Omgevingsanalyse Montferland - Bureau Verder

Omgevingsanalyse Montferland
Quick scan naar
het Bergherbos als sterk merk van de regio
H. Slootweg
2012
Bureau Verder Hans Slootweg T +31(0)6 425 438 65 E info@bureauverder.org www.bureauverder.org
Kvk nummer: 52627497 Rekeningnummer: 19.85.05.272 BTW nummer: NL159208579B01

Colofon
Onderwerp : Eindrapport Omgevingsanalyse Montferland
Kenmerk : BV/VHL/12/02
Versie/datum : Eindversie, d.d. 17 april 2012
Bijlagen : Bijlage 1: Bewonersbrief en vraagstelling omgevingsanalyse
Bijlage 2: Gespreksverslagen (op te vragen bij de auteur)
In opdracht van : Hogeschool Van Hall / Larenstein
Dr. J.A.M. Janssen
Lectoraat Geïntegreerd Natuur- en Landschapsbeheer
Postbus 9001
6880 GB Velp
Auteur : Hans Slootweg
In samenwerking met Natuurmonumenten, Beheereenheid Montferland
Bureau Verder
Zandweg 187
3454 HD De Meern
06 – 425 438 65
- 2 -

Woord vooraf
Hogeschool Van Hall Larenstein en Natuurmonumenten hebben Bureau Verder gevraagd een
omgevingsanalyse uit te voeren met betrekking tot belanghebbende partijen bij het Bergherbos nabij
’s-Heerenberg (regio Montferland). De analyse moest in beeld brengen of er aanknopingspunten zijn om
belanghebbende partijen uit de regio meer te betrekken bij het beheer en gebruik van het bos, als stap
richting een betere sociale en economische inbedding van Natuurmonumenten Montferland in de
omgeving.
Welnu, die aanknopingspunten zijn er. De benaderde partijen waren zonder uitzondering bereid deel te
nemen aan de quick scan. Langs deze weg wil ik hen danken voor de aangename en interessante
gesprekken. Ik hoop dat de conclusies en het advies van mijn onderzoek Natuurmonumenten en Van
Hall Larenstein aanknopingspunten geven voor in hun streven naar een sterkere economische en
maatschappelijke basis van het natuurbeheer in Montferland, in dialoog met de omgeving.
Voor mij persoonlijk heeft deze opdracht veel betekend. Het markeert de omslag vanuit
arbeidsongeschikt langs de zijlijn naar zelfstandig ondernemerschap.
Hans Slootweg
- 3 -

- 4 -

Inhoudsopgave
1 INLEIDING .................................................................................................................................................................. 6
1.1 ACHTERGROND ....................................................................................................................................................................... 6
1.2 VRAAGSTELLING ..................................................................................................................................................................... 7
1.3 METHODE................................................................................................................................................................................. 7
2 RESULTATEN OMGEVINGSANALYSE BERGHERBOS .................................................................................... 9
2.1 RELATIE OMGEVING MET HET BERGHERBOS EN NATUURMONUMENTEN .................................................................... 9
2.2 Gebruik en kwaliteiten van het gebied ...................................................................................................................... 11
2.3 WENSEN, KANSEN EN BEDREIGINGEN .............................................................................................................................. 12
Wensen ............................................................................................................................................................................................. 12
Kansen .............................................................................................................................................................................................. 14
Bedreigingen ................................................................................................................................................................................. 15
2.4 HISTORIE VAN BOS EN AKKERS .......................................................................................................................................... 16
2.5 ICONEN VOOR HET BERGHERBOS ...................................................................................................................................... 17
2.6 NATUURMONUMENTEN ALS ORGANISATIE ...................................................................................................................... 17
2.7 MOGELIJKHEDEN VOOR SAMENWERKING ........................................................................................................................ 18
2.8 BAND MET HET BOS EN MET NATUURMONUMENTEN ................................................................................................... 20
Warmte band met Bergherbos ............................................................................................................................................. 21
Warmte band met Natuurmonumenten .......................................................................................................................... 21
Warmte band met Natuurmonumenten - anders gerangschikt ........................................................................... 22
3 SYNTHESE ................................................................................................................................................................ 23
KANSEN EN BEDREIGINGEN: BETERE UITBATING BOS .......................................................................................................... 23
TOT SLOT ...................................................................................................................................................................................... 24
4 HOE NU VERDER? .................................................................................................................................................. 25
WAAROM DE MIDZOMER-BARBEQUE ...................................................................................................................................... 25
BEWONERSBRIEF ...................................................................................................................................................... 28
VRAAGSTELLING OMGEVINGSANALYSE ........................................................................................................... 29
DE HOOFDVRAGEN VOOR DE OMGEVINGSANALYSE: ............................................................................................................. 29
Bureau Verder Hans Slootweg T +31(0)6 425 438 65 E info@bureauverder.org www.bureauverder.org
Kvk nummer: 52627497 Rekeningnummer: 19.85.05.272 BTW nummer: NL159208579B01

1 Inleiding
1.1 Achtergrond
Natuurmonumenten beheert 1600 hectare natuur in Montferland. Het grootste deel is een groot
aaneengesloten bos op de stuwwal: het Bergherbos. Van oudsher is dit een productiebos. Het wordt
stapsgewijs – zonder al te grote ingrepen – omgevormd tot een meer natuurlijk bos. Om het bos ligt
een gordel van bijna 200 hectare akkers, de zogenaamde “gouden rand” van het Bergherbos. Iets
verderop ligt nog een landgoed van zo’n 80 hectare, de Byvanck. Natuurmonumenten is daarmee
rondom het Montferland de grootste eigenaar en beheerder van natuur.
Het bos en de omringende akkers vormen een afwisselend en multifunctioneel gebied met grote
landschappelijke en ecologische waarden. Natuur, rust, diversiteit en avontuur vormen de kernkwaliteiten,
plus het feit dat dit alles gratis toegankelijk is. De combinatie van een slaperig-dromerige landschap met
anderzijds iets avontuurlijks is kenmerkend voor Montferland/het Bergherbos. De diversiteit van het
gebied en van de gebruiksmogelijkheden vormen de kracht van dit stukje ‘buitenland in eigen land’.
Het beheer van het Bergherbos en omgeving is ecologisch gezien goed op orde. De bedoeling is de
natuurwaarden in het bos op de lange duur te verhogen maar behoud van de huidige natuurwaarden is
gewaarborgd. Van de akkers wordt ongeveer 50% regulier verpacht middels langlopende, niet
afkoopbare contracten voor reguliere teelt (veelal mais). De andere akkers beheert Natuurmonumenten
zelf met een teelt (o.a. rogge) die meer ruimte laat voor akkerflora en -fauna. Het is een van de
topgebieden voor de sterk bedreigde akkerflora in Nederland.
Het bos wordt recreatief goed benut (wandelen, mountainbiken), vooral door mensen uit de nabije
omgeving. Het beheer van de mountainbikeroute gebeurt in samenwerking met de lokale wielerclub.
Voor gebruik van de route moet betaald worden. Om het gebied liggen verschillende
horecagelegenheden en campings. Er is geen sprake van actieve contacten en samenwerking met deze
ondernemers. Met het aanpalende particuliere landgoed (Stichting Huis Bergh) wordt het bosbeheer
afgestemd. Met andere particuliere eigenaren is weinig contact.
De contacten met de omgeving zijn enigszins vluchtig. Natuurmonumenten heeft de wens het
natuurbeheer in Montferland inhoudelijk, sociaal en economisch beter ingebed (verankerd) te krijgen in
de omgeving. Dit wordt nagestreefd door omwonenden, ondernemers, lokale overheden en
maatschappelijke groeperingen meer te betrekken bij het beheer.
Natuurmonumenten is in 2011 een samenwerking aangegaan met het Lectoraat Geïntegreerd Natuur-
en Landschapsbeheer van de Hogeschool Van Hall Larenstein (VHL) te Velp. Het lectoraat beoogt sociale,
ecologische en economische kennis te combineren in ‘lerende netwerken’ tussen wetenschap en praktijk,
gericht op een meer duurzame aanpak van het natuur- en landschapsbeheer. Zo’n meer integrale
benadering van natuur- en landschapsbeheer moet onder meer leiden tot andere manieren om geld te
genereren voor natuur en landschap en tot meer draagvlak in de regio.
Dit streven sluit goed aan bij de wens van Natuurmonumenten. In het huidige economische en politieke
klimaat kampt Natuurmonumenten met een teruglopend ledenaantal en dientengevolge teruglopende
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 6 - 3 april 2012

inkomsten. Natuurmonumenten is daarom op zoek naar een andere maatschappelijke inbedding, meer
lokaal verankerd. Ook wil ze meer zelfvoorzienend worden (loskomen van ‘politieke grillen’), bijvoorbeeld
door betere uitbating van de gebieden (ecosysteemdiensten).
De natuurgebieden in Montferland bieden Natuurmonumenten en VHL een mooie ‘proeftuin’ om een
slag te maken richting meer geïntegreerd natuur- en landschapsbeheer.
1.2 Vraagstelling
Als start van de samenwerking is een socratisch gesprek gevoerd door VHL met het beheerteam
Montferland van Natuurmonumenten om de uitdagingen voor de toekomst helderder te krijgen. Op
basis daarvan is het onderzoeksprogramma samengesteld. De kernvraag voor het hele programma luidt:
“Hoe kan het natuurbeheer uitgroeien van het ‘klassieke beheer’ (aankopen, inrichten, beheren) naar
‘duurzaam beheer’, waarbij inhoudelijk, financieel en sociaal wordt samengewerkt met leden en
omwonenden?”
Een eerste stap in het onderzoeksprogramma betreft een omgevingsanalyse. De hogeschool heeft in
overleg met Natuurmonumenten aan Bureau Verder gevraagd deze uit te voeren. De omgevingsanalyse
was gericht op het beantwoorden van de volgende vraag:
“Waar liggen kansen en bedreigingen voor het verstevigen van de betrokkenheid en/of het
opbouwen van een ‘warme band’ met de omgeving?”
1.3 Methode
Bureau Verder heeft door middel van een quick scan in beeld gebracht wat de wensen en ideeën van
partijen in de omgeving zijn over het huidige en toekomstige beheer van het Bergherbos. Er zijn tien
gesprekken gevoerd met in totaal 16 organisaties en 18 personen – telkens één of enkele actoren per
doelgroep 1 . Natuurmonumenten heeft de selectie van betrokkenen gemaakt op basis van een beknopte
actor-analyse uit de aanloopfase van het onderzoeksprogramma. ’t Peeske is daar aan toegevoegd, als
uitbater/pachter van een horecagelegenheid van Natuurmonumenten. In tabel 1 zijn de organisaties en
contactpersonen opgesomd waarmee gesproken is.
Doelgroep Organisatie Contactpersoon
Beheer Stichting Huis Bergh Dhr. F. Hoving
Beleid Gemeente Montferland Dhr. F. Wissink
Bedrijven Recreatiesector Markant Outdoor Dhr. M. Pöpping
Uitbater/pachter
Natuurmonumenten
Landal Greenpark Stroombroek Dhr. A. Valen
Hotel Landgoed Montferland Dhr. L. Zinger
’t Peeske Mw. K. Rosendaal
Ondernemersverenigingen Ondernemingsvereniging St. Paulus
Beek-Loerbeek
Dhr. B. Gerritsen
1 Een sector uit het maatschappelijk speelveld in de regio die iets met het bos van doen heeft of zou kunnen hebben.
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 7 - 3 april 2012

Ondernemingsverbond St. Martinus
‘s-Heerenberg
Algemene Ondernemingsvereniging
Zeddam-Braamt
Mw. F. te Booy
Mw. L. Kok
Dorpsraden Beek/Loerbeek Dhr. L. Reijers
Stokkum Dhr. P. Hartskeerl
Zeddam Dhr. R. Palm
Belangengroepen Manege De Liemers Mw. Th. Oortveld
Stichting Omloop Beek (SOM) Dhr. J. Leuverink
Staring Advies / Stichting Achterhoek
(weer) Mooi (STAM)
Tabel 1. Gesprekspartners voor de omgevingsanalyse.
Dhr. R. Boerboom
Dhr. G. Ter Heijnen
Dhr. G. Jansen
De Pedaleur (wielerclub) Dhr. R. van der Wal
In de gesprekken kwamen de volgende onderwerpen aan de orde:
de relatie van de gesprekspartners met het Bergherbos en Natuurmonumenten
het gebruik en de kwaliteiten van het gebied
wensen, kansen en bedreigingen in het gebied
de historie van bos en akkers 2
zijn er personen die als iconen voor het Bergherbos kunnen gaan functioneren?
Natuurmonumenten als organisatie
mogelijkheden voor samenwerking
band met het Bergherbos en met Natuurmonumenten (persoonlijke indruk)
Bijlage 1 bevat de brief die aan de gesprekspartners is gestuurd plus de uitgebreide vragenlijst die als
input diende voor de gesprekken.
Het volgende hoofdstuk beschrijft de resultaten van de analyse aan de hand van bovenstaande punten.
Het laatste punt betreft overigens een persoonlijke indruk zoals ik die uit de gesprekken heb gekregen.
De omgevingsanalyse geeft een beeld van de attitudes en gevoelens in de omgeving ten aanzien van
Natuurmonumenten als organisatie en ten aanzien van de natuur en het natuurbeheer in Montferland.
Het is geenszins een wetenschappelijk verantwoorde steekproef en beoogt dat ook niet te zijn. In de
gespreksverslagen (bijlage 2; op te vragen bij de auteur) is nadere informatie over de analyse te vinden.
Het rapport sluit af met een advies, gericht op het creëren van langdurige relaties en arrangementen
met die omgeving.
2 Een enigszins losstaand onderwerp, waar Natuurmonumenten graag informatie over wilde hebben.
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 8 - 3 april 2012

2 Resultaten omgevingsanalyse Bergherbos
2.1 Relatie omgeving met het Bergherbos en Natuurmonumenten
De quick scan is gehouden over een breed spectrum aan actoren uit de omgeving. De formele relatie
van die actoren met het bos varieert van privé, via zakelijk tot bestuurlijk en ziet er als volgt uit:
privé (omwonenden: wandelen, lopen, fietsen, sport)
zakelijk direct (Huis Bergh, manege, recreatiesector (outdoorbedrijf, campings), horeca in/aan
het bos)
zakelijk indirect (onderzoekers, overige ondernemers, horeca in de dorpen)
bestuurlijk (gemeente, dorpsraad)
Alle gesprekspartners hebben een of andere relatie met het bos (zie tabel 2). Soms is er geen formele
relatie maar wel privégebruik. Soms is er sprake van twee of meer relaties, bijvoorbeeld de
vertegenwoordiger van Staring Advies die ook vrijwilliger is bij de vogelwerkgroep en tevens privé
gebruik maakt van het bos. Van de gesprekspartners had niemand ‘geen’ relatie met het bos.
Organisatie Relatie met Bergherbos
Privé Zakel.
direct
Stichting Huis Bergh
Zakelijk
indirect
Bestuur
Gemeente Montferland
Markant Outdoor
Landal Greenpark Stroombroek
Hotel Landgoed Montferland
’t Peeske
Ond.Ver. St. Paulus Beek-Loerbeek √
Ond.Verb. St. Martinus ‘s -Heerenberg √
Alg. Ond.Vereniging Zeddam-Braamt √
Dorpsraad Beek/Loerbeek √
Dorpsraad Stokkum √
Dorpsraad Zeddam √
Manege De Liemers √
Stg. Omloop Beek (SOM) √
Staring Advies / Stg. Achterhoek
(weer) Mooi (STAM)
De Pedaleur (wielerclub)
Tabel 2. Relatie van de gesprekspartners met het Bergherbos
De feitelijke relatie tussen de gesprekspartners en Natuurmonumenten loopt niet één-op-één op met
hun relatie met het Bergherbos. Op basis van dezelfde categorieën is de volgende indeling gemaakt:
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 9 - 3 april 2012
lijk
Geen

privé (vrijwilliger)
zakelijk direct (Huis Bergh, manege, wielerclub, pachter/uitbater voor NM, commercieel
onderzoeker)
zakelijk indirect (Recreatiesector (outdoorbedrijf, campings), horeca in/aan het bos,
belangengroepen w.o. ondernemersverenigingen)
bestuurlijk (gemeente, dorpsraden)
geen n.v.t. (horeca in de dorpen, overige ondernemers: niet geïnterviewd)
Staring Advies doet vanuit de commerciële tak onderzoek voor Natuurmonumenten, dus is er sprake van
een direct zakelijke band. De ideële tak van Staring Advies (onbetaald) is ook betrokken bij het bos. Dit
is beschouwd als een indirect-zakelijke relatie. Zowel de manege als de wielerclub werkt met een
vergunningensysteem van Natuurmonumenten. Daarom vallen ze onder direct-zakelijk. Markant outdoor
en horeca in/aan het bos profiteren weliswaar van het bos, maar hebben geen directe zakelijke relatie
met Natuurmonumenten. Sommige van deze organisaties doneren jaarlijks voor onderhoud maar er is
geen verplichte afdracht. Derhalve is de relatie zakelijk-indirect. Ondernemers die niet van het bos
profiteren en niet voor Natuurmonumenten werken, hebben formeel gezien geen enkele relatie met de
organisatie. De ondernemersverenigingen vertegenwoordigen alle ondernemers tezamen. Er is sprake
van een belangengroep met indirect-zakelijke contacten met Natuurmonumenten. Onder ‘privé-relatie’
zijn onder meer vrijwilligers gerangschikt. De medewerkers van Staring Advies vallen vanuit hun
vrijwilligersactiviteiten ook in deze categorie. De dorpsraden zijn adviesorganen van het
gemeentebestuur. Vanuit die functie bestaat er contact met Natuurmonumenten. Er is dus sprake van
een bestuurlijke relatie, zij het indirect.
Organisatie Relatie met Natuurmonumenten
Privé Zakel.
Stichting Huis Bergh √
direct
Zakelijk
indirect
Gemeente Montferland √
Markant Outdoor √
Landal Greenpark Stroombroek √
Hotel Landgoed Montferland √
’t Peeske √
Ond.Ver. St. Paulus Beek-Loerbeek √
Ond.Verb. St. Martinus ‘s -Heerenberg √
Alg. Ond.Vereniging Zeddam-Braamt √
Dorpsraad Beek/Loerbeek √
Dorpsraad Stokkum √
Dorpsraad Zeddam
Manege De Liemers √
Sti. Omloop Beek (SOM) √
Staring Advies / Sti. Achterhoek
(weer) Mooi (STAM)
√
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 10 - 3 april 2012
Bestu
urlijk
Geen

De Pedaleur (wielerclub) √
Tabel 3. Relatie van de gesprekspartners met Natuurmonumenten
Een mogelijke alternatieve indeling is hieronder weergegeven:
zakelijk (H. Bergh, manege, Recreatiesector, horeca in/aan het bos)
bestuurlijk formeel/informeel (gemeente, dorpsraad, ......)
belangengroep (omwonende, ondernemersverenigingen, horeca overig, ...)
opdrachtnemer (Staring Advies)
geen (ondernemers kernen, ....)
Deze indeling geeft enerzijds meer helderheid over de band met Natuurmonumenten maar maakt
vergelijking met de relatie tot het bos lastig.
Hoe een organisatie of persoon het bos ervaart of over Natuurmonumenten denkt is een ander verhaal.
Deze ‘gekleurde’ relatie komt in paragraaf 2.8 aan de orde. Aan de hand van bovenstaande indeling
geef ik daar per categorie mijn indruk van de warmte van de band met het bos respectievelijk
Natuurmonumenten, op basis van de gevoerde gesprekken.
2.2 Gebruik en kwaliteiten van het gebied
Het Bergherbos en de omringende akkers vormen een afwisselend en multifunctioneel gebied met grote
landschappelijke en ecologische waarden. Natuur, rust, diversiteit en avontuur worden door vrijwel alle
gesprekspartners genoemd als de kernkwaliteiten, plus het feit dat dit alles gratis toegankelijk is
(inclusief gratis parkeren). “De combinatie van een slaperig-dromerige landschap met anderzijds iets
avontuurlijks maakt Montferland/het Bergherbos uniek.” De diversiteit van het gebied en van de
gebruiksmogelijkheden vormen de kracht van dit stukje ‘buitenland in eigen land’.
Vanuit de gesprekspartners bestaat geen voorkeur voor een bepaald deel van het bos. Het Bergherbos,
de Byvanck en de omringende akkers worden ervaren als warme deken voor de streek. Ze zijn
onlosmakelijk verbonden met de omringende dorpen en maken onderdeel uit van het maatschappelijk
dorpsleven, zij het niet meer zoals vroeger. Toen ging je na school het bos in. Bij de huidige jeugd leeft
dat niet. De tijden zijn veranderd en daarmee de interesses en activiteiten van de jeugd. De scholen
ondernemen weinig richting het bos. Daarnaast bestaat de perceptie dat er tegenwoordig veel minder
kan en mag in het bos. Oude tradities als bosbessen plukken, meibomen en groenmaken verdwijnen
langzaam.
Het Bergherbos kent rustige en drukke delen. Afhankelijk van waar men woont gebruik je meer het ene
of een ander deel van het bos. Het gebied leent zich bij uitstek voor passieve recreatie (i.t.t. actieve
recreatie in bijvoorbeeld een attractiepark) maar ook voor sportieve activiteiten. Jaarlijks vinden ook
enkele evenementen plaats (MTB, wandelsport).
De gebruiksrange loopt van laagdrempelig genieten (wandelen, fietsen, ommetje met de hond, lekker
ravotten, hutten bouwen of een kinderfeestje bij de zandbulten), via actievere bezigheden (Nordic
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 11 - 3 april 2012

Walking, MTB, paardrijden) tot paradijs voor de natuurvorser. De herstelde bron bij Stokkum wordt
meermaals genoemd als een prachtige aanvulling hierop.
Enkele ondervraagden zijn van mening dat het bos beter bijgehouden moet worden rond
parkeerplaatsen en horecapunten. Met name oudere mensen en mensen die vanuit de horeca een klein
ommetje doen storen zich aan de ‘verrommeling’ (omgevallen bomen, dode takken, etc.), die een gevolg
is van het natuurlijk bosbeheer. Net als elders bestaat een zeker spanningsveld tussen mountainbikers
en wandelaars. Dat is met name op de plaatsen waar routes elkaar kruisen, maar ook als mensen van de
route afwijken of zich niet aan de regels houden. Er is genoeg horeca in de directe omgeving van het
bos. De combinatie van het bos met horeca langs de rand voldoet prima.
2.3 Wensen, kansen en bedreigingen
Uit de gesprekken kwam allereerst een grote tevredenheid naar voren. Het gebied is prachtig en de
gesprekspartners realiseren zich dat er al veel kan. Toch bestaan er de nodige wensen. Ook ziet men
veel kansen. Bedreigingen worden minder gezien.
Wensen
De meest genoemde wensen zijn uitbreiding van de routes, meer open plekken al dan niet in
combinatie met uitzichtpunten (vooral op de vroeger kale toppen van de stuwwal), het in ere herstellen
van enkele oude tradities, en behoud van de kwaliteiten rust, ruimte en diversiteit. Onderstaand schema
geeft een overzicht van de door gesprekspartners genoemde wensen. Voor de leesbaarheid zijn ze in
categorieën ingedeeld. Een ‘vinkje’ wil zeggen dat in het betreffende gesprek dat punt naar voren is
gebracht. Als een punt vaker is genoemd, kan gesteld worden dat het een breder gedragen item is. Het
wil niet zeggen dat het dan ook (automatisch) een belangrijker punt is in relatie tot de doelstelling van
Natuurmonumenten.
Wensen
Landschappelijk/beheer
Behoud kwaliteiten rust, ruimte,
diversiteit en bestaande routes
kale toppen/uitzichtpunten
terugbrengen
‘Aanharken’ bos rond
horeca/parkeerplaatsen
Zachtere overgangen bos-ommeland
(mantel/zoomvegetatie) /
onderhoudsplan bosranden
Huis Bergh
Montferland
R-sector
Gemeente
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 12 - 3 april 2012
Bedrijven
‘t Peeske
–verenigingen
Ondernemers
Dorpsraden
Liemers
Beek
Manege De
Herstel landschapselementen akkers
Sti. Omloop
De Pedaleur
Advies
Staring

(hagen; cultuurhistorie)
Vochtige vegetatie in nattere bosdelen
Beëindiging pachtcontracten agrariërs
Aansluiting met Duitsland
(ecoverbinding)
Gebruik/voorzieningen
Herstel oude tradities (bosbessen,
meibomen, groenmaken)
Meer bankjes in/rond het bos en de
dorpen
Betere voorzieningen parkeerplaatsen
Betere ‘uitspanmogelijkheden’ ruiters bij
horecapunten
Goede structuur wandelpaden rond
‘parels’ (entreepunten/toegangspoorten)
Picknickweide in buurt van zandbult
Uit elkaar trekken routes wandelen /
MTB
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 13 - 3 april 2012
Uitbreiding routes
Gezamenlijk clubhuis centraal in bos
Dorpsjeugd meer bij bos betrekken:
dagactiviteiten/dagkamperen voor
jeugd i.c.m. kinderopvang
scouting meer betrekken
ravotmogelijkheden/avontuur
educatie
Uitkijk/brandtoren
Adrenaline-activiteiten/evenementen
Avondopenstelling, verruiming regels
Uitbreiding speelplaats ‘t Peeske
Uitbreiding terras ‘t Peeske
Eenvoudige overnachtingsaccomodatie
Pieterpad
Aansluiting met Duitsland (recr.
verbinding)
Overig
Toeristenbelasting benutten voor gebied
Actief uitstralen dat Bergherbos
recreatiebos is i.p.v. wedstrijdbos
Continuering subsidie NME
Nauwere samenwerking en betere
communicatie

Zakelijker opstelling en daadkracht NM
Efficiëntere vergunningverstrekking
Tabel 4. Wensen van de gesprekspartners met betrekking tot het Bergherbos
Kansen
Mede op basis van de wensen werden door de gesprekspartners de onderstaande kansen naar voren
gebracht. Ook hier geldt: het aantal vinkjes achter een item zegt wel iets over hoe breed het gedragen
wordt, maar niet (automatisch) iets over het belang van het punt.
Kansen
Landschappelijk/beheer
Zonering toepassen op filosofie van
natuurlijk bosbeheer:
combinatie met productie
op recreatie gericht onderhoud
paden
heuveltoppen als kale uitzichtpunten
Uitvoering Landschapsontwikkelingsplan
Montferland
Gebruik/voorzieningen
Herstel/actief promoten/evenementen
rond oude tradities:
Bosbessen plukken
Meibomen
groenmaken
kerstbomenverkoop
Betere uitbating bos:
verkoop bosbijproducten
verdienen aan ondernemers die aan
bos verdienen (horeca, IVN, ...)
nieuwe activiteiten/aanbod i.s.m.
ondernemers
exploitatie Pieterpad
commerciële benutting
toegangspoorten (entrees)
Aantrekken jonger publiek (de
‘middengroep’ met kinderen) door
toevoegen unieke trekkers:
adrenaline-activiteiten (rodelbaan)
Huis Bergh
Montferland
R-sector
Gemeente
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 14 - 3 april 2012
Bedrijven
‘t Peeske
–verenigingen
Ondernemers
Dorpsraden
Liemers
Beek
Manege De
Sti. Omloop
De Pedaleur
Advies
Staring

avontuur-gerichte activiteiten buiten
de paden
uitkijktoren
dennendoolhof/labyrint De
Dennekes
Bergherbos als wellness-gebied
Uitbreiding routes
Uitbreiding camping De Slangenbult
Nieuw VVV-kantoor bij Zeddam
(entree/poort)
Aansluiting met Duitsland
Overig
Bekendheid beheerkantoor:
actie ‘bel de boswachter’
kan i.c.m. herstel tradities
NM als ondernemer i.s.m. regio;
arrangementen en gastheerschap
Betere regionale samenwerking t.b.v.
merk Bergherbos voor T&R; trekkersrol
gemeente en VVV; uitvoering
gezamenlijke verantwoordelijkheid
Tabel 5. Kansen in het Bergherbos volgens gesprekspartners
Bedreigingen
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 15 - 3 april 2012
Tot slot zijn de volgende bedreigingen genoemd. Ook hier geldt: het aantal vinkjes achter een item zegt
wel iets over hoe breed het gedragen wordt, maar niet (automatisch) iets over het belang van het punt.
Bedreigingen
Landschappelijk/beheer
Dichtgroeien kale toppen/uitzichtpunten
en zandverstuivingen
Huis Bergh
Montferland
R-sector
Gemeente
Bedrijven
‘t Peeske
–verenigingen
Ondernemers
Dorpsraden
Verrommeling van het bos
Illegale stort (Berkenlaan, Drieheuvelen–
weg)
V-thema’s (verzuring, verdroging ,..)
Gebruik/voorzieningen
Teveel toenemen recreatiedruk
Spanningen tussen gebruikersgroepen /
Liemers
Beek
Manege De
Sti. Omloop
De Pedaleur
Advies
Staring

kruisende routes
Geluidsoverlast hondenterrein
Verpachting akkers
Doorsnijding met wegen
A12/A3 overlast geluid/fijnstof
Overig
Organisatiecultuur NM (ambtelijk, star)
Onbekendheid NM/beheerkantoor bij
bewoners (‘wie wat waar?’)
Baten bos vloeien naar ondernemers
i.p.v. (ook) Natuurmonumenten
Financiering toekomstig beheer
Oneigenlijk gebruik toeristenbelasting
Slagvaardigheid/uitvoeringsgerichtheid
gemeente door fusie
Teveel aandacht gemeente + VVV voor
kasteel Huis Bergh e.o. en elders regio
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 16 - 3 april 2012
Tabel 6. Bedreigingen voor het Bergherbos volgens gesprekspartners
2.4 Historie van bos en akkers
De vraag naar de historie van het Bergherbos is een wat losstaand onderdeel van deze quick scan, maar
wel een onderdeel dat de interesse heeft van Natuurmonumenten en waarover mogelijk veel kennis
bestaat bij omwonenden.
Via de dorpsgildes (o.a. Braamt) en Heemkundekring Berg is veel informatie beschikbaar over de historie
van bos en akkers. De dorpsgildes zijn nog steeds springlevend en te vergelijken met bijvoorbeeld de
schutterijen in Limburg. De volgende onderwerpen werden door ge gesprekspartners genoemd.
Bekend zijn het stropen en smokkelen. Smokkelen aan de Stokkumse kant richting Elten (Duitsland) was
een bekend fenomeen. Een sterk verhaal betreft de ‘Butternacht’ in 1963. Het gebied rond Elten werd
toen teruggegeven aan Duitsland. In de nacht voorafgaand aan de overdracht zijn vrachtwagens vol
boter en andere zuivelproducten aan de ‘Duitse’ kant geparkeerd, zodat de volgende dag de inklaring
werd misgelopen. Met de scouting worden naar aanleiding daarvan wel smokkelspellen gespeeld op de
kampeerplek bij Stokkum en Zeddam.
Ook wordt midwinterhoornblazen genoemd en de Galgenberg heet niet voor niets Galgenberg.
Er bestaat een verhaal over de ‘Schimmelruiter’. In de Bijvanck is ook de Schimmelruiterweg. Een
aanpalend landgoed in wording zal te zijner tijd daarnaar worden vernoemd. Een oude boswachter van
de Bijvanck heeft dit verhaal in een boekje vastgelegd.
Van het verleden van kasteel Huis Bergh is veel bekend en neergelegd in boeken/brochures. In 1912
heeft dr. Jan Herman van Heek het kasteel teruggebracht in de sfeer van rond 1700 en in een stichting
ondergebracht. Het honderdjarig bestaan wordt gevierd met een tentoonstelling en binnen- en
buitenevenement, onder de titel: “Jan van Heek bosbouwer en natuurbeschermer”. Tevens is 2012 het
Jaar van de Particuliere Historische Buitenplaatsen.

Oude tradities bestaan nog steeds maar zijn enigszins slapend aanwezig (bosbessen plukken, meibomen,
groenmaken, kerstbomen leveren voor de dorpspleinen).
Bij de gesprekspartners bestaat een breed gedeelde behoefte deze tradities nieuw leven in te blazen. Dit
biedt kansen! Uit de gesprekken komt naar voren dat Natuurmonumenten veel goodwill kan kweken en
haar band met de omgeving duidelijk kan versterken door hier actief op in te spelen.
2.5 Iconen voor het Bergherbos
Mogelijke iconen voor het bos zouden kunnen zijn:
Wouke van Scherrenburg (oud parlementair verslaggeefster, woont in Doetinchem en heeft van
oudsher grote band met het bos)
Gerrit Hiemstra (woont in Stokkum).
Beide schijnen overigens erg terughoudend te zijn in dit soort dingen.
2.6 Natuurmonumenten als organisatie
Er was een zeer grote bereidheid tot deelname aan de gesprekken. Slechts één benaderde persoon
heeft aangegeven niet deel te willen nemen. De reden daarvoor was puur tijdgebrek en had niets met
Natuurmonumenten te maken.
De medewerkers van het beheerkantoor Montferland worden door de gesprekspartners geprezen om de
goede persoonlijke contacten en hun toegankelijkheid.
Anders gesteld is het met Natuurmonumenten als organisatie. Op doelen en beleid wordt de organisatie
ervaren als ambtelijk, stroperig en bureaucratisch. Iets moet over teveel schijven voordat een besluit
genomen kan worden. Nut en noodzaak daarvan worden niet altijd begrepen. Ook wordt niet adequaat
gereageerd op klachten over bijvoorbeeld ‘rotzooi’ op de paden.
Door de trage respons en gebrek aan slagvaardigheid op het moment dat het aankomt op zaken doen,
het regelen van een vergunning of een aanvraag voor een of ander worden kansen gemist ook voor
Natuurmonumenten zelf.
Natuurmonumenten wordt ervaren als strikt in de leer als het gaat om regelgeving. Dat er regels zijn
snappen alle gesprekspartners. Iets meer flexibiliteit in de omgang met die regels is wenselijk. Een
avonddropping organiseren is nu bijvoorbeeld niet mogelijk. Dat zou wel een spannende activiteit
toevoegen aan bijvoorbeeld een school/zomerkamp. Nu mag het niet, maar doen sommige
bezoekersgroepen het toch. Daardoor gebeurt het illegaal zonder de mogelijkheid het te reguleren.
Ook wordt de dialoog gemist. Natuurmonumenten informeert, maar communiceert niet. Er bestaat
behoefte aan een meer wederkerige relatie.
Kortom, uit de gesprekken komt een duidelijke tegenstelling naar voren tussen hoe men aankijkt tegen
de medewerkers van het beheerkantoor en Natuurmonumenten als organisatie.
Tot slot twijfelen diverse gesprekspartners over de bekendheid van het beheerkantoor en haar
activiteiten bij de dorpsbewoners. Dit zijn juist degenen met nauwe contacten met c.q. namens de
bewoners. Een voorbeeld dat gegeven wordt behelst dat veel dorpsbewoners waarschijnlijk niet weten of
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 17 - 3 april 2012

Natuurmonumenten nog meewerkt aan groenmaken of meibomen plaatsen, noch hoe zij hier achter
kunnen komen. Onbekend maakt onbemind. Een PR-actie ‘bel de boswachter’ wordt geopperd.
De laatste jaren ervaren de gesprekspartners overigens een duidelijke verbetering op bovengenoemde
punten. Van intern gerichte organisatie keert Natuurmonumenten (i.c. het beheerkantoor) zich nu meer
naar de omgeving. Dat is positief, maar het mag nog veel meer!
De goodwill die Natuurmonumenten heeft komt in mijn ogen voort uit deze wending van de steven plus
de (investering in) goede persoonlijke contacten.
2.7 Mogelijkheden voor samenwerking
Veel gesprekspartners juichen een warmere band toe. Kansen voor nauwere samenwerking liggen er
genoeg (zie ook subparagraaf ‘kansen’), mits Natuurmonumenten wat zakelijker, daadkrachtiger en
flexibeler (minder strikt in de leer) wordt: ondernemer met de ondernemers. Een proactieve opstelling,
goede, open communicatie en transparantie zijn essentieel.
Veel gesprekspartners vinden het ook niet meer dan logisch dat Natuurmonumenten nadenkt over de
kansen die het bos en de bosbijproducten bieden voor meer samenwerking en inkomsten. Aangegeven
wordt dat het interessant zou zijn om te becijferen hoeveel directe en indirecte werkgelegenheid het bos
biedt (evenals de andere gebieden van Natuurmonumenten).
Het taboe dat ‘natuur’ geen geld op mag leveren moet doorbroken worden. Natuurmonumenten stelt
het bos open zonder er zelf van te profiteren, terwijl anderen er wel aan verdienen. “Als je mensen het
bos in haalt, haal er dan ook de baten uit. En regel die baten eerst. Streef naar wederzijds gewin.” De
indruk is dat de organisatie het bos niet in die zin exploiteert. Daarmee loopt ze kansen op inkomsten
mis.
De kansen die er liggen worden te weinig benut, ook tussen ondernemers zelf. Opvallend genoeg
zoeken de gesprekspartners de mogelijkheden vaak in breder verband (arrangementen): regionale
samenwerking in gelegenheidscoalities op basis van welbegrepen eigenbelang.
De ondernemersverenigingen geven bijvoorbeeld aan graag mee te liften met Natuurmonumenten op
haar succes met het bos (!). Op haar beurt kan Natuurmonumenten dan aftappen van de ondernemers–
verenigingen door met hen en bijvoorbeeld de gildes tot een samenhangend pakket aan arrangementen
te komen.
Het hoeven niet per sé nieuwe activiteiten te zijn. Beter renderende arrangementen rondom het
bestaande aanbod kan al veel opleveren. Kern is een bedrijfsmatige aanpak: een goed, professioneel
bedrijfsplan voor het Bergherbos met een aantal arrangementen direct gelieerd aan het bos (NM i.s.m.
ondernemers). Aandachtspunten die hierbij genoemd zijn:
wat bieden bos en omgeving
hoe kun je dat samen beter benutten
zet het lokaal/regionaal op
verval niet in bureaucratie/stroperigheid van hogere beleidslagen
houd het pragmatisch en zakelijk, locaal gericht
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 18 - 3 april 2012

in overleg met de ondernemers uit de regio
Veel gesprekspartners geven aan hierover graag mee te willen denken. Geopperd werd een zakelijke
brainstorm met ondernemers, gemeente, MKB Montferland en anderen, gekoppeld aan een
aantrekkelijke activiteit (midzomerbarbeque, paasvuur, ...) als insteek om tot ideeën te komen.
Natuurmonumenten werd expliciet uitgenodigd hierin het voortouw te nemen.
Op basis van de gesprekken geeft onderstaande tabel een overzicht van de concreet genoemde
mogelijkheden en door wie.
Mogelijke samenwerking /
arrangementen
Direct gelieerd aan het bos
Nieuw leven voor oude tradities :
Bosbessen plukken
Meibomen
groenmaken
kerstbomenverkoop
Bovenstaande combineren met actie ‘bel
de boswachter’
Beter renderende arrangementen rond
bestaande samenwerking:
tarieven verpachting/uitbating
vergoeding voor excursies
Aanharken bos rond entrees/zonering
natuurlijk bosbeheer i.s.m. betrokken
ondernemers
Bankenproject i.s.m. gemeente,
ondernemersverenigingen, ....
Huis Bergh
Montferland
R-sector
Gemeente
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 19 - 3 april 2012
Bedrijven
‘t Peeske
–verenigingen
Ondernemers
Dorpsraden
Tackelen recreatiedruk/uitbreiding routes
Betere benutting zalen/accommodaties
door samenwerking
Opzetten gezamenlijk clubhuis in het
bos
Toevoegen nieuwe unieke trekkers:
adrenaline-activiteiten (rodelbaan)
avontuur-gerichte activiteiten
uitkijktoren
dennendoolhof/labyrint De
Dennekes
(beperkte) avondopenstelling
Liemers
Beek
Manege De
Sti. Omloop
De Pedaleur
Advies
Staring

ack to basic natuurkamperen
Hap- en traparrangement `a la hotelbon
Arrangement rond bosbijproduct honing
i.s.m. imkervereniging
(Betaalde) themawandeling langs
bijzondere plekken in het bos (stropen,
smokkelen)
Bouw en exploitatie
overnachtingsaccomodatie Pieterpad
‘Ondernemen met natuur’: groen imago
via sponsoring; arrangement rond
aanleg bedrijventerrein ‘s-Heerenberg
Samenwerking met Duitsland rond Hoch
Elten
Strategische benutting entreepoorten
Bergherbos bijv. voor bezoekerscentrum
met verkooppunt en/of horeca:
één gericht op Doetinchem (i.c.m.
nieuw VVV-kantoor bij Zeddam?)
nabij beheerkantoor/‘t Peeske,
één in combinatie met de entree van
Stroombroek
Promotie binnen en buiten regio:
Regio-breed initiatief voor promotie
Bergherbos / uitvoering T&R-beleid
partijen gezamenlijk, maar
o.l.v. gemeente/VVV
financiering uit toeristenbelasting?
Eenmalig/jaarlijks promotie-evenement
van alle gebruikersverenigingen samen;
opbrengst t.b.v. Natuurmonumenten:
triatlon en/of
keuzeprogramma fietsen, MTB,
wandelen, hardlopen, ........
Tabel 7. Mogelijke arrangementen volgens gesprekspartners.
2.8 Band met het bos en met Natuurmonumenten
De feitelijke band van de gesprekspartners met het bos c.q. Natuurmonumenten is eerder beschreven.
Hoe een organisatie of persoon het bos ervaart of over Natuurmonumenten denkt is een ander verhaal.
Daarin is sprake van kleuring: mijn persoonlijke indruk (conclusie) op basis van mijn informatie uit de
gevoerde gesprekken. Onderstaande diagrammen geven aan de hand van de eerder gebruikte indeling
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 20 - 3 april 2012

een indicatie van de band. Het tweede diagram heeft een iets andere schaalverdeling. Het beeld wordt
daardoor iets vertekend, maar wel duidelijker.
Warmte band met Bergherbos
In algemene zin is er sprake van een warme met het bos en het omringend landschap. De
gesprekspartners ervaren het bos als een warme deken. De jeugd heeft wel minder binding met het bos
dan vroeger. De kwaliteiten van het bos zijn evident (rust, ruimte en diversiteit) en moeten behouden
blijven.
Warmte band met Natuurmonumenten
De band die de gesprekspartners voelen met Natuurmonumenten kent meer differentiatie. Echt
negatieve gevoelens zijn er niet, maar de score is duidelijk minder hoog.
De band met de beheerders is persoonlijk en warm. Maar zoals reeds beschreven bestaat een duidelijke
tegenstelling tussen hoe men aankijkt tegen de medewerkers van het beheerkantoor en
Natuurmonumenten als organisatie. Dat verklaart de lage score. De cultuur en landelijke oriëntatie van
de organisatie maakt de afstand tot het lokale dorpsleven groot. De gesprekspartners kenschetsen
Natuurmonumenten als stroperig, bureaucratisch en strikt in de leer. Ze mist slagvaardigheid. Daardoor
worden kansen gemist. Hoe groter het verschil in organisatiecultuur, des te minder warm is de band.
Logischerwijs voelt de private sector dus de minste binding - overigens zonder dat sprake is van echt
negatieve gevoelens. Onderstaand diagram (met een iets andere rangschikking van de gesprekspartners)
maakt dat nog iets duidelijker.
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 21 - 3 april 2012

Warmte band met Natuurmonumenten - anders gerangschikt
Tot slot: onbekend maakt onbemind. De bekendheid van het beheerkantoor en haar activiteiten bij de
dorpsbewoners mag en kan groter en kan bijdragen aan een beter imago en warmere band.
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 22 - 3 april 2012

3 Synthese
De analyse beschreven in dit rapport vormt een stap in een onderzoeksprogramma van Hogeschool Van
Hall Larenstein en Natuurmonumenten, gericht op de wens Montferland inhoudelijk, sociaal en
economisch beter ingebed te krijgen in de omgeving. De centrale vraagstelling voor de
omgevingsanalyse luidde:
“Waar liggen kansen en bedreigingen voor het verstevigen van de betrokkenheid/het opbouwen
van een ‘warme band’ met de omgeving?”
Het matchen van de resultaten van het onderzoek met die vraag zou een beeld moeten opleveren van:
de attitudes en gevoelens in de omgeving ten aanzien van Natuurmonumenten en de natuur op
Montferland,
mogelijke aanknopingspunten om de sociale inbedding te verbeteren,
aanknopingspunten voor vervolgonderzoeken gericht op de maatschappelijke en economische
inbedding van het natuurbeheer.
Dit hoofdstuk maakt die match. Het neemt ook een voorschot op de inhoudelijke en economische
component. Door de aard van het onderwerp en het natuurlijk verloop van de gesprekken bleek het een
niet van het ander te scheiden.
Kansen en bedreigingen: betere uitbating bos
Actoren zien nut en noodzaak van het zoeken naar andere partners en kostendragers voor het
bosbeheer. Ze geven aan dat Natuurmonumenten veel meer met het bos en haar sociale omgeving kan
dan op dit moment gebeurt. Hier liggen duidelijk aanknopingspunten. In mijn beleving dagen de
gesprekspartners Natuurmonumenten uit hun band met het bos te verzilveren. Ze willen graag
meedenken c.q. nauwer samenwerken. Natuurmonumenten moet het voortouw nemen. Het moet
pragmatisch, slagvaardig en lokaal georiënteerd gebeuren, met respect voor de huidige kwaliteiten van
het bos. Vanuit Montferland is de boodschap dat het natuurgebied centraal moet staan en niet de
(formalistische) organisatie. Betere uitbating van het bos via gelegenheidscoalities op basis van
welbegrepen eigenbelang zou een antwoord kunnen zijn.
Concrete kansen voor het versterken van de band met de omgeving lijken er genoeg te zijn. Directe
bedreigingen zijn minder aan de orde. De voornaamste aanknopingspunten lijken te liggen in:
het tegemoet komen aan de wens het bos rond de entrees iets meer ‘aan te harken’ en
uitzichtpunten terug te brengen,
het inspelen op oude tradities,
het toevoegen van avontuur,
vergroten van de bekendheid van het beheerkantoor.
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 23 - 3 april 2012

Inspelen op oude tradities kan Natuurmonumenten veel goodwill opleveren. Irritatie over het natuurlijk
bosbeheer kan ondervangen worden door zonering hierop toe te passen rond horeca/entrees. Met een
koppeling van bovenstaande punten in een actie ‘bel de boswachter’ zou het beheerkantoor wellicht
meerdere vliegen in een klap kunnen slaan.
De promotie van het gebied kan overigens beter. Gemeente en de VVV hebben hierin een duidelijke
verantwoordelijkheid, maar pakken die rol niet altijd op.
Tot slot
In mijn onderzoek en dit rapport ben ik niet rechtstreeks ingegaan op wat de gesprekspartners voor
Natuurmonumenten zouden kunnen betekenen. De reden is dat Natuurmonumenten juist uitdrukkelijk
haar oor bij de omgeving te luisteren wilde leggen:
hoe staan stakeholders uit het gebied tegenover het Bergherbos en Natuurmonumenten.
willen zij de band aanhalen en zo ja, wat hebben zij daarvoor persoonlijk nodig?
Mijn conclusie is dat deze insteek belangrijk is geweest. Wederkerigheid paste niet in dit stadium. Door
die aanpak kwam het aanbod mee te denken met Natuurmonumenten vanzelf. Het was een beweging
van Natuurmonumenten naar buiten toe. Het onderzoek toont aan dat juist daaraan behoefte bestond.
Het voeren van de gesprekken door een onafhankelijk intermediair creëerde ruimte voor openhartigheid.
De gesprekken dragen in mijn ogen bij aan de goodwill. Ze hebben een momentum gecreëerd waar
Natuurmonumenten gebruik van kan maken.
Het Bergherbos kan natuur, ondernemerschap en sociale omgeving verbinden tot een sterk merk. En
daar zal Natuurmonumenten uiteindelijk van profiteren. Het vraagt een creatieve zoektocht samen met
de sociale omgeving. Dat proces op zichzelf kan al bijdragen aan het versterken van de band.
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 24 - 3 april 2012

4 Hoe nu verder?
Het vraagt van Natuurmonumenten lef om het roer om te gooien van landelijk instituut naar lokaal
ondernemerschap. Toch is dat wel wat er moet gebeuren als de organisatie daadwerkelijk naar een
betere sociale, inhoudelijke en economische inbedding in de omgeving wil. Dat zal niet van de ene op
de andere dag gaan. De streek geeft Natuurmonumenten echter terug dat de organisatie de steven al
aan het wenden is en juicht dat toe. Dat is bemoedigend.
Daarbij komt dat de met gesprekken een momentum is gecreëerd waar Natuurmonumenten goed op
kan doorpakken. De organisatie werd in enkele gesprekken in feite uitgenodigd dat ook te doen. Ik
adviseer daarom om de handschoen op te pakken. De uitdaging ligt in eenvoud en kleinschaligheid.
Doe het samen met de streek en houd het eenvoudig: geen grootse concepten, maar lokaal/regionaal
initiatief. Ga in gesprek, zoek samen creatief naar mogelijkheden en speel in op kansen die zich
voordoen. Doe het stap voor stap. Bouw na elke stap een go/no go-moment met elkaar in om te bezien
of verdere samenwerking zinvol is.
Hoe dat aan te pakken? Mijn advies zou zijn om:
1. de geopperde Midzomer-barbeque te organiseren: een zakelijke brainstormbijeenkomst gekoppeld
aan een voor de regio (gesprekspartners) aantrekkelijke activiteit (Midzomer-barbeque of iets
anders).
2. daarnaast het gesprek aan te gaan rond zonering van het natuurlijk bosbeheer (‘aanharken’ rond
parkeerplaatsen en horeca). Dit kan wellicht ook gekoppeld worden aan de Midzomer-barbeque of
een vervolgtraject daarvan.
Met beide activiteiten geeft Natuurmonumenten op eenvoudige wijze gehoor aan items die genoemd
zijn in de gesprekken. Het idee van de Midzomer-barbeque heb ik hieronder iets verder uitgewerkt.
Waarom de Midzomer-barbeque
Mijn indruk is dat zo’n Midzomer-barbeque – of vergelijkbare activiteit - een vliegwiel kan vormen voor
het daadwerkelijk op gang brengen van verdere sociale, inhoudelijke en economische inbedding van het
bosbeheer in de omgeving. De teaser is een leuke activiteit (barbeque). De daaraan gekoppelde
workshop/brainstorm/zakelijke bijeenkomst moet als resultaat een indruk opleveren van de haalbaarheid
van ideeën en van de ‘willers’ uit de omgeving.
Opzet:
1. markt/veiling (“wie biedt?”) van ideeën versus belangstelling
basis voor de veiling vormt het arrangementenschema uit dit rapport
ideeën kunnen ook ter plekke aangedragen worden
2. verkiezing van de 3 meest veelbelovende arrangementen
aan einde workshop
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 25 - 3 april 2012

of als afsluiter na barbecue
3. barbecue: vooral gezellig samenzijn, netwerkgelegenheid; sponsoring mogelijk?!
4. afsluiting; aangeven vervolgstap is (zie punt 5)
5. vervolgstap: achteraf op basis van uitkomsten bezien:
welke ideeën zijn waard om verder uit te werken i.s.m. de ‘willers’
zoja, wat & hoe? (contouren haalbaar, zakelijk programma van beperkt aantal arrangementen)
procesvoorstel voor uitwerking programma; welke arrangementen met wie en hoe
Go/no go
directe doelen bijeenkomst:
terugkoppeling geven van uitkomsten quick scan
netwerkgelegenheid/platform creëren voor alle actoren incl. Natuurmonumenten
aftasten haalbaarheid samenwerking i.h.a.
aftasten haalbaarheid/levensvatbaarheid ideeën/ arrangementen
achterliggende doelen/winst voor Natuurmonumenten
benutten momentum dat je als organisatie zelf hebt gecreëerd
handschoen oppakken (ingaan op uitdaging/uitnodiging) en zichtbaar maken dat je iets doet met
wat door partijen is aangedragen
goodwill uitbouwen
de dag zelf geeft deelnemers quick scan direct iets terug via bbq / lekker eten
bouwen aan warmere sociale band (gesprek is op gang!)
Bureau Verder heeft ervaring met dit soort processen en zou kunnen ondersteunen bij de opzet,
voorbereiding en begeleiding van het dagprogramma (inclusief indien nodig/gewenst inhuur van een
dagvoorzitter) en vormgeving/uitwerking van de vervolgstap (punt 5 hierboven).
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 26 - 3 april 2012

Bijlage 1: Bewonersbrief en
vraagstelling omgevingsanalyse
projectmanagement integrale
gebiedsontwikkeling
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 27 - 3 april 2012

Bewonersbrief
Geachte mevrouw, heer,
Utrecht, 6 februari 2012
Bij deze bevestig ik de afspraak die ik onlangs op verzoek van Vereniging Natuurmonumenten met u heb gemaakt voor een
gesprek over het Bergherbos en omgeving. In deze brief vindt u wat meer informatie over het doel en de onderwerpen van
het gesprek. Het gesprek zal ongeveer één tot anderhalf uur duren.
Natuurmonumenten beheert 1600 hectare natuur in Montferland. Het grootste deel is een groot aaneengesloten bos op de
stuwwal: het Bergherbos, u waarschijnlijk welbekend! Om het bos ligt een gordel van bijna 200 hectare akkers, de
zogenaamde “gouden rand” van het Bergherbos. Iets verderop ligt nog een landgoed van ca. 80 hectare, de Bijvanck.
Natuurmonumenten is daarmee rondom het Montferland de grootste eigenaar en beheerder van natuur (zie het kaartje
hieronder).
Copyright Falkplan B.V. i.o.v. Natuurmonumenten, april 2011
Natuurmonumenten zou u als omwonende, ondernemer, lokale overheid of maatschappelijke groepering graag (nog) meer
willen betrekken bij het beheer van dit natuurgebied. Daarom onderzoekt Natuurmonumenten in samenwerking met
Hogeschool Van Hall Larenstein hoe dat zou kunnen. De eerste stap daarin is een serie gesprekken met personen en
organisaties uit de omgeving van het Bergherbos, zo ook met u. In het gesprek komen de volgende vragen aan de orde:
Wat is uw relatie met het Bergherbos en met Natuurmonumenten?
Heeft u wensen en ziet u kansen en bedreigingen voor het bos en de omgeving?
(Waar) ziet u mogelijkheden voor samenwerking met Natuurmonumenten?
Wat weet u van de historie van het bos en de akkers?
Natuurmonumenten en de hogeschool hebben Bureau Verder gevraagd de gesprekken te voeren. De resultaten van het
gesprek met u vat ik samen in een korte notitie (half A4-tje). Het concept zal ik ter goedkeuring aan u voorleggen. In totaal
voer ik tien gesprekken. Op basis daarvan maak ik een beknopt adviesrapport voor Natuurmonumenten. Natuurmonumenten
zal u te zijner tijd op de hoogte brengen van de resultaten van het onderzoek.
Bij voorbaat wil ik u hartelijk danken voor uw bereidheid om deel te nemen. Ik ben nieuwsgierig u te ontmoeten. Mocht u nog
vragen hebben, aarzelt u dan niet contact met mij op te nemen.
Met vriendelijke groet mede namens Gerard Bruens, beheerder van Natuurmonumenten,
Hans Slootweg
projectmanagement integrale gebiedsontwikkeling
T +31 (0)6 425 438 65
E info@bureauverder.org
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 28 - 3 april 2012

Vraagstelling omgevingsanalyse
De hoofdvragen voor de omgevingsanalyse:
1. Wat is uw relatie met het Bergherbos en met Natuurmonumenten?
2. Heeft u wensen en ziet u kansen en bedreigingen voor het bos en de omgeving?
3. (Waar) ziet u mogelijkheden voor samenwerking met Natuurmonumenten? Wat heeft u (persoonlijk) hiervoor nodig?
4. Wat weet u van de historie van het bos en de akkers?
Aanvullend indien relevant tijdens het gesprek
5. Hoe staat u tegenover Natuurmonumenten als organisatie?
6. Zijn er aanknopingspunten voor het identificeren van Iconen?
Evaluatief:
7. Zijn er aanknopingspunten voor het identificeren van Iconen?
8. Mijn score over warmte band van deze partij met:
o Het Bergherbos
o Natuurmonumenten
==========================================================================
Nader uitgewerkt:
1. Wat is uw relatie met het Bergherbos en met Natuurmonumenten?
Houding
a. Achtergrond persoon/organisatie?
b. Hoe kijkt deze doelgroep aan tegen de kwaliteit en beheer van de natuurgebieden?
c. Welk gebied heeft de voorkeur? (Bergherbos, akkerland, Bijvanck)
d. Wat vinden ze mooi aan de gebieden? En wat minder aantrekkelijk?
e. Voelt het gebied als een ‘warme deken’, of ‘ligt het eigenlijk in de weg’?
f. Weet u wie het bos beheert? Maakt het uit wie het beheert?
g. Weet u wat de beheerder doet in het bos? Voorbeelden?
o ………..
o ……….
Gebruik:
a. Op welke wijze maakt deze doelgroep thans gebruik van de natuurgebieden?
b. Indien relevant voor deze actor: welke plekken worden gemeden/weinig benut?
c. Wat vinden mensen belangrijk om terug te vinden in het beheer (bijvoorbeeld: wandelmogelijkheden,
lokale streekproducten, bijzondere soorten, stilte in het bos)?
d. Kunt u van het bos gebruik maken op de manier
2. Heeft u wensen en ziet u kansen en bedreigingen voor het bos en de omgeving?
2.1. Kansen vanuit gebruik (wensen en mogelijkheden):
a. Welke wensen bestaan er bij deze doelgroep ten aanzien van:
o recreatiemogelijkheden,
o uitzichten,
o bijzondere ervaringen,
o anderszins ……?
b. En welke wensen t.a.v. horeca etc. of ander gebruik van het gebied?
c. Zou het de doelgroep aanspreken om op een of andere wijze gebruik te kunnen maken van het gebied, in
de vorm van bijproducten van het natuurbeheer?
o kerstboomverkoop / leasekerstboom
o ………..
o ……….
d. Ziet de doelgroep een lokale markt hiervoor?
2.2. Mogelijkheden voor het bos als decor voor/onderdeel van het maatschappelijk (dorps)leven:
a. Weet u of er scholen zijn betrokken bij het bos? Voorbeelden?
o ………..
o ...……..
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 29 - 3 april 2012

. Is (grotere) betrokkenheid van scholen denkbaar? Voorbeelden?
o Educatief programma/natuurlessen,
o Schooluitvoeringen,
o Boomplantdag,
o Actie ‘adopteer een boom’ per klas?
o ………..
o …..…..
c. Of het bos als decor het dorpsleven? Kan het dorpsleven ‘het bos in’ getrokken worden?
o uitvoering/toneelvoorstellingen in het bos ,
o kerstmarkt,
o midzomerfeest
o ………..
o ……....
d. Kent u een persoon of organisatie met lokale bekendheid die erg betrokken is (of zou kunnen zijn) bij het bos?
(aanknopingspunten voor het identificeren van (lokale) Iconen).
2.3. Bedreigingen
a. Zie u mogelijke bedreigingen voor het Bergherbos en de akkers? En/of voor de rol die zij nu vervullen in
het maatschappelijk (dorps)leven? Voorbeelden?
o overheidssubsidies?
o (teveel) toenemende recreatiedruk?
o Verstoring door horeca, campings, …?
o ………..
o ……....
b. Zoja, ziet u daar oplossingen voor? Welke?
o ……....
o ……....
3. (Waar) ziet u mogelijkheden voor samenwerking met Natuurmonumenten? Wat heeft u hiervoor nodig?
[Waar liggen kansen voor arrangementen met diverse ondernemers rond Bergherbos (doel: contact verstevigen,
interactie tussen activiteiten)?]
3.1. Huidige samenwerking (zie vraag 1) // Waar zijn ‘willers’ te identificeren?
3.2. Waarop zijn deze actoren benaderbaar // zijn aanknopingspunten om tot elkaar te komen op basis van
welbegrepen wederzijds eigenbelang?
3.3. Zijn er aanknopingspunten voor het identificeren van (lokale) Iconen? Voorbeelden?
o ……....
o ……....
3.4. Waar zouden ‘ arrangementen’ mogelijk zijn voor het verstevigen/opbouwen van samenwerking met diverse
ondernemers rond het Bergherbos (hoofddoel: het contact verstevigen)? Voorbeelden?
o ……....
o ……....
4. Wat weet u van de historie van het bos en de akkers?
4.1. Bestaan er ‘oude verhalen’ over het bos? Voorbeelden?
4.2. Of weet u iemand die er wel vanaf weet?
4.3. (Hoe) zouden deze benut kunnen worden?
4.4. Kent u een persoon of organisatie met lokale bekendheid die erg betrokken is (of zou kunnen zijn) bij het bos?
[aanknopingspunten voor het identificeren van (lokale) Iconen?]
Overige punten
5. Beheer / relatie met Natuurmonumenten
5.1. Indien bekend met Natuurmonumenten als beheerder: hoe is uw houding t.o.v. Natuurmonumenten?
5.2. zijn er verschillen in de wijze waarop u aankijkt tegen Natuurmonumenten ten opzichte van het Bergherbos?
5.3. Wat heeft u persoonlijk nodig voor samenwerking in de toekomst?
6. Zijn er aanknopingspunten voor het identificeren van Iconen? Voorbeelden?
7. Mijn score van warmte band van deze partij met:
o Het Bergherbos
o Natuurmonumenten
Vraagstelling omgevingsanalyse Montferland - 30 - 3 april 2012