Volkskrant magazine - Khadija Arib

De Volkskrant 2012-02-04
Volkskrant magazine
..a van
mnplantaten
die eruit moeten
«P
1KKANHAKD
ZPHIKKAN
^FT TUKT
Camerlic! Khadija Arib - . l Jl J S JIJ i l|
Bestaat de
ouderwetse
cafetaria nog?
Goed luisteren
naarde
hondenfluisteraar

De Volkskrant 2012-02-04
rVolkskrant magazine
Interview
tebt
Greta Riemersma
fotografie
Wendelien Daan

De Volkskrant 2012-02-04
KAMERLID KHADIJA ARIB (51) - 'IK BEN
ZELF NIET LESBISCH' - schreef een boek over
vrouwenliefde in de islamitische cultuur. Haar
interesse vloeit voort uit haar eerdere werk om
het lot van Marokkaanse vrouwen in Nederland
te verbeteren. Maar ook de ruimdenkendheid
van haar oma speelde een rol.

De Volkskrant 2012-02-04
De eerste keer dat PvdA-Kamerlid Khadija Arib twee lesbiennes zag,
was ze samen met haar oma. Ze was 17, woonde net twee jaar in Nederland
en haar oma uit Marokko was op bezoek. Ze liepen het Centraal
Station van Rotterdam in en daar zagen ze twee zoenende vrouwen.
'Ze zijn gek', constateerde Arib verbijsterd. Haar oma had een
andere reactie. 'Nou en?', zei ze. 'Allah heeft ze zo gemaakt.'
De woorden hebben Arib geïnspireerd tot de titel van haar nieuwe
boek: Allah heeft ons zo gemaakt. Ze portretteert erin vier lesbische
vrouwen die in Nederland wonen, maar oorspronkelijk komen uit
Marokko, Irak en Egypte. Alle vier denken lang dat er iets heel erg
mis met ze is, maar kunnen na een tobberig leven nu toch redelijk
zijn wie ze zijn - al blijft dat meestal verborgen voor hun familie.
'Ik ben zelf niet lesbisch', is het eerste wat Arib (51) opmerkt als ze
haar fascinatie voor de vrouwenliefde moet verklaren. Die dankt ze
deels aan haar oma, die het fenomeen uit Marokko bleek te kennen.
'Je moet mensen niet veroordelen', sprak ze de jonge Khadija toe. 'In
Marokko komt van alles voor, alleen wordt er niet over gesproken.'
Sindsdien wilde Arib meer weten. Hoe konden zulke vrouwen leven
in een wereld waarin seksualiteit taboe is en homoseksualiteit al helemaal?
Hoe herkenden ze elkaar, waar ontmoetten ze elkaar? En intussen
wil Arib nog iets: het onderwerp bespreekbaar maken.
Ligt de lesbische liefde in de Arabische wereld inderdaad zo moeilijk?
Het komt toch overal voor? 'Dat is waar. Lesbische vrouwen
hebben tegenwoordig een heel netwerk dat ze in stand houden via
sociale media. Ze weten precies waar in het Midden-Oosten feesten
worden georganiseerd. Maar in mijn boek zie je dat deze vrouwen
eerst allemaal aan zichzelf begonnen te twijfelen. Ze dachten: ik ben
niet normaal. Er zijn meer meisjes die daarmee worstelen en hun wil
ik laten zien: je bent niet de enige.'
In Saoedi-Arabië schijnen vrij veel vrouwen met elkaar de liefde
te bedrijven. 'Je hebt getrouwde vrouwen in Saoedi-Arabië en andere
olielanden die er een vrouw bij nemen. Ze hebben bijvoorbeeld
een appartement in Dubai en daar ontmoeten ze elkaar. Ze houden
in het geheim vrouwenfeesten, waar seksualiteit aan de orde is. Maar
deze vrouwen zijn hetero of biseksueel en worden blijkbaar beter
verwend door vrouwen dan door hun man.'
Zoiets als heteromannen die het in de gevangenis met elkaar gaan
doen. 'Klopt. En de vrouwen in mijn boek zijn anders. Ze ontdekten
uit zichzelf: hé, ik val op vrouwen. Ik vind ze heel krachtig. Ze hebben
veel pijn gehad, maar waren op een goed moment niet langer
bereid concessies te doen.'
Wie hebben het moeilijker in de Arabische wereld: homoseksuele
mannen of vrouwen? 'Mannen denk ik. Seks tussen twee mannen
wordt gezien als vernederender. Het wordt geassocieerd met viezigheid.
Met het Marokkaanse woord zemmel, flikker, kun je iemand op
zijn ziel trappen. Daar worden mensen agressief van.'
Maar de vrouwen in jouw boek kunnen lang niet allemaal zichzelf
zijn bij hun familie, ook al woont die intussen in Nederland. 'Een
van de vrouwen maakte mee dat de familie begon te spugen als er
iets over homoseksualiteit op de Nederlandse televisie was. Maar ik
beschrijf ook een vrouw die met haar vriendin op een familiefoto
gaat. Haar moeder draagt een hoofddoek, haar vader een baard en je

De Volkskrant 2012-02-04
Khadija Arib
ziet: die ouders zijn gedwongen geweest hun normen en waarden te
herzien. Ze willen hun dochter niet kwijt.'
Hoe lang heeft het bij jou geduurd voor je twee zoenende vrouwen
normaal vond? 'Twee, drie jaar. Hetzelfde zag ik bij mijn moeder.
Toen ik eens bij haar op bezoek was, kwam ze aanzetten met
Twee vrouwen van Harry Mulisch. Het was een geschenk van de bibliotheek
of zo. Ik moest vreselijk lachen. Ze heeft het gelezen, maar
ze kon het niet helemaal snappen.'
Het Nederlands niet? 'Nee, maar ze begreep wel dat het boek over
twee vrouwen gaat. Dat vindt ze niet raar.'
Waarom ligt homoseksualiteit bij sommige Marokkaanse jongens
in Nederland nog steeds zo moeilijk? Ze zijn hier geboren en opgegroeid,
waarom verandert dat niet? 'Dat baart mij ook zorgen.
Het heeft te maken met angst voor eigen seksualiteit. De meeste Marokkaanse
kinderen leren nog steeds niet open over seksualiteit te
praten. Als het wel gebeurt, is het in de taboesfeer, met schaamte, in
negatieve zin: een meisje moet maagd zijn en ook een jongen mag
niet zomaar met een
'DE MEESTE vriendinnetje thuisko-
MAROKKAANSE ^!±±S
"I/ 7 "T~rVTT\~C l T") T7~\.T Kinaeren mee aai
JVlJN JJr/IVCJN seksualiteit vies is. Zo
LEREN NOG kiekje seksuelege-
C' I' L,'TJ"T\C "NTTTnT frustreerdheid, want
X n c XT rft A intussen ë ieren de hor -
LJrrJN VJVr/K monen door die licha-
SEKSUALITEIT **.*«****
Hpp UU A' l < K"\T' natuurlijk nooit een
l r, r ivrv l .crN reden zijn je af te zet_
ten tegen homo's.'
Is er na al die jaren
dan niets veranderd op dit gebied? 'Er is wel een nieuwe generatie
aan het ontstaan van jonge Marokkanen, een spontaan clubje van
een stuk of zes mensen dat nu een bijeenkomst wil organiseren over
dit thema.'
Sinds haar 18de heeft Khadija Arib zich het lot aangetrokken van
vrouwen. Ze rolde in het welzijnswerk en richtte in 1982 de Marokkaanse
Vrouwen Vereniging Nederland op, waarna banen volgden
als maatschappelijk werker en beleidsmedewerker bij de gemeente
Amsterdam. In de Tweede Kamer is zij nu woordvoerder voor de
PvdA op het terrein van vrouwenmishandeling, zedendelicten, huiselijk
geweld en zaken als abortus en babysterfte.
Vrouwen dus, want ze had van jongs af aan meegemaakt hoe slecht
hun positie is. Maar ze zag ook dat ze niet per se slachtoffer hoeven
te zijn. Haar moeders moeder, de oma die de lesbische liefde verdedigde,
had vijf kinderen en was zwanger van de zesde toen ze wegging
bij haar man omdat ze niet meer van hem hield. Een ongewone
stap, in de jaren veertig in Marokko. Buiten haar dorp begon ze een
bestaan als vroedvrouw en raadgeefster. Het duurde even, maar toen
werd ze alom gerespecteerd, aldus Arib in haar eerste boek Couscous
op zondag, dat in 2009 verscheen.
Ook Aribs moeder koos voor een leven alleen. Ze trouwde
rond haar 14de, kreeg al gauw een baby, Khadija, en vertrok
anderhalfjaar later bij haar man. Ze had geen zin in de bemoeienissen
van haar schoonfamilie. Ze ging met haar kind
en haar moeder in een volkswijk van Casablanca wonen,
waar ze zich redde als naaister. Zo groeide Khadija Arib op,
in een vrouwenhuishouding. Maar haar ouders scheidden
nooit officieel en haar vader bleef langskomen.
Eind jaren zestig ging haar vader als gastarbeider naar
Nederland en in 1976 emigreerden ook Arib en haar moeder.
Ze werden in een flat in Rotterdam herenigd, in een
wijk die niet lang daarna alleen nog door Marokkanen werd
bewoond. Arib was enig kind, maar ze voelde zich pas nu alleen,
omdat ze op straat nooit andere meisjes trof. Vrouwen
waren in haar buurt onzichtbaar.
Waardoor kwamen jij en je moeder wel buiten? Waarom
was het bij jullie anders? 'Het maakt uit waar je vandaan
komt. Veel Marokkanen in Nederland komen van het platteland
in het noorden van Marokko. Ik kom uit de grote stad,
Casablanca en daar telden de vrouwen mee, ze waren niet
uit het straatbeeld weg te denken. Toen ik in Nederland alleen
maar mannen op straat zag, was dat een cultuurschok.
Dat er vrouwen werden opgesloten - ik wist niet dat zoiets
bestond. Ik kon me daar erg boos om maken.'
Uit je boek Couscous op zondag blijkt dat niet alleen jouw
oma en moeder, ook andere Marokkaanse vrouwen niet
voor de poes zijn. Waarom hebben zulke sterke vrouwen
zich ooit laten opsluiten? 'De vrouwen in Rotterdam-
Noord waren afhankelijk van hun mannen, dat was het probleem.
Ze waren net in Nederland, ze wisten van niets. En
die mannen hielden die onwetendheid in stand, want ze wisten:
zodra die vrouwen buiten komen en Nederlands leren,
zijn ze niet meer tegen te houden. En dat is uiteindelijk ook
gebeurd.'
Heeft die eerste generatie gastarbeidersvrouwen nu alle
vrijheid? 'Als ik nu kijk naar de vrouwen in Rotterdam-
Noord: ze worden ouder, ze hebben zorg nodig, ze zitten
met de vraag: ga ik terug naar Marokko of blijf ik, maar ze
gaan niet weg bij hun man. Die mannen hebben het nu
zwaar. Hun vrouwen pikken niets meer. Die mannen moeten
alles doen en die vrouwen gaan alleen op vakantie naar
Marokko. Oh, die oudjes...'
Heb je de film ShoufShoufHabibi gezien? Daarin laat een
Marokkaanse vrouw haar man in een rolstoel tegen een
bushokje aanrijden, zodat ze van hem af is. Arib schatert.
'Soms zie ik situaties, dan denk ik: oh, als die mannen televisie
kijken, zegt hun vrouw: 'Zo, nu is het afgelopen met Al
Jazeera, kom hier met die afstandsbediening.' Hilarisch.'
Worden er nog steeds vrouwen door hun mannen opgesloten,
denk je? 'Dat sluit ik niet uit, dat sluit ik echt niet
uit.'
Op Marokkaanse bijeenkomsten zie je nog steeds veel
mannen en weinig vrouwen. 'Dat weet ik. Ik ben daar heel
hard in. Mannen die zeggen dat het nu eenmaal hun cultuur
is,'daar heb ik niets mee. Als anderen in staat zijn na te denken
over hun handelen, kunnen die mannen het ook. Ze zijn
ook nog eens in een samenleving waar ze kunnen zien hoe
het anders kan. Zelfs in Marokko sluiten lang niet alle mannen
hun vrouwen op.'

De Volkskrant 2012-02-04
interview 12
Jouw vader heeft je nooit een strobreed in de weg gelegd?
'Nee, mijn vader was een levensgenieter.'
Hij dronk. 'Hij dronk veel.'
Was hij alcoholist? 'Weet ik niet. Misschien wel. Maar dat
zag ik toen niet. Ik heb nooit meegemaakt dat hij dronken
thuiskwam, maar er stond altijd een fles whisky op tafel en
dat vond hij heerlijk. Het was soms een gedoe, want mijn
moeder is gelovig en ze vond het vreselijk dat hij dronk
Mijn vader noemde zichzelf wel moslim, maar hij deed er
niets mee. Hij had ook moeite met mannen en vrouwen
apart. Tegen een geboortefeest zag mijn vader op. 'Het lijkt
wel een begrafenis', zei hij. 'Ik zit met alleen mannen en
dan wordt de Koran voorgelezen, wat moet ik ermee?' Vrij
snel nadat wij in Nederland zijn gekomen, is mijn vader
overleden, maar ik vraag me wel af hoe het zou zijn gegaan
als hij was blijven leven.'
Hoezo? 'Dit speelde zich af in een tijd dat Nederland nog
anders was. Toen mijn vader hier nog alleen was, werd hij
vertroeteld door Nederlandse vrouwen, dat heb ik op foto's
wel gezien: hij en zijn vrienden aan de bar, allemaal met
een bos krullen, bier in de hand en blonde vrouwen om
hen heen.'
Weet je zeker dat je niet nog een paar halfbroertjes of
-zusjes hebt? Khadija Arib lacht, haalt haar schouders op.
Je hebt toch een halfbroer in Marokko? Later is toch uitgekomen
dat je vader stiekem een tweede huwelijk had
en nog een zoon? 'Ja, toen voelde mijn moeder zich ontzettend
belazerd.'
Maar goed, Nederland is veranderd... 'En de vrienden
van mijn vader ook. Die gaan nu allemaal naar de moskee.
En soms denk ik: als mijn vader nog had geleefd, zou hij
dan ook zo zijn geweest? Ik denk het niet. Ik denk dat hij
nog aan de bar zou staan. Hij was altijd al anders.'
Maar hij veranderde toch wel? In Nederland begon hij
jou en je moeder ook te betuttelen. 'Dat was een moeilijke
periode. Hij werd er door andere Marokkanen op
aangesproken dat zijn vrouw en dochter alleen over straat
liepen. Toen begon hij te zeggen dat we maar wat minder
naar buiten moesten. Dankzij mijn moeder hebben we ons
daar niets van aangetrokken. Maar toen zij wilde werken
mocht dat alleen in de fabriek van mijn vader, in een wasserette
in Schiedam, zodat hij haar kon controleren. Dan
zie je hoe sterk sociale controle kan zijn.'
Arib moest eraan denken toen ze laatst op bezoek was bij
burgemeester Van Aartsen van Den Haag. Ze snapt niet
dat de gemeente de As-Soennahmoskee benadert als er
bijvoorbeeld burgerwachten nodig zijn. Het geeft de mos-"
kee legitimiteit, met alle gevolgen voor vrouwen van dien.
Bovendien wil As-Soennah de taken overnemen van een
buurtcentrum, zoals sport en Nederlandse les. 'Ik weet
zeker dat vrouwen straks te horen krijgen: 'Waarom ga je
wel sporten en niet naar de moskee?' Ik heb bij mijn eigen vader gezien
hoe het werkt. Hoe vrijzinnig hij ook was, hij begon zich toch
druk te maken over het gedrag van mijn moeder en mij.'
Maar je moeder heeft zich er geen klap van aangetrokken. 'Nee,
totaal niet.'
De As-Soennahmoskee wilde laatst een imam uitnodigen die
heeft gezegd dat meisjes van 9 wel mogen trouwen. Jij hebt je
tegen zijn komst verzet. 'Die man heeft vreselijke dingen gezegd:
een meisje van 9 kan beter in bed zijn dan een vrouw van 20. Dan
kun je je wel afvragen: moeten we iedereen met een onwelgevallige .
mening in Nederland weigeren? Nee, dat niet. Ik werd laatst gebeld
over een conservatieve imam uit Saoedi-Arabië die in Eindhoven
zou komen. Dan denk ik: dat kan. Ik ben het er niet mee eens, maar
conservatief zijn is niet strafbaar. Oproepen tot seks met minderjarigen
wel.'
Raakt de islam niet een beetje van
de politieke agenda? Iedereen heeft
CV
Khadija Arib
Geboren 10 oktober 1960, Hedami,
Marokko
Burgerlijke staat Alleenstaand, drie
kinderen: dochter Sabra van 28 en een
tweeling (Ghassan en Wadie) van 26
Opleiding 1985 afgestudeerd aan
de sociale academie in Amsterdam
1995 doctoraal sociologie UvA
Carrière Onder meer
1978-1983: maatschappelijk werkster
1982-1992 actief in de Marokkaanse
Vrouwen Vereniging Nederland
1984-1987 coördinator
werkgelegenheidsproject
migrantenvrouwen in Amsterdam
1988-1998 beleidsmedewerker bij de
gemeente Amsterdam
1998PvdA-Kamerlid
2009 Couscous op zondag
2011 Allah heeft ons zo gemaakt
het smoordruk met de economische
malaise. 'Na de dood van Theo
van Gogh vond ik het verschrikkelijk
hoe er over moslims werd gesproken.
Ik vond het een van mijn
moeilijkste perioden in Nederland.
Maar hoe moeilijk het ook was, die
botsing hebben we misschien nodig
gehad. En als ik nu mensen spreek,
gaat het weer over praktische zaken
en minder over Wilders of de islam.'
De discussie over de hoofddoek
van Beatrix in Oman was vrij snel
doodgebloed. 'Het was een onzinnige
discussie, die alleen maar over
haar kleding is gegaan en niet over
de inhoud. Waarom hebben we het
niet gehad over mensenrechten of
vrouwenonderdrukking in die
regio?'
Is de hoofddoek een teken van
vrouwenonderdrukking? 'Wel als
een vrouw tégen haar wil een hoofd-
doek moet omdoen. Maar als het vrije keuze is, dan moet ze het zelf
weten. Mijn moeder draagt een hoofddoek, ze is in Mekka geweest
en ze wil weer naar Mekka. Maar ze is altijd haar eigen gang gegaan.'
Aribs vader stierf aan een hartinfarct, daarna was haar moeder opnieuw
alleen. Ze is altijd blijven wonen in Rotterdam-Noord en vermaakte
zich. Toch zei ze tegen haar dochter: Tk wil dat jij het beter
doet dan ik.' Dat is Arib gelukt, dankzij de sociale academie en een
studie sociologie. In 1998 kwam ze voor de PvdA in de Tweede
Kamer en intussen is ze een van de langstzittende Kamerleden.
Er is over je geschreven dat je rechtlijnig bent, dat je meer passie
hebt dan tact en datje hard kunt zijn. Met andere woorden: jij
bent ook niet voor de poes. Vrolijk: 'Nee, dat ben ik ook niet.' Dan:
'Politiek is een hard vak en ik ben blij dat ik in mijn leven veel alleen
heb moeten doen, anders had ik het niet overleefd. Het is niet altijd
makkelijk, de omgeving kan soms vijandig zijn - en die houding
komt niet alleen voor bij andere partijen, soms ook bij je eigen fractie.
Je kunt een enorme strijd krijgen met mensen van wie je het niet ,
verwacht.'

De Volkskrant 2012-02-04

De Volkskrant 2012-02-04
Over wie heb je het? 'Collega's. Ik heb een moeilijke
tijd gehad met vrouwelijke collega's in de fractie.
Het was in de tijd toen Wouter Bos fractievoorzitter
was. Het is nu beter.'
Je had aanvaringen met Wouter Bos over zaken
als Irak en integratie. Arib knikt.
Maar wat was er dan met die vrouwelijke collega's?
Gunden ze je het licht in de ogen niet? 'Als ik
iets wil, ga ik ervoor en dat wordt niet altijd gewaardeerd.
Ik kan hard zijn in een vijandige omgeving,
ik kan fel zijn. Sommige collega's schrikken
van mij, maar daarna is het bij mij weer over. Ik
ben niet rancuneus.'
Waarom heb jij zo'n slechte naam bij een aantal
Marokkaanse Nederlanders? 'Ongelooflijk. Het is
een kleine groep mannen die overal roept dat ik
een verlengstuk van de Marokkaanse koning ben.
Ze volgen alles waar ik mee bezig ben, waar ik
naartoe ga, met wie ik praat. En veel mensen geloven
dat. Ik heb één keer iets gedaan in Marokko, ik
zat in de werkgroep die de mensenrechtencommissie
van de overheid heeft geadviseerd. Dat heeft zes
maanden geduurd en sindsdien doe ik niets meer
in Marokko.'
Je bent in 2009 op kosten van de Hoge Raad voor
Marokkanen in het Buitenland (CCME) naar
Marrakesh gegaan. Hoe zat dat? 'Ik was uitgenodigd
voor een conferentie over de positie van migrantenvrouwen.
Ik heb het gemeld bij de PvdAfractie
en die vond het goed. Alle gasten kregen een
ticket over de-mail, maar het is niet zo dat dit voor
mij een manier was om naar Marokko te gaan. Ik
ga drie, vier keer per jaar, daarvoor heb ik de
CCME echt niet nodig.'
Pas vijf maanden later bleek dat je dat ticket niet
had terugbetaald. Dat had je toch beter meteen
wél kunnen doen? 'Het is bij niemand van het gezelschap
opgekomen. We waren met zijn achten, er
zaten ook anderen bij, óók uit de Kamer. En je kunt
zo'n ticket niet terugbetalen, dat neemt zo'n commissie
niet van je aan. Je bent hun gast.'
Heb jij banden met de Marokkaanse koning? 'Ik
heb hem nooit gezien of gesproken!'
Maar je bent wel bevriend met mensen die hoog
zijn in Marokko. 'Ik heb vrienden die in de gevangenis
hebben gezeten en die nu een hoge functie
hebben. Dat wil niet zeggen dat ik met ze moet breken.
Maar ik heb ook vrienden die geloven dat
Marokko het best geholpen is met een revolutie
zoals in andere Arabische landen. Die zijn me even
dierbaar.'
Wie is nu die groep Marokkanen die jouw doen
en laten zo volgt? De vereniging Stem van Marokkaanse
Democraten-Nederland heeft je bij het
incident met de ticket fel becommentarieerd. 'Ja,
en dan heb je nog het Netwerk Vrijzinnige Marokkaanse
Nederlanders, een discussieclub. Hun houding
tegen mij is ontzettend vijandig en hatelijk,
akelig, heel akelig, en het zijn allemaal mannen hè?'
Wat wil je daarmee zeggen? 'Ik ben uitgesproken, ik ben kritisch, ik
laat me door niemand de mond snoeren. En ik zeg wat ik denk over
types die niets doen maar wel de hele dag anderen bekritiseren. Ik
vind het triest om te zien, dan denk ik: doe je mond eens open over
de misstanden die in Nederland bestaan met opgesloten vrouwen.
Waar zijn hun eigen vrouwen? Ik heb ze nooit gezien. Zij vinden dat
er van alles niet goed is in Marokko, dat vind ik ook, ik ben altijd
kritisch over Marokko. Maar als zij er iets aan willen doen: richt een
politieke partij op en gebruik geen andere Marokkanen. Ik wens ze
veel succes, ik hoop dat ze iets voor elkaar krijgen.'
PVV-voorman Geert Wilders pikte in 2007 het nieuws op over haar
adviesfunctie in Marokko, wat leidde tot een Kamerdebat waarin hij
haar loyaliteit aan Nederland in twijfel trok. De PvdA verdedigde
haar. Niet lang daarna begon
'Ik reken
op mezelf.
Ik ben nooit
afhankelijk
geweest van
een man 7
Arib aan haar eerste boek, Couscous
op zondag, waarin ze haar
leven beschreef. Ze wilde laten
zien hoe zij en andere allochtonen
de afgelopen jaren hebben
geworsteld. Het schrijven beviel
haar goed en haar boek werd
geprezen. Ze was openhartig,
maar één kwestie roerde ze nauwelijks
aan: haar echtscheiding.
Waarom praat je daar niet
over? Is echtscheiding ook
taboe, net als homoseksualiteit?
'Nee, nee, echtscheiding
komt onder Marokkanen steeds
meer voor en het wordt steeds
meer geaccepteerd. Het is wel zo: in Marokko krijgen vrouwen mee
dat ze pas volwaardig zijn als ze een man hebben en als ze die niet
hebben, ligt dat aan hen. Dan ben je niet helemaal volwaardig.'
Praat je daarom niet over je scheiding? 'Als ik het erover heb, moet
ik het ook over die ander hebben en dat vind ik lastig. Hij heeft er
niet om gevraagd dat ik erover praat. Natuurlijk heb ik het gevoel
gehad dat we hebben gefaald omdat we niet in staat zijn geweest een
relatie en een gezin in stand te houden. Het heeft me veel pijn en
moeite gekost. Maar het is nu bijna tien jaar geleden...'
En heb je het gevoel dat je onvolwaardig bent? 'Dat heb ik nooit
gehad. Misschien komt dat door mijn oma en moeder, die zijn ook
lang alleen geweest. Het is niet altijd fijn om zo in elkaar te zitten,
maar ik reken op mezelf, dat is bij mij zo ingebakken. Ik ben nooit
afhankelijk geweest van een man.'
Hoe lang ga je nog door als Kamerlid? 'Ik weet het niet. Ik heb
nooit aan carrièreplanning gedaan.'
De PvdA staat er niet goed voor, misschien val je straks door natuurlijk
verloop wel af. 'Dat hoort bij de politiek en bij democratie,
je zit niet voor eeuwig op het pluche. Als het zover is, ga ik nadenken
over wat ik ga doen.'
8