Artikel FV 05.pdf - Postzegel Vereniging Nunspeet

Wat kunnen we tegenwoordig nog met
de FILATELIE? (5)
In ons vorige verhaal traden enkele mensen op die Duitsland verzamelen. Aan het eind van het verhaal
trokken we de conclusie dat ze een fatsoenlijk land verzamelden, althans in filatelistisch opzicht. (Over de
politiek-historische aspecten van dat land zullen we het in dit bestek niet hebben.) Onze laatste opmerking
was dat er ook andere, dus minder fatsoenlijke landen zijn.
Om een voorbeeld daarvan te vinden hoeven we niet ver van ons vorige onderwerp te zoeken. We gaan
naar de voormalige DDR. In de “gloriedagen” van deze “Deutsche Demokratische Republik” hadden de
zegels van dit land een kwalijke reputatie: niet alleen door de vaak weerzinwekkende propagandistische
afbeeldingen, maar vooral door het uitgifte– en verkoopbeleid van de posterijen. We stuiten daarbij allereerst
op het verschijnsel van de zogenaamde sperwaarden (Sperrwerte). Het Duitse woord “Sperre” kan
vertaald worden als “verbod” en als “blokkade” en beide begrippen zijn hier van toepassing. De betreffende
zegels waren geblokkeerd voor de normale verkoop (zie onderaan) en internationaal verboden op wedstrijdtentoonstellingen.
Hoe zit het precies?
Vanaf 1955 begon men van bepaalde series één waarde te drukken in een aanzienlijk lagere oplage dan
de rest. Deze zegel was slechts voor een beperkt aantal mensen aan sommige loketten te koop. Het leeuwendeel
werd ver boven de nominale waarde (ook op fdc’s) verkocht aan de buitenlandse handel met als
doel aan deviezen te komen.
Een communistisch land als de DDR had een erg gesloten economie. De meeste producten uit dit land
hadden een slechte kwaliteit of liepen jaren in ontwikkeling en vormgeving achter. Er was dus weinig export
naar het Westen, maar men had uit het Westen toch diverse hoogwaardige producten nodig. Om die
te kunnen betalen waren die deviezen dus onmisbaar.
Hierboven drie zegels (Michel nrs 474, 476 en 477) uit een serie van zeven met de sperwaarde van 15
pfennig . In 2007 was de catalogusprijs van deze zegel 20 keer die van de twee andere.
Van de hiernaast afgebeelde zegels (Michel 504, 506
en 507) is wederom die van 15 pfennig de sperwaarde.
Deze zegel is (gestempeld) zelfs 80 keer zoveel waard
als zijn buren. 507 is een Rembrandtzegel met de onjuiste
naam “HARMENSZ REMBRANDT VAN RYN”.
Alle afgebeelde zegels zijn afgeweekt van een in deplorabele
staat verkerende speciale enveloppe (geen wonder
met de kwaliteit van het DDR papier van toen) en afgestempeld met de tekst “Frieden und Verständigung”:
een graag gebruikte propagandistische kreet.
In de westerse kringen van “echte” filatelisten was de afschuw met betrekking tot de sperwaarde zo groot
dat de catalogi deze schadelijke uitgiften merkten met een zwart ruitje (♦) en/of een cursieve tekst.
Het komische is dat anno 2009 niemand zich meer druk maakt over de sperwaarden, de catalogus niet en
ook de jury nauwelijks. Het wordt wel gesignaleerd natuurlijk, maar de inzending wordt niet (meer) gediskwalificeerd.
(De DDR heeft zijn leven natuurlijk ook gebeterd door zichzelf op te heffen….)
Zoals gezegd was er in de DDR geen normale verkoop van de sperwaarden. Slechts op vertoon van een
filatelistenpas kon de “gewone” burger aan een filatelistenloket twee series (tegen de normale prijs, dat
wel) kopen. Soms werden deze zegels geplakt op brieven naar ruilvrienden of familieleden in het buitenland
(waaronder West-Duitsland).

Van de filatelistisch (over)gefrankeerde
brieven naar familie en/of ruilpartners in
het buitenland laten we hier een voorbeeld
zien uit 1972. Van de complete
serie (Michel nrs 1792-1797) is die van
15 pfennig weer de sperwaarde. De extreme
prijsverschillen van de eerder afgebeelde
voorbeelden zijn inmiddels teruggebracht
tot wat draaglijker proporties.
Van de totale cataloguswaarde van
€6 staat er €4,50 bij de sperwaarde.
Inmiddels hadden de autoriteiten een
ander plan bedacht om via de postzegels
aan deviezen te komen. Als je nu
eens alle andere zegels onder de nominale
waarde beschikbaar zou stellen
werden er waarschijnlijk veel meer van
verkocht dan tegen de normale prijs. In een simpel voorbeeldje: 3 miljoen zegels van 20 pfennig verkopen
voor 10 pfennig levert meer op dan 1 miljoen tegen de nominale waarde. Er moest alleen worden voorkomen
dat die goedkoop verkochte zegels via een omweg alsnog door DDR burgers gebruikt zouden worden
voor frankering en daarom werden ze uitsluitend gestempeld (= bedrukt) aangeboden en in grote
hoeveelheden “gedumpt” op de westerse markt. Dat gebeurde in een tijd waarin de welvaart in de westerse
landen toenam en het verzamelen van een motief of thema in zwang kwam. Ten gerieve van de landenverzamelaars
werden ook de oersaaie port– en dienstzegels, waar men anders niet zo gemakkelijk
aan kon komen, op deze wijze aan de man gebracht. In tegenstelling met wat we eerder hebben gezien
met zegels van Berlijn (vol in het midden) zijn de zegels uit de DDR meestal van een hoekstempeltje voorzien
en onder de loep is gemakkelijk te zien dat het geen echt stempel is. Deze massaontwaarding is een
vorm van afstempeling die in het Duits heel eufemistisch wordt aangeduid als Gefälligkeitsentwertung”
(welwillendheidsstempel), maar of de filatelie er wel bij vaart is een ander verhaal.
Hiernaast een drietal zegels met de beschreven
afstempeling en een exemplaar uit
dezelfde serie met een “echt” stempel. Het
zal nu niemand meer verbazen dat de toonaangevende
Michel catalogus deze beide
vormen van afstempeling in twee aparte kolommen
heeft gezet en de echte afstempeling
aanzienlijk hoger waardeert.
Ook de andere voormalige Oostbloklanden hebben zich aan massaproductie en massaontwaarding bezondigd
om dezelfde redenen als de DDR. We tonen enkele voorbeelden van Polen (uit het “topjaar” 1964
met 123 zegels) en Tsjechoslowakije, eveneens uit 1964, met veelgevraagde thema’s als katten, bloemen,
sport en ruimtevaart. Het laatstgenoemde land gebruikt voor zijn afstempeling
doorgaans een soort veredeld rolstempel.
Bulgarije, Hongarije en Roemenië passen in hetzelfde rijtje als de reeds genoemde Oostbloklanden, maar
wij gaan voor de hierna volgende afbeeldingen even in een ander werelddeel kijken .

Het idee om door de verkoop van postzegels aan geld te komen werd niet alleen omarmd door communistische
staten. Berucht werden in dit verband een achttal gebieden aan de Perzische Golf die tussen 1971
en 1973 zouden samengaan tot wat we nu kennen als “Verenigde Arabische Emiraten”: Ajman (inclusief
Manama), Dubai, Abu Dhabi, Fujeira, Ras al Khaimah, Sjarjah (inclusief Khor Fakkan) en Umm al Qiwain.
Begrippen als socialisme, communisme of democratie in de betekenis die ze in de DDR hadden zijn hier
niet van toepassing, maar dat wil niet zeggen dat de heersers geen geld nodig hadden. (Niet overal in de
Arabische wereld zwom men toen in de olie.) Deze gebiedjes hadden maar een beperkt postverkeer en
waren alle veel te klein voor een eigen postzegeldrukkerij. Het maken en distribueren van postzegels werd
daarom uitbesteed aan een “agency”. Er zijn meer van deze agencies werkzaam in de wereld en veel
kleinere, vroegere ontwikkelingslanden hebben de postzegelbusiness eveneens uitbesteed.
Nou, dat van die Golfstaten hebben we geweten! De remmen waren helemaal los. Van elk motief dat
maar enigszins in de mode was werden gigantische hoeveelheden zegels op de wereld losgelaten. De
meeste zegels waren niet bedoeld om ooit op poststukken geplakt te worden en de oplagen stonden in
geen verhouding tot de postale behoefte. Maar ja, als er een markt is met vraag (van de verzamelaars die
steeds meer hadden te besteden), dan ontstaat er aanbod. Zakelijk gezien een volkomen logisch proces.
De meest on-arabische onderwerpen verschenen op de zegels uit de Golfstaten: Britse oorlogsschepen,
Duitse locomotieven, Italiaanse voetballers, Spaanse, Franse en Nederlandse schilders.
Fujeira vertoont schilderijen van Picasso,
Gauguin en Titiaan, Ajman laat
de ”anatomische les” van Rembrandt
zien, Ras al Khaima is op de Japanse
tour en als klap op de vuurpijl zien we
uit Umm al Qiwain een schilderij op
een kerstzegel.
Men hoeft geen kenner te zijn van het
Midden-Oosten om te beseffen dat al
deze zegels het “land van herkomst”
helemaal niet eens in mochten. In een
conservatieve islamitische samenleving
is het afbeelden van personen
sowieso al een discutabele zaak en bloot is gewoon ondenkbaar.
Een christelijke zegel is natuurlijk helemaal uit den
boze.
Alle zegels hebben een opgedrukt hoekstempeltje. We hebben
hier dan ook te maken met plaatjes die zijn gemaakt met de
bedoeling ze er uit te laten zien als postzegels, doch, zoals al eerder opgemerkt,
niet om ze op poststukken te plakken. Maar (en dat was precies de opzet van
sjeik, emir en agency) verzamelaars van kunst op (post-)zegels kunnen niet altijd
weerstand bieden aan zo’n aanbieding.
Omdat de relatie met postaal
verkeer helemaal zoek was
werden de zegels van deze
“roofstaten” door de FIP
(Fédération Internationale de
Philatélie) in de ban gedaan
en daar zitten ze nog steeds.
In wedstrijdinzendingen zijn ze
dan ook niet toegestaan.
We laten hier een selectie
schilderkunst uit deze
“verboden waar” zien.
Natuurlijk zijn er ook echte postzegels uit de betreffende landen. Zeker als deze zitten op gelopen poststukken
is er helemaal niks mis mee.

We hebben inmiddels al een aantal vormen
van welwillendheidsstempels op zegels
voorbij zien komen. Ze zijn er
(natuurlijk) ook op poststukken en postwaardestukken.
Bij veel postadministraties
bestond en/of bestaat het voorschrift
dat de verantwoordelijke beambte dan
nog een tweede stempel op het betreffende
stuk moet plaatsen.
Op wedstrijdtentoonstellingen scoren echt
gelopen stukken (en bij postwaardestukken
ook postfrisse exemplaren) veel beter
dan maakwerk. Het is dan ook verleidelijk
voor een inzender op een stuk met welwillendheidsstempel
alsnog een adres te plaatsen.
Helaas voor deze persoon: hij (of zij) valt door dat
dubbele stempel onmiddellijk door de mand. (Vaak is
trouwens ook de frankering niet toereikend en natuurlijk
ontbreken de codetekens van een sorteercentrum.)
Op het derde (postwaarde)stuk is (al in 1934)
inderdaad iemand in die fout gegaan. Hij pleegde zijn
daad ook niet alléén, maar letterlijk “in vereniging”.
Gelet op de tekst onder “Drucksache!” (vrij vertaald
“instelling waar men reclame– en gelegenheidsstempels
kan verkrijgen”) ook heel openlijk en met vermelding
van zijn gironummer in het adresstempeltje....
Dit uit een nalatenschap afkomstige stuk werd enkele
jaren geleden op een veiling gekocht voor €15, maar
het kan ook DM 30 zijn (beide bedragen zijn in potlood
aangegeven op de omslag waarin het stuk werd
opgestuurd). Ook het veilinghuis is niet bescheiden in
zijn begeleidende tekst. Maar wat hebben we eigenlijk
in handen? Een postwaardestuk met “privater Zudruck”.
Niets bijzonders dus. Maar kennelijk toch een
antwoord op de vraag: “Hoe ga ik (na 75 jaar) de geschiedenis
in als een beroemd filatelist?” Simpel:
gewoon veel stukken met welwillendheidsstempels
laten maken. Fijn voor de erfgenamen.
Is er niet een positiever einde van dit artikel te bedenken
dan zulk sarcastisch gemopper? We
doen een poging: als we dan niet opgewekt
zijn dan plaatsen we een opwekking.
Als u gestempeld materiaal verzamelt,
blijf dan zoeken tot u een echt gelopen
exemplaar vindt. Dat geeft uiteindelijk een
beter gevoel en als u met uw materiaal
meedoet aan een tentoonstelling ook een
beter resultaat.
Sjoerd Bangma (Bestuurslid KNBF belast met Filatelistische
Vorming).