Catherine Lootens - Vlaamse Confederatie Bouw
Catherine Lootens - Vlaamse Confederatie Bouw
Catherine Lootens - Vlaamse Confederatie Bouw
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Energie-efficiënte<br />
verlichting in gebouwen<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong><br />
KAHO Sint-Lieven – Laboratorium voor Lichttechnologie<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong><br />
Groen Licht Vlaanderen<br />
19 Maart 2013<br />
5 de Energiecongres: Energie-efficiënt (Ver)-bouwen<br />
INNOVATIE, OMGAAN MET NIEUWE TECHNIEKEN<br />
EN MATERIALEN’
GROEN LICHT VLAANDEREN<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong><br />
2
Groen Licht Vlaanderen 2020 –<br />
de <strong>Vlaamse</strong> verlichtingssector in transitie<br />
• Nieuw project: IWT VIS-Traject (80% subsidie)<br />
• 6 jaar (vanaf 01/10/2011)<br />
• 4 uitvoerders, 5 aanvragers<br />
• & -<br />
– Consortium Groen Licht Vlaanderen (>50 bedrijven):<br />
20% financiering<br />
• = Vlaams Innovatie Samenwerkingsverband (VIS)<br />
• Volledige waardeketen verlichting sector betrokken<br />
• Wordt aangestuurd vanuit de bedrijven<br />
– Innovatiestimulering via<br />
• Sensibilisering<br />
• Technologische adviesdienst<br />
+ Onderzoek<br />
+ Kennisimplementatie<br />
(= Studies, demonstratiecases, vraaggericht onderzoek…)<br />
3
<strong>Vlaamse</strong> Innovatie Samenwerkingsverband<br />
Consortium<br />
WFrans<br />
ASB Lichtadvies<br />
4
Contact<br />
• Laboratorium voor Lichttechnologie<br />
– KAHO Sint-Lieven, Technologiecampus Gent<br />
– Gebroeders Desmetstraat 1, 9000 Gent<br />
– Website: www.groenlichtvlaanderen.be<br />
– Email: info@groenlichtvlaanderen.be<br />
– <strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong> (09/265.87.13)<br />
• Folders en publicaties:<br />
www.groenlichtvlaanderen.be/folders<br />
5
ENERGIEBESPARING MET<br />
BETER LICHT<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong><br />
6
Energiebesparing met beter licht<br />
• Beperken van vermogen én branduren<br />
• Verbetering of behoud van visueel<br />
comfort<br />
• 3 ankers<br />
– Daglicht<br />
– Kunstlicht<br />
– Automatisatie<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong><br />
7
Motivatie voor energiebesparing<br />
• Aandeel verlichting in totaal elektrisch verbruik<br />
– 35-45% in commerciële gebouwen<br />
– tot 70% in scholen<br />
– ~30% in industrie<br />
– ~16% in woningen<br />
• Besparingspotentieel<br />
– tot 50% (kW) en meer<br />
• Reële terugverdientijden:<br />
– Gemiddeld 5 jaar<br />
– Afhankelijk van o.a. het aantal branduren<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong> 8<br />
Bron: EC
Voordelen van up-to-date verlichting<br />
Lagere kosten<br />
Energie-<br />
efficiëntie<br />
Beter<br />
visueel<br />
comfort<br />
Up-to-date<br />
verlichting<br />
Opwaardering<br />
gebouw<br />
Hogere<br />
productiviteit<br />
Grotere<br />
veiligheid<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong> 9
Mogelijke Renovaties<br />
• Renovatie<br />
– Relamping<br />
• Vervangen met zelfde type lamp<br />
– Retrofit<br />
• Vervanging met ander type lamp<br />
– Relighting (enige renovatie die leidt tot REG-premie)<br />
• Vervanging van volledige armatuur<br />
• Lichtstudie<br />
• # en positie armaturen wijzigt<br />
– Refurbish<br />
• Aanpassing van armatuur<br />
• Nieuwe installatie<br />
– Newlighting<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong> 10
REG – premie verlichting 2013<br />
• Premie wordt uitgereikt als geïnstalleerde<br />
vermogen van de nieuwe verlichtingsinstallatie<br />
een grenswaarde niet overschrijdt.<br />
– Deze grenswaarde wordt bepaald via Excel rekenblad<br />
voor een specifiek project<br />
• Meer info via www.energiesparen.be of de<br />
verschillende DNB<br />
• Voor bedrijven, scholen en lokale besturen<br />
• Kan ook als renteloze lening voor scholen en<br />
openbare besturen<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong> 11
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong> 12
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong> 13
• P installed < P streef<br />
Voorwaarden<br />
• Zelfde bijkomende voorwaarden voor alle DNB (Infrax,<br />
Eandis,..)<br />
– Aanvraagformulier + lichtstudie + excel + factuur + stempel<br />
aannemer<br />
– Aanvraag indien tot 1 jaar na factuurdatum<br />
• Enkel voor Relighting: gebouwen ouder dan 5 jaar<br />
– Niet voor Relamping, Retrofit, Newlighting<br />
• Beperkt tot 15.000 euro<br />
– Max 50% van factuur<br />
– Verhoogde subsidie (tot €20.000) bij automatisatie:<br />
• bij implementatie van aanwezigheidsdetectie +25%), daglichtdetectie<br />
(+50%) of combinatie (+75%)<br />
• Controle steeds mogelijk<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong> 14
Energiebesparing met beter licht<br />
• Daglichttoetreding<br />
• Oriëntatie gebouw<br />
• m² vensters<br />
• Energiezuinige Verlichtingsinstallatie<br />
• Efficiënte lichtbronnen<br />
• Optieken/armaturen met een hoog rendement<br />
• Elektronische voorschakelapparatuur<br />
• Optimalisatie van de lichtuitstraling, goede lichtstudie<br />
• Automatisatie: Schakelen en/of Dimmen<br />
• Tijd<br />
• Aanwezigheidsdetectie<br />
• Daglichtdetectie<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong><br />
15
Daglicht<br />
• Waar is daglichtregeling mogelijk?<br />
– Wordt in rekening gebracht in EPU<br />
• Gemiddeld besparing op verbruik verlichting? 20 – 40%<br />
• Is functie van de daglichtfactor<br />
• Is na te gaan via simulatie<br />
• Tetra project KAHO/PHP<br />
– Impact van Daglichtregelsystemen op ontwerp en renovatie van<br />
schoolgebouwen<br />
– (Labo’s Duurzaam <strong>Bouw</strong>en+ Lichttechnologie)<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong><br />
16
• Inefficiënte lampen?<br />
– Gloeilampen<br />
– Halogeenlampen<br />
– Hoge druk kwikdamp lampen<br />
– Oude fluorescentielampen<br />
• T12<br />
• T8 (kleur 33)<br />
• Kapotte Lampen?<br />
• Lampen van verschillende kleur?<br />
• Lampen met korte levensduur?<br />
17<br />
Lichtbronnen<br />
Ontbrekend comfort:<br />
• zwakke kleurweergave<br />
• te weinig licht<br />
• verschillende tint<br />
• te veel vervangingen<br />
• trage (her)start<br />
• te snel kapot<br />
• flikkende lampen
• Kies voor efficiënte lichtbronnen<br />
– Fluorescentie<br />
• Lage druk kwikdamp lampen<br />
• Lineaire, circulaire, compacte<br />
– Metaalhalide gasontlading<br />
– Led<br />
– Inductie, plasma,..<br />
• Te vermijden:<br />
– Gloeidraad lampen<br />
– Hoge druk kwikdamplampen<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong> 18<br />
Lichtbronnen
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong> 19<br />
Lichtbronnen
• Inefficiënte armaturen?<br />
20<br />
Ontbrekend comfort:<br />
• verkeerd stralingsprofiel<br />
• onvoldoende verlichtingssterkte<br />
• beperkte uniformiteit<br />
• te grote verblinding<br />
Armaturen
• Kies voor efficiënte armaturen<br />
– Rendement η of LOR (Light Output Ratio)<br />
• Reflectoren/optieken/diffusoren<br />
• LER Luminaire efficiency rate in lm/W (LED armaturen)<br />
– Hou rekening met het stralingsprofiel<br />
• breedstralend/diepstralend/asymmetrisch = fotometrie<br />
• Indirect/direct<br />
– Let ook op voor verblinding!<br />
– Let op stof- en water dichtheid<br />
– Denk aan de toepassing – speciale eisen? (Voeding: HACCP)<br />
Voorbeeld:<br />
Armaturen<br />
–Lamp : 58W - 5000 lm<br />
–Rendement optiek (η, LOR): 92%<br />
–Armatuurlichtsterkte : 4600 lm<br />
–Lichtverlies : 400 lm<br />
21<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong>
Kies het juiste stralingsprofiel:<br />
Armaturen<br />
• Direct/indirect – breedstralend - diepstralend<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong><br />
22
• Oude voorschakelapparaten?<br />
– Elektromagnetische ballast ( + starter)<br />
• B-Klasse: Low loss<br />
• C-Klasse: Conventional<br />
• D-Klasse: High loss<br />
Ontbrekend comfort:<br />
• kortere levensduur lampen<br />
• flikkering bij opstart<br />
• blijvend pinken einde levensduur<br />
• stroboscopische effecten<br />
• geen dimming<br />
23<br />
Aansturing
Aansturing<br />
• Kies voor een Elektronisch voorschakelapparaat<br />
– Klasse A aanbevolen (Elektronische ballast)<br />
– A1,A2,A3: Elektronische voorschakelapparaten<br />
– Enkel A1 is dimbare EVSA<br />
• Voordelen:<br />
– Verbruik 20-25% lager dan elektromagnetische ballast<br />
– Kleiner in omvang en gewicht<br />
– Betere cos phi<br />
– Efficiëntie lampen (vb. T8): 15-20% hoger<br />
– Flikkervrije ontsteking van de lampen<br />
– Levensduur lamp hoger<br />
– Bij einde levensduur wordt de lamp uitgeschakeld<br />
– Mogelijkheid tot dimming<br />
– Mogelijkheid tot automatisering (daglichttoetreding,<br />
aanwezigheidsdetectie,..)<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong> 24
• Wordt het aantal branduren beperkt? (h ↓↓)<br />
– Wordt het licht uitgeschakeld bij afwezigheid?<br />
– Wordt het licht uitgeschakeld bij voldoende daglicht?<br />
• Aandacht vragen met stickers, posters<br />
• Automatisatie<br />
– Dimmen of schakelen<br />
• Onderverdeling in zones<br />
Automatisatie<br />
Ontbrekend comfort vanwege:<br />
• manueel uitdoven lichten<br />
• geen dimming<br />
• Wordt er gedimd? (kW↓↓)<br />
– Wordt er rekening gehouden met de daglichttoetreding?<br />
• Automatisatie dmv. dimming<br />
• Verschillende circuits?<br />
– Bij overdimmensionering<br />
• Om rekening te houden met veroudering installatie<br />
• Wordt het lokaal verduisterd wegens storend daglicht?<br />
– Kies zonneblinden die retro-reflecterend zijn<br />
25
Ontbrekend comfort vanwege:<br />
• lagere verlichtingssterkte<br />
• kapotte lampen<br />
• niet uniform verlicht<br />
• Is er een onderhoud gepland?<br />
– Groepsvervanging lampen<br />
– Poetsbeurt armaturen<br />
Onderhoud<br />
• Zijn de muren en plafond proper en<br />
geschilderd in een heldere kleur?<br />
26
Impact van onderhoud<br />
A: 2 jaarlijks onderhoud van de armaturen (2 j) + reiniging van de muren (6 j)<br />
B: 2 jaarlijks onderhoud van de armaturen (2 j)<br />
C: geen onderhoud<br />
27
• Oude armatuur (1 lamp 58W en 1 ballast):<br />
– 58W +11,6W= 69,6W<br />
• Volledig lokaal (24 armaturen):<br />
– 24×69,6W = 1670,4W<br />
• Jaarlijkse energieverbruik (1504 uren):<br />
– 1504 × 1670,4W = 2512,3kWh/jaar<br />
• Kostprijs elektriciteit:<br />
– 0,22€ / kWh×2512,3kWh ≅ 552€ / jaar<br />
• Lokaal: 7mx8m: 56m2<br />
• Verlichtingssterkte: 400lux<br />
• Geïnstalleerd vermogen voor: 1670,4W<br />
– 29,82 W/m2<br />
– 7,4 W/m2.100lux<br />
28<br />
Door-Lichting<br />
Indien vermogen van de ballast<br />
niet is gekend:<br />
lampvermogen X 1,2<br />
Te laag voor bvb. kantoren<br />
Streven naar 500 lux<br />
Te hoog:<br />
Streven naar<br />
≤10 W/m 2<br />
≤2W/m 2 .100lux
• Kies voor een goed lichtplan<br />
Lichtplanning<br />
• Laat u adviseren door een expert<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong><br />
29
Lichtplanning<br />
• Er dient steeds VOLDAAN te worden aan<br />
wetgeving<br />
• Ecodesign richtlijnen verlichting<br />
– Huishoudelijk + tertiair (N° 244 en 245/2009)<br />
» Niet-richtbare lampen (huishoudelijk)<br />
» Lampen/voorschakelapparaten/armaturen (tertiair)<br />
– Nieuwe richtlijn N°1194/2012: richtbare lampen + LED<br />
– Nieuw energielabel lampen N° 874/2012<br />
• ARAB/nieuw KB<br />
– Verbonden aan norm voor werkplekverlichting: NBN-<br />
EN12464-1 (binnen) en NBN 12464-2 (buiten)<br />
• EPB (enkel nieuwbouw of grote renovaties)<br />
– Verlichting komt enkel in aanmerking voor Utilitaire<br />
gebouwen: scholen, kantoren<br />
30
Ecodesign richtlijnen<br />
– Energie-efficiëntie<br />
• Minstens energielabel klasse B (C tegen 2012) voor alle heldere lampen<br />
• Minstens energielabel klasse A voor alle matte lampen<br />
• Nieuwe richtlijn voor energielabel (N° 874/2012)<br />
– Functionaliteit (afhankelijk van soort lamp)<br />
• Lamp overlevingsfactor<br />
• Lumenbehoud<br />
• # schakelcycli voor defect<br />
• Ontbrandingstijd<br />
• Opwarmingstijd tot 60% max. lichtstroom<br />
• Kleurweergave<br />
• Voortijdig defectpercentage<br />
• Lamp arbeidsfactor<br />
– Informatie<br />
• Verpakking<br />
• Website (indien kwik)<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong> 31
• Wetgeving:<br />
– ARAB:<br />
Arbeid en verlichting<br />
• Nieuw KB van 10 oktober 2012<br />
– Titel III – Arbeidsplaatsen_ Hoofdstuk I -<br />
Basiseisen van de Welzijnscodex<br />
– Normen: EN12464-1 (rev juli 2011)<br />
– Visueel comfort<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong> 32
NBN EN 12464-1<br />
• Licht en verlichting – Werkplekverlichting – Deel<br />
1: Binnenwerkplekken<br />
33<br />
Aanbevelingen rond<br />
• Verlichtingssterkte E<br />
• Verblinding UGR<br />
• Kleurweergave Ra<br />
• Uniformiteit<br />
• ≠ ARAB (veiligheid -<br />
wetgeving)<br />
• Gereviseerd (Juli 2011)
EPB<br />
• Impact verlichting groot in bereiken E-peil voor<br />
utilitaire gebouwen<br />
• Voorbeeld – benchmark kantoren (WTCB)<br />
– 20 W/m² geeft gemiddeld E112.1<br />
– 12 W/m² geeft gemiddeld E89.5<br />
– meer dan 20 E-punten winst door energie-efficiënte<br />
verlichting!<br />
– Maar moet nu moet E=70; dus 10W/m² is aangewezen<br />
voor L=500 lux<br />
• Bepaal dus steeds het aandeel van de verlichting in<br />
een E-peil berekening<br />
• Extra verlaging van E-peil door aanwezigheidsdetectie<br />
(schakelingen – Fswitch) en daglichtdetectie (dimming<br />
– Fmod)
Uitsmijter: Uitnodiging<br />
Promotiedag Duurzame Verlichting<br />
• 23 april (9h30-17h00)<br />
• Expo Antwerp<br />
Thema: Kennis en praktijkvoorbeelden<br />
• 20-tal standen<br />
• 10 tal lezingen (plenair + parallel)<br />
• netwerking<br />
<strong>Catherine</strong> <strong>Lootens</strong> 35
Change language