Verslag 3e en laatste werkbijeenkomst bodemsanering - Overamstel

Verslag werkbijeenkomst 3 Bodemsanering
20 december 2011
18.30 – 20.30 uur
Projectbureau Wibaut aan de Amstel
Bijlage: Concept advies Participatiegroep
Aanwezige bewoners: Tom Emke, Matti de Wijs (ook namens Groene Staart), Joost Bouman, Tonny
Hollanders (buurtbeheergroep Amsteldorp), Jacques Koolstra
Aanwezig gemeente: Jeroen van Straten, Henberto Remmerts, Frank van Hage, Janneke van den
Oever
Aanwezig onafhankelijk adviseur: Annemarie van de Vusse
Samenvatting
Op 20 december vond de derde en laatste werkbijeenkomst plaats in het kader van de participatie
over de bodemsanering Zuidergasfabriek. In deze bijeenkomst zijn aan de orde gekomen:
- De uitslag van de twee boringen die nabij de fietsbrug over de Duivendrechtsevaart (aan de
zijde van de Joan Muyskenweg) zijn uitgevoerd. Tijdens de werkzaamheden zijn geen
vreemde geuren en geen verdachte grond aangetroffen. De grondwatermonsters die
genomen zijn vertonen lichte verontreinigingen zoals wel vaker voorkomt in Amsterdam. Er
zijn geen verontreinigingen aangetroffen die te relateren zijn aan de Zuidergasfabriek.
- De stand van zaken waterbodemsanering, die plaats moet vinden onder verantwoordelijkheid
van Waternet, en de sanering buitendijks park worden besproken. Belangrijk advies van de
participatiegroep is dat de aanpak van de waterbodem niet los gezien kan worden van de
aanpak van het land; deze werkzaamheden moeten zo veel mogelijk gelijktijdig plaatsvinden.
Belangrijkste reden hiervoor is dat bij het openstellen van openbare ruimte (bijvoorbeeld
buitendijks park of de monumentale haven op het Allianderterrein) ook het water kwalitatief
gezien veilig moet zijn om te zwemmen.
- Bij de start van de participatie zijn zeven dilemma’s geformuleerd. In deze laatste
werkbijeenkomst worden de conclusies uit de participatie ten aanzien van deze dilemma’s met
elkaar geformuleerd. Dit wordt als een advies van de participatiegroep gevoegd aan het
Saneringsonderzoek en bij de slotbijeenkomst van 24 januari gepresenteerd.
In het verslag worden deze onderwerpen, aanvullende vragen en conclusies uitgebreider beschreven.
Inleiding
Jeroen van Straten (projectmanager
Amstelkwartier tweede fase) opent de avond en
heet alle aanwezigen welkom. Allereerst wordt
geïnventariseerd of de punten op de agenda
volledig zijn. Joost Bouman voegt het onderdeel
‘fasering van de sanering’ toe aan de agenda.
Uitkomst boringen nabij de fietsbrug
Uit eerdere metingen is gebleken dat het
onwaarschijnlijk is dat sprake is van verspreiding
van vervuild grondwater naar de overzijde van de
Duivendrechtsevaart. Op verzoek van
omwonenden zijn nabij de fietsbrug over de Duivendrechtstevaart (aan de zijde van de Joan
Muyskenweg) twee boringen met peilbuizen van zeven meter diepte geplaatst ter check van deze
conclusie. Daarbij is afgesproken dat wanneer de onderzoekers tijdens de werkzaamheden op

vreemd materiaal stuitten of wanneer stank vrijkomt, er ook grondmonsters genomen zouden worden.
Uit het onderzoek is het volgende gebleken:
- Tijdens de werkzaamheden zijn geen vreemde stoffen aangetroffen of stank geroken. Uit het
boormonster (tot zeven meter diepte) blijkt dat de grond met name uit zand bestaat.
Waarschijnlijk is ook op deze plek het terrein opgehoogd in het verleden.
- Het grondwatermonster is licht verontreinigd, zoals wel vaker voorkomt in Amsterdam. De
stoffen die zijn aangetroffen zijn niet te relateren aan de gasfabriek.
Het rapport wordt definitief gemaakt en vervolgens gepubliceerd op de website www.overamstel.nl.
Naar aanleiding van het onderzoek wordt gevraagd hoe vaak verontreiniging reukloos is. Annemarie
van de Vusse geeft aan dat bijvoorbeeld benzeen tot een hoge concentratie reukloos is, maar dat het
in een minder hoge concentratie wel schadelijk is voor de gezondheid. Andersom is dit ook het geval:
stoffen die enorm stinken kunnen ongevaarlijk zijn.
Als check worden bij werkzaamheden altijd luchtmonsters genomen.
Jacques Koolstra geeft aan dat hij in het verleden stank heeft geroken toen de brug over de
Duivendrechtsevaart gebouwd werd. Hij vraagt zich af hoe dit te verklaren is, als er gezien de
boringen geen verontreiniging is aangetroffen in dat gebied. Annemarie van de Vusse geeft aan dat
grond sowieso kan stinken. Het kan bijvoorbeeld ook ontbinding van stoffen zijn zoals bladeren.
Jacques Koolstra geeft aan met de uitkomst van de onderzoeken gerustgesteld te zijn maar stelt een
onderzoek naar de gewassen in zijn tuin in het voorjaar nog wel op prijs. Annemarie van de Vusse
zorgt ervoor dat dit onderzoek gedaan wordt.
Waterbodem
Frank van Hage licht toe dat er een aantal belangrijke verschillen zijn tussen waterbodemsanering en
grondsanering op land. Zo is het toetsingskader waarop waterbodemsanering getoetst wordt anders
dan voor landbodem. Waterbodem wordt getoetst aan waterkwaliteit, ecologie en vaardiepte.
Landbodem wordt getoetst aan de geschiktheid voor het (toekomstig) gebruik van het gebied.
Daarnaast verspreidt waterbodemverontreiniging - vooral als het zich in slib bevindt - zich sneller en
makkelijker dan landbodemverontreiniging.
Waternet heeft een eerste verkennend onderzoek gedaan naar de waterbodem in de omgeving van
het Amstelkwartier. Hieruit blijkt dat de Duivendrechtsevaart relatief schoon is. De insteekhaven ten
noorden van het Bedrijventerrein Overamstel is verontreinigd. De monumentale haven nabij de
klapbrug is niet onderzocht door Waternet. De Amstel ten Westen van RIC (richting klapbrug) en
rondom het voormalige bedrijf van de Gebroeders Weinholt is verontreinigd. Ten Oosten van RIC is
het relatief schoon.
Nader onderzoek is nodig, ook in de monumentale haven, om te bepalen welke maatregelen nodig
zijn. Dit is de verantwoordelijkheid van Waternet en zij is voornemens dit nader onderzoek uit te
voeren. Daadwerkelijke sanering van deze stukken waterbodem staan niet hoog op de prioriteitenlijst
van Waternet. Waternet moet voor de financiering van dit werk zorgen.
Deelnemers van de werkbijeenkomst vinden unaniem dat sanering van de waterbodem niet los gezien
kan worden van de sanering van de landbodem. Zodra een terrein opengesteld wordt voor gebruik,
moet het water (en waterbodem) veilig zijn om te zwemmen. Ondanks dat het verboden is om te
zwemmen in de Amstel of de monumentale haven omdat het geen kwalificatie zwemwater heeft, kun
je er volgens de deelnemers donder op zeggen dat dit wel gebeurt. Bovendien zal er ook wel eens
iemand in het water vallen. Voor deze gevallen moet het water en de waterbodem dus geschikt zijn.
Het Projectbureau is in overleg met Waternet om de planningen van beide saneringen op elkaar af te
stemmen en neemt hierbij het advies van de deelnemers van de werkbijeenkomst mee. Er ligt nu een
kans om het tegelijkertijd te doen. De deelnemers geven aan dat Waternet daarbij ook belangen heeft
zoals:
- Ecolint/ecologie;

- Hun eigen marketing op het gebied van ‘zwemmen in de Amstel’ en schoon water
- Het buitendijks gebied wordt een park in plaats van een afgesloten bedrijventerrein, ander
gebruik vraagt om andere maatregelen.
- Het is een visitekaartje aan de voet van hun eigen kantoor.
Voor sanering van de monumentale haven moeten de volgende stappen ondernomen worden:
- Onderzoek doen naar kwaliteit waterbodem (eventueel gaat het Projectbureau dit
vooruitlopend op Waternet doen).
- Nadenken over de gewenste diepte van de haven in verband met toekomstige ligplaatsen
voor bootjes.
- Tot die diepte uitbaggeren van de haven (check of de kades hier ook tegen bestand zijn en
anders maatregelen nemen).
- Onderzoek wat de kwaliteit van de waterbodem is op de nieuwe diepte. Als deze sterk
verontreinigd is, dan moet de bodem afgedekt worden met een kleilaag.
Wanneer de insteekhaven aan de Duivendrechtsevaart (ter hoogte van het Bedrijventerrein
Overamstel) ook openbaar wordt, zal voor deze plek een zelfde procedure gevolgd moeten worden.
Sanering buitendijks park
Het buitendijks park wordt ook gesaneerd. Hier wordt een leeflaag van 50 centimeter aangebracht. Uit
de onderzoeken is gebleken dat de verontreiniging tot drie meter diepte is gevonden. Niet alle plekken
zijn evenveel verontreinigd. Meeste verontreiniging is gevonden in het gebied rondom de voormalige
jachthavens Scheen en Weinholt.
Het buitendijks park is opgehoogd met puin. Verrassend genoeg is er geen asbest aangetroffen in het
puin. De verontreiniging bestaat vooral uit stoffen die verband houden met de jachtwerven (olie, verf,
etcetera).
Joost Bouman vraagt zich af of 50 centimeter leeflaag voldoende is. Frank van Hage geeft aan dat dit
in principe een gangbare dikte van de leeflaag in een park is (bijvoorbeeld ook in Westerpark
toegepast). Dit is ook afhankelijk van de mate van verontreiniging die daaronder aangetroffen is. Bij
een openbaar park kan de gemeente namelijk snel zien of kuilen of gaten ontstaan in de leeflaag en
kan dan snel ingrijpen. Bij tuinen is dat anders en daarom moet de leeflaag daar dikker zijn.
Fasering
Joost Bouman vraagt zich af hoe er, bij een gefaseerde aanpak van de sanering, voor gezorgd wordt
dat de verontreiniging zich niet verspreid van de nog niet gesaneerde gebieden naar de
‘schone/gesaneerde’ gebieden.
Henberto Remmerts geeft aan dat er veel immobiele verontreiniging in de grond zit die zich niet of
nauwelijks verplaatst. Hier liggen geen risico’s. Verspreiding vindt met name plaats door middel van
het grondwater. Belangrijkste uitdaging bij de eerste fase van de sanering is dan ook het beheersen
van het grondwater. Ervoor zorgen dat het verontreinigde grondwater in het gebied blijft en niet in de
leeflaag komt. Dit kan beheerst worden met behulp van een drain. In de eerste fase van de sanering
moet dus direct een drain aangelegd worden die het grondwater voor het hele gebied reguleert.
Tom Emke merkt op dat als er een drain aangelegd wordt op -2,5 NAP, dit betekent dat er alsnog
gegraven moet worden in verontreinigd gebied. Dit terwijl er net was vastgesteld dat het streven is om
zo min mogelijk in de verontreiniging te graven om overlast te voorkomen. Jeroen van Straten geeft
aan dat dit inderdaad het geval is, dit zal ook voor andere kabels- en leidingen in het gebied het geval
zijn zoals eerder in de werkbijeenkomst geconstateerd. Een grindkoffer is ongeveer een halve meter
breed, dit betekent dat de werkzaamheden hiervoor een paar dagen duren. Dit zijn behapbare
werkzaamheden in verontreinigde grond en vergelijkbaar met overige kabels- en leidingen.
Voor het Saneringsonderzoek is het de uitdaging om een slimme plek te vinden voor de drain; een
plek die het liefst makkelijk bereikbaar is, maar ook in voldoende mate zijn functie kan vervullen en
toekomstvast is (moet ongeveer 50 jaar functioneren voordat hij toe is aan vervanging).

Vraag- en antwoorddocument
Het Projectbureau heeft de deelnemers een vraag- en antwoorddocument toegestuurd. Jeroen van
Straten geeft aan graag van de deelnemers te horen of het de goede vragen zijn, of de antwoorden
helder zijn geformuleerd, of de deelnemers het eens zijn met de antwoorden, etcetera. Opmerkingen
en aanvullingen kunnen per mail doorgegeven worden aan het projectbureau
(jvdoever@wibautaandeamstel.nl).
Afsluiting Participatietraject
Op 24 januari vindt de slotbijeenkomst plaats van het participatietraject over de sanering
Zuidergasfabriek. Voor deze bijeenkomst wordt weer breed uitgenodigd en zullen dus meer mensen
aanwezig zijn. Op deze bijeenkomst worden de eerste resultaten van het Saneringsonderzoek
gepresenteerd, met als belangrijke basis de uitkomsten van het participatietraject. Om die reden
worden in deze laatste werkbijeenkomst de conclusies uit het traject met elkaar gedeeld. Aan de hand
van de zeven dilemma’s die bij de startbijeenkomst geformuleerd zijn, trekken de deelnemers van de
werkbijeenkomst samen met het Projectbureau de conclusies. Deze conclusies worden samen met de
conclusies van de bijeenkomsten met de ontwikkelaars in een advies gegoten (zie bijlage voor het
concept advies ten behoeve van het Saneringsonderzoek).
Uit deze werkbijeenkomst zijn de volgende conclusies getrokken.
1. Veiligheid garanderen: Wat de saneringsaanpak ook moge worden, het zal er straks veilig zijn voor
bewoners (ook tuinierend), kinderen (ook met een schep in de weer) en recreanten in het park of aan
de oever.
De participatiegroep concludeert dat met de gekozen aanpak een veilige omgeving gecreëerd kan
worden. De deelnemers startten de participatie met het idee dat alles afgegraven zou moeten worden.
Na de verdieping die in de werkbijeenkomst plaatsvond en het bekend worden met de specifieke
kenmerken en onderzoeksresultaten van de locatie zijn de deelnemers van mening dat het een
haalbare en realistische keuze is om de verontreiniging zo veel als mogelijk te laten zitten zonder dat
de gezondheid in het geding is. Hiermee wordt de kwaliteit van het park behouden en wordt overlast
voor de omwonenden beperkt.
De oplossing voor de beheersing van het grondwater is essentieel, evenals de aanpak van de
waterbodem en de veiligheid om te zwemmen in het gebied dat straks openbaar wordt.
De extra boringen die gedaan zijn aan de overzijde van de Duivendrechtsevaart nabij de fietsbrug
bevestigen het standpunt dat de verontreiniging zich niet verspreidt richting Joan Muyskenweg. De
participatiegroep is hierover gerustgesteld, mits er ook in de toekomst gemeten blijft worden
(moestuin, maar ook nieuwe metingen in de peilbuizen).
2. Diep afgraven of niet?: Alle bodemverontreiniging afgraven is praktisch onmogelijk. Maar er is wel
een optie waarbij concentraties van verontreinigingen (zogeheten 'hotspots') diep worden uitgegraven.
Dat zal het theoretisch risico van ondergrondse verspreiding wat verkleinen, en het heeft voordelen
voor de latere bouwplannen. Aan de andere kant is deze aanpak wel erg kostbaar en hinderlijk voor
de omgeving. Er zullen dan enkele duizenden vrachtwagens grond aan- en afgevoerd moeten
worden, waarbij luchtverontreiniging en veel stank vrijkomt.
De deelnemers concluderen naar aanleiding van alle informatie die aan bod is gekomen in de
werkbijeenkomsten dat het verstandig is om als uitgangspunt te hanteren dat wanneer niet gegraven
hoeft te worden, dit ook niet gedaan moet worden. Voor kabels- en leidingen (bijvoorbeeld drains of
riolering) is het noodzakelijk.
3. De leeflaag van tuinen en park: Voorstel kan zijn om het terrein geheel, of deels, te voorzien van
een leeflaag schone grond. Daarbij zullen een paar vragen moeten worden beantwoord. Bijvoorbeeld
over de te gebruiken grondsoort, de dikte en de plek waar die leeflaag moet worden aangelegd.

Daarnaast moet worden bekeken of er plekken zijn waar een dikkere leeflaag wenselijk is. In de
praktijk kan de dikte van die laag wel uiteenlopen van 50 centimeter tot meer dan 1 meter.
Een leeflaag is heel denkbaar voor het verontreinigde gebied (met name voor het park). Vooralsnog
wordt daarbij uitgegaan van 50 centimeter wat heel denkbaar is, afhankelijk van de verontreiniging die
daaronder aangetroffen wordt. Wanneer dit sterk verontreinigd is, dan moet voor een dikkere leeflaag
gekozen worden. Ook in tuinen is een dikkere leeflaag (1 meter) nodig, omdat daar geen regelmatig
toezicht van de gemeente plaats vindt.
4. Volwassen bomen en monumentale panden: De oude bomen en monumentale panden zijn
waardevol en geven het terrein charme. Maar de beproefde aanpak van het weggraven van de
verontreinigde bronnen gaat in principe uit van kaalslag van het terrein, omdat bestaande bomen of
panden 'in de weg' zouden staan bij het aanbrengen van een nieuwe bodemlaag over het terrein.
Kaalslag is een optie die weinig mensen zal aanspreken. Misschien is het wel mogelijk om voorzichtig
rondom de bomen en monumenten te saneren, met gevarieerde leeflaag diktes.
Volwassen bomen en monumentale panden moeten zoveel mogelijk behouden. Er is wat dat betreft
een voorkeur voor kwaliteit in bovengrond dan in ondergrond. Uit recente metingen blijkt dat de
bovenste 30 cm van het park nauwelijks vervuild is (op 1 locatie is wel een vervuiling aangetroffen;
vergelijkbaar met de ernst van een vervuiling zoals je normaal gesproken in een tuin van een
grachtenpand aantreft). Indien later blijkt dat dit ook voor de laag daaronder geldt, is het niet nodig om
delen van de bovenste laag af te graven en bomen te kappen. Als er geen waardevolle bomen staan,
is het makkelijk en aan te bevelen om de meer vervuilde delen voor de zekerheid af te graven en een
leeflaag aan te brengen.
Overigens zullen in het park wel kabels en leidingen moeten worden gelegd. Dit vergt wel graafwerk,
en vormt daarmee een risico voor overlast en de bomen. Maar de belangrijkste boodschap is:
minimaliseer deze risico’s voor bomen, monumenten en minimaliseer overlast (ook voor de toekomst).
5. De grond onder straten en pleinen: Straten, stoepen en pleinen zijn gesloten oppervlakken. Mensen
kunnen daar normaliter nooit met vervuilde grond in contact komen. We moeten ons dus afvragen of
een leeflaag onder de straten zinvol is. Aan de andere kant is het wel vervelend als bij
graafwerkzaamheden (riolering, kabels, lantaarnpalen) vervuiling bloot komt te liggen. Hier ligt een
duidelijke keuze in het verschiet. Overigens zullen drinkwaterleidingen vanzelfsprekend zo worden
aangelegd dat er nooit vervuiling in het drinkwater kan komen.
Voor kabels- en leidingen moet een goede oplossing komen (met name huisaansluitingen). Een
leeflaag voor de stroken waar kabels- en leidingen verwacht worden van 1 meter tot 1.20 meter diepte
is daarbij afdoende. Grotere leidingen zoals rioleringen en hogedruk gasleidingen die er voor 50 – 100
jaar liggen, is deze schone strook minder relevant. Bij werkzaamheden aan deze leidingen moet
sporadisch dus extra maatregelen getroffen worden in de toekomst.
6. Parkeergarages als saneringsmaatregel: De uitgestrekte bak van een halfverdiepte parkeergarage
is in principe geschikt om bodemverontreiniging onder een betonnen 'deksel’ op te sluiten. En omdat
parkeergarages sowieso nodig zijn doet zich hier een kans voor op een win-win situatie. Volgens een
andere opvatting is het juist logisch om het graven van een ondergrondse parkeergarage meteen te
benutten om een hoop verontreinigde grond weg te halen: werk met werk maken.
Halfverdiepte parkeergarages in de ooststrook van Amstelkwartier tweede fase zijn een goede manier
om de verontreinigde grond af te dekken. Dit levert ook de minste overlast op voor omwonenden. Voor
de tuinen moet een voldoende dikke leeflaag aangebracht worden van 1 meter. Omdat aan de
westzijde van het terrein de grond relatief schoon is, zou in dit gedeelte eventueel verdiept parkeren
toegepast kunnen worden.
7. Uitvoering in fases: Technisch gesproken is het handig om het hele terrein in één aaneengesloten
operatie aan te pakken; dat is bij elke saneringsvariant het geval. Daar zitten echter twee grote
nadelen aan. Ten eerste zouden alle zittende bedrijven eerst moeten vertrekken om een 'leeg' terrein
te krijgen. Het kan misschien jaren duren voordat alle procedures zijn afgerond en bedrijven zijn

uitgekocht; een zeer kostbare aanpak. Het tweede nadeel is dat in een vroeg stadium bekend moet
zijn waar precies de gebouwen, tuinen en parkeergarages komen. In dat stadium liggen er echter nog
geen definitieve bouwplannen. Daarom zou men praktisch en financieel gezien liever beetje bij beetje
willen saneren (gefaseerd). Terwijl op één plek wordt gesaneerd wordt er op een andere plek
gebouwd. Die strategie zal waarschijnlijk wel meer overlast voor omwonenden (nieuwe bewoners)
geven, omdat er jarenlang vlakbij hun woning saneringswerkzaamheden plaatsvinden. Het terrein in
één keer saneren is een theoretische variant. Neemt niet weg dat aan faseren technische en
maatschappelijke vraagstukken ten grondslag liggen die aan de orde moeten komen in het
saneringsonderzoek en participatietraject.
Dat de sanering in fases uitgevoerd gaat worden is inmiddels een feit. In principe levert dit geen
problemen op mits het grondwater goed beheerst wordt zodat geen verspreiding naar ‘schone’
gebieden plaatsvindt. De waterbodem moet zo veel mogelijk gelijktijdig aangepakt worden met het
land wanneer deze watergebieden openbaar gemaakt worden.
Eventuele depotvorming op het terrein met opslag van grond hangt samen met de fasering. De
participatiegroep geeft aan geen problemen te zien in langdurige depotvorming op bijvoorbeeld het
westelijke gedeelte van het terrein. Dit is een duurzame oplossing (minder vrachtbewegingen) en kan
dienen als een natuurlijke afscherming van het bouwterrein.
Bovenstaand advies wordt samen met de adviezen van de ontwikkelaars Amstelkwartier eerste fase
in een document gezet (zie bijlage). De deelnemers van de werkbijeenkomst reageren hier nog op
voorafgaand aan de bijeenkomst op 24 januari.
Vooruitblik slotbijeenkomst
De deelnemers hebben geen behoefte aan vooroverleg over de bijeenkomst van 24 januari. Via mail
zullen zij reageren op het verslag en het concept advies t.b.v. het Saneringsonderzoek.
Tom Emke vraagt of de ontwikkelaars en toekomstige bewoners Amstelkwartier eerste fase ook naar
de slotbijeenkomst komen. Jeroen van Straten geeft aan dat er weer breed uitgenodigd wordt via de
nieuwbrief Overamstel (die veel kopers van woningen ook lezen) en uiteraard worden ook de
ontwikkelaars uitgenodigd.
Rondvraag
Joost Bouman vraagt of het terrein naast gefaseerd gesaneerd ook gefaseerd aangekocht wordt.
Jeroen van Straten geeft aan dat het idee nu is om eerst het Noordelijke deel van het terrein aan te
kopen en vervolgens het Zuidelijke deel.
Tonny Hollander vraagt of de informatie die van Waternet komt over meetresultaten van de
waterbodem of planning van de werkzaamheden rondgestuurd kan worden. Projectbureau zal dit
doen.
Annemarie van de Vusse vraagt of het verstandig is om Waternet ook voor de slotbijeenkomst van de
24 e uit te nodigen. Jeroen van Straten geeft aan dit een goed idee te vinden en zal hiervoor zorg
dragen.
Afsluiting
Jeroen van Straten dankt iedereen voor de aanwezigheid en geleverde input. De avonden hebben
veel inzet en betrokkenheid van de deelnemers gevraagd. Wat hem betreft zijn het heel leerzame en
constructieve bijeenkomsten geweest die voor de gemeente waardevolle input heeft opgeleverd voor
het Saneringsonderzoek. De deelnemers geven aan hetzelfde gevoel aan de werkbijeenkomsten te
hebben overgehouden.