Muziek in tijden van oorlog - Stem des Volks

“L'homme armé et chantant”
Muziek in tijden van oorlog
Een dirigent moet er vanuit kunnen gaan dat koorleden attent en gehoorzaam zijn om van
kakofonie symfonie te creëren. Daarmee bekleedt de dirigent een positie van gekozen dictator.
Een vreemde verhouding?
In dit programma wordt gebruik en misbruik van muziek door vriend en vijand onderzocht.
Muziek wordt door “goeden“ gebruikt om het moreel te versterken. Muziek wordt door
“slechten” misbruikt om het vijandgerichte moreel te versterken.
In 2010, 65 jaar na de bevrijding, is het geloof in gewapende conflictbeheersing nog niet
verdwenen, maar blijkt oorlogvoeren ook nog steeds geen oplossingen te brengen.
Dit moeten we ook vertalen naar de strijd in onszelf. De individuele vrijheid die botst met de
bijdrage die de maatschappij van je vraagt.

L'homme armé
Anoniem, 15e eeuw
L'homme, L'homme, L'homme armé,
L'homme armé, L'homme armé doibt on douter.
On a fait partout crier,
Que chascun se veigne armer d'un haubregon de fer.
Vertaling:
De man, de man, de gewapende man,
De gewapende man moet men vrezen
Overal wordt geroepen
dat ieder zich bewapene met een ijzeren maliënkolder
Ten Aanval
Comp. Dichter: Bram Vermeulen
Zie ze gaan, de grote mannen, in een opgelegde maat.
Kijk ze stampen, de dappere mannen Met elke stap paraat.
Hoor ze zingen de trotse mannen een lied van de soldaat.
Ten aanval ten aanval ten aanval ten aanval!
Kijk ze moorden gehoorzame mannen Vanuit een doelgericht gelijk.
Kijk ze vechten deblinde mannen Voor vernietiging Opgeleid.
Hoor ze schreeuwen de boze mannen in het bewijzen van hun strijd!
Ten aanval ten aanval ten aanval ten aanval!
Zie ze buigen de grote mannen onderhun makkers dood.
Hoor ze krijsen, de bange mannen, radeloze nood.
Kijk ze huilen, de sterke mannen, 'tleven was nog nooit zo groot.
Ten aanval ten aanval ten aanval ten aanval!
Arme mannen grote mannen domme mannen blinde mannen.
Zie ze zitten, de oude mannen waar moesten ze van winnen.
Hoor ze zwijgen de stramme mannen Hoor wat ze horen van binnen,
Maak ze jong, de domme mannen, Ze zouden weer beginnen!
Ten aanval ten aanval ten aanval ten aanval!
Arme mannen grote mannen domme mannen blinde mannen.
verslaafd aan de sensatie van de strijd, verloren voor altijd,
Triest bewijs van menselijkheid. Oorlog als specialiteit.
grote mannen blinde mannen. grote mannen blinde mannen.

Blood and Gold i
Romanian Song
Comp. Dichter: Andy Irvine & Jane Cassidy
On rides the captain and three hundred soldier lads
out of the morning mist and through the silent snow
Whistling gaily rides the captain at the head
behind him soldier boys sadly weeping go
Oh lads of mine, weep no more you are gone to kill and die
For when you took my gold and swore to follow me
you sold away your lives and your liberty
No more you’ll till the soil, no more you’ll work the land
no more to the dance you’ll go and take girls by the hand
Oh mother, weep for your son he is gone to kill and die
You’ll weep, you’ll die by the keen edge of the sword
All alone by the muddy danube shore
He gave the order for the drummers to beat their drums
That mothers all might know the life a soldier lives
Oh mothers weep for your sthey are gone to kill and die
Bella ciao
Italiaans partizanenlied
Comp. Dichter: Onbekend
1. Una mattina mi son svegliato 2. O partigiano porta mi via
O bella ciao, bella ciao, bella ciao ciao ciao O bella ciao ...
Una mattina mi son svegliato O partigiano porta mi via
Eo ho trovato l'invasor Che mi sento di morir
3. E se io muoio da partigiano 4. Mi seppellire lassù in montagna
O bella ciao... O bella ciao ...
E se io muoio da partigiano Mi seppellire lassù in montagna
Tu mi devi seppellir Sotto l'ombra di un bel fiore
5. Tutti le genti che passeranno 6. È questo il fiore del partigiano
O bella ciao... O bella ciao...
Tutti le genti che passeranno È questo il fiore del partigiano
Mi diranno: "Che bel fior" Morto per la libertà
Vertaling:
Op een ochtend trof, ik de vijand Kameraden, laat mij niet liggen!
0 bella ciao, bella ciao, bella ciao, ciao, ciao! 0 bella ciao….
heel alleen voor dag en dauw. Want ik voel: de dood komt gauw.
Ik zal sterven als illegale En begraaf mij, hoog in de heuvels.
0 bella ciao….. 0 bella ciao…..
delf mijn graf, maar pleeg geen rouw. onder bloemenschaduw blauw.
In ’t voorbijgaan zeggen straks mensen ’t Is de bloem van de partizanen
0 bella ciao…. 0 bella ciao…..
voor wie bloeit die bloem daar nou? die voor de vrijheid viel - voor jou!

Lili Marleen ii
Dichter: Hans Leip. Componist: Norbert Schultze.
Vor der Kaserne, Vor dem großen Tor
Stand eine Laterne, Und steht sie noch davor
So woll'n wir uns da wieder seh'n
Bei der Laterne wollen wir steh'n
Wie einst Lili Marleen.
Unsere beide Schatten Sah'n wie einer aus
Daß wir so lieb uns hatten das sah man gleich daraus
Und alle Leute soll'n es seh'n
Wenn wir bei der Laterne steh'n
Wie einst Lili Marleen.
Schon rief der Posten, Sie blasen Zapfenstreich
Das kann drei Tage kosten Kam'rad, ich komm sogleich
Da sagten wir auf Wiedersehen
Wie gerne wollt ich mit dir geh'n
Mit dir Lili Marleen.
Deine Schritte kennt sie, Deinen zieren Gang
Alle Abend brennt sie, Doch mich vergaß sie lang
Und sollte mir ein Leids gescheh'n
Wer wird bei der Laterne stehen
Mit dir Lili Marleen?
Aus dem stillen Raume, Aus der Erde Grund
Hebt mich wie im Traume Dein verliebter Mund
Wenn sich die späten Nebel drehn
Werd' ich bei der Laterne steh'n
Wie einst Lili Marleen.
Odi et Amo
Dichter: Catullis. Componist: Carl Orff.
Odi et amo. Quare id faciam, fortasse requiris?
Nescio, sed fieri sentio et excrucior.
Vertaling:
Ik haat en ik bemin. Jij vraagt misschien waarom ik dat doe?
Ik weet het niet, maar ik voel dat het gebeurt en het kwelt me.

Andijvie
Andijvie, inspirerend is ze niet Misschien doet dit betoog u wat verdriet
Geen rijmwoord heeft men ooit op haar ontdekt Maar ja, ook deze vogel is gebekt
Ook heeft ze zelfs door fraai gekleurde ruiten En als zij zijn opinie vrij mag fluiten
Een vies en uiterst burgerlijk aspect Dan leidt dat wel eens tot een schokeffect
Wij mogen er de ogen niet voor sluiten Ik mag nochtans de waarheidsdrang niet stuiten
Dat zij het lichaam wel tot voeding strekt U hoort dus nu het koele intellect
Maar dat is dan ook alles wat ze biedt In plaats van een romantisch twiet, twiet, twiet
Andijvie is voor mij geen lustobject Andijvie is voor mij geen lustobject
Ze heeft de kleur van stoffig malachiet Het spijt me dat zo'n pessimistisch lied
Is slijmerig en week en langgerekt Vanavond aan m'n keelgat moest ontspruiten
Ik moet me scherp en realistisch uiten Hoe droevig kan het lot zijn dat men trekt
Gezien de weerzin die ze bij me wekt Andijvie is voor mij geen lustobject
Toch kunnen vele mensen er niet buiten Cha cha cha
Jawel, ik heb dit feit met zorg gecheckt
Wat mij betreft, ik zeg het expliciet
Andijvie is voor mij geen lustobject
Nawoord van de regisseuse
‘Muziek in tijden van vrede en oorlog’. Dat zou de titel worden van de nieuwe muzikale voorstelling van De
Stem Des Volks. Ga er maar aanstaan als jonge, naïeve regisseuse van 24.
Wat heb ik nou met vrede en oorlog te maken? Is dat niet wat ver van mijn bed? Heb ik wel het recht of de
wijsheid om daar iets over te willen zeggen? Kan ik daar wel wat mee? Kan het publiek daar wel wat mee?
Met deze gedachten is het begonnen. En ja, natuurlijk kan ik daar wat mee. Vrede en oorlog is van alle
tijden. Dat ik er niet direct mee te maken heb, wil niet zeggen dat ik er niet iets bij kan voelen of beleven. En
de vraag is: heb ik er inderdaad niet direct mee te maken? Of stiekem toch? Wat nou als je het thema ‘vrede
en oorlog’ niet letterlijk neemt maar als metafoor? Vrede en oorlog in het klein? In de mens van nu, in ieder
individu op zich?
Dat is waar deze theatrale muziekpresentatie over gaat: beleven.
Ik heb niet geprobeerd iets te zeggen over vrede. Noch over oorlog.
Ik heb geprobeerd een beleving te creëren waar ieder individu in het publiek zijn eigen gevoelens, gedachten
en mening over kan vormen. Heel subtiel wordt er met dat gegeven gespeeld: vrede en oorlog in het klein.
De individu versus de samenleving. De dirigent versus het koor. Het koor versus het publiek. Hoe verhouden
wij ons tot elkaar? Passen we ons aan aan de groep? Of durven we voor onszelf op te komen en er andere
gedachten of meningen op na te houden dan de meerderheid?
Dat is waar het voor mij om gaat: het lef om in dit enige leven (voor zover we weten) jezelf te zijn en je op
een prettige manier te verhouden tot de ander, tot je medemens.
Dat is van alle tijden. In vrede en in oorlog.
Elke Wiss

Nawoord van de dirigent
Toen ik, inmiddels enige tijd geleden, het boek: “Muziek, Oorlog en Vrede” iii in handen kreeg had ik meteen
het gevoel: “Hier wil ik iets mee doen.”
Het werd een project met als werktitel: “Muziek in tijden van vrede en oorlog”
Het lied l'Homme Armé was me al langer bekend als inspiratiebron gedurende de Renaissance. Minstens 40
Missen “l'Homme Armé” zijn er bekend. De melodie moet dus zeer bekend zijn geweest. Dat de tekst echter
een uitgesproken dubbele boodschap bezat had ik mij nog nooit gerealiseerd. “Vrees de gewapende man!”,
of beter, “Vrees ons”. De voor de hand liggende boodschap van iedere ridder die ten strijde trok ten tijde
van de kruistochten tegen het Ottomaanse rijk.
Na de val van Constantinopel, toen kruisridders zich plunderend en moordend terugtrokken, kreeg deze tekst
een heel andere lading. “Vrees de gewapende man, hij brengt niets dan ellende”
Een van de oudste staaltjes van wat je propaganda zou kunnen noemen.
Gaandeweg schoof het idee wat meer op van “Muziek in tijden van vrede en oorlog” naar liederen die voor
propaganda doeleinden ge- of misbruikt werden.
Propaganda, eenieder die er gebruik van maakt is er van overtuigd dat uit nobele overwegingen te doen.
Ieder middel lijkt dan ook geoorloofd en geen enkel middel werd, en wordt nog steeds, geschuwd.
Liederen waarvan de tekst een dubbele bodem heeft zoals het eerder genoemde “l'Homme Armé”
Liederen die de goede zaak benadrukken zoals “Bella ciao” , “Romanian song” en “Ten Aanval.”
Het onschuldige “Lili Marleen”, dat aan beide kanten van het Front populair was en louter diende om het
moreel van de manschappen te verhogen. Het lied werd in maar liefst 20 talen vertaald en kreeg een nieuwe
duitse, Anti-Nazi tekst. iv
Allerlei manieren om mensen te kneden en te manipuleren, soms subtiel, soms stuitend direct.
Zelfs dit programma is in principe een vorm van propaganda. Naar we hopen van het subtiele soort, maar
toch...
Er zitten enkele vervreemdende elementen in die stof tot nadenken kunnen geven. Zelfs een lied van een
componist (Carl Orff) die het stempel “fout!” opgedrukt kreeg. Was hij fout omdat hij er voor koos het Naziregime
niet te ontvluchten? Was hij laf? Wat zouden we zelf doen in zijn situatie? Geeft de tekst van het lied
Odi et Amo niet feilloos aan dat we soms handelen zonder dat we ons er echt bewust van zijn waarom?
Genoeg om over na te denken dus. Maar, naar we hopen, ook genoeg om van te genieten.
Edward Berden
voetnoten:
i. Uitgebreide informatie over dit lied is te vinden op: http://www.kaiasing.com/public_mp3s/blood&gold_analysis.pdf
ii. Uitgebreide informatie over dit lied is te vinden op: http://ingeb.org/garb/lmarleen.html
iii. Muziek, Oorlog en Vrede. Paul Knevel en Marg v.d. Burgh. ISBN 90 6868 293 8, verkrijgbaar bij De Slegte.
iv. Ich muß heut' an Dich schreiben, Was ich still hier leide,
Mir ist das Herz so schwer. Weiß nur der Mond und ich.
Ich muß zu Hause bleiben Einst schien er auf uns beide,
Und lieb Dich doch so sehr. Nun scheint er nur auf mich.
Du sagst, Du tust nur Deine Pflicht, Mein Herz tut mir so bitter weh,
Doch trösten kann mich das ja nicht. Wenn ich an der Laterne steh'
Ich wart an der Laterne Mit meinem eignen Schatten
Deine Lili Marleen Deine Lili Marleen
Vielleicht fällst Du in Rußland, Der Führer ist ein Schinder,
Vielleicht in Afrika, Das seh'n wir hier genau.
Doch irgendwo da fällst Du, Zu Waisen macht er Kinder,
So will's Dein Führer ja. Zur Witwe jede Frau.
Und wenn wir doch uns wiederseh'n, Und wer an allem schuld ist, den
Oh möge die Laterne steh'n Will ich an der Laterne seh'n!
In einem ander'n Deutschland! Hängt ihn an die Laterne!
Deine Lili Marleen Deine Lili Marleen.

!e Burial of Sir John Moore at Corunn"
!ot a drum was heard, nor a "neral no#,
$s his corse % &e rampart we hurried;
!ot a soldier discharged his farewe' sho(
O)er &e grave where our hero we buried.
*e buried him darkly at dead of night,
+e sods wi& our bayonets turning;
,y &e s-uggling moonbeam)s mis. ligh(
$nd &e lan&orn dimly burning.
!o useless co/n enclosed his breast,
!or in sheet nor in shroud we wound him;
,ut he lay like a warrior taking his res(
*i& his mar0al cloak around him.
1ew and short were &e prayers we said,
$nd we spoke not a word of sorrow;
,ut we s#adfastly gazed on &e face &at was dead,
$nd we bi2erly &ought of &e morrow.
*e &ought, as we ho'owed his narrow be3
$nd smoo&ed down his lonely pi'ow,
+at &e foe and &e s-anger would -ead o)er his head,
$nd we far away on &e bi'ow!
4ightly &ey)' talk of &e spirit &at)s gon5
$nd o)er his cold ashes upbraid him,--
,ut li2le he)' reck, if &ey let him sleep o6
7n &e grave where a Bri%n has laid him.
,ut half of our heavy task was don5
*hen &e clock s-uck &e hour for re0ring:
$nd we heard &e distant and random gu6
+at &e foe was su'enly 8ring.
9lowly and sadly we laid him down,
1rom &e 8eld of his fame :esh and gory;
*e carved not a line, and we raised not a s%ne,
,ut left him alone wi& his glory.
-- ;harles Wolf5