Postzegels: Nederlandse design iconen - TNT

Postzegels: Nederlandse
design iconen
Peter Bakker
Voorzitter Raad van Bestuur TNT
Evenement: 100-jarig bestaan van de Bond van
Filatelistenverenigingen, Hilton Park Hotel, Soestduinen, 7 juni
2008
1

Het is een bekend gezegde dat de wereld is geschapen, maar de
Nederlanders Holland hebben gemaakt. Grote delen van ons land
zijn buitgemaakt op de zee en de strijd tegen het water heeft een
grote invloed gehad op onze natrionale identiteit.
Er wordt wel beweerd dat de stempel die we op de inrichting van
ons land hebben gedrukt, gevolgen heeft gehad voor allerlei
onderdelen van het culturele leven en met name op de
toegepaste kunsten, zoals architectuur en grafische vormgeving,
waar net als bij waterwerken de maakbaarheid voorop staat.
2

Want het is ontegenzeggelijk zo dat Nederlands grafisch ontwerp
internationaal in hoog aanzien staat. En in die traditie heeft het
Nederlandse postbedrijf een belangrijke rol gespeeld.
In dit recent verschenen boek van Aaron Betsky en Adam
Eeuwens: False Flat: Why Dutch design is so good wordt een
overzicht gegeven van het huidige Nederlandse grafische
ontwerp.
3

Daarbij krijgen de Nederlande postzegels een prominente plek,
zoals u hier kunt zien.
4

Soms dient het Nederlandse landschap direct als
inspiratie voor het ontwerp van postzegels.
Zo kunnen zonder veel fantasie de spectaculaire kleuren
van de bollenvelden…
5

…teruggevonden worden in het ontwerp van deze Zakelijke
Postzegels van Peter Bilak uit 2004.
6

En je hoeft ook geen kunstgeschiedenis gestudeerd te hebben
om het verband te zien tussen deze postzegels en het werk van
de bekende Nederlandse schilder Mondriaan.
7

Het werk van Mondriaan is ook expliciet het onderwerp van een
postzegel geweest, bij deze postzegel uit 1992 ter gelegenheid
van de wereldtentoonstelling in Sevilla van de hand van de
Spaanse ontwerper Peter Torrent.
Het was overigens een unicum dat een land een buitenlandse
vormgever vroeg een postzegel te ontwerpen. Dat was een
voorbeeld van de bijzondere en en vaak baanbrekende
ontwerpen en ontwerpers van Nederlandse postzegels.
Als je terugkijkt op de postzegels van de laatste honderd jaar, dan
valt op dat postzegels vaak hele goed graadmeters zijn geweest
van de stand van zaken in de Nederlandse kunst- en
vormgevingswereld. Maar het komt ook regelmatig voor voor dat
postzegels vooruitlopen, een trend zetten.
Wat ik vandaag wil doen is met u de afgelopen honderd jaar
doornemen, en daarbij stilstaan bij die postzegels met een
bijzonder verhaal, of die een belangrijke ontwikkeling in de
maatschappij of voor ons bedrijf weergeven.
8

Dit is de man die aan de basis stond van het vooruitstrevende
vormgevingsbeleid van de Nederlandse PTT: Jonkheer J.F. van
Royen, sinds 1918 algemeen secretaris van het staatsbedrijf der
PTT (tot?). Van Royen was zeer geïnteresseerd in typografie en
grafisch ontwerp.
9

Een van de impulsen die de PTT gaf aan de postzegelontwerpen
was het benaderen van een architect als K.P.C. de Bazel voor de
vormgeving van postzegels.
De Bazel is bekend geworden door opmerkelijke gebouwen zoals
dit voormalige hoofdkantoor van de ABN aan de Vijzelstraat in
Amsterdam
10

Een andere baanbrekende vernieuwing was het gebruik van
foto’s en fotomontages op postzegels, zoals hier op de Koningin
Wilhelmina postzegels uit 1931 – 1933 en op de Goudse glazen
postzegels (1931), beide van de hand van de bekende ontwerper
Piet Zwart.
11

Ook heel beroemd zijn de cijferpostzegels van Jan van Krimpen
(1946-1957)
12

Zulke cijferpostzegels zijn heel zuiver de weerslag van de tijd
waarin zij tot stand komen. Er is bijvoorbeeld een wereld van
verschil tussen de krullen van de Van Krimpen postzegels uit het
tijdperk net na de Tweede Wereldoorlog tot deze strakke
cijferpostzegel van Wim Crouwel, uit 1976.
13

Deze zijn ook heel beroemd: de Koningin Beatrix-postzegels van
Peter Struycken uit 1981. De ontwerper gebruikte een
computerprogramma om een foto van Vincent Mentzel om te
zetten in een afbeelding geheel opgebouwd uit puntjes. Het effect
is na al die jaren nog steeds niet uitgewerkt, want deze postzegel
is nog steeds in gebruik.
14

Ook op andere terreinen had de Nederlandse post als
opdrachtgever invloed op de ontwikkeling van de kunst in
Nederland. Dit is bijvoorbeeld het interieur van het postkantoor
aan de Neude in Utrecht, een fraai voorbeeld van art deco
architectuur van Jo Crouwel uit 1924.
15

Ook de inzet van cartoons in reclamemateriaal kan
vooruitstrevend genoemd worden….
16

Ook zeer modern: puur grafisch uitgevoerde posters, zoals deze,
een ontwerp van N.P. de Koo, van wie op dit moment een
tentoonstelling is in het Museum voor Communicaite in Den
Haag.
17

Het ontwerp van bedrijfsmiddelen, zoals brievenbussen, ademde
ook de geest van de tijd. Dit is de befaamde Holland brievenbus,
van Anton Kurvers, een mooi voorbeeld van de stijl van de
Amsterdamse School.
18

Of de posttreinen, hier met de belettering uit de laatste fase van
zijn bestaan tot de posttreinen werden opgeheven in 1996.
19

Met enige regelmaat verschenen er ook postzegels ter
gedachtenis van een gebeurtenis van bijzondere waarde voor ons
als bedrijf. Meneer Holstege heeft er ook een aantal laten zien.
Zo was er de eerste beursnotering van KPN in 1994.
Het ontwerp van deze postzegel is bij wijze van uitzondering van
de hand van drie medewerkers van het bedrijf.
(1994: KPN naar beurs, R.D.E. Oxenaar, Julius Vermeulen en
P.H. Hefting)
20

Nog een historisch moment voor ons als bedrijf: de opsplitsing
nadat wij het Australische bedrijf TNT hadden overgenomen. Op
de foto de topmannen van beide nieuwe bedrijven: Wim Dik van
KPN en Ad Scheepbouwer van het nieuwe onafhankelijke TNT
Post Groep, waar ik toen financieel directeur van was.
21

Na de splitsing ontstond TNT Post Groep, afgekort TPG, met
daaronder twee bedrijven: het aloude Nederlandse postbedrijf en
het internationale TNT.
22

Het eerste jaarverslag van TPG uit 1997 verbeeldt met deze twee
foto’s mooi het nieuwe bedrijf: een TNT bestelauto in Hong Kong
naast een Postbusje in een oer-hollandse setting.
23

Een heel bijzondere postzegel is de Zilveren
verrassingspostzegel van Rutger Fuchs uit 2001.
Deze postzegel, die de laatste gulden herdenkt, is op
verschillende manieren uniek: het is enige postzegel gemaakt van
zuiver zilver en niet bedrukt, maar geslagen door de Nederlandse
Munt.
24

De aandacht voor vormgeving leidt soms tot grappige uitingen,
zoals hier bij deze Kerstversiering op de gevel van het
hoofdkantoor van Post in Den Haag.
25

Ook In recenter jaren heeft Post veel aandacht besteed aan
industrieel ontwerp, Dit is een innovatief ontwerp uit 2000 van
Springtime Industrial Design voor een moderne variant van de
bakfiets, die de postbode in staat moet stellen grotere
hoeveelheden post mee te nemen dan mogelijk is op een gewone
fiets.
De zogenoemde Roodrunner is voorzien van een elektromotor die
een deel van het trapwerk voor zijn rekening neemt. Helaas bleek
de Roodrunner niet geschikt voor gebruik in historische
binnensteden: het bleek bijna onmogelijk om een volgeladen
Roodrunner over steile bruggetjes te krijgen…
26

En dit is de nieuwe tweelingbrievenbus van NPK Industrial Design
uit 2002.
27

Door de vele naams- en logoveranderingen waren veel mensen
inmiddels het spoor bijster: wat hoorde nu wel en niet bij elkaar:
TPG Post, KPN, TNT, de Postbank,TPG? In 2005 hebben we
daarom besloten het TPG-logo los te laten en het concern om te
dopen in TNT.
Ruim een jaar later viel ook het besluit om de vertrouwde kleur
rood voor Post in te ruilen voor het oranje van TNT. Vanaf dat
moment dragen al onze activteiten dezelfde bedrijfsstijl.
28

Het kroontje verhuisde wel mee.
29

Er kwamen postboys, de handige karretjes voor postbodes in
TNT-stijl en de vertrouwde posttassen kregen een nieuw jasje.
Ook de bedrijfskleding werd natuurlijk aangepast.
30

De nieuwe brievenbussen moesten er ook aan geloven, zij het dat
de rode exemplaren die al geplaatst waren pas vervangen
worden wanneer daar aanleiding voor is.
31

En we bleven ook nieuwtjes in onze postzegels verwerken, zoals
bij deze postzegels uit 2003 ter gelegenheid van het 250-jarig
bestaan van Douwe Egberts. De ontwerper is Anthon Beeke. Als
iemand over het kopje wrijft, komt de geur van versgezette koffie
vrij.
32

Bijzonder geslaagd vind ik zelf deze postzegels uit 2005 ter
gelegenheid van 50 jaar World Press Photo van ontwerper Will
Holder. In de postzegels zijn alle winnende foto’s van de laatste
50 jaar verwerkt.
33

Nog een unieke postzegel: in het kader van de Weken van de
Kaart ontwierp de bekende Nederlandse kunstenaar Karel Appel
in 2006 deze postzegel. Een historische postzegel, want het is
zijn laatste kunstwerk.
34

Helemaal van deze tijd en een goed voorbeeld van iets waar we
als bedrijf heel erg mee bezig zijn: het milieu. Het velletje 10 voor
Nederland (2008, ontwerper?) laat diverse manieren zien hoe we
onze CO2-uitstoot kunnen beperken. Een van de voorbeelden is
groene post: een nieuw product waarmee bedrijven de CO2uitstoot
van hun post kunnen compenseren.
35

Ik wil tegen het eind van deze presentatie u deze sluitzegels van Roel Mos
uit 1997 laten zien, die zich toen al afvroeg of email het einde inluidt van de
traditionele post. U viert vandaag het 100-jarig bestaan van uw Bond. Zal
de Bond ook zijn tweede eeuwfeest halen?
Dat is natuurlijk een gewetensvraag voor iemand van de Post. U leest het
allemaal in de krant en ziet het op de televisie: de hoeveelheid post neemt
af. Veel communicatie verloopt tegenwoordig via internet.
Ik zou geen uitspraak durven doen of er over 100 jaar nog post en
postzegels bestaan zoals we die nu kennen. Maar ik denk wel dat er nog
postzegelverzamelaars zullen zijn. Hartelijk gefeliciteerd!
36

Tot slot wil ik u een klein cadeautje geven. Ter gelegenheid van
het 100-jarig bestaan van de Bond en de verlening van het
predikaat ‘koninklijk’ hebben we deze persoonlijke postzegels
laten maken in een zeer gelimiteerde oplage van 450 velletjes.
250 daarvan zijn gebruikt om de uitnodigingen voor vandaag te
versturen. De resterende 200 velletjes zullen we straks aan het
eind van deze bijeenkomst onder de aanwezigen uitdelen.
Ik wil graag het eerste exemplaar van deze bijzondere postzegel
uitreiken aan de voorzitter, de heer Ties Koek. Meneer Koek, kunt
u even naar voren komen?
37