Nieuwjaarstoespraak van Chris Schouten ... - PvdA Apeldoorn

Nieuwjaarstoespraak van Chris Schouten, voorzitter PvdA Apeldoorn,
14 januari 2013, Brasserie De Manege te Apeldoorn
Beste partijgenoten, genodigden, belangstellenden,
Hartelijk welkom. Voor menigeen van u zal het niet de eerste nieuwjaarsreceptie dit jaar zijn.
Des te meer stellen bestuur en fractie van de PvdA Apeldoorn het op prijs dat u hier bij ons aanwezig
bent. Ik ga ervan uit dat bij de aanwezige gemeenteraadsleden de fractiediscipline geen rol heeft
gespeeld.
Het programma van vanavond ziet er als volgt uit. Zoals u van ons gewend bent, maak ik u weer
deelgenoot van een aantal van mijn bespiegelingen/politieke opvattingen. Daarna maakt Mirjam Wagter
Smitt haar opwachting met deel 1 van haar - speciaal voor ons samengestelde - programma. Vervolgens
pauzeren wij een kwartiertje. Dan zal Marga Jonkman, onze fractievoorzitter, u toespreken. Gevolgd door
2e deel van programma van Mirjam Wagter Smitt, waarna we afsluiten met een informeel samenzijn.
Allereerst wil ik iedereen bedanken die zich in 2012 voor de PvdA Apeldoorn heeft in gezet. Een hectisch
politiek jaar, zowel landelijk als lokaal.
Marga zal de gebeurtenissen in de Apeldoornse politiek tegen het licht houden. Ik zou stil kunnen staan
bij de val van het gedoogkabinet, de lijsttrekkersverkiezing bij de PvdA of de verkiezingsstrijd met de
ongelooflijk goede uitslag voor de PvdA. Maar dat doe ik niet. Ik zal niet uitvoerig terugblikken op de
actuele landelijke politiek, maar stilstaan bij een verschijnsel dat mij in 2012 is opgevallen en eigenlijk
de actuele politiek overstijgt. En dat is de integriteit in de politiek en het bestuur.
Ik leg dan een bruggetje naar een ander fenomeen, namelijk nivelleren - een streven dat de PvdA weer
in de mond durft te nemen - om vervolgens via de behoefte aan zekerheid bij burgers uit te komen bij
iets waar juist de politiek nú dringend behoefte aan heeft, namelijk: vertrouwen.
Meestal heeft een nieuwjaarstoespraak een positieve boodschap. Maar ik zeg u bij voorbaat: dit wordt
geen vrolijk verhaal. De huidige realiteit is niet anders.
Ik ga er ook niet omheen draaien. Hét kenmerk van PvdA-politiek is toch dat we het eerlijke verhaal
moeten vertellen, zoals Diederik Samsom onze partijleider deze verkiezingscampagne ons zo overtuigend
heeft
voorgehouden.
Integriteit
Wat hebben de volgende inmiddels landelijk bekende politici of voormalig bestuurders gemeen? i
- Ton Hooijmaijers (voormalig VVD-gedeputeerde van Noord-Holland)
- Jos de Rey (voormalig wethouder van Roermond, Provinciaal-Statenlid van Limburg en Eerste-
Kamerlid voor de VVD)
- Co Verdaas (voormalige PvdA-staatssecretaris) ii
- Frans Weekers (VVD-Staatssecretaris)
En uit het wat verdere verleden alweer:
- Rob Oudkerk (voormalig PvdA-Tweede-Kamerlid en oud-wethouder in Amsterdam)
Maar ook landelijk minder bekende politici of bestuurders, zoals:
- Henry Meijdam (voormalig VVD-gedeputeerde van Noord-Holland)
- Jan den Uil (wethouder voor de ChristenUnie van de gemeente Lansingerland) iii
- Harry de Vries (CDA-burgemeester van Lingewaard) iv
- Ricardo Offermans (voormalig VVD-burgemeester van Meerssen en voorzitter van de VVD Limburg)
- Karin Straus (VVD-Tweede-Kamerlid)
- Erik Staal (voormalig bestuurder Vestiagroep)
- Hubert Möllenkamp (voormalig bestuurder woningstichting Rockdale)?
Ja? Juist, hun integriteit is ter discussie gesteld, en in sommige gevallen zelfs meer dan dat.
Als je het rijtje namen beziet, kun je concluderen dat integriteitskwesties niet verbonden zijn aan één
bepaalde partij.

Uit onderzoek naar integriteitsschendingen, zoals ongewenste omgangsvormen, misbruik van middelen,
corruptie, belangenverstrengeling en het overschrijden van regels, blijkt dat we het in 2010 hebben over
ruim 1300 gevallen. v Kijken we sec naar de jaarlijkse fraude- en corruptieonderzoeken dan zien wij
landelijk een stijgende trend van 102 onderzoeken in 1991 naar 301 in 2010. vi In 20 jaar een
verdrievoudiging.
Integriteitsschendingen spelen niet alleen in de overheidssector, ook in de semi-overheidssfeer komen zij
voor, zoals: bij woningbouwcorporaties, ROC’s, zorginstellingen. Ik hoef maar bepaalde namen van
instellingen te noemen die de afgelopen jaren in het nieuws kwamen en we krijgen allemaal dezelfde
negatieve associaties. Denk aan: Vestia Groep, woningstichting Rockdale, ROC Amarantis of ROC Zadkine
of Inholland, een zorginstelling als Philadelphia en zo zijn er nog wel een paar te noemen. U kent ze vast
wel.
Weet u wat nu zo jammer is? In deze tijden beseffen wij met z’n allen best wel dat wij de broekriem
moeten aanhalen. Maar dan moeten politici en bestuurders wel het goede voorbeeld geven. vii Dat is
belangrijk voor het vertrouwen in de overheid bij het verkrijgen van draagvlak voor allerlei ingrijpende
maatregelen. viii Integriteit is als het ware een essentiële basisvoorwaarde van deugdelijk bestuur, zo
kunnen we concluderen. Gelukkig wordt meer en meer de urgentie van integriteit in het bestuur als
thema erkend. ix Als we het hebben over fraude of corruptie in het openbaar bestuur dan is het duidelijk.
Je zou kunnen zeggen dat is het ontbreken van integriteit in juridische zin. Maar er is ook nog zo iets als
integriteit in morele zin. En dat is niet altijd hetzelfde. Als slecht functionerende bestuurders van een
grote woningbouwcorporatie of een ROC, … als deze bestuurders afscheid nemen met een grote gouden
handdruk dan kan dat juridisch kloppen, juridisch integer zijn.
De Raad van Commissarissen of Raad van Toezicht - in hun rol als werkgever van de bestuurder -
hebben dat immers afgesproken binnen de regels die er gelden. Maar van integriteit in morele zin is in
mijn ogen dan geen sprake, want het voelt niet goed. x Juridisch staan deze bestuurders veelal in hun
recht, moreel is er echter veel op af te dingen.
We kunnen dit ook nog op een niveau hoger trekken. Eigenlijk kent elke politieke discussie ook wel een
moreel aspect, of het nu gaat om een rechtvaardige inkomensverdeling, of de toegankelijkheid van de
gezondheidszorg of het krijgen van goed onderwijs. xi
Is het moreel verantwoord dat een bestuurder van een woningbouwcorporatie, zorginstelling of ROC vele
malen meer verdient dan een minister-president? De vraag stellen is hem beantwoorden. Gelukkig groeit
het besef in de politiek dat hieraan iets moet worden gedaan. Ingrijpen in dat soort inkomens is moreel
verantwoord. PvdA-minister Plasterk komt, als één van zijn eerste maatregelen, met wetgeving op dit
terrein. En dat zal de rechtgeaarde PvdA’er aanspreken. En daarmee ben ik beland bij mijn volgende
onderwerp waar ik bij stil wil staan: nivellering.
Nivellering
Vorig jaar hield ik een betoog over het belang van goede publieke voorzieningen, in relatie tot het
behoud van solidariteit tussen middeninkomens en lage inkomens. Solidariteit die de PvdA vanaf haar
oprichting, in 1946, hoog in het vaandel heeft, en terecht. En die solidariteit die onze verzorgingsstaat
kenmerkt, kan alleen bestaan als de middeninkomens, voor hun solidariteit met de lagere inkomens,
goede, betaalbare publieke voorzieningen terugkrijgen. Middeninkomens zijn ook best bereid bij te
dragen aan het realiseren van gezonde overheidsfinanciën, maar dan moet daaraan wel aan ten
grondslag liggen het principe van ‘de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten’.
Dit najaar kwam de solidariteit tussen lage – en middeninkomens in discussie met het voornemen van dit
nieuwe blauw-rode kabinet om een inkomensafhankelijke premie in te voeren. Ik twitterde toen: Gevaar
voor PvdA: met inkomensafhankelijke zorgpremie keren middeninkomens zich af van de PvdA en met
maatregelen in de sociale zekerheid de lage inkomens.
Op de sociale zekerheid kom ik zo terug. …
Ik heb op zich geen moeite met inkomensbeleid via een inkomensafhankelijke zorgpremie als dit maar
bezien wordt in het licht van de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten. En daarvan was in dit
geval geen sprake. xii
Bij de uitwerking van een inkomensafhankelijke zorgpremie leken weliswaar de lage inkomens erop
vooruit te gaan, maar ook de hoge, en dat ten koste van de middeninkomens. Met nivellering had dit - in
mijn visie - weinig te maken. xiii Ik was dan ook niet teleurgesteld dat - na de ophef in VVD-kringen -
deze maatregel van tafel ging. En ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat ook de PvdA niet echt
rouwig was om afscheid te nemen van deze maatregel, gezien de snelheid waarmee VVD en PvdA tot een
nieuw compromis kwamen. Velen zullen dit overigens niet zo hebben gezien, omdat zij dit als ‘zwalkend

eleid’, dus negatief, hebben ervaren. xiv
Anders dan ik, zijn er mensen die vinden dat we geen inkomensbeleid mogen voeren via de zorg. xv Maar
dat zijn waarschijnlijk dezelfde mensen die al decennia onevenredig veel profiteren van de subsidiering
van hun dure koophuizen via de hypotheekrenteaftrek. Mijn vraag aan hen: is dat geen inkomensbeleid?
Moet deze hypotheekrenteaftrek niet als een verkapte subsidie worden gezien? Nou ja, verkapt? Over het
inkomensbeleid dat via de hypotheekrenteaftrek wordt gevoerd, hoor ik deze mensen niet.
Het is tijd voor nivellering. Niet omdat ik het een feestje vind, maar om morele redenen. De koopkracht
van de hoogste inkomens is sinds 2000 veel sterker gestegen dan die van de lagere inkomens. Volgens
het CBS is de koopkracht van de 10% hoogste inkomens de laatste 11 jaar met 22% gestegen, die van
de laagste inkomens met 13%. xvi Een verschil van 9%. De inkomensongelijkheid is de afgelopen jaren
dus steeds groter geworden. Een correctie is op zijn plaats.
Het is tijd voor nivellering, maar niet één aan de onderkant van ons inkomensgebouw. Want daar gaat
het met de huidige beleidsvoornemens op het terrein van de sociale zekerheid wel naartoe. Zo zullen
meer en meer lage en middeninkomens - vanwege de maatregelen van het kabinet - in de bijstand
komen. Denk daarbij aan de verkorting van de WW-duur, versoepeling van het ontslagrecht. En laat nu –
maar dit even terzijde - juist bij die lage inkomensgroepen, veelal laag opgeleid, de kern van het
maatschappelijk onbehagen liggen xvii , zij zijn gemakkelijke slachtoffers van populistische politici.
Sociale zekerheid
Op de sociale zekerheid wordt - meen ik – landelijk €5,5 miljard bezuinigd. Gemeenten krijgen in het
nemen van maatregelen die die bezuinigingen moeten opleveren, een grote en zware
verantwoordelijkheid.
Ik noemde terloops al de eventuele versoepeling van het ontslagrecht. De discussie hierover is al een tijd
gaande. Volkskrantjournalist Martin Sommer noemt deze maatregel erger dan de - aanvankelijk
voorgestelde en later teruggedraaide - inkomensafhankelijke zorgpremie. xviii Velen stellen zich de vraag
waarom versoepeling nodig is in een land waar de werkloosheid relatief laag is (rond 7%) in vergelijking
tot andere Europese landen zoals Spanje en Griekenland (rond 25%)? xix Zeker oudere werknemers
moeten vrezen. Want juist voor ouderen - en dat ben je tegenwoordig al als je 45 jaar of ouder bent –
geldt dat zij veel moeilijker weer aan werk komen dan jongeren. Naast de versoepeling gaat ook nog de
WW-duur van maximaal drie jaar omlaag. Met als gevolg dat er grote onzekerheid heerst bij mensen
over wat de toekomst hen brengen zal. Ik kan mij niet voorstellen dat de PvdA-achterban de komende
maanden niet in beweging komt als dit onderwerp actueel wordt. Waar blijft het flankerend beleid om
werklozen - voor ouderen maar ook voor jongeren - van werk naar werk te geleiden? xx Dat is namelijk
niet of niet goed geregeld. En zolang dat niet goed is geregeld, blijf ik sceptisch en keur ik de
maatregelen op dit terrein af. Zeker als nog onvoldoende duidelijk is of en zo ja, wanneer de economie in
Nederland weer gaat aantrekken en de werkgelegenheid zal toenemen? Moeten we juist niet - net als in
de jaren tachtig - weer tot herverdeling van het schaarse werk overgaan? Is dat niet veel socialer? Je zou
kunnen zeggen: Dat is ook nivelleren. xxi Mijn enige hoop is dat werkgevers en werknemers de huidige
beleidsvoornemens in goed overleg met het kabinet weten aan te passen. Het is tijd voor een
masterplan. xxii We zullen zien of onze eigen Ton Heerts de FNV weer tot leven kan brengen en in het
overleg van de Stichting van de Arbeid resultaten kan boeken.
Voor de PvdA Apeldoorn is dit onderwerp één van de speerpunten. Daarom roep ik u allen ook op te
komen naar de Tafel van 10 op 13 februari a.s., om 19.30 uur, in de Theaterzaal van Gigant. Daar zullen
onder anderen staatssecretaris Jetta Klijnsma, werkgeversvoorzitter Bernard Wientjes, voorzitter van de
FNV Ton Heerts, maar ook onze wethouder Johan Kruithof, voorzitter van de Kamer van Koophandel Jan
Wassink, voorzitter van het bestuur van Aventus Gideon Alewijnse met elkaar in discussie gaan. Ik nodig
u allen uit zich via aanmelden@tombrands.nl aan te melden. De aanmeldingen stromen binnen. Er
hebben zich inmiddels al meer dan 50 personen aangemeld, en we hebben nog 4 weken te gaan.
Vertrouwen
Voor diegenen die nog niet in mineur zijn vervallen dan nog dit. Er zijn er die menen dat we moeten
bezuinigen om het vertrouwen van de financiële markten te behouden. Maar volgens menig econoom is
met dàt vertrouwen niets aan de hand. xxiii Immers, de rente op Nederlandse staatsleningen is nog nooit
zo laag geweest. Belangrijk is de vaststelling dat wij een ‘houdbare’ overheidsschuld hebben. xxiv Ook het
IMF bevestigt de houdbaarheid van onze schuld. Dat dit het geval is blijkt onder meer uit het feit dat in
Nederland beleggers nog steeds overheidsobligaties kopen.

Het is niet het vertrouwen van de financiële markten, maar het vertrouwen van consumenten, van ons
burgers, waarover dit kabinet zich zorgen zou moeten maken. Het gaat niet om het vertrouwen van
financiële markten, maar juist om het vertrouwen van burgers in die financiële markten. xxv
Het zal duidelijk zijn: het kabinet moet oppassen met verdere bezuinigingen. Een ding is zeker, dat
vergroot het consumentenvertrouwen zeker niet. Er moeten van de rijksoverheid stimulansen komen
opdat consumenten weer gaan besteden, een meer Keynesiaanse politiek dus. xxvi Velen, lage en
middeninkomens, zien een onzekere toekomst op zich afkomen door allerlei beleidsmaatregelen die nu
worden voorgesteld. xxvii Denk aan: verslechtering van de pensioenen xxviii , uitkleding van het zorgpakket
en hogere eigen risico’s, een verhoogd BTW-tarief, opschaling van gemeenten en provincies met daaraan
verbonden reducties van het ambtenarencorps, de verkorte duur van de WW en daardoor een versnelde
toetreding tot het andere corps, namelijk tot dat van de bijstandsgerechtigden. Onzekerheid is troef.
Tot slot
Ik sluit af. Ik heb het gehad over integriteit in politiek en bestuur, over nivellering en het scheppen van
zekerheid. Zaken die van belang zijn bij het creëren van vertrouwen bij burgers. Een vertrouwen, dat
noodzakelijk is voor draagvlak voor overheidsbeleid, voor de publieke dienstverlening. Er is sprake van
grote onzekerheid, terwijl zekerheid de bron is van alle vormen van vertrouwen, aldus Marcel van
Dam. xxix Voor het eerst - in de zes jaar en acht maanden dat ik voorzitter van de PvdA Apeldoorn mag
zijn - een nieuwjaarstoespraak die maar weinig lichtpuntjes kent. Maar zo wil ik niet eindigen, want
uiteindelijk zijn die altijd wel te vinden. En die tien lichtpuntjes wil ik met u delen. Ik put troost uit de
gedachten:
1. Dat economieën altijd golfbewegingen kennen, en er dus ook weer een tijd van groei zal aanbreken,
2. Dat de beleidsvoornemens van het kabinet nog kunnen worden gewijzigd in de politieke discussie met
het parlement en met de sociale partners,
3. Dat, als de PvdA niet aan dit kabinet had meegedaan, het misschien nog veel erger was geweest,
dat VVD en PvdA zich realiseren dat de Nederlander behoefte heeft aan een stabiel kabinet dat zijn rit
uitzit,
4. Dat beide partijen al hebben laten zien in die geest te willen handelen,
5. Dat gemeenten een grotere beleidsruimte krijgen om de maatregelen ook lokaal in te kleuren,
6. Dat onze wethouder Johan Kruithof Werk en Inkomen in zijn portefeuille heeft en dus een grote
vinger 7. in de pap kan hebben als het om die lokale inkleuring gaat,
8. Dat er anders nog een PvdA-gemeenteraadsfractie is - die onder aanvoering van Marga Jonkman - de
vinger aan de pols zal houden, en misschien nog wel meer dan dat,
9. Dat de PvdA Apeldoorn bovendien kritische leden kent die niet zullen schromen wethouder, fractie en
bestuur - indien nodig - aan te spreken,
10. Dat deze onzekere tijden ook tot bezinning leiden en aanzetten tot denken over waar het in het leven
echt omgaat.
En voor wie dáár dan nog niet genoeg aan heeft, dan tot slot enkele optimistische woorden - in dezelfde
geest - van de Dalai Lama over hoe je tegen problemen kunt aankijken, ik citeer:
‘Indien er een ernstig probleem is, denk dan na. Is er een oplossing, dan heeft het geen zin u op te
winden. Is er geen oplossing, dan heeft het geen nut u op te winden.’ xxx
Ik wens u een gelukkig en vooral gezond en liefdevol 2013 toe ... en verder een plezierige avond. Dank
u.
i
Zie onder meer: Naald, Niki van der en Paulus Smits. Politicus verandert niet, de moraal wel. In: de Stentor, 27 oktober 2012, p.12.
ii
Zie onder meer: Rengers, Merijn en John Schoorl. De duistere ritjes van Co naar buiten de provincie. In: de Volkskrant, 24 november 2012, p.5.
iii
Naald, Niki van der en Paulus Smits, 2012.
iv
Idem.
v
Naald, Niki van der en Paulus Smits, 2012.
vi
Huberts, Leo. Over integriteit hoor je het nieuwe kabinet niet. In: de Volkskrant, 5 november 2012a, Opinie & Debat, p.30.
vii
Uitspraak van: Wubbenhorst, A. Integer. In: de Volkskrant, 30 oktober 2012, Opinie & Debat, p.31.
viii
Huberts, 2012a.
ix
Huberts, Leo. Integriteit was nooit een thema. In: de Volkskrant, 20 december 2012b, Opinie & Debat, p.30.
x
Slagter, Martin. Amarantis: een stuitend gebrek aan moreel besef. In: de Volkskrant, Opinie & Debat, 5 december 2012, p.30.
xi
Lees onder meer: Giessen, Peter. De virtuele skybox rukt op. In: de Volkskrant, 14 april 2012, het Vervolg, p. 6. Interview met politiek filosoof
Michael Sandel over de sociale ongelijkheid tussen rijk en arm die volgens hem alleen maar groter.
xii
Cuperus, René. Don’t mess with the middel class. In: de Volkskrant, Column, 12 november 2012, p.31. Citaat: ‘Goede sociaal-democratie zet
nooit het midden tegen de onderkant op, maar koestert die verbindingsbrug tussen middengroepen en lagere inkomensgroepen juist als vitaal
bestanddeel van verzorgingsstaat én democratie. Goede sociaal-democratie zoekt niet alleen sterke schouders, maar ook schuldige schouders.’

xiii
Zie onder meer: Bessems, Kustaw. Wij zijn de macht, we moeten elkaar controleren. In: de Volkskrant, Media. Kom maar op met kritiek, 15
december 2012, p.8-9.
xiv
Lees onder meer José Bloemer, hoogleraar marketing in: Trommelen, Jeroen. ‘We krijgen wel meer vertrouwen in elkaar’. In: de Volkskrant,
Economie: Licht aan het einde van de tunnel. 24 december 2012, p.18-19.
xv
Rooijen, Maarten van. Voer geen inkomensbeleid via de zorg. In: de Volkskrant, Opinie & Debat, 2 november 2012, p.30.
xvi
Hofs, Yvonne. Koopkracht hoogste inkomens gegroeid met 22%. In: de Volkskrant, 10 november 2012, p.4-5.
xvii
Giesen, 2012.
xviii
Sommer, Martin. Op de kabinetsbrug. In: de Volkskrant, Vonk, 3 november 2012, p.5.
xix
Zie onder meer: Giesen, Peter. Moeilijk mikken op het midden; Puinhopen: Nieuw Paars moet fouten van voorganger herstellen. In: de
Volkskrant, Vonk, 15 september 2012, p.2-3.
xx
Kalshoven, Frank. Een taskforce voor de ouderenwerkloosheid. In: de Volkskrant, Het spel van de knikkers, 20 oktober 2012, p.21.
xxi
Schippers, Joost. Makkelijker ontslaan lost helemaal niets op. In: de Volkskrant, Opinie & Debat, 17 november 2012, p.31.
xxii
Beer, Paul de. Waar blijft masterplan tegen de werkloosheid? In: de Volkskrant, Opinie & Debat, p.33.
xxiii
Zie onder meer: Tilburg, Rens van. De Rutte-Samsomrecessie. In: de Volkskrant, Opinie & Debat, 21 november 2012, p.31
xxiv
Verbon, Harry. Paars doet alles wat je in een crisis niet moet doen. In: de Volkskrant, Opinie & Debat, 13 november 2012, p.29.
xxv
Zie onder meer: Persson, Michael. ‘Werk eerst de ongelijkheid weg’. Interview met Diane Coyle, Britse econome. In: de Volkskrant, Economie, 8
december 2012, p.29. Citaat: ‘De graaiende bankiers hebben mensen boos gemaakt – ze vertrouwen het financiële systeem niet meer. Als
mensen de anderen in het systeem niet meer vertrouwen, zijn ze niet snel bereid offers te brengen.’
xxvi
Zie onder meer: Schöndorf, Rolf. Herhaal niet de fouten die in de crisis van de jaren ’30 zijn gemaakt. In: de Volkskrant, Opinie & Debat, 14
december 2012, p.30.
xxvii
Zie onder meer: Cuperus, 2012.
xxviii
Zie onder meer: Hofs, Yvonne. De sluipmoord op het welvaartsvaste pensioen. In: de Volkskrant, Economie: Pensioenen, 8 december 2012,
p.24-25.
xxix
Dam, Marel van. Beste wensen. In: de Volkskrant, Column, 20 december 2012, p.31.
xxx
Geciteerd door: Waard, Peter de. Zit alle wijsheid bij de dalai lama? In: de Volkskrant, De kwestie, 11 december 2012, p.21.