as van het Atlantisch hoog ligt
nog over het zuidoosten van het land en
trekt verder zuidwaarts. Daarachter wordt
de grondstroming (zuid)westelijk. Een laag
noord van Schotland, uur geleden nog
onbetekenend en bij IJsland, is uitgediept
en het systeem beweegt nu langzaam
naar het zuiden van Scandinavië. Het
frontale systeem zal op de
ste langzaam
over het land trekken en de vroege kou is
dan verleden tijd.
Figuur . Analyse van - 0- 0 ,
UTC. Het warmtefront dat geruime tijd
stationair is geweest boven het
noordwesten van het land, trekt nu
langzaam oostwaarts. Het koufront volgt
in de avond en de back-bent occlusie trekt
in de nacht en ochtend ( 0 ste ) over het
land naar het zuidoosten. Daarachter gaat
een noordwestelijke stroming polaire lucht
aanvoeren.
De maxima liepen sterk uiteen.
Vlieland kwam, in de warme sector tot
, º, terwijl het in het zuiden en
oosten aan de koude kant bleef
omdat de stabiele laag in stand bleef:
, als dagmaximum te Beek ( , van
0- UTC) en , º te Meddo.
Van de
ste op de 0 ste werd het
geleidelijk droger en klaarde het op,
waardoor de temperatuur in het
noordoosten van het land sterk
daalde ( , º te Eelde en 0, º te
Siegerswoude/BT). Wel bleven er in
de kuststrook lichte buien voorkomen,
doordat de bovenlucht weer kouder
werd (- op 00 m). Op de 0 ste
waren er vooral aan de westkust en in
het zuiden van het land nog wel een
aantal buien, terwijl in het
noordoosten de zon flink scheen. Op
de
ste kwam, na een bewolkte start,
de zon er van het zuiden uit overal
goed bij en bij een naar zuid
gedraaide stroming werd het met º
ook weer zachter.
Figuur . Analyse van 0- 0- 0 , 0
UTC. De backbentocclusie ligt boven het
zuidoosten van het land en trekt het land
uit. Daarachter volgt een zwakke trekrug.
Daarna komen we onder invloed van een
volgend laag, dat de komende dagen in
de wateren bij Schotland stationair wordt.
Het frontensysteem bereikt ons land pas
op de ste november.

T (C)
-
-
-
Datum
-
Bovenluchttemperaturen De Bilt
-okt
-okt
-okt
-okt
-okt
-okt
-okt
-okt
-okt
-okt
0 hPa
00 hPa
00 hPa
-okt
-okt
-okt
Figuur . Bovenluchttemperaturen aan
de hand van -uurlijkse
radiosondewaarnemingen in De Bilt.
November verliep als een typische,
weliswaar nogal droge, herfstmaand.
Geheel in lijn met de tweede helft van
de zomer en de eerste
herfstmaanden was het noordwesten
beduidend natter dan het zuidoosten.
De maand begon koel en buiig,
daarna werd het zacht en somber
weer. Rond het midden van de maand
kwamen we onder invloed van
hogedrukgebieden. We waren
inmiddels in het tijdvak van het jaar
aangekomen dat mist en lage
bewolking soms de hele dag blijven
hangen. Zonnige dagen werden
afgewisseld met mistig-grijs weer. Het
werd ook tijdelijk weer wat kouder met
’s nachts plaatselijk lichte vorst. De
mist zorgde ervoor dat het etmaalgemiddelde
aan de lage kant bleef. Lang
duurde het hogedrukintermezzo niet.
Het werd al snel weer zachter en ook
ste
onstuimiger. Op de woei het al
kortdurend flink aan de westkust.
Txhoog , º Twenthe
, Homoet
Txlaag , Beek
, Meddo/BT
Tnhoog , Beek
, Groot-Amm./BT 0 ste
Tnlaag - , Twenthe
- , Meddo/BT ste
Tghoog , Beek
, Meddo/BT
Tglaag 0,
,
Twenthe
Eerbeek/BT
ste
Tabel . Temperatuurextremen. Landelijk
hoogste en laagste waarde van de
etmaalmaxima, -minima en -gemiddelden
van KNMI-stations; etmaal 0- UTC
en van de VWK/VT en –BT-stations (
UTC).
-
de
de
ste
ste
de
ste
de
de
ste
-
0
0
0
- 0
Figuur 0. Extremen en gemiddelden van
Tmax en Tmin op KNMI-stations.
ste
Op de hadden we te maken met
een echte herfststorm aan de kust, al
bleef de schade en overlast beperkt.
Vooral in het zuidoosten werd de
winderige dag voorafgegaan door een
zachte nacht. De maande eindigt met
rustig, weer met geleidelijk dalende
temperaturen, zonder dat het meteen
winters wordt.
Warme dagen; vorstdagen
de
De zachte periode vanaf de leverde
op veel plaatsen nog minstens
één of twee warme dagen op. Dit door
de
de , toen het zuid van de lijn
Alkmaar-Groningen ruim 0º werd
(uitgezonderd een enkel kuststation in
ste
het zuidwesten) en de
(uitgezonderd het noorden en enkele
westelijke kuststations). In het
de
(zuid)oosten was ook de een
warme dag en in het uiterste
ste
zuidwesten gold dat voor de . Per
station kwam het totaal op 0 tot
dagen. Heel normale aantallen, alleen
vielen deze nu wel alle in de tweede
maandhelft.
Door de koude nachten van de de -
de ste
en die van de (avond) tot
ste
kwam Twenthe tot vorstdagen,.
Boven normaal, maar niet bijzonder.
Twee jaar geleden hadden Eelde en
Twenthe er , in 00 kwam Twenthe
tot en in oktober 00 had Eelde er
maar liefst . Veel andere stations in
het binnenland hadden of vorstdagen
(VWK en KNMI), Deelen , tegen
of normaal.
Veel landinwaarts gelegen stations
hadden tot dagen met grondvorst
KNMI, normaal is daar - ), Twenthe
en Heino hadden er , Woensdrecht
0. In 00 had Eerbeek
grondvorstdagen.
Warmtegetal, koudegetal
de
Alleen op de kwamen Beek en
een enkel VWK-station tot een gemid-
delde net boven º. Elders bleef het
warmtegetal op 0 staan. Etmaalgemiddelden
beneden het vriespunt
waren er niet, al scheelde dat op de
ste te Twenthe (0, ) maar weinig.
Neerslag
Na de vrij droge septembermaand
was oktober weer (erg) nat, en opnieuw
lag de nadruk van de nattigheid
op het noordwesten van het land.
Gemiddeld over het land viel er
mm (KNMI, normaal is ), resp. 0
mm (VWK). In de kuststrook viel
veelal 0 tot 0 mm, op een enkel
station nog wat meer. Normaal is daar
0 à 00 mm. Alleen in het
zuidoosten en noordoosten waren er
plaatsen waar de maandsom rond of
maar weinig boven normaal uitkwam.
Bergen en Tuitjenhorn springen er
echt uit met maandsommen ruim
boven 00 mm. In de afgelopen 0
jaar waren er slechts jaren ( ,
en ) met hogere
stationstotalen.
Maandverloop
Figuren en laten zien dat er
geregeld flinke dagsommen vielen,
VWK
Musselkanaal Gr./Sr
Nijbroek Gld./Sr
Fijnaart N.B./SR
Oss N.B./Sr
Overloon N.B./BR
.
.
Sluis Zl./Sr
Nieuwerk, a/d IJs.zuid.H./SR
Brielle zuid.H./VR
Burum Fr./Sr
Workum Fr./SR
Honselersdijk zuid.H./SR
Tuitjenhorn N.H./SR
KNMI-neerslagstations
Deurne N.B.
Venray L.
Oirschot N.B.
Leende N.B.
IJsselsteyn L.
Weert L.
.
.
Kolhorn N.H.
Cadzand Zl.
Delft zuid.H.
Obdam N.H. .
Honselersdijk zuid.H.
Bergen N.H.
Tabel . Droogste en natste stations
oktober 0 . VWK/stations ( / UTC)
en KNMI/neerslagstations (0 /0 UTC).

Figuur 31. Landelijke verdeling maandsom
neerslag oktober 2012.
maar er waren ook twee perioden met
geen of weinig neerslag, de 7 de -11 de
en de 21 ste -28 ste .
Buchten en Echt 51 mm/ochtend 4 de
In de eerste zes dagen van oktober
viel iedere dag neerslag, van de 3 de -
6 de waren de dagsommen groot. Op
de neerslagstations waren er iedere
dag wel ergens dagsommen van
meer dan 20 mm. Van de 3 de op de
4 de was het bijzonder nat in het zuiden
en oosten van het land (zowel Echt
als Buchten 51 mm/ochtend 4 de ,
Montfort/ST 36 mm/avond 4 de ).
Eerder op de 3 de en op de 5 de kreeg
juist het noordwesten van het land het
meest (Wijk aan Zee 27 mm/ochtend
3 de en Wijk aan Zee 28 mm/0-24 UTC
3 de ; De Kooy 27 mm/ochtend 5 de ).
Van de 5 de op de 6 de viel de meeste
neerslag in een brede band rond de
lijn Leiden-Emmen. Heerde had bij de
ochtendaftapping 35 mm in de meter.
In Wapenveld was dat 32 mm.
Figuur 32. Dagsommen neerslag op de 32
automatische KNMI-stations.
30
25
20
15
10
5
0
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
dag 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31
Figuur 33. Frequentieverdeling van de
neerslagsommen op 326 KNMIneerslagstations,
etmaal 08-08 UTC.
>50 mm
30-50 mm
20-30 mm
15-20 mm
10-15 mm
5-10 mm
3-5 mm
1-3 mm
0,3-1 mm

( op het VWK-station) en Drachten)
en dagen later had de Zeeuwse
kust ruim 0 mm. Het toch al zeer
natte Cadzand had zelfs mm. In de
nacht van de
ste had het noordoos-
ten buiige regen, met de grootste hoeveelheden
in het uiterste noordoosten:
tot mm te Nes (Ameland) en
Roodeschool en mm te Roodeschool/VR.
Overdag en in de avond
had een deel van Zeeland langdurig
buiige regen: Kerkwerve mm en
ste
mm te Stavenisse/ochtend . Het
koufront dat op de
ste over het
uiterste zuiden en over België sleepte,
zorgde voor veel neerslag in de
Limburgse heuvels: Valkenburg en
Schaesberg mm/ochtend
ste . Die
ochtend ook 0 mm te Lauwersoog
( -0 UTC), terwijl Hollum een
dagsom van had en De Cocksdorp
ste
mm/ochtend . Dit door buien
ste
langs de noordkust van de op de
ste
. Ook later op de
ste
/nacht
ste
concentreerden de (winterse) buien
zich op de kuststrook: Anjum
mm/
ste
( 0 mm over en ). De
langdurige regen van de
ste was
aan de westkust op een aantal plaatsen
goed voor meer dan 0 mm. Wijk
aan Zee kwam tot mm (0- UTC),
Hoek van Holland had er . Op sommige
neerslagstations viel nog veel
meer, zeker in het Westland.
Honselersdijk tapte in de ochtend van
de 0 ste maar liefst 0 mm af ( over
de
ste ste
en 0 ), in Delft was dat
mm ( ). Verder kon Honselersdijk
/SR mm/
ste noteren en samen
met de 0 ste . Naast deze toppers
kwamen veel andere stations langs
de kust tot een totaal van 0- 0 mm,
tegen minder dan mm op een aantal
plaatsen in het zuidoosten van het
land ( in Deurne). Ook de buien van
de 0 ste overdag betroffen grotendeels
de westkust, maar nu waren de
hoeveelheden niet al te groot (tot
mm te Wijk aan Zee). Op de slotdag
bleef het overal droog.
Dagen met ≥0. ; ≥ .0 en ≥ 0.0mm
Het aantal dagen met tenminste 0,
mm (gemiddeld 0/KNMI en VWK) en
≥ 1,0 mm (15, resp. ) was duidelijk
boven normaal ( en ). Het aantal
dagen met ≥ 10 mm was op veel
plaatsen groter dan de normale à ,
zeker in de natte kustgebieden.
Tuitjenhorn kwam tot van die dagen,
Rotterdam/KNMI had er zelfs ,
evenals het neerslagstation Bergen
(N.H.). Ver boven normaal dus, maar
0
Figuur . Dagelijkse neerslagduur op de
KNMI-stations.
niet extreem. In (extreem nat)
had Hoogeveen/SR er .
Neerslagduur
De landelijk gemiddelde neerslagduur
was met 0 uur ruim boven de normale
0 uur. Net als bij de neerslaghoeveelheid,
hadden de kustgebieden de
grootste afwijking. Daar varieerde de
duur meest tussen 0 en 0 uur;
maximaal 0 uur te Hoek van Holland
en uur te Leeuwarden, tegen
ca. 0 uur op enkele stations in het
(zuid)oosten van het land ( uur te
Arcen en te Ell). De uur van
Leeuwarden betekende daar de
langste duur sinds (toen 0
uur).
Dagen met meer dan 0 uur neerslag
op een KNMI-station waren de de - de ,
de -
de en
ste en
0
ste . De maxi-
male duur was uur te Leeuwarden
ste
/ .
Relatieve luchtvochtigheid
De gemiddelde relatieve luchtvochtigheid
kwam rond normaal uit. Dagen
met een bijzonder etmaalgemiddelde
of een erg lage middagwaarde waren
er niet.
Onweer en mist
De maand telde dagen met onweer
ergens boven het land (normaal is
ook dagen) en, zoals gebruikelijk in
de herfst, was dat vooral aan de kust
het geval (tot te Vlissingen/normaal
en ook te Groot-Ammers en
Sluis). De de was er verspreid over
het land onweer, de de alleen in
Gelderland. Van t/m oktober
onweerde het in het westelijk
kustgebied iedere dag, het meest
e e e e
uitgebreid op de / . De ;
e
en was er nog sporadisch onweer,
vooral aan de kust.
Het aantal dagen met mist liep sterk
uiteen. Weinig mistdagen aan de kust,
veel meer op enkele plaatsen in het
oosten, tot te Twenthe, maar de
puntmetingen op dit station lijken bij
weinig stroming niet representatief
voor de omgeving.
Sneeuw en hagel
Voor het eerst sinds 00 was er
weer eens op meerdere stations
sneeuw in oktober, alleen wel veel
minder imposant dan jaar geleden.
KNMI station Leeuwarden had
sneeuwdagen. Ook meerdere VWKstations
in het noordelijk kustgebied
hadden sneeuwdagen. Elders was
er zeer lokaal sneeuwdag. Het
gemiddelde aantal sneeuwdagen per
station was 0, . Dit jaar ging het
slechts om wat natte klodders in m.n.
het noorden van het land bij de
winterse buien op de
ste /
ste .
Hierbij kwam ook op uitgebreide
schaal hagel voor. Plaatselijk werd
het in het noorden in de ochtend van
de
ste wit door de hagel en sneeuw.
Er was een melding uit Britsum, daar
lag in de ochtend 0, cm. Het KNMIneerslagstation
Akkrum had een
gebroken sneeuwdek van meer dan
cm.
Zon en globale straling
De maandsom zonneschijnduur kwam
in een groot deel van het land
beneden het gemiddelde - 0
uit; alleen in het (zuid)oosten kwam
de duur rond dat gemiddelde uit.
Gemiddeld over de hoofdstations
kwam de duur op 0 uur, tegen
gemiddeld uur over de
vergelijkingsperiode - 0 .
Figuur . Landelijke verdeling
zonneschijnduur oktober 0 .

00%
0%
0%
0%
0%
0%
0%
0%
0%
0%
0%
Figuur . Dagelijks percentage van de
zonneschijnduur. Landelijk gemiddelde
(gele kolom) en spreiding (witte lijntjes) op
KNMI-stations.
Die 0 uur was de laagste waarde
sinds 000 (toen 0 uur).
Landelijk liep de duur uiteen van
uur in De Kooy en in Leeuwarden
en Hoorn/Terschelling tot te Ell
en uur te Eindhoven. Een groot
deel van het verschil tussen
noordwest en zuidoost ontstond
tijdens de (zeer) zachte periode rond
de 0 ste .Van de
de -
ste had Beek
zonuren, tegen slechts te
Hoorn/Terschelling en uur te De
Kooy en Leeuwarden.
Maandverloop
Een echt heel zonnige periode
ontbrak. Alleen van de de de
- was er
de
vrij veel zon. Vanaf de waren er
geregeld sombere dagen, afgewisseld
door dagen die vrij zonnig waren.
Landelijk zonloze dagen waren er
niet.
Zonloze en zeer zonnige dagen
Het aantal sombere dagen (≤20%
zon) kwam rond normaal uit en ook
het aantal zonloze dagen was dicht bij
het gemiddelde. Wat betreft het aantal
zeer zonnige dagen (≥80% zon) was
er een tekort: de maand bracht meest
- van die dagen, tegen à
normaal.
Globale straling
De maandsom globale straling kwam
in het noord(westen) van het land
beneden normaal uit, elders meest
rond normaal. Dagen met een
bijzonder hoge of lage dagsom waren
er niet.
Wind
Het maandgemiddelde van de windsnelheid
was beneden normaal.
W
NW
ZW
0
0
0
N
Z
NO
ZO
Figuur . Windroos op basis van het
VWK-gemiddelde. Oktober 0 .
Landelijk gemiddeld werd , m/s
gemeten tegen , m/s normaal.
Op de de stond er langs een deel van
de noordwestkust de tweede
herfststorm van het seizoen (na die
van september). IJmuiden kwam
tot een uurgemiddelde van m/s,
maar ook deze storm duurde maar
kort. Aan de kust ( m/s te
IJmuiden), maar ook ver landinwaarts
(Hoogeveen m/s) kwamen zware
windstoten voor.
Daarnaast stond er op de de , de
de
–
de
en de
ste
en
ste
langs (een
deel van) de kust enige tijd een harde
of stormachtige wind ( m/s/ Vlieland
/
de
), met op de
de
-
de
en
ste
ook zware windstoten (tot
de
IJmuiden/ ).
m/s te
(Heel) rustige perioden waren de de -
0 de ,
de ste
- 0 en
ste
-
ste
.
De overheersende windrichting was
tussen zuidwest en west. Van de
ste ste
- kwam de wind uit noord tot
oost, daaraan voorafgaand enkele
dagen uit zuid tot zuidoost.
Figuur 0. Afwijking gemiddelde luchtdruk
t.o.v. normaal ( - 0 0). Bij ons
overwegend lagedrukinvloed. Opvallend is
de sterke positieve anomalie bij IJsland en
de lage anomalie bij en ten noordoosten
van de Azoren. (Lage NAO-index.)
O
0 0
0
0 0
0
0 0
00
000
0
-okt
-okt
-okt
-okt
-okt
-okt
-okt
-okt
-okt
-okt
-okt
De Kooy
De Bilt
Eelde
Vlissingen
Beek
-okt
-okt
-okt
-okt
Figuur . Verloop van de luchtdruk op de
KNMI-hoofdstations. Data en rasterlijnen
markeren het begin van het etmaal (0-
UTC).
Luchtdruk
Met een landelijk gemiddelde van
0 0, hPa ( hoofdstations) was de
maandgemiddelde luchtdruk ruim
onder normaal ( 0 , ).
Deze eeuw had alleen 00 een iets
lager gemiddelde. De luchtdruk had
een vrij vlak verloop: echt lage
barometerstanden waren er niet, hoge
nog veel minder. T/m de 0 ste bleef de
luchtdruk tussen en 0 hPa.
Alleen in het noorden kwam de
barometer er even boven en onder:
hoogste waarde 0 ,0 te
Hoorn/Terschelling en Eelde op de
ste en 0 , te Roodeschool. Pas
helemaal aan het einde van de
maand werd de laagste waarde
bereikt: beneden 0 hPa in het
westen en midden van het land en net
daarboven in het oosten. De laagste
landelijke waarde was , hPa te
Vlieland.
Bronnen
. MOW, MONV en andere
daggegevens.
. KNMI-site.
. VWK-site.
. Formulieren VWK-waarnemers.
. Oude jaargangen Weerspiegel.
. Redactioneel klimaatarchief.
. NCEP/NCAR Reanalysis data, via
climexp.knmi.nl.
-okt

MAANDOVERZICHT Oktober 2012 TEMPERATUUR NEERSLAG OVERIGEN
Provincie & gemiddeld max, & datum min, & datum etm, & datum uren min, uren max, gras grasmin warmte mnd grootste uren snw zon gem weerc max,windst,
CC Plaats Cat, max, uur min, hoogste laagste hoogste laagste hoogste laagste vorst < 0 18 20 < 0 & datum getal som dagsom nslg 0,1 1 10 dag hgl onw mist uren bed wc 1 9 m/s datum
Friesland
98 Britsum STR 13,1 10,3 7,7 18,9 19 8,0 27 14,0 20 0,9 27 131,6 14,2 15 22 18 5 2 3 2 1 14,2 16
183 Burum Str 13,4 10,1 7,8 20,0 19 7,2 27 12,8 23 1,1 28 15,4 19 3,3 27 0,0 0 10,0 1 152,3 20,3 4 25 22 4 10,3 5
193 Laaksum BTR 12,9 10,7 8,6 17,1 19 8,1 27 13,2 2 1,1 28 14,1 2 4,0 27 0,0 0,0 0 2 -1,7 28 120,0 17,2 3 23 19 4 1 0 0 2 5,5 18,3 28
190 Leeuwarden-Zuid STR 13,1 10,4 7,8 18,7 19 7,7 27 13,6 20 0,2 28 130,7 17,9 5 25 20 4 2 1 2 1 5,4 17,4 5
219 Opeinde VTR 13,4 10,1 7,6 19,9 19 7,9 27 13,1 20 0,6 11 15,6 19 3,4 27 0,0 0 7,0 0 0,0 130,6 19,1 5 25 19 5 1 1 1 1
10 Schettens VTR 13,3 10,3 8,0 19,2 19 7,8 27 12,6 20 -0,2 28 15,2 19 3,7 27 1,0 1 3,0 0 5 -2,9 28 0,0 128,9 17,5 5 23 18 4 0 2 2 1
15 Siegerswoude BTR 13,5 6,6 20,0 19 7,5 27 12,6 22 -1,7 28 3 1 117,7 17,3 5 23 19 4 0 2 1 2 5,7 5,5 0 1
16 Wolvega Str 13,9 8,2 21,5 19 7,7 27 14,2 20 1,0 27 17,3 19 4,3 27 0 2 3 93,2 17,0 12 26 17 3 1 0 0 2
49 Workum STr 13,3 8,5 18,6 19 7,8 27 12,9 20 1,4 28 0 0 154,6 17,5 29 22 19 6 1 2 3 1 5,6 5,3 0 0
18 Wytgaerd BTR 13,6 7,9 19,5 19 8,1 27 13,6 20 0,2 28 124,6 16,4 5 27 19 4 1 3 2 1 5,8
Flevoland
211 Emmeloord STr 14,3 8,5 21,3 22 8,7 27 13,6 20 1,1 28 17,0 19 5,4 27 0 2 0,0 97,5 16,5 6 20 14 4 0 0 0 1 89,0 15,6 5
Groningen
175 Delfzijl StR 13,0 9,9 7,6 19,3 19 7,3 29 12,8 2 0,6 27 14,4 2 3,6 27 0,0 0 2,0 0 0,0 80,6 12,0 5 65,4 23 17 2 1 2 1 0 73,6 7,9 6,9 0 6 16,1 5
41 Groningen-Beijum StR 12,7 9,8 7,6 18,1 22 6,9 27 12,6 22 0,5 27 14,6 22 3,1 27 0,0 0 0,0 0 0,0 106,9 15,0 5 78,2 25 18 3 1 2 0 1 13,9 5
205 Grootegast Str 7,0 19,9 19 5,7 13,3 20 1,0 28 15,1 19 3,5 27 0,0 0 8,0 0 0,0 19 14 4 7,6 15
93 Musselkanaal Str 13,9 11,0 8,1 22,5 19 14,7 20 -0,9 28 2 26,0 1 0,5 65,7 13,5 5 72,6 18 13 2 7 5,8 0 1 14,3 5
26 Noordbroek STR 13,7 7,3 20,9 19 7,4 29 13,0 20 -0,5 27 16,5 19 3,8 27 2 1 2 -1,8 27 89,9 16,7 5 24 15 3 2 1
206 Roodeschool VTR 12,4 9,7 6,9 19,1 19 6,2 17 12,0 2 0,3 28 15,2 19 4,1 27 0 0 5 -1,2 27 0,0 115,2 13,6 3 27 20 3 2 5 1 1 85,8 5,2 6,6 0 0 16,6 5
25 Ten Post STR 13,3 7,2 20,0 19 7,5 29 12,8 2 0,3 27 1 5 -2,5 27 89,5 13,2 5 24 18 1 5,8 5,6 0 2
24 Wagenborgen Str 13,2 10,3 7,5 19,8 19 7,3 29 12,8 20 -0,1 27 1 0,0 89,1 13,4 5 24 17 2 70,5
22 Winsum VTR 13,0 9,7 6,9 19,5 19 7,3 27 12,6 22 -0,1 27 15,3 19 3,1 26 0,5 1 0,0 0 5 -2,8 11 0,0 128,1 14,9 3 24 21 5 2 2 1 4
Drenthe
28 Assen-N STR 13,8 7,4 20,6 19 7,6 29 13,8 -1,1 27 2 2 2 -1,7 27 89,0 14,5 12 25 15 2 1 0 0 1
31 Beilen Str 14,2 7,3 21,1 19 7,8 29 13,1 20 -0,9 28 2 2 81,5 15,8 6 20 14 3
35 Oosterhesselen STR 14,0 10,0 7,2 21,6 19 6,9 29 13,2 18 -1,6 28 16,5 19 2,2 27 14,0 2 14,0 2 2 -2,2 27 0,0 72,9 19,8 6 58,3 19 10 2 0 0 0 3 5,0 7,0 0 6 17,9 5
Overijssel
2 Almelo Str 14,3 6,8 23,0 19 6,7 29 13,2 18 -3,1 27 2 2 92,2 20,4 6 14 11 5 1 6,7 2
40 Den Ham STR 14,0 9,8 6,4 21,7 19 7,2 27 12,8 19 -2,3 28 16,0 19 1,4 27 2 2 99,2 31,8 6 16 11 2 0 1 0 4 18,3 5
30 IJsselmuiden STR 14,4 10,6 8,0 22,1 19 8,3 29 13,7 20 0,4 28 16,1 19 3,8 27 0,0 0 14,0 2 0,0 91,7 24,1 6 62,9 18 11 3 0 0 0 0 115,7 4,9 13,4 5
48 Markelo BTR 13,8 9,5 6,1 21,8 22 6,9 27 12,8 20 -3,3 28 16,3 19 1,6 27 3 3 90,2 18,8 6 15 12 4 2 5,4 6,7 6 16,1 5
165 Nijverdal-ZW STR 14,1 9,9 6,3 22,4 19 7,7 29 12,6 20 -2,5 28 16,0 19 2,7 27 9,0 2 18,0 2 4 -3,8 28 95,6 20,2 6 64,3 19 11 4 123,7 12,1 5
222 Wilsum STR 14,4 10,7 8,0 21,9 19 8,3 29 14,1 20 0,4 27 16,3 19 4,6 28 0,0 0 25,0 2 0,0 89,8 26,1 6 19 11 3 0 0 0 4 107,0
Noord-Holland
75 Tuitjenhorn STR 14,0 10,8 8,5 19,9 19 8,6 27 13,4 1 1,4 28 14,9 20 4,3 27 0,0 0 3,0 0 0 0,6 28 0,0 225,8 35,6 16 113,2 23 19 8 0 1 3 1 101,0 6,0 4,4 0 0 17,9 5
85 Zaandam STR 14,4 11,1 8,8 20,8 19 9,2 27 14,0 20 1,3 28 16,4 19 5,0 27 0 1 0,0 137,6 20,8 6 21 15 6 0 1 2 1 93,0 5,8 17,4 5
Zuid-Holland
104 Brielle VTR 14,2 11,4 9,2 21,2 22 8,7 27 14,1 23 0,8 28 16,0 23 5,5 28 10,0 3 2 -1,2 27 142,7 16,1 6 102,5 21 19 5 2 1 6,5 5,5 16,5 5
91 Gouderak STR 14,3 10,9 8,4 20,4 19 7,8 27 14,1 20 -0,1 28 15,6 19 4,3 28 0,0 1 9,0 2 0,0 108,8 22,1 6 28 13 5 0 1 0 2 99,1 17,0 5
97 Groot-Ammers BTR 14,1 10,7 7,3 21,0 19 7,9 27 14,9 20 -2,9 28 17,0 19 3,3 28 6,0 2 18,0 2 -4,9 28 21,2 12 20 14 3 4 1 101,8 5,5 5,8 0 1 20,0 5
107 Honselersdijk STR 14,3 11,4 9,2 20,2 22 8,1 27 14,2 23 1,4 28 16,2 19 5,0 27 0,0 0 14,0 2 0 0,2 28 0,0 189,7 38,5 29 22 19 6 1 3 3 1 6,0
92 Hoogvliet STR 14,8 9,0 0 3 103,5 26,5 30 20 16 2 0 0 0 1
17 Hoogvliet-M STR 14,4 8,8 20,6 22 8,6 26 14,0 20 1,2 28 1 0 0,5 28 128,5 21,5 30 86,0 21 16 4 1 1 13,0 5
144 Nieuwerk a/d IJ STR 14,2 11,1 8,6 20,4 19 7,8 27 14,1 20 -0,4 28 15,7 19 4,2 28 2,0 1 12,0 2 1 -1,2 28 0,0 143,0 22,4 6 19 15 6 0 0 0 1
1 Rotterdam Str 14,9 11,0 8,1 22,2 22 9,2 27 13,8 20 -1,8 28 15,7 22 3,6 28 8,0 2 13,0 2 0 0,0 132,3 0 0 1 1 19,8 5
103 Rozenburg STR 14,5 8,9 21,7 22 9,5 27 13,2 20 1,7 28 17,4 22 5,9 27 0 2 0,0 124,9 17,1 6 21 18 3 1 1 3 1 5,8 5,4 0 0
Zeeland
112 Sluis Str 15,0 11,5 8,2 21,5 22 8,8 27 14,2 20 0,0 28 16,0 22 4,8 27 0 2 0 -2,0 28 0,0 142,8 14,7 23 114,0 24 21 6 0 1 4 2 4,7 6,2 0 10 21,0 5
Utrecht
80 Bilthoven-N STR 13,7 7,8 20,3 22 7,5 27 14,3 20 -1,6 28 2 1 101,0 22,2 6 70,4 16 13 4 0 0 1 1 7,1 0 8
146 Woudenberg BTR 14,3 10,4 7,6 21,9 22 8,7 27 14,6 20 -1,8 28 16,2 19 3,2 27 8,0 2 14,0 2 1 -3,0 28 0,0 101,3 18,2 6 81,1 17 14 5 0 1 0 1 109,6 6,1 6,2 1 4 16,5 5
Gelderland
44 Bennekom-Noord STR 14,7 10,1 6,9 23,0 22 8,2 29 14,7 20 -4,0 28 17,0 19 2,1 28 17,0 2 24,0 2 4 -5,4 28 0,0 105,0 15,9 12 20 15 5 1 1 0 2 122,0 5,7 6,2 0 2 16,0 5

17 Hoogvliet-M STR 14,4 8,8 20,6 22 8,6 26 14,0 20 1,2 28 1 0 0,5 28 128,5 21,5 30 86,0 21 16 4 1 1 13,0 5
144 Nieuwerk a/d IJ STR 14,2 11,1 8,6 20,4 19 7,8 27 14,1 20 -0,4 28 15,7 19 4,2 28 2,0 1 12,0 2 1 -1,2 28 0,0 143,0 22,4 6 19 15 6 0 0 0 1
1 Rotterdam Str 14,9 11,0 8,1 22,2 22 9,2 27 13,8 20 -1,8 28 15,7 22 3,6 28 8,0 2 13,0 2 0 0,0 132,3 0 0 1 1 19,8 5
103 Rozenburg STR 14,5 8,9 21,7 22 9,5 27 13,2 20 1,7 28 17,4 22 5,9 27 0 2 0,0 124,9 17,1 6 21 18 3 1 1 3 1 5,8 5,4 0 0
Zeeland
112 Sluis Str 15,0 11,5 8,2 21,5 22 8,8 27 14,2 20 0,0 28 16,0 22 4,8 27 0 2 0 -2,0 28 0,0 142,8 14,7 23 114,0 24 21 6 0 1 4 2 4,7 6,2 0 10 21,0 5
Utrecht
80 Bilthoven-N STR 13,7 7,8 20,3 22 7,5 27 14,3 20 -1,6 28 2 1 101,0 22,2 6 70,4 16 13 4 0 0 1 1 7,1 0 8
146 Woudenberg BTR 14,3 10,4 7,6 21,9 22 8,7 27 14,6 20 -1,8 28 16,2 19 3,2 27 8,0 2 14,0 2 1 -3,0 28 0,0 101,3 18,2 6 81,1 17 14 5 0 1 0 1 109,6 6,1 6,2 1 4 16,5 5
Gelderland
44 Bennekom-Noord STR 14,7 10,1 6,9 23,0 22 8,2 29 14,7 20 -4,0 28 17,0 19 2,1 28 17,0 2 24,0 2 4 -5,4 28 0,0 105,0 15,9 12 20 15 5 1 1 0 2 122,0 5,7 6,2 0 2 16,0 5
174 Borculo STR 14,3 10,5 6,7 22,6 6,9 14,7 -3,3 17,0 2,4 14,0 2 21,0 3 8 -6,0 0,0 84,0 14,8 60,0 15 10 5 0 0 0 5 109,0 5,5 6,6 0 3 16,1
157 Bredevoort STR 14,7 10,7 7,7 23,1 19 7,0 29 14,9 20 -2,3 28 18,1 19 3,0 28 10,0 2 27,0 3 0,1 90,4 23,2 4 60,4 15 12 3 12,5 5
59 Eerbeek BTR 14,6 9,8 5,8 22,0 19 7,7 29 13,7 20 -3,7 28 16,9 19 1,2 27 21,0 3 20,0 3 9 -4,4 27 0,0 87,1 19,8 3 64,0 14 10 4 0 1 1 3 16,1 5
3 Elspeet STr 14,0 7,2 21,8 22 7,4 27 14,7 20 -2,8 28 2 2 2 -3,4 27 91,4 27,9 6 17 11 3 0 0 0 1 6,8 0 2
38 Groesbeek STR 14,4 10,1 6,6 22,2 19 7,5 29 13,3 20 -4,3 28 16,7 19 2,0 28 16,0 2 23,0 3 6 -7,0 28 0,0 85,2 17,8 4 16 10 3 0 0 0 9 118,6 4,9 6,4 1 6 18,9 5
176 Hattemerbroek STR 14,1 10,2 7,2 21,3 22 7,7 27 13,6 19 -2,8 28 16,4 19 2,2 27 15,0 2 18,0 2 0,0 91,3 31,1 6 18 10 2 5,4 6,2 0 2 18,8 5
66 Homoet BTR 14,7 7,0 22,7 19 7,3 27 14,6 20 -3,5 28 2 3 7 -6,0 28 78,9 18,5 4 15 10 2 0 1 0 6 5,4 6,0 0 3
132 Malden STR 14,2 7,1 21,6 19 7,3 27 14,6 20 -4,0 28 2 2 72,6 16,6 4 14 10 1 0 0 0 2 4,9 0 5
216 Meddo BTr 14,1 9,6 6,3 22,6 19 5,9 29 13,8 19 -4,7 28 18,2 19 1,9 28 2 18,0 3 0,2 94,7 18,3 6 64,3 22 12 4 18,3 5
58 Neede STr 15,1 10,3 7,1 23,2 19 5,1 27 14,4 20 -2,4 28 17,2 19 2,5 28 15,0 2 21,0 3 87,7 16,2 4 16 12 5 4 5,7 2 4
218 Nijbroek Str 14,2 10,5 7,4 21,9 22 7,4 27 13,6 20 -2,2 28 16,3 19 2,6 27 2 2 0,0 68,4 25,2 6 14 8 2 0 0 0 2
9 Opheusden Str 14,3 10,6 7,5 20,9 19 7,6 27 14,4 20 -1,1 28 16,8 19 3,2 27 6,0 2 20,0 2 0,0 88,7 17,0 4 15 9 3 1 2 3 3 16,5 5
69 Ruurlo STR 14,4 10,5 7,2 22,6 19 7,7 29 14,9 20 -2,1 28 17,3 19 2,4 27 5,5 2 26,5 2 2 -3,9 28 81,8 16,0 4 67,0 15 12 5 0 0 1 3 115,0 5,1 7,0 0 8 18,0 5
8 Ruurlo (Loo) STR 14,5 10,9 7,3 22,7 19 7,4 29 14,4 18 -2,1 28 17,8 18 3,4 27 10,0 2 20,0 3 2 -4,0 28 0,0 94,7 17,9 4 15 14 5 0 0 0 10 7,3 0 9 9,8 5
5 Ruurlosebroek BTr 13,8 9,6 6,4 21,6 19 6,5 29 12,9 18 -3,8 28 16,4 18 1,7 27 2 3 6 -5,2 28 0,0 92,2 20,0 4 19 11 4 0 1 1 17,4 5
32 't Harde-Z STR 14,6 10,3 7,2 22,9 22 8,1 29 14,0 20 -2,7 27 16,2 19 2,4 27 16,7 2 20,5 2 2 -4,2 28 0,0 106,2 33,2 6 17 11 4 0 0 0 2 5,8 6,1 0 3 18,3 5
57 Warnsveld StR 14,4 9,9 6,8 22,3 19 7,4 29 14,0 20 -2,7 28 16,4 19 2,3 27 2 3 81,2
Noord-Brabant
126 Berkel-Enschot STR 15,0 7,6 22,2 19 8,2 27 14,2 20 -2,2 28 2 2 0,0 76,6 16,2 4 15 10 2 0 0 0 1 128,3
119 Eindhoven-Gr,B BTR 14,9 10,6 7,0 22,6 19 7,7 27 13,5 18 -3,2 28 17,2 19 2,4 27 10,0 23,0 5 -6,8 28 73,8 15,7 3 15 9 3 1 8 123,4 5,1 15,0 5
125 Fijnaart STR 14,9 11,3 8,5 21,8 19 9,1 27 13,8 20 -0,1 28 16,5 19 4,8 27 0,0 1 14,0 2 1 -0,6 28 0,0 69,4 9,6 12 68,1 21 13 0 0 1 1 1 5,3 19,7 5
121 Oss Str 15,5 7,3 21,6 19 7,7 27 14,4 19 -3,0 28 2 3 71,0 14,7 12 15 11 3 3 5,2 6,4
37 Overloon BTR 14,9 10,3 6,6 22,5 19 7,4 29 14,1 18 -3,9 28 17,3 19 1,6 28 17,0 2 34,0 2 6 -5,7 28 0,0 72,3 13,2 4 13 10 3 0 0 0 8 120,8 4,9 6,6 0 8
123 Prinsenbeek Str 13,9 7,0 20,6 19 8,6 29 13,2 19 -2,9 28 0,0 0 8,0 3 110,4 18,0 4 21 16 5 0 0 0 1 6,4 0 10
114 Wouw STR 14,8 7,7 21,4 10 8,1 27 13,6 20 -1,3 28 17,5 19 3,7 27 2 3 2 -2,9 109,0 16,6 12 21 15 4 0 0 1 1 113,8 17,0 5
Limburg
161 Montfort STR 14,9 10,0 6,4 23,2 22 6,1 28 12,3 3 -4,2 28 16,7 19 0,3 28 14,5 2 27,0 3 0,0 73,8 35,6 4 52,0 17 10 1 0 0 0 1
Tot maximum 15,5 11,5 9,2 23,2 9,5 14,9 1,7 18,2 5,9 21,0 3 34,0 3 9 0,6 0,5 225,8 38,5 114,0 28 22 8 2 5 4 10 128,3 7,9 7,3 2 10 21,0
67 gemiddeld 14,1 10,4 7,5 21,1 7,7 13,7 -1,2 16,3 3,3 6,7 1 15,4 2 3 -3,1 0,0 104,4 19,4 73,9 20 14 4 0 1 1 2 106,0 5,5 6,2 0 4 16,1
minimum 12,4 9,5 5,8 17,1 5,1 12,0 -4,7 14,1 0,3 0,0 0 0,0 0 0 -7,0 0,0 65,7 9,6 52,0 13 8 0 0 0 0 0 70,5 4,7 4,4 0 0 7,6

Onweersoverzicht oktober 2012
Hans Nienhuis, Edward Groot, Jaap Wilmer en Sonja Voerman
Oktober 0 was qua onweer een maand die niet opvallend afweek van normaal. Met name aan de kust kwam een
meermaals onweer voor, zoals dat vaker is in de herfst. Maar er was geen sprake van situaties met erg actief onweer, het
actiefste onweer kwam voor in de avond van oktober. In totaal waren er 0 ontladingen. Op één dag kwamen er
maximaal ontladingen voor. Dit was op de eerder genoemde
de
oktober. Deze dag was dus goed voor procent
van de ontladingen in de maand oktober. Er was geen enkele andere dag met meer dan 00 ontladingen.
12 oktober: Langs de
(zuid)westkust ’s avonds wat
onweer
Er trok deze dag een depressiekern
over de Britse Eilanden noordwaarts,
eerst over Engeland en later over
Schotland. ’s Ochtends passeerde
een koufront met opgelijnde buien het
land, waarbij het niet tot onweer
kwam. Later op de dag kwam er
opnieuw wat regen voor. ’s Avonds
naderde er vanuit het zuidwesten een
trog, met dus een koude bovenlucht
(T 00 hPa daalde naar ongeveer -
graden Celsius). De combinatie met
het nog vrij warme zeewater maakte
het een ideaal recept voor nachtelijke
(hagel- en onweers)buien in de
kustgebieden.
Rond half negen ’s avonds lagen
enkele onweersbuien boven Zeeland.
Maar de meeste buien bleven nog
lang boven de Noordzee hangen. Om
: 0 uur lag een aantal actieve
cellen tegen de kust aan tussen
Walcheren en de Maasvlakte. Rond
deze tijd waren ze het actiefst. Vanuit
grote delen van Nederland kon
weerlicht worden waargenomen en
wat later hadden enkele waarnemers
ook onweer. M. van Duyn meldde uit
Katwijk: “Om ongeveer : 0 uur
begon het in het westen te
Figuur 1: Analyse KNMI van oktober
UTC. De trog ligt hier al boven de Noordzee,
Zeeland en het westen van België. In de loop
van de avond trekt het systeem in
noordoostelijke richting verder.
.
weerlichten, waarna van ongeveer
uur tot : uur voortdurend
weerlichtte met af en toe een dof
gerommel. Later leek de bui
overgetrokken, maar er volgden
opnieuw weerlicht en donderslagen,
nu wat harder maar met een lagere
frequentie. Soms zat er wel 0
minuten tussen de verschillende
ontladingen. Echte zware
donderslagen waren er niet bij. Alles
bij elkaar was het wel een langdurig
onweer. De bijbehorende regen viel
mee, ongeveer mm.” En R. van der
Pols berichtte: “Uit het zuidwesten
trok er een onweersstoring langs. Net
na half negen ‘s avonds nam ik de
eerste ontladingen in de richting van
het Haringvliet bij Hellevoetsluis al
waar. Het bleek dat dit kleine celletjes
waren voor het onweersfront uit.
Naarmate de avond vorderde werd
het weerlicht vanuit het ZW steeds
feller. Uiteindelijk werd het een
redelijk actief onweer met enkele
mooie flitsen. Rond :0 uur trok er
een shelfcloud over Rozenburg heen.
Het was heel donker, dus die kon ik
helaas niet op de foto zetten, en het
onweer was rond dat moment net iets
minder actief. Naarmate de cellen
meer het land opkwamen werden ze
Figuur 2: buienradarbeeld : 0 uur (
oktober)
minder van activiteit. (…) Rond
middernacht ontstond er ten westen
van mij weer een flinke onweerscel
die aardige bliksems liet zien.”
Later op de avond ontstonden nog
wat nieuwe buien ten westen van de
Maasvlakte en Goeree-Overflakkee.
Daarover berichtte R. van der Pols:
“Rond middernacht ontstond er ten
westen van mij een aardig actieve
onweerscel die een kleine 0 minuten
een mooie onweersshow gaf met een
groep zichtbare CC- en CGontladingen.
Later in de nacht
ontstonden er nog diverse
onweerscelletjes die lang
doorrommelden. Maar toen was ik in
slaap gevallen.”
Maar even na middernacht
deactiveerden deze ook weer. En
daar bleef het bij qua onweer.
Op oktober kwam ’s avonds nog
tot onweer in Noord-Holland met
wolkbreuken in Bergen (NH) en
omgeving: 0 tot mm in korte tijd.
In het resterende deel van oktober
kwam er niet zo veel onweer meer
voor.
Bronnen:
Onweerwaarnemers VWK, http://www.knmi.nl,
http://www.buienradar.nl, http://www.uwyo.edu
Figuur 3: De buien die tussen half twaalf en
twaalf uur nog onweer opleverden. Het
buienradarbeeld is van : 0 uur ( okt.)

Onweersoverzicht september 2012
Edward Groot, Hans Nienhuis en Sonja Voerman
September 2012
Vorige maand ontbraken we vanwege ruimtegebrek, deels veroorzaakt door ‘Nadine’. Deze bijzondere storing werd door
Adrie Huiskamp (Bijzonder weer) en Yorick de Wijs (Buitenland) uitvoerig besproken.
De onweersrubriek maakte hiervoor pas op de plaats – en ironisch genoeg is dit er een maand later de oorzaak van dat
deze inhaaleditie juist dunner is geworden dan de oorspronkelijke versie. Want ook wij voorzagen in een korte bespreking
van deze storing. Dat zou teveel van het goede zijn, dus die is geschrapt om ruimte te maken voor de andere maand
(oktober) die we in deze rubriek nu te bespreken hebben. Tot zover de organisatorische zaken.
We beginnen met de (aangepaste) septembereditie. Een verrassende maand. Normaal gesproken is september het
toetje van het seizoen, maar dit jaar had het meer weg van een soort luxe dessert met exotische kersen op de taart.
September was rijk aan onweer en de maand bevatte twee situaties die meteorologisch gezien als opmerkelijk of zelfs
bijzonder mogen worden betiteld. Beide situaties strekten zich uit over twee dagen.
18 en 19 september: losse, gure
buien en complex over Meppel
Aan het einde van de tweede decade
van deze maand bevonden we ons in
een (noord)westelijke stroming aan de
bovenzijde van een langzaam
verplaatsend hogedrukgebied dat op
de
e boven Ierland hing. Tegelijk
trok een depressie aan de bovenzijde
langs richting Scandinavië. Het
koufront passeerde ons land al vroeg
op de dag en het deed qua onweer
niet zoveel terzake. Maar na de droge
tong volgde een klassieke situatie met
maritiem-polaire lucht: de hele
Noordzee vol met opencel-convectie
waarin zo nu en dan een trogje
ontstaat zodat er continu gure buien
in kleine of grote clusters het land op
trekken.
Gedurende uur werd er bijna
continu wel ergens onweer waargenomen
in ons land. Meestal bleef
dat beperkt tot een spontane klap en
zoals het hoort bij dit soort situaties in
de herfst was dat het meest het geval
in de buurt van de kust. Verder naar
het binnenland toe zwakken de buien
af. Klaas Ybema in Workum telde vier
afzonderlijke onweersbuien waarbij
elke bui van een handvol donderslagen
vergezeld ging. Zijn waarneming
is tekenend voor de meeste
andere waarnemingen die we binnenkregen.
Vanuit Katwijk was het
volgens M. van Duijn de hele nacht
onweers-achtig met geregeld zicht op
weerlicht. De hele situatie leverde er
mm op.
Toch waren er ook plekken waar het
er harder aan toe ging, zoals in
Figuur 1. De Meppeler Courant kwam op 0
september met deze foto aanzetten. We zien
een wolkenpartij die niet zou misstaan bij een
grote squall-line in juli.
Heerenveen waar Eric de Jong onder
een pittig exemplaar terechtkwam.
We citeren de waarnemer:
“Vanuit het NW zware onweersbui
met uitsluitend regen. Enkele zware
en nabije ontladingen. In totaal zo'n
15 klappen waarna de bui zijn kracht
naar het ZO wegtrekkend verloor.
Indrukwekkend zo vroeg op de
ochtend en sinds tijden de
antennekabels weer eens uit de
diverse apparaten gehaald…”
Inderdaad was er in de ochtend
sprake van een goed georganiseerd
complexje. Ongeveer toen het licht
werd trokken er buien over het
IJsselmeer richting het zuidoosten. De
extra strijklengte over het (warme)
water van het IJsselmeer zorgde er
daar voor dat een aantal buien zich
kon organiseren tot een complex met
zomerse allures. Het gebied tussen
de Mastenbroekpolder, de Noordoostpolder
en Steenwijk in had
daaraan voorafgaand uitzicht op een
shelfcloud waar menig zomerbui een
puntje aan kon zuigen (zie foto
hierboven). De wolk haalde zelfs de
Meppeler Courant; zie figuur
hiernaast. Wakker worden met zo’n
uitzicht is natuurlijk de droom van
iedere onweerfanaat.
24 september: afloper van Nadine
brengt drie aparte onweersituaties
Ondertussen, bij de Azoren…
Tropische storing Nadine heeft een
groot deel van de maand september
de Atlantische weerkaart
gedomineerd. Hoewel het tropische
systeem na een opmerkelijk lang
leven (en bij tijden wilde speculaties
van de modellen) toch in stilte ten
onder ging, ontstond er op de
e in
de directe nabijheid van Nadine een
‘afloper’. In dit geval was dat een
weersysteem dat het midden hield
tussen een normale frontale
depressie en een ex-tropische
depressie. Zo zien we dat de
werkelijkheid nog meer variatie en
middenwegen biedt dan zelfs de
conceptuele modellen anno 0 ons
bieden.
De uitstekende besprekingen van
Adrie Huiskamp en Yorick de Wijs in
de vorige Weerspiegel geven een
gedegen inleiding c.q. case-study van
de verschijnselen die deze afloper in
ons gebied veroorzaakte.
Daarom voorziet de onweersrubriek
niet in nog een derde beschouwing
hierop. We gaan meteen door met
kijken naar de onweersachtige
gevolgen die eruit voortkwamen.

Dat het systeem dankzij de tropische
luchtmassa die hij van Nadine had
‘gestolen’ een atypisch geval zou
worden was vanaf het begin al
duidelijk. Maar dat we niet één, niet
twee, maar zelfs drie stuk voor stuk
opmerkelijke onweersituaties aan het
systeem te danken zouden krijgen
was natuurlijk niet voorzien.
Onweer op het warmtefront
Conform de vermoedens gedroeg de
halfbloed tropische depressie zich
meteen vanaf het begin enigszins
anders dan een normale frontale
depressie. Het systeem trok
uitdiepend in de richting van de Lage
Landen en in de nacht van naar
september maakte het warmtefront bij
ons zijn doortocht vanuit het zuidwesten.
Meteen toonde de meegenomen
partij tropische lucht in het
systeem zijn ware aard.
Het warmtefront was zwaar en het
was voorzien van een stevige
regenval. Nog opvallender was dat er
zo hier en daar ingebedde buien in
zaten waarop zelfs op enige schaal
onweer werd waargenomen.
Onweer op een warmtefront is niet
onmogelijk, maar het is wel betrekkelijk
zeldzaam. Normaal gesproken
wordt de lucht op het opglijdingsvlak
van een warmtefront niet onstabiel.
Waarom het nu wel gebeurde kan
men lezen in het artikel van Adrie in
de vorige Weerspiegel.
De laatste keer dat er in Nederland
fatsoenlijk onweer op een warmtefront
werd waargenomen dateert alweer
van 00 . Het was dus wel het
opmerken waard
Figuur 2. Radarbeeld van september
0 00LT met bliksemmeldingen. We zien het
warmtefront zijn doortocht maken. Op het front
zitten convectieve structuren die aan een
slordig koufront doen denken.
Hoewel dat ‘opmerken waard’ toch
een beetje een understatement is
voor een edelsmid in Groesbeek.
Waarnemer Theo Braam meldde ons
deze nacht een rake inslag bij de net
genoemde edelsmid. De inslag
vernielde daar alle apparatuur.
Ook qua neerslag was het front de
moeite waard. In Enschede nam H.
Rikhof rond half vier ‘ferme donderklappen’
waar. Het had de aard van
hoogteonweer. De neerslagsom van
de volgende avond was mm
waarvan een groot deel uit het
warmtefront afkomstig was. Al met al
een bijzonder onrustige passage.
Koufront en back-bent
’s Ochtends was het warmtefront
gepasseerd waarna we in de warme
sector terechtkwamen. De kern van
de depressie, die inmiddels in
verregaande staat van occluderen
was aangekomen, trok vlak voor onze
kust langs. De koufrontpassage stelde
(misschien tot verbazing van
sommigen) nauwelijks wat voor.
Slechts zeer plaatselijk werd er een
donderklap opgemerkt.
Maar wie dacht dat we er nu vanaf
waren had het mis. De back-bent van
een depressie kan zich soms oprollen
om de kern heen. In andere gevallen
mislukt het oprollen en dan gaat hij
zich gedragen als een trog. Maar dat
zo’n back-bent zich ook enkele
eigenschappen van een convergentielijn
kan aanmeten was niet van
tevoren voorzien. Desondanks zagen
sommige modellen hem gelukkig wel
aankomen, ongeacht zijn moeilijk te
benoemen identiteit.
Figuur 3. Radarbeeld van september
00LT zonder de bliksemmeldingen. De backbent
occlusie van de depressie ligt met een
boog over Nederland en zo her en der zit er
een zware pit op.
Figuur 4. Zicht op een bui van de buienlijn op
september. De buien lieten zich goed in de
kaart kijken en bij bijna elke bui was mooi de
opbouw te herkennen met duidelijke stijg- en
daalgebieden.
De buien die erop zaten waren fors.
Zwaarder dan die op het koufront.
Ook waren ze voorzien van enige
mesodynamiek, slagregens, flinke
windstoten en her en der onweer. Een
behoorlijk zomers karakter dus. Voor
een radarbeeld met meer detail (en
windplotjes!) verwijzen we opnieuw
naar het artikel van Adrie in de vorige
Weerspiegel.
De buien waren een fraai gezicht met
goed ontwikkelde structuren en (fijn
voor de waarnemers) niet verscholen
achter allerlei laaghangend spul dat
het zicht op het buienlichaam bederft.
Het onweer op deze buien bleef
relatief beperkt. Te Holsloot
passeerde een bui met een
opvallende grootschalige winddraaiing
(typisch mesodynamiek), maar
anderzijds slechts één ontlading per
minuut als maximale intensiteit. In
Zutphen tekende F. Christiaans aan
het einde van de dag 0, mm op.
De windstoten op de buien hielden
vooral huis in het binnenland. Omdat
deze streken verder bij de kern
vandaan lagen was er minder wind
geweest. Hier waren de buien de
eerste brengers van harde wind en
omdat de bomen nog goed in het blad
zaten ging er hier en daar wel een
grote tak of een hele boom neer.
25 september: tropische trap na in
Gelderland en Friesland
Op september was de lucht nog
niet geklaard. De ochtend zag er best
aardig uit met slechts hier en daar
een klein, los buitje, maar de
depressie zelf was nog in de buurt.
Toen het tegen een uur of twee liep
werd duidelijk dat de atmosfeer ook
vandaag een dusdanige opbouw had
verkregen dat er op sommige plekken
opnieuw buien verschenen.

In tegenstelling tot gisteren was er nu
geen sprake van oplijning.
In de middag verschenen er verspreid
over het land een aantal grote
opbollende koppen die qua aanblik
even deden denken aan gure buien
uit het noordwesten. Maar wie de
sondering van UTC van De Bilt had
bekeken kon zien dat er meer aan de
hand was. In de onderste twee, drie
kilometer was het niet uitzonderlijk
warm (aan de grond een graad of
zestien), maar wel was er sprake van
een aardige richtings- en snelheidsschering
in de wind. Mede hierdoor
zouden de buien voorzien zijn van
een vrij dynamisch karakter.
Om een uur of vijf was in hoofdzaak
sprake van twee serieuze buien in
Nederland. De eerste van de twee
hing in Friesland. Waarnemer Jelle de
Vries had er goed zicht op.
‘In de namiddag een onweersbui. Een
tweede bui veroorzaakt geen onweer
maar produceert wel een mooie
wallcloud.’
Navraag bij de waarnemer leert ons
dat hier geen verwarring is met een
shelfcloud, maar dat er werkelijk een
wallcloud is waargenomen. Foto’s op
Weerwoord (andere fotograaf in
hetzelfde gebied) bevestigen dit.
Deze andere bui hield op datzelfde
moment huis in de omgeving van
Renkum. Jean Paul Korst in Berkel
Enschot mocht eerder al onweer
waarnemen op deze bui en eenmaal
in het rivierengebied maakte de bui
een bedrieglijk onopvallende maar
densondanks snelle groei door.
Redacteur dezes was op dat moment
in Wageningen en in de gelukkige
positie toevallig in de auto te zitten,
zodat de snel groeiende bui mooi
even bejaagd kon worden. De bui
kwam heel tam op gang en bevatte
eerst kleine hagelsteentjes en ook
een aantal inslagen.
Maar al gauw kwam de ware aard
boven. In een mum van tijd trok de
neerslagintensiteit aan tot een sterkte
die je anders alleen bij zware
zomerse wolkbreuken tegenkomt. De
ruitenwissers begonnen er niks tegen
en na steeds meer aquaplaning en
remproblemen ging de handdoek in
de ring. Het zicht was slechts 0
meter en het voertuig was nauwelijks
nog zinvol te besturen.
Figuur 5. Sondering van september UTC in De Bilt. Let op de zogeheten lowlevelwindshear
(0- km) en de krachtige wind tussen en 0 kilometer hoogte. Hoewel de lucht op
kilometer redelijk droog oogt, bleek dit geen belemmering voor twee buien te zijn die een
tophoogte van , kilometer bereikten en die waarschijnlijk geclassificeerd kunnen worden
als laaggetopte supercellen met daarnaast enig vreemd bloed in hun binnenste.
Dat een wolkbreuk in een dergeljk
heuvelachtig gebied niet zonder
gevolgen kan blijven was even later
goed te zien in Wageningen-Hoog. De
riolen konden het daar niet aan en
diverse putdeksels waren losgekomen
of ze lekten (zie foto’s). Enkele wegen
en fietspaden waren ondergelopen of
volgestroomd met modder.
Achteraf zat ondergetekende in
Renkum weer eens te dicht bij het
vuur. Vanuit Arnhem werd net als in
Friesland een wallcloud waargenomen
bij de bui. En later nam
F. Christiaans in Zutphen er zelfs een
beginnende windhoos bij waar. De bui
loste pas boven Salland op.
Figuur 6. Losgekomen putdeksels in
Wageningen-Hoog na de wolkbreuk. Er viel
meer dan 0 mm in een kwartier tijd.
De windschering, opbouw, trekrichting
(rightmovers), mate van organisatie
en de ongewoon hoge neerslagintensiteit
doen de redactie vermoeden
dat er waarschijnlijk sprake was
van twee laaggetopte supercellen.
Een laaggetopte supercel wordt lang
niet zo hoog, groot en woest als zijn
‘classic’ evenbeelden, maar ze komen
wel vaker voor en men moet ze toch
ook niet te snel onderschatten. Het
buientype laat zich nog het beste
vergelijken met een Jack Russelhondje:
vrijwel nooit levensgevaarlijk,
maar toch feller dan je denkt.
Wegens ruimte gebrek komen de
tabellen in het januari nummer
Bronnen:
Waarnemingsformulieren van het
VWK-netwerk (op papier en digitaal)
http://forum.vwkweb.nl
www.weerwoord.be
Meppeler Courant van 0 september
Artikel A HK in de vorige Weerspiegel
Figuur 1: Meppeler Courant, via
OnweerOnline.
Figuur 2,3: archief van buienradar.nl
Figuur 4: onweerredactie
Figuur 5: onweerredactie (RAOB)
Figuur 6: onweerredactie
onweer@vwkweb.nl

Van stratosfeer naar Golfstroom
Snelle verstoringen leiden tot langdurige klimaatveranderingen
Armand van Wijck & Arjan van Beelen, met dank aan Yvonne Hinssen en Aarnout van Delden
Verstoringen in de stratosfeer dringen tot wel 15km lager door in de diepe oceaan. Met deze – deels op meetdata gefundeerde
– bewering haalden onderzoekers van de Universiteit van Utah en het Duitse Max Planck Instituut voor Meteorologie
het septembernummer van het vakblad Nature Geoscience [1]. Bijzonder, want het onderzoek laat zien dat kortetermijnveranderingen
hoog in de atmosfeer, op lange termijn van invloed kunnen zijn op onder andere de Golfstroom en dus
het weer en klimaat boven West-Europa.
De onderzoekers wekken met hun
publicatie ook de aandacht omdat ze
buiten de bekende paden kijken. Er zijn
onderzoeken die de koppeling tussen
stratosfeer en troposfeer bestuderen.
En de interactie tussen de troposfeer,
de grenslaag en het oceaanoppervlak
is inmiddels al vrij inzichtelijk. Maar de
koppeling tussen stratosfeer, troposfeer
én oceaan? Zelden wordt alles van top
tot teen meegenomen in een analyse,
want dit vraagt kennis van drie complexe
deelsystemen en hun interactie
met elkaar. Iets wat we in deze editie
van De Weerspiegel willen toelichten
aan de hand van dit artikel.
Brewer-Dobson
Belangrijk in verband met het onderzoek
dat we hier bespreken, zijn de luchtstromingen
die door de stratosfeer lopen.
We willen daarom eerst deze stromin-
Figuur 1
De onderzoekers vinden in hun data een verband tussen het optreden
of wegblijven van SSW’s en de sterkte van de AMOC in Sievert (Sv). In
eveneens het jaartal te zien op de horizontale as en op de verticale as de
AMOC in Sievert.
gen uiteenzetten, voordat we verder op
het onderzoek ingaan.
Onderin de stratosfeer bevindt zich
de polaire straalstroom, een band met
hoge windsnelheden rond de polen op
ongeveer 10km boven zeeniveau, die
indirect is gedreven door het temperatuurverschil
tussen de evenaar en de
polen. Deze stroming meandert door
de invloed van bergen en land-zeecontrasten.
De golven die hierdoor ontstaan
– Rossby golven genoemd – bewegen
zich omhoog en een gedeelte wordt
afgebogen richting de evenaar. Op
een bepaalde hoogte in de stratosfeer
breken deze golven, omdat de golven
een steeds hogere amplitude krijgen (de
golven worden steeds steiler) vanwege
het afnemen van de luchtdichtheid.
Boven de evenaar drijft de golfenergie
van de brekende golven (naast Rossbyook
Kelvingolven) een
opwaartse stroming
aan die afbuigt richting
de polen. Hier koelt de
lucht af door gebrek
aan zonnestraling en
daalt het terug naar de
troposfeer (subsidentie).
Deze grootschalige
Brewer-Dobson
circulatie is vernoemd
naar haar ontdekkers.
Polaire Vortex
Hoog in de troposfeer
en in de stratosfeer
ontstaat boven de
polen in de winter,
wanneer de lucht sterk
afkoelt door gebrek
aan zonlicht, een zeer
groot lagedrukgebied
gevuld met koude
lucht. Dit lagedrukgebied,
die omringd
wordt door de polaire
straalstroom, heet de
polaire vortex.
De stratosfeer
Bij de evenaar begint de stratosfeer op
ongeveer 17km boven zeeniveau en bij de
polen op ongeveer 10km. Op een hoogte
van 50km gaat de stratosfeer over in
de mesosfeer. In de stratosfeer stijgt de
temperatuur met toenemende hoogte, in tegenstelling
tot de onderliggende troposfeer.
Dat komt omdat het zonlicht absorberende
gas ozon in de stratosfeer zit.
Als in het voorjaar de zon de pool weer
bereikt, warmt deze weer op. Het grote
temperatuurcontrast tussen de polaire
en (sub)tropische stratosfeer verdwijnt
dan. De polaire vortex valt hierdoor
weer uit elkaar. Maar ook tijdens de
winter kunnen er fenomenen optreden
die leiden tot het uiteenvallen van de
polaire vortex: de zogenaamde ‘sudden
stratospheric warmings’ (SSW’s). Sterke
blokkades in de straalstroom kunnen
leiden tot lange Rossby golven met
een zeer grote amplitude. De golfenergie
van deze lange Rossbygolven kan
in speciale gevallen ook afgebogen
worden richting de polen. Wanneer deze
Rossby golven breken, verzwakken ze
de westenwinden in de polaire straalstroom
zo sterk, dat deze zelfs kunnen
omkeren en leiden tot een enorme temperatuurverhoging
van enkele tientallen
graden in de stratosfeer [2].
De oorsprong van sudden stratospheric
warmings (SSW’s) wordt nog niet goed
begrepen, maar wel waargenomen in
observaties en modelstudies. Gemiddeld
komt een sudden stratospheric
warming eens in de twee jaar voor,
maar dit is niet echt een vuistregel. Er
zijn ook winters waarin er twee SSW’s
voorkomen en in de jaren negentig
waren er vele jaren met helemaal geen
SSW’s.
West-Europese winters
Het opwarmen en afzwakken van de

Figuur 2
gekleurde
gebieden. Hier vindt daardoor nog meer diepwaterformatie plaats. In de roodgekleurde gebieden leidt de polaire vortex tot opwarming van het zeewater.
Ook is hieruit op te maken dat het model een vrij grove interpretatie heeft van de werkelijkheid en dus een minder sterk verband laat zien dan de waarnemingen.
polaire vortex door een SSW is van
invloed op de circulatie in de troposfeer.
Het leidt onder andere tot een
verzwakking van de westcirculatie (via
de thermische windbalans). De onderzoekers
zien deze feedback terug in
hun data, waarvoor ze onder andere
de zogenaamde NAO-index als indicator
gebruiken. NAO staat voor North
Atlantic Oscillation en is gebaseerd op
het drukverschil tussen IJsland en de
Azoren. Het is een maat voor de sterkte
van de westcirculatie: de straalstroom in
de troposfeer rond deze breedtegraad.
Verschillende studies hebben een
relatie gevonden tussen de NAO-index
en de sterkte van de polaire vortex [3].
Een positieve index betekent een sterkere
westcirculatie, die gepaard gaat
met een sterkere polaire vortex en de
afwezigheid van SSW’s. En omgekeerd:
een negatieve index geeft een zwakkere
westcirculatie, komt overeen met een
zwakkere polaire vortex en de aanwezigheid
van SSW’s.
Waarom is dit belangrijk? De wintertemperatuur
in West-Europa is sterk afhan-
De Golfstroom
De Golfstroom is een windgedreven oppervlaktestroming
die begint in de Golf van
Mexico en warm water naar het noordelijk
deel van de Atlantische Oceaan brengt.
Door verdamping en het vormen van poolijs
neemt het zoutgehalte van het water toe
en zakt het naar beneden, waarna het in
zuidelijke richting terugstroomt.
kelijk van de westcirculatie. De laatste
paar jaren zijn er regelmatig SSW’s
geweest, was de NAO-index negatief
en leidde de zwakkere westcirculatie
mogelijk tot koudere winters.
Thermohaliene circulatie
Naast de invloed op de troposfeer en
dus onze winters, gaan verstoringen in
de stratosfeer nog een stap verder. Ze
zijn volgens de onderzoekers namelijk
ook van invloed op de grootschalige
stroming van de oceaan: een verandering
in de westcirculatie betekent een
langdurige verandering in oceaanstromingen
zoals de Golfstroom.
De onderzoekers presenteren in hun
publicatie een verband dat ze hebben
gevonden tussen het optreden van
SSW’s en de sterkte van de Atlantic meridional
overturning circulation (AMOC),
ook wel de Atlantische tak van de thermohaliene
circulatie genoemd. Thermo
staat vanzelfsprekend voor temperatuur
en haliene slaat op het zoutgehalte. Zowel
temperatuur als het zoutgehalte zijn
van invloed op de dichtheid van zeewater.
Hoe zouter en hoe kouder het water,
des te zwaarder het water is en hoe
meer het de neiging heeft om te zinken.
Dit proces heet diepwaterformatie en
treedt op grote schaal op ten zuiden van
Groenland. De diepwaterformatie is de
motor van de thermohaliene circulatie,
waar ook de Golfstroom onderdeel van
is.
Door veranderingen in de westcirculatie
– vanwege veranderingen in de
polaire vortex – ontstaan er volgens de
onderzoekers afwijkingen in de aanvoer
van warme lucht, winden en afwijkende
neerslagpatronen (zoetwater) aan het
zeeoppervlak. Dit leidt tot veranderingen
in de oceaanstromingen zoals de AMOC
(en de North Atlantic Gyre) en uiteindelijk
tot regionale klimaatverandering in
de orde van tientallen jaren.
Simulatie van vierduizend jaar
Voor hun onderzoek hebben de wetenschappers
gebruik gemaakt van
dertig jaar aan meetgegevens. In deze
meetgegevens vonden zij een relatie
tussen SSW’s en de sterkte van de
een te kort tijdsbestek om uitspraken
te kunnen doen over dit verband en de
mogelijke gevolgen voor het klimaat. De
onderzoekers hebben het proces daarom
gesimuleerd met een klimaatmodel
(GFDL-CM2.1) over een periode van
vierduizend jaar.
In plaats van de NAO-index keken de
onderzoekers met de simulatie naar het
‘grote broertje’ van de NAO, de Northern
Annular Mode (NAM, het verschil in
zonaal gemiddelde luchtdruk tussen
bijvoorbeeld 35°N en 60°N). Door in
ve
en negatieve NAM-gebeurtenissen
te combineren en te vergelijken met de
anomalie (de afwijking ten opzichte van
de basisstaat van de atmosfeer en oceaan
gedurende deze periode) vonden zij
verbanden en patronen die sterk overeen
kwamen met die in de observaties
Met hun simulatie keken de onderzoekers
naar bijvoorbeeld de sterkte van de
polaire vortex op 10hPa. Daarnaast bestudeerden
ze de drukpatronen, wind-

wrijving, zeewateroppervlaktetemperatuur
en het verband tussen windwrijving
en zeewateroppervlaktetemperatuur.
Ze tonen aan dat meer windwrijving –
optredend tijdens een sterkere polaire
vortex en positieve NAO-index – leidt tot
afkoeling van het zeewater en dus meer
diepwaterformatie (het zinken van het
zwaardere water). Dat komt omdat de
wind – afkomstig vanaf noord Canada
en de Groenlandse ijskap – koeler is
dan de warme Golfstroom. Er is dan dus
meer warmtetransport vanuit de oceaan
naar de atmosfeer toe, waardoor de
oceaan sterker afkoelt.
Net zo kunnen langdurige veranderingen
in neerslagpatronen en warmtetransport
in de atmosfeer leiden tot
veranderingen in diepwaterformatie in
de Noord-Atlantische Oceaan. De verandering
in diepwaterformatie leidt weer
in de sterkte van de oceaanstromingen
zoals de AMOC en vervolgens op het
(regionale) klimaat.
Oceaan integreert
We moeten wel voorzichtig zijn met het
interpreteren van dit onderzoek. Het
toont relaties (correlaties) aan tussen
waarnemingen en klimaatmodellen,
maar vertelt weinig over de –nog altijd
slecht begrepen - achterliggende
processen. Snelle veranderingen in de
stratosfeer, zoals individuele SSW’s,
hebben niet altijd direct effect op het
klimaat. Alles hangt samen met een
bijzondere eigenschap van de oceaan:
zijn enorme warmtecapaciteit. Het duurt
erg lang om zo’n enorme watermassa
Stratosfeer in klimaatmodellen
De onderzoekers voerden hun simulaties
ook uit met klimaatmodellen die de
stratosfeer nauwkeuriger beschreven. Deze
simulaties toonden een betere overeenkomst
tussen de gemodelleerde patronen
gedurende positieve en negatieve NAM en
de observaties. Dit is ook weer een aanwijzing
voor een relatie tussen de stratosfeer
en langdurige, regionale klimaatverandering
in het Noord-Atlantisch gebied.
enigszins af te koelen
of op te warmen.
Kortetermijnveranderingen
zoals
SSW’s hebben in
de regel dus weinig
of geen invloed op
de oceaan. Maar
zoals we al zagen in
ze de neiging om te
groeperen: gedurende
lange periodes
komen SSW’s vaker
of minder vaak voor.
Dat betekent ook
dat de polaire vortex
gedurende langere
periodes sterker
of zwakker is, en
daardoor dus ook de
westcirculatie (die
op korte termijn juist
sterk variabel en vrij
onvoorspelbaar is).
De oceaan ‘integreert’
als het ware
al deze signalen – in
dit geval veranderingen
in de weerpatronen
door SSW’s
– zodat alleen
het lange termijn
signaal (met een
voorkeur voor de
eigenfrequentie van
het systeem) blijft
bestaan. Dit signaal
kan vervolgens lei-
veranderingen.
Dit gedrag bleek ook
uit de simulaties met het klimaatmodel
die de onderzoekers uitvoerden. Al met
al laat het onderzoek ons zien dat een
verstoring in de stratosfeer en dus de
complexe koppeling tussen stratosfeer
en oceaan, van groot belang is voor
klimaat- en weersverwachtingen.
Het onderzoek vinden we direct terug
in de actualiteit. Zo bericht Meteoconsult
op 22 november (nog voor het te
perse gaan van deze Weerspiegel), dat
zij verwachten dat op 2 december de
Referenties
0
Figuur 3
Annular Mode (NAM) gebeurtenissen uit het klimaatmodel. De patronen die
bij een negatieve NAM horen, zijn omgekeerd geprojecteerd op die van de
variaties in het weer eruit, zodat alleen het onderliggende signaal zichtbaar
en
in de sterkte van de AMOC. Duidelijk te zien is een verband tussen de
aanwezigheid van de polaire vortex, de afwijking in oceaantemperatuur en
de afwijking in de sterkte van de AMOC.
polaire vortex volledig opgesplitst zal
zijn. Langetermijnverwachtingen van het
ECMWF-weermodel laten zien dat de
NAO-index tegelijkertijd weer negatief
wordt. Op basis hiervan verwachten
de meteorologen “een relatief grote
kans op het, in ons deel van Europa,
optreden van koude luchtstromingen
uit richtingen tussen noord en oost, met
daarbij ook het regelmatig optreden van
sneeuwval.”

Optische verschijnselen in oktober 2012
Peter Paul Hattinga Verschure
In oktober zijn vrij veelvuldig optische verschijnselen gemeld in de eerste helft van de maand. De tweede helft van oktober
was beduidend minder bedeeld.
Oktober 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
HALONET zm zm zm zm .m z. z. z. z. z. z. z. .. z. z. z. z. .. z. z. .. .. z. .. .. zm zm .. z. z. zm
Nederland i. i. .r ir i. .. .r ..w .r ir .. .r .. ir ir ir .r .. .. .. .. .. .. .. .. i. .. .. .. .r i.
Zaandam .. z. .. .. .. .. z. .. .. .. z. z. .. .. .. z. z. .. .. .. .. .. .. .. .. z. .. .. .. z. z.
F. Roovers .. .. .. .. .. .. .. .. .. i. .. .r .. .r .. i. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .r ..
Delft .. z. .. .. .. z. .. z. .. .. z. .. .. .. .. z. .. .. .. .. .. .. .. .. .. z. .. .. z. .. z.
F. Nieuwenhuys .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
Groot-Ammers .. .. .. z. .. z. .. z. z. .. z. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. z. .. .. .. .. .. .. .. z.
G. Lock-Baardman .. .. .. .r .. .. .. ..w .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
Wouw z. z. .. .. .. z. z. z. z. .. z. z. .. z. .. z. z. .. .. .. .. .. z. .. .. .m zm .. .. .. z.
H. Simons .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
Appingedam .. .. .. .. .. .. .. z. .. .. .. .. .. .. z. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. zm .. .. .. z. .m
T. Evenhuis .. i. .. .. .. .. .r .. .r .r .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .r ..
Wagenborgen .. .. .. .. .. .. .. z. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . z. .. .. .. .. .. .. .. .. .. z. ..
H. Bouman .. .. .. .. .. .. .. .. .. .r .. .. .. .. .r .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
Deventer zm zm zm .m .m z. z. z. z. z. z. z. .. z. z. z. z. .. z. z. .. .. .. .. .. zm .m .. .. z. zm
P.P. Hattinga Verschure i. .. .. i. i. .. .. .. .. .. .. .. .. i. i. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. i. .. .. .. .. i.
Utrecht( ) .. .. z. z. .. .. .. z. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .m .. .. .. .. z.
W. Wiersema .. .. .r .r .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
Mook( ) .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .m .. .. .. .. ..
J. Wildeboer .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
z = halo bij de zon solar halo m = halo bij de maan lunar halo i = irisatie op 15° van de zon cloud iridescence r = regenboog rainbow w = mistboog fogbow
(1) tot en met 12 oktober waarnemingen te Oosterend, Terschelling (2) op 26 oktober waarneming te Tiel
De regenboog is in oktober op
dagen in ons land gezien. Op oktober
zag S. Jak vanaf het NS-station
Ede-Wageningen een fraaie regenboog
in het westen (afbeelding ).
Waarnemer G. Lock-Baardman zag te
Groot-Ammers in de ochtend van
oktober delen van de mistboog, in de
vorm van 'korte "poten" in een dunne
laag landmist'.
Van J. Wiersema te Roodeschool
ontving de redactie een opname van
de dauwboog, genomen in de ochtend
van oktober (afbeelding ).
Te zien is een plaatselijk helder deel
Afbeelding 1 Regenboog op 16 oktober 2012, even na
08 uur, te Ede (opname S. Jak)
Tabel 1 Uitgebreidste irisaties in oktober 2012
______________________________________________
tot:
1 Deventer 08.25 25° in Ac-bandjes
2 Appingedam 12.15 25° in Ac-randen
5 Leiden 16.00 25° in sliertjes Ac
14 Deventer 14.40 25° in Sc en CuFra
16 Zaandam 13.05 25° in Ac en CuFra
______________________________________________
van de boog, nabij het rechter snijpunt
met de horizon.
In oktober zijn op 0 dagen uitgbreide
irisaties gemeld, waarbij kleuren op
minstens graden afstand van de
zon te zien waren. Op dagen werden
irisaties op tenminste graden
van de zon gemeld. Deze waarnemingen
zijn samengevat in tabel .
Op dag werd een drievoudige krans
om de zon opgemerkt. Deze werd
gemeld door F. Roovers te Zaandam,
die op oktober rond . uur het
verschijnsel in gedeelten zag in Altocumulusbewolking.
Dezelfde waarnemer
zag op 0 oktober om 0 .
uur een kransje om Venus in Altostratus.
Op oktober zag T. Evenhuis te
Appingedam aan onbewolkte hemel
'een grote bruin/gele krans om de zon
met een wit veld (midden)'. De waarnemer
meldde een middellijn van de
krans van ruim 0 graden. Deze beschrijving
wijst erop dat het verschijnsel
de ring van Bishop moet zijn geweest,
een grote krans die zich vormt
door buiging en interferentie aan uiterst
kleine deeltjes die in de atmosfeer
zweven.
Op dagen werden in oktober in ons
land haloverschijnselen gemeld. Op
dagen werd een halo bij de zon
gezien, terwijl maanhalo's zijn waargenomen
op dagen. Bijzonderheden
zijn opgemerkt op , , , en oktober.
Afbeelding 2 Gedeelte van de dauwboog op 11 oktober
2012 te Roodeschool rond 08.55 uur. Zonshoogte 8° (opname
J. Wiersema)

Tabel 2 Aantallen dagen met melding van genoemde
halovormen in Nederland in oktober 2012
______________________________________________
Kring 22° ring …………………………………………… 20
Bijzon(nen) 22° parhelia ………………………………. 18
Raakbo(o)g(en)/omhullende 22° tangent arcs ………. 16
Circumzenitale boog circumzenithal arc …………….. 12
Bovenzijdelingse raakboog 46° supralateral arc ……. 2
Bo(o)g(en) van Lowitz Lowitz arcs …………………… 3
Zuil pillar ………………………………………………… 6
Parhelische ring parhelic circle ……………………….. 2
______________________________________________
De halo van 1 oktober
Met een zuidwestelijke stroming rond
een omvangrijk laag bij IJsland trok
gevarieerde bewolking in de middelbare
en hoge niveaus over ons land.
Op enkele plaatsen werden halo's gezien.
Schrijver dezes zag te Deventer
om 0 . 0 uur een heldere rechter bijzon
met opwaarts gerichte boog van
Lowitz. Deze was de avond tevoren
ook al te zien geweest (zie de vorige
aflevering van Weerspiegel, p. ).
Wat later werd ook een deel van de
circumzenitale boog gezien.
De halo van 2 oktober
In de zuidwestelijke stroming rond het
grote laag bij IJsland trokken wolkenschermen
in de hogere niveaus mee.
In de ochtend werden te Zaandam en
Deventer de circumzenitale boog en
de bijzonnen gezien. Te Delft zag F.
Nieuwenhuys rond .0 uur een deel
van de parhelische ring in noordelijke
richting, dus tegenover de zon. Ook
zag hij heldere bijzonnen en de bovenraakboog.
De auteur zag, rijdende op de autosnelweg
A tussen Nijmegen en
Tiel, recht vóór zich een heldere rechter
bijzon van graden. Deze vertoonde
een langgerekte boogvorm
naar beneden, die als boog van Lowitz
te identificeren was (a in afbeelding
). Even later was op de overi-
Afbeelding 3 De halo van 2 oktober 2012 in de oostelijke
Betuwe, van 18.00 tot 18.20 uur. Zonshoogte om 18.10
uur 8,5°.
Afbeelding 4 De halozuil op 23 oktober 2012 om 18.10
uur te Groot-Ammers. Zonshoogte 2° (tekening G. Lock-
Baardman)
gens maar flauw zichtbare kleine
kring een sterke verheldering b te
zien, die duidt op de bovenste boog
van Lowitz. Tien minuten later vertoonde
ook de linker bijzon bogen c
van Lowitz naar boven en beneden.
Verder was een af en toe vrij duidelijke
bovenraakboog, de zuil en een
flauwe bovenzijdelingse raakboog d
te zien. De besturing van het voertuig
liet verdere waarnemingen, zoals een
eventuele circumzenitale boog, niet
toe.
Omstreeks uur was te Deventer
een fraaie zuil door de maan te zien.
De halo van 6 oktober
In de middag werden vanuit verschillende
locaties halo's gezien. De
meeste meldingen betroffen de bijzonnen,
te Delft en Wouw ook de circumzenitale
boog en in laatstgenoemde
plaats ook de kleine kring en
bovenraakboog. Waarnemer H. Simons
aldaar meende ook 'een stukje
van de boog van Parry te zien, maar
met een ????'
De halo van 8 oktober
In hoge bewolking die samenhing met
een frontensysteem ten zuiden van
ons land werden door de meeste
waarnemers halo's gezien. Al om
0 . uur werd de zuil opgemerkt te
Deventer. In de loop van de dag werden
vanuit diverse plaatsen bijzonnen
en circumzenitale boog gezien. Te
Appingedam werd de rechterbijzon
'naar boven en beneden "uitgerekt"'
gezien. Mogelijk zijn hier bogen van
Lowitz in het spel geweest.
Tussen 0 uur en 0. 0 uur was te
Deventer een deel van de kleine kring
met bovenraakboog te zien, alsmede
de circumzenitale boog en een zwak
gedeelte van de bovenzijdelingse
raakboog van graden. Rond .00
uur was de kleine kring te Deventer
nagenoeg compleet. Nog tot na
uur werden daar halo's gezien.
De halo van 23 oktober
In de namiddag werden te Wouw de
bijzonnen en de circumzenitale boog
waargenomen in de daar dan opkomende
hoge bewolking. De redactie
ontving voorts een tekening van de
zuil tegen zonsondergang te Groot-
Ammers, welke hier is weergegeven
in afbeelding . Merkwaardig is de
knik die in de halozuil is weergegeven;
wij kunnen vooralsnog daarvan
niet een andere oorzaak bedenken
dan dat een andere wolkenvorm de
vorm van de zuil enigszins heeft vertekend.
De halo van 26 oktober
Over onze omgeving stond een koude
noordoostelijke stroming. Er trokken
velden middelbare en hoge bewolking
over, waarin vanuit veel plaatsen
haloverschijnselen werden gezien.
Het meest werden de bijzonnen gemeld,
en ook op diverse plaatsen de
circumzenitale boog. Ondergetekende
zag vanuit de omgeving van Wolfheze
tussen . en .00 uur een zeer
fraaie rechter bijzon met aanliggend
deel van de parhelische ring, en de
onderste boog van Lowitz. 's Avonds
werd een kring om de maan gemeld
vanuit Appingedam, Hoogezand,
Utrecht, Deventer en Wouw. Te Deventer
was daarbij om . uur ook
de bovenraakboog te zien, en te
Afbeelding 5 De kleine kring op 30 oktober 2012 te Appingedam,
om 12.35 uur. Zonshoogte 22,5° (opname T.
Evenhuis)

Afbeelding 6 Deel van de kleine kring en rechter bijmaan
op 26 oktober 2012 te Hoogezand, om 20.18 uur. Maanshoogte
29,5° (opname R. Klein-Douwel)
Hoogezand werd rond 0. uur een
rechter bijmaan gezien en gefotografeerd
(afbeelding ).
Een zuidelijke stroming reikte van
tot 0 oktober van Noord-Afrika tot
over Skandinavië. Op de warme de
oktober was het hemelblauw sterk
vertroebeld. Dat kwam door de aanwezigheid
van fijne stofdeeltjes uit de
Sahara, die in de bovenlucht werden
meegevoerd. Hier en daar kwamen
die op 0 oktober met wat regen op
de aarde terecht.
Te Deventer zag de auteur 's middags
een bruingrijze waas rond de zon met
helderwit binnenveld. Kennelijk vertoonde
zich de ring van Bishop. Te
Appingedam zag T. Evenhuis het hemelblauw
veranderen in een bruingele
waas, waarin Altocumuluswolken
schaduwbundels veroorzaakten (afbeelding
).
Van dezelfde waarnemer ontving
Weerspiegel een opname van schaduwbundels
op een dunne wolken-
Afbeelding 9 Poollicht op 9 oktober 2012 te Franeker, circa 01.30 uur (opname V. van
Leijen)
Afbeelding 7 Schaduwbundels in stoffige dampkring op
19 oktober 2012 in de namiddag (tekening T. Evenhuis)
laag, genomen op oktober. De
schaduwbundels moeten zijn gevormd
door hogere wolkentoppen
verderop (afbeelding ).
In de nacht van op oktober is in
Nederland poollicht waargenomen.
Via de website www.poollicht.info van
Roy Keeris werden twee fotografische
waarnemingen bekend. Rond 0 . 0
uur werd een groenige gloed in het
noorden gefotografeerd door V. van
Leijen te Franeker (afbeelding ).
Tussen 0 en 0 uur werd ook poollicht
gefotografeerd door H. Bril te Urk
(afbeelding 0). In de opname te Urk
is behalve een groenige gloed laag
aan de hemel, ook een roodachtige
straal (Ray) te zien.
Op oktober deed zich een CME (coronal
mass ejection) voor op de zon,
in de omgeving van zonnevlekken-
groep . Op en oktober trad
tengevolge daarvan een magnetische
storm op, waarbij de Kp-index opliep
tot . In dit geval kennelijk voldoende
Afbeelding 8 Schaduwbanen op een dunne wolkenlaag
op 27 oktober 2012 te Appingedam, om 08.58 uur. Zonshoogte
4° (opname T. Evenhuis)
om poollichtsporen boven de horizon
op onze breedten zichtbaar te doen
zijn.
English summary Optical phenomena
The weather in October in the Netherlands: temperatures and
sunshine duration were about normal, but precipitation sum was
above normal.
Initial table: frequencies of optical phenomena in October were
high during the first half, and poor in the second half of the month.
Figure 1: rainbow at Ede on 16 October.
Table 1: cloud iridescences at 25 degs from the sun.
Figure 2: partial dewbow at Roodeschool on 11 October.
Table 2: halo forms in October: numbers of days of report
anywhere in the Netherlands.
On 1 October, a right hand upper Lowitz arc was seen from Deventer
after sunrise.
Figure 3: halo display near Nijmegen on 2 October, including upper
and lower Lowitz arcs a, b and c.
On 8 October, the 46 degs supralateral arc was seen at Deventer.
Figure 4: sun pillar at Groot-Ammers at sunset on 23 October.
On 26 October, sections of the parhelic circle and bright parhelia
were seen from several locations, with a Lowitz arc seen from
Wolfheze.
Figure 5: 22 degs ring at Appingedam on 30 October.
Figure 6: mock moon at Hoogezand on 26 October.
On 19 October Bishop's ring was seen from Deventer in a hazy
sky. Sahara dust was transported over Western Europe that day
by a long-streched Southerly airflow.
Figure 7: crepuscular rays in hazy sky, with the sun hidden behind
an Altocumulus bank, Appingedam 19 October.
Figure 8: Shadow strokes over a thin cloud layer, Appingedam at
27 October.
In the night of 8/9 October some faint Auroras have been photographed
from Urk and Franeker (figures 9 and 10).
Afbeelding 10 Poollicht op 9 oktober 2012 te Urk, circa 02 uur (opname H. Bril)

Buitenland
Yorick de Wijs
'Perfect storm' Sandy treft noordoosten VS
Inleiding:
Nadat het tropische weer in deze rubriek vorige maand ook al aan bod was gekomen was het in eerste instantie niet mijn
plan hier nog een stuk aan te wijden. Echter, het aan land komen van de omvangrijke en zeldzame orkaan Sandy aan de
noordoostkust van de Verenigde Staten, en de uitzonderlijk heftige en gevaarlijke omstandigheden die dit tot gevolg had,
waren dermate bijzonder dat ik er natuurlijk eigenlijk niet meer omheen kon.
Figuur ; satellietbeeld Sandy - 0 : 0 UTC, bron: NASA Figuur ; kust Atlantic City zwaar getroffen, bron: ABC Action News
Sandy
Sandy (figuur 1) zag haar eerste
levenslicht als een tropische
depressie voortgekomen uit een
westwaarts trekkende tropische golf
boven de west Caribische Zee op
oktober. Daarmee was het de
benoemde tropische cycloon van het
inmiddels geëindigde Atlantische
tropische seizoen. Ze vervolgde al
intensiverend haar route richting de
Antillen en bereikte orkaansterkte op
oktober, vlak voordat ze het land
op zou gaan in Jamaica. Eenmaal
Figuur ; afgelegd pad Sandy, bron: wikipedia
e
weer boven de Caribische Zee kon ze
opnieuw intensiveren tot een
categorie orkaan, waarmee haar
hoogste intensiteit was bereikt, en
vervolgde ze haar koers richting het
noorden. Op de
e deed ze
vervolgens Cuba aan en een dag later
kregen ook de Bahamas te maken
met de inmiddels weer tot categorie
afgezwakte Sandy. Op oktober
nam ze boven open water tijdelijk af
tot een tropische storm (en verloor
tevens een deel van haar tropische
karakteristieken) waarnaar ze onder
invloed van een bovenluchttrog toch
weer orkaanstatus wist te bereiken. In
eerste instantie boog ze onder invloed
van diezelfde trog juist verder af
richting het noordoosten, maar onder
invloed van een hogedrukgebied
boven het uiterste noordoosten van
Canada werd ze vervolgens
gedwongen tot het nemen van een
noordwestelijke koers (figuur 3).
Ondertussen nam haar intensiteit
verder toe en bereikte ze voor de
tweede keer categorie status.
Figuur ; cumulatieve radarbeelden, bron: NOAA/NWS/AHPS

Figuur ; verwachte stormvloed, bron: Wunderground Figuur ; Seaside Heights, New Jersey, - 0, bron: Mike Groll
Als gevolg van het steeds koeler
wordende zeewater verloor ze echter
wederom haar tropische
karakteristieken en degradeerde ze
tot een extra-tropische cycloon, een
uur voordat ze ter hoogte van Atlantic
City (figuur 2) aan land zou komen
aan de oostkust van de Verenigde
Staten, in de nacht naar 0 oktober.
Gevolgen
Voor het eerst sinds orkaan Gilbert,
jaar geleden, werd Jamaica direct
getroffen door een orkaan. De
gevolgen waren meteen groot; 0%
van de gebouwen kwam zonder
stroom te zitten, veel daken raakten
beschadigd en één persoon liet het
leven als gevolg van een
landverschuiving. In totaal is er aldaar
voor miljoen dollar aan schade
veroorzaakt. Het was vooral de
overvloedig neerslag die grote
gevolgen had voor Haïti, waar zeker
0 slachtoffers vielen als gevolg van
overstromingen in een groot deel van
het land. Naast de schade aan
gebouwen ( 00.000 mensen kwamen
zonder onderdak te zitten) is ook een
Figuur ; Tuckerton, New Jersey, 0 oktober, bron: Getty Images
groot deel van de oogst verloren
gegaan en kreeg het land te maken
met een opleving van de Cholera
uitbraak. Geschat word dat de schade
in Haïti meer dan 00 miljoen dollar
bedraagt. In Cuba heeft Sandy zelfs
voor miljard dollar aan schade
veroorzaakt; meer dan 00.000
huizen raakten beschadigd,
elektriciteit en watervoorzieningen
vielen op grote schaal weg en er
kwamen mensen om het leven.
Grote delen van de kust liepen onder
als gevolg van een stormvloed van
meter en golven tot bijna 0m. Ook in
de Bahamas werd veel schade
aangericht; naar schatting zo'n 00
miljoen dollar.
Maar van alle getroffen gebieden zijn
de Verenigde Staten toch wel het
zwaarste getroffen. Zoals ook te zien
is in figuur 4, viel er tussen oktober
en november als gevolg van Sandy
in de staten Pensilvania, Virginia en
New Jersey op veel plaatsen meer
dan 00 mm. In de staten Maryland
en Delaware kwam er regionaal zelfs
meer dan 00 mm naar beneden! Zo
viel er mm in Wildwood Crest
(New Jersey), mm in Easton
(Maryland) en maar liefst mm op
de Andrews luchthaven in dezelfde
staat. Als gevolg van het enorme
windveld van Sandy kreeg een groot
deel van de oostkust te maken met
een stormvloed van een meter boven
het getij (figuur 5). De staten New
York en New Jersey kregen het met
een stormvloed van soms meer dan
meter nog aanzienlijk zwaarder te
verduren. Bij Kings Point (New York)
werd met , m boven normaal het
hoogste niveau waargenomen. In
New York werden ook de hoogste
windsnelheden waargenomen; Eatons
Neck registreerde een windstoot van
km/h.
Maar liefst van de 0 staten
hebben uiteindelijk te maken gehad
met de directe of indirecte gevolgen
van Sandy. Duizenden huizen werden
verwoest en meer dan miljoen
mensen zaten zonder elektriciteit
(waarvan bijna miljoen in New
Jersey en , miljoen in New York).
Figuur ; Monmouth Beach, New Jersey, - 0, bron: Reuters

Er zijn tenminste slachtoffers te
betreuren, verdeeld over staten. Met
een totaal van slachtoffers was
Sandy het dodelijkst in de staat New
York, maar ook in de staten New
Jersey (figuur 6,7 & 8), Pennsylvania
en Maryland waren er met , en
respectievelijk een hoop
slachtoffers te betreuren. Naar
schattingen is er in de Verenigde
Staten door Sandy voor maar liefst
miljard aan schade veroorzaakt,
waarmee ze na orkaan Katrina op de
tweede plaats in de lijst met duurste
orkanen ooit komt te staan.
Er is natuurlijk veel te veel te melden
omtrent alle schade veroorzaakt door
Sandy in de VS, daarom een greep uit
de meest interessante. Volgens
FlightAware zijn er in totaal bijna
0.000 vluchten geschrapt tussen
oktober en november. De NYSE in
New York is voor het eerst sinds de
grote sneeuwstorm van voor
twee dagen gesloten geweest. In
Ocean City (Maryland), is ruim 0m
van een pier in zee verdwenen.
Hetzelfde gebeurde met een stuk
boulevard van bijna 0m in Atlantic
City (New Jersey). Zeker de helft van
de stad Hoboken in dezelfde staat liep
onder water. Alle grote snelwegen
rond Philadelphia werden tijdelijk
afgesloten. In New York kwam de
metro stil te liggen als gevolg van
ondergelopen tunnels en straten en
werden drie grote luchthavens (JFK,
LaGuardia en Newark-Liberty) tijdelijk
gesloten. Als gevolg van alle
problemen besloot de burgermeester
van New York op november om de
New York City Marathon maar niet
door te laten gaan.
Figuur ; geblokkeerd weerpatroon, bron: climatecentral
Bijzonder
De reden dat Sandy als categorie
twee orkaan zoveel schade kon
veroorzaken is eigenlijk het gevolg
van een samenloop van
omstandigheden. De Amerikaanse
media hadden het ditmaal dus
eigenlijk wel terecht over "the perfect
storm". Om te beginnen was er
natuurlijk de ongewone
noordwestelijke koers die Sandy
aannam waardoor ze precies in het
dichtstbevolkte deel van de
Amerikaanse oostkust uit kwam.
Zoals ik al liet doorschemeren was dit
het gevolg van een ongebruikelijk
geblokkeerd drukpatroon (figuur 9)
met hoge druk net ten zuiden van
Groenland en een trog boven het
Amerikaanse continent. Door de
ontstane noordwestelijke stroming
werd Sandy vervolgens richting het
vaste land gestuurd.
Een andere belangrijke factor was de
uitzonderlijke omvang van het
windveld. Sandy is de boeken in
gegaan als de grootste Atlantische
orkaan ooit gemeten, met een
diameter van maar liefst 0 km!
Door deze gigantische omvang werd
er over een enorm groot gebied
zeewater opgestuwd waardoor delen
van de oostkust van de Verenigde
Staten te maken kregen met een
stormvloed tot wel drie meter. Iets
waar grote delen van de kust in het
getroffen gebied niet tegen bestand
waren, juist omdat tropische cyclonen
als Sandy een zeldzaamheid vormen
in dat gebied. Daarbij viel de
maximale stormvloed ook nog eens
samen met springtij onder invloed van
een volle maan.
De reden dat Sandy zo'n grote
omvang bereikte vlak voordat ze aan
land kwam is het gevolg van het feit
dat ze eigenlijk al was begonnen aan
de transformatie naar een extratropische
storm. Hierdoor gaan de
scherpe kantjes van de windsnelheden
er wel af maar neemt het
windveld juist in omvang toe. Deze
transformatie was het gevolg van
afnemende zeewatertemperaturen
(door de noordelijkere positie) en de
invloed van grote temperatuursverschillen
in de bovenlucht (de
voeding van de extra-tropische
depressies in onze omgeving).
Niet geheel onbelangrijk is tenslotte
dan ook nog het feit dat de zeewatertemperaturen
voor de oostkust van de
Verenigde Staten aanzienlijk hoger
lagen dan normaal (lokaal meer dan
graden, zoals te zien is in figuur 10).
Niet alleen betekent dit dat er toch wel
iets meer energie beschikbaar was
voor Sandy maar dat er vooral ook
meer vocht opgenomen kon worden
en er daardoor dus meer neerslag
kon vallen.
Kortom, Sandy was het zeldzame
maar tevens ook ongelukkige gevolg
van een bijzondere combinatie van
gunstige factoren.
Bronnen:
Blog Jeff Masters, Wunderground,
Accuwether, Wikipedia, Climate
Central, Scientific American, NASA,
NOAA & theatlantic.com.
Figuur 0; afwijking zeewatertemp., bron: wunderground

113 millimeter regen in Eemshaven
Als mensen het verschil maken.
Door: Björn Kummeling.
De meteorologische zomer eindigde dit jaar met een herfstachtig etmaal. In Weerspiegel 11 heb ik hieraan al een
artikel gewijd. Vooral in het noorden en westen van het land viel veel neerslag, lokaal meer dan 100 millimeter in
een etmaal. Ook in het noorden van Groningen was het bar en boos. Waar de neerslagsom volgens de
cumulatieve beelden van de neerslagradar zo’n 60 millimeter zou bedragen, kwam de meting in Eemshaven met
113 millimeter op bijna het dubbele uit.
Twee weeramateurs uit Noord-
Groningen reageerden op het artikel
in Weerspiegel over de
overvloedige neerslag die in de nacht
en ochtend van augustus. Het ging
daarbij om de passage waarin de
meting in Eemshaven werd afgezet
tegen de cumulatieve beelden van de
neerslagradar.
“In de Eemshaven zou in de ochtend
van de 31 ste 113 mm regen zijn
gevallen, meldde weeramateur
Jannes Wiersema. Uit de cumulatieve
neerslagbeelden van 31 augustus en
1 september zijn deze hoeveelheden
niet af te leiden. Op basis van de
neerslagradar beelden lijkt er zo’n 60
mm neerslag te zijn gevallen.”
Van de VWK-leden Jannes Wiersema
en Geert Molema ontving ik
aanvullende informatie over de meting
in Eemshaven. En daarmee lijkt de
twijfel, voor zover die er al was,
ongegrond te zijn. De ruimtelijke
resolutie van de neerslagbeelden
bedraagt volgens het KNMI één
vierkante kilometer. Beelden van de
neerslagradar zijn volgens het KNMI
meestal geschikt om het ruimtelijk
patroon van de neerslag op hoge
resolutie weer te geven. De radar is
minder goed in staat om de exacte
hoeveelheid op een bepaalde plaats
te detecteren. Daarom wordt het
cumulatieve neerslagbeeld
gecorrigeerd met behulp van de
gevalideerde neerslagaftappingen van
de KNMI-neerslagstations. Het
resultaat is een kaart die niet alleen
het ruimtelijk patroon juist weergeeft,
maar ook de hoeveelheid neerslag
met voldoende nauwkeurigheid
beschrijft. Het correctieproces kan
een minder goed resultaat opleveren
in het geval van zeer lokale, zware
buien.
Afbeelding . Meetopstelling met een
Davis Vantage Pro en Hellmannregenmeter
bij de Eemshaven. Op de
achtergrond de dijk.
Meetlocatie Eemshaven
Ida Wierenga is molenaar van de
poldermolen De Goliath in de
Eemshaven. Zij verricht de metingen
met een Davis Vantage Pro en
daarnaast meet zij de neerslag met
een officiële Hellmann-regenmeter.
Geert Molema uit Delfzijl omschrijft
Ida als volgt: “Als er iemand serieus
met het weer bezig is, dan is zij het
wel. En geloof me, de gemeten
neerslag klopt als een zwerende
vinger.“
Afbeelding . Radarbeeld van
augustus 0 , 0 . uur UTC (0 . LT).
De bui hangt op dat moment al zo’n
minuten boven de Eemshaven.
Opeenvolgende radarbeelden laten zien
dat de neerslagintensiteit onveranderd
groot blijft en dat de zuidwaartse
verplaatsing beperkt is.
Afbeelding . Radarbeeld van
augustus 0 , 0 . UTC (0 . uur LT).
In Eemshaven regent het nog steeds
hard. Ondertussen krijgt ook Delfzijl te
maken met zware regen.
De meetopstelling in de polder in
Noord-Groningen laat zien dat de
meetlocatie als onomstreden kan
worden betiteld. De meting maakt
maar weer eens duidelijk dat het goed
is om zorgvuldig naar metingen te
kijken die afwijken vanuit het oogpunt
van de techniek, maar waar een
menselijke waarneming aan vast zit.

Maand in Beeld
Thieu Smeets

Natuurvaria
250 miljoen jaar geleden: snelle en gigantische opwarming en een
apocalyptische ondergang van talloze planten- en diersoorten.
0
Door: Ad Vermaas
Rond de overgang van het Perm naar het Trias, zo’n 0 miljoen jaar geleden, scheelde het maar weinig of al het leven
op aarde zou zijn weggevaagd. Zo’n 0% van de soorten in de oceaan stierf uit en daarna duurde het vele miljoenen
jaren voordat zich - uit de weinige soorten die het slagveld hadden overleefd - weer levensgemeenschappen konden
ontwikkelen die in diversiteit vergelijkbaar waren met die van voor de massa-extinctie.
Oorzaak van deze wereldomvattende ramp was hoogstwaarschijnlijk een gigantische temperatuurstijging: rond de
evenaar steeg de temperatuur van het oppervlaktewater tot ca. 0º. Vermoedelijke oorzaak van deze opwarming was het
vrijkomen van enorme hoeveelheden opgeslagen methaan van de bodem van de oceanen. Dat vrijkomen van dat
methaan gebeurde niet ‘spontaan’, maar zou zijn opgewekt door het vrijkomen van zowel vulkanisch CO alsook CO van
spontaan ontbrande kolenlagen. De broeikaswerking van die CO -injectie veroorzaakte een opwarming die maakte dat
het opgeslagen methaan instabiel werd en op grote schaal omhoog begon te borrelen van de bodem van de zeeën en
oceanen. De enorme broeikaswerking van het vrijkomende methaan zorgde voor verdere opwarming, waardoor nog meer
methaan vrijkwam. Door de trigger van het vrijgekomen CO was er blijkbaar een drempel overschreden. De sneeuwbal
was gaan rollen en het hele klimaatsysteem werd volledig onstabiel. De normale regulerende mechanismen hadden er
totaal geen invloed meer op en de opwarming kon ongekende vormen aannemen.
Massa-extincties in het verleden
De massa-extinctie bij de Perm-Trias overgang is zeker
niet de enige grootschalige uitstervingsgolf uit het (geologische)
verleden, maar wel de meest ingrijpende. Over
de laatste 00 miljoen zijn er grote uitstervingsgolven
bekend. De oudste daarvan is de Laat Ordovicische
massa-extinctie, miljoen jaar geleden. In die tijd was er
nog vrijwel geen leven op het land, maar in de oceanen
stierven soorten massaal uit. Vermoedelijk heeft een ijstijd
een belangrijke rol gespeeld bij deze extinctie.
Een volgende uitstervingsgolf was die aan het einde van
het Devoon, miljoen jaar geleden. Ca. 0- 0% van de
organismen stierf toen uit. Mogelijk zorgde de snelle
ontwikkeling van de landplanten voor deze extinctiegolf.
Het CO -gehalte in de atmosfeer nam sterk af, de hoeveelheid
zuurstof nam toe en daardoor konden allerlei nieuwe
processen gaan plaatsvinden, die voor de bestaande
soorten een desastreuze uitwerking hadden.
De uitstervingsgolf bij de Perm-Trias-overgang, 0
miljoen jaar geleden was de volgende en staat in dit artikel
in het brandpunt. In de figuren en is al wel te zien dat
deze extinctie de meest ingrijpende was van de vijf.
Hierna volgden nog twee grote extincties, die aan het
einde van het Trias en die bij de overgang van het Krijt
naar het Tertiar. Die laatste overgang, miljoen jaar
geleden, werd veroorzaakt door een meteorietinslag en is
tevens bij het grote publiek de meest bekende. Dit, omdat
deze massa-extinctie, een einde maakte aan de heerschappij
van de dinosauriërs, nadat deze 0 miljoen jaar
het leven op aarde hadden gedomineerd. Veel vogels
wisten echter te overleven en ook voor veel zoogdieren
gold dit. Het ging destijds nog wel om zoogdieren die veel
kleiner waren dan tegenwoordig: vrijwel alle wogen minder
dan kg. Pas toen de dinosauriërs waren weggevaagd,
kregen de zoogdieren de kans zich verder te ontwikkelen
en toen ontstonden de echt grote soorten, tot meer dan
000 kg. De een z’n dood is de ander z’n brood….
Tijdschaal: miljoenen jaren geleden
Figuur . Intensiteit van uitsterven langs de geologische tijdschaal.
Het staafdiagram geeft het percentage mariene geslachten
weer dat totaal uitstierf tijdens een bepaald tijdsinterval.
Omdat een geslacht pas is uitgestorven wanneer alle soorten van
dat geslacht het niet overleven, is het percentage uitgestorven
soorten beduidend groter dan het percentage geslachten.
Figuur . Vaak gaat een massale extinctie (lichtblauw) samen
met een grote vulkaanactiviteit (rood).

80-90% van de mariene soorten
uitgestorven, herstel kost tientallen
miljoenen jaren.
De Perm-Trias- massa-extinctie was
niet alleen de grootste van de
afgelopen half miljard jaar, maar ook
had het maar heel weinig gescheeld
of al het leven op aarde zou zijn
weggevaagd. Van de in zee levende
organismen legde maar liefst 0- 0%
van de soorten het loodje, bij de
landplanten en -dieren was dat 0%
van de soorten. In tegenstelling tot de
andere extincties overleefde ook een
groot deel van de insectensoorten
deze periode niet.
Ook een groot deel van de daarvoor
zo weelderige vegetatie verdween.
Dat blijkt niet alleen uit de gevonden
gefossiliseerde resten, maar ook uit
het feit dat er miljoenen jaren lang
geen steenkoollagen werden
gevormd, terwijl dat in de perioden die
voorafgingen aan de extinctie heel
rijkelijk het geval was.
In de gebieden rond de evenaar
overleefden bijna alleen maar de
kleine dieren. Van de grotere dieren
stierven veruit de meeste soorten uit,
met uitzondering van de Lystrosaurus.
Maar die Lystrosaurus is dan ook een
plantenter die zich wist aan te passen
aan zeer extreme omstandigheden,
zoals intense droogte (woestijngebieden)
en grote hitte. Dit, door zich o.a.
terug te trekken in grotten.
Figuur . Zo moet de Lystrosaurus er
ongeveer hebben uitgezien.
Verder overleefden nog enkele
andere vierpotigen, maar veel waren
dat er niet. Deze leefden verder van
de evenaar en verder waren het de
kleine soorten, omdat deze hun
warmte beter kwijt konden. Op grond
van fossielen is op te maken dat de
Lystrosaurus in het vroege Trias (dus
kort na de extinctie) zo’n 0- 0% van
alle grotere landdieren uitmaakte.
Buitengewoon heet, weinig zuurstof
in oceaan
De omstandigheden tijdens en kort na
deze massa-extinctie waren dan ook
wel heel extreem: rond de evenaar
steeg de temperatuur van het
oppervlaktewater tot boven 0ºC!!
Naar de poolgebieden toe was het
water wel iets minder warm, maar de
verschillen tussen evenaar en polen
waren waarschijnlijk veel kleiner dan
nu het geval is.
Vermoedelijk was deze massa-extinctie
de enige waarbij de opwarming
van het klimaat de hoofdoorzaak was.
Afgezien van de (vrijwel onleefbaar)
hoge temperatuur van het water,
zorgde de warmte er ook voor dat dit
warme (en dus lichtere) water een
stabiele oppervlaktelaag vormde in de
oceanen en niet meer wilde mengen
met het diepere water. Het zuurstofgehalte
in dat diepe water liep daardoor
sterk terug. Ook het oppervlaktewater
werd arm aan zuurstof (warm
water bevat minder zuurstof dan
koud) en daar gingen anaerobe bacteriën
het sterk giftige waterstofsulfide
produceren. Dit tekort aan zuurstof en
de giftigheid van het waterstofsulfide
zorgde voor de ondergang van talloze
mariene organismen. Wat wel toenam
was het aantal (anaerobe) microben,
temeer daar de verwering van het
plantarme aardoppervlak aanzienlijk
toenam, waardoor de zeeën rijker
werden aan mineralen. Dit weerspiegelt
zich in sterk afwijkende sedimentaire
gesteenten in het vroege Trias.
Pangea; delen van Zuid-China
lagen destijds rond de evenaar
Voor hun onderzoek maakten
wetenschappers gebruik van tal van
fossielen. Veel daarvan zijn afkomstig
uit het zuiden van China. Destijds lag
dat nog dicht bij de evenaar. De aarde
zag er namelijk in die tijd nog heel
anders uit dan nu. Alle continenten
vormden één geheel rond de toenmalige
Tethys-oceaan. Zie figuur .

Figuur . De situering van de continenten, ca. 0 miljoen jaar geleden. Een deel van zuidelijk China is uitvergroot. Uit dit gebied is een
groot deel van de analysemonsters afkomstig. De overgebleven vierpotige dieren na de massa-extinctie komen, met een paar
uitzonderingen, vrijwel uitsluitend voor op wat hogere breedten (meer dan 0º van de evenaar verwijderd) en iets dergelijks geldt voor
de vissen en de Ichtyosaurus (een op een dolfijn gelijkend dier) die destijds overleefden.
Figuur . Een aantal fenomenen tussen en jaar geleden. Van links naar rechts zijn te zien: het gehalte aan C in fossielen,
het gehalte aan O in de apatiet uit de tanden van Conodonten (en de temperatuur van het water die daarmee correspondeert) en de
huidige temperatuur van het oceaan-oppervlaktewater rond de evenaar. Zie verder tekst, m.n. vierde en vijfde pagina.

Figuur . Het een en ander over het leven in de zeeën en op het land tussen en miljoen jaar geleden. Wat het zeeleven
betreft (eerste kolommen) laat de figuur zien dat, terwijl een deel van de vissoorten (volledig) uitstierf door de opwarming (kolom ),
een aantal lagere (ongewervelde) organismen (weekdieren e.d.) en Conodonten wel wist te overleven. Wel liep het aantal soorten van
de Conodonten tijdens de temperatuurpieken tijdelijk scherp terug, maar na korte tijd volgde weer een herstel. Ook bij de andere
organismen hadden de twee extinctiegolven een afname van het aantal soorten tot gevolg.
In de de kolom is te zien dat op het land een landschap dat werd gedomineerd door (primitieve) coniferen in de loop van de eerste
temperatuurstijging werd vervangen door een landschap met mossen en wolfsklauwachtigen. Pas een aantal miljoenen jaren na het
temperatuurmaximum komen de coniferen op hogere breedten weer terug. Zie verder tekst, m.n. vijfde pagina.
Oorzaken van het extreem warme
klimaat. Isotopenonderzoek aan
Conodonten
Om te achterhalen hoe warm het
werd tijdens de extinctiegolf en om
inzicht te krijgen in de oorzaken van
het extreme klimaat, zijn sedimenten
onderzocht die zijn verkregen op de
verschillende locaties in zuidelijk
China, zoals aangegeven in figuur .
In die tijd lag dit gebied onder water,
in de Tethysoceaan. In de afzettingen
zijn daarom fossiele resten van
zeedieren gevonden en die zijn gebruikt
voor het onderzoek. Men heeft
zich voornamelijk geconcentreerd op
resten van de verschillende soorten
Conodonten. Dit waren palingachtige
diertjes, waarvan een aantal soorten
de massa-extinctie wisten te
overleven. Op grond van deze resten
kan men zich dus een beeld vormen
van de periode voor, tijdens en na de
massa-extinctie.
Voor het onderzoek zijn vooral de
tandjes van deze dieren gebruikt.
Figuur . Zo zouden de verschillende
soorten Conodonten er hebben uitgezien.
Figuur . Tandjes van een Conodont. Dit
is een sterk vergrote weergave. Het
geheel is niet langer dan 0, mm.
Die tandjes bestaan voor een groot
deel uit apatiet, een halogeenhoudend
calciumfosfaat. Aan dit mineraal
zijn de hoeveelheden van verschillende
isotopen bepaald. Men was met
name geïnteresseerd in de hoeveelheden
van een zware zuurstofisotoop
( O). Aan de hand van de hoeveelheden
O kan men iets zeggen over de
(water)-temperatuur. Verder werd ook
de hoeveelheid C bepaald aan de
hand van kalkafzettingen, ontstaan uit
de kalkskeletjes van kleine
zeeorganismen.
18 O: temperaturen van het water
Door onderzoek te doen aan de tandjes
van de verschillende soorten
Conodonten, verkreeg men informatie
over het temperatuurverloop bij
verschillende waterdiepten, al naar
gelang de diepten waarop de verschillende
soorten voorkwamen. In figuur

is een curve te zien op grond van
deze isotoopmetingen, met daarin de
temperatuur die uit de hoeveelheden
O kan worden afgeleid voor de
bovenste 0 m van de waterkolom.
Deze curve toont dat er vanaf
miljoen jaar geleden een enorme
temperatuurstijging optrad. In de
00.000 jaar die volgden ging de
watertemperatuur omhoog van º
naar º!! Daarna trad een daling in,
waarna rond miljoen jaar geleden
een nieuw, nog hoger maximum werd
bereikt. Toen moet de gemiddelde
watertemperatuur in de bovenste 0
m ca. º zijn geweest. Het water in
ondiepe gedeelten (rode stippellijn)
moet nog een paar graden warmer
zijn geweest, met een maximum van
ruim 0 graden!!
Ook in de eerste miljoenen jaren erna
bleef de temperatuur van het water
nog op een zeer hoog niveau.
De excessief hoge temperaturen
hadden niet alleen een vernietigende
invloed op het (hogere) leven in de
oceanen, maar ook de planten en
dieren op het land werden zwaar
getroffen. De reden is in figuur
aangegeven: bij hoge temperatuur
neemt de fotosynthese af, terwijl de
planten juist meer organische stof
gaan verademen. De opbouw van
Siberische trappen, brandende kolenlagen en
methaanhydraten
Afgezien van de enorme temperatuurstijging was er rond
de Perm-Trias-overgang ook nog een ander opvallend
fenomeen: een uitzonderlijk heftige vulkanische activiteit in
een groot deel van Siberië. Daar kreeg men te maken met
een gigantische basaltvloed. Een oppervlak ter grootte van
maar liefst miljoen km ( 00 keer Nederland!!) werd
overdekt met lava en/of tufsteen. Door erosie is daarvan
nu een groot deel verdwenen (er is nog ca. miljoen km
over), maar de vulkanische activiteit van destijds is wel de
heftigste die bekend is uit de laatste 00 miljoen jaar.
Opvallend is verder dat niet alleen deze Perm-Triasextinctie
samenviel met een grote vulkanische activiteit.
Figuur toont dat dit ook bij andere massa-extincties het
geval was, al kan men de correlatie niet omdraaien: niet
iedere vulkanische piek leidt tot een massa-extinctie.
Het landschap dat werd gevormd door
de basaltvloed wordt wel aangeduid
als de Siberische Trappen. Dit, omdat
door opeenvolgende vulkaanuitbarstingen
en de uitvloeiende basalt, een
soort van ‘trap’achtig heuvellandschap
ontstond.
nieuw weefsel wordt dus steeds meer
geremd, de afbraak wordt groter.
Boven een bepaald maximum kan de
plant niet meer bestaan. Bij de dieren
op het land speelde, voor de destijds
nog vooral koudbloedige dieren, een
kritische grens van ca. ºC. Boven
die temperatuur treedt zoveel
eiwitschade op dat het organisme een
dergelijke hitte slechts korte tijd kan
weerstaan.
13 C: herkomst van de koolstof
De andere curve in figuur geeft de
gedetecteerde hoeveelheden C
weer. De hoeveelheden van deze
isotoop wijken vooral kort voor en
tijdens de temperatuurpieken sterk af
van normaal. Dit betekent dat er in die
perioden een enorme injectie van
koolstofhoudend materiaal moet zijn
geweest. Zie kader.
Interpretatie van 13 C- en 18 O-gehalte
Bij zowel C als O gaat het om stabiele
isotopen die in kleine hoeveelheden
voorkomen in de natuur.
Van het element koolstof (C) komen in de
natuur twee stabiele isotopen voor. Het
overgrote deel van de koolstof is C
( , %). De rest, , % bestaat uit de
zwaardere C-isotoop.
Het massaverschil tussen beide koolstofisotopen
werkt ook door in de koolstof-
Die vulkanische activiteit had ook
invloed op het klimaat. De vulkanische
as en aerosol die in de atmosfeer
kwamen hadden in eerste instantie
een koelende invloed, maar
dat was iets van korte duur. Door de
uitbarstingen kwamen ook grote
hoeveelheden CO vrij, en op een iets
verbindingen. Zo is het CO -molecuul
met een C iets zwaarder dan het veel
vaker voorkomende C. Door dat
verschil hebben planten en algen een
lichte voorkeur voor CO met C.
Wanneer dat vastgelegde CO vervolgens
(deels) naar de bodem van de
oceaan zakt, is het gevolg dat het CO in
de atmosfeer en in het oceaanwater
relatief iets rijker wordt aan C. Als er
echter vanuit een andere bron CO
vrijkomt, dan kan er juist een verarming
aan C optreden. En dat was het geval
bij deze massa-extinctie. De bepaling van
de hoeveelheid C levert dus een vingerafdruk
over de input van nieuw materiaal
in de koolstofkringloop.
Terwijl de isotoopverschuiving bij koolstof
dus z’n oorzaak vindt in de koolstofkringloop,
is dat bij O zo via de waterkringloop.
Doordat het water met O een iets
hoger kookpunt heeft dan het water met
het veel vaker voorkomende O, bevat
de waterdamp (en dus ook de regen en
sneeuw) minder O en bij het oceaanwater
is dit juist andersom. De mate van
verrijking en verarming blijkt afhankelijk
van de temperatuur en daarvan maakt
men gebruik. Via een aantal stappen
werkt deze correlatie door in het apatiet
van de Conodonten.
Figuur . ca. 0 miljoen jaar geleden raakte, oostelijk van de
Oeral, een enorme oppervlakte overdekt met lava en/of tufsteen.
langere termijn ging de broeikaswerking
daarvan overheersen. Bovendien
zorgden de vulkaanuitbarstingen ervoor
dat door de hitte veel kolenlagen
in Siberië tot ontbranding kwamen. Dit
voegde nog eens extra hoeveelheden
CO aan de atmosfeer toe.

Toch kunnen deze grote hoeveelheden
de geconstateerde temperatuurstijging
en de gemeten verarming aan
de C isotoop in de atmosfeer maar
voor een deel verklaren. Er moet ook
nog een andere koolstofemissie
hebben plaatsgehad. Volgens de
onderzoekers is dat het methaan uit
de oceanen.
Het CO uit de vulkanen en door de
brandende kolenlagen heeft voor een
trigger gezorgd: de door het CO
veroorzaakte opwarming zorgde er
vervolgens voor dat er uit de oceaan
enorme hoeveelheden methaan
vrijkwamen. Tot dan toe had dat
methaan op de bodem van de oceaan
gelegen, opgeslagen als methaan-
Is er ook nu een massa-extinctie gaande?
Na dit inkijkje in deze afschrikwekkende gebeurtenissen uit
het verre verleden is het verleidelijk om te bezien of er een
analogie bestaat met de huidige situatie. Ditmaal niet door
een natuurlijke oorzaak, maar door menselijke activiteiten.
Dit, deels door de antropogene verstoring van de
ecosystemen, deels door de mondiale opwarming. Dat de
mens verantwoordelijk is voor het uitsterven van soorten is
niet iets van de laatste eeuwen. Ook millennia geleden
was dat al aan de orde (denk aan de verdwijning van de
mammoeten in noordelijk Amerika, toen de mens er voet
aan de grond zette ( .000 tot .000 jaar geleden) en het
verdwijnen van een groot deel van de grotere dieren in
Australië (ca. 0.000 jaar geleden). Maar de laatste
eeuwen is door de menselijke activiteit de druk op de
ecosystemen wel enorm toegenomen. En recenter is daar
ook nog eens de opwarming bijgekomen. Het aantal
uitgestorven soorten is weliswaar nog relatief gering, maar
het aantal bedreigde soorten is al zeer aanzienlijk. Zie
figuur 0. En dat aantal bedreigde soorten groeit nog
steeds, vaak met een snelheid die groter is dan de
uitsterfsnelheid bij een massa-extinctie. Op grond daarvan
zou men kunnen stellen dat er ook nu, onder onze ogen,
sprake is van een massa-extinctie, zonder dat we ons dat
realiseren.
Daar komt nog bij dat we wat de opwarming betreft pas
aan het begin staan: de atmosferische CO -concentratie
stijgt nog altijd. Bovendien wordt het opwarmingseffect van
dat extra CO nog voor een groot deel versluierd doordat
de oceanen een flink deel van de ingevangen warmte
opnemen. Die opname is een eindig proces en later krijgen
onze nakomelingen alsnog de rekening gepresenteerd, in
de zin dat ook al zou de CO -emissie worden teruggebracht
naar 0, de oceanen nog eeuwenlang hun warmte
blijven afgeven.
Bovendien weten we nog onvoldoende over de ‘drempels’
in het klimaatsysteem. Ook nu lopen we de kans dat boven
een bepaalde drempel het point of no return is gepasseerd.
De sneeuwbal gaat rollen en de opwarming gaat
zichzelf versterken. Mogelijke mechanismen zijn o.a. de
terugkoppeling van een ijsvrije poolzee, de methaanemissie
uit de permafrost, en het instabiel worden van
methaanhydraten op de oceaanbodem.
hydraten. Bij de hoge druk en de lage
temperatuur die heersen op de
oceaanbodem kunnen zich ‘kooien’
van water vormen waarbinnen het
methaan gevangen blijft. Iets dergelijks
is het geval in het ijs van de
permafrost. Stijgt de temperatuur van
het water, dan kunnen de kooien
instabiel worden en komt het methaan
vrij. Het borrelt omhoog en komt in de
atmosfeer. Zoals bekend is methaan
een bijzonder krachtig broeikasgas.
Uiteindelijk wordt dit methaan
weliswaar omgezet in CO , waardoor
de broeikaswerking wordt afgezwakt,
maar de temperatuurstijging die heeft
plaatsgevonden zorgt weer voor het
vrijkomen van nog meer methaan etc.
De sneeuwbal is gaan rollen en de
opwarming is vrijwel onbeheersbaar
geworden; het klimaatsysteem is
volledig ontspoord. In de literatuur
spreekt men dan van het runaway
greenhouse effect.
Al met al is er een consistent beeld
ontstaan: het vrijgekomen CO door
de vulkaanuitbarstingen en de brandende
kolenlagen heeft gezorgd voor
het aansteken van de lont, waarna het
vrijkomende methaan een vicieuze
cirkel van een steeds toenemende
temperatuurstijging heeft veroorzaakt.
Bovendien geven het extra CO en
methaan een verklaring voor de
geconstateerde daling van het C
gehalte, ook in kwantitatieve zin.
Al met al zou men kunnen stellen dat de ontsluierde
gebeurtenissen uit het verre verleden meer zijn dan
‘interessante kennis’. We zouden het beter kunnen zien als
een wake up call, een waarschuwing dat we door onze
activiteiten een geest uit de fles roepen die er later niet
meer in te krijgen is.
Figuur 0. De witte getallen geven het percentage in het wild
uitgestorven diersoorten in de afgelopen 00 jaar. In de zwarte
cijfers is het percentage bedreigde soorten opgeteld bij het
percentage dat al uitgestorven is (in het wild). De zwarte verticale
lijn markeert de % waarboven we spreken van een massaextinctie.
Maar die % besloeg dan steeds een periode van een
miljoen jaar. De huidige (nu nog kleinere) extincties namen veel
minder tijd in beslag en al het in dit tempo doorgaat, zitten we al
ver voor die miljoen jaar boven %.
Bronnen:
. Yadong Sun et. al., Science, , - 0 ( oktober
0 ), Lethally hot temperatures during the early Triassic
greenhouse.
. Michael J. Benton and Richard J. Twitchett, Trends in
Ecology and Evolution, , - ( juli 00 ), How to
kill (almost) all life: the end-Permian extinction event.
. Diverse onderwerpen via www.kennislink.nl.

C
Tijdschriftenrubriek
Jean-Paul Korst
In vrijwel alle onderstaande beschrijvingen van artikelen zie je op het einde ervan een getal tussen haakjes staan. Dit
getal heeft betrekking op het aantal pagina’s A -formaat dat het artikel bevat. Er bestaat de mogelijkheid om kopieën van
onderstaande artikelen te verkrijgen. Daarvoor dien je met mij contact op te nemen (tijdschriften@vwkweb.nl of 0 -
) en ik zal er dan voor zorgen dat de kopieën verstuurd worden. Let op: er vinden géén vertalingen plaats en dat
betekent dus dat je alles in de originele taal krijgt. Echter hier zijn wel kosten aan verbonden: € 0,1 p kopie + portokosten.
Tenslotte kun je in sommige artikelen bij een boekbespreking een zogenaamd ISBN, met daarachter een nummer,
tegenkomen. Dit is een Internationaal Standaard Boeknummer en is uniek over de gehele wereld. Als je eventueel iets
wilt bestellen bij een erkende boekhandel is het opgeven van dit ISBN-nummer voldoende.
BELGIË
H alo,
november 0
* Het weeroverzicht
van september 0
die in België zonnig
en droog verliep bij
normale
temperaturen. De
eerste tien
herfstdagen waren zomers. Dit word
je uitgebreid verteld met het weer van
dag tot dag, bijzonder weer, de
weerkaarten, de automatische
weerstations en de klimatologie van
deze maand ( ).
* Congres ‘Klimaat in Vlaanderen als
ruimtelijke uitdaging’. Deze wordt
gehouden op december a.s. in
Leuven. Ga je met ons mee ( )?
* Op september jl. werd de nieuwe
radar van het KMI te Jabbeke officieel
ingehuldigd door de minister. Een
kennismaking met deze radar ( ).
* Om het neerslagnetwerk in België
uit te breiden wordt er door het KMI in
België een aantal automatische
neerslagmeters geplaatst. Iedereen
kan zich aanmelden. Dus heb je een
huis in België of ken je daar iemand,
dan is nu tijd om te gaan meten ( ).
* Het zee-ijs op de Zuidpool neemt
toe, terwijl het ijs aan de Noordpool
smelt. Is hier nu sprake van
tegenstrijdigheid? Dit artikel geeft het
antwoord daarop ( ).
* Na 0 jaar is het record van hoogste
temperatuur ter wereld gesneuveld.
Het bijzondere hieraan is dat er géén
hogere temperatuur is gemeten, maar
het oude record is door de WMO
verworpen. Greenland Ranch in het
Nationale Park Death Valley is vanaf
vandaag de heetste plek ooit met ,
graden gemeten op 0 juli ( ).
* Als je dit leest zitten we in de
wintermaand en kunnen de eerste
sneeuwvlokken al vallen. Op
oktober gebeurde dat al in
Nederland met een sneeuwdek van
een aantal centimeters tot gevolg ( ).
* In Vlaanderen is als gevolg van de
klimaatverandering een nieuwe soort
sprinkhaan ontdekt die eigenlijk alleen
in het zuiden van Europa voorkomt:
de kiezelsprinkhaan ( ).
* Samen met een honderdtal
weergenoten werd een bezoek
gebracht aan Meteo Tollembeek in de
gemeente Galmaarden ( ).
* Tenslotte het weer van de afgelopen
twaalf maanden vanaf oktober 0
tot en met 0 september 0 ( ).
DUITSLAND
Mitteilungen DMG,
0 - 0
* Het jaar 0 was
het warmste jaar in
Keulen sinds .
T. Keller-
Lauterskorn heeft
het onderzocht ( ).
*
Klimaatverandering
is complex. Om dit goed uit te leggen
zou je dit bijvoorbeeld ook kunnen
uitbeelden. Zo heeft Katharina Höhne
hiervan een tekening gemaakt. Kijk
maar ( ).
Der Wetterlotse,
/
* De waarnemingen
in de Duitse
kustgebieden van
juli en augustus
waargenomen in dit
jaar ( ).
* Vervolgens de
synoptische overzichten m.b.t. het
Noord-Atlantische gebied en Europa
in diezelfde maanden ( ).
* Tenslotte de waarnemingen van
neerslag en temperatuur van alle
havensteden van de wereld van juli
en augustus 0 ( ).
NEDERLAND
Het
Weermagazine,
okt.-nov. 0
* De afgelopen
zomer beleefden
we ups en downs in
Nederland, extreme
droogte in de VS,
hitte in het
zuidoosten van Europa en problemen
in Siberië. Oorzaak: hardnekkige
stromingspatronen die maar niet van
hun plaats gingen. Onze eigen C.
Hootsen verklaart het nader ( ).
* De koudste nacht en warmste dag
van 0 in Nederland. R. Groen
brengt het hier in beeld ( ).
* Op oktober 00 trok de
zwaarste herfststorm van deze eeuw
over ons land. Voor 00 miljoen euro
werd er schade aangericht, waarbij
zes mensen om het leven kwamen.
Houd je goed vast, want we gaan
terug naar die onstuimige dag en
beleven deze helemaal opnieuw ( ).
* G. Können, hoofd Klimaatanalyse bij
het KNMI, meldt dat een warme aarde
niet erg is, maar een verwarmende
aarde wel. Een interview ( ).
* De meeste festivals, markten en
andere grote evenementen vinden
vaak in de zomer plaats. Dat geldt
ook voor de gevaarlijkste
weersituaties. En als deze elkaar
tegenkomen is een evenement een
kwetsbaar doelwit. Op augustus

0 vond het opnieuw plaats in
Steenwijkerwold. Wat kan een
organisatie doen om de veiligheid bij
extreme weersverschijnselen zo groot
mogelijk te maken? Voor ons ging J.
Kuiper opnieuw op onderzoek en ging
na wat er precies op augustus jl.
gebeurde in Noordwest-Overijssel ( ).
* Instrumenten uit de analoge doos:
de Frans handanemometer, fabrikaat
J. Richard, Paris. Pas in de e eeuw
werden instrumenten uitgevonden
waarmee de snelheid van de wind
ook echt kon worden gemeten ( ).
* Vliegreizigers die vanuit hun
raampje naar beneden kijken zien
rond de schaduw van het toestel vaak
een aantal kleurrijke ringen. We
noemen dat de Glorie. Dit artikel laat
zien hoe ze ontstaan en het
beantwoord de vraag of dit
lichtverschijnsel een verworvenheid is
van de moderne technologie ( ).
* Sommige weerspreuken komen
vaak uit, andere bijna nooit of alleen
bij toeval. Vandaag deel : “Oktober
brengt ons wijn en zonnige dagen,
maar ook jicht en andere plagen”.
Onzin of toch ook weer niet ( )?
* Nieuw smeltrecord en laagterecord
voor het Noordelijk poolijs. Dit werd
gerealiseerd op augustus 0 en
op september werd het opnieuw
verbroken. J. Kuiper ging voor ons op
onderzoek en dat lees je hier ( ).
* Weerrecords. Het ene na het andere
sneuvelt of haalt het net niet. En
opeens wordt een wereldrecord dat al
0 jaar stand heeft gehouden door het
WMO ongeldig verklaard. Wat is er
aan de hand met de weerrecords? H.
Geurts zocht het voor ons uit ( ).
* We eindigen met de Hollandse
zomer van 0 die nat verliep. De
29 oktober 2012 – Hurricane Sandy
nadert de oostkust van Amerika en
zal later New York bezoeken.
Bron: news.cnet.com
eerste twee maanden waren koel
gevolgd door een zomerse augustus.
Gemiddeld lagen de temperaturen en
hoeveelheid uren zon op normaal ( ).
Zenit,
november 0
* De Azoren werden
in augustus van dit
jaar getroffen door
een orkaan, wat
bijzonder is. De
hurricane was de
zevende van het
Atlantisch gebied en
kreeg de naam Gordon. De laatste
keer dat de Azoren getroffen werden
door een orkaan was in 00 en deze
heet toevalligerwijze ook Gordon ( ).
* Het weer van september 0 ( )
dat zich in Nederland heeft
afgespeeld; door R. Sluijter. Het
bijzondere was het laagterecord van
het ijs op de Noordpool op de e ( ).
VERENIGD KONINKRIJK
Climatological
Observers Link,
september 0
* September was
mooi en droog. Het
was koeler en
natter rond de e
met soms zware
regenval. Met
overzichten van: synoptisch rapporten
( ), het weerdagboek ( ), dagelijks
( ), onweer ( ), sneeuw ( ), optische
verschijnselen ( ), het wereldweer ( )
en een overzicht van alle weerstations
in Groot-Brittannië in september ( ).
Weather, oktober 0
Deze uitgave staat helemaal in het
teken van de storm
uit de 0e eeuw die
de meeste schade
achterliet. Het vond
plaats op
oktober ,
precies jaar
geleden.
* We beginnen met
de ontwikkeling van de storm die we
stap voor stap doorlopen ( ).
* Vervolgens nemen we een kijkje in
de bossen, want wat gebeurde er
daar wel allemaal niet ( )?
* Doordat deze storm helemaal is
geanalyseerd kunnen we daar lessen
uit trekken. The Met Office vergeleek
deze storm met allerlei andere
stormachtige verschijnselen. Wat ze
geleerd hebben lees je hier ( ).
* Op oktober 0 was er ook veel
wind, maar niet veroorzaakt door een
storm. Het was een tornado die door
het plaatsje Roehampton trok ( ).
* De klimatologische gegevens van
augustus 0 in Groot-Brittannië ( )
en die van de Britse zomer ( ).
* Boekbespreking:
“Frozen Britain”; 0 pag. ISBN -
0 0 0 . Het is een fotoboek dat
een winterrijk Groot-Brittannië laat
zien uit de winters van 00 - 0 0 en
die van 0 0- 0 .
“Clouds that Look Like Things”; ISBN
- . Een boek dat laat
zien dat wolken soms op bepaalden
voorwerpen lijken. Ook dit is een
fotoboek, waarin je kunt zien waar de
natuur allemaal in staat is.
Tenslotte wenst deze redacteur
iedereen prettige feestdagen en
een onweerstaanbaar begin van het
weergaloze jaar 2013!!!

Weerhistorie
De zeer zware storm van 28 / 29 december 1914
Uitgebreide schade in het hele land door windstoten tot 0 km/uur
door Klaas Ybema
Het startschot voor de Eerste Wereldoorlog werd gelost op juni in Sarajevo en doodde troonopvolger Frans
Ferdinand van Oostenrijk en zijn vrouw. Een maand later verklaarde Oostenrijk-Hongarije de oorlog aan Servië en op
augustus trokken Duitse troepen België binnen, waarna Engeland de oorlog verklaarde aan Duitsland. De Duitse opmars
werd in de herfst gestuit in Noord-Frankrijk, waar zowel Duitse als Britse en Franse troepen zich ingroeven. De fronten
zouden jarenlang stagneren en slechts minimaal heen en weer schuiven ten koste van honderdduizenden doden. Ons
neutrale land kreeg in oktober te maken met circa een miljoen Belgische vluchtelingen.
In de Noord-Franse loopgraven vierden Duitsers en Britten / Fransen dat jaar gezamenlijk Kerst, waarbij voedsel en
sigaretten werden uitgewisseld. Men begreep elkaar beter dan de generaals en de machthebbers, die onverbiddelijk
bepaalden dat het vanaf december weer business as usual was. Het korte Kerstwintertje was voorbij; er zou een storm
opsteken.
December zacht en nat
Het weer in december werd vooral
gedomineerd door oceaandepressies
met regen en wind. Daarbij was het
merendeels zacht tot zeer zacht. Op
december werd op veel plaatsen à
graden gemeten en op de
verregende e werd het nog belangrijk
zachter. De Bilt noteerde . °C en
in Maastricht werd . gemeten.
De volgende ochtend tapte men in
Drenthe plaatselijk tot 0 mm
regen af (Zuid-Barge ). Twee
dagen later kreeg het noorden er
nogmaals zo’n plas bij: Makkum 0 en
Hollum (Frl) mm. Het natte en vaak
onstuimige weer hield in de tweede
decade onverminderd aan. In De Bilt
werd op de
e (00- u) . mm
neerslag gemeten, nog steeds het
datumrecord. Gouda (ZH) en
Schellingwoude (NH) noteerden de
volgende ochtend mm.
De maxima schommelden daarbij
meest tussen en 0 graden en tot
vorst kwam het niet of nauwelijks. Pas
tegen de Kerst begon de druk te
stijgen en liep de wind tijdelijk naar
noordoost. De beide kerstdagen
waren de koudste van de maand en in
De Bilt de enige dagen met een
negatief etmaalgemiddelde. In Breda
werd op de
e de laagste
temperatuur van de maand gemeten
met – . °C.
Aanloop naar de storm
Een krachtig Russisch hoog (> 0
hPa) had op Eerste Kerstdag een
uitloper over Scandinavië gevormd,
die zich op de
e nog met moeite
handhaafde. Aan de westflank werd
het systeem echter geleidelijk verder
aangevreten door een diepe IJslanddepressie,
die de wind in de zuidhoek
bracht, waarna het kwik begon op te
lopen.
Fig. 1. Grondkaart en 00 hPa-kaart van
december , 00 UT. De depressie
bij IJsland wordt beeldbepalend ten koste
van het hoog boven NO-Europa ( ).
e
De was een waterkoude dag; bij
een dalende druk en een matige tot
vrij krachtige zuidenwind werd het niet
veel warmer dan à graden (in
Zuid-Limburg ) en tegen de avond
viel wat regen. Een dag later bleef de
luchtdruk dalen op de nadering van
een depressie die in de nacht was
ontstaan bij Ierland. Het was een
sombere, regenachtige dag en bij een
krachtige zuidenwind werd het ’s
middags een graad of zeven.
Fig. 2. Grondkaart en 00 hPa-kaart van
december , 00 UT. De
uitzakkende isobaren bij Ierland geven
aan waar de depressie zich gaat vormen.
Het systeem zal over Engeland naar de
Noordzee trekken, waarbij een randstoring
aan onze kusten een zeer zware storm zal
veroorzaken ( ).
De storm
Terwijl de depressie over de
noordelijke Noordzee naar Zuid-
Noorwegen trok, vormde zich in de
namiddag een randstoring in de
omgeving van Cornwall. Deze storing
trok uitdiepend naar het noordoosten.
Het beeld dat uit de beperkte

eschikbare gegevens naar voren
komt, is het volgende.
De storing trok in de nacht in tempo
van de regio Londen naar Jutland,
waar hij tegen de middag ( dec)
arriveerde. Hoewel het warmtefront
niet duidelijk uit de verf kwam, was er
sprake van een smalle warme sector,
waarin de temperatuur ’s avonds
tegen tienen opliep tot ruim graden
in het noorden en tot à graden
in het zuidoosten van het land
(Maastricht . °C). Tussen beide
depressies stond aanvankelijk niet
veel wind, die tijdelijk kromp naar
zuidoost onder invloed van de
naderende randstoring. In de warme
sector stond een (vrij) krachtige wind
uit het zuiden, maar na de koufrontpassage
stak een zuidwesterstorm
op. Hierbij daalde de temperatuur op
de meeste plaatsen naar een graad of
zes. Zie figuur en .
Fig. 3. Gereconstrueerde weerkaart op
basis van summiere gegevens. De
vermoedelijke ligging van warmte- en
koufront op december om uur LT.
De smalle warme sector trekt in tempo
over en achter het koufront steekt een
zware zuidwesterstorm op ( ).
Fig. 4. Registrering van windrichting,
windkracht (Bf), luchtdruk (mm kwik),
temperatuur en neerslag in De Bilt van
dec, uur tot dec, 0 uur LT ( ).
Fig. 5. Grondkaart en 00 hPa-kaart van
december , 00 UT. Een
Noordzeedepressie is beeldbepalend,
maar wat we niet zien (maar er wel is), is
de venijnige randstoring die op circa 00
km van de Hollandse kust ligt ( ).
In Zeeland bereikte de storm zijn
hoogtepunt in de laatste uren van
december. Vlissingen registreerde
een hoogste uurgemiddelde van .
m/s, dat is kracht . Naderhand is er
van Vlissingen maar één zwaardere
storm bekend: op september
werd een uurgemiddelde van .0
m/s gemeten ( B), maar die waarde
is zeer discutabel. Een nog te
publiceren onderzoek van Rob Sluijter
moet daar duidelijkheid over
verschaffen ( ). In Den Helder
bereikte de storm zijn climax in de
nanacht van december met een
maximum van . m/s. Deze waarde
is later alleen door de storm van
maart nog geëvenaard (tabel ).
0
0
0
0
0
Fig. 6. Verloop van de windsnelheid in
Vlissingen (groen) en Den Helder (blauw)
in m/s op basis van uurwaarnemingen
m.b.v. registrerende anemometer ( ).
Periode: dec, uur – dec, uur.
Datum Jaar Fmax
maart
29 december
april
november
0 januari
april
november
februari
1914
0
.
29.8
.
.
.
.
.
.
Tabel 1. Hoogste uurgemiddelde
windsnelheid in m/s te Den Helder / De
Kooy (niet gecorrigeerd voor gebruikt
instrument, opstelling en meetlocatie),
0 – nu ( ).
Na het koufront bleef de druk nog
dalen en ook een windruiming bleef
uit. Er naderde een trogvormige
uitloper en de zuidwester loeide nog
uren door. Tijdens het hoogtepunt van
de storm, om uur ’s ochtends, was
de druk in Den Helder gedaald naar
. hPa. Het drukverschil met
Maastricht was op dat moment .
hPa. Om uur bedroeg het verschil
tussen Groningen en Vlissingen .
hPa. Herleid voor het drukverschil
Cadzand – Delfzijl levert dat . hPa
op. Buisman ( 0) geeft aan dat het
verschil tussen Groningen en
Maastricht tijdelijk hPa heeft
bedragen. Dat is extreem en
vergelijkbaar met de storm van april
. Bij de explosieve storm van
november liep het drukverschil
tussen Delfzijl en Zeeuws-Vlaanderen
zelfs even tot hPa op ( ).
In de loop van de ochtend steeg de
luchtdruk met sprongen. Van tot
uur noteerde Den Helder een stijging
van .0 hPa en Groningen kwam
van tot uur op . hPa ( ).
00
000
0
0
0
0
Fig. 7. Verloop van de luchtdruk van
dec, uur tot dec, uur LT te
Vlissingen (groen), Den Helder (blauw) en
Groningen (rood) ( ).
0

Op de lijst van zware stormen van
Zwart neemt / december
een prominente plaats in.
Vergelijkbaar hoge uurgemiddelden
werden alleen ergens geregistreerd
op november en januari
en slechts de verrassingsstorm
van september kwam hoger
uit, maar is discutabel. De hoogste
windstoot bedroeg m/s, gemeten in
Vlissingen en Hoek van Holland.
In de ochtend van december werd
vooral in het noordwesten van het
land veel neerslag afgetapt. Op Texel
viel mm, in Schoorl , in Zuid-
Scharwoude 0 en op West-
Terschelling mm. Veel aandacht
daarvoor ontbrak. Het stormslagveld
overziende, werd het tijd om puin te
ruimen.
Fig. 8. Weerkaart december ,
UTC. De stormdepressie ligt nu boven
het noorden van Jutland met een
occlusiefront van het oosten van Duitsland
naar Noord-Italië. Een rug van hoge druk
nadert over Ierland ( ).
Uitgebreide stormschade
De zware storm richtte vooral in het
westen en noorden van het land een
onbeschrijflijke ravage aan. Ontelbaar
waren de afgewaaide schoorsteenkappen,
dakpannen, ingewaaide
ruiten, platgedrukte schuttingen en
ontwortelde bomen. Meer dan een
beknopt overzicht van de schade zal
ik niet geven; de kranten vulden er
destijds hele bladzijden mee.
Opvallend is, dat meldingen uit
Zeeland ontbreken. Dat is jammer,
want daar moet de schade
vergelijkbaar zijn geweest met die in
andere kustgebieden en bovendien
zou het interessant zijn te weten, hoe
de dijken zich daar hielden. In Holland
ontstond schade aan de duinen en op
Texel sloegen “wel twintig bressen” in
de zeedijk.
Slachtoffers
Een Zweeds schip, onderweg met
hout naar Amsterdam, kwam voor de
kust in moeilijkheden en de
bemanning verliet het schip in een
sloep. Die sloeg echter om en slechts
twee van de zestien opvarenden
overleefden dit drama. Zij wisten het
strand te bereiken en werden in het
ziekenhuis opgenomen. Buisman ( 0)
spreekt bij dit voorval van acht doden.
In Den Haag kreeg een schippersknecht
een mast op zijn hoofd en
overleed korte tijd later. In Rotterdam
vielen twee doden: een Zweedse
matroos waaide van de kade af en
verdronk en een man werd getroffen
door een omvallende boom. Een -
jarige jongen sloeg overboord in de
Haagse Laakhaven en kon niet
worden gered.
Bomen- en dierenleed
Groot was de slachting onder bomen,
waaronder monumentale exemplaren.
Het Haagse Bos werd wederom –
evenals op 0 sept. – deerlijk
toegetakeld en de chaos in het
Vondelpark was groot: er sneuvelden
wel zestig bomen. Ook het
bomenbestand op het Artisterrein
werd drastisch ingekort; hier gingen er
circa twintig neer. In Alkmaar werden
zeker zeventig bomen ontworteld.
Een ervan sloeg dwars door een huis,
waarbij een -jarige jongen gewond
raakte. In Haarlem vielen zoveel
bomen op de tramlijnen dat alle
tramdiensten tot stilstand kwamen.
Het Noord-Hollandse Bergen telde
omgewaaide bomen; hierbij raakte
ook een aantal villa ’s beschadigd.
Drie koeien vonden de dood toen bij
Uitgeest een boerderij instortte. In
Opende (Gr) werd een varkenshok
bedolven onder een hooimijt. De
eigenaar kwam te laat om de vier
varkens nog levend te bevrijden.
Torens en fabrieksschoorstenen
De storm had een nivellerend effect
op hoogbouw, wat in die tijd
voornamelijk uit kerktorens en
fabrieksschoorstenen bestond. Liefst
drie kerken in Graft (NH) werden van
hun spitsen beroofd. De schoorsteen
van een Haarlemse brouwerij waaide
om en in Vinkeveen ging de toren van
de R.K. kerk eraf. Hetzelfde lot trof
een schoorsteen van een olieslagerij
bij Delft. In Groningen waaide een zes
meter hoge pijp van de gasfabriek
omver en in Aldeboarn (Fr) werd de
0
schoorsteen van de zuivelfabriek
gehalveerd. Hetzelfde gebeurde met
een schoorsteen in Borgercompagnie
(Gr). Van een aardappelmeelfabriek
in Zuidbroek (Gr) kwam de
schoorsteen op de machinekamer
terecht, wat een schade van circa
0.000 gulden teweegbracht. In
Leiden was het een nikkelfabriek die
een toontje lager moest zingen ( , ).
Rokende schoorstenen waren destijds
vaak de trots van stad en dorp en
symbolen van de vooruitgang. Dan
doet zo’n ruïne extra pijn.
Bedrijfsgebouwen en woningen
Groot waren de vernielingen aan
allerlei bedrijfsgebouwen, als schuren,
hokken, loodsen en molens. Zo
gingen in Veendam twee schuren van
een kunstmesthandel plat. In het
Westland werden honderden ruiten
van broeikassen ingedrukt en het
aantal beschadigde boerderijen was
nauwelijks te tellen. Gebouwen in
aanbouw zijn altijd extra kwetsbaar;
met een bijna voltooid warenhuis in ’s
Gravenzande kon na de storm
opnieuw worden begonnen. Het dak
van een abattoir in Alkmaar waaide
eraf en kwam op de veestallingen
terecht. Een pakhuis in dezelfde stad
stortte in en ook werden daar vele
woningen beschadigd ( ).
In Friesland brandden minstens acht
molens af, doordat de wieken op hol
sloegen. Andere molens waaiden
gewoon weg ( ).
Vooral steden in het westen van het
land kregen het zwaar te verduren. In
Leiden lagen de straten bezaaid met
dakpannen en stenen en ook in
Haarlem was de schade gigantisch. In
het Leidse kwartier van die stad
waren hele daken van woningen
afgewaaid. Vergelijkbare taferelen
ook in Amsterdam, waar vooral een
aantal woningen aan de De
Ruyterweg het moest ontgelden. Hier
waaiden ruiten met kozijn en al naar
binnen. De etalage van een
kruidenierswinkel werd tot achter in
het vertrek gesmeten. Hevig
geschrokken bewoners renden om
drie uur ’s nachts de straat op, waar
ze door de storm werden opgewacht.
Een politiebureau in de hoofdstad
verloor eveneens zijn ramen. Boeken
en rapporten lagen chaotisch
verspreid door de vertrekken. Elders
in Amsterdam verloor een woning zijn
dak, dat op de trambaan
terechtkwam. Hierbij knapten

spanningsdraden af en werden palen
omgebogen.
Ook in het noorden van het land was
de destructie groot. In de Tuynwijck te
Groningen, aan het Eemskanaal,
waaide een hele serie zomerhuisjes
om. Plaatsen als Winschoten,
Meppel, Steenwijk en Hoogezand
hadden erg te lijden onder het
windgeweld. Kortom: in een groot
deel van het land werd achterstallig
woningonderhoud genadeloos
zichtbaar. De schade kon variëren
van afgebroken dakgoten en
ingewaaide deuren tot bijna complete
sloop. Het volgende berichtje uit
Nieuwsblad van het Noorden van 0
december is eigenlijk exemplarisch
voor het hele beeld. Vooral de
laatste twee woordjes zeggen alles.
Te De Wilp (bij Marum , Gr, red.)
werd de kap van een hooimijt over
de vaart geslingerd, een zinken
dakbedekking totaal opgelicht en
op den grond geworpen, een bijna
gereed zijnde timmerwinkel plat
geslagen, ettelijke boomen
ontworteld, het geheele dak eener
boerenbehuizing verschoven, enz.,
enz. (7)
Andere effecten
In de havens raakten nogal wat
schepen op drift, vooral in Rotterdam
uiteraard. In de Haagse Laakhaven
zonken tien schuiten, al spreken
andere bronnen van vier. De postboot
van Ameland belandde op het strand.
In Friesland kwamen laag gelegen
landerijen bij Heeg en Gaastmeer
deels blank te staan, doordat er heel
veel water uit de meren was gewaaid!
Ook polders bij Tytsjerk en Ryptsjerk,
ten oosten van Leeuwarden
overstroomden. Op veel meer
plaatsen zal dat het geval (kunnen)
zijn geweest, mede door de aanzienlijke
regenval.
De wiervissers van Texel verloren
voor ruim vijfduizend gulden aan
zeegras en waren hierdoor nagenoeg
geruïneerd. In de Waddenzee kwam
deze plant toen nog behoorlijk veel
voor.
Een hoogst merkwaardig verschijnsel
deed zich voor aan de Zuiderzeekust
ten noorden van Amsterdam:
Dinsdagmorgen ( dec., red.) daalde
het water op het Pampus tot 250 cM
beneden A.P., zoodat voor
Durgerdam geen water te zien was.
De scheepvaart was gestremd, terwijl
hier en daar een tjalk op den bodem
lag. Tot 11 uur konden de
Oranjesluizen niet schutten. Toen
deed zich het zeldzame verschijnsel
voor dat het water in één uur tijds 340
cM rees”. (7)
Alles overziende zijn twee conclusies
te trekken: de storm van /
december was een van de
zwaarste en schadelijkste van de 0 e
eeuw en er werd honderd jaar
geleden minder stevig gebouwd dan
tegenwoordig.
Enkele decembercijfers
Met in De Bilt een etmaalgemiddelde
van .0 °C (normaal destijds . ) was
december een erg zachte maand. Het
gemiddelde maximum bedroeg . en
de gemiddelde minimum temperatuur
kwam uit op . °C. Er waren niet
meer dan zeven vorstdagen (normaal
toen ) en ijsdagen ontbraken
volledig (normaal ).
Gemiddeld over het land viel 0 mm
neerslag (normaal toen ), wat een
e plaats oplevert in de lijst van
natste decembermaanden na 00.
Alkmaar was met mm de natste
plaats en het minst viel in het
Limburgse Susteren met mm. De
Bilt kwam op bijna mm en daarbij
viel op vier dagen sneeuw.
Er werden in De Bilt uren zon
waargenomen (normaal ). Op elf
dagen liet de zon verstek gaan en
heldere dagen met meer dan 0%
zon waren er niet.
Met gemiddeld 00 . hPa lag de
luchtdruk belangrijk onder normaal.
Slechts tien maal na 00 kwam een
decembermaand in De Bilt lager uit.
Tenslotte was het een bijzonder
winderige kerstmaand. In Den Helder
werd een gemiddelde windsnelheid
berekend van . m/s ( e plaats na
0 , normaal . ) en Vlissingen
noteerde . m/s. De zeer dominante
windrichting was zuid tot zuidwest.
Zeer natte winter
De rest van de winter werd het niet
beter; depressies bleven ook in
januari en februari het weer totaal
beheersen. Met een landelijk
gemiddelde van mm neerslag
bleef het lange tijd de natste winter
van de eeuw. Pas in werd dit
cijfer overtroffen ( 0 mm) en in
recente tijden zijn er nog vijf winters
natter geweest.
Veel vorst deed zich niet voor. De
enige ijsdag in De Bilt was januari.
Twee dagen later werd in Winterswijk
de laagste temperatuur van het land
gemeten: – . °C.
Zacht, nat en winderig verliep de
eerste januarihelft en dat leidde na de
natte december overal in lage delen
van het land tot overstromingen. Zo
stond het Lage Midden van Friesland
grotendeels blank. IJlst bijvoorbeeld
was over land onbereikbaar. In
Leeuwarden werd een recordhoge
boezemstand gemeten van cm
boven Fries Zomerpeil ( ). Dat was
vergelijkbaar met de situatie in 0.
De volgende winter ( ) gaf meer
van hetzelfde en dus werd het hoog
tijd voor een groot gemaal. In de
herfst van 0 opende koningin
Wilhelmina bij Lemmer het Wouda
(stoom) gemaal. De ironie wil, dat er
vanaf dat moment eigenlijk een
jaarlang niks te pompen viel.
werd het droogste jaar van de eeuw.
Tenslotte leverde de winter met een
gemiddelde luchtdruk van 00 . hPa
(De Bilt) een record op, dat alleen in
( 00 . ) nog iets scherper werd
gesteld ( ).
Bronnen
) KNMI, Jaarboek A, Meteorologie,
.
) KNMI, MOW (klimagram),
december .
) Leeuwarder Courant, en 0
december , januari .
) www.knmi.nl/klimatologie
(dagwaarden, uurwaarden, lijsten)
) Klimaatarchief KY/HZ, gebaseerd
op KNMI-cijfermateriaal.
) www.wetterzentrale.de/topkarten
) http://kranten.kb.nl
Diverse geraadpleegde dagbladen,
en 0 december .
) KNMI, Dagelijks Weerbericht,
Dinsdag dec. , nr. .
) Daily Series Synoptic Weather
Maps, part I, Northern Hemishere
Sea Level, dec. .
0) J. Buisman, Bar en Boos, Baarn,
.
) K. Ybema, Wat een Weer!,
Leeuwarden, 00 .
) H. ten Kate en B. Zwart, De storm
van 13 november 1972, V – ,
KNMI, De Bilt, .
) Mededeling Ad Vermaas.
Volgende maand: januari 0 , een
maand vol thermische dynamiek.

Contributie 2013
Volwassenen ( +):
De standaard jaarcontributie bedraagt € 40,-. *)
Toeslag Weerspiegel blad in Nederland € 28,-
Toeslag Weerspiegel blad buiten Nederland in Europa € 71,20
Jeugdleden (< jaar):
De standaard jaarcontributie bedraagt € 0,-. *)
Toeslag Weerspiegel blad in Nederland € 23,-
Toeslag Weerspiegel blad buiten Nederland in Europa € 66,20
Verzendkosten buiten Europa op aanvraag.
*) In de standaard jaarcontributie zit begrepen:
- een digitaal jaarabonnement op de Weerspiegel;
- toegang tot de ledenomgeving en
- toegang tot het forum.
N.B. Facturatie en automatische incasso zal plaatsvinden rond januari 0 . Eigen betalingen dienen uiterlijk dagen
na factuurdatum binnen te zijn op rekening 3878592 t.n.v. de Vereniging voor Weerkunde en Klimatologie te Haarlem
o.v.v. uw lidnummer.
Hier moet advertenite van RTL
onder www.werkenbijrtl.nl
RTL Weer & Verkeer is op zoek naar:
Weerpresentatoren
Ben jij een bevlogen weertalent en vind je het een uitdaging om je te ontwikkelen naast vaste weerautoriteiten
Helga van Leur en Peter Timofeeff?
Bekijk deze functie dan op www.werkenbijrtl.nl

De winter 1812-1813
Mythe en werkelijkheid (deel I)
Wouter Lablans en Gerard van der Schrier (KNMI)
Het was in juni 2012 tweehonderd jaar geleden dat Napoleon Bonaparte Rusland binnenviel. Met deze
veldtocht kwam er een einde aan de reeks van veldtochten waarmee Napoleon een groot deel van Europa
onder controle had gekregen. Na deze veldtocht ging het met Napoleon snel bergafwaarts. Dat de veldtocht in
een nederlaag resulteerde is vaak toegeschreven aan de invloed van het winterweer dat optrad in de maanden
november en december 1812 en niet aan de fouten en de misrekeningen van Napoleon. In dit artikel brengen
we het verloop van de veldtocht met het weersverloop in verband en dan blijkt dat dit een mythe is, de
werkelijkheid was anders. Ook als het winterweer gedurende de gehele veldtocht was uitgebleven zou de
veldtocht op een nederlaag zijn uitgelopen.
Figuur 1.
Napoleon Bonaparte (1769-1820)
Het historisch perspectief
De veldtocht van Napoleon
Bonaparte (figuur 1) in 1812
tegen Rusland is waarschijnlijk de
eerste militaire operatie in de
geschiedenis waarvoor
meteorologisch advies werd
ingewonnen.
Als meteorologisch adviseur trad
op Pierre-Simon de Laplace
(1749 -1827; figuur 2). Napoleon
maakte kennis met Laplace in
1784 op de militaire academie te
Parijs. Laplace was aan de
academie hoogleraar in de exacte
vakken. Hij had snel door dat de
Corsicaanse cadet zeer intelligent
was en gebaat zou zijn bij een zo
kort mogelijke opleiding, gezien
zijn nijpende geldgebrek. Hij
stoomde Napoleon in ŽŽn jaar
klaar voor het examen en zo kon
Napoleon reeds op zestienjarige
leeftijd, enkele jaren voor het
uitbreken van de Franse
Revolutie, in dienst treden als
artillerieofficier in het leger van
Lodewijk XVI.
Als dank werd Laplace later door
Keizer Napoleon benoemd tot lid
van de senaat en in de adelstand
verheven. Het leger ging tijdens
de revolutie over naar de
Republiek, na een flinke zuivering
van het officierscorps. Dit bood
aan jonge officieren goede
carrièreperspectieven, voor
Napoleon een bliksemcarrière.
Na enkele opvallende prestaties
werd hij reeds in 1893, op 24jarige
leeftijd, brigade-generaal
en werd hij ook bij het volk zeer
populair. Hij ging in de politiek en
werd in 1802 Eerste Consul.
In1804 volgde zijn verheffing tot
keizer.
Tijdens de Franse revolutie was
Frankrijk in oorlog met een aantal
Europese landen. De republiek
wilde de Europese volken laten
delen in de zegeningen van de
revolutie: Vrijheid, Gelijkheid en
Figuur 2.
Pierre-Simon de Laplace (1749-1827).
Broederschap. De Europese
vorsten, die dan van het toneel
zouden verdwijnen, streefden
naar het herstel van de
monarchie in Frankrijk. Toen
Napoleon aan de macht kwam
werden de veldtochten voortgezet
met een ander doel, het tot stand
brengen van een Verenigd
Europa onder Franse hegemonie
met: dezelfde wetten voor heel
Europa, een Europees gerechtshof,
een Europese munt en
gelijke maten en gewichten.
De oostgrens van dit Verenigd
Europa zou gelegen zijn op de
grens tussen Polen en Rusland.
Dat er toch twee veldtochten
tegen Rusland ondernomen
werden had dan ook niet als doel
ook Rusland in het Verenigd
Europa op te nemen; de
veldtochten waren gericht tegen
Engeland. Napoleon wilde ook de
Russische havens in de Oostzee
voor de handel met Engeland
afsluiten. Het doel daarvan was
Engeland economisch zo te
verzwakken dat het geen
bedreiging meer zou vormen voor
de Franse ambities. In 1807
stonden wel de Duitse
Oostzeehavens onder controle
van Napoleon, maar de
Russische havens nog niet. Om
dat af te dwingen werd in 1807
een veldtocht tegen Rusland
ondernomen. Deze veldtocht was
succesvol. Het Russische leger
werd op 14 juni 1807 bij

Figuur 3.
De kaart van Minard. De statisticus Minard kreeg grote bekendheid door zijn pionierswerk bij in beeld
brengen van statistische gegevens. Horizontaal en verticaal staat een maat voor de lengte- en
breedtegraad van de troepenverplaatsingen van Napoleon. De beige curve geeft de veldtocht weer in de
richting van Moskou, de zwarte curve geeft de terugtocht weer. De dikte van de curve is een maat voor de
grootte van de Grande Armee. De rode curve geeft een indruk van de temperatuur tijdens de terugtocht in
graden Reaumur.
Koningsbergen verslagen,
waarna op 7 juli te Tilsit een
'vriendschapsverdrag' gesloten
werd, dat onder meer de
medewerking van Rusland
inhield.
Na enige tijd kwam Rusland het
verdrag niet meer na. Er werd
daarom besloten tot een tweede
veldtocht tegen Rusland.
De veldtocht van 1812 en het
weer
De Grande ArmŽe die Napoleon
bijeen bracht voor zijn tweede
veldtocht tegen Rusland, was
meer dan 500.000 man sterk.
Van 24 juni tot 30 juni staken de
Fransen de Njemen over, toen de
grens tussen Polen en Rusland,
met 422.000 man, volgens de
befaamde 'kaart van Minard'
(figuur 3). In deze kaart zien we in
ŽŽn oogopslag hoe gedurende de
zes maanden durende veldtocht
de ArmŽe te gronde is gegaan.
De troepensterkten bij Minard
komen redelijk goed overeen met
recentere gegevens die we
vonden bij Blond (1979) en bij
Zamoyski (2004), maar grote
precisie mogen we van de
opgaven van de troepensterkten
niet verwachten. De bedoeling
van Napoleon was het Russische
leger in West-Rusland te
verslaan, waarna dan evenals in
1807 weer een voor Frankrijk
voordelig vredesverdrag zou
worden gesloten.
Omdat het Franse leger bij de
inval in Rusland sterker was dan
het Russische leger gingen de
Russen de strijd niet aan, maar
weken zij uit naar het oosten.
Napoleon moest daarom verder
Rusland binnentrekken dan hij
van plan was. Daardoor kwamen
reeds spoedig de verschillen met
de vroegere veldtochten van
Napoleon aan het licht die tot de
ondergang van de ArmŽe zouden
leiden. Daar de Russen de tactiek
van de verschroeide aarde
toepasten konden de troepen in
Rusland niet leven van het land,
zoals bij eerdere veldtochten van
Napoleon steeds het geval was
geweest. Dit betekende dat het
leger van het achterland uit
verzorgd moest worden, wat door
de grote omvang van het leger,
de grote afstanden die moesten
worden afgelegd en de snelheid
van de opmars, een te zware
opgave bleek te zijn. De
verzorging van de troepen werd
dan ook spoedig onvoldoende.
Dit leidde tot grote aantallen
uitvallers, door desertie en door
uitputting wegens onvoldoende
verzorging. De jongste lichtingen
hadden vaak niet voldoende
conditie om het hoge tempo van
de ervaren elitetroepen in de
voorhoede bij te houden. We
stuiten daarbij op een belangrijke
bijdrage van het weer tot het
mislukken van de veldtocht, die
niets met de latere winterkou te
maken had, namelijk de hoge
temperaturen die in de
zomermaanden optraden.
Chappuis (1905) zegt daar over:
Bij de Duitsche, de
Hollansche, de Italiaansche
regimenten was het aantal
achterblijvers en maraudeurs
weldra zeer groot. De
verzengende hitte, de
overgroote vermoeienis, het
onvoldoende voedsel en het
ellendige drinkwater waren de
oorzaak.
Hoewel metingen van de hitte
ontbreken, is een beeld hiervan te
krijgen op basis van de
klimatologie van de warmste dag
in de zomer. Voor de 1961-1990
klimatologie is dit voor Minsk
29.7¼C en voor Smolensk 28.8¼C.
Om een indruk te geven tot welke
hoogte deze temperatuur zou
kunnen stijgen geven we hier de
temperatuur die past bij de 10jaar
terugkeertijd. Deze is 35.4 ¼C
voor Minsk en 34.7 ¼C voor
Smolensk ([1] en Klein Tank et
al., 2002).
Opmars naar Moskou
De Russen deden enkele
pogingen om de opmars van
Napoleon te stuiten, op 28 juli bij
Vitebsk, op 17 augustus bij
Smolensk en op 7 september bij
Borodino. De Russen waren
steeds de zwakkere partij, maar
het doel van Napoleon, een totale
overwinning op het Russische
leger te behalen werd niet bereikt
omdat de Russen steeds, voordat
zij te grote verliezen leden, verder
naar het oosten wegtrokken.

Nadat bij Borodino, dat op 120
km ten westen van Moskou ligt,
op 7 september de gevechten in
het voordeel van de Fransen
waren verlopen verlieten de
Russen in de nacht het slagveld
en trokken zij terug tot voorbij
Moskou. Napoleon kon daardoor
de stad innemen zonder
tegenstand te ondervinden. Op
de tocht naar Moskou waren
ongeveer 72.000 man in West-
Rusland achtergelaten, als
bezettingstroepen en om in
etappeplaatsen de verbinding met
Frankrijk te onderhouden.
Op 14 september bereikte
Napoleon met 100.000 man
Moskou. Dit betekent dat
gedurende de mars naar Moskou
er ongeveer 204.000 man
verloren waren gegaan als
uitvallers, een veelvoud
van de verliezen als gevolg van
de gevechten. Het opvallend
grote aantal uitvallers wordt
begrijpelijk als we het in verband
brengen met de grote omvang
van de ArmŽe. Een eenvoudige
berekening leert dan dat tijdens
de 82 dagen van de mars naar
Moskou per dag gemiddeld
0,59 % van de oorspronkelijke
sterkte van de ArmŽe door
uitvallers verloren ging, ofwel
gemiddeld per dag ongeveer zes
op de duizend man.
Verblijf in Moskou
Napoleon was er van overtuigd
dat hij met het innemen van
Moskou de oorlog had gewonnen.
Dit was een misrekening, want de
oude hoofdstad Moskou was in
1812 tweede hoofdstad naast St.
Petersburg en daar zetelde in
1812 de regering en de legerleiding.
De Russen maakten van
de officieuze wapenstilstand die
nu intrad gebruik om hun leger
zodanig te versterken dat het
sterker werd dan de inmiddels
aanzienlijk verzwakte Grande
ArmŽe.
Figuur 4.
Temperatuurgegevens voor Smolensk (54:45:00 N, 32:04:00 E) op basis van de 1961-1990
klimatologie. De klimatologie van dagelijks minimum (Tn) en maximum (Tx) temperatuur zijn de rode en
blauwe lijnen. Het 5 de percentiel, de temperatuurgrens waar onder de 5% laagste minimum en
maximum temperaturen liggen, is weergegeven door de groene en paarse lijnen. De metingen
afkomstig van de militaire artsen die meetrokken in Napoleons veldtocht zijn weergegeven door de
oranje cirkels. Uit dit figuur blijkt dat de weersomstandigheden eind november en begin december 1812
extreem koud waren en buiten de klimatologie liggen, met de laagste temperatuur op 6 december 1812
van -37.5¼C.
De Fransen brachten vijf weken
vrij comfortabel door in de stad.
Het was aangenaam nazomerweer,
dat de weersverwachting
van Laplace leek te bevestigen
die pas voor januari winterweer
had voorzien. Uit een van de
eerste leerboeken over de
synoptische meteorologie, dat
van Abercromby (1887), blijkt dat
Laplace voor zijn meteorologische
voorlichting aan
Napoleon gebruik heeft gemaakt
van klimatologische gegevens.
Abercromby stelt in de inleiding
van zijn boek dat klimatologische
gegevens niet bruikbaar zijn in de
synoptische meteorologie. Hij
zegt hier over:
When attempt was made to
apply statistics to weather
changes from day to day, it
was found that average
results were useless. The first
application of the method was
made by Napoleon
Bonaparte.
Laplace heeft zeker geen
verwachtingen gegeven voor
weather changes from day to day.
Aan dit slordigheidje van
Abercromby hebben we te
danken dat we iets weten over de
verwachting van Laplace, want
Abercromby vervolgt:
…..by Napoleon Bonaparte
who requested Laplace to
calculate when the cold set in
severely over Russia. The
latter found that on the
average it did not set in hard
till January. The emperor
made his plans accordingly; a
sharp spell of cold came in
December, and the army was
lost.
In figuur 4 zien we de
klimatologische gegevens voor
Smolensk voor het tijdvak 1961-
1990. Deze zouden leiden tot een
waarschuwing voor kans op
nachtvorst eind september, kans
op vorstdagen in november en
vorst in december. Bij de

getalwaarden in de figuur voor de
door de militaire artsen gemelde
temperaturen, moeten we
bedenken dat dit waarschijnlijk
waarnemingen waren met een
niet afgeschermde thermometer
nabij de grond, de laagste
temperaturen waarschijnlijk in
grondinversies. Dit geeft een
mogelijke verklaring voor de wel
heel extreme kou die
geregistreerd is door de artsen.
Buisman (1984) zegt over deze
winter: Is bij ons de eerste helft
van de winter koud geweest, dit is
nog sterker het geval in Oost- en
Midden-Europa. Alleen een
toevallig laat invallende winter in
1812 had de verwachting van
Laplace en een aantal
manschappen van Napoleon
kunnen redden.
In Moskou werd duidelijk dat bij
langer verblijf aldaar te
verwachten was dat Moskou
belegerd zou gaan worden en dat
dan, als de proviand zou opraken,
men zeker in handen van de
Russen zou vallen. Er moest nu
wel besloten worden Moskou te
verlaten. Napoleon schetste aan
zijn generaals een optimistisch
scenario: de ArmŽe zou nog voor
het invallen van de winter kunnen
terugtrekken op Polen, daar
overwinteren, om dan in 1813,
met aan te voeren versterkingen,
de veldtocht te hervatten.
Daarvan is, zoals we zullen zien,
niets terecht gekomen, hetgeen
betekent dat de oorlog tijdens het
verblijf in Moskou, als het ware
geruisloos, verloren werd. De
koude waarmee men later te
maken zou krijgen had dus niets
te maken met de nederlaag, maar
zou wel leiden tot de ondergang
van de ArmŽe.
De terugtocht
Op 19 oktober 1812 vertrok de
ArmŽe uit Moskou. Napoleon
stond toe dat een aanzienlijk deel
van de beschikbare transportmiddelen
werd gebruikt voor het
meevoeren van oorlogsbuit, wat
ten koste ging van het meevoeren
Figuur 5.
De bruggen over de Berezina
van proviand. Dit betekende dat
men reeds in de eerste dagen
van november te maken kreeg
met een tekort aan voeding en
men aangewezen was op
paardenvlees, dat gedurende de
veldtocht vaak als 'noodrantsoen'
diende, want wegens onvoldoende
verzorging vielen er niet
alleen veel soldaten maar ook
veel paarden uit.
De hoofdmacht van het
Russische leger volgde de ArmŽe
op enige afstand, omdat
maarschalk Koetoezov het nut
niet inzag van het aangaan van
gevechten; er vielen hem meer
dan genoeg achterblijvers in
handen. Deze visie van
Koetoezov droeg bij tot het grote
verschil tussen de verliezen door
uitvallers en de verliezen bij
gevechten waar deze veldtocht
door wordt gekarakteriseerd.
Volgens Minard kwam de ArmŽe
op 17 november te Smolensk aan
met 37.500 man. Dit betekent een
verlies door uitvallers van circa
54.500 man in 29 dagen, ofwel
gemiddeld 1,9% per dag van de
sterkte waarmee men uit Moskou
was vertrokken. Dat de verliezen
nu ongeveer drie maal zo hoog
waren als op de heenweg is
ongetwijfeld toe te schrijven aan
het feit dat men na 5 november te
maken kreeg met een combinatie
van onvoldoende verzorging en
winterse weersomstandigheden.
Wegens het oorspronkelijk plan
om de Russen in de zomer in
West-Rusland te verslaan
beschikten de troepen niet over
winterkleding (in het algemeen
vonden er destijds geen veldtochten
in de winter plaats). In
zijn scenario had Napoleon
verondersteld dat in de
etappeplaatsen, zoals Smolensk,
aanzienlijke voorraden proviand
aanwezig zouden zijn. Dit was
een belangrijke misrekening. De
beperkte voorraad proviand die in
Smolensk aanwezig was kwam
voornamelijk ten goede aan de
voorhoede, zodat de mars in het
teken van onvoldoende voeding
werd voortgezet.
Overtocht over de Berezina
Op 25 november kwam men aan
bij de rivier de Berezina. Het
begon toen streng te vriezen. De
rivier was nog niet bevroren, een

stevige ijsvloer zou beter zijn
geweest, want nu moest men in
het ijskoude water bruggen
bouwen, ŽŽn voor de infanterie
en ŽŽn voor wagens. (figuur 5).
Hiervoor werden vierhonderd,
voornamelijk Nederlandse,
pontonniers ingezet die daarmee
grote roem verwierven maar ook
zware verliezen leden.
Tijdens het oponthoud bij de
Berezina vonden gevechten
plaats omdat enkele generaals
van Koetoezov zich deze kans
niet lieten ontgaan. De uit
Moskou afkomstige troepen
hadden nauwelijks nog
gevechtskracht, velen hadden
zelfs hun wapens weggegooid.
De veldtocht zou hier
waarschijnlijk zijn einde gevonden
hebben als niet juist op tijd
30.000 man, die in West-Rusland
dienst hadden gedaan als
bezettingstroepen en die in goede
conditie verkeerden, zich bij het
ÔMoskou-legioenÕ hadden
aangesloten. De bruggen zijn
twee dagen in gebruik geweest
en werden toen vernietigd om te
voorkomen dat de vijand er
gebruik van zou maken. Dit
betekende dat op de oostelijke
oever troepen van mindere
kwaliteit en vele achterblijvers in
handen van de Russen vielen. De
tocht werd met 28.000 man
voortgezet waarbij zich nog 6.000
man in West-Rusland aanwezige
troepen aansloten.
Na het oversteken van de
Berezina kreeg men te maken
met strenge vorst, met
temperaturen van vaak -25¼C tot -
30¼C, met extremen tot -37.5¼C.
Op 7 december bereikte men
Wilna waar een goed van
proviand voorzien garnizoen
gelegerd was, onder commando
van de gouverneur-generaal van
Litouwen, de luitenant-generaal
Dirk van Hogendorp.
De ArmŽe kon wegens de
nadering van de Russen niet
langer dan een dag in de stad
verblijven.
Napoleon had reeds op 5
december het commando
overgedragen aan maarschalk
Murat en zich met grote spoed
naar Parijs begeven omdat hij
daar nuttiger werk zou kunnen
verrichten, zoals het aanwerven
van troepen voor de hervatting
van de strijd in 1813. Hij gaf toen
ook zijn 29e bulletin uit dat
bekend is geworden omdat dit het
eerste -en enige- bulletin is
waarin Napoleon melding maakte
van verliezen. Hij schreef de
verliezen toe aan het, naar zijn
mening, te vroeg invallen van de
winter, de eerste versie van de
'mythe van de winterkou', die hij
daarna nog vele malen heeft
herhaald, zoals in een brief van 5
januari 1813 aan de koning van
Denemarken. In de vertaling van
Neuman (1987) luidde de brief:
My minister in Copenhagen
has forwarded to me a
number of Russian military
bulletins and I have to assure
Your Majesty that they are
entirely false. The enemy was
allways beaten and he was
not able to capture a single
standard or a cannon of ours.
On the 7th of November the
cold became excessive, all
the roads were found
impassable. 30.000 horses of
ours perished between the
7th and the 16th. Some of our
baggage waggons and
artillery were destroyed by
ourselves and abandoned;
our soldiers, not accustomed
to protect themselves against
such cold, could not endure
18 to 27 degrees of frost.
They deserted their ranks to
find shelter for the night, and,
as there was no cavalry to
defend them, many thousand
fell into the hands of the
enemy's light troops in the
course of time.
Op 11 december bereikte
maarschalk Murat de Njemen met
nog 10.000 man, slechts enkele
procenten van de sterkte
waarmee men in juni Rusland
was binnengetrokken. De ArmŽe
is dus, na de militaire nederlaag
in oktober, op de terugtocht naar
Polen vrijwel te gronde gegaan.
Gedurende de tocht van de
Berezina tot de Njemen hadden
geen gevechten plaats gevonden,
zodat men in 12 dagen
24.000 man aan uitvallers verloor,
dagelijks gemiddeld 4,4 procent
van de sterkte waarmee men van
de Berezina was vertrokken. Dit
hoge percentage weerspiegelt de
barre omstandigheden waarmee
men op dit traject te maken had.
Maarschalk Koetoesov was van
mening dat met het verdrijven van
de Fransen uit Rusland het
Russische doel van de veldtocht
was bereikt. De tsaar dacht daar
anders over. Hij nam het
commando van Koetoesov over
en besloot de oorlog tegen
Napoleon buiten Rusland voort te
zetten. Van overwinteren van het
restant van het ÔMoskou-legioenÕ
en in Polen aanwezige
bezettingtroepen, met het doel de
veldtocht in 1813 voort te zetten,
kon daarom geen sprake zijn. De
Fransen werden nu uit Polen en
uit Duitsland verdreven. De daar
gelegerde troepen hadden veel
minder te lijden gehad dan de
troepen die de tocht naar Moskou
hadden meegemaakt. De
Nederlandse regimenten hadden
de tocht naar Moskou
meegemaakt. Hun verliezen
waren daarom groot: van de
15.000 man keerden er slechts
enkele honderden in het
vaderland terug. (Buisman 1984).
In het tweede deel van dit artikel
zullen we uitvoeriger bespreken
hoe de winter van 1812 op 1813
in Europa en in het bijzonder in
Rusland is verlopen is. Dit
weersverloop was voor Napoleon
aanleiding om de mythe in de
wereld te brengen dat het
mislukken van de veldtocht
geheel aan de koude in
november en december 1812 kon

worden toegeschreven, hoewel
hij heel goed wist dat bij het
vertrek uit Moskou de mislukking
worden van de veldtocht toegeschreven, al vast hoewel stond. De
hij mythe heel lijdt goed een wist hardnekkig dat bij het
vertrek bestaan, uit We Moskou vonden de slechts mislukking
van de veldtocht al vast stond. De
mythe Literatuur lijdt een hardnekkig
bestaan, We vonden slechts
enkele auteurs die het
onderscheid maken tussen de
militaire nederlaag die in
enkele september auteurs 1812 die reeds het een feit
onderscheid was en de ondergang maken tussen van de
militaire ArmŽe die nederlaag plaats vond die in tijdens de
september 1812 reeds een feit
was en de ondergang van de
ArmŽe die plaats vond tijdens de
terugtocht uit Moskou. Hoe het
hardnekkige bestaan van de
mythe te verklaren is wordt in
terugtocht deel II besproken. uit Moskou. Hoe het
hardnekkige bestaan van de
mythe te verklaren is wordt in
deel II besproken.
Abercromby. R., 1887: Weather, The nature of weather changes from day to day, London.
Blond,G., 1979: La Grande ArmŽe. Robert Laffont, Paris.
Literatuur
Buisman, J., 1984: Bar en Boos. Zeven eeuwen winterweer in de Lage Landen. Bosch en Keunig.
Abercromby. Chappuis, H. R., Th., 1887: 1905: Weather, Napoleon. The Gebr. nature Kluitman, of weather Alkmaar. changes from day to day, London.
Blond,G., Klein Tank, 1979: A. M. G. et al., 2002: La Daily Grande dataset ArmŽe. of 20th-century Robert Laffont, surface Paris. air temperature and precipitation series for the European Climate
Buisman, J., 1984: Bar Assessment, en Boos. Zeven Intern. eeuwen J. Climatology winterweer 22:1441-1453, in de Lage Data Landen. and Bosch metadata en Keunig. available at http://www.ecad.eu.
Chappuis, Minard, C.J.,1869: H. Th., 1905: Napoleon. Losses Suffered Gebr. Kluitman, by the Grande Alkmaar. ArmŽe during the Russian Campaign.
Klein Zamoyski, Tank, A., A. M. 2004: G. et al., 2002: Daily 1812, dataset Napoleon's of 20th-century Fatal March surface to Moskou. air temperature Collins Publ. and precipitation series for the European Climate
Assessment, Intern. J. Climatology 22:1441-1453, Data and metadata available at http://www.ecad.eu.
Minard, [1] www.ecad.eu C.J.,1869: Losses Suffered by the Grande ArmŽe during the Russian Campaign.
Zamoyski, , A., 2004: 1812, Napoleon's Fatal March to Moskou. Collins Publ.
[1] www.ecad.eu
Meldformulieren op de site enige tijd onbruikbaar
Zoals u inmiddels hebt vernomen zijn er belangrijke veranderingen op til bij de VWK. Om de toekomst-bestendigheid
van onze vereniging ook op internet te garanderen wordt ons digitale gezicht voor en achter de schermen ingrijpend
verbouwd.
Deze grote verbouwing heeft veel voordelen, zoals een gebruiksvriendelijke website, een overzichtelijker en
complete administratie en we hebben dadelijk betrouwbaardere techniek onder de klep. Maar geen enkel project is
vrij van enkele problemen, zo ook deze niet. Het belangrijkste probleem betreft onze online meldapplicaties.
Op de huidige website bevinden zich direct invulbare formulieren voor o.a. sneeuw, dagelijkse meetgegevens, hozen
en onweer. Deze formulieren zijn tien jaar geleden gebouwd en helaas laat de techniek het vooralsnog niet toe om
ze werkend en wel mee te kunnen nemen naar de vernieuwde website. Er moeten nieuwe komen. En dat betekent
dat er een functiebeschrijving wordt opgesteld waarna er geprogrammeerd moet worden. Hieraan wordt gewerkt,
maar men begrijpt dat dit tijd, geld en mankracht kost. Het is helaas niet te voorkomen dat er een tussenperiode zal
ontstaan waarin de oude digitale meldformulieren niet meer aanwezig zijn terwijl de nieuwe digitale formulieren nog
niet gereed zijn. Meldingen direct online op de website invoeren is m.i.v. begin januari 2013 enige tijd onmogelijk.
Daarom willen we de waarnemers verzoeken om (voor zolang het ongemak duurt) de meldingen in te sturen m.b.v.
de ÒouderwetseÓ waarnemingsformulieren, de manier waarop we dat vroeger deden. Dat mag per post naar de
eindredactie, maar anno nu kan het formulier uiteraard ook op de computer worden ingevuld en dan als bijlage per
email naar de redactie worden verzonden. De formulieren zelf zijn binnen te halen op de huidige website in het
linkermenu via Weerspiegel Ð Formulieren*. Men moet daar inloggen.
Mocht u hier onverhoopt een probleem ondervinden, dan is het altijd mogelijk om een email naar ondergetekende te
sturen en dan zorgen we ervoor dat u het formulier per ommegaande alsnog binnen krijgt.
Ook als u nog andere vragen hebt m.b.t. deze tijdelijke situatie, schroom niet ze te stellen. We hopen op uw begrip
en doen er alles aan om zo snel mogelijk het online melden weer mogelijk te maken.
Namens enkele Weerspiegelredacties en het VWK Webteam,
Hans Nienhuis.
h.nienhuis@gmail.com

Weer laat je niet los !
Jan Buisman
In de vroege zondagochtend van juni viel het Duitse leger de Sovjetunie binnen. Dat was zes weken te laat, een fout
die hun later lelijk zou gaan opbreken! Oorzaak van de vertraging was een niet verwachte oorlog die men eerst, in april en
mei, op de Balkan moest voeren. Mede daardoor kwamen de Duitsers tamelijk onvoorbereid in de barre Russische winter
terecht.
Bijna op de kop af jaar eerder beging Napoleon dezelfde fout. In de nacht van op juni overschreed zijn
Grande Armée de grensrivier de Njemen en viel Rusland aan. Ook te laat en met dezelfde fatale afloop. En net als Hitler had
ook hij zijn andere vijand, Engeland, nog niet verslagen. De vertraging zat hem in voornamelijk in de koude lente en
zomer, waardoor er pas in juni voldoende gras groeide om onderweg de vele tienduizenden paarden van voedsel te voorzien.
En dat de planning van de invasie in Normandië in juni werd gehinderd door harde wind, is algemeen bekend. Zo
kunnen we nog wel een poosje door gaan. Je kunt het zo gek niet bedenken of bij welke gebeurtenis dan ook speelde/speelt
het weer een rol. Niet voor niets zegt men wel: Het weer is de belangrijkste bijzaak in de geschiedenis!
De weersgesteldheid was ook een dominante factor bij de invasie van in Noord-Holland. Voor zover bekend is de oorlog
in Noord-Holland niet of nauwelijks beschreven in relatie tot het weer van dag tot dag. En dat is jammer omdat de historicus
daarmee een verklarende factor laat liggen. Tot voor kort gingen de meeste historici er van uit dat het weer van enkele
eeuwen geleden toch niet in details bekend is. Ten onrechte.
! Het is tien jaar na de Grote
Franse revolutie van . De
revolutionaire legers staan te popelen
om de zegeningen van de revolutie aan
heel Europa op te dringen. Oorlog aan
de paleizen! De eerste zogenaamde
Coalitieoorlog is al achter de rug en de
tweede komt er aan. Frankrijk is
oppermachtig en heeft al een groot
deel van Europa op de knieën
gedwongen. België en Nederland zijn
bezet gebied en de Rijn is een Franse
rivier. Tegenover de Franse
revolutionaire legers heeft zich een
Coalitie gevormd van Engeland,
Rusland, Oostenrijk (= Oostenrijk-
Hongarije) en enkele andere landen.
De koning van Pruisen houdt zich min
of meer neutraal. In breekt de
tweede Coalitieoorlog uit. Aanvankelijk
wordt er op drie fronten gevochten, in
het Rijngebied, in Zwitserland en in
Italië. Als de strijd voor de Coalitie niet
naar wens verloopt, wordt besloten nóg
een front te openen, het vierde. Maar
waar?
De keuze valt op Nederland, dat in
de Bataafsche Republiek heet.
De grote aanval zal aan de kust
beginnen met een invasie. Aanvankelijk
denkt men daarbij aan de
Maasmonding, in het bijzonder aan
Goeree. Later valt de keuze op de kop
van Noord-Holland. Bij Texel ligt de
Bataafse oorlogsvloot, waarvan de
bemanning erg oranjegezind is. De
verdreven stadhouder Willem V is
nauw bij de oorlog betrokken en hij
verwacht dat de vloot snel zijn kant zal
kiezen. De invallers zijn Engelsen, ze
krijgen hulp van Russen. Ook zal ter
ondersteuning een klein landleger
vanuit Pruisen de provincies Overijssel
en Gelderland binnenvallen. De twee
legers zullen elkaar ontmoeten aan de
Zuiderzee en dan samen Amsterdam
veroveren. Na de val van de hoofdstad
zal, zo verwacht men, de Nederlandse
bevolking massaal in opstand komen
tegen de Franse bezetters en dezen
het land uitjagen.
Het Franse leger in Nederland is
zwak, veel Franse soldaten vechten
aan de Rijn en in Italië. Het Bataafse
leger staat onder bevel van Herman
Willem Daendels ( ), patriottisch
jurist uit Hattem en in Franse dienst
snel generaal geworden. Zijn leger ligt
verspreid door het land. De
opperbevelhebber van de
gezamenlijke Frans-Bataafse
strijdmacht is uiteraard een
Fransman, Guillaume Brune ( ). Hij
begon als politieke (revolutionaire)
journalist en is in duizelingwekkende
vaart opgeklommen tot generaal.
In juli zijn de voorbereidingen gereed
en begin augustus moet het
gebeuren. Dat is wel laat in het
seizoen maar men meent maar
enkele weken nodig te hebben. De
landingen moeten plaats hebben op
de landreep ten zuiden van Den
Helder, die er in heel anders
uitziet dan wij gewend zijn. Men kan
van daaruit snel de haven van Den
Helder veroveren en ook is er een
mooie kans dat men de Bataafse
vloot kan bemachtigen. Ter afleiding
heeft de Engelse marine vanaf juni,
dus al lang vóór de eigenlijke invasie,
raids uitgevoerd tegen enkele
Waddeneilanden.
Begin augustus schepen de
invasietroepen, .000 man en ruim
00 paarden, zich in en op de
liggen er schepen in de monding
van de Theems, klaar voor vertrek.
Dan komt het onvermijdelijke weer
tussenbeide. De wind steekt op en op
de
de maakt stormachtige wind een
landing onmogelijk. Het onstuimige
weer houdt vijf dagen aan. We
kunnen ons nauwelijks voorstellen
hoe het leven al die dagen en nachten
is geweest op met mannen en
paarden volgepropte en dan op ook
nog (door de woelige zee) zwaar
stampende schepen. Op de 0 ste kan
men de schade opnemen, de dode
paarden overboord zetten en de vloot
hergroeperen. (Veel mensen denken
onwillekeurig terug aan de zo
onfortuinlijk verlopen oversteek van
stadhouder Willem III naar Engeland
in , nog maar ruim een eeuw
geleden!)
Men kiest een nieuwe datum:
donderdag augustus.
Het landingsgebied is verre van
gemakkelijk en omvat kilometer
duinkust die maar 0 meter diep
(breed) is, tussen en 0 minuten
gaans! De oostelijke begrenzing wordt
gevormd door de Zanddijk waarlangs
de weg naar Den Helder loopt. Op
een hoge duintop staat een van de
vele optische telegraaftoestellen,
seinposten met beweegbare armen.
Dankzij deze nieuwe vinding weet het
de

ewind in Parijs binnen luttele uren
wat er op honderden kilometers
afstand gebeurt. Achter deze smalle
strook liggen het Koegras, een
moerasgebied, en een stuk wad, dat
bij vloed onderloopt. Daar valt niet te
vechten!
Nog voordat de landingen plaats
hebben, sturen de Engelsen brieven
naar de commandant van het
Bataafse eskader, Schout-bij-Nacht
Samuel Story ( ), en naar kolonel
Herman Jan Gilquin, bevelhebber van
Den Helder. Van beiden eist men
onmiddellijke overgave. Beiden
weigeren. Maar achter Story om wordt
onder de bemanning van de schepen
een proclamatie verspreid van Willem
V, die tot verzet oproept en die veel
opwinding veroorzaakt.
En dan volgt de eigenlijke invasie. Of
niet?
Op de beraamde datum, augustus
ste
en op de waait het al weer te
Weerkundige waarnemingen buiten Haarlem door Simon Veen in augustus 1799
Aug. Bar. Bar. Bar. Wind Wind Wind Luchtgesteldheid
1799 8 u. 13 u. 22 u. 8 u. 13 u. 22 u.
= = = = = = = =
0
ste
hard. Eindelijk, op de , zien de
bewoners van de Hollandse
zeedorpen ruim 0 schepen voor
hun kust opdoemen. De landing is
gepland tussen Huisduinen en het
buurtje Groote Keeten ten noorden
van Callantsoog. Opperbevelhebber
van de landingstroepen is generaal
Ralph Abercromby, het vlooteskader
staat onder bevel van admiraal
William Mitchell.
14 30.0¾ 30.0¼ 29.8 ZZO ZO OZO Omtrent helder
15 29.6½ 29.6½ 29.7 OZO WZW OZO Bewolkt, voormiddag winderig, verder
zeer harde wind
16 29.7 29.8½ 29.8¾ ZW ZW ZW S’morgens zware buien, verder bewolkt,
voormiddag harde wind
17 29.6½ 29.5 29.6¾ ZO ZO ZW Bewolkt, zeer harde wind,
‘s middags zware regen met donder
18z
29.6¾ 29.7 29.6¾ ZW ZW ZW Buiig
19 29.6½ 29.7 29.7½ ZW ZW ZW Bewolkt, winderig,
s’ middags wat buiig
29.7½ 29.7¾ 29.8 ZW W WNW Wolken
20
29.8½ 29.9¾ 30.1 WNW W NW Omtrent helder
21
22 30.1 30.1 30.0 ZW ZW ZZW Omtrent betrokken, ’s namiddags
23 30.0¼ 30.0½ 30.0 ZW ZW ZW
tusschenbeide wat regen
Winderig, betrokken,
’s avonds regenachtig
24 29.9½ 30.0 29.9¾ WZW W WZW Voormiddag betrokken,
verder bewolkt
29.9½ 30.0¼ 30.1¼ W W WNW Wolken, voormiddag winderig.
25z
30.1½ 30.2 30.1½ ZW W W Omtrent helder
26
27 30.0½ 30.0¼ 29.9¾ ZZW ZZW ZZW Bewolkt, omtrent betrokken
28 29.8½ 29.8½ 29.7¾ ZW ZW ZW Winderig, voormiddag betrokken,
verder bewolkt
29 29.9 30.0¼ 30.1¼ WZW NW WNW Bewolkt
30 30.1 30.0½ 29.9¼ ZZW ZW ZW Bewolkt
31 29.7¼ 29.7 29.6½ ZW ZW ZW Harde wind, voormiddag betrokken,
’s namiddags bewolkt, ’s avonds buiig
Sep. 29.8 29.9¾ 30.1¼ N NW NW Zeer harde wind, voormiddag
1z
betrokken, verder buig
Opm. Luchtdruk in Rijnlandse duimen/lijnen. De temperatuur ligt tussen circa 15 en 20 graden.
Betrokken betekent: betrokken met wolken, dus min of meer zwaar bewolkt.

Op augustus wordt het rustig weer.
ste
Het is nu of nooit! Op de zetten
.000 Engelsen en 0 Russen voet
aan wal. De linies van Daendels
( .000 man) worden al gauw in deze
slag bij Callantsoog doorbroken,
waarop Daendels naar Alkmaar terug
trekt en de Engelsen de Zijpepolder
kunnen bezetten. Op dezelfde avond
al marcheren Engelse troepen Den
Helder binnen. Gilquin geeft zich over
na het geschut te hebben laten
vernagelen. (Daarbij slaat men een
spijker, nagel, in het gat voor de
ontsteking van het kanon.) Eind
augustus zijn er al 0.000 Engelsen
en Russen in Noord-Holland.
Story trekt zich terug in de Vlieter
(waar nu de Afsluitdijk ligt) en als hij
ste
op de terug wil zeilen naar Texel,
maakt ongunstige wind hem dat
onmogelijk. Intussen wordt het
zeevolk van Story opstandig, de
proclamatie en de oranjevlaggen op
torens en molens missen hun
uitwerking niet! Op enkele schepen
gooien de matrozen zelfs onder
hoezeegeroep de kardoezen (zakjes
met kruit) in zee. En als de vloot
onder Mitchell het Marsdiep
binnenloopt, geeft Story zijn
schepen subiet over.
Wat de Engelsen en Willem V
tegenvalt is de lauwe houding van de
bevolking. In Noord-Holland zijn veel
dissenters (doopsgezinden en
katholieken), en weinig prinsgezinden.
Ook heeft Willem V een onhandige
passage in zijn proclamatie
opgenomen: hij verzekert daarin dat
hij na een overwinning onverkort het
oude regiem wil herstellen! En daar
zitten niet veel Nederlanders op te
wachten.
De positie van de Engelsen is nu
ijzersterk. De Zuiderzee ligt open,
zodat men het invasieleger van twee
kanten steun kan bieden. De weg
naar Amsterdam lijkt open te liggen.
Dan maakt de voorzichtige Mitchell
een fout. Omdat hij de activiteiten van
marine en leger nauwkeurig op elkaar
wil afstemmen laat hij achttien dagen
werkeloos voorbijgaan. En juist die
dagen zijn voor Amsterdam
voldoende om de stad (vesting) in
staat van verdediging te brengen. Dat
is het werk van de luitenant-kolonel
der genie Cornelis R. Th. (later baron)
Krayenhoff. (Deze bekende
Nijmegenaar, arts en filosoof, –
tot 0 - zal na de Franse tijd nog
een grote rol spelen, onder meer op
het gebied van de waterstaat!)
De kaartjes zijn ontleend aan I.L.Uijterschout, Beknopt
overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen uit de
Nederlandsche krijgsgeschiedenis van tot heden ( ,
de druk).
Eindelijk, september, komt de
Engelse vloot weer in actie en bezet
Medemblik en Enkhuizen, waar
voorraden voor de marine liggen
opgeslagen. Tal van Zuiderzeestadjes
durven nu de oranjevlag te hijsen.
Toch lijkt er een ommekeer in de
oorlog te zijn bereikt. Het Engelse
leger richt zich defensief in op het
westelijke deel van de Westfriese
Zeedijk (Omringdijk) met als
vooruitgeschoven posten
Warmenhuizen, Haringkarspel en
Dirkshorn. In feite zitten beide partijen
in een impasse. Hoe die te
doorbreken?
Intussen is van de ondersteunende
actie in het oosten van het land niets
terecht gekomen. Die was dan ook
onbegrijpelijk amateuristisch van
opzet. De kleine veldtocht heeft alleen
grote bekendheid gekregen door de
terechtstelling van de freule Van
Dordt, zoals ze werd genoemd. Deze
barones uit Lichtenvoorde had haar
solidariteit betuigd met de Engelsen
en op haar havezate (Het) Harreveld
de oranjevlag gehesen. Zij werd
verraden en veroordeeld en is in haar
kist doodgeschoten.
Het Frans-Bataafse leger (nu .000
man onder Brune) besluit aan te
vallen, alvorens de Engelsen

versterkingen aanvoeren. Op 0
september, een mooie dag met ruim
0 o , brandt de strijd los. Het front golft
heen en weer en Krabbendam wisselt
twee keer van bezetter. Brune had
zijn aanval slecht voorbereid, zo kon
een eenheid de geplande marsroute
niet vinden omdat op de kaart een
niet-bestaande weg was ingetekend.
Hij verliest . 00 man aan doden en
gewonden, tegen de Engelsen nog
geen 00.
Het weer verslechtert. Op de
september wordt het in Haarlem nog
o maar al in de avond en vooral
nacht is het regen en wind wat de klok
slaat. Dit is het begin van een periode
met echt herfstweer, wind en buien,
de temperatuur zakt. Intussen worden
nieuwe Engelse onderdelen aan wal
gezet, bevelhebber is generaal York.
Ook komen er steeds meer Russen.
Het invasieleger zwelt aan tot 0.000
man. De Russen zijn al meteen zwaar
in het nadeel, ze moeten eerst
bijkomen van de lange zeereis en tot
overmaat van ramp zijn ze volslagen
onbekend met het terrein. Dat leidt tot
veel misverstanden en ergernis. De
Engelsen realiseren zich ook dat de
achterstand nu al bijna twee maanden
is en ze besluiten een beslissende
doorbraak te forceren.
Op donderdag september, een
bewolkte dag met harde
zuidwestenwind, vallen de Russen
aan. Al om acht uur zijn ze in Bergen,
maar daar worden ze ingesloten en
lijden zware verliezen. Ook de strijd
om Schoorl verloopt niet naar wens,
de
daar moeten de Engelsen wijken. De
totale verliezen zijn zwaar: .000
Engelsen, .000 Russen, . 00
“Bataven” en 0 Fransen. Op 0
september maken zware regenbuien
de wegen zo modderig dat de strijd
dagenlang stil komt te liggen. Het
Bataafse leger zet de Heerhugowaard
onder water. Op de
ste meldt Simon
Veen in Haarlem harde storm uit
zuidoost en zuid, de laatste dagen
van september worden gekenmerkt
door veel wind en buien.
Op oktober, een droge dag,
opnieuw felle strijd. Abercromby kan
oprukken tot Egmond aan Zee en
York trekt Alkmaar binnen. Maar dan
komt er een heel andere vijand bij.
Hoe verder men van zijn basis
verwijderd raakt, des te nijpender
worden de ravitailleringsproblemen.
Vooral het tekort aan zuiver
drinkwater is ernstig, veel soldaten
lijden de hele dag dorst.
Het is nu oktober. En om betere
posities te verkrijgen geeft York bevel
de vijandelijke voorposten in Limmen,
Bakkum en Akersloot aan te vallen.
Als beide partijen steeds meer
troepen inzetten escaleert het gevecht
tot een echte veldslag. De
invasietroepen slagen er in een
eindweegs op te dringen en de hele
zondag wordt er bij regen en wind
moorddadig om het bezit van
Castricum gevochten. Bij invallende
duisternis en een plensbui ziet Brune
kans de vijand op de vlucht jagen.
Engelsen en Russen hebben . 00
man verloren. Hun positie wordt
langzamerhand hopeloos: onderling
onenig, doorweekt, hongerig, dorstig,
ziek en omgeven door duinen en
troosteloze modderpoelen. Veel
soldaten geven het op, ze voelen zich
leeg en ziek en ze willen weg. Nog
maar .000 man zijn gevechtsklaar
en nu ontstaat er ook nog gebrek aan
munitie.
Men besluit de strijd te staken. Na zes
weken is het genoeg.
Brune stelt zich tevreden met een
capitulatie met vrije aftocht en
teruggave van de krijgsgevangenen.
Ook het verdrag van Alkmaar (
oktober) is gunstig voor de Engelsen:
er wordt geen schadevergoeding
gevraagd, noch teruggave van de
(veroverde) koloniën. En zelfs niet
van de Bataafse vloot, wat een harde
eis van de Bataafse Republiek was.
Franse belangen prevaleren hier
boven Nederlandse belangen.
Het is hier niet de plek om Story,
Daendels, Brune e.a. verder te
volgen, wie dat weten wil, kan op
Internet terecht. Voor de meeste
Nederlanders is de strijd in Noord-
Holland in een gesloten boek,
maar niet voor de archeologen. De
plaatsen waar gevochten werd, zijn
vrij nauwkeurig bekend en na ruim
twee eeuwen worden nog geregeld
skeletten en wapentuig opgegraven.
Het zijn de tastbare herinneringen aan
een invasie die beoogde de
Nederlanders te bevrijden van de
Fransen en die zo hoopvol begon en
zo dramatisch eindigde.

Regionieuws
Bijeenkomst regio Utrecht van 22
oktober 2012.
De aanwezigen leden hadden die
avond bij het KNMI een interessant
programma.
Als eerste agendapunt presenteerde
Mees Weststrate als voorzitter en
Andre Ibelings als projectleider de
laatste nieuwe ontwikkelingen van de
vereniging toegespitst op de nieuwe
website die officieel januari 0 de
lucht ingaat.
Kort werd ingegaan op de nieuwe
provider “AllUnited” die voor typische
organisatorische zaken van een
vereniging als die van VWK een
webbased applicaties ontwikkeld
waarin zij de leden en financiële
administratie, website, forum voor
leden en aanvullende nieuwsbrief
met foto's gebundeld hebben. Met
Huiskamerbijeenkomst voor weeramateurs
uit Zuid – Holland
Op vrijdag 28 september jl. werd de
halfjaarlijkse huiskamerbijeenkomst
voor weeramateurs uit Zuid-Holland
gehouden in Nieuwerkerk a/d IJssel.
Er waren dit keer zo’n tal bezoekers.
Enkele vaste bezoekers konden
om uiteenlopende redenen niet aanwezig
zijn.
Uiteraard kwam de afgelopen zomer
uitgebreid aan bod.
Het begin in december was voor velen
uiterst boeiend geweest, maar erg
name de landelijke en regionale
contacten en activiteiten krijgen meer
aandacht.
Het bestuur is met een werkgroep
verschillende keren bijeen geweest
om dit proces invulling te geven, te
volgen en te bewaken zodat AllUnited
ook snel door kan.
De aanwezigen geven aan dat deze
veranderingen hoog tijd werden,
waarbij we een stevige, betrouwbare
en gebruiksvriendelijk website in de
lucht hebben.
Aandacht werd gevraagd voor het
forum, waar steeds meer mensen
gebruik van maken, de roepdoos, en
vooral regio informatie.Aandacht voor
functionaliteiten zoals filmpjes (link
met YouTube) foto's en behoud van
weerflits.
In de ledenvergadering van
boeiend was het verslag van Arthus
Kappetijn, die aan een expeditie had
meegedaan naar o.a. Groenland, de
Noordpool en Jan Mayen. Schitterende
foto’s en filmpjes van o.a. ijsberen,
ijsbergen etc., waarvan je soms stil
werd.
Wat de voorspelling betreft van de
afgelopen zomer was Bertus van
Baaren een uitmuntende winnaar.
Een super score, de temperatuur
goed en wat neerslag betreft slechts
een afwijking van mm.
november komt dit nader aan de orde.
In tweede instantie gaf Adrie
Huiskamp een weerbriefing. Waarbij
hij het weer van de afgelopen dagen
analyseerde en een beeld gaf voor de
komende dagen en weken.
Als laatste presentatie hield Athur
Kappetijn, ondersteunt met foto's en
filmpjes, een enthousiast verhaal over
zijn reis naar Groenland (de kust)
afgelopen zomer met een Brits
onderzoeksschip.
De resultaten van dit onderzoek en
metingen worden nog gepubliceerd
De volgende bijeenkomst in februari
0
Mees Weststrate
Afwachten wat de winter zal brengen
was het credo.
Het was weer een uiterst gezellig
samenzijn en vanzelfsprekend werden
er ook weer verwachtingen voor
de winter ingeleverd.
De volgende bijeenkomst wordt o.o.v.
gehouden op vrijdag 29 mrt. 2013.
Deze datum kan dus al in de agenda
worden genoteerd.
LEEN DE KONING
De landelijke bijeenkomst van 17 november was een groot succes. Meer dan 100 bezoekers waren aanwezig.

VWK bijeenkomst regio Oost
Op 1 november 2012
Twaalf weerwaarnemers meldden
zich present voor de laatste
bijeenkomst van regio oost in Hengelo
dit jaar. Ook weer van de partij was
Jan Tijl, die na lange afwezigheid
vanwege ziekte, de gezellige
bijeenkomsten in Hengelo weer kwam
bijwonen. Jan bracht fraaie foto’s
mee van wolkenformaties en
dreigende luchten, genomen bij zijn
huis dat een open zicht heeft op het
Noorden.
Jan Kruithof uit Eesveen memoreerde
nog even de zware buien op
augustus j.l. die een festivaltent in de
buurt deden instorten. Na enig
recherchewerk van Jan bleek dat
waarschijnlijk een “downburst “de
oorzaak was van het onheil in
Steenwijkerwold. De tent ernaast
bleef onbeschadigd en ook bomen in
de buurt stonden normaal overeind. In
Emmen bij Ben Logtenberg was deze
zomer geen noodweer te bespeuren,
wel een brand in de dierentuin van
Emmen die een voormalige boerderij
in vlammen deed opgaan. Rob Spruit
in Neede had in september/oktober
vorig jaar nog zomerse dagen
kunnen optekenen, terwijl nu in 0
in dezelfde periode de temperatuur
gemiddeld ca. 0 graden lager
uitkwam!
Op oktober kwam bij Erwin in
Haaksbergen al , graden vorst voor
op neushoogte. Op t/m oktober
werd het daar in de nachten niet
kouder dan graden. De fruitoogst
bij Erwin was niet best dit jaar behalve
de kersen en de peertjes en
goudrenetten. Voorzitter Mees
Westrate deed nog een extra oproep
voor de te houden bijeenkomst in de
Bilt waar
meten een belangrijk item zal zijn.
Ook Jan Buisman zal langskomen
voor zijn boekbespreking, en Roderick
v.d. Wal zal het klimaat van de
toekomst onder de loep nemen. Met
Mees was ook André Ibelings mee-
gekomen. De voormalige TNOmedewerker
gaf een uitgebreide
toelichting op de nieuw te ontwikkelen
website van VWK. De site zal in een
ander jasje worden gestoken, terwijl
wat goed is gehandhaafd zal blijven.
Een publiekdeel en een ledendeel zal
hier deel van uitmaken.
Het bedrijf All United dat
gespecialiseerd is in webapplicaties
zal de nodige nieuwe software
aanleveren.
Het inloggen op de nieuwe site zal
gaan via e-mailadres en wachtwoord,
ook voor het forum dat daarop te
vinden is. De weerflits blijft bestaan.
André zelf bezit ook een eigen
weerstation gevestigd op een toren in
Den Haag- noord, welke onder
monumentenzorg staat, de
weergegevens zijn te vinden op zijn
website (is onder constructie).
www.meteotoren.nl
Johan Effing en Tonny Morsink blikten
middels gemaakte foto’s terug op een
boeiende excursie met weeramateurs
naar Schiphol airport in oktober.
Meteoroloog Peter de Vries leidde de
aanwezigen rond in de beide
uitkijktorens die op Schiphol staan.
Bijzonder was ook de aanwezigheid
van het grootste verkeersvliegtuig ter
wereld de A 0 waarbij de daar
staande Boeings klein lijken.
Johan stelde tenslotte nog de vraag
hoe nu eigenlijk de warmteberekening
in zijn werk gaat. Het KNMI en de
VWK gebruiken andere
rekenmethodes, of de
periode waarover berekend wordt is
anders. Wie het weet mag het zeggen
!
Op de vliegbasis Twenthe werd dit
jaar nog x een warmterecord en x
een kouderecord bijgeschreven in
oktober , voorwaar dus toch een
bijzonder najaar.
Voor de aankomende winter waren -
zoals gebruikelijk - de voorspellingen
zeer divers. Van zacht naar koud, en
ook de beruchte term“horrorwinter
“werd weer gebruikt.
De Russische weerdienst weet al te
melden dat de winter één van de
koudste van de laatste 0 jaar zal
worden. Ook in Duitsland gaan
stemmen op in die richting.
Of er bij ons een dergelijke winter op
stapel staat is dit jaar nog niet door de
serieuze media uitgesproken.
Weerman Piet Paulusma doet wel
een poging en die gaat ook in de
richting van een serieuze winter.
Of hier iets van uitkomt zullen we al
kunnen zien op 0 januari a.s.
wanneer er weer een bijeenkomst in
Hengelo bij RTV Oost zal zijn.
Ook in 0 kunnen VWK- leden van
regio Oost weer gebruik maken van
de vergaderzaal bij RTV Oost. Vanaf
januari zal de scepter bij RTV Oost
gezwaaid worden door de nieuwe
directeur de Hr. Marcel Oude
Wesseling. Wij feliciteren de heer
Oude Wesseling met zijn benoeming,
en wensen hem veel succes met de
verdere uitbouw van RTV Oost!
Voor iedereen een goed jaareinde en
een voorspoedig nieuw (weer)jaar!
Tot op 0 Januari 0 .
Paul Scholten.
Nog een aantal sfeerfoto’s van de
landelijke bijeenkomst

Hoofd in de Wolken
Hans Nienhuis
Voor de meesten zal groen glas iets
zijn dat ze kennen van een volle
glasbak waar nog wat wijnflessen
voor staan. Of van laskappen. Maar
voor weergeïnteresseerden heeft het
een heel andere betekenis. Een die
onvermijdelijk verbonden is aan een
houten paal die na verloop van een
paar jaar steeds verrot is, een
bepaalde keten boerenwinkels en de
onuitgesproken hoop op het getal
of hoger.
Verguisd en bespot. Dat is wat het
groene glaasje is. Niemand praat er
openlijk over. Wanneer het
onverhoopt toch zover komt staat er
altijd een heel leger aasgieren
vooraan om degene die er zijn mond
over opentrok genadeloos af te
slachten als respectabel
weergeïnteresseerde. Want dat doe je
toch niet?
Toch is iedere aasgier van de laatste
0, 0 jaar ermee opgegroeid. Het
groene glaasje is een heus begrip
onder jonge weerfanaten. Het was de
regenmeter die je van je vader kreeg
op je verjaardag en waarop je heel
trots was. ’s Morgens rende je bijkans
nog in je pyjama op blote voeten door
het koude natte gras naar het trouwe
instrument toe. Spannend! Hoeveel
regen zou er vannacht zijn gevallen?
Het paradijs voor een groen glaasje is
eigendom te zijn van een kind.
Sommige dingen zijn cyclisch.
Anderen lineair. Maar wat alles met
elkaar gemeen heeft is dat niets voor
eeuwig is. En ook het paradijs is
eindig. Panta Rhei.
Het groene glaasje moest aanzien
hoe zijn eigenaar veel te snel van een
zachtaardig kind in het volgende
stadium veranderde. MSN, potten
haargel, hippe telefoons en Facebook
werden het nieuwe statussymbool.
Regen? Buienradar. Zaak gesloten.
Zonder gezondigd te hebben werd het
groene glaasje uit de Hof van Eden
gezet. Treurig en vol drab stond het
instrument dan ergens in de tuin. Als
reliek van een lang vergeten
beschaving. Totdat vader het ding
uiteindelijk maar weghaalde.
Roemloos ten onder in de grijze
container.
Bij anderen was het groene glaasje
gelukkiger. Zij zijn zeldzamer, maar bij
hen zou blijken dat de gevreesde
verandering niet altijd het einde is van
alles wat zich in de twaalf jaar ervoor
ontwikkelde. En dan pas openbaart
zich de ware kracht van deze
levensfase. Nooit in je leven zal je
meer zo fanatiek, zo geobsedeerd en
zo verweven kunnen zijn met een
hobby als in deze zes jaren.
Niet ieder van hen ging blind op
elektronica. Maar toch verloor ook bij
hen het groene glaasje zijn leidende
rol, al werd hij wel trots in ere
gehouden als backup. Want je moet
er toch niet aan denken dat de
batterijen het opgeven zodat je nooit
weet valt hoeveel regen de Bui Van
Het Jaar achterliet. Elektronica blijft
slechts elektronica. Met alle grillen,
ondoorgrondelijkheden en
onverklaarbare ongemakken die erbij
horen. Grote woorden zoals
Hellmann, pluviograaf en tipping
bucket domineerden het veld. Maar
het groene glaasje hield stand. In
stilte, op de achtergrond. Als de MS
DOS van het meteoveld. Op normale
dagen niet nodig, maar als het
machtige Windows het opeens laat
afweten dan staat hij er. Altijd.
Zelfs op vakantie gaat het groene
glaasje soms mee bij fanatieke
hobbyisten. Stuwingsregens gaan
hem zijn ontwerp te boven, maar een
fatsoenlijke buitenlandse onweersbui
kan hij makkelijk hebben. En niet
onbelangrijk, als niemand je kent en
niemand je ooit weer zal zien, dan zie
je opeens een opvallende compassie
met het groene glaasje. Don’t forget
where you came from. Dus toch.
Maar zet diezelfde weerfanaat bij een
collega neer en het groene glaasje
wordt prompt weer taboe.
Het geluid dat het groene glaasje
maakt is voor weeramateurs een
geluid dat hen warme gevoelens
bezorgt. Het gegorgel wanneer je de
opbrengst na de aflezing even
schudde om eventueel vuil eruit te
spoelen. Of de mat klinkende ting
wanneer je hem daarna terug in de
houder liet vallen, wachtend op de
volgende oogst.
Zet een paar weerfanaten bij elkaar
en laat hen slechts het geluid horen
van het met je nagels tegen de rand
van een groen glaasje tikken. Alle
gezichten bloeien op - maar dan zien
ze de anderen. De gezichten
verharden en ze schudden zich
gemaakt neutraal het hoofd.
Niemand durft ervoor uit te komen dat
hij, nota bene het summum van
verstandigheid, het groene glaasjesstadium
ook heeft doorgemaakt.
Daarmee valt het groene glaasje in de
categorie luiers, knuffels, Roosvicé en
huilend bij de juf op schoot zitten na
een schram op je knie.
Maar zelfs bij weerfanaten die het
groene glaasje erkennen om wat hij is
zijn ze niet altijd veilig. Neem gezinsleden
die er een scheut badschuim in
doen en dan opeens opvallend vrolijk
zijn als het regent. (Bah. De volgende
keer duw ik hem van dat stuwtje af
het water in. Met badschuim.)
Ook de groene glaasjes van meteostudenten
moeten het zo nu en dan
ontgelden. Een paar dagen terug hing
mijn groene glaasje opeens vol met
een zekere gele substantie die helaas
geen bier bleek te zijn.
Maar alles heeft zijn einde. Zelfs een
groen glaasje van een toegewijd
eigenaar. Iedere paar jaar overkomt
het me. Drie of vier millimeter water.
Koufront voorbij, avond, droge tong,
scherpe opklaringen. Koude
novemberavond.
De volgende ochtend is het groene
glaasje leeg. Als een vissenkop op
mijn bord kijkt hij me in stilte vol
verwijt aan. De zijkant is verminkt
door een grote barst.
Ik weet het. Het is maar een stuk
plastic. Maar het voelt alsof ik hem
vermoord heb. Dood door schuld.
Toen ik kleiner was had ik het daar
best moeilijk mee. Maar tegenwoordig
kan ik me er redelijk goed overheen
zetten. Van alle manieren om je einde
te vinden is de mooiste manier om te
mogen sterven in het harnas.
Want dat is precies zoals het groene
glaasje het gewild zou hebben.

Weervoorspellingswedstrijd
Edith de Jonge
Voor de deelnemers zal oktober niet
de gemakkelijkste maand zijn om een
kansrijke voorspelling voor te maken.
De wijnmaand is meteorologisch
gezien van alle markten thuis. Zo
behoort een zomerse periode nog tot
de mogelijkheden maar temperaturen
onder het vriespunt zijn ook geen
uitzondering.
De atmosfeer in onze omgeving had
gedurende de oktobermaand veel
weg van een kat-en-muisspel. Af en
toe wist een hogedrukgebied als
mediator op te treden zodat de
atmosfeer enigszins tot rust kon
komen maar het waren voornamelijk
actieve storingen die de dienst
uitmaakten en het weerbeeld
bepaalden tijdens de tweede
herfstmaand.
Diegene die zich heeft verdiept in het
temperatuursverloop van de maand
oktober, zal tot de conclusie komen
dat de maximum- en de minimumtemperaturen
voor het KNMI-station
van De Bilt als het ware elkaar
compenseren. Uiteindelijk heeft dit
temperatuursverloop ervoor gezorgd
dat oktober met een gemiddelde
temperatuur van 0, °C (normaal
0, °C) de boeken is ingegaan.
Oktober is dan ook geclassificeerd als
“normaal”. Een hogedrukgebied
boven Oost-Europa zorgde in de
derde week van oktober voor een
zuidelijke tot zuidoostelijke stroming
waardoor warme lucht uit het zuiden
onze omgeving kon bereiken. De
temperatuur steeg bij het KNMI in De
Bilt op de
e tot ,0°C. Als de
omstandigheden gunstig zijn dan kan
de temperatuur tijdens de nachtelijke
uren aanzienlijk dalen. Op oktober
daalde ’s nachts de temperatuur op
waarnemingshoogte tot - , °C.
Gemiddeld over de vijf hoofdstations
is mm neerslag geregistreerd
(normaal: mm). Oktober is
ingedeeld in de groep “zeer nat”.
Ondanks de talloze storingen was er
ook ruimte voor de zon. Bij het KNMI
in De Bilt zijn 0 zonuren
geregistreerd (normaal: 0 zonuren).
Oktober valt in de groep “normaal”
wat het aantal zonuren betreft.
Het hogedrukgebied dat op de
ervoor heeft gezorgd dat de
temperatuur bij het KNMI in De Bilt
een waarde heeft bereikt van ,0°C
is ook verantwoordelijk voor de
hoogst geregistreerde luchtdruk
gedurende de oktobermaand. Op de
e noteerde het KNMI in De Bilt een
luchtdrukwaarde van 0 hPa. Een
depressie met de kern ten noorden
van de Britse Eilanden zorgde ervoor
dat de luchtdruk tijdens de laatste dag
van de maand in De Bilt was gedaald
tot 0 hPa.
Stuur uw voorspelling voor de maand januari uiterlijk donderdag 0 december naar: vwk.wedstrijd@gmail.com of naar:
Edith de Jonge, Gedempte Kattendiep 0, PP Groningen. Telefoon: 0 0- 0 .
Stand weervoorspellingswedstrijd 2012 na 10 maanden:
Positie:
Vorige:
Naam deelnemer:
Maanden:
Laatste:
Oktober
Verschil:
Eindstand:
Positie:
Vorige:
Naam deelnemer:
▲ + Pieter de Blois 0 0 - ▲ + 0 Harrie Laanstra 0 0
▲ + Frank Christiaans 0 0 0 ▲ + 0 Teus Stam 0 0
▼ - Jan Escher 0 0 ▼ - John van Bergen 0 0 0
- +0 Marcel van Dijk 0 0 ▲ + 0 Hans Los 0 0
▲ + Tonnis Hilhorst 0 0 0 0 ▼ - 0 Joost Smits 0 0
▲ + Raymond Schorno 0 0 0 - +0 Bonne Bruinsma 0 0
▲ + Rico Schröder 0 0 0 ▲ + Johan Stokvis 0
▲ + Theo Bogaard 0 0 0 - +0 Dirk Lamberts 0 0
▲ + Arjan Oosterwijk 0 0 0 ▼ - Stefan Gooris 0 0 0
▲ + Marcel Bottema 0 0 0 ▼ - André de Boer 0 0 0
▲ + 0 Arthur Sliep 0 0 0 ▲ + Tinus Beckers 0 0
▲ + 0 Tom van der Spek 0 0 0 ▼ - Jaap Oskam 0 0 0
▼ - Hans van Hulssen 0 0 0 ▼ - Richard Blotkamp 0 0 0
▼ - Ivo Peeters 0 0 0 ▼ - Jan-Willem Ruitenberg 0 0 0
▲ + 0 Karel van den Ende 0 0 00 ▲ + Jordi Huirne 0 0 0
- +0 Kees Donkersteeg 0 0 0 ▼ - Hans Nienhuis 0 0 0
▼ - Siemon Teijema 0 0 ▼ - Willem Snoek 0 0
▲ + Adrie Huiskamp 0 0 ▼ - Maarten van Duyn 0
▲ + Hans van Velthoven 0 0 ▼ - 0 Johannes Hooghiem 0 0
▲ + Dirk Kruit 0 0 ▼ - Gert de Bruijn 0
▲ + Ger Teijema 0 0 ▼ - 0 Frank de Haan 0 0 0
▼ - Max Schwiebert 0 0 ▼ - René Boons 0
▼ - Hans Slager 0 0 ▼ - Theo Paymans 0
▲ + Gerard Kos 0 0 0 ▼ - Jannes Wiersema 0
▲ + Siep de Boer 0 0
Maanden:
Laatste:
Oktober
Verschil:
e
Eindstand:

Ook deze winter kunt u de sneeuw- en weersinformatie
op het scherm van uw mobiel opvragen. Niet alleen in
Nederland maar ook op de skibestemming in het buitenland.
Op de mobiele telefoon toetst u SNOW gevolgd door een
spatie en de BESTEMMING.
Vervolgens verzendt u deze oproep naar 5454 en binnen
10 seconden komt een bericht terug met een compleet
weerbeeld.
Deze mobiele dienst is een samenwerking tussen GIN (GSM
Information Network) en Meteo Consult. Zo bent u op tijd
op de juiste plek en geniet u optimaal van uw wintersport.
Voor meer informatie, raadpleeg www.weer.nl, de internetsite
van uw provider of de handleiding van uw mobiel.
Kosten € 0,40 per ontvangen bericht.
Sneeuwhoogten
berg en dal
Sneeuwkwaliteit
Liften, pistes en loipes open
Wintersportweer
berg en dal voor twee dagen
Met TIMESET krijgt u automatisch elke
dag op een vast tijdstip de informatie
voor een bepaalde plaats. In dit voorbeeld
iedere dag om 0800 uur de ski- en
weersinformatie voor Tignes.

Het regent meetgegevens!
regenmeter
Hellmann
De regenmeter is opgebouwd uit een cilindrisch bovenstuk
met een begrenzingsring met een oppervlakte van 200 cm² en
een onderstuk waarin het verzamelvat van 1,4 liter geplaatst
is. De regenmeter wordt geleverd met:
- maatglas voor 10 mm neerslag
- schaalverdeling 0,1 mm/streep
- houder van gegalvaniseerd staal
Afmetingen: diameter 190 mm en hoogte 440 mm.
Gewicht: 3,1 kg
Optioneel is een sneeuwkruis leverbaar.
tipping bucket
SBS
Tipping bucket systeem met aerodynamische vormgeving
(zie ARG100) en zeer robuust uitgevoerd. De trechter van de
regenmeter is vervaardigd uit 2 mm dik gepoedercoat alu-
minium terwijl de basis is gemaakt van LM6 marine klasse
aluminium. Hierdoor is de meter bijzonder goed te gebruiken
in minder milieuvriendelijke omgevingen. Resolutie 0,2mm en
een opvangoppervlak van 500 cm 2 . Optioneel: 0,1 mm /puls
met een opvangoppervlak van 1000 cm 2 en/of verwarming.
Kijk op www.wittich.nl voor meer informatie!
ingenieursbureau wittich & visser
wetenschappelijke en meteorologische instrumenten
postbus 1111 tel: 070 3070706 info@wittich.nl
2280 cc rijswijk fax: 070 3070938 www.wittich.nl
maatwerk in meten