De Krijgsmacht(deel)adjudanten - Militaria Online

TRADITIE
OF
GEWOONTE
NESTELS BINNEN DE KRIJGSMACHT, DE
KRIJGSMACHT(DEEL)ADJUDANTSNESTEL
JAN VERSCHOOR

1
Inhoud
Voorwoord .............................................................................................................................................................. 2
Inleiding ................................................................................................................................................................... 3
De Krijgsmacht(deel)adjudanten ................................................................................................................... 4
Herkenbaarheid van de Krijgsmachtadjudant .......................................................................................... 5
Enkele en dubbele nestel ................................................................................................................................... 6
De Luchtmachtadjudant ..................................................................................................................................... 9
Appendix ................................................................................................................................................................ 12

2
Voorwoord
Binnen de krijgsmacht worden van oude tijden af onderscheidingstekens gedragen. Een van
deze onderscheidingstekens is de nestel. Mijn belangstelling werd gewekt toen ik in het boek
van M. Talens de beschrijvingen las van deze nestels. Er ontbrak echter de beschrijving van de
nestel van de Krijgsmachtadjudant. Bij nadere studie ontdekte ik ook dat de eerste drager een
enkele nestel droeg en de latere dragers een dubbele nestel. Kortom genoeg stof voor leuk
onderzoek. Helaas was er weinig boven tafel te krijgen bij de traditiecommissie Koninklijke
Landmacht en ook bij de Koninklijke Marine en de Koninklijke Marechaussee was er weinig
medewerking. Alle medewerking kreeg ik van de Koninklijke Luchtmacht, ik mocht in het archief
kijken en zodoende kon ik een goed beeld krijgen hoe daar de invoering van de
Krijgsmacht(deel)adjudanten is gegaan. Mijn dank gaat uit naar de Koninklijke Luchtmacht voor
hun medewerking, naar de huidige Krijgsmachtadjudant M. Dunnewind en de traditiecommissie
Krijgsmacht (TCK) in de persoon van Lkol b.d. G.H. (Ger) van Moerkerk.
Zwijndrecht, kerst 2011
Jan Verschoor

3
Inleiding
Binnen de krijgsmacht worden verschillende nestels gedragen. De betekenis van het woord
nestel is tweeledig:
1. Schouderteken, schoudersnoer als uniformversiering
2. Vooral Zuid-Nederlands veter, schoenveter, rijgsnoer; dropveter, snoep in de
vorm van een veter.
Binnen de huidige krijgsmacht is de nestel verbonden aan een functie, echter van oorsprong is
het mogelijk dat de nestel een praktische bedoeling had. Als je de uniformen van de
krijgsmacht in de vorige eeuwen onder de loupe neemt valt op dat deze bestonden uit veel
verschillende onderdelen. Deze onderdelen moesten bij elkaar worden gehouden door middel
van snoeren of veters. In later tijd kwamen de knopen die wij nu gebruiken om het uniform dicht
te doen. Hierdoor werden steeds minder koorden en andere veters op het uniform gedragen.
Wat overbleef waren de koorden op het uniform als versiering of om de militair te
onderscheiden van andere militairen.
De nestel als onderscheidingsteken
In een artikel van dhr. F.J. van Lier geeft deze aan de eerste algemene regeling der militaire
kleding van Prins Willem III ondermeer het volgende aangeeft: “Iedere officier droeg een hoed
met goudgalon en op de schouder een gouden nestel die niet langer dan tot de elleboog mocht
afhangen”. In de tijd van Napoleon werden erewachten uitgerust met een nestel. In het artikel
van F.J van Lier wordt de volgende conclusie getrokken: “ In grote lijn kan men stellen dat
nestels werden gedragen door hogere stafofficieren, door adjudanten van hoge
functionarissen, door Garde-eenheden en door Elitekorpsen” In 1840 werd bij Koninklijk Besluit
van 8 oktober No. 80 de nestel voor de Adjudanten van de Koning ingevoerd die als enige aan
de rechterschouder mocht worden gedragen.
In het boek van Dhr. M. Talens, uniformen en emblemen van de Koninklijke Landmacht vanaf
1912 worden in hoofdstuk XIV een negental nestels beschreven. Bij de verschijning van dit
boek was de nestel van de Krijgsmachtadjudant nog niet in beeld, over deze nestel gaat het in
de volgende hoofdstukken.

4
De Krijgsmacht(deel)adjudanten
Er bestond reeds lang de wens om de stem van de
onderofficier luider te laten klinken binnen de Krijgsmacht.
Uiteindelijk was het Chef Defensie Staf (CDS) H.G.B. van
den Breemen die de knoop doorhakte en de eerste
Krijgsmachtadjudant benoemde in de persoon van
adjudant R(ene) Clausen. De benoeming was een feit
vanaf 1 september 1996
In een interview aan het begin van zijn functie in 1996 als
Krijgsmachtadjudant geeft adjudant Clausen aan dat er in het
begin veel misverstanden waren over zijn functie. Er waren militairen die hem als breekijzer
wilde gebruiken om hiërarchische lijnen te doorbreken. Hij gaf duidelijk aan geen individuele
vraagstukken op te gaan lossen. De taakstelling van de Krijgsmachtadjudant is kort gezegd het
vormen van een schakel tussen het onderofficierskorps en de CDS. Al kort na zijn aantreden
geeft adjudant Clausen aan dat de “eenmanszaak” die hij mag runnen een te zware belasting
is. Het goed behartigen van de belangen van alle krijgsmachtdelen is een te grote taakstelling.
Hij bepleit dan ook de instelling van krijgsmachtdeeladjudanten. De discussie rond het instellen
van de krijgsmachtdeeladjudanten gaat vooral, zo geeft hij aan, om de voorwaarden. “Gezien
de zwaarte van de functie verdient de persoon in kwestie een officiersrang, te weten eerste
luitenant of kapitein, meent Clausen” Maar daaraan kleeft het grote nadeel dat de
onderofficieren hem dan niet meer als één van hen zullen beschouwen. Clausen verwacht dat
de krijgsmachtdeeladjudanten er snel zullen komen mits de Marine en Marechaussee hun
terughoudendheid laten varen. Als rede voor deze terughoudendheid geeft Clausen aan dat
onderofficieren van de genoemde krijgsmachtdelen per traditie minder ruimte van hogerhand
genieten dan de collega’s van de lucht- en landmacht. Er bestaat daar van oudsher een grote
scheiding tussen officieren en onderofficieren.

5
Herkenbaarheid van de Krijgsmachtadjudant
Om de Krijgsmachtadjudant beter herkenbaar te
maken wordt er een nestel ontworpen in opdracht
van de traditiecommissie Krijgsmacht. Een brief
gedateerd 12 februari 1997 aan de bevelhebbers
van de krijgsmachtdelen heeft als onderwerp:
“opname herkenningsteken adjudant van de
Krijgsmacht in voorschriften”. In deze brief wordt
aangegeven hoe de nestel eruit gaat zien: Het
model van de nestel is het model dat rond 1930
werd gedragen als oud-model-politietroepen.
Tevens werd de nestel gedragen in de vijftiger
jaren door de Adjudant onderofficier van het
Militaire Huis. Bij uitstek derhalve een
onderscheidingsteken dat werd gedragen door de
hogere onderofficieren. Aangezien de adjudant van de Krijgsmacht de drie krijgsmachtdelen
vertegenwoordigt is gekozen voor een overkoepelende kleur van het Huis van Oranje als
ondergrond voor deze nestel. De emblemen van de krijgsmachtdelen zijn veelal goudkleurig. In
het voorstel is daarom gekozen voor het doorweven van de nestel voor 1/3 met gouddraad. De
nestelpennen zijn qua vorm, zoals die thans gedragen wordt door de officieren en adjudanten-
onderofficieren bij de Koninklijke Marechaussee. De
nestel dient op alle tenueen (inclusief
camouflagekleding) volgens het eerste voorschrift,
op de linkerborst te worden gedragen. De
bevestiging geschiedt door middel van een lus en
een knoop, aangebracht onder de
schouderbedekking. De andere los wordt bevestigd
aan de bovenste knop van het tuniek. Opmerkelijk is
dat wel gesproken wordt over de vorm van de
nestelpennen, maar niet over de kleur. Uit de
tekening van Frans Smit kunnen opmaken dat het
gouden nestelpennen zijn geweest.
De nestel is een ontwerp van Frans Smits en hierboven een afbeelding van het ontwerp

6
Enkele en dubbele nestel
De eerste nestel van de Krijgsmachtadjudant was een enkele nestel. Zoals hierboven is
aangegeven. Opvallend is dat al vrij snel na de invoering van de functie van
krijgsmachtdeeladjudant ook de Krijgsmachtadjudant een dubbele nestel is gaan dragen. Nader
onderzoek naar de instelling van de dubbele nestel heeft niets opgeleverd.
Navraag bij de traditiecommissie (TCK) leverde de volgende opmerkingen op:
Ik heb uw vraag van destijds voorgelegd aan de Krijgsmachtadjudant die het op zijn beurt heeft
voorgelegd aan zijn voorganger. Onderstaand het antwoord. Vzv ik heb kunnen nagaan is het
verzoek niet voorgelegd aan de TCK ter advisering maar is het een door de CDS genomen
besluit. Hopelijk is uw verzoek hiermee afdoende beantwoord. Tot het moment waarop de
krijgsmachtdeeladjudanten zijn aangesteld heb ik inderdaad gelopen met een enkele nestel. Op
verzoek van de krijgsmachtsdelen is er vanuit de staf van de CDS een voorstel gedaan aan de
(ik dacht traditie commissie) om de nestel aan te passen aan het model zoals dat ook door de
adjudanten van de bevelhebbers, CD'S en minister gedragen wordt. Het initiatief is indertijd
gekomen van de KMAR omdat de nestel in de plaats moest komen van de reguliere KMAR
nestel en toch wel gelijkwaardig moest zijn , de kleurstelling is gelijk gebleven aan het eerste
model (enkele nestel) en ook het kleurverschil van de pennen is behouden. Na goedkeuring
heeft het KPU de nestels aan laten maken en is er een natostoknummer aan gekoppeld. Of er
een beschikking is en zo ja waar weet ik helaas niet.

7
De functie van Krijgsmachtadjudant is een functie die door adjudanten van de verschillende
krijgsmachtdelen wordt ingevuld.
Hieronder een overzicht van de diverse Krijgsmachtadjudanten:
Rene Clausen Koninklijke Landmacht van 1 sept 1996 – september 2001
Willem Tanis Koninklijke Landmacht van sept 2001 – 7 april 2006
Erik Nieuwenhuis Koninklijke Marine van 7 april 2006 – 7 april 2010
Marinus Dunnewind Koninklijke Marechaussee 7 mei 2010 – heden
Erik Nieuwenhuis Willem Tanis Marinus Dunnewind

8
Op foto 1 ziet u de enkele nestel. Op foto 2 ziet u de dubbele nestel.
Nestelopbouw dubbele nestel uit het Programma van Eisen 103262/00

9
De Luchtmachtadjudant
Was er een Krijgsmachtadjudant vanaf 1 september 1996 en gaf deze in een interview aan dat
hij hoopte dat er spoedig per krijgsmachtdeel een adjudant zou komen, het duurde nog tot 1998
voor dit een feit zou zijn. Men was bij de Koninklijke Luchtmacht vanaf 1989 gestart met een
pilot om de functie van basisadjudant en groepsadjudant een plaats te geven.
Deze functionarissen hadden een brede taakstelling, men moest als intermediair fungeren om
problemen op de werkvloer soepel op te lossen, een vraagbaakfunctie vervullen en tevens het
onderdeel aanzien geven bij ceremoniële aangelegenheden. Deze functie ontwikkelde zich in
tien jaar tot een volwaardige schakel tussen onderofficieren en de leiding van de Koninklijke
Luchtmacht. Toch bleek er behoefte aan een centraal aanspreekpunt, een adjudant van de
gehele Luchtmacht in de onmiddellijke nabijheid van de Bevelhebber. De eerste tekenen van de
komst van deze functionaris zien we op 8 april 1998. In een memo van de Staf bevelhebber
Koninklijke Luchtmacht van 8 april 1998 lezen we het volgende:
“ In opdracht van de Bevelhebber der Luchtstrijdkrachten (toen Luitenant-Generaal B.A.C.
Droste) is in navolging van de “Krijgsmachtadjudant” bij de CDS ingesteld de functie van
“adjudant van de Koninklijke Luchtmacht”. De eerste functionaris zal zijn Adjudant-onderofficier
W. Boonstra, thans nog groepsadjudant van de GGWDP”.
In de memo lezen we ook dat de nieuw te benoemen Luchtmachtadjudant een nestel zal
worden toegekend van hetzelfde model als voor de Krijgsmachtadjudant., echter uitgevoerd in
het zelfde zilverblauwe koord als gebruikt voorde basisadjudanten met twee zilveren
nestelpennen.
Op 14 april 1998 is een bericht uitgegaan naar
de leverancier van de nestel de firma Kokke
waarin gevraagd wordt voor 6 mei 1998 een
nestel te leveren als model voor de
Krijgsmachtadjudant. ( zie bijlage). Opmerkelijk
detail is dat in de correspondentie over de
kleuren van de nestel steeds gesproken wordt
over zilver-blauw terwijl de nestel die
uiteindelijk door alle Luchtmachtadjudanten is
gedragen een nassaublauw-goud is geweest.

10
Tijdens een korte plechtigheid op het hoofdkwartier in Den Haag werd op 6 mei 1998 de eerste
Luchtmachtadjudant W.E. Boonstra geïnstalleerd. Luitenant-generaal B.A.C. Droste gaf in zijn
toespraak aan dat door de komst van de Luchtmachtadjudant het onderofficierenkorps nu op
het hoogste niveau van de Klu-organisatie een aanspreekpunt heeft. De generaal gaf ook aan
in zijn toespraak dat de nieuwe Luchtmachtadjudant een pioniersrol op zich neemt en vraagt
ook nadrukkelijk ruimte voor een extra waardering in beloning. In een interview in het blad
Vleugels geeft Luchtmachtadjudant Boonstra kort na zijn aantrede het volgende aan: “Het
welzijn van de mens, het oplossen van problemen, adviseren en het functioneren als een soort
mentor voor de hele luchtmacht zijn de belangrijkste items. Hierbij zijn de onafhankelijkheid en
het vertrouwen de belangrijkste sleutels”.
De Koninklijke Luchtmacht had de primeur als het gaat over het instellen van de
Krijgsmachtdeeladjudant . Om 8 mei volgde de Koninklijke Landmacht met de eerste
Landmachtadjudant W.M. Tanis.
Op 13 juni 2000 neemt W.E. Boonstra afscheid als
Luchtmachtadjudant en draagt hij de nestel over aan M.J.
van Bedijk.

11
In het septembernummer van het blad Vliegende Hollander stond het volgende bericht:
Bij deze opvolging is te zien dat er van een enkele naar een dubbele nestel is overgegaan.
Ook hierbij is geen duidelijke informatie boven water gekomen hoe de overgang van enkel naar
dubbel zijn beslag heeft gekregen.
Van der Sloot Van Hugten
Op 29 november 2007 werd Luchtmachtadjudant P. van der Sloot opgevolgd door
AHRG.v.Hugten. Deze was Luchtmachtadjudant tot 23 augustus 2011.

12
Appendix