print - Stichting Natuurbehoud Fort Benoorden Spaarndam

in deze krant:
groen is het cement van de buurt
welke bewoner van het fort is zeldzamer dan de panda?
knip en knustel je eigen fort
Fort Noord
maart 2011
verschijnt wanneer nodig
Wat er is en wat er kan komen,
ideeën voor omwonenden en beleidsmakers

2
Waarom deze krant?
Het Recreatieschap Spaarnwoude heeft plannen om in en rond het Fort Benoorden Spaarndam een
vakantiepark te ontwikkelen. Stelt u zich eens voor: 86 woningen voor ruim 650 mensen. Misschien
zullen de financiële lusten voor de eigenaar van het park en het Recreatieschap aanzienlijk zijn,
maar de lasten voor de buurt zijn enorm: constante verkeersoverlast en een grote druk op de natuur.
Het Recreatieschap heeft helaas niet aan de omwonenden gevraagd hoe zij dit bijzondere gebied vlakbij
Velserbroek en Spaarndam graag zien ingericht. Daarom hebben wij die taak op ons genomen.
Aan omwonenden en betrokkenen vroegen wij naar hun ideeën voor dit ongerepte terrein van
23 hectare. In deze krant vertelt een aantal van hen over hun wensen en hun dromen. Zij geven een
eerste aanzet tot de vele mogelijkheden voor het Fort Benoorden en het aangrenzende Munitiebos.
Met deze krant willen wij u informeren en uw fantasie prikkelen. Wat kan hier allemaal? Wat kan
er nog meer? En hoe kan het gebied teruggeven worden aan de omwonenden? Mogelijkheden te over
als je niet alleen de financiën als uitgangspunt neemt, maar ook kijkt naar de kansen, de ideeën,
de behoeften, de vrijheid en de (speel)ruimte. Gebruik uw fantasie en u ziet een ander Fort Benoorden.
Stichting Natuurbehoud Fort Benoorden Spaarndam
De Stichting Natuurbehoud Fort Benoorden Spaarndam bestaat uit bewoners, ondernemers en organisaties uit Velserbroek, Spaarndam en Haarlem
die een hart hebben voor de natuur, de leefbaarheid en de cultuur van het fort en het gebied eromheen. Meer informatie vindt u op www.fort-noord.nl.
De historische waarde van het fort
Het Fort Benoorden Spaarndam staat niet op zichzelf. Met nog veertig andere forten maakt het deel uit van de Stelling van Amsterdam.
Deze is eind negentiende en begin twintigste eeuw aangelegd om de hoofdstad te kunnen verdedigen.
Op www.fort-noord.nl
kunt u een virtuele rondleiding
krijgen door het
fort en de omgeving
Geschiedenis
De ontwerpers van de Stelling
van Amsterdam vertrouwden voor
de defensie vooral op inundaties
(het onder water zetten van land).
Rondom de hoofdstad zou een kilometers
brede ring van water komen
te liggen, door landbouwgrond
onder water te zetten. De forten
vormen dan ook maar een deel van
de bouwwerken van de Stelling.
Overal zijn sluizen, bruggen en waterlopen
te zien, die ervoor moesten
zorgen dat het water over de velden
kon stromen en daar vervolgens zou
blijven staan. Rondom Spaarndam
zijn deze bouwwerken nog altijd te
zien. Een belangrijke taak van de
forten was om te voorkomen dat
de vijand bij de sluizen zou kunnen
komen om het water te laten
weglopen.
Foto’s van militaire oefeningen
suggereren dat de inundaties een
effectieve barrière vormden tegen
een oprukkend leger. Maar de
Stelling van Amsterdam is nooit
onder operationele omstandigheden
beproefd. In de Eerste Wereldoorlog
bleef Nederland neutraal. Tijdens de
Tweede was de Stelling achterhaald,
vooral doordat het vliegtuig boven
het slagveld was verschenen.
Water
De Stelling van Amsterdam is bij
uitstek Hollands in de zin dat water
er zo’n belangrijke rol in speelt. Nederland
kent meer waterlinies, maar
niet een is speciaal gebouwd om
een stad te verdedigen. Dit maakt
de Stelling uniek. Daarom is er reden
temeer om dit verdedigingswerk zo
goed mogelijk te behouden. Het is
niet voor niets dat de Stelling op de
Werelderfgoedlijst van de UNESCO is
geplaatst. Dit is een internationale
inhoud
2-3 De historische waarde van het fort
4-5 De natuurlijke waarde van het fort
6-7 De sociale waarde van het fort
8 Knip en knutsel uw eigen fort
erkenning voor het historische en
culturele belang ervan.
Het onderstreept ook dat we de
Stelling moeten zien als één ondeelbaar
geheel. Het Fort Benoorden is
op zichzelf niet uniek. Er zijn tientallen
forten in de stelling, die min of
meer gelijk van ontwerp zijn. Maar
dat is geen reden om met dit fort
onzorgvuldig om te gaan. De waarde
van de Stelling bestaat bij de gratie
van het voortbestaan van alle forten
en waterstaatkundige werken.
Schootsveld
Die waarde wordt benadrukt door
een ruim gebied om de forten vrij
te houden van bebouwing. Dit doet
recht aan de oorspronkelijke situatie,
waarbij om de forten een breed
schootsveld vrij moest blijven. Het
doet ook recht aan de zichtbaarheid
van de forten in het kenmerkende
‘ midden in de randstad zit je tussen de ijsvogels en de roerdomp’
ziegel ziegelaar, vrijwilliger bij de stichting krayenhoff die het fort momenteel beheert

idee!
Cultureel bedrijventerrein
Een fort van de Stelling van Amsterdam kan gebruikt
worden voor tal van kleinschalige activiteiten.
Zo biedt het Fort bij Vijfhuizen onderdak aan kunstenaars,
die er kunnen wonen en werken. Er zijn ook
een kunstmuseum en een restaurant. Het Fort bij
Penningsveer kent eveneens veel gebruikers. Het is
in gebruik als groepsaccommodatie voor scholen en
instellingen, voor het houden van trainingen, maar
ook voor evenementen. Een aantal ruimten wordt
verhuurd aan kleine bedrijven. De forten zijn ook
ideaal voor muzikanten om te oefenen, zoals gebeurt
in Fort St. Aagtendijk. Dit laat zien dat het Fort
Benoorden Spaarndam ook voor allerlei doeleinden
gebruikt kan worden, terwijl tegelijkertijd de rust
die er nu heerst grotendeels behouden blijft.
‘ benoorden is het enige fort dat nog
helemaal in authentieke staat is’
het fort kan voor allerlei kleinschalige doeleinden gebruikt worden,
terwijl de rust die er nu heerst grotendeels behouden blijft
Hollandse landschap waar ze deel
van uitmaken.
Plofhuisjes
De forten van de Stelling van
Amsterdam hebben hun militaire
bestemming behouden lang nadat
de waarde als verdedigingswerk
verloren was gegaan. In de Tweede
Wereldoorlog gebruikte het Duitse
leger het fort. Er was bijvoorbeeld
luchtafweergeschut geplaatst.
Hiervoor zijn enkele kleine bunkers
gebouwd naast het fort.
Het terrein rondom het fort kreeg na
de Tweede Wereldoorlog een functie
als munitie-opslagplaats. Hiertoe
werden 41 zogeheten plofhuisjes
gebouwd. De naam is ontleend aan
de eigenschap dat het dak makkelijk
van de huisjes af kon vliegen, mocht
zich een explosie voordoen. Rondom
de huisjes werden bij wijze van
camouflage populieren geplaatst,
hetgeen aanleiding gaf tot de naam
Munitiebos.
Toekomst
Wat er ook gaat gebeuren met
het fort en het gebied er omheen;
duidelijk is dat het fort een grondige
opknapbeurt nodig heeft. Zo lekt
het dak op verschillende plaatsen.
De provincie Noord-Holland heeft
geld beschikbaar gesteld om in ieder
geval een deel van de kosten van
restauratie te financieren. Maar er is
meer geld nodig. Om dit te verdienen,
zijn activiteiten nodig, waarmee
de kas gevuld kan worden. Welke
partij dit ook gaat doen, en welke
bestemming het Fort Benoorden
Spaarndam ook krijgt, uit historisch
oogpunt moet het zoveel mogelijk in
de oorspronkelijke toestand blijven.
idee!
Een museum
‘ het is prachtig als je in het voorjaar het nieuwe leven weer ziet’ bert smolenaars, boer op het fort noord
Nog gehooid met het paard
“Mijn vader begon hier in 1948. Het land liep toen
nog door tot op het munitieterrein. Kijk, de Liniedijk
liep om het fort heen. Onze boerderij was toen in
Spaarnwoude en hier hadden we koeien lopen en
molken we ze. Ik heb het van mijn vader overgenomen.
Toen ik klein was heb ik nog met mijn vader
en opa op het fort gehooid. Met het paard. Ik ben nu
bijna 56, en ben erin opgegroeid. Het is prachtig als
je in het voorjaar het nieuwe leven weer ziet, al die
kopjes, die jonge lammetjes. Ik heb hier nu ook twee
koeien staan die elk moment kunnen bevallen”.
“Het liefste zou ik zien dat het hier blijft zoals het
nu is. En dat ze de natuur niet gaan verbeteren zoals
de mensen zeggen. Die ijsvogeltjes in the fortgracht
gaan natuurlijk allemaal weg als ze daar gaan
graven. Natuurlijk, er zullen heus wel veranderingen
komen, zo is het nu eenmaal. Ik wil hier gewoon
rustig blijven boeren”.
Ziegel Ziegelaar geeft als vrijwilliger bij de Stichting
Krayenhoff regelmatig rondleidingen door ‘zijn
geliefde fort’. Vraag hem naar zijn wensen voor
het Fort Benoorden en hij steekt direct van wal. “Ik
wil dat de ziel van het fort bewaard blijft voor het
nageslacht”, zegt hij. “Benoorden is het enige fort
dat nog helemaal in authentieke staat is. Ik zou van
het fort graag een museum willen maken. Elke keer
als ik bezoekers rondleid, zijn ze verrast door de
rijkheid van het bouwwerk en de unieke historie. Ze
genieten ook van de prachtige natuur rondom het
fort. Midden in de Ranstad zit je tussen de ijsvogels
en de roerdomp. Ik gun nog veel meer mensen, jong
en oud, een kennismaking met dit militaire object
waar overigens nooit één vinger gebroken is.”
Het Fort Benoorden Spaarndam is onderdeel van de
Stelling van Amsterdam en is sinds 1996 UNESCO
werelderfgoed. Op de lijst prijken ook de Chinese
muur, de oude stad van Fez en de piramides van
Gizeh. “Wereldberoemde bouwwerken”, zegt Ziegel.
“Het is daarom essentieel dat we ons eigen
werelderfgoed met respect behandelen en conserveren.
Het dak van het fort moet nodig gerepareerd
worden.”
Op de binnenmuren zijn tientallen tekeningen gemaakt
door militairen die er vele uren doorbrachten.
Bijvoorbeeld portretten van Marlene Dietrich en Zara
Leander. Maar ook afbeeldingen van een groep kozakken
die rond 1830 vocht tegen Franse soldaten,
sieren de fortmuren. “Twee jaar geleden ontdekten
we deze unieke schilderingen”, vertelt Ziegel enthousiast.
“En we denken dat het fort nog tientallen
afbeeldingen voor ons verborgen houdt. Stukje bij
beetje zijn we het fort aan het ontginnen. Maar dat
kost tijd en geld. Ook conservatoren van het Rijksmuseum
waren zeer verrast over de kunstschatten
die het fort herbergt.”
KOE
Soortnaam: Belgische blauwe.
Ze staat ’s zomers bij mij voor de deur
met haar vaalblauwe tekening.
Ze wordt niet gemolken.
Ze staat daar met wat dochters,
enkele vriendinnen en puberzonen.
Die van haar herken je meteen,
karakteristiek zijn de hoorns:
één daarvan eigenwijs naar boven;
de ander scheef puntig naar voren.
Het is het landje van de boer.
Het Landje van Gruijters.
Ze is twintig jaar.
Dit jaar was ze stram.
Een bult op een gewricht.
Stijfjes in de achterpoten.
Haalt ze de winter wel?
Ineens overviel me de gedachte:
Zou ze kunnen sterven?
In de wei is ze overduidelijk de baas.
Haar kuddegenoten halen het niet in
hun hoofd de stramme dame te belagen.
In het voorjaar, als ze de wei ingaan,
is het binnen een paar tellen geregeld,
het leiderschap.
Vroeger vocht ze erom.
Later een keer flink snuiven.
Nu heft ze haar hoofd fier.
Priemt ze haar hoorns in de
windrichtingen.
Dan is voor dit jaar het leiderschap
geregeld.
Koeien doen dat elk jaar opnieuw,
uitmaken wie de baas is.
Zou ze er dit jaar weer bij zijn?
Zou ze de kudde weer leiden?
Op de dijk van het Fort staan?
Bij het scheve hekje haar kop schuren?
Met de anderen in een poeltje staan
op zo’n zwoele zomeravond?
Deze koeien zijn zichzelf
en mogen dat van de boer.
Zij hebben hun hoorns nog.
Klaas
3

4
idee!
Bijen
Een rustige omgeving leent zich goed voor
het houden van bijen. Dit zou een goede
mogelijkheid zijn voor het fort en de omgeving.
Een van de gunstige voorwaarden die
deze locatie biedt, is voldoende ruimte voor
de bijen om uit te kunnen vliegen. Voedsel
is natuurlijk ook belangrijk. Daarvan zullen
de bijen in de directe omgeving van het fort
voldoende kunnen vinden. De vele bloemen
leveren meer dan genoeg nectar en stuifmeel
op. Het houden van bijen zou kleinschalig
kunnen beginnen. Bijvoorbeeld met één of
twee bijenvolken. Als dit goed gaat, en er
is geen reden te bedenken waarom niet,
dan kunnen er meer bijenvolken gehuisvest
worden. Dan komt een ander perspectief in
beeld. Het fort kan de bron worden van heerlijke
Spaarndamse honing.
het fort kan de bron worden van
heerlijke spaarndamse honing
De natuurlijke waarde van het fort
Binnen het Recreatiegebied Spaarnwoude is Fort Benoorden Spaarndam een natuurgebied
vol verrassingen. Dit komt door de geschiedenis van het gebied en de ongestoorde ontwikkeling
die het heeft doorgemaakt.
Op www.fort-noord.nl
kunt u een virtuele rondleiding
krijgen door het
fort en de omgeving
Ommetjebos
Een parel van de natuur
in uw achtertuin
Enkele eeuwen geleden zag het er
nog uit als een moerassig gebied
aan de oevers van het Oer-IJ (voormalige
IJ). Met de aanleg van het
Fort Benoorden Spaarndam en de
Liniedijk kwam hierin verandering.
Er kwamen hoge, droge uit kalkrijk
zand bestaande lichamen in het gebied,
die de diversiteit in het gebied
vergrootten.
IJsvogels en nonnetjes
Het Fort Benoorden Spaarndam,
met het Munitiebos en de Liniedijk
(die beide forten bij Spaarndam met
elkaar verbindt) zijn niet toegankelijk
voor het publiek, waardoor het
natuurgebied een belangrijk rust- en
stiltegebied is. De begroeiing bestaat
vooral uit bijzondere, inheemse
planten, zoals het gras goudhaver.
Deze planten trekken veel insecten
aan, die er voedsel zoeken of zich
er in voortplanten, zoals de vlinder
het bruin blauwtje. Deze insecten
Dirk Tanger, teamleider van Landschap Noord-Holland, laat zich kritisch uit over de huidige
plannen met het fort en het Munitiebos. Juist in deze tijd van snelle klimaatverandering
hebben organismen een plek nodig om deze veranderingen bij te kunnen houden. Het Munitiebos,
het forteiland, maar ook het aangrenzende Landje van Gruijters en de Hekslootpolder
vormen samen een prachtig en uniek gebied midden tussen drukke woonwijken.
Daarbij kan door zijn ligging het bos een prachtig ommetjesbos voor de buurt worden.
Genieten van stilte en rust zonder eerst in de auto te hoeven stappen. Vormgegeven en
onderhouden door vrijwilligers, betrokken natuurliefhebbers en buurtbewoners, die de
handen uit de mouwen willen steken. Dat kan. Dirk Tanger weet waarover hij praat. Met
4.400 vrijwilligers is Landschap Noord-Holland een van de grootste professionele vrijwilligersorganisaties
van Noord-Holland.
“Het behouden en versterken van natuurwaarden is waardevoller dan het opvreten van je
eigen gebied” zegt Dirk als. Hij doelt daarmee op het Recreatieschap dat door op te treden
als projectontwikkelaar zijn eigen opdracht lijkt te verzaken.
Bedreigde soorten als de groene specht, boomvalk, noordse woelmuis, ijsvogel en grutto
hebben in dit gebied nog een onderkomen. De noodzaak om zorgvuldig met deze bewoners
om te gaan is alleen maar groter geworden.
zijn een belangrijke bron van voedsel
van vleermuizen, waarvan we
verscheidene soorten in het gebied
kunnen waarnemen, waaronder de
meervleermuis. In het gebied broeden
bijzondere vogelsoorten, bijvoorbeeld
de boomvalk, de ijsvogel
en de groene specht. In de winter
wemelt het in de fortgracht van de
overwinterende watervogels, waaronder
een voor onze regio groot
aantal nonnetjes. De gevarieerde
oeverzone langs de gracht rond het
fort zorgt er voor dat er veel libellen
voorkomen. Het is een fraai gezicht
om op mooie zomerochtenden de
in het bos broedende boomvalk op
deze libellen, in het bijzonder op de
grote keizerlibel, te zien jagen.
Zo zeldzaam als de panda
In en rond het bos en het fort komen
ook kleine zoogdieren voor. In
het door vrijwilligers onderhouden
veenmosrietlandje komt de noordse
woelmuis voor. Dit bijzondere diertje
heeft een sterke voorkeur voor dras-
‘genieten van stilte en rust zonder eerst in de auto te hoeven stappen’ dirk tanger, landschap noord-holland

sige leefgebieden. Je kan hem tijdens
het wandelen ook verwachten in het
Landje van Gruijters, de oeverzones
van de fortgracht, de slootjes en
greppels. De hier aangetroffen ondersoort
van de noordse woelmuis komt
alleen in Nederland voor en is wat
betreft zeldzaamheid te vergelijken
met de panda.
Brak water
Het Landje van Gruijters is een restant
brak, buitendijks land aan het
Oer-IJ. In de aanloop van de winter
komt het gebied plasdras te staan,
wat een grote aantrekkingskracht
uitoefent op tientallen vogelsoorten.
Elk voorjaar verzamelen zich hier,
voordat het broedseizoen van start
gaat, honderden grutto’s om van hun
lange trektocht uit hun overwinteringgebied
in Afrika uit te rusten en
op te vetten. Het licht brakke grondwater
zorgt voor een overdaad aan
voedsel voor watervogels. Bovendien
komen er bijzondere planten, zoals
het goudknopje, vissen, zoals de
bittervoorn, en insecten voor. Het
Landje heeft een belangrijke functie
als stapsteen in de vogeltrekroute.
Langs de randen van het Landje is
het in de trektijd daarom vaak een
komen en gaan van vogelaars, die er
in de rust en stilte genieten van de
grutto’s en bijzondere trekvogels.
Oude polders
Behalve deze belangrijke natuurgebieden
liggen in het gebied ten
zuiden van de Slaperdijk nog de
Oude Spaarndammer Polder en de
Hekslootpolder. Deze polders hebben
belangrijke natuurwaarden en
zijn een prettig wandelgebied om
tot rust te komen. Ten noorden van
de Slaperdijk ligt de Westbroekplas
met zijn kale, zandige oevers, waar
de rugstreeppad voorkomt. Hier kun
je zomers met je kinderen lekker
zwemmen. Kortom: Het Fort Benoorden
Spaarndam en de omgeving
vormen een prachtige parel van de
natuur in uw achtertuin. Laten we er
zuinig op zijn!
er heerst rust, mede hierdoor heeft de natuur zich sterk ontwikkeld
Vleermuizen
hekslootpolder, landje van gruijters en de forten van spaarndam
De Hekslootpolder is een veenweidegebied met een omvang van 160
hectare. Het is een restant van een veel groter gebied aan de oostkant
Haarlem. De Hekslootpolder heeft een lange historie. Het verkavelingspatroon
dateert uit de twaalfde eeuw. Er zijn ontelbare ondiepe slootjes,
waarin veel waterleven voorkomt. Dit trekt vele soorten vogels aan.
Naast deze weidevogels komen we hier veel ganzen tegen evenals acht
soorten eenden. In het riet broeden de blauwborst, rietzanger en waterral.
En incidenteel ook de roerdomp en bruine kiekendief. Op de eilandjes
in de Klutenplas broeden de kluut en de visdief en op een van de boerderijen
broedt sinds twee jaar de kerkuil.
De Hekslootpolder staat niet op zichzelf. Met Landje van Gruijters, de
twee forten, het Spaarne, de Mooie Nel en het IJ kunnen we spreken
In het Munitiebos en rond het fort
komen vier soorten vleermuizen
voor. Zij gebruiken het gebied
om te jagen. Dat doen ze ook in
de omgeving, zoals de Liniedijk.
Het is niet aangetoond dat er
vleermuizen overwinteren in het
fort, de plofhuisjes of de bomen
op het terrein. Om hierover meer
duidelijkheid te krijgen, is meer
onderzoek noodzakelijk. Wel is
duidelijk dat het fort potentie
heeft als overwinteringlocatie voor
vleermuizen.
DE BLAUWE FLITS
“Heb jij hem gezien?”
“Ja, zo’n drie weken terug.”
“Ik net vanmorgen.”
“O, gelukkig, dan is hij er nog.”
’s Winters zit de ijsvogel op een tak voor mijn keukenraam.
Hij zit daar zo’n zeventig centimeter boven het water te vissen.
Hij moet daar wel zitten, want zíjn gracht is bevroren.
Waar hij woont komt nooit iemand.
Dat vindt hij prettig:
Ik hier, jij daar.
Zijn fort is het Fort Benoorden.
Ik bedoel dat de ijsvogel
daar een gat in de wand tot zijn hol heeft
waar hij zijn gebroed ’s zomers grootbrengt
met verse visjes uit de fortgracht.
Elk jaar is het weer spannnend,
na de winter, of ze er nog zijn.
Familie IJsvogel verrekt het te vertrekken;
vriest nog liever dood
dan elders zijn domicilie te vestigen.
Híér zijn hun jachtgronden.
‘s Winters, nou goed dan,
bij mij voor de deur.
Ik mag nog niet knipperen met mijn ogen,
dan is ie weg.
Dat is de afspraak
met de blauwe flits.
Klaas
idee!
Natuureducatie
van één geheel. Er heerst rust. Mede hierdoor heeft de natuur zich sterk
ontwikkeld. In het Munitiebos bij het Fort Benoorden Spaarndam broeden
de zeldzame groene specht en boomvalk en aan de oever van de slotgracht
van het fort broedt de ijsvogel.
In het voorjaar komen de grutto’s uit het zuiden en strijken massaal neer
op het onder water gelopen Landje van Gruijters om zich in de periode
daarna langzaam te verspreiden over de omliggende veenweidegebieden.
De Vereniging Behoud de Hekslootpolder spant zich al meer dan 25 jaar in
om de natuur in en om deze polder te behouden. Zo’n 1.200 leden steunen
de vereniging hierin. Plannen voor de ontwikkeling van het gebied mogen
wat de vereniging betreft niet ten koste gaan van de natuur.
www.heksloot.nl
Spaarnwoude en de Hekslootpolder huisvesten
verschillende typen landschap. Er is water, er
zijn open velden en we vinden er bomen. Talloze
soorten vogels en andere dieren hebben
hun thuis in deze gebieden. En er zijn natuurlijk
de trekvogels, die we van tijd tot tijd kunnen
bewonderen. We kunnen dus veel leren over
de natuur. Het is daarom een prima idee om in
het fort een centrum voor natuureducatie onder
te brengen. Het fort is ruim genoeg om een
tentoonstelling in onder te brengen. Een ander
plus is de nabijheid van bijvoorbeeld het Landje
van Gruijters, om naar vogels te kijken. Dat kan
natuurlijk ook in de nabijgelegen Hekslootpolder
of in Spaarnwoude.
5

De sociale waarde van het fort
idee!
6
Red het fort!
Speel het spel op
www.fort-noord.nl
Leerwerkbedrijf
Wat is er nu leuker en gezonder dan buitenspelen? Buitenspelen in de natuur! En er zijn nog veel meer mogelijkheden die
het fort zou kunnen bieden als een ontmoetingsplaats, op het gebied van spelen, sporten, kunst en cultuur.
Buitengewoon
Door op het terrein een leerwerkbedrijf te
vestigen wordt er een mogelijkheid gecreëerd
om enerzijds de exploitatiekosten laag te
houden. Anderzijds geef je mensen de kans
op werkervaring of een dagactiviteit in het
groen. Het leerwerkbedrijf is op tal van vlakken
inzetbaar, zoals:
- Mocht er een bezoekerscentrum in het fort
komen, dan kan dit door een leerwerkbedrijf
gerund worden.
- Vanuit het leerwerkbedrijf kan samen met
vrijwilligers een natuur(speel)bos gecreëerd
worden.
- Natuurlijke speelvoorzieningen kunnen gemaakt
en onderhouden worden door mensen
uit het leerwerkbedrijf.
Onderzoek toont aan dat kinderen
vele malen langer spelen op een
natuurlijke ingerichte speelplek. Lekker
slingeren door de bomen, een
eigen hut bouwen. Het Munitiebos
is zo’n plek. Een van de weinige nog
in de directe omgeving waar onze
kinderen de kans zouden moeten
krijgen hun energie kwijt te kunnen
en om hun fantasie tot leven te
wekken. Zo’n kans gooi je toch niet
zomaar weg?
Groen is het cement van
de buurt
Uit recent onderzoek van het
instituut Alterra blijkt dat gemeenschappelijk
groen goed is voor een
buurt. Het draagt op verschillende
manieren bij aan de sociale cohesie
van een buurt met alle voordelen
van dien: meer veiligheid, minder
verloedering en minder criminaliteit.
Natuureducatie
Hoeveel kinderen weten nog dat een
wortel in de grond groeit en niet
aan een boom? Moestuinen en een
boomgaard waar je in de herfst je
eigen appelsap kan persen behoren
hier tot de mogelijkheden. Wie
steekt de eerste spade in de grond?
Een nacht in het fort
Een bijzondere manier om het fort
te leren kennen, is er de nacht
doorbrengen. Of overnachten in een
bunker waar ooit munitie opgeslagen
was. Dat kan als we een deel
van het Munitiebos omtoveren tot
een natuurcamping.
Natuurcampings zijn uitermate geschikt
voor mensen die weinig luxe
maar veel natuurbeleving willen. Een
klein gedeelte van het fort en enkele
munitiedepots zouden ter beschikking
gesteld kunnen worden voor
een bijzondere overnachting.
Sport
Buiten sporten wordt steeds populairder.
Meestal beperkt het zich tot
het rondje trimmen, waar het Munitiebos
uitermate geschikt voor is.
Maar er zijn meer mogelijkheden om
te bewegen in de buitenlucht. Denk
‘ er wordt al snel geopperd dat iets niet kan of
dat het allemaal te veel gaat kosten als het
om natuur en recreatie gaat. maar dat hoeft
helemaal niet zo te zijn.’
bijvoorbeeld aan yogalessen op een
zwoele zomeravond. Of tai chi in de
vroege ochtend. Of misschien wordt
het bos wel een nieuwe locatie om
te skaten. Het asfaltparcours ligt er
immers al.
Openluchttheater
In het Munitiebos zou met natuurlijke
materialen een kleinschalig
openluchttheater gemaakt kunnen
worden. Midden in de natuur naar
een voorstelling kijken of naar
muziek luisteren. Volwassenen, en
zeker ook kinderen, uit Velserbroek,
Haarlem-Noord en Spaarndam kunnen
in het openluchttheater zelf
midzomerconcerten of toneelvoorstellingen
organiseren.

franke van der laan, stichter en beheerder van diverse heemtuinen
‘mijn handen jeuken om alle betrokkenen rondom het fort aan de gang te krijgen’
De populier
Ik kom uit een familie met zo’n veertig leden,
familie Populus. Populus komt van paipolos,
wat Grieks is voor trillen.
Dat is wat ik doe met een zuchtje wind:
Ruisen met mijn bladeren.
In sommige culturen wordt dat in verband
gebracht met vrouwentongen
of de stem van het volk.
Langs het Landje van Gruijters ligt een
authentiek laantje populieren.
Als het flink gewaaid heeft breken er takken uit.
Dat is de reden dat ik word gehaat.
Omdat ik met takken zou gooien.
Ik zou op mijn vijftigste kaprijp zijn;
na mijn zestigste gevaarlijk,
ofwel in de weg staan.
Tekenwedstrijd
Een gezamenlijk project
Op het Fort Benoorden sta ik machtig en breed;
geef geborgenheid aan havik, kraai en groene specht,
dat bevalt me best zo.
Ik ben er vroeg bij in het voorjaar.
Dan ontrol ik mijn zacht oranje-groene bladeren
en ga wat ritselen.
Mijn familie levert hout voor klompen, pallets
en papier. Ook worden er clavecimbelkasten
van mij gemaakt. Omdat ik niet resoneer.
Niets doorvertel of, zeg maar, roddel.
Laatst stond er onder mij, in het munitiebosje,
een clubje uit de hoogte te praten.
Hoor ik zeggen: “die populieren kenne wel weg”.
Zal ik een tak laten vallen?
Klaas
Pluktuin
Het is leuk om met een mooi zelfgeplukt veldboeket
thuis te komen. Een leerwerkbedrijf
kan in het voorjaar bloemen inzaaien en de
pluktuin onderhouden.
Teken jouw droombos. Dat vroegen we aan de
basisschoolleerlingen in Velserbroek en Spaarndam.
We wilden van de kinderen weten hoe zij
het bos bij Fort Benoorden het liefste zien. De
leerlingen kwamen met prachtige tekeningen en
allerlei leuke ideeën. De eerste prijs ging naar
Anouk van de Ham uit groep zes van De Duinroos
in Velserbroek. Lidia Esco uit groep vier van de
Spaarneschool in Spaarndam won de tweede
prijs. Samen met hun klas hebben zij een excursie
gewonnen door Fort Benoorden. We bedanken
alle kinderen voor hun mooie inzendingen.
Midden in de bebouwde kom van Hoofddorp ligt een prachtige ecologische oase: heemtuin
De Heimanshof. De bevlogen beheerder van de heemtuin is Franke van der Laan.
Met de tuin en vele andere projecten probeert hij jong en oud weer terug in de natuur
te krijgen. Want, zo signaleert hij: “De relatie tussen mens en natuur is ernstig verstoord.
Dat draait een samenleving uiteindelijk de nek om.” Ruim 35 hectare openbaar
groen heeft Van der Laan in de Haarlemmermeer in co-beheer met een enorme club
vrijwilligers. Met zijn vele projecten bewijst hij hoe we ecologisch en recreatief veel
meer uit onze omgeving kunnen halen. Regelmatig wordt zijn bedrijf Genie Advies ingehuurd
door onder meer scholen en gemeenten om ecologische advies te geven.
Franke van der Laan zou graag zijn licht laten schijnen op de omgeving van
het Fort Benoorden: het Munitiebos, de Hekslootpolder en het Landje van Gruijters.
“Beleidsmakers en omwonenden zou ik willen inspireren om er een gezamenlijk project
van te maken dat voor alle partijen voordelen biedt. Ook het doemdenken wil ik een
halt toe roepen. Er wordt al snel geopperd dat iets niet kan, of dat het allemaal te veel
gaat kosten als het om natuur en recreatie gaat. Maar dat hoeft helemaal niet zo te
zijn. Mijn handen jeuken om alle betrokkenen rondom het fort aan de gang te krijgen.”
Samen tuinieren
In Haarlem zijn ruim 900 doetuinen waar ouderen
kunnen tuinieren. Er is veel animo voor deze
tuintjes. Ze zijn bescheiden van omvang en onder
andere bedoeld voor ouderen voor wie een volkstuin
te groot is. De omgeving van het fort zou een
mooie locatie zijn waar (groot)ouders met hun
kleinkinderen kunnen tuinieren.
idee!
Een paardencentrum
Een kleinschalig paardencentrum voor kinderen, ook
als ze een lichte beperking hebben. Dat is de droom
van Mariëtte Fokke en Antoinette Rutte. Het Munitiebos
zou een uitstekende plek zijn om hun droom te
verwezenlijken, want nu lopen er ook al paarden rond.
Mariëtte en Antoinette willen het centrum opzetten
volgens de principes van natural horsemanship. “Dat
houdt in dat we het paard zien als een individu en
niet alleen als middel om op te kunnen rijden”, vertellen
de gedreven dames. “Op basis van communicatie,
begrip en vertrouwen leren we kinderen met paarden
om te gaan. We leren ze om echt te kijken en te luisteren
naar het dier. En als ze rijden doen ze dat zonder
bit en zadel. Op een natuurlijke manier.” Mariëtte
en Antoinette merken in de praktijk hoeveel baat kinderen
hierbij hebben. “Natural horsemanship brengt
zo veel rust. Het geeft kinderen zelfvertrouwen en ze
worden er zelfstandig door. In een tijd waarin steeds
meer jongens en meisjes aandoeningen als ADHD en
PDD-NOS hebben is het contact met de natuur en
dieren essentieel. In Scandinavische landen wordt
deze vorm van paardrijden als therapie vergoed. In
Nederland zijn we nog niet zo ver.” Ze besluiten vastberaden:
“We hopen hier in het Munitiebos een begin
mee te kunnen maken.”
7

Laat weten wat u wilt.
Knip en knutsel uw eigen fort!
Op deze pagina staat een aantal ideeën voor het Fort Benoorden Spaarndam en het Munitiebos.
Knip uit wat u aanspreekt en plak het op de plattegrond, of vul uw voorkeur in op www.fort-noord.nl.
Ook voor uw eigen ideeën is ruimte. Wilt u fakkeltochten door het fort, overnachten op een soldatenbrits,
of biologische groentes verbouwen? Wij verzamelen alle ideeën en presenteren ze half april aan de politiek.
zo
schoolwerktuinen
80 landalbungalows
Ik wil een vakantiepark
kleinschalige evenementen
laten zoals het nu is
Ik wil een ontmoetingsbos, bijvoorbeeld zo:
kleinschalige evenementen
zoals plantjesdagen
openluchttheater
Ik wil een natuur- en speelbos, bijvoorbeeld zo:
natuurspeeltuin
natuureducatie
Kinderen spelen bijna nooit individueel op
een natuurlijke ingerichte speelplek
Ik wil een gebruiksbos, bijvoorbeeld zo:
kleinschalige natuurcamping
8 Oplage
of
zo
Ik wil een stiltebos, bijvoorbeeld zo:
manege voor kinderen met
een beperking
Dit zou ik graag terugzien in de plannen voor Fort Benoorden Spaarndam:
mijn eigen idee, namelijk:
STUUR VOLDOENDE GEFRANKEERD OP NAAR LINIE 35, 1991 AT, VELSERBROEK
een wandelbos
cultureel bedrijventerrein
een groenten-, fruit- en
en bloemenpluktuin
leer-werktrajecten
natuurexcursies
markt met locale producten
nachtexcursie in het fort,
zoals vleermuizen zoeken
sport en welness
Wellness / Sport
Op www.fort-noord.nl
kunt u een virtuele rondleiding
krijgen door het
fort en de omgeving
Ook in te vullen op www fort-noord.nl
10.000, huis aan huis verspreid in Haarlem-Noord, Velserbroek en Spaarndam. Mede mogelijk gemaakt door Vereniging Behoud de Hekslootpolder.
Teksten: Jan van den Berg, Niko Buiten, Anne-Gine Goemans, Iris van der Helm, Jan Pranger, Hans Rozestraten, Frank Wempe, Ziegel Ziegelaar
Columns koe, populier en ijsvogel: Klaas Kamphuis, Foto’s: Peter Klinkenberg, Ziegel Ziegelaar, e.v.a., Concept en ontwerp: Laura Kalter, Drukwerk: Joh. Enschedé Amsterdam
En wat zijn uw ideeën?
We hopen dat u zin hebt gekregen om verder
na te denken over de mogelijkheden van
dit unieke gebied. En over de meerwaarde
die het voor de omgeving kan hebben. Het
ontwikkelen van plannen hiervoor heeft tijd
nodig. Immers, als dit gebied tot vakantiepark
wordt ontwikkeld, is dit onomkeerbaar.
Dan gaat een authentiek terrein voorgoed
verloren. Een zorgvuldige afweging door
alle belanghebbenden is daarom essentieel.
Het is belangrijk dat de bestuurders van het
Recreatieschap deze ruimte geven en omwonenden
hierbij betrekken. Burgerparticipatie
heet dat met een duur woord.
Wij realiseren ons dat bij een andere invulling
ook een ander financieel plaatje hoort.
Dat is onderdeel van een verdere uitwerking.
Misschien moeten we wel accepteren dat
een minder commerciële ontwikkeling
minder geld opbrengt. Maar wel een veel
hogere maatschappelijke winst.
Stichting Fort Benoorden Spaarndam
Onze stichting is uit nood geboren na 8
december 2009. Misschien was u ook wel
aanwezig op die dag tijdens de voorlichtingsbijeenkomst
van het Recreatieschap
Spaarnwoude en projectontwikkelaar Esbi
Bouw. Omwonenden werden ingelicht over
het plan om rond Fort Benoorden Spaarndam
een vakantiepark te ontwikkelen met
ruimte voor zo’n 700 bezoekers. Samen
met het bezoekerscentrum voor de Stelling
van Amsterdam, een pitch en putt golfbaan
en grootschalige historische evenementen
zouden er 50.000 tot 80.000 bezoekers per
jaar komen. Geschokt over de plannen en de
aantallen gingen wij naar huis. We realiseerden
ons dat dit een enorme belasting zou
worden voor de omgeving.
Wat moet je doen als een megalomaan
bouwplan een uniek natuurgebied en
even uniek fort bedreigt? Afwachten? Je
bij voorbaat gewonnen geven? Nee, dat
wilden we niet. We besloten ons te verzetten.
Bewoners uit Velserbroek, Spaarndam,
Haarlem en tal van natuurgroepen en andere
geïnteresseerden sloegen de handen ineen.
Met als doel om dit bouwplan tegen te
houden. Wij willen graag ruimte maken voor
een andere bestemming voor dit gebied,
die wel recht doet aan de behoeften van de
bewoners. Wij zien liever een plan dat wel
ruimte biedt aan natuur en cultuur.
Wat is er tot nu toe bereikt?
In 2010 hebben we regelmatig de media
gehaald. Er is kritisch over de plannen van
het Recreatieschap bericht. Ook zijn er
Kamervragen gesteld en hebben we intensief
gelobbyd bij politici. We hebben veel
informatie verzameld, die later bij een eventuele
rechtsgang – die hopelijk niet nodig
is – van pas kan komen. Maar we proberen
vooral interesse te wekken voor de waarden
en de mogelijkheden van dit gebied. Samen
met de wensen van alle betrokkenen,
omwonenden, gebruikers en het Recreatieschap,
moeten die het uitgangspunt worden
voor de ontwikkeling van Fort Benoorden
Spaarndam.
Wilt u meedenken over het fort?
Ga naar www.fort-noord.nl.
Wilt u reageren?
Linie 35
1991 AT Velserbroek
info@fort-noord.nl
Red het fort!
Speel het spel op
www.fort-noord.nl