Inhoud - Ups & Downs

Inhoud
4
6
8
9
10
15
19
21
22
25
28
28
34
36
39
41
48
49
Vooraf
Inleiding
Hoe herken je bipolaire stoornis?
Wat zijn de stemmingswisselingen in bipolaire stoornis?
Hoe herken je de ‘hoge’ fasen?
Hoe herken je de ‘lage’ fasen?
Wat zijn de verschillende vormen van bipolaire stoornis?
Wie kan bipolaire stoornis ontwikkelen?
Hoe evolueert bipolaire stoornis?
Wat zijn de oorzaken van bipolaire stoornis?
Hoe kan men bipolaire stoornis behandelen?
Behandelingen met medicatie
Psychotherapie
Leefregels
Psycho-educatie
Hoe omgaan met bipolaire stoornis in het dagelijks leven?
De stemmingscurven
Referenties
Nuttige adressen
3

4
Vooraf
Hoe meer kennis,
hoe beter men is gewapend!
Bipolaire stoornis of manisch-depressieve
ziekte treft wereldwijd heel wat mensen,
meestal reeds vanaf jonge leeftijd. Onge-
veer één op honderd mensen krijgt te kam-
pen met de aandoening in haar meest typi-
sche verschijning (type I genoemd).
Velen onder hen hebben vaak al een lan-
ge weg afgelegd vooraleer een duidelijke
diagnose wordt gesteld, een zoektocht van
jaren naar een doeltreffende behandeling
van hun klachten.
De diagnose van bipolaire stoornis brengt voor
de betrokkenen en hun omgeving een proces
op gang van begrijpen en aanvaarden. Infor-
matie over de ziekte en haar behandeling be-
tekent een belangrijke steun en hulp. Hoe meer
kennis, hoe beter men is gewapend, Deze stel-
ling geldt zeker voor allen die met bipolaire
stoornis worden geconfronteerd.
Toegang krijgen tot heldere en correcte infor-
matie is uiteraard een eerste vereiste. Hulp-
verleners spelen hierin een erg belangrijke
rol, maar slagen er niet altijd in de juiste in-
formatie te bieden op het juiste moment; zo
blijkt uit sommige getuigenissen. Websites
en boeken kunnen een aanzienlijke bijdrage
leveren; je weg erin vinden is evenwel niet
altijd eenvoudig. Zelfhulpgroepen helpen
om actuele kennis over bipolaire stoornis en
haar behandeling te verzamelen en toegan-
kelijk te maken. Ze bieden ook een forum
om ervaringen te delen en concrete tips uit
te wisselen en versterken zo de steunende
gedachte dat je niet alleen bent.
Deze brochure brengt een geactualiseerd
overzicht van bipolaire stoornis: sympto-
men, verloop, oorzaken. De mogelijke be-
handelingen worden toegelicht. De impact
op en de mogelijke rol van de omgeving
worden niet uit de weg gegaan. Wat deze
brochure erg waardevol maakt zijn de inter-
actieve oefeningen waardoor de opgedane
kennis kan worden vertaald naar de eigen
unieke situatie. De getuigenissen zullen op
hun beurt voor velen herkenbaar zijn.
Dr. Sabien Wyckaert
UPC – KULeuven
Campus Kortenberg
Nuttige informatie
samengebracht
Het herkennen en diagnosticeren van bipo-
laire stoornissen valt niet mee, zoals ook
blijkt uit de periode van 5 tot 10 jaar die
verloopt tussen het moment waarop de eer-
ste symptomen verschijnen en het begin van
de behandeling. Doorgaans heeft iemand
die aan bipolaire stoornis lijdt al verschei-
dene artsen geraadpleegd voordat de aan-
doening echt wordt herkend.
De getuigenissen van onze patiënten leren
ook hoezeer ze er met hun ziekte alleen
voor staan. Onbegrip en gebrekkige com-
municatie verhinderen familie en omgeving
om een actieve rol te spelen in het helpen
en ondersteunen van bipolaire mensen.
Vaak begrijpen familieleden slechts door
toeval wat hen overkomt. Daarna gaan ze
op zoek naar informatie en proberen ze
links en rechts iets te weten te komen over
de ziekte en de behandeling ervan. Artsen
hebben niet altijd voldoende tijd om erover
te praten, of verkiezen het er met de familie
niet over te hebben. In dat geval resten er
slechts boekjes, die je dan nog moet we-
ten te vinden, en het internet, met vaak een
overvloed aan websites waaruit het moeilijk
kiezen is. Wie meer geluk heeft, kan terecht
bij zelfhulpgroepen of verenigingen van pa-
tiënten en hun familie.
Deze praktische gids over bipolaire stoornis
is in de eerste plaats een bundel vol nuttige
informatie. Hij is bestemd voor patiënten en
mensen in hun omgeving die graag meer
willen weten over het herkennen van bipo-
laire stoornissen, de oorzaken en de behan-
deling ervan.
Dr. Daniel Souery
Clinique des Troubles de l’Humeur
Hôpital Erasme, ULB
Dankbetuiging: we willen graag iedereen
bedanken die door te getuigen heeft mee-
gewerkt aan de samenstelling van deze
brochure: Michel de Smet, Marguerite,
Alain, Nastascia Cool, Marline, Eric,
Marie-Chantal, Pascale Fransolet en de
vereniging Le Funambule.
5

6
Inleiding
Kernvraag:
wat is ‘stemming’?
Bipolaire stoornis, of manisch-depressieve ziekte, is een aan-
doening die allang bekend is. Reeds in de Oudheid beschre-
ven Griekse artsen bij bepaalde personen een afwisseling van
fasen van opwinding of euforie met fasen van diepe bedroefd-
heid, futloosheid en wanhoop.
Tegenwoordig wordt dit probleem beschouwd als een stem-
mingsstoornis. Voor deze aandoening bestaan vandaag spe-
cifieke behandelingen, die meer hoop geven op een betere
controle van de ziekte.
Met stemming of humeur verwijst men naar een affectieve
basisinstelling die zich uit op drie niveaus. Om te beginnen
verleent ze een aangename of onaangename kleur aan de
gebeurtenissen die we meemaken; vervolgens beïnvloedt ze
de manier waarop we voelen, denken en handelen; en tot
slot beïnvloedt ons humeur ook het energieniveau van ons
organisme.
Eenieders stemming wordt bepaald door talloze ‘interne’ en
‘externe’ factoren: de biochemie van de hersenen, gebeurte-
nissen die we meemaken, sfeer en licht, persoonlijke ervarin-
gen, hormonale wisselingen, slaap…
‘Eind 1993 had ik mijn eerste
depressie. Ik stond er helemaal
alleen voor, niemand wist er
iets van, zelfs mijn nieuwe vriendin
niet die ik toen zes maanden kende.
In mijn familie ging niemand bij
een psycholoog. Ik heb het maanden
volgehouden voordat ik uiteindelijk
ging aankloppen bij een
psycholoog, toen ik echt
niet meer kon.’
Wat is een
stemmingsstoornis?
HET LEVEN VAN ALLEDAG
Aangezien deze factoren talrijk zijn, schommelt
een zogenaamd ‘normaal’ humeur op natuur-
lijke wijze, hetzij naar boven (iemand is
dan enthousiast, vol energie…), hetzij
naar beneden (iemand is dan down,
depri, in een dipje…).
Deze stemmingswisselingen zijn nor-
maal gezien beperkt in duur en in
intensiteit. Ze zijn doorgaans een
reactie op bijzondere gebeurtenis-
sen en ze maken het de persoon die
ze meemaakt niet onmogelijk om nor-
maal te functioneren.
Wanneer de stemmingswisselingen langer duren of intenser
zijn dan bij een gewoon humeur en ze ook het gewone func-
tioneren bedreigen of mensen doen lijden, spreekt men van
een stemmingsstoornis. Er worden in hoofdzaak twee soorten
stemmingsstoornissen onderscheiden:
1. Depressieve stoornissen
Iemand die aan een depressieve stoornis lijdt, ervaart stem-
mingswisselingen die al te zeer ‘naar beneden’ gaan. Voor
de buitenwereld lijkt hij of zij abnormaal triest, pessimistisch,
vermoeid, moedeloos, rusteloos…
2. Bipolaire stoornissen
Iemand die aan bipolaire stoornis lijdt, beleeft overdreven
stemmingswisselingen die zowel ‘naar boven’ als vaak ook
‘naar beneden’ gaan. Dit fenomeen wordt in deze brochure
in detail besproken.
7

8
Hoe herken je
bipolaire stoornis?
Bipolaire stoornis is een aandoening van de regeling en het
evenwicht van de stemmingen. Mensen die eraan lijden, ver-
tonen overdreven en zelfs extreme stemmingswisselingen, zon-
der dat er externe gebeurtenissen zijn die deze teweegbren-
gen, of ze vertonen die toch op een manier die in het licht van
die gebeurtenis overdreven is.
Bipolaire mensen beleven fasen waarin hun stemming een
overdreven ‘hoogte’ bereikt: men spreekt van een ‘hypomane
toestand’ als dit in beperkte mate het geval is en van een ‘ma-
nische toestand’ als deze zeer uitgesproken is.
Maar mensen die aan bipolaire stoornis lijden, kunnen ook
fasen beleven waarin hun stemming bijzonder ‘laag’ is. Dan
spreekt men van een lichte of zware ‘depressieve toestand’.
Niet alle bipolaire mensen hebben noodzakelijkerwijs depres-
sies: de aanwezigheid in hun persoonlijke geschiedenis van
minstens één abnormaal ‘hoge’ fase is vereist om de diagnose
van bipolaire stoornis te stellen. In ieder geval wisselen de
fasen van hoge en lage stemmingen elkaar doorgaans af, met
tussenin fasen waarin de stemming normaal is, zoals in het
schema hiernaast.
Hoge stemming
Energie
Plannen
Snelheid
Ongeduld
Spraakzaamheid
Optimisme
Plezier…
Maar ook:
Prikkelbaarheid
Impulsiviteit
Woede
…
Normale stemming
Lage stemming
Pessimistische
gedachten
Negatieve ideeën
Vermoeidheid
Traagheid
Gebrek aan plezier
Angst
Schuldgevoelens
Verdriet
…
Wat zijn de stemminsgwisselingen
in bipolaire stoornis?
Manische fase
Lichte depressie
Hypomane fase
HET LEVEN VAN
‘Tijdens mijn stabiele
fasen dacht ik aan mijn hoge
en lage fasen als een kurk
die drijft op de golven.
Zo beschouw ik mijn opgewonden
en depressieve fasen.’
Zware depressie
9
tijd

‘Ik heb de ziekte
leren kennen, maar ook
mezelf leren kennen. Persoonlijk
vind ik mijn slaap het
beste referentiepunt. Zolang ik
erin slaag acht of negen uur per
nacht te slapen, voel ik me heel
goed. Onlangs voelde ik me om
middernacht helemaal niet moe en
wilde ik gaan opruimen. Ik ben
toch maar op mijn bed gaan
liggen en ik ben meteen
ingeslapen.’
Voorbeelden
van mogelijke
voortekenen van
een ‘hoge’ fase
HET LEVEN VAN ALLEDAG
Hoe herken je de ‘hoge’ fasen?
De ‘hoge’ fasen beginnen vaak met een
verhoogd gevoel van plezier en energie,
een ongewone creativiteit, overdreven
vlotte sociale contacten. Deze situatie
evolueert echter snel naar een toestand
van euforie of grote prikkelbaarheid.
Mensen in deze fase hebben het bijzon-
der moeilijk om te erkennen dat wat ze
beleven een uiting is van een stoornis en
hebben de neiging om opmerkingen hier-
over uit hun omgeving af te wijzen.
Deze ‘hoge’ fasen kunnen geleidelijk of zeer
plots optreden. Maar zelfs wanneer ze zeer snel
komen, is het uitzonderlijk dat er geen voortekenen zijn.
Deze ‘voortekenen’ zijn individueel en blijven steeds dezelf-
de. Bij het begin van iedere ‘hoge’ fase verschijnen dus de-
zelfde voortekenen en kennis ervan kan een nieuwe aanval
voorkomen.
• Minder slapen zonder zich vermoeid te voelen
• Sneller rijden
• Sneller praten
• Meer kopen
• Huishoudelijke activiteiten op ongewone tijdstippen
• Verrassende plannen maken
• Ruzie zoeken
• Op ongewone wijze uitgaan
• Kleren of maquillage veranderen
• Meer telefoneren
• Veel actiever worden
• Andere:
Wanneer de
hypomane of
manische fase
is doorgebroken,
vertoont een
persoon met
bipolaire stoornis
doorgaans de volgende
kenmerken
en symptomen:
• Hij/zij is bijzonder energiek.
• Hij/zij voelt zich bijzonder euforisch of prikkelbaar.
• Hij/zij is zeer actief.
• Hij/zij heeft maar weinig slaap nodig, ondanks zijn/
haar vele activiteiten.
• Hij/zij spreekt zodanig snel dat anderen hem/haar
nauwelijks kunnen volgen.
• Hij/zij communiceert veel: praat voortdurend, schrijft
vele brieven, telefoneert onophoudelijk, verstuurt talrijke
e-mails…
• Hij/zij denkt razendsnel.
• Hij/zij voelt zich ondergewaardeerd.
• Hij /zij wordt zo makkelijk afgeleid dat zijn/haar aandacht
al na enkele minuten of seconden afdwaalt naar
iets anders.
• Hij/zij voelt zich zeer sterk, machtig, onkwetsbaar, in
staat om grootse plannen te realiseren.
• Hij/zij gooit zich zonder veel na te denken in aangename
activiteiten, zonder zich te bekommeren om
de negatieve gevolgen die deze activiteiten
kunnen hebben, bijvoorbeeld: veel aankopen
doen, zeer snel rijden, veel
uitgaan, drugs gebruiken, over-
‘Pas heel onlangs heb ik
gaan tot investeringen, plotse-
het verschil begrepen tussen
ling op vakantie vertrekken,
de manische en de hypomane
seksuele relaties aangaan
fase. Aanvankelijk was ik me niet
met onbekenden…
bewust van mijn hypomane toestand.
Ik ben veel bewuster geworden.
Deze fasen zijn vrij aangenaam,
al is mijn tijdsgebruik soms wel
overbelast. Maar dat is een
probleem dat zich ook voordoet
tijdens opgewekte fasen.’
HET LEVEN VAN ALLEDAG
11

12
Hypomane toestand De hypomane toestand is een lichtere vorm van de
manie. In de loop van deze fase voelt men zich doorgaans
beter dan gewoonlijk en kan men ook veel
creatiever en productiever zijn. Later herinnert men
zich met genoegen deze fasen en probeert men soms ze
opnieuw te beleven, bijvoorbeeld door alcohol te gebruiken
of de behandeling met medicijnen stop te zetten. In ieder
geval kan de hypomanie niet eindeloos blijven duren. Ze
wordt vaak gevolgd door een evolutie naar de manische
toestand of naar een depressie. Opmerkelijk is
ook dat bepaalde hypomanieën vooral wor-
‘Ik voel een reusden
gekenmerkt door ongeduld, prikkelachtig
zelfvertrouwen,
baarheid, voortdurende conflicten en
ik heb enorm veel energie.
angstmomenten. Doorgaans vergt de
Ik slaap veel minder, ben hyper- hypomane toestand evenwel geen
actief en doe talloze dingen. In 2004 medische interventie.
heb ik me als zelfstandige gevestigd,
twee leningen afgesloten, businessplannen
opgesteld… Ik kon alles aan en kende
geen grenzen. Ik heb een huis gekocht
en ben het beginnen te verbouwen.
Financieel kon dat niet blijven duren.
Later ben ik plots hervallen en in
het andere uiterste beland.’
Manische toestand
HET LEVEN VAN ALLEDAG
De manische toestand is niet verzoenbaar met sociale activi-
teiten: het onaangepaste gedrag is voor iedereen merkbaar.
Het brengt de persoon zelf en zijn omgeving in gevaar. Het
is dus een medische noodsituatie, die doorgaans hospitalisatie
vereist.
In bijzonder ernstige gevallen van de manische toestand,
kunnen ‘psychotische symptomen’ aanwezig zijn, dat betekent
Gemengde
toestand
hallucinaties (zaken zien of horen die er niet zijn) of wanen
(overtuigd zijn van dingen die niet bestaan). Doorgaans is
deze waan van megalomane aard, met ideeën van groot-
heidswaanzin of aanzienlijke verhoging van het zelfbeeld.
Het beleven van de manische toestand is vaak aangenaam
voor de persoon zelf; hij voelt zich onkwetsbaar, almachtig,
in staat tot alles … In dit geval heeft men het over een ‘eufo-
rische manie’. Er bestaan echter ook ‘dysforische manieën’:
de persoon in kwestie voelt zich dan vooral prikkelbaar, mis-
kend, vervolgd door zijn omgeving, zeer bang voor
wat hem overkomt.
Tot slot kan de manische toestand zich ook voordoen
in de vorm van een ‘gemengde toestand’. In deze
gemengde toestand ziet men zowel de kenmerken
van een manische als van een zwaar depressieve
toestand. De persoon die deze toestand beleeft, voelt
zich bijna gelijktijdig vol energie en plannen, schul-
Deze gemengde toestand is bijzonder
‘Daarna was ik in Parijs
lastig om mee te maken en het risico
en vervolgens in Orléans. Ik
op zelfmoord is in deze fase zeer
wist dat Jeanne d’Arc daar geweest
groot.
was en ik vereenzelvigde me gedeeltelijk
met haar, dat moet ik nu toegeven. Tijdens
mijn manische fase verlies ik makkelijk het
contact met de werkelijkheid. Maar manische
crisissen zijn niet altijd zoals men denkt. In
Brussel heb ik zeer aangename momenten
beleefd. Maar in Parijs was ik opgewonden,
dat wel, maar niet euforisch. Ik had de indruk
dat de mensen me vreemd aanstaarden, ik was
wat bang. Op een bepaald moment voelde ik
me zo slecht dat ik bijna in de Seine zou
zijn gesprongen. De lichte manie van
het begin was een zware manie
geworden, pijnlijk en
beangstigend.’
HET LEVEN VAN ALLEDAG
dig, onbegrepen, wanhopig…
13

14
Persoonlijk profiel
van een manie
of hypomanie
> Kruis op de
lijst hiernaast (1)
de symptomen aan
die u ervaart tijdens
de manische of
hypomane fase.
> Vul aan als u nog
andere symptomen
ervaart.
Ik heb het moeilijk om me te concentreren.
Ik denk dat mensen complotten tegen me smeden.
Ik heb zeer creatieve gedachten.
Ik denk sneller.
Ik zie of hoor dingen die anderen niet zien of horen.
Mijn gedachten springen van de hak op de tak.
Ik heb grootse plannen.
Ik voel me euforisch.
Ik voel me vol energie.
Ik voel me almachtig, onkwetsbaar.
Ik ben prikkelbaar.
Ik heb het gevoel dat de wereld in slow motion draait.
Ik slaap weinig.
Ik gooi me in veel activiteiten.
Ik wijd me op overdreven wijze aan een bepaalde
activiteit.
Ik ben impulsief.
Ik kleed of maquilleer me op extravagante wijze.
Ik doe ondoordachte aankopen.
Ik spreek onophoudelijk.
Ik lach zonder duidelijke reden.
Mijn zin in seks neemt toe.
Ik neem kleuren en geluiden
intenser waar.
Andere:
HET LEVEN VAN
‘Ik zie mezelf niet als
manisch-depressief.
Dat zou zijn zoals zeggen:
“Hallo, ik ben x en ik woon
in y.” Ik wil niet dat het een
etiket is, ik kan dat niet aanvaarden.
Maar ik kan wel kleine
veranderingen aanvaarden.’
Voorbeelden van
voortekenen van
een ‘lage’ fase
Hoe herken je de ‘lage’ fasen?
Hoewel de hoge fasen opvallender zijn, brengen bipolaire
mensen vaak veel tijd door in depressieve fasen. Ze ervaren
deze fasen als bijzonder pijnlijk.
Zoals de manische fasen, kunnen ook de ‘lage’ fasen geleide-
lijk of zeer plots beginnen. Maar zelfs wanneer de depressie
zeer snel komt, gebeurt dat zelden zonder voortekenen. Deze
voortekens zijn individu-specifiek en blijven steeds dezelfde.
Bij het begin van iedere depressieve fase verschijnen dus de-
zelfde voortekenen. Kennis ervan geeft de mogelijkheid om
snel te reageren op het hervallen in een depressie, zodat de
duur, ernst en gevolgen ervan beperkt kunnen worden.
Meer slapen en zich toch vermoeider voelen
’s Morgens zeer vroeg plots wakker worden
Minder praten
Contacten mijden
Zich overdreven zorgen maken over gewone situaties
Aan de dood denken
Prikkelbaar zijn
Geen lawaai verdragen
Het moeilijk hebben om in te slapen
Overdreven emotioneel zijn
In niets zin hebben
Op ongewone wijze zijn uiterlijk verwaarlozen
Alcoholgebruik
Andere:
15

16
Wanneer de
depressieve fase
is doorgebroken,
vertoont men doorgaans
de volgende
symptomen:
HET LEVEN VAN ALLE
‘Op die momenten ween
ik onophoudelijk en is de pijn
jammer genoeg bijna ondraaglijk.
Gelukkig stond ik er niet alleen voor.
Ik ben geholpen door verenigingen
zoals Tele-Onthaal, Zelfmoordlijn…
En ik vergeet ook mijn
psychiaters niet, uiteraard.’
• Zich verdrietig, pessimistisch voelen, ‘alles zwart zien’.
geen interesse of plezier meer hebben in dingen die vroeger
wel interessant waren of genoegen deden.
• Slaapproblemen: niet kunnen inslapen of te veel slapen.
• Eetstoornissen: minder of juist meer eten.
• Het moeilijk hebben om zich te concentreren.
• Geen beslissingen kunnen nemen.
• Trager functioneren of zo angstig zijn dat men niet kan
stilzitten.
• Geen hoop meer hebben, zich schuldig of waardeloos
voelen.
• Denken aan zelfmoord of aan de dood.
Een depressieve stemming, dat wil zeggen droefheid en pes-
simisme, evenals het verliezen van interesse en plezier, zijn de
basissymptomen van de depressieve toestand. De andere symp-
tomen zijn vaak ook aanwezig, maar niet altijd.
Men spreekt over een zware depressie
wanneer een reeks tekenen en symp-
tomen blijvend (gedurende verschei-
dene weken) aanwezig zijn en ze
aanzienlijk lijden en een verstoring
van het gewone functioneren met zich
meebrengen.
Melancholie is een bijzonder zware de-
pressie. Ze wordt gekenmerkt door zeer
uitgesproken depressiesymptomen, in
het bijzonder het trager functioneren en
het kampen met slaapstoornissen. In ui-
terst zware gevallen kunnen psychotische
symptomen voorkomen: hallucinaties (za-
ken zien of horen die er niet zijn, bijvoorbeeld verwijtende
stemmen) of wanen (overtuigd zijn van dingen die niet be-
staan, bijvoorbeeld de overtuiging schuldig te zijn aan wan-
daden of ten onrechte denken geruïneerd te zijn).
Het gevaar van zelfmoord is in depressieve fasen hoog: zeer
vaak denkt de depressieve persoon immers dat de dood de
enige uitweg is uit zijn situatie.
‘Je ziet
geen oplossingen
meer, je denkt dat de enige
oplossing de dood is om een
einde te maken aan het lijden dat je in
jezelf ervaart, om je niet langer iedere dag
slecht te voelen, om wakker te worden met
negatieve gedachten en zonder een toekomst
te zien. Je denkt dat er geen uitweg is, dat je
niets waard bent… Ik kwam er zelfs niet meer
toe me ’s ochtends te wassen, mezelf te verzorgen,
te koken… Ik was niet langer een
mens. Ik leefde in zekere zin als een dier
dat wordt gevoederd en gewassen, of
toch bijna. Op dat moment krijg je
die gedachten.’
HET LEVEN VAN ALLEDAG
17

18
Persoonlijk profiel
van een depressie
> Kruis op de lijst
hiernaast (1) de
symptomen aan die
u ervaart tijdens de
depressieve fase
> Vul aan als
u nog andere
symptomen ervaart
HET LEVEN VAN ALL
‘Ik had de indruk dat ik mijn
moed voor altijd kwijt was.
Intellectueel was ik sterk verzwakt.
Ik kan niet meer benoemen wat
ik ervoer. Mijn omgeving zei me:
“Doe een inspanning, het komt wel
goed, er zijn belangrijkere dingen in
het leven.” Ik kan dat begrijpen,
ze waren van streek.’
Ik heb het moeilijk om me te concentreren.
Ik lijd aan besluiteloosheid.
Ik denk dat anderen met mij lachen.
Ik denk langzamer.
Ik denk aan de dood of aan zelfmoord.
Ik denk in overdreven mate aan mijn financiële
problemen.
Ik zie of hoor dingen die anderen niet zien of horen.
Ik voel me nutteloos, onbekwaam en waardeloos.
Ik heb geen plezier meer.
Ik voel me overdreven schuldig.
Ik voel me erg ongelukkig
Ik voel me affectief leeg.
Ik voel me erg angstig.
Ik voel me oververmoeid, als het ware zonder energie.
Ik voel me prikkelbaar.
Ik heb geen interesse meer in mijn activiteiten.
Ik voel me wanhopig.
Ik heb minder zin in seks.
Ik slaap slecht.
Ik vermijd contacten.
Ik kom in conflict zonder duidelijke reden.
Ik eet minder.
Andere:
Bipolaire
stoornis I
Normale stemmingswisselingen
Bipolaire stoornis I
Bipolaire
stoornis II
Normale stemmingswisselingen
Bipolaire stoornis II
Wat zijn de verschillende vormen
van bipolaire stoornis?
Tegenwoordig erkent men drie vormen van bipolaire stoornis.
Elk van deze vormen die hieronder worden beschreven, vraagt
een specifieke aanpak, in het bijzonder wat betreft medicatie.
Aanwezigheid van een duidelijke manische toestand, of van
een gemengde toestand, in de voorgeschiedenis van een per-
soon, die ook met zware depressies kan te kampen hebben.
Aanwezigheid van hypomane toestanden en van zware de-
pressies in de geschiedenis van een persoon.
19

20
Cyclothymie
Normale stemmingswisselingen
Cyclothymie
Aanwezigheid in de geschiedenis van een persoon van talrijke
fasen van lichte depressie en van hypomanie, die enkele dagen
tot enkele weken duren en die worden afgewisseld met korte
fasen van stabiele stemming. De cyclothymie heeft de specifieke
eigenschap erg vroeg voor te komen, over het algemeen in de
adolescentie.
Wie kan bipolaire
stoornis ontwikkelen?
HET LEVEN VAN ALLEDAG
‘Toen de diagnose werd
uitgesproken, was ik blij,
omdat ik eindelijk wist wat ik had,
waarom ik al maanden niet of
nauwelijks kon slapen. Ik wist
dat ik verzorgd en behandeld
zou worden, dat ik de oorzaak van
mijn reacties zou begrijpen…
Het was een ziekte, het was
niet mijn schuld.’
Bipolaire stoornis van het type I treft bijna 2% van de bevol-
king, zonder onderscheid van geslacht, geografische afkomst,
maatschappelijke klasse of ontwikkeling. Maar als men reke-
ning houdt met alle mogelijke vormen van bipolaire stoornis,
wijzen sommige studies erop dat 5 tot 6% van de mensen
erdoor worden getroffen (2) (3).
Iedereen is vatbaar voor het ontwikkelen van bipo-
laire stoornis, maar de kans dat de men de ziekte
krijgt, is veel groter wanneer reeds enkele
familieleden aan deze stoornis lijden.
De aandoening duikt doorgaans op tus-
sen 15 en 19 jaar, met een tweede piek
van kwetsbaarheid tussen 20 en 24 jaar.
De ziekte begint dus meestal voor de leef-
tijd van 30 jaar en treft adolescenten en
jonge volwassenen. Toch gebeurt het in
sommige gevallen ook dat de eerste ver-
schijnselen zich voordoen rond 40 jaar
of reeds in de kindertijd.
21

22
Hoe evolueert
bipolaire stoornis?
‘Natuurlijke’
evolutie zonder
behandeling…
!
De ontwikkeling van bipolaire stoornis is bij iedereen anders
en wordt bepaald door de persoonlijkheid, de behandeling,
de manier van leven en de omgeving.
Het is echter van fundamenteel belang in te zien dat het een
stoornis is die zich chronisch ontwikkelt. Zodra de eerste de-
pressieve, hypomane of manische fasen zich hebben voor-
gedaan, bestaat het risico dat ze opnieuw opduiken, zelfs
na verscheidene jaren van normale stemming. Vandaar het
belang van een volgehouden behandeling, van bijzondere
waakzaamheid en van regelmatige medische opvolging, zelfs
wanneer alles goed lijkt te gaan.
Als er geen behandeling is of als de behandeling onvoldoende
of onaangepast is, wisselen de stemmingswisselingen elkaar
geregeld af en worden de fasen met een normale stemming
tussenin steeds korter.
In bipolaire stoornissen duren de manische en depressieve fa-
sen zonder behandeling 3 tot 6 maanden. De frequentie van
de cycli verschilt van persoon tot persoon: sommigen kunnen
bijvoorbeeld een manische of depressieve fase doormaken die
Klassieke cycli
Snelle cycli
3 tot 4 maanden duurt, vervolgens gedurende verscheidene
jaren een normale stemming hebben en daarna opnieuw een
hypomane, manische of depressieve fase beleven. Anderen
hervallen veel vaker en kunnen zelfs een bijzonder lastige vorm
van de ziekte krijgen, de zogenaamde ‘snelle cycli’. Iemand
met snelle cycli vertoont minstens vier manische, hypomane,
gemengde en/of depressieve fasen per jaar.
Periode van 12 jaar
Periode van 1 jaar
Naarmate de depressieve en manische fasen zich vaker herha-
len, worden ze steeds moeilijker te behandelen. Het gevaar dat
iemand in dergelijke fasen loopt, is zeer groot: er zijn maatschap-
pelijke gevaren (werkverlies, ondoordachte uitgaven…), relatio-
nele gevaren (breuken, persoonlijke conflicten…), maar ook li-
chamelijke gevaren (zelfmoord, ongelukken, verwondingen…).
Tussen deze fasen in kan iemand zogenaamde ‘restsympto-
men’ vertonen, bijvoorbeeld: teruggetrokkenheid, verward-
heid, prikkelbaarheid, gebrek aan interesse voor dagelijkse
23

24
Voordelen van
een therapeutische
aanpak…
of nieuwe activiteiten. Hoewel dergelijke symptomen minder
intens zijn dan tijdens de manische en depressieve fasen, blij-
ven ze de relaties en de sociale aangepastheid bedreigen van
de mensen die eraan lijden.
Als bipolaire stoornis goed wordt behandeld, is de prognose veel
gunstiger.
De basisbehandeling is de behandeling met medicatie, voor-
al met producten die de stemming stabiliseren, waarover la-
ter meer.
Het resultaat is dat 50% van de bipolaire patiënten die met een
dergelijk medicijn worden behandeld, bijvoorbeeld lithium, in
andere elementen spelen een rol bij het stabi‘Eenzaamliseren
van de stemming: psychotherapie,
heid maakt het voor
kennis van de ziekte en van de behan-
mij nog veel erger. Als op
delingen ervan, het respecteren van
het dieptepunt van de depressie
bepaalde leefregels en steun van
een bekwaam iemand, ik bedoel,
niet zomaar iemand die wat komt de omgeving. Al deze elementen
grappen of babbelen, maar als iemand samen zouden een persoon met
ervoor kan zorgen dat ik naar buiten bipolaire stoornis dus moeten
kom, dan is dat goed. Het probleem helpen om te voorkomen dat hij
is de eenzaamheid. Ik geloof niet
hervalt en om een aanvaardbare
dat alleen medicijnen, alleen psy-
levenskwaliteit te behouden.
chotherapie of alleen introspectie
helpt. In de praktijk moet
je begeleid worden.’
HET LEVEN VAN ALLEDAG
een periode van 18 jaar
observatie geen en-
kele keer her-
vallen, terwijl
40% blijft her-
vallen, maar min-
der erg of minder frequent, en slechts 10% van de patiënten
niet reageert op deze behandeling, maar uiteraard misschien
wel op andere stabiliserende medicijnen (4). Ook
Wat zijn de oorzaken van
bipolaire stoornis?
Enkele
mogelijkheden…
Genetische
factoren
Disfunctie
van de
transmissie in
de hersenen
Biochemische
kwetsbaarheid
Abnormale
hormonenproductie
Manische en
depressieve symptomen
Externe of interne
gebeurtenis
Minder
belangrijke of
afwezigheid van
externe of interne
gebeurtenissen
Momenteel weet men nog niet met zekerheid wat de oorzaken
zijn van bipolaire stoornis, maar biologische factoren blijken
duidelijk een rol te spelen.
25

26
‘Ik ben altijd al
uiterst gevoelig geweest.
Nu wil dat niets
zeggen… Ik heb me altijd
al afgevraagd of wat in mijn
leven is gebeurd deze ziekte
heeft veroorzaakt, of dat ze
er al was vanaf het begin.
Op die vraag heb ik
geen antwoord.’
Die zouden het gevolg zijn van afwijkingen in de productie en
transmissie van chemische stoffen die worden geproduceerd
door bepaalde hersencellen. Deze stoffen heten neurotransmit-
ters. De bekendste die een rol spelen bij het regelen van de
stemming zijn serotonine, noradrenaline en dopamine. Men ziet
bij bipolaire stoornis ook een abnormale productie van bepaal-
de hormonen, in het bijzonder cortisol, dat tevens een rol speelt
HET LEVEN VAN ALLEDAG
bij stress en angst.
Deze afwijkingen zouden verband houden met genetische fac-
toren. Hoewel men momenteel de genen die betrokken zijn bij
bipolaire stoornis nog niet formeel heeft geïdentificeerd, ziet
men toch dat de ziekte vaker voorkomt bij personen met famili-
ale antecedenten, dus personen met familieleden die ook aan
deze stoornis lijden of hebben geleden.
Die genetische afwijking zou aan de basis liggen van een
kwetsbaarheid, dus van een grotere kans om de ziekte te ont-
wikkelen. Men stelt vast dat deze kwetsbaarheid in de meeste
gevallen zichtbaar wordt na een aangrijpende gebeurtenis of
ervaring. Men noemt die gebeurtenis de ‘trigger’ of factor die
de stress teweegbrengt.
De interactie van biologische en
omgevingsfactoren verklaart dus
het best het ontstaan van bipo-
laire stoornis.
Wanneer de eerste crisis heeft
plaatsgevonden, heeft bipolaire
stoornis de neiging om een au-
tonome evolutie door te maken:
de cycli kunnen spontaan weer op-
duiken, zonder dat ze worden uitgelokt
door enige interne of externe gebeurtenis. In een
groot aantal gevallen wordt het opnieuw opduiken
ervan evenwel gestimuleerd door bepaalde situaties, zelfs als
die minder intens zijn dan de oorspronkelijke oorzaak, of van
een andere aard. Tot deze situaties behoren vooral stressvolle
situaties, belangrijke gelukkige of ongelukkige gebeurtenissen,
veranderingen in het levensritme, ziekten of het gebruik van al-
cohol of drugs.
‘Vóór al
mijn therapieën was
ik ervan overtuigd dat ik
een gelukkige jeugd had gehad.
Later ging ik daar steeds meer
over nadenken. We hadden wel alles
gekregen wat we nodig hebben, maar
één ding mocht niet: je persoonlijkheid
ontplooien. Er was weinig plaats
voor spontaneïteit. Maar ik denk niet
dat ik symptomen had toen ik kind
was. Op mijn 26ste heb ik mijn
vrouw verloren. Dat verlies
heeft ongetwijfeld de zaak
op gang gebracht.’
HET LEVEN VAN ALLEDAG
27

28
Hoe kan men bipolaire
stoornis behandelen?
Behandelingen met medicatie
De behandeling is complex en bestaat uit verschillende fasen:
• De acute fase: behandeling van een manische, depressieve
of gemengde fase.
• Preventiefase (onderhoudsbehandeling): het voorkomen
van nieuwe (manische, hypomane, depressieve of gemeng-
de) fasen.
Er bestaan verschillende therapieën:
• Medicatie: onmisbaar tijdens acute fasen en voor de preven-
tie van nieuwe fasen.
• Psycho-educatie en informatie zijn van fundamenteel be-
lang om patiënten en hun familie de ziekte te leren kennen
en het gevaar van complicaties te beperken.
• Psychotherapie, waaronder psychotherapieën van psy-
choanalytische aard, maar vooral gedragstherapieën en
systeemtherapieën lijken aangewezen voor mensen met
bipolaire stoornis. Er wordt ook aan andere therapieën ge-
werkt, vooral in de Verenigde Staten, zoals interpersoon-
lijke therapie en sociaal ritme (5).
Stemmings-
stabilisatoren
(synoniem:
profylactische
behandelingen)
Medicijnen die worden gebruikt bij bipolaire stoornissen: stem-
mingsstabilisatoren, antidepressiva, antipsychotica, benzodiaze-
pines.
Stemmingsstabilisatoren hebben als belangrijkste eigenschap dat
ze in het beste geval voorkomen dat acute manische of depres-
sieve fasen ontstaan. Overigens hebben ze ook een antimanisch
of antidepressief effect, zonder verhoogd risico tot het veroorza-
ken van de tegenovergestelde fase.
Lithium (Maniprex ® , Camcolit ® , Priadel ® ), valproaat (Depakine ® )
en carbamazepine (Tegretol ® ) bezitten deze eigenschappen. Li-
thium wordt al meer dan 50 jaar gebruikt bij bipolaire stoornis,
valproaat en carbamazepine zijn oorspronkelijk ontwikkeld als
anti-epileptica.
Lithium is bijzonder doeltreffend bij de behandeling van ‘klas-
sieke – euforische’ manische toestanden. Carbamazepine en
vooral valproaat genieten de voorkeur bij gemengde toestanden
en snelle cycli. Een behandeling met lithium kan de werking van
nieren en schildklier aantasten. Daarom is regelmatig bloed-
onderzoek vereist. Een behandeling op basis van valproaat of
carbamazepine vergt regelmatige controle van de leverwerking
en van de bloedsamenstelling (hematologie). Lamotrigine (Lambi-
pol ® , Lamictal ® ) is eveneens een anti-epilepticum dat stemmings-
stabiliserende eigenschappen heeft en is met name doeltreffend
bij het voorkomen van het hervallen in depressie.
Sinds kort weet men dat herval kan worden voorkomen door
olanzapine (Zyprexa ® ), een medicament dat deel uitmaakt van
de familie van de atypische antipsychotica.
29

30
Antidepressiva
Antipsychotica
(synoniem:
neuroleptica)
Antidepressiva behandelen de symptomen van een depressie.
In bipolaire stoornissen, in het bijzonder in bipolaire stoornis I,
moeten antidepressiva worden gecombineerd met een stem-
mingsstabilisator. Uitsluitend antidepressiva gebruiken kan
leiden tot het hervallen in een manische fase. Antidepressiva
werden vooral gebruikt bij unipolaire depressie. In bepaalde
zeer zware gevallen van bipolaire depressie met psychotische
of melancholische symptomen of bij een verhoogde kans op
zelfmoord is elektroconvulsietherapie aangewezen.
‘Toen de diagnose mij werd
meegedeeld, was ik veeleer
opgelucht. Ik was minder blij dat
ik levenslang medicijnen zou moeten
slikken, dat is iets waar ik niet mee omkan.
Ik heb vele vragen over medicijnen,
ik weet niet of ze wel zo doeltreffend
zijn. In een bepaalde periode voelde
ik me hoegenaamd niet manisch-
depressief. Ik ben gedurende drie
jaar gestopt met het slikken van
lithium, onder medisch
toezicht.’
HET LEVEN VAN ALLEDAG
Doorgaans worden antipsychotica gebruikt om
de psychotische symptomen (wanen, hallucina-
ties) te beperken die soms voorkomen tijdens
zware depressieve, manische of gemeng-
de fasen.
Bij bipolaire stoornis worden antipsychoti-
ca ook gebruikt wanneer er geen psychoti-
sche symptomen zijn, namelijk vanwege
hun kalmerende eigenschappen, om
de angst en agitatie onder con-
trole te krijgen.
Volgens recente studies zou-
den sommige antipsychoti-
ca ook een antimanische
en stemmingsstabiliserende
werking hebben (in het bij-
zonder bepaalde nieuwe,
zogenaamd ‘atypische’ an-
tipsychotica). Antipsychotica
worden dus vaak gecombi-
neerd met een stemmingsstabi-
liserende behandeling.
Benzodiazepines
Hospitalisatie
Er bestaan twee soorten antipsychotica:
oude antipsychotica (ook wel typische
of conventionele genoemd) en nieuwe
antipsychotica (atypische). Deze laat-
ste hebben het voordeel dat ze beter
worden verdragen en minder neven-
werkingen veroorzaken: olanza-
pine (Zyprexa ® ), risperidon (Risper-
dal ® ), clozapine (Leponex ® ), ari-
piprazole (Abilify ® ) en quetiapine
(Seroquel ® ).
Deze zijn nuttig bij de
behandeling van sla-
peloosheid en angst-
aanvallen.
Hospitalisatie komt vaak
voor bij bipolaire stoornis I.
Gezien de vernietigende gevol-
gen van de manische toestand en
HET LE
‘Sinds ik dit nieuw
medicijn neem, ervaar ik
een verschil van dag en nacht.
Ik lag vaak op bed, nu doe ik
van alles. Uiteraard doe ik nog
geregeld middagdutjes, maar het
gaat eerlijk gezegd al veel beter.
Pillen alleen volstaan echter
niet, ik moet er ook zelf
blijven aan werken.’
AN ALLEDAG
van het gebrek aan ziekte-inzicht, worden sommige patiënten in
het ziekenhuis opgenomen. Zo kan men de behandeling optima-
liseren en de negatieve gevolgen van de stoornis beperken. Ook
voor een ernstige depressieve toestand kan een hospitalisatie
noodzakelijk zijn.
31

32
Opvolgingsblad Periode van tot
Medicatie
Naam + dosering per tablet of milliliter
Stemmingsstabilisatoren
Antidepressiva
Neuroleptica / antipsychotica
Anxiolytica
Slaapmiddelen
Somatische medicijnen
Andere:
Vorm
Aantal
ochtend middag avond nacht
Opvolgingsblad (II) Periode van tot
Mijn nevenwerkingen tijdens deze periode
Data en resultaten van de laatste dosissen
Datum van de volgende:
• Consultatie bij de psychiater:
• Consultatie bij de psycholoog:
• Consultatie bij de behandelende arts:
• Bloedafname:
• Andere:
In deze periode was mijn stemming:
Hoog nooit soms vaak
Normaal nooit soms vaak
Laag nooit soms vaak
Wisselend nooit soms vaak
Zijn er zaken gebeurd die mijn stemming
zouden kunnen hebben beïnvloed?
Neen
Ja
33

34
Psychotherapie
Psychotherapie is een behandelingstechniek zonder medicatie
die mensen vragen doet stellen over zichzelf door de aanwezig-
heid van een gekwalificeerde persoon, de psychotherapeut.
Dankzij deze vraagstelling kan iemand toegang krijgen tot zijn
‘Mijn psychotherapie heeft me geholpen
om in mezelf de kracht te vinden om
eruit te komen. Mijn therapeute was zeer
optimistisch. Alles wat ik zei, leek normaal,
al bevond ik me midden in mijn agressieve,
prikkelbare, zelfs wat paranoïde periode.
Heel spontaan bleef ze wat ik beleefde
aanvaardbaar vinden. Dat heeft me
geholpen in mijn relaties met
mijn omgeving.’
psychologisch functioneren. Er bestaan diverse
HET LEVEN VAN ALLEDAG
vormen van psychotherapie. Degene die aange-
wezen zijn voor bipolaire personen zijn door-
gaans cognitieve therapie, gezinssysteemthe-
rapie en analytisch geïnspireerde therapie.
De doelstellingen
van de psycho-
therapie
Waarom psychotherapie
wanneer
men aan
een bipolaire
stoornis lijdt?
• Het doel van om het even welke psychotherapie is iemand
zich beter te laten voelen:
> door hem symptomen te laten overwinnen die het leven
moeilijk maken;
> door zijn zelfkennis te vergroten;
> door hem nieuwe manieren van leven of van handelen te
leren kennen en hem ermee te laten experimenteren.
• Sommige psychotherapieën concentreren zich op dat wat
onmiddellijk last veroorzaakt, bijvoorbeeld een symptoom
zoals angst, vrees om met anderen in contact te treden of
een specifieke denkwijze wanneer men gedeprimeerd is.
• In andere gevallen gaat de psychotherapie op zoek naar
de psychologische oorsprong van symptomen zoals verdriet,
gebrek aan zelfwaardering of angst, om de persoon die ze
ondervindt ze te laten overwinnen. Ze doet dan een beroep
op de herinneringen van deze persoon en op de betekenis
die deze krijgen in het ontstaan van zijn geschiedenis.
Iemand die lijdt aan bipolaire stoornis, ervaart een situatie van
aanzienlijk psychologisch lijden, zowel tijdens de crisissen als
tussenin.
Terwijl hij zich in een manische of zware depressieve fase
bevindt, kan hij echter geen psychotherapeutische behande-
ling aan. Deze aanpak is daarentegen wel mogelijk tussen de
crisisfasen in, evenals tijdens lichte depressies.
35

36
HET LEVEN VAN ALLEDAG
‘De therapie was voor
mij lang en lastig. Ik heb
veel geweend. Ik heb ook veel
tijd verloren met het herkauwen
van dezelfde verhalen, maar ik heb
ook veel moed gehad, om te veranderen
wat er moest veranderen.
Ik heb leren aanvaarden. Ik heb
ook mijn grenzen leren erkennen.
Dat heeft me ook geleerd
mijn werk te vergeten,
gelukkig maar.’
Een regelmatig
leven en vooral
voldoende en
regelmatige slaap
Psychotherapie maakt het de bipolaire persoon mogelijk om een
betere levenskwaliteit te realiseren en om zijn stemming stabieler
te maken, in het bijzonder dankzij de volgende elementen:
• Ze helpt hem terug structuur te brengen in zijn leven na een
crisis.
• Ze helpt hem om te gaan met de gevolgen van zijn ziekte.
• Ze helpt hem zin te geven aan wat hem overkomt.
• Ze helpt hem beter te communiceren met zijn omgeving.
• Ze helpt hem zijn vroegere en huidige stress beter te be-
heersen.
• Ze vermindert zijn gevoel van eenzaamheid en onbegrip.
• Ze vermindert zijn onzekerheid over zichzelf.
• Ze helpt hem zijn schuld- en schaamtegevoelens
over zijn ziekte te overwinnen.
Leefregels
Mensen met bipolaire stoornis hervallen
vaak spontaan in manische, hypomane
en/of depressieve fasen. Toch wordt dit fe-
nomeen ook gestimuleerd door verscheidene
externe factoren, namelijk: een onregelmatige
levensstijl, gebruik van alcohol of drugs en situaties
met emotionele spanningen.
Manieren om de stemming te stabiliseren zijn in dat geval:
Het is van groot belang dat een bipolaire persoon een regel-
matig levens-, werk- en vooral slaapritme heeft. Manische of
depressieve symptomen kunnen heel vlug opduiken na enkele
slechte nachten, hetzij door een wijziging in de activiteiten over-
dag, hetzij door uiteenlopende zorgen of externe elementen
zoals lawaai, warmte…
Geen gebruik van
alcohol en drugs
Bipolaire personen moeten dus tegen elke prijs vermijden on-
regelmatig of met onderbrekingen te werken. Ze moeten bij-
zonder op hun hoede zijn voor het hervallen door bepaalde
omstandigheden: laat uitgaan, reizen, examenperioden…
Alcohol en drugs zijn zogenaamd ‘psychoactieve’ stoffen. Ze
werken in op de hersencellen, met name op de cellen die betrok-
ken zijn bij het regelen van de stemming, en destabiliseren die.
Bipolaire personen moeten zichzelf daarom een zeer duide-
lijke discipline opleggen op het gebied van gebruik van deze
stoffen:
1. Beperk het gebruik van alcohol zoveel mogelijk; sommigen
dienen er zich zelfs geheel van te onthouden.
Om dit gebruik te beperken, zijn er de volgende tips:
• Drink niet alleen.
• Drink niet met een lege maag.
• Vermijd de gewoonte om geregeld alcohol te gebruiken
op het werk of in het gezin.
• Gebruik alleen alcohol bij bijzondere gelegenheden.
Drink dan niet meer dan een glas per uur en niet meer
dan drie glazen in totaal.
• Mijd personen of situaties die een voorwendsel zijn voor
of aanzetten tot drinken.
2. Gebruik in geen geval drugs.
37

38
Een adequate
aanpak van
stresssituaties
!
HET LEVEN VAN ALLEDAG
‘Naast schilderen en
beeldhouwen doe ik zoveel
mogelijk aan lichaamsbeweging:
aquagym, badminton en af en
toe ook yoga. Als ik niets te doen heb,
voel ik me slecht. Dat heb ik ingezien.
Uiteindelijk is het moeilijker om je dagen
structuur te geven wanneer je niet werkt
dan wanneer je wel werkt. Anderzijds,
wanneer je niet werkt, kun je ervoor
zorgen dat je helemaal geen
stress meer hebt.’
Wanneer iemand beslist regelmatig en langdurig of uitvoerig
gebruik van alcohol of drugs stop te zetten, is medische begelei-
ding noodzakelijk.
Bipolaire personen zijn uiterst gevoelig voor emotionele span-
ningen, die leiden tot het hervallen in manische of depressieve
fasen. Deze stressfactoren kunnen pijnlijke of zelfs blijde gebeur-
tenissen zijn: promotie, ontslag, huwelijk, relatiebreuk, conflict,
vertrek van een kind, ongeluk, ziekte, onverwachte financiële
meevaller… Dergelijke situaties veroorzaken uiteraard sterke
emoties. De stressfactoren kunnen echter ook discreter,
verraderlijker, meer chronisch zijn: bijvoorbeeld overbe-
lasting, een slechte sfeer op het werk, communicatieproble-
men, financiële problemen…
Een bipolaire persoon moet dus zijn stresssituaties zoveel mo-
gelijk leren beheersen.
Elementen waarmee rekening moet worden gehouden bij het
beheer van stress, zijn:
1. De fysieke toestand van de persoon
2. De steun die hij krijgt van zijn omgeving
3. Zijn perceptie van de situatie die hij meemaakt.
Hij kan stress op een positieve manier leren be-
heersen met behulp van diverse methodes:
1. Door meer te slapen
2. Door zich te ontspannen
3. Door lichaamsbeweging
4. Door vrijetijdsactiviteiten
5. Door aan sport te doen
HET LEVEN VAN ALLEDAG
‘Het was heel interessant. Mijn
man had geen zin om bij een psycholoog
te gaan, omdat hij geloofde dat
hij geen problemen had. Daar kon hij
dus door anderen horen vertellen wat
hij zelf ervoer. Aangezien het een zeer
gestructureerde opleiding was, kon
hij er in detail alles vernemen over
de symptomen, behandelingen,
soorten medicijnen…’
Hij kan ook een beroep doen op complexere benaderingen,
zoals het oplossen van zijn problemen, het reorganiseren van
zijn tijd of het veranderen van zijn communicatie met anderen.
Tot slot geldt dat het adequaat uiten van emoties een centraal
element is in het beheersen van emotionele stress.
Psycho-educatie
Een ander cruciaal punt in de beheer-
sing van bipolaire stoornis is het be-
grip dat de getroffen persoon en zijn
omgeving kunnen hebben van de
ziekte zelf.
Dit begrip kan op verschillende ma-
nieren worden verworven: lezingen,
raadpleging van websites, gesprek-
ken met verzorgers…
Sinds enkele jaren worden activiteiten
ontwikkeld op het gebied van psycho-edu-
catie om bipolaire mensen en hun omgeving
de kans te bieden om de verschillende aspecten
van de ziekte beter te leren kennen en dus ook beter te kun-
nen beheersen.
Deze psycho-educatieve aanpak bestaat uit een gestructureerd
proces dat wetenschappelijke informatie, uitwisseling van in-
drukken en ervaringen, oefeningen en leersituaties omvat. Deze
aanpak gebeurt met een of meer verzorgers die zich richten
tot de bipolaire persoon alleen of in het gezelschap van zijn
familie, of van groepen die bestaan uit verscheidene bipolaire
personen of uit mensen uit hun omgeving.
39

40
In de loop van de psycho-educatiesessies worden doorgaans de
volgende punten behandeld:
• Aard van de ziekte
• Oorzaken van de ziekte, met inbegrip van factoren die de
vatbaarheid vergroten, factoren die ze doen beginnen, fac-
toren die ze doen blijven duren en mogelijke bescherming
• Symptomen
• Behandelingen met medicatie
• Psychotherapeutische en psychosociale behandeling
• Voorkomen dat iemand hervalt
• Belang van de gezinsomstandigheden
• Praktische tips om beter om te gaan met de ziekte
• Bestaande hulpdiensten.
Hoe omgaan met
bipolaire stoornis
in het dagelijks leven?
De stemmingscurven
HET LEVEN VAN ALLEDAG
‘Mijn stress beheersen
betekent voor mij druk vermijden.
Als ik op een dag bijvoorbeeld iets
moet doen, vermijd ik om dat ’s ochtends
vroeg te plannen. Gewoon om de stress te
vermijden dat ik me ’s avonds afvraag: En wat
als ik niet inslaap? Of als ik niet lang genoeg
slaap? Of als ik morgenvroeg moe ben en mijn
taak niet goed kan uitvoeren? Mijn stress
beheersen betekent ook activiteiten kiezen
die me geen angst bezorgen of die niet
al te lastig zijn; die ook bij me passen,
die me blij maken en die
ik vooral zinvol vind.’
Om bipolaire stoornis doeltreffend te kunnen
verzorgen, is het van fundamenteel be-
lang het profiel van de aanwezige
symptomen te begrijpen. Wanneer
iemand met deze stoornis zijn arts
raadpleegt, herinnert hij zich soms niet
goed alle symptomen van de laatste
maanden of weken, vooral wanneer
hij zich in een crisis bevindt.
Als hij echter de gewoonte aan-
neemt om regelmatig te noteren
hoe hij zich voelt, is de informatie
die de arts krijgt betrouwbaar-
der en biedt hem de kans om de
behandeling aan te passen.
De stemmingsgrafieken in deze
brochure zijn voor bipolaire per-
sonen een eenvoudige manier om de
evolutie van hun ziekte op te volgen. Ze
kunnen zo regelmatig belangrijke informatie no-
41

42
teren en die bijhouden, zoals hun stemmingsevolutie van dag
tot dag, het al dan niet volgen van een behandeling, de aan-
of afwezigheid van gebeurtenissen die stress veroorzaken…
Door deze informatie te verwerken in een grafiek, kan een
evolutie worden waargenomen die anders moeilijk in kaart te
brengen valt. Een ‘stemmingsgrafiek’ in combinatie met een
‘opvolgingsblad’ biedt de arts en de bipolaire persoon de
mogelijkheid om alle elementen die verband houden met de
stabilisering of het hervallen te registreren en om er rekening
mee te houden.
U vindt hierna bij wijze van voorbeeld een ‘stemmingsgrafiek’
die gedurende een maand is ingevuld en vervolgens twee
blanco exemplaren voor eigen systematisch gebruik.
43

NAAM: MAAND: JAAR:
Dagen
Psychotische symptomen:
vreemde gedachten, hallucinaties
0 = geen 1= licht
2 = matig 3 = zwaar
Zware Niet in staat om
symptomen: zijn activiteiten
grote verandering uit te voeren
Matige Niet in staat om
symptomen: zijn activiteiten
beperkte verandering uit te voeren
Lichte In staat om
M
A
N
I
S
C
H
symptomen: zijn activiteiten
kleine verandering uit te voeren
NORMAAL
Lichte In staat om
symptomen: zijn activiteiten
kleine verandering uit te voeren
Matige Niet in staat om
symptomen: zijn activiteiten
beperkte verandering uit te voeren
Zware Niet in staat om
symptomen: zijn activiteiten
grote verandering uit te voeren
D
E
P
R
E
S
S
I
E
F
Angst 0 = geen
Prikkelbaarheid 1= licht
2= matig
3= zwaar
Aantal uren slaap
Gebruik van alcohol of van drugs
Gedeeltelijke of volledige onderbreking
van de behandeling
Aanwezigheid van een
of meer stressfactoren
Gewicht op de 28ste dag
Menstruatieperiode
Verklaring: * Noteer het aantal uren dat u denkt te hebben geslapen in de rubriek ‘aantal uren slaap’
* Noteer het cijfer overeenkomstig de ernst in de rubrieken ‘psychotische symptomen’, ‘angst’ en ‘prikkelbaarheid’
* Noteer het aantal uren dat u denkt te hebben geslapen in de rubriek ‘aantal uren slaap’
* Noteer uw gewicht in kg in de rubriek ‘gewicht op de 28ste dag’
* Noteer een ‘X’ op de dagen van uw menstruatie in de rubriek ‘menstruatieperiode’
* Voor de andere rubrieken: noteer een ‘X’ wanneer de uitspraak juist is en een ‘/’ wanneer ze fout is.
* Omcirkel in het rood de relevante elementen: symptomen, ongewoon aantal uren slaap, dagen met stressfactoren, menstruatieperiode,
dagen met gebruik van bepaalde stoffen of vergeten van het nemen van medicatie.
* Verbind met een streep alle ‘X’-en die verband houden met uw stemmingstoestand.
* Omcirkel in het rood, bij de data, de dagen waarop u symptomen hebt vertoond.

NAAM: MAAND: JAAR:
Dagen
Psychotische symptomen:
vreemde gedachten, hallucinaties
0 = geen 1= licht
2 = matig 3 = zwaar
Zware Niet in staat om
symptomen: zijn activiteiten
grote verandering uit te voeren
Matige Niet in staat om
symptomen: zijn activiteiten
beperkte verandering uit te voeren
Lichte In staat om
M
A
N
I
S
C
H
symptomen: zijn activiteiten
kleine verandering uit te voeren
NORMAAL
Lichte In staat om
symptomen: zijn activiteiten
kleine verandering uit te voeren
Matige Niet in staat om
symptomen: zijn activiteiten
beperkte verandering uit te voeren
Zware Niet in staat om
symptomen: zijn activiteiten
grote verandering uit te voeren
D
E
P
R
E
S
S
I
E
F
Angst 0 = geen
Prikkelbaarheid 1= licht
2= matig
3= zwaar
Aantal uren slaap
Gebruik van alcohol of van drugs
Gedeeltelijke of volledige onderbreking
van de behandeling
Aanwezigheid van een
of meer stressfactoren
Gewicht op de 28ste dag
Menstruatieperiode
Verklaring: * Noteer het aantal uren dat u denkt te hebben geslapen in de rubriek ‘aantal uren slaap’
* Noteer het cijfer overeenkomstig de ernst in de rubrieken ‘psychotische symptomen’, ‘angst’ en ‘prikkelbaarheid’
* Noteer het aantal uren dat u denkt te hebben geslapen in de rubriek ‘aantal uren slaap’
* Noteer uw gewicht in kg in de rubriek ‘gewicht op de 28ste dag’
* Noteer een ‘X’ op de dagen van uw menstruatie in de rubriek ‘menstruatieperiode’
* Voor de andere rubrieken: noteer een ‘X’ wanneer de uitspraak juist is en een ‘/’ wanneer ze fout is.
* Omcirkel in het rood de relevante elementen: symptomen, ongewoon aantal uren slaap, dagen met stressfactoren, menstruatieperiode,
dagen met gebruik van bepaalde stoffen of vergeten van het nemen van medicatie.
* Verbind met een streep alle ‘X’-en die verband houden met uw stemmingstoestand.
* Omcirkel in het rood, bij de data, de dagen waarop u symptomen hebt vertoond.

48
Referenties
(1) De persoonlijke profielen zijn aange-
paste versies van het programma van
persoonlijke profielen van Bauer en
Mc Bride.
(2) Pini S., de Queiroz V., Pagnin D.,
Pezawas L., Angst J., Cassano GB.,
Wittchen HU. Prevalence and burden of
bipolar disorders in European coun-
tries. Eur Neuropsychopharmacol.
2005 Aug; 15(4): 425-34.
(3) Angst J. The emerging epidemiology
of hypomania and bipolar II disorder.
Journal of Affective Disorder 1998; 50:
143-151.
(4) Maj M. The effect of lithium in bipolar
disorder: a review of recent research
evidence. Bipolar Disord. 2003 Jun;
5(3):180-8
(5) Scott J. and Todd G. Is there a role for
psychotherapy in bipolar disorders. Cli-
nical Approaches in Bipolar Disorders
Vol 1, Number 1, September 2002,
22-30.
Andere aanbevolen literatuur:
Troubles bipolaires : pratiques, recherches
et perspectives. Collectif coordonné par
le professeur Marion Leboyer, 2005, John
Libbey Eurotext. Collection Pathologie
Science Formation.
Kay Redfield Jamison. De l’exaltation à la
dépression. Robert Laffont.
Nuttige adressen
Similes vzw
Similes is een vereniging van familieleden
en vrienden van personen met psychische
problemen en telt in Vlaanderen zo’n 70
plaatselijke afdelingen waar familieleden
samenkomen. Voor meer informatie kunt u
contact opnemen met de hoofdzetel:
Federatie Similes
Groeneweg 151
3001 Heverlee
T. 016 23 23 82
similes@scarlet.be
www.similes.be
Ups and Downs vzw
Vlaamse Vereniging voor Manisch
en Chronisch Depressieven v.z.w.
Bredestraat 55
9300 Aalst
T. 053 77 50 97
M. 0474 60 87 24
vvmd.vzw@belgacom.net
en vvmd@info.be
www.vvmd.be
Belgische Liga van de Depressie vzw
rue de la Vinaudrée 30
1370 Geldenaken
T. 070 23 33 24
lig.depr@skynet.be
www.liga-depressie.org
Centrum ter Preventie van Zelfmoord
02 649 95 55: de zelfmoordlijn. Anoniem.
Gratis nummer. 24u/24u beschikbaar!
Secretariaat:
Arteveldestraat 142
1000 Brussel
T. 02 649 62 05
cpz@zelfmoordpreventie.be
www.zelfmoordpreventie.be [dinsdag-
en donderdagavond online bereikbaar]
49

Colofon
Tekst
Dr. Daniel Souery
Clinique des Troubles de l’Humeur
Hôpital Erasme, ULB
Sabine Martens
Klinisch Verpleegster Psycho-educatie
Hôpital Erasme, ULB
Teksten ‘Het leven van alledag’
Le Funambule asbl, Brussel
Tekstnazicht Nederlandse versie
Dr. Sabien Wyckaert
UPC – KULeuven
Campus Kortenberg
Redactie, vertaling, concept
en grafische vormgeving
Flor, Gent
Illustraties
Tim Teebken
Deze uitgave kwam tot stand met de steun van Le Funambule asbl
en de VVMD (Vlaamse Vereniging voor Manisch en Chronisch Depressieven vzw).
Ze werd financieel ondersteund door Eli Lilly Benelux