Januari 2013 - Vrijzinnig Vilvoorde

Inhoud
VOORWOORD ................................................................................................................. 2
VAN ONZE AFDELING ..................................................................................................... 3
HAPPY BIRTHDAY, DE TOORTS! ........................................................................................... 3
VERSLAGEN GRIJZE GEUZEN ............................................................................................... 7
Obama: Beleid en verkiezingen – 13/09 .................................................................. 7
Een namiddag met L.P. Boon – 11/10 ...................................................................... 8
‘Leven op grote voet – de ecologische voetafdruk’ i.s.m. Ecolife en HVV – 15/11 .. 8
Algemene Vergadering – 22/11 ............................................................................... 9
Grijze Geuzen op bezoek bij Permeke – 29/11 ....................................................... 10
Een reisverslag uit Congo – 06/12 .......................................................................... 11
NIEUWS VANUIT HET AZ JAN PORTAELS ............................................................................. 11
ACTIVITEITEN EN MEDEDELINGEN VAN HIER EN ELDERS ........................................... 13
ACTIVITEITENKALENDER ................................................................................................... 13
AANKONDIGINGEN GRIJZE GEUZEN ................................................................................... 15
Vriendschap, zelfs in de Middeleeuwen – 17/01 ................................................... 15
De ontspoorde geschiedenis van Auschwitz – 14/02 ............................................. 15
Vlinders in je omgeving – 14/03 ............................................................................. 16
Namiddagconcert in het Conservatorium – 21/03 ................................................ 16
ACTIVITEITEN HVV LONDERZEEL ....................................................................................... 17
Infoavond orgaandonatie – 4/03 ........................................................................... 17
Als het kind maar een naam heeft – 29/04 ............................................................ 17
ARTIKELS EN OPINIES ................................................................................................... 18
SPROKKELS .................................................................................................................... 18
WAT IS EEN GEMEENSCHAP ZONDER GEHEUGEN? ................................................................. 21
EEN PERSOONLIJKE REFLECTIE ........................................................................................... 25
150 JAAR NA PIERRE-THÉODORE VERHAEGEN ..................................................................... 30
EEN PLEIN VOOR FRANCESC FERRER I GUÀRDIA .................................................................... 37
VROLIJK, AL TE VROLIJK .................................................................................................... 39
BLASFEMIE TE KOOP GEZET ............................................................................................... 42
RUBRIEK VAN HET HUISVANDEMENS ................................................................................. 50
COLOFON ...................................................................................................................... 57
1

Voorwoord
Beste lezer,
Hier heb je hem dan, de eerste Toorts van 2013.
Na het iets dunner uitgevallen septembernummer is deze editie én wat lijviger én ook wat
kleuriger dan gewoonlijk.
En dat mag wel want dit is toch een speciaal nummer. Het blad van de Vilvoordse
vrijzinnigen bestaat namelijk 40 jaar! Toch een prestatie om trots op te zijn, vind je niet?
Je krijgt daarom vooraan het verhaal van het reilen en zeilen van ons tijdschrift over die vier
decennia. Interessante lectuur voor wie het allemaal heeft meegemaakt en ook voor de
anderen.
Daarna volgen de verslagen van allerlei activiteiten van de voorbije maanden. Zonder wie
dan ook onrecht te willen aandoen, vraag ik toch even aandacht voor wat er in het AZ Jan
Portaels zo allemaal te beleven valt.
Noteer verder alvast de vele activiteiten die voor de lente worden aangekondigd. Voor nog
meer informatie hierover is er onze maandelijkse elektronische nieuwsbrief – inschrijven
kan via onze website www.vrijzinnigvilvoorde.be. Daar staat ook de Toorts online.
In Artikels en opinies krijg je liefst zeven bijdragen van wel heel diverse aard en herkomst.
Commentaar, zoals altijd, welkom.
En natuurlijk is er de rubriek van het huisvandeMens, een vaste waarde.
Tot slot wens ik je, beste lezer, namens het VOC en de redactie, het allerbeste toe voor 2013.
En laten we er samen voor werken opdat in een tijd van toenemend extremisme en
groeiend fundamentalisme aller aard humanistische en vrijzinnige ideeën, het belang van
verdraagzaamheid, de nood aan een écht pluralistische samenleving, het recht op vrije keuze
en vrije, ongecensureerde meningsuiting, explicieter worden verdedigd en aanvaarding
krijgen.
Met de Toorts willen we daar in de toekomst alvast verder een serieuze bijdrage toe leveren.
TS
2

Van onze afdeling
Happy birthday, De Toorts!
De Toorts bestaat 40 jaar. Hieronder een
overzicht van dit succesverhaal. Het
bestaat uit grote uittreksels van de tekst
die Erwin Smits, zelf oud-redacteur,
schreef voor ons feestnummer dat
verscheen bij de vieringen in 2010.
“We schrijven “1 ste jaargang 1972 nr. 1”,
een eeuwigheid en vele mensenlevens
geleden. Ik citeer uit dit 4-bladigenkelzijdig
gestencilde exemplaar het
volgende :
“De Toorts wordt het blad van de
oudervereniging Vilvoorde. We stellen ons
tot doel alle leden van onze OVM-afdeling
gratis op de hoogte te houden van onze
activiteiten, van wat op vrijzinnig vlak
allemaal gebeurt en een band te scheppen
tussen alle vrijzinnigen in onze afdeling.”
En niet onbelangrijk:
“Waarom kozen we de Toorts als
benaming voor ons ‘blaadje’ ? “ (what’s in
a name)
“Omdat een brandende fakkel het symbool
van steeds brandend vuur is, vuur naar
kennis, symbool van het licht, licht dat de
duisternis verdrijft en de mens in staat
stelt zijn handelingen te begrijpen en
verdraagzaamheid op te brengen voor
andersdenkenden.”
Het laatste citaat herbergt dan ook
meteen het overkoepelende grondbeginsel
van het vrijzinnig denken!
Wie precies deel uit maakte van de
startredactie werd niet achterhaald maar
als verantwoordelijk uitgever prijkt G.
Dekempeneer op de voorpagina van dit
eerste nummer(tje). De oorspronkelijke
oplage is tevens onbekend, weet wel dat
het ‘iets’ minder was dan nu anno 2009,
jawel 37 jaar later!
We vinden verder enkele verslagen en
aankondigingen van voorbije en toekomstige
activiteiten. En wie zich toen geen
fakkelsticker tegen de prijs van 15fr.
aanschafte kreeg de banbliksems over zich
heen.
Interessant en grappig tegelijkertijd die
terugkeer in de tijd!
Bij het ingaan van jaargang 2 kreeg het
toen nog driemaandelijkse tijdschrift
zowaar een gekleurd buitenblad (lichtblauw)
dat werd versierd met een kleine
rode fakkel en met welgeteld 1 nietje bij
elkaar werd gehouden. De inhoud omvat
vooral verslagen van zelfgeorganiseerde
debatten en bijgewoonde culturele activiteiten.
De lay-out, waarschijnlijk toen nog
een onbestaand woord, was dan ook
navenant, een rommelig zootje steeds
wisselende lettertypes bijeengetypt op
een supermechanische lint-tikmachine.
En… leuk detail, cultuur en congres
stonden nog steeds met een ‘K’ gedrukt.
Zo verstrijken de jaren, hier en daar
verschijnt een foto, een stripverhaaltje.
Pee Vee heeft een regelmatige muziekrubriek
en G. Constant bekommert zich
om het Feest Vrijzinnige Jeugd.
3

Nummer 4 van jaargang 1976 krijgt een
omslagtekening en vertoont een kleine
postzegel van 0,60 Bef in de rechterbovenhoek.
Bravo, een stap vooruit! Een
en ander krijgt vorm. Ledenlijsten en
beschermcomité worden gepubliceerd…
dingen die je nog steeds vandaag kan
terugvinden in de Toorts.
Het maartnummer van 1979 verschijnt
voor de laatste maal onder de verantwoordelijkheid
van G. Dekempeneer.
Pierre Verbelen neemt de edele taak op
zich en prompt verandert ook de
voorpagina.. De Toorts krijgt een simplistisch
rood ventje met een rode fakkel,
verwerkt in een al even summier
voorgestelde wereldbol, als uithangbord.
Ondertussen verschijnt de Toorts tweemaandelijks,
met uitzondering van de
maanden juli en augustus. Naar inhoud
valt op dat er stevig van leer wordt
getrokken tegen ‘de kerk’ en de financieringskanalen
ten voordele van katholiek
Vlaanderen. Tiens… waar heb ik dat
recentelijk nog gehoord?
Veel aandacht wordt besteed aan het FVJ
- in het septembernr 1979, duidelijke witzwart
foto’s tonen deelnemers en
animatieploeg. Mij valt bij het doornemen
van zowat elk Toortsnummer tot nog toe
op dat het gebruik van krasse taal niet
werd geschuwd.
1980 Jaar van de Vrijzinnigheid, de 16
pagina’s tellende Toorts van november
bulkt van de toespraken en straffe uitlatingen.
Daarentegen wordt het vrijzinnig
ledenblad nog steeds samengehouden
door één schamel, nu roestig, nietje!
Bij aanvang van de jaren 80 is de
publicatie soms een coherente, vlot
lezende bundel van zelfgeschreven tekstjes,
maar soms ook een bundeling van
verzamelde krantenartikels en knipsels…
nog veel werk aan de winkel dus.
Vermeldenswaard is dat vanaf september
1983 de voorpagina gesierd wordt door
een mooie pentekening die het toenmalig
Vrijzinnig Huis aan de Schaarbeeklei 4
kunstig in beeld bracht. Tekenaar was Pino
Pan.
Onder de titel ‘Maak kennis met de
nieuwe ploeg in de Schaarbeeklei’ wordt
in dit nummer van de 12 de jaargang kennis
gegeven van deze gedaante- en
bezettingswissel. Ondertussen wordt congres
dan toch met een ‘C’ geschreven en
kost de klever 20 fr. Gezien zijn nu bijna
gehele verdwijning was dit de laatste
melding desbetreffend.
Onder het toeziend oog van P.V. zorgt J_P
Juliens op zijn eigengereide manier dat het
ledenblad tijdig en goed gestoffeerd de
deur uitgaat aan 3 fr. per exemplaar!
Was er nu sprake van een kortstondige
malaise bij het redactieteam? Wie zal het
weten? Het februari- en meinummer
verschijnen weer met het rode fakkelventje
op het frontblad, de inhoud is
dunnetjes en het aantal bladzijden telt
duidelijk een terugloop … komkommertijd,
- ziekte?? Men herpakt zich duidelijk en
voelbaar vanaf oktober ’86 met een mooie
stevige glanzende omslag waarop nog
steeds het Vrijzinnig Huis aan de
Schaarbeeklei prijkt en dit tot juli 1994.
4

P. Verbelen houdt het als v.u. uit tot het
novembernummer van 1988.
En toen – hokus pokus pats – verdween
het volledige jaar 1989 uit het archief en
van de wereldbol! Wil de eerlijke vinder
het alsnog terugbezorgen?
Verantwoordelijke uitgever gezocht! S.
Stockman neemt over – enkele maanden
maar – en wordt eind 1990 opgevolgd
door J. Coosemans. Kunstschilder G.
Sempels overlijdt en Sadam Hussein doet
zijn intrede op het wereldtoneel.
Hoera, gevonden! Nee, niet jaargang
1989, maar wel een kersverse v.u. E.
Smits, vanaf het aprilnummer 1991.
Secretaris G. Crispeels merkt op dat de
verspreiding en de frequentie van het
ledenblad al eens durft mank te lopen
waardoor het aankondigen van activiteiten
mank loopt. Lovende woorden had
hij over inhoud en vorm van het blad.
Inderdaad is het vanaf 1992 een streefdoel
dat de lay-out beter moet. Het woord
bestond toen al wel, alleen moest het bij
ons nog even invulling krijgen.
Een duidelijk gestructureerde inhoudstafel,
éénzelfde letterzet, sponsoring doet
zijn entree en plots kost het verzenden in
1993 5 fr. – dat was niet zo oké!
Een ware kentering in 1994. De Vilvoordse
Vrijzinnigen betrekken een nieuw huis.
Het VOC R. Moucheron wordt officieel
ingehuldigd op 9/9/1994. De Toorts
ondergaat een plastische ingreep en krijgt
een moderner aangezicht met ‘communicatie’
als frontwoord. Ook aan de
achterzijde worden rimpels weggewerkt
door een stevigere ruggensteun. Elk
nummer haalt gemakkelijk de 30 blz. en de
eenmansredactie krijgt flink wat steun
vanuit het nieuwe secretariaat – weer een
stap vooruit.
De Toorts heeft ook sedert geruime tijd
een nevenuitgave ter gelegenheid van het
Feest Vrijzinnige Jeugd. In 1995 is dit een
fraai ogende publicatie met een vrolijke
kindertekening op de roze kaft. De
Filmclub ‘Socrates’ krijgt een herstart en
JP. Juliens bevolkt nog steeds ons
secretariaat/redactie. Leo Apostel overlijdt
op 10/8/1995 in Gent.
De volgende jaren gaat het Vrijzinnig
Vilvoorde duidelijk voor de wind. De
Toorts puilt uit van aankondigingen en
verslagen van activiteiten georganiseerd
door onze deelverenigingen; zo zijn er de
Grijze Geuzen, jeugdwerking Picasso,
aerobic en nog vele andere.
Een dipje in 2000, toch wat praktische
verwerking, zeg maar vermenigvuldiging
van de Toorts betreft. We moeten ons
wat reorganiseren en enkele nummers
geven blijk van een efficiënt werkend
dieet. We binden in op de enige kleur die
onze voorpagina rijk was! Vanaf nu alles in
wit zwart.
In 2003 maakt een nieuwe medewerker,
H. Depreeuw, de dienst uit op ons secretariaat.
Een jonge dynamische kracht met
kennis van de nieuwste pc-technieken en
kolieken. Hij betekent een nieuwe ‘boost’
bij de verwerking van ons ledenblad. Frisse
ideeën en inzet maken van de Toorts een
verzorgd blad, voorzien van de nodige
foto’s en overzichtelijke structuur. Layout
krijgt betekenis. Bravo Hervé, ere wie
ere toekomt. We produceren weer ge-
5

zwind een 40-tal bladzijden en de Vilvoordse
ziekenhuisproblematiek is die
dagen niet uit het blad weg te slaan.
In het decembernummer van 2004 wordt
een oproep gedaan voor het ontwerpen
van een nieuw voorblad – tegen vergoeding
zelfs – ‘t zijn moderne tijden hé. Wie
werkt er nu nog gratis? Het vorige
ontwerp, ook van Pino Pan, heeft het 10
jaar uitgezongen en is dus aan vervanging
toe.
Er komt echter geen respons op die
oproep en de Toorts doet het nog tot 2007
met het oude ontwerp op de pagina.
Eind 2006 verlaat H. Depreeuw het VOC –
van een tegenvaller gesproken. Sarah
Verstaen neemt over en doet dit nog
steeds bij het ter perse gaan van dit
nummer (het feestnummer in 2010 –
nvdr). Het IMD zorgt ondertussen voor
een ruimere financiële armslag binnen de
gestructureerde vrijzinnigheid in
Vlaanderen. Dientengevolge verschijnen
er af en toe zelfs kleurenfoto’s in de
Toorts.
Sarah zet het goede voorbeeld van haar
voorganger verder en ziet ondertussen
ongeveer 650 Toortsen driemaandelijks de
deur uitgaan.
De editie 2008 verschijnt dan toch met
een nieuwe modernistische voorpagina
met dank aan de studente grafische
kunsten N. De Zaeyteyt.
De verantw.uitg. sinds 1991 beschouwde,
zag dat het goed was en gaf er zonder veel
poespas de brui aan. Sarah nam de
redactionele taak op zich. Vandaag is de
Toorts een gevarieerd én gelezen OVMledenblad,
het uithangbord en de
spreekbuis van de Vilvoordse vrijzinnigheid.
Lang leve de Toorts en dat het ‘vuur’
nog lang moge branden!
Erwin Smits
Tot zo ver Erwins overzicht van het leven
van een plaatselijk blad dat de decennia
overleefd heeft, en met glans. Een zeer
warm dankwoord gaat uit naar hem en
naar allen die in het verleden en ook nu
nog steeds weer voor al die kopij van heel
hoge kwaliteit zorgen. Ondertussen hebben
we een oplage van 750.
Sinds dit overzicht werd geschreven heeft
de Toorts nog maar een opfrisbeurt
ondergaan en heeft Vrijzinnig Vilvoorde er
een internetsite en een elektronische
nieuwsbrief bij gekregen. En hebben we
een nieuw gebouw betrokken, in de F.
Geldersstraat.
Maar de Toorts blijft de Toorts, het gezicht
en de stem van de Vilvoordse vrijzinnigheid,
een allerdegelijkst informatie- en
opinieblad, dat wijd en zijd wordt gelezen.
Op naar de volgende 40 jaar!
Tony Scott
6

Verslagen Grijze Geuzen
Obama: Beleid en verkiezingen –
13/09
Na de zomer sloegen we de handen in
elkaar met UPV om een brandend actueel
thema in de kijker te zetten, namelijk de
Amerikaanse Presidentsverkiezingen.
Professor H. Matthijs kwam ons alles
vertellen over de man die geschiedenis
schreef door als eerste zwarte de
Amerikaanse presidentsverkiezingen van
2008 te winnen.
Prof. Herman Matthijs © DiverCity
Barack Hussein Obama II werd in Honolulu
op Hawaï geboren op 4 augustus 1961. Hij
was staatssenator in de wetgevende
vergadering van zijn thuisstaat en van 3
januari 2005 tot 16 november 2008 lid van
de Senaat als vertegenwoordiger van de
staat Illinois. In november 2008 versloeg
hij de Republikeinse kandidaat John
MacCain. Op 20 januari 2009 werd hij
tijdens de inauguratie op het Capitool tot
44ste President van Amerika beëdigd. Een
indrukwekkende mensenmassa kwam
meevieren.
Tijdens zijn eerste ambtstermijn werd hij
geconfronteerd met tal van problemen:
economische crisis en hoge werkloosheid,
natuurrampen, aanhoudende oorlog in
Afghanistan en Irak enz.
© Obamacarefacts
Met ‘Obamacare’ (Patient Protection and
Affordable Care Act) een programma
bedoeld om meer Amerikanen te
betrekken bij het stelsel van de
ziekteverzekering kon Obama één van zijn
verkiezingsbeloften waarmaken, ondanks
hevige tegenstand van de Republikeinen.
Zijn bekendste slogan ‘Yes we Can!’ is
intussen bij iedereen bekend en wordt
steeds vaker gebruikt als symbool van
hoop en doorzettingsvermogen.
Hoe de strijd met de Republikeinse
verkiezingskandidaat in november 2012
afliep weten we intussen maar welke
elementen daarin allemaal meespeelden
7

en welk belang deze hadden, kwamen we
te weten van Professor Matthijs.
We konden dan ook met meer inzicht de
debatten volgen die aan de verkiezingen
vooraf gingen.
Een namiddag met L.P. Boon – 11/10
Wie beter dan mevrouw Marcella
Piessens, die we al langer kennen als
rasechte vertelster, kon komen voorlezen
uit het werk van Louis Paul Boon, die in
ons collectief geheugen staat gegrift als de
schrijver van de ‘Kapellekensbaan’ en
zovele andere bekende boeken.
Mevrouw Piessens bracht in het kader van
de honderdste geboortedag van Louis Paul
Boon zijn biografie, leven en werk.
Marcella Piessens
Zij droeg de meest verrassende en
sfeervolle van zijn vertellingen voor. Mooi
was bijvoorbeeld het verhaal van een
volksjongen die op zijn 15de gevelschilder
en op zijn 65ste kandidaat Nobelprijswinnaar
was.
Het was zeker niet nodig om de boeken te
hebben gelezen om alle verhalen te
kunnen volgen. Integendeel, met een paar
zinnen werden beelden opgeroepen waar
alle aanwezigen zich direct konden mee
inleven.
Net als de vorige keren werd zij met een
daverend applaus bedankt.
‘Leven op grote voet – de ecologische
voetafdruk’ i.s.m. Ecolife en HVV –
15/11
De VN-klimaattop in Doha in Qatar in
december 2012 zet iedereen ertoe aan om
na te denken over het klimaat. Als
vereniging willen we zeker ons steentje
bijdragen en daarom nodigden we
mevrouw Jenny De Laet uit van Ecolife,
een Vlaamse milieuvereniging, om wat
dieper in te gaan op het onderwerp
‘ecologische voetafdruk’.
Wat wordt hiermee bedoeld? Het is de
impact die de mens heeft op het milieu en
bekijkt de manier waarop we omgaan met
energie, water, materialen, ruimte,
voedsel en afval. Het meet de biologisch
productieve oppervlakte van de aarde die
nodig is om de natuurlijke rijkdommen te
leveren die verbruikt worden en het afval
op te nemen dat geproduceerd wordt.
8

Jammer genoeg is de balans uit evenwicht.
Terwijl er slechts 1,8 ha biocapaciteit
beschikbaar is per persoon, verbruiken we
met zijn allen 2,7 ha per persoon. Dit
betekent dat de aarde 14,4 maand nodig
heeft om te genereren wat wij op 12
maanden verbruiken. De boodschap luidt
dan ook dat de ecologische voetafdruk
dringend moet worden verkleind.
Er zijn een aantal praktische maatregelen
mogelijk die in ieders bereik liggen: de
verwarming een graadje lager of uitzetten
in kamers waar niemand komt, een
douche nemen i.p.v. een bad, de
droogkast minder gebruiken, 1 dag per
week vlees van het menu schrappen, de
juiste, niet bedreigde vis kiezen, 1 dag per
week streekgroenten en groenten en fruit
van het seizoen eten, minder voedsel
weggooien.
Wie bereid is investeringen te doen kan de
oude verwarmingsketel vervangen, dakisolatie
plaatsen, hoogrendementsglas
plaatsen, radiatorfolie zetten en thermostatische
knoppen installeren.
Meer informatie op www.ecolife.be en
www.vreg.be
Na deze boeiende uiteenzetting praatten
we nog wat na bij een lekker kopje koffie,
er stellig van overtuigd dat we allemaal
kunnen bijdragen aan een beter klimaat.
Juliette Verhulst
Algemene Vergadering – 22/11
Financiële toestand van de afdeling
De Grijze Geuzen verkeren in een
financieel gezonde situatie – het saldo is
quasi gelijk gebleven in vergelijking met
vorig jaar.
Door een verandering in de lidgeldadministratie
op nationaal niveau zal er
vanaf 2013 per lid een euro meer naar
onze afdeling gaan.
Activiteiten
Simone stelt de activiteiten voor van het
komende half jaar. Er wordt over het
algemeen gekozen om meer deel te
nemen aan de activiteiten ingericht door
de stad en meer te kiezen voor het
bijwonen van een theaterstuk of een
concert.
Een nieuwigheid in onze werking is het
Praatcafé. Om dat beter aan te kleden
passeerden diverse voorstellen de revue:
- De inrichting van een filosofisch
praatcafé
- Elke maand een workshop aanbieden.
Hiervoor kunnen professionelen
worden uitgenodigd of de
Grijze Geuzen geven zelf tekst en
uitleg bij hun uitgeoefende hobby’s
- Leesclub: enkele data per jaar
vastleggen waarop bepaalde boeken
worden besproken
- Computercursus
Pierre Van de Velde stelt een korte
enquête op waarin gepeild wordt naar de
interessevelden van de Grijze Geuzen.
9

De Grijze Geuzen hebben een plaats op de
website van Vrijzinnig Vilvoorde
(www.vrijzinnigvilvoorde.be). Die pagina is
momenteel nog in opbouw.
Toekomst Grijze Geuzen
Onze huidige voorzitter, Jef Haesaerts,
geeft de fakkel door aan Linda Vanbinst.
Nieuwe bestuursleden zijn Guido Prieus en
Christiane Roekens.
Het nieuwe bestuur:
- Voorzitter: Linda Vanbinst
- Erevoorzitter: Roger Hazaer
- Ondervoorzitter: Jozeph Haesaerts
- Secretaris: Juliette Verhulst
- Penningmeester: Simone Baudon
- Leden: Paule Peeters, Paul Jacobs,
Denise Dierickx, Christiane
Roekens en Guido Prieus
Grijze Geuzen op bezoek bij Permeke
– 29/11
Nog tot 20 januari 2013 loopt in de Bozar
in Brussel de overzichtstentoonstelling
over Constant Permeke. De schilder is
zestig jaar geleden overleden. Aan de
hand van 130 topwerken, vnl. schilderijen
en beeldhouwwerken, wordt deze expressionistische
schilder herdacht. Door zijn
aandacht voor ‘de mens’ neemt hij binnen
het internationale expressionisme een
bijzondere plaats in.
Zijn werken worden bovendien geconfronteerd
met recent werk van Marlene
Dumas en Thierry De Cordier.
© Bozar
De Grijze Geuzen waren van oordeel dat
deze verjaardag niet zo maar kon
voorbijgaan. Dus brachten we met een
twaalftal geïnteresseerden op 29 november
2012 een geleid bezoek aan de tentoonstelling.
We werden chronologisch
doorheen zijn leven geleid, zo kennismakend
met de verschillende thema’s in
zijn werk: landschappen, zeezichten,
naakten, portretten van vissers en boeren,
moeders en kind, stillevens,… Permeke
werd in 1886 geboren in Antwerpen, maar
verhuisde al snel naar Oostende.
© RTBF - Françoise Brumagne
10

Uiteindelijk liet hij een modernistische
villa bouwen in Jabbeke, die vandaag als
Provinciaal Museum te bezoeken is; de
moeite waard overigens.
Links: Koffiedrinkers, KMSKA © LukasArt in Flanders
Rechts: De man met de vest, KMSKA © LukasArt in Flanders
Mede door de schitterende gids werd het
bezoek een echte voltreffer. Bij een koffietje
nadien werd de tentoonstelling
becommentarieerd en werden reeds plannen
gesmeed voor een volgende uitstap.
Dat zal wellicht een bezoek worden aan
het zopas geopende museum Kazerne
Dossin in Mechelen, een memoriaal,
museum en documentatiecentrum over
Holocaust en mensenrechten (voorjaar
2013).
Linda Vanbinst
Een reisverslag uit Congo – 06/12
Chris Roekens, nieuw bestuurslid, vertoonde
in het praatcafé van zes december
de film over haar laatste bezoek aan
Congo, haar tweede vaderland.
Wij leerden Chris beter kennen en
apprecieerden ten volle haar humanitaire
ingesteldheid. Zij beloofde ons voor
volgend seizoen een vervolledigde repor-
tage die wij aan onze leden kunnen
voorstellen.
Bedankt Chris!
Wij wensen jullie allen heel prettige
feestdagen en hopen jullie op één van onze
volgende bijeenkomsten te ontmoeten!
Het bestuur
Nieuws vanuit het AZ Jan
Portaels
Het is en blijft een belangrijke taak van mij
als moreel consulent om het vrijzinnig
humanisme in het ziekenhuis op verschillende
manieren zichtbaar te maken.
Zo hebben we vorig jaar vanuit de
Levensbeschouwelijke Dienst een folder
van onze dienst in het leven geroepen. Hij
staat op elke afdeling en in de wandelgangen
ter beschikking van patiënten en
familieleden.
Op elke afdeling hangt ook een poster met
het aanbod van de levensbeschouwelijke
dienst. En uiteraard gaat er niets boven
zelf voortdurend door de gangen lopen en
contacten leggen met medewerkers. Deze
inspanningen werpen hun vruchten af.
11

Patiënten en hun naasten vinden steeds
gemakkelijker de weg naar onze dienst.
Een fleurig voorbeeld van deze profilering
was Wereldhumanismedag op 21 juni
2012.
Samen met de collega’s van het
huisvandeMens zetten we bezoekers letterlijk
in de bloemetjes en vierden op die
manier de langste dag van het jaar. We
kregen een plekje in de inkomhal voor een
infostand over vrijzinnig humanisme en
deelden bloemetjes uit aan wie wilde,…
Een groot succes! Nog dagen later sprak
men in de wandelgangen over dit
dynamische initiatief.
Ook de dag van de palliatieve zorg in
oktober werd op een originele manier in
de kijker gezet. We reden met een
‘mobiele receptie’ door de ziekenhuis-
gangen en boden collega’s en bezoekers
een vruchtensapje aan.
Wie wou, kon tezelfdertijd info krijgen
over alle mogelijke levenseindbeslissingen,
palliatieve zorg in en buiten het ziekenhuis
en had de mogelijkheid om praktische
vragen te stellen.
Vanaf januari 2013 zal ik samen met
enkele collega’s van het Palliatief Support
Team korte vormingsmomenten verzorgen
voor verpleegkundigen i.v.m. menswaardig
sterven.
Ons vorige bijscholingsthema – euthanasie
bij dementie – vond plaats in het voorjaar
van 2012 en is toen positief onthaald. We
besloten op basis van deze feedback met
een nieuw thema naar de afdelingen te
stappen.
Tot slot: net als de voorbije maanden kan
je ook nu weer genieten van kunstwerken
in onze wandelgangen. Nog tot 30 januari
2013 zijn de werken van de bekende
Vilvoordse kunstenaar Jan Van Lysebetten
te bewonderen. Alvast van harte welkom!
Kathleen Verhelst
12

Activiteiten en mededelingen van hier en elders
Activiteitenkalender
Januari
Do 17 14u ‘Vriendschap, zelfs in de
Middeleeuwen’
Grijze Geuzen i.s.m. UPV VOC
Za 19 19u30
Lezing door Walter Ysebaert
Nieuwjaarsreceptie Vrijzinnig Vilvoorde,
huisvandeMens Vilvoorde
en Oudstudentenbond VUB
VOC
Za 26 10u Bestuursvergadering Vermeylenfonds VOC
Za 26 10u30 Algemene Vergadering Vermeylenfonds VOC
Za 26 12u Jaarlijks etentje Vermeylenfonds De Kuiper
Februari
Do 7 14u Praatcafé Grijze Geuzen Grijze Geuzen VOC
Do 7 20u Algemene Vergadering VOC VOC
Do 14 14u ‘De ontspoorde geschiedenis van
Auschwitz’
Do 14 20u
Lezing door Prof. Dr. Gie Van den
Berghe
‘De oorsprong van de liefde’
Za 16 10u
Lezing door Marc Vermeersch
Bezoek aan de Dossin Kazerne en
stadswandeling door Mechelen
(Bevestiging en meer info in de nieuwsbrief van
januari)
Za 23 14u Winterconcerten, standenmarkt en
workshops van Vrijzinnig Vilvoorde
Maart
Ma 4 20u Infoavond over
orgaandonatie
Lezing door Dr. B. Amerijckx
Grijze Geuzen
i.s.m. UPV
Vermeylenfonds
i.s.m. UPV
VOC
VOC
VOC Mechelen
JH the Mood en
Rock Houtem i.s.m.
alle verenigingen
van Vrijzinnig
Vilvoorde
VOC
HVV Londerzeel Gemeenschapscentrum
Gerard Walschap te
Londerzeel
13

Do 7 14u
en Mevr. MC De Valck
Praatcafé Grijze Geuzen VOC
Vr 8 9 u (Onder voorbehoud) Viering Vermeylenfonds VOC
van de Internationale i.s.m. UPV en
Vrouwendag
huisvandeMens
Vilvoorde
Do 14 14u ‘Vlinders in je omgeving’ Grijze Geuzen VOC
Do 21 15u
Lezing door Herman Dierickx
Namiddagconcert in het
Conservatorium Brussel
Za 23 13u Bezoek Parlamentarium
Brussel
April
Grijze Geuzen Conservatorium Brussel
VOC Parlamentarium Brussel
Do 4 14u Praatcafé Grijze Geuzen VOC
Ma 15 20u Lezing ‘Slim lezen, lees een Vermeylenfonds VOC
boek uit op één uur’
i.s.m. UPV
Do 25 14u Lezing ‘Depressie bij senioren’ Grijze Geuzen
i.s.m. UPV
VOC
Ma 29 20u ‘Als het kind maar een naam HVV Londerzeel Gemeenschapscentrum
heeft’
Lezing door Wendy Peerlings
Gerard Walschap
Londerzeel
Mei
Do 2 14u Praatcafé Grijze Geuzen VOC
Vr 3
t.e.m.
Zo 5
18u Feest Vrijzinnige Jeugd HVV Hoge Rielen en
VOC
Juni
Do 6 14u Praatcafé Grijze Geuzen VOC
Juli
Za 6 9u Vrijzinnige concentratiedag Federatie
Vrijzinnige Centra
Bredene
Meer informatie omtrent onze activiteiten? Schrijf je in op onze nieuwsbrief! Surf naar
www.vrijzinnigvilvoorde.be en vul je mailadres in bij ‘Nieuwsbrief’, of consulteer onze
agenda aldaar.
14

Aankondigingen Grijze Geuzen
Vriendschap, zelfs in de Middeleeuwen – 17/01
Met deze mooie titel van onze volgende
voordracht willen wij jullie een mooi jaar
2013 toewensen! Inderdaad, op donderdag
17 januari 2013 om 14u in het VOC,
Frans Geldersstraat 21 te Vilvoorde, wordt
deze voordracht gegeven door de heer
Walter Ysebaert en i.s.m. Uitstraling
Permanente Vorming.
Al eens nagedacht wat vriendschap
betekent in ons leven? Wanneer spreekt
men van vriendschap: in familieverband,
tussen vrouwen, tussen mannen of gemengd?
Zijn alle vrienden even belangrijk?
De ontspoorde geschiedenis van Auschwitz – 14/02
Gie van den Berghe © PD - Gem. Evergem
Spreekt men van vriendschap in gezelschappen,
muziekverenigingen of onder
voetbalfans? Zijn de huidige vormen van
vriendschap steeds dezelfde gebleven in
de loop der tijden?
Jullie gaan er een gans overzicht van
krijgen en wij kunnen er aan toevoegen
dat binnen onze vereniging en bij onze
regelmatige samenkomsten een vorm van
vriendschap heerst: het geeft een goed
gevoel!
Iedereen is welkom en de toegang is vrij.
De Tweede Wereldoorlog eindigde in
1945. Het was een oorlog van
stelselmatige slachtpartijen, massale verwoesting
van steden, deportatie van hele
volkeren en de inrichting van tal van
vernietigingskampen. Kenmerkend voor
dit wereldconflict was de brutale ontkenning
van de menselijke levenswaarden.
Wie ‘Auschwitz’ hoort uitspreken, weet
dat het gaat over de uitroeiing van
‘ongewensten’ en Joden.
Wij hebben Professor Dr. Gie Van den
Berghe, ethicus en historicus, gevraagd op
donderdag 14 februari 2013 om 14u in
het VOC – en in samenwerking met
Uitstraling Permanente Vorming – de
ontspoorde geschiedenis van Auschwitz
te komen uiteenzetten. Het wordt een
geschiedkundige reconstructie met beeldmateriaal.
15

Tot nu toe is er heel de wereldgeschiedenis
door meer oorlog dan vrede
geweest. Ook Einstein vroeg zich af:
‘Bestaat er een manier om de mensheid
Vlinders in je omgeving – 14/03
Maart: ongetwijfeld krijgen we in deze
maand een ideale gelegenheid om met
volle teugen te genieten van lentezonnestralen
en prachtige lentebloemen.
Dambordje © Sandra Brennand
Iedereen heeft wel een terrasje of een
voor- of achtertuintje waar bloemen een
plaatsje vinden – de markt biedt ze al
kleurrijk aan! Het is weliswaar nog niet de
tijd om vlinders op te merken maar als er
Namiddagconcert in het Conservatorium – 21/03
Tijdens de vergadering van het VOC
bestuur van 26 november 2012 werd
beslist de jaarlijkse nieuwjaarsreceptie in
het VOC te laten plaats grijpen op 19
januari; de datum waarop de Grijze
Geuzen het nieuwjaarsconcert in het
Conservatorium Brussel wilden bijwonen.
Het bestuur van de Grijze Geuzen heeft
dan ook beslist dat de nieuwjaarsreceptie
voorgoed van de oorlog te bevrijden?’ Wij
kijken met veel interesse uit naar deze
uiteenzetting
veel bloemen zijn, dan komen ze weldra te
voorschijn.
Wij vroegen Dhr. Herman Dierickx om ons
op donderdag 14 maart 2013 om 14u in
het VOC, een leerrijke voordracht te
komen geven over vlinders in je
omgeving.
Dhr. Dierickx is nog steeds actief binnen
Natuurpunt; een organisatie die ervoor
zorgt dat natuurgebieden behouden
blijven en jaarlijks zelfs uitbreiden. Het
betreft een voorstelling met mooie
fotoprojecties.
Wij zullen dan ongetwijfeld nog beter
voorbereid zijn om aandacht te hebben
voor deze lustig fladderende vriendjes!
voorrang krijgt en bijgevolg het
nieuwjaarsconcert geschrapt maar
vervangen wordt door een namiddagconcert
op 21 maart 2013 om 15u,
compleet met taart en koffie, in het
Conservatorium Brussel. Het programma
daarvan is tot nog toe niet bekend.
Het wordt wellicht de start van een
nieuwe formule!
16

Activiteiten HVV Londerzeel
Infoavond orgaandonatie – 4/03
Door Dr.B. Amerijckx (nefroloog en transplantcoördinator
UZ Brussel) en Mevr MC De Valck (transplantgetuige)
België kampt net als andere landen met een tekort aan
donororganen. In Principe is iedereen in ons land automatisch
donor. In de praktijk vraagt men de naaste familie,
in tijden van rouw en verlies, te beslissen over jouw organen.
Eén op zes families weigert. Daarom is het belangrijk
zelf je wens kenbaar te maken. Maandag 4 maart - om 20u
– wordt een boeiende avond voor iedereen die meer wil
weten over orgaandonatie.
In Gemeenschapscentrum Gerard Walschap, Sint-Jozefstraat 44 te Londerzeel. Toegang is
gratis.
Inlichtingen: gsm 0476/33 86 76 - info@hvvlonderzeel.be - www.hvvlonderzeel.be
Als het kind maar een naam heeft – 29/04
Zijn er nog ‘normale’ kinderen of hebben ze allemaal
wel één of andere gedragsstoornis? Waar ligt de grens
tussen normaal gedrag en probleemgedrag? Wanneer
is medicatie aangewezen? Wendy Peerlings is therapeute,
auteur en veelgevraagd spreker over opvoedings-
en ontwikkelingsproblemen bij kinderen en
komt op maandag 29 april om 20u naar het
Gemeenschaps-centrum Gerard Walschap, Sint-Jozefstraat 44 te Londerzeel. Toegang is
gratis.
Inlichtingen: tel.052/301675 - info@hvvlonderzeel.be- www.hvvlonderzeel.be
17

Artikels en opinies
Sprokkels
Uit Europa
Hier is al eens vaker verslag
uitgebracht over de moeilijke verhouding
tussen de Europese Humanistische Federatie
(EHF) en de Europese Instellingen. Je
kon vorig jaar bijvoorbeeld lezen over de
aanvaring in het Europees Parlement
tijdens de jaarlijkse dialoog.
Ter herinnering: art. 17 van het Verdrag
van Lissabon voorziet in een ‘open,
regelmatige en transparante dialoog
tussen de EU-instellingen, kerken, godsdiensten,
religieuze gemeenschappen en
niet-confessionele organisaties’.
In het verleden werden die laatste
gewoon niet, of apart, uitgenodigd. Vorig
jaar vond dan de botsing plaats, waarop
EHF een klacht indiende bij de Europese
Ombudsman.
Op 14 november laatstleden vond weer
een ontmoeting plaats met het EP onder
art. 17. Het was de eerste onder de
nieuwe Parlementsvoorzitter, Martin
Schultz. EHF heeft trouwens ook een
nieuwe voorzitter, Pierre Galand. Het
thema was ‘solidariteit tussen de generaties’.
En kijk, het ging er anders aan toe. Schultz
had gelovigen, atheïsten en agnosten
allemaal samen uitgenodigd.
Pierre Galand © European Humanist Federation
Vrijzinnigen en humanisten waren er na
afloop nog niet van overtuigd dat nu alles
in kannen en kruiken is.
Toch wordt dit gezien als een stap in de
goede richting. Maar er valt nog een hele
weg af te leggen voor we van een echte
constructieve dialoog kunnen spreken.
In de herfst hebben EHF en een
aantal landelijke humanistische verenigingen
in koor geprotesteerd tegen de
voordracht van Tonio Borg als Europees
Commissaris voor Gezondheid. Hij moest
zijn Maltese landgenoot opvolgen die
ontslag nam in verband met een
fraudezaak.
De reden van het protest was dat Borg in
zijn land wel heel erg behoudsgezinde
standpunten had ingenomen in verband
met een aantal samenlevingsproblemen,
vrouwen enzo. Malta kent geen echtscheiding
– nog niet – en geen abortus.
18

Europese humanisten vertrouwden er niet
op dat hij die standpunten op Europees
vlak zou laten varen in zaken die de
gezondheid van miljoenen Europeanen
aangaan, noch dat hij het Europees
Charter van Grondrechten correct zou toepassen.
Het heeft niet mogen baten, Borg
werd benoemd.
EHF begon in 2012 een campagne
om godsdienstige invloeden uit het EU
research programma te weren.
Waar gaat dit om? Er wordt thans onderhandeld
over ‘Horizon 2020’, het nieuwe
EU-meerjarenprogramma voor wetenschappelijk
onderzoek.
Nu, in het nog lopende programma is het
financieren van stamcelonderzoek verboden.
Dit is het gevolg van lobbywerk bij de
goedkeuring ervan in 2006, in de allereerste
plaats door katholieke bisschoppen.
Tijdens de consultatieronde voor het
nieuwe programma heeft de katholieke
kerk al laten weten dat dit verbod verder
moet blijven bestaan en zelfs moet
worden uitgebreid, want tegen menselijke
waardigheid, recht op leven enz – enfin,
we kennen dat. Liever zagen de
katholieken ‘onderzoek om empirisch te
bewijzen dat traditionele gezinnen beter
functioneren dan andere, intrinsiek onstabiele
gezinsstructuren’! Je gelooft je ogen
en oren niet.
EHF eist nu dat dit verbod wordt opgeheven.
En bevestigt tegelijkertijd dat eerbied
voor het leven en de menselijke
waardigheid natuurlijk belangrijk zijn maar
dan niet om religieus-doctrinaire redenen.
Heel wat wetenschappers en ook politici
steunen EHF hierin.
Uit Groot-Brittannië
Toevallig niet naar de plechtigheid van
Remembrance Day (11 november) in
Londen gekeken? Strak geregisseerd militair
gebeuren ter herdenking van alle
Britse soldaten die in oorlogen zijn gesneuveld.
Iedereen met naam in de Britse
politiek is aanwezig, de Queen en …
vertegenwoordigers van alle levensbeschouwingen.
Allemaal? Toch bijna: anglicanen,
katholieken, joden, moslims,
boeddhisten, hindoes, sikhs, zoroastrianen
(echt waar). Je mag zelf raden wie
ontbraken.
© Garanc.co.uk
Tegen deze discriminatie begint stilaan fel
protest te ontstaan.
Er bestaat een humanistische vereniging in
het Britse leger, die al 3 jaar campagne
voert voor de aanwezigheid van humanisten
op de plechtigheid. De overheid
weigert nog steeds. De verantwoordelijke
voor dit soort manifestaties bestond het
zelfs te schrijven dat ‘alle soldaten die
stierven in de 2 wereldoorlogen een
Christian remembrance zouden gewild
hebben’.
Er zijn op dit moment 26000 soldaten die
opgeven geen godsdienst te hebben.
Hindoes, moslims, sikhs en joden zijn
19

samen met zo’n 3000. Een duidelijke
situatie, niet?
Dan zijn wij toch wat beter af, met
lekenconsulenten in het leger.
Godslastering
Je houdt het niet voor mogelijk maar dit is
weer een thema in een aantal Europese
landen.
In Nederland is net een motie gestemd in
het Parlement die zal leiden tot het
schrappen van blasfemie uit het strafrecht.
Onze Franse vrienden hebben net ontdekt
dat terwijl blasfemie in Frankrijk in 1791
was afgeschaft, er nog een stukje is, zoals
het dorp van Asterix, waar deze misdaad
nog bestaat, namelijk in Alsace-Moselle.
Het is een droit local, voorvloeiend uit een
of ander concordaat. Katholieke integristen
maken hier nu gebruik van om een
klacht in te dienen tegen het ondertussen
bekende toneelstuk van Castellucci over
de figuur Jezus. De Franse humanisten zijn
er niet goed van, te meer daar president
Hollande zijn belofte wil nakomen om de
wet van 1905 over scheiding van kerk en
staat in de grondwet op te nemen, onder
het instandhouden van die en andere
uitzonderingen voor Alsace-Moselle.
Op Europees niveau circuleert een tekst
waarin het beledigen van profeten van
welke religie ook wordt afgekeurd. Zie het
artikel hierover van A. Van Nieuwenburg.
© Lectrr
En in Ierland – dat is bekend – kun je flinke
boetes oplopen voor deze misdaad. In
Turkije zijn de makers van The Simpsons
veroordeeld voor blasfemie en beboet!
Volgend jaar wordt de brandstapel weer
ingevoerd.
Tony Scott
20

Wat is een gemeenschap zonder
geheugen?
We vroegen het aan Jimmy Koppen …
©De Fotostudio.be
Jimmy Koppen is historicus en gespecialiseerd
in de geschiedenis van de
vrijmetselarij en het liberalisme. Na een
aantal jaren als onderzoeker verbonden te
zijn aan de Vrije Universiteit Brussel is hij
sinds mei betrokken bij het Vrijzinnig
Studie-, Archief- en Documentatiecentrum
‘Karel Cuypers’. Zijn aanstelling illustreert
de snelle vernieuwing die het centrum
momenteel doormaakt. Hij zal zich in de
toekomst vooral bezig houden met de
publiekswerking van het centrum.
Welke plaats neemt het VSAD in in het
levensbeschouwelijke landschap?
Het VSAD ‘Karel Cuypers’ werd in 1986
opgericht. De initiatiefnemers hadden tot
doel de geschiedenis van de vrijzinnige
beweging te bestuderen, te documenteren
en haar archieven te bewaren. In de
jaren tachtig werden vanuit VSAD een
aantal biografieën van vrijzinnige persoonlijkheden
zoals Multatuli en Gerard
Walschap gepubliceerd maar in recentere
jaren kwam de klemtoon in hoofdzaak op
de bewaring en ontsluiting van archieven
te liggen. VSAD is genoemd naar Karel
Cuypers, de stichter van het Humanistisch
Verbond. Vandaag is het VSAD als vzw
aangesloten bij de Unie Vrijzinnige Verenigingen,
beter gekend als deMens.nu.
In het verleden was het voortbestaan van
het VSAD af en toe onzeker. Het VSAD
heeft het niet altijd gemakkelijk gehad
om te blijven voortbestaan. Hoe kwam
dat?
Bij het ontstaan van VSAD bestonden er
reeds een aantal privé-archiefbewaarplaatsen
volgens de politiek-levensbeschouwelijke
profielen: de socialistische
archieven waren ondergebracht bij het
AMSAB, het liberale bij het Liberaal
Archief en zo meer. Het VSAD, dat zich
opwierp als archiefbewaarplaats van
uitgesproken pluralistische instanties
(zoals de Unie Vrijzinnige Verenigingen of
het Humanistisch Verbond), sloot te
weinig aan bij de politieke partijen en
slaagde er daardoor niet in om overheidsondersteuning
te krijgen. Met het
Archiefdecreet van 2002 werd het VSAD
wel officieel erkend en kon het centrum
21

op een vaste subsidie van de Vlaamse
overheid rekenen, hetgeen een bescheiden
maar constante werking mogelijk
maakte. Door het Erfgoeddecreet
veranderden de subsidiëringsvoorwaarden
echter waardoor een onafhankelijk
voortbestaan van het kleine VSAD niet
langer mogelijk was. Daarom zocht het
VSAD aansluiting bij het Universiteitsarchief
van de Vrije Universiteit Brussel,
waar in het verleden al vaker mee was
samengewerkt. Uit deze gesprekken
volgde een formeel akkoord: door een
verregaande samenwerking en concentratie
van de archieven op de VUB kon
men de schaal van beide instellingen vergroten
en aan slagkracht winnen.
Welke veranderingen brengt de samenwerking
met de VUB met zich mee?
De praktische organisatie van de samenwerking
ging een jaar geleden van start
onder de coördinatie van professor Frank
Scheelings. De administratie en de archieven
van het VSAD werden van Antwerpen
naar de Campus Oefenplein in Brussel
verhuisd. Het VSAD en het Universiteitsarchief
delen sinds kort een vernieuwde
leeszaal en kantoorruimte en op termijn
zal ook al het erfgoed in een gemeenschappelijke
depotruimte worden ondergebracht.
Er is al nagedacht over een
nieuwe naam, maar die blijft nog geheim
tot de zomer, wanneer het samenwerkingsverband
zich officieel aan het publiek
zal presenteren.
Door het samenwerkingsverband krijgen
de gebruikers en onderzoekers een rijkere
collectie aangeboden. Enerzijds bewaart
het VSAD de archieven van verschillende
vrijzinnige verenigingen, waaronder (sinds
hun oprichting) het Humanistisch Verbond
/de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging,
de Oudervereniging voor de Moraal en de
Unie Vrijzinnige Verenigingen. Een paar
weken geleden kwamen er nog heel wat
lopende meters archief van Lichtpunt, de
vrijzinnige tv-uitzendingen, bij. Het VSAD
heeft ook afspraken met verschillende
huizenvandeMens over de bewaring van
hun documentatie en archieven.
Prof. Frank Scheelings
Anderzijds heeft het Universiteitsarchief
naast de archieven van de diensten van de
VUB ook archieven van studenten en
studentenkringen, alumni en professoren,
die vaak uitgesproken vrijzinnig zijn. Denk
maar aan de archieven van het Brussels
Studentengenootschap, de Studiekring Vrij
Onderzoek, de Oud-Studentenbond, en
professoren als Frans De Pauw, Leopold
Flam enzovoort.
22

Het samenwerkingsverband wil een heel
nieuwe werking uitbouwen. Het profileert
zich in de toekomst als erfgoedcentrum
voor de vrijzinnige en academische
erfgoedgemeenschap. In de toekomst
worden niet alleen archieven maar ook
objecten en immaterieel erfgoed (verhalen)
verzameld. We gaan een interactieve
website uitbouwen met een
databank waarin we zoveel mogelijk
vrijzinnige verhalen willen registreren. Hoe
iemand vandaag vrijzinnigheid of een
vrijzinnige plechtigheid ervaart, is anders
dan enkele decennia geleden. Vandaag
lijken we soms de indruk te hebben dat
alles evident is geworden: je kan je
kinderen naar het GO! sturen, ongehuwd
samenleven of enkel maar burgerlijk
huwen of uitdrukkelijk weigeren om aan
katholieke plechtigheden deel te nemen
zonder boze blikken van de buren te
moeten incasseren. Maar dit was een of
twee generaties geleden helemaal anders.
Het is ons doel om dit verdwijnend,
immaterieel erfgoed vast te leggen vóór
het te laat is. In het kader van dit project
gaan we ook over heel Vlaanderen een
reeks gespreksavonden organiseren in
Vrijzinnige Centra.
Daarnaast plannen wij – samen met
andere archiefbewaarplaatsen die vrijzinnige
archieven herbergen – de samenstelling
en publicatie van een vrijzinnige
archiefgids. Wie als professioneel of
amateur historicus de geschiedenis van de
vrijzinnigheid of van een vrijzinnige
vereniging wil onderzoeken, wordt immers
met een aantal problemen geconfronteerd.
Waar vind je om te beginnen
relevante informatie? En hoe moet je die
interpreteren? Deze gids wil daarop een
antwoord bieden.
Hoe ziet de structuur van dit nieuwe
samenwerkingsverband eruit?
In de Algemene Vergadering en de Raad
van Bestuur vinden we zowel bekende
vertegenwoordigers van de vrijzinnige
verenigingen terug als vertegenwoordigers
van de Vrije Universiteit Brussel. Door
de samenwerking met de universiteit
kunnen we het onderzoek sterk stimuleren.
Om het initiatief wetenschappelijk
extra draagkracht te geven, wordt er een
nieuwe wetenschappelijke raad opgericht.
Hiermee wordt advies en begeleiding
ingewonnen van een aantal academici, die
goed op de hoogte zijn van de wetenschappelijke
belangstelling voor vrijzinnigheid
en humanisme in een historische
context. Om de diversiteit te verzekeren
zullen zowel academici uit de universiteiten
van Brussel als Gent en Antwerpen
worden uitgenodigd.
Welke nieuwe uitdagingen gaan jullie
aan?
Met het vrijzinnig erfgoedforum, de
archiefgids, een onderzoeksagenda en
allerlei toekomstige activiteiten willen we
proberen om de structuur nog verder uit
te bouwen en onderzoek naar de
geschiedenis van de vrije gedachte te
stimuleren. Uiteraard maken we ze zo ook
breder bekend: op erfgoeddag, op belangrijke
bijeenkomsten of op speciale gelegenheden,
zoals congressen. We willen
over een paar jaar een behoorlijk
palmares kunnen voorleggen, zodat we
23

opnieuw voor een officiële erkenning van
de Vlaamse Gemeenschap in aanmerking
komen en erkend worden als landelijk
cultureel archief.
Wat kunnen jullie betekenen voor de
vrijzinnig humanistische gemeenschap in
het bijzonder en de samenleving in het
algemeen?
We willen de hoeder van het geheugen
van de vrijzinnig-humanistische gemeenschap
in Vlaanderen en Brussel zijn. Want
wat is een gemeenschap zonder geheugen?
Wat zijn mensen zonder geschiedenis?
Onze huidige maatschappij is ook
het resultaat van assertief opkomen voor
humanistische waarden en normen.
Sommige onderwerpen zoals openlijk
antiklerikalisme zijn vandaag zo goed als
verdwenen. Maar het is fascinerend om te
zien hoe andere thema’s zoals democratie
en recht op waardig leven en sterven al
sinds de jaren vijftig de agenda bepalen en
nog altijd actueel zijn.
Kan het VSAD hierbij hulp gebruiken?
Met het vrijzinnig erfgoedforum hopen we
de vrijzinnige erfgoedgemeenschap te
interesseren en actief bij het erfgoed te
betrekken. Vrijwilligers, geïnteresseerden,
studenten en historici willen we aanmoedigen
om bij ons typisch vrijzinnighumanistische
thema’s te onderzoeken,
verhalen te vertellen of ons te helpen met
ontsluiten. Het VSAD staat dus open voor
iedereen die de geschiedenis van de
vrijzinnigheid sinds het einde van de
Tweede Wereldoorlog mee wil beleven.
Bovendien leeft een erfgoedcentrum maar
als de collecties worden aangevuld en er
nieuwe bronnen bijkomen. We willen
vrijzinnige persoonlijkheden en verenigingen
dan ook oproepen om hun erfgoed
of hun archieven bij ons in bewaring te
geven. Zo bewijzen we samen een dienst
aan de maatschappij van morgen.
Contact: jimmy.koppen@vsad.be
Anne-France Ketelaer
adjunct-algemeen directeur Unie
Vrijzinnige Verenigingen – deMens.nu
Jimmy Koppen
wetenschappelijk medewerker VSAD
24

Een persoonlijke reflectie
Met graagte ben ik ingegaan op de vraag
van Tony Scott, voorzitter van het
Vrijzinnig Ontmoetingscentrum Robert
Moucheron, om kopij te leveren voor dit
jubileumnummer.
Vooreerst mijn welgemeende gelukwensen
aan iedereen die zich al die jaren
onverdroten en belangeloos heeft ingezet
om de vrijzinnigheid in Vilvoorde, maar
ook in de omstreken en in het algemeen,
een ‘smoel’ te geven. Dat was, en is nog
steeds, niet eenvoudig. Solidariteit en
eensgezindheid zijn in de gemeenschap
dikwijls ver te zoeken. Opkomen voor het
recht op een eigen levensbeschouwing,
dus niet netjes in het gareel lopen, kleurt
het anders zijn. Maar het geeft anderen
meestal ook een voorwendsel om
afstandelijk tot vijandig te worden.
Iedereen gelijk?
Nochtans, religies en niet-religieuze
levensbeschouwingen zijn volgens de
juiste interpretatie van de grondwet aan
elkaar gelijk, en moeten op gelijke voet
behandeld worden. Tja, inderdaad, bij een
juiste interpretatie van de grondwet.
Daarvoor moet je goed geschoold zijn, en
de juiste kennis verworven hebben en met
een open blik naar de wereld kunnen
kijken. Weten is daarin belangrijk en die
kennis mag niet door de filter van een
bepaald onderwijsnet vervormd zijn. Je
kunt het al diegenen die niet die openheid
van geest hebben en behept zijn met een
fout gekleurde visie op de wereld niet
kwalijk nemen. Ik heb het over al diegenen
die via dat bepaalde onderwijsnet aan hun
diploma’s zijn geraakt. Het vrij onderwijs
staat immers op zijn eigen pedagogisch
project, dat niet alleen door het geven van
katholiek onderricht in de godsdienstlessen
gekenmerkt wordt, maar ook en
vooral door elk vak met ‘de leer’ te
doordesemen. Dat laatste vormt precies
volgens hen het eigene van het pedagogisch
project van het vrij (katholiek)
onderwijs. Mocht dat zo niet zijn, dan zou
er ook geen enkele valabele reden zijn om
niet naar één onderwijsnet over te gaan.
Een bepaalde religie overheerst alles!
Waar willen we het nu in dit stukje over
hebben? Ondermeer over de scheiding
van kerk en staat. In feite is de scheiding
van overheid en levensbeschouwing een
betere omschrijving. Want in het verleden
had men in Vlaanderen nog een overwegend
katholieke stempel die op het
maatschappelijk gebeuren gedrukt werd,
maar met de opkomst van de islam is het
beter niet meer over kerk te spreken,
maar over religie, en meer neutraal over
levensbeschouwing. Niet dat het dominante
van de (katholieke) kerk met de
opkomst van de islam zou verdwenen zijn.
Misschien zelfs integendeel. Het gaat nu
nog veel subtieler, haast niet bloot te
25

leggen. In principe moet de overheid ten
overstaan van de leden van de gemeenschap
een complete neutraliteit aan de
dag leggen. Geen enkel mens mag gediscrimineerd
worden, noch op grond van
zijn politieke denken, niet op grond van
zijn leeftijd of geslacht, maar zeker niet op
grond van zijn of haar levensbeschouwelijke
overtuiging. Kortom de Universele
Verklaring van de Rechten van de Mens
moet bij ons, en zeker door de overheid,
onverkort worden toegepast. Maar… de
overheid, als regulator van onze
maatschappij, is op zich een abstract
begrip. Het zijn (helaas) wel mensen die er
gestalte aan geven en de concrete werking
ervan mogelijk maken. En die mensen
hebben uiteraard ook een overtuiging. Ze
moeten die in de uitoefening van hun
opdracht echter voor zich houden, en op
geen enkel moment, door wat dan ook,
laten blijken welke levensbeschouwelijke
overtuiging ze zijn toegedaan. Dat is geen
gemakkelijke opgave. En als er al eens
iemand daar wat moeite mee heeft, dan
zou het moeten volstaan dat duidelijk te
zeggen, de betrokken daarop te wijzen en
hem mee te geven in het vervolg daarop
te letten.
Edoch, het probleem is dat onze
samenleving, en dus ook de overheid, voor
het overgrote deel bestaat uit mensen die
via het vrij (katholiek) onderwijs, met zijn
specifiek pedagogisch project, en vooral
de subtiele indoctrinatie in alle leervakken,
zijn opgevoed. (En ik herhaal het
nogmaals, want herhaling is de beste
leerschool, indien die subtiele indoctrinatie
een fabeltje zou zijn, is er zeker geen
reden meer om niet naar een eenheidsonderwijs
over te stappen. Het zou de
gemeenschap enorm veel geld doen
besparen, dat in nog beter onderwijs kan
geïnvesteerd worden.)
Sylvain Peeters © Isabelle Pateer / Otherweyes
Iedereen is schatplichtig
De hiërarchie in de overheid is verhoudingsgewijs
dus ook voor het overgrote
deel bevolkt met mensen die via het vrij
(katholiek) onderwijs gevormd werden. En
een dergelijke opvoeding blijft in de kleren
zitten. Al is het geloof flink aan het tanen,
het duurt zeker twee generaties voor ook
de invloed ervan ook effectief vermindert.
De aanhang van het katholieke geloof is in
cijfers misschien snel aan het dalen, de
invloed ervan op de maatschappelijke
cohesie allerminst. Die blijft overheersend.
En de katholieke kerk doet er alles aan om
de voor hen neerwaartse trend om te
buigen. Het tanen van het praktiserend
geloof moet overduidelijk blijken uit de
26

leegloop van de kerken, behalve wanneer
er overgangsrituelen gevierd worden, dan
stromen ze toch deels vol.
Zoals gesteld, de hiërarchie in de
openbare diensten en organisaties kijkt op
een bepaalde wijze naar de gemeenschap,
waaraan ze dienstig moet zijn. Ze hebben
net niet die drang om iedereen (in een
vorm van ‘naastenliefde’) inzake levensbeschouwing
op gelijke voet te behandelen.
Ze hebben dat immers zo niet
geleerd en dus zijn ze blind voor afwijkend
gedrag van de mensen waarvoor ze
verantwoordelijkheid dragen en die het
niet zo nauw nemen met de verplichte
neutraliteit van de overheid. Dat werd
onlangs nog overduidelijk geïllustreerd
wanneer het voorstel tot inbreng van een
vrijzinnig geïnspireerde organisatie in de
campagne van Music For Life gepareerd
werd met de opmerking dat die
organisatie ‘gekleurd’ en niet ‘neutraal’
was, terwijl de overwegende organisaties,
die die opmerking maakten, parochiaal
gestructureerd of in een welbepaalde zuil
ingebed zijn.
Politiek verdeelt en heerst
En ik wil hier ook even een parenthesis
openen over het effect van politieke
benoemingen. Vanuit een compleet
verkeerde interpretatie van de cultuurpactwetgeving
is het gebruikelijk om
rigoureus, wanneer er in openbare instellingen
en besturen kaders dienen opgevuld,
in de aanstellingen een proportionele
verdeling te respecteren over de
politieke partijen die op dat ogenblik iets
te zeggen hebben over de betrokken
overheidsinstantie.
Dat zou allerlei evenwicht ten dienste
staan. Misschien wel op het puur politieke
niveau, maar zeker niet op het
levensbeschouwelijke. Immers, een niet
onaardig aantal van diegenen die via een
politieke benoeming hiërarchische verantwoordelijkheid
dragen, zijn via de filter
van het vrij (katholiek) onderwijs
gepasseerd. En dus… Inderdaad blind voor
de noodzaak om een strikte neutraliteit te
(doen) respecteren. We kunnen immers
niet anders dan vaststellen dat het
lidmaatschap van een politieke partij zeker
geen vereiste op een bepaalde aanhang
van levensbeschouwing in rekening
brengt. En de programma’s van de
traditionele partijen waarop de vrijzinnigen
destijds een beroep konden doen,
bieden al lang geen houvast meer om die
levensbeschouwing te ondersteunen. Het
levensbeschouwelijke is bij hen grotendeels
verdampt. Misschien terecht, maar
helaas is er nog steeds een politieke partij
die niet alleen de C van christelijk
prominent in het vaandel voert, maar er
ook via hun studiedienst en aanverwante
organisaties een invulling aan geeft.
Iedereen manipuleert
En als de hiërarchie net niet uit dat vrij
(katholiek) onderwijs komt kan ze moeilijk
de neiging onderdrukken om apert een
tegengewicht te gaan vormen voor al de
collega’s die een vervormende bril op
hebben. Ze zijn dan in hetzelfde bedje
ziek, met name in het laten doordringen
van hun levensbeschouwing in datgene
27

wat ze ten bate van de gemeenschap
doen.
De missie?
Hoe moet je nu met dit alles omgaan?
Door als vrijzinnige consequent één
onderwijsnet of op z’n minst het gemeenschapsonderwijs
te verdedigen, ook en
vooral binnen de eigen politieke partij en
door consequent elke vorm van schending
van de verplichte neutraliteit van de
overheid te registreren en zeker er tegen
te protesteren. Anders zal het besef dat
men niet neutraal is nooit doordringen.
Dat is voor mij alleszins een opdracht. En
dat kan met enig gezag vermits de
voorzitter van deMens.nu ook covoorzitter
is van de centraal vrijzinnige
raad, en die raad wordt expliciet in de wet
vermeld.
De voorzitter onder vuur
Als we de geruchten mogen geloven zijn er
nogal wat binnen de vrijzinnigheid die in
deze het handelen van de co-voorzitter
interpreteren als een ongepaste manier
van met hemzelf bezig te zijn. Het moge
duidelijk zijn, op basis van wat hier net
aangegeven werd, dat dit zo niet is.
Trouwens, wat zou de co-voorzitter voor
hemzelf daarbij te winnen hebben? Zijn
drijfveren zijn dus niet door eigenbelang
ingegeven, maar door de precaire positie
van de vrijzinnigheid in het brede
maatschappelijk gegeven in Vlaanderen,
en vooral door de onverschilligheid van
het politieke establishment van die
partijen, die in het verleden wel aan onze
zijde stonden. Dat is voor de co-voorzitter
het voordeel van buiten het actieve
beroepsleven te staan. Die heeft echt
geen promotie of een ambt meer te
ambiëren.
deMens.nu de enige gesprekspartner?
Daarenboven blijkt de Vlaamse regering,
ook al is ze daar niet rechtstreeks toe
verplicht, de voorzitter van deMens.nu als
enige valabele gesprekspartner te beschouwen
in aangelegenheden die de
vrijzinnigheid aanbelangen. Dat is onlangs
nog gebleken op het kabinet Bourgeois
tijdens een onderhoud in verband met
“een voorontwerp van decreet houdende
toekenning van subsidies voor gebouwen
van de eredienst, gebouwen voor de
openbare uitoefening van de nietconfessionele
morele dienstverlening en
crematoria”. Daar werd expliciet gesteld
dat voor de Vlaamse regering deMens.nu
het enige aanspreekpunt van de vrijzinnigheid
vormt. Dat voorontwerp van
decreet, en de afschaffing van het
koninklijk besluit Galle, plaatst trouwens
de vrijzinnigheid, en zeker deze die niet via
deMens.nu georganiseerd is, in een
vervelend parket. De subsidiekraan blijkt
enkel via een welbepaald net een stroom
financiële middelen te genereren, en die
loopt via deMens.nu (als het van de
huidige bewindvoerders afhangt).
28

Noodzakelijk dus dat de vrijzinnigen zich
achter één orgaan plaatsen. Handen op
één buik werd dat genoemd in de
strategische nota van deMens.nu. Maar
niet iedereen heeft dat zo begrepen, of
ook, het er zo op begrepen.
De echte vrijzinnige?
Dat vrijzinnige landschap is, zeker als je
naar de georganiseerde vrijzinnigheid
kijkt, zeer divers. De Humanistisch
Vrijzinnige Vereniging vormt daarin de
grootste groep, en claimt de exclusiviteit
op het moederschap van de georganiseerde
vrijzinnigheid. Helaas heeft de
wetgever er een andere erfenisregeling
voor in rekening gebracht. DeMens.nu is
de wettelijke erfgenaam van de georganiseerde
vrijzinnigheid. En zoals dat soms
gaat bij erfeniskwesties…
Verzacht muziek de zeden?
Tijdens het bijwonen van de verschillende
concerten van het symfonisch orkest van
de VUB is me in dat verband trouwens een
zekere interpretatie van het vrijzinnige
landschap te binnen gevallen. Muziek,
indien ze niet improvisatorisch is, wordt
gespeeld op basis van een partituur. Die
kan afwijken van de oorspronkelijke
compositie, maar de melodische lijn is
steeds aanwezig.
En meestal wordt de auditieve vertaling
van de bladnotaties aan een gezelschap
toevertrouwd dat min of meer dezelfde
samenstelling heeft. Iedereen herkent de
muziek als ze gespeeld wordt, ook al
verschilt de samenstelling van het orkest,
staat er een andere dirigent voor het
gezelschap, wordt in een ander ritme
gespeeld, in een andere zaal, enz… En
wanneer men niet naar het concert kan, of
een bepaald stuk via de radio, de ipod,
televisie, CD beluisteren, dan kan men de
muziek nog altijd neuriën, fluiten, of op
een ander wijze imiteren, zelfs puur
cerebraal zonder dat anderen dat horen.
Bij vrijzinnigheid en de wijze waarop die
naar buiten komt is dat ook zo. Iedereen
heeft een andere opvatting, visie,
interpretatie. Maar iedereen kent wel de
melodie. En wil men daarvan genieten,
dan kan dat op zeer diverse wijzen. Toch
vindt iedereen dat een symfonisch orkest
wat heeft, en als het professionelen zijn
die er deel van uitmaken, wordt de
beleving bij de uitvoering van een werk
pas echt…
Voor een goed begrip, en voordat er
misverstanden ontstaan, deze tekst is een
puur persoonlijke reflectie. Dus geen
standpunt van deMens.nu.
Sylvain Peeters
29

150 jaar na Pierre-Théodore
Verhaegen
Op 8 december is het 150 jaar geleden dat
Pierre-Théodore Verhaegen, bezieler van
de Université Libre de Bruxelles, stierf. Het
is een gepast moment om even terug te
blikken op de betekenis van Verhaegen
voor de universiteit, het liberalisme, de
vrijmetselarij én de vrijzinnigheid in 19 e -
eeuws België.
© Belgisch Museum van de Vrijmetselarij
Verhaegen: Brusselaar, advocaat en
vrijmetselaar
Toen Pierre-Théodore Verhaegen op
maandag 5 september 1796 in Brussel
werd geboren waren de Zuidelijke Nederlanden
– wat vandaag België is – net
toegevoegd aan de Franse Republiek. De
familie Verhaegen behoorde tot de Brusselse
burgerij; vader en moeder vormden
de kern van een zeer katholiek gezin, waar
Frans en Vlaams werden gesproken.
Pierre-Théodore, de oudste van drie
zonen, werd waarschijnlijk gedeeltelijk
thuis onderwezen en studeerde in 1815 af
als ‘doctor in de rechten’ aan de napoleontische
Ecole de Droit. De weg naar de
advocatuur lag open en in 1819 werd hij
ingeschreven op de rol van de Orde.
Verhaegen baseerde zijn reputatie, en
aansluitend zijn vermogen, vooral op zijn
werk als advocaat. Hij specialiseerde zich
onder meer in erfenisbetwistingen en
echtscheidingen. Ook voor faillissementen,
onteigeningen en voogdijrecht kon
deze advocaat worden ingeschakeld. Niet
zelden ging het om juridische procedures
die wel een tijdje konden aanslepen.
Op het moment waarop de jonge Pierre-
Théodore zijn loopbaan begon waren de
zuidelijke provincies opnieuw onder een
nieuw regime komen te staan. Nadat
Napoleon was verslagen werden deze
samengevoegd met de noordelijke provincies
om het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden
te vormen. Koning Willem zag zich
meteen geconfronteerd met de culturele
en economische ongelijkheden tussen het
noordelijke en zuidelijke gedeelte van zijn
nieuw rijk. De culturele verschillen tussen
de beide landsdelen leken haast onoverbrugbaar.
In een poging om de elite van
de beide landsdelen samen te voegen leek
de koning zijn heil te zoeken in de
vrijmetselarij. De loges in zowel noord als
zuid kenden een gemeenschappelijke geschiedenis
en spraken ook hetzelfde,
elitaire publiek aan. Zelf vond Willem er
maar niets aan om zelf zich in de
vrijmetselarij te engageren; zijn tweede
zoon prins Frederik werd op vaderlijk
30

aandringen en op jonge leeftijd nationaal
Grootmeester.
Op dat ogenblik stond Verhaegen nog ver
van passers en winkelhaken verwijderd. In
1819 trouwde hij en uit het huwelijk
werden vijf kinderen geboren waarvan
drie de volwassenheid haalden. Intussen
was Verhaegen burgemeester geworden
van Watermaal-Bosvoorde. Gedurende
zes maanden per jaar woonde de burgemeester
in de arme en dunbevolkte
gemeente. De rest van de tijd verbleef de
familie in het grote herenhuis aan de
Grote Zavel.
Al snel werd de advocaat en politicus
Verhaegen een bekend figuur die vanuit
zijn burgerlijke achtergrond en zijn connecties
de hoogste regionen van de
samenleving bereikte. Hij geraakte bevriend
met de kroonprins, die als vrijmetselaar
tot een Brusselse loge was
toegetreden. Het was prins Willem die
daarop Verhaegen introduceerde en hem
liet inwijden in zijn werkplaats L’Espérance.
Over de vrijmetselaar Verhaegen
viel er in die jaren maar weinig te zeggen:
al in 1823 liet hij weten niet langer meer
naar de zittingen te kunnen komen, waarschijnlijk
omwille van zijn drukke professionele
bezigheden.
De Belgische onafhankelijkheid en de ULB
Koning Willem begon in de tussentijd de
katholieken en de liberalen uit het zuidelijk
landsgedeelte tegen zich in het harnas
te jagen. De katholieken moesten niets
weten van de inmengingen van de protestantse
vorst in kerkelijke aangelegenheden,
terwijl de liberalen, erfgenamen
van de Verlichting en de Franse Revolutie,
maar weinig heil zagen in Willems despotisch
handelen. In de zomer van 1830
werd het vuur aan de lont gestoken: na
enkele weken van onrust, gevolgd door
een mislukte poging van Willem om
gewapenderhand orde op zaken te stellen,
riep België haar onafhankelijkheid uit.
In Watermaal-Bosvoorde had burgemeester
Verhaegen zich ver van het krijgsgewoel
gehouden. Van de nieuwe Belgische
staat had hij eerst geen al te hoge
dunk. Het zou eventjes duren alvorens
Verhaegen realiseerde dat de in de
nieuwe Belgische Grondwet opgenomen
vrijheden – zoals deze van godsdienst,
pers en onderwijs – het best bij zijn eigen
overtuigingen aansloten. De vrijmetselarij
hield zich van de revolutie verwijderd. Pas
in 1832-’33 vormden een aantal van de
werkplaatsen een eigen federatie: het
Grootoosten van België. Pas dan zou
Verhaegen opnieuw de logezittingen
bijwonen: niet langer meer in het orangistische
L’Espérance, maar wel in Les Amis
Philanthropes. Al een jaar later werd hij er
Achtbare Meester of voorzitter.
Het bestuur van het Grootoosten of GOB
had het idee opgevat om de kersverse
koning der Belgen, de vrijmetselaar
Leopold I, te verzoeken het ambt van
Grootmeester op zich te nemen. Deze
laatste aanvaardde om zijn naam als
‘koninklijk beschermer’ te gebruiken, maar
liet in 1835 de eer van het effectief
grootmeesterschap over aan zijn vertrouweling
Goswin de Stassart, voorzitter
van de Senaat en provincie-gouverneur.
31

Verhaegen had andere opvattingen over
de vrijmetselarij dan zijn Grootmeester.
Deze eerste zag erin een mogelijke
denktank voor het liberalisme. De geesten
begonnen te rijpen: de Grondwet van
1831, met haar vele liberale vrijheden,
bleek in praktijk vooral de katholieken ten
goede te komen. Ten gevolge van de
grondwettelijke vrijheid van onderwijs
gingen de bisschoppen in 1834 over tot de
stichting van een eigen universiteit.
Verhaegen sloeg meteen alarm. Minder
dan twee weken na de goedkeuring van
de statuten door de bisschoppen hield Les
Amis Philanthropes een banket ter gelegenheid
van zomerzonnewende. Het was
24 juni 1834, en Verhaegen nam als
voorzitter het woord tussen de verschillende
gangen van het menu door.
De speech was een emotionele oproep:
Verhaegen schetste het doembeeld van
België dat gedomineerd zou worden door
de katholieken. Verhaegens talent als
redenaar kwam in deze toespraak ten
volle tot uiting. De aanwezigen werden als
het ware opgezweept en doordrongen van
het belang van de oprichting van een
eigen, vrije universiteit, wars van alle
dogmatiek. De collectebus ging rond,
aanwezige vrijmetselaars boden aan om in
de nieuwe instelling cursus te geven en de
burgemeester van Brussel, Nicolas
Rouppe, eveneens lid van Les Amis
Philanthropes, zorgde voor lokalen. Er
werd meteen vaart achter gezet. Op 20
november 1834 opende de Université
Libre de Belgique – het werd pas later ‘de
Bruxelles’ – haar deuren.
De ULB was gelanceerd, maar kende zeker
geen zorgeloze geschiedenis. Verhaegen
trok van loge tot loge om financiële steun
te vragen om zijn project in stand te
houden. Veel morele bezwaren had Verhaegen
niet: de bisschoppen deden net
hetzelfde ter ondersteuning van hun
Katholieke Universiteit. Zelf zou Verhaegen
de in chronische geldnood verkerende
ULB nooit leiden. Hij gaf er wel les aan de
rechtenfaculteit. De functie van rector
werd trouwens pas begin jaren 1840
gecreëerd. Eerste rector Van Meenen betitelde
bij zijn aanstelling de ULB nog als
een instantie waar ‘het ware christendom’
werd beoefend; in het door machtshonger
en dogma’s gedomineerde Leuven was er
immers geen plaats voor ‘het vrije denken’
ten behoeve van de hele samenleving. Een
echt grote universiteit is de ULB tijdens
het leven van Verhaegen nooit geworden.
Bij de start telde zij hoop en al 100
personen, studenten en personeel inbegrepen.
Op juridisch vlak bestond zij niet
eens: pas in 1911 kreeg zij rechtspersoonlijkheid.
Kerk versus vrijmetselarij
Na 1834 waren de bisschoppen gewaarschuwd
dat de vrijmetselarij, onder impuls
van Verhaegen, niet langer meer als een
gezelligheidsvereniging – met hier en daar
wat eigenaardige rituelen – kon worden
afgedaan. In 1838 was het opnieuw prijs:
tijdens de eerste zondag van januari werd
er vanaf alle kansels in alle kerken in alle
parochies van het land een herderlijke
brief van de bisschoppen voorgelezen. De
boodschap van de brief was eenduidig en
ondubbelzinnig: praktiserende katholieken
die vrijmetselaar waren dienden ogenblikkelijk
hun loges te verlaten of werden
32

in de kerkban geslagen. De reactie was
verbolgen: de bisschoppen hadden zich
niet te bemoeien met privé-aangelegenheden
zoals lidmaatschappen van verenigingen.
Sluimerende antiklerikale sentimenten
kwamen in de loges nu ten volle
aan de oppervlakte. Tegenstanders van
een meer uitgesproken maatschappelijke
profilering van de vrijmetselarij werden
aan de kant geschoven.
© Universiteitsarchief VUB
Later nam de Stassart ontslag als
Grootmeester – nota bene op aandringen
van de bisschop nadat hij bij hem te
biechten was gegaan. De weg lag nu open
voor Verhaegen, onder wiens bezieling de
loges de ingeslagen weg van het
antiklerikalisme bewandelden.
Antiklerikalisme betekende in die tijd
zeker niet antireligiositeit. Nog in 1838 liet
het GOB een munt verspreiden met
daarop de boodschap ‘De Vrijmetselarij zal
leven – God wil het’. Verhaegen zelf was,
net zoals zowat al zijn tijdgenoten, een
gelovig man. Hij aanvaardde echter niet
dat de Kerk rechtstreeks in politieke aangelegenheden
of in het privé-leven
ingreep.
Liberalisme en antiklerikalisme
In de vrijmetselarij zag Verhaegen bijgevolg
een methode om tot politiek
bewustzijn te komen. Statutair gezien
mocht er echter niet ten volle over
thema’s van politieke en religieuze aard in
de werkplaatsen worden gesproken. Een
tussenoplossing drong zich op: vanuit de
loges werden paramaçonnieke verenigingen
opgericht waar vrijmetselaars en
niet-vrijmetselaars ten volle over politiek
en liberalisme konden debatteren zonder
dat daar maçonnieke rituelen aan te pas
kwamen. En zo ontstond in 1841, onder
impuls van Verhaegen, de Brusselse kiesvereniging
L’Alliance. Ook in andere
steden werden gelijkaardige liberale kiesverenigingen
opgericht.
Al deze kiesverenigingen kwamen in 1846
in congres samen. De gotische zaal van het
Brussels stadhuis werd afgehuurd, en op
14 juni 1846 kwamen een kleine 400
liberalen uit heel België er samen om de
Liberale Partij op te richten. Zelf zat
Verhaegen het Eerste Liberaal Congres
niet voor: deze opdracht was weggelegd
voor de jurist en ULB-medestichter Eugène
Defacqz, die in 1841 de Stassart als
Grootmeester was opgevolgd. Het congres
riep op tot electorale hervormingen, tot
hervorming van het openbaar onderwijs,
tot een beter leven voor arbeiders en
hulpbehoevenden en tot het zoveel
33

mogelijk buiten spel zetten van de Kerk in
burgerlijke aangelegenheden. Op politiek
vlak waren Verhaegens manoeuvres niet
zonder gevolg gebleven. De eerstvolgende
parlementsverkiezingen na 1846 hadden
succes opgeleverd voor de liberale lijst, die
het alleenrecht kreeg om een regering te
vormen. In die jaren wisselden homogene
regeringen van liberalen of katholieken
elkaar af.
Verhaegens grote jaren als politicus
braken in de tweede helft van de jaren
1850 aan. In 1857 deed katholiek regeringsleider
Pieter De Decker een poging
om een nieuwe wet door het parlement te
sluizen: individuen kregen het recht om
zelf te bepalen wie of wat de begunstigde
zou worden van een liefdadige schenking.
Verhaegen, Frère-Orban en de liberale
fractie in het parlement geraakten er niet
over uitgepraat. De nieuwe wet, die zij tot
‘de Kloosterwet’ hadden omgedoopt, zou
in praktijk enkel maar uitdraaien in de
verrijking van de kloosters. De paters en
de nonnen zouden dat geld, dat zij van
particulieren kregen, immers eerder
beleggen in vastgoed dan effectief aan
liefdadige werken te doen. En zo zou het
kloosterpatrimonium ongelimiteerd kunnen
vergroot worden.
Verhaegen en de andere liberale
parlementsleden lieten geen gelegenheid
onbenut om de katholieken in het
halfrond als volgelingen van de kloosters
te bestempelen. In deze verhitte sfeer ging
het parlement einde mei over tot
stemming. Maar De Decker moest buigen
voor de protesten op straat en het
wetsvoorstel werd ingetrokken. De
liberalen hadden het pleit gewonnen; de
regering van De Decker zwalpte nog
enkele maanden verder om later dat jaar
in de nasleep van de gemeenteraadsverkiezingen
ten val te komen.
En zo kwam er opnieuw een liberale
regering in het zadel: Verhaegen werd
einde 1857 opnieuw Kamervoorzitter en
nam zo de functie op die hij in 1848 al had
uitgeoefend. Het was de bekroning van
een lange politieke carrière. In 1859 hield
hij de politiek voor bekeken en richtte hij
zijn aandacht ten volle op de universiteit
en zijn eigen loge, Les Amis Philanthropes.
© Universiteitsarchief VUB
Het einde
Het was als vertegenwoordiger van de
Belgische vrijmetselarij dat Verhaegen in
1862 naar Italië trok om in de loges daar
de nodige vriendschapsbanden te smeden.
Begin december keerde hij – letterlijk –
34

doodziek terug naar zijn riant huis aan de
Zavel. De toegesnelde arts kon maar
weinig doen. Drie van zijn naaste vrienden,
alledrie vrijmetselaars, namen plaats
aan het sterfbed met de uitdrukkelijke
opdracht iedere priester uit de kamer te
weren. En zo stierf Verhaegen, zonder dat
de laatste sacramenten werden toegekend.
Het was maandagavond 8 december
1862.
Waarschijnlijk had Verhaegen op zijn
sterfbed aan zijn vrienden de uitdrukkelijke
opdracht gegeven om burgerlijk
begraven te worden. Deze wens werd
twee dagen later, om 2 uur in de namiddag,
uitgevoerd. Een massa volk woonde
de plechtigheid op straat bij: leden van
de liberale regering; van de Brusselse
gemeenteraad; vertegenwoor-digers van
de Belgische instellingen en van het
parlement; van de ULB; van de liberale en
andere verenigingen en tal van sympathisanten
waren aanwezig. Toespraken
werden gegeven. Dan vertrok de rouwstoet
richting kerkhof van Sint-Joost ten
Node, op mars getrokken door de harmonie
van Les Solidaires, de socialistische
vrijdenkersbond die mede de begrafenis
had georganiseerd. Een uitvoerige delegatie
van vrijmetselaars volgde de lijkkoets,
gekleed in hun schootsvellen en
witte handschoenen. Schattingen spraken
van meer dan 1000 vrijmetselaars. Wie er
niet bij was, was Verhaegens geshockeerde
familie. Waarschijnlijk waren alleen
een schoonzoon en een schoonbroer aanwezig.
Daags vóór zijn dood had Verhaegen een
testament opgesteld waarin hij aanzienlijke
sommen naliet aan zijn loge en aan de
ULB. Net als de kloosters die Verhaegen
zijn hele professionele leven had bevochten
waren de loges echter ook geen
rechtspersonen en konden bijgevolg geen
schenkingen of legaten in ontvangst
nemen. Verhaegens zoon Eugène stemde
uiteindelijk twee jaar later in om alsnog
een gedeelte van het bedrag toe te
kennen aan de vertegenwoordigers van
Les Amis Philanthropes.
Met het legaat voor de ULB lag de zaak
moeilijker. Het liberale gemeentebestuur
en de ULB zelf rekenden op de erfenis,
maar anderen waren terughoudend. Liberale
politici en juristen vreesden dat,
indien het legaat werd toegekend, een
gevaarlijk precedent werd geschapen. Wie
weet stonden binnenkort zowat alle kloosterorden
gelijkaardige rechten te eisen!
De juridische strijd tussen de familie – die
het geld niet loste – en de Stad Brussel
sleepte dertig jaar aan, tot het moment
van de verjaring. Helemaal aan het slot
van deze periode besefte het liberaal
gemeentebestuur dat verder procederen
helemaal geen zin meer had. En zo liep de
ULB de erfenis van Verhaegen mis.
Na zijn dood zal de mythe van Verhaegen
vorm krijgen. In 1888 was er voor het
eerst sprake van ‘Saint Verhaegen’. Een
krant maakte hier spottend melding van.
Ter gelegenheid van de academische
feestdag van 20 november, waarop tot
dan toe geen plechtigheden plaatsvonden,
verzamelden een tweehonderdtal studenten
aan de voet van het standbeeld aan de
ULB. Daarna vertrok de stoet richting kerkhof,
waar een krans werd neergelegd. Een
van de redenen waarom toen naar Verhaegen
werd teruggegrepen was omdat
35

de man, als ware verdediger van de vrije
gedachte en pleitbezorger van het a-dogmatisch
onderwijs, als voorbeeld zou
kunnen dienen. Op dat ogenblik domineerden
de katholieken politiek België en
waren de door de liberalen doorgevoerde
onderwijshervormingen weer teruggeschroefd.
De studenten protesteerden ook
voor meer openheid binnen het ULBbestuur.
Het zal pas later zijn dat ‘St-Vé’
de gekende proporties zal aannemen.
Anderhalve eeuw en ontelbaar veel
afgestudeerden van ULB en VUB later blijft
de traditie overeind. De mythe-Verhaegen
haalde soms de historische figuur in. Maar
één ding leidt geen twijfel: zonder Pierre-
Théodore Verhaegen, in december 2012
honderdvijftig jaar overleden, zou de
Belgische geschiedenis op zijn minst
anders zijn verlopen.
Het volledige verhaal is te lezen in Pierre-
Théodore Verhaegen, 1862-2012, een
uitgave van VSAD ‘Karel Cuypers’, het
Universiteitsarchief van de VUB en
Studiekring Vrij Onderzoek. De brochure is
verkrijgbaar voor 1 symbolische euro.
Meer info op info@vsad.be.
Jimmy Koppen
wetenschappelijk medewerker VSAD
36

Een plein voor Francesc Ferrer i Guàrdia
Atheïsten moeten zichtbaarder aanwezig
zijn, zo concludeerde de werkgroep “Atheïsme”.
Vrijdenkers moeten dus laten horen dat ze
er zijn, dat ze bepaalde standpunten hebben
en dat die de moeite lonen om
gehoord te worden. Zoals ik eerder al
schreef – wat fellow travellers ook mogen
beweren – beschikken ook wij over historische
verworvenheden, over muziek, en
kunst en literatuur en mogen wij rustig
stellen dat bepaalde morele dilemma’s
beter aangepakt worden met het gedachtegoed
van Shakespeare en Tolstoy
en Schiller en Dostoyevsky en George
Eliot, dan met dat wat in de verhalen van
de heilige boeken te vinden is. Wij moeten
durven wijzen op het feit dat bepaalde
exclusief religieus geachte waarden zoals
zorg, respect … al eeuwen gedragen, verdedigd
en verspreid worden door de
voorstanders van de seculiere samenleving.
Het westerse ideaal van secularisme
is immers, zoals tegenstanders ons
willen laten geloven, niet gelijk aan
materialisme, consumentarisme, immoraliteit.
Om dit idee om te zetten in daden besloot
de werkgroep alvast een aantal voorstellen
met betrekking tot het hernoemen
van straten en pleinen uit te dokteren.
Gent kwam als eerste aan de beurt. Beslist
werd, ter ere van Francesc Ferrer i
Guàrdia, een plein te ‘herdopen’ (moet
ook kunnen voor vrijdenkers). Zaterdag 17
november laatstleden zijn enkele leden
van de werkgroep ‘Atheïsme’ dan ook
richting Gent getrokken.
Na een welkom door Peter Algoet,
voorzitter werkgroep Atheïsme HVV (NL),
speeches van Lieven Decaluwe, schepen
van cultuur Stad Gent (NL), Eddy Bonte, lid
werkgroep atheïsme HVV (NL), dr. Joan-
Francesc Pont, voorzitter van de Fundació
Ferrer i Guàrdia van Barcelona, Spanje
(ENG) werd een straatnaambord en plakkaat
door dr. Pont onthuld. Deze actie
37

mocht rekenen op de steun van andere
organisaties zoals de ‘Fédération Nationale
de la Libre Pensée de France’ en
Atheism UK.
Het meest deugddoende was wellicht dat
ook buurtbewoners een kijkje kwamen nemen
en dat, in een lokale kroeg, commentaren
van cafébezoekers, over deze
actie niet achterwege bleven. Los van het
nieuwe ‘straat/pleinnaambord’ werd er
een ‘plakkaat’ onthuld. Met het Gentse
stadsbestuur werd overeengekomen dat
dit plakkaat een definitieve plaats zou
krijgen in een gemeenschapsvoorziening
in de buurt (bibliotheek of wijkcentrum).
De Catalaan Francesc Ferrer i Guàrdia
(1859 – 1909) was een atheïst, vrijmetselaar,
anarchist, republikein, vrijdenker,
pedagoog en radicaal onderwijshervormer.
Zijn ware levenswerk is: ‘La Escola
Moderna’ (De Moderne School), die
gemengd, vrij, rationeel en niet-kerkelijk
onderwijs aanbiedt. De ‘Escola Moderna’
is een venster op de wereld, beoogt de
emancipatie en de ontvoogding van elk
individu en baseert zich op de zelfdiscipline,
de leefwereld en de samenwerking
van de leerlingen.
“Rationeel onderwijs zal het vermogen
van de mens in stand houden om te
hopen, te idealiseren, te denken en lief te
hebben”. In 1901 opent Ferrer in
Barcelona de eerste vestiging, in 1906
bestaan er al 34 scholen die samen meer
dan 1000 leerlingen tellen. Dat jaar wordt
Ferrer echter gevangen gezet en wordt de
Escola Moderna door de overheid
gesloten.
In 1909 wordt hij gearresteerd op basis
van de valse beschuldiging aanstoker te
zijn van de ‘Setmana Tràgica’, een oproer
en algemene staking in Barcelona die met
veel geweld wordt onderdrukt. Een militaire
rechtbank veroordeelt hem zonder
vorm van proces, ondanks massaal internationaal
protest. Op 13 oktober 1909
wordt hij gefusilleerd, trouw aan zijn
overtuiging. Ferrer wilde rechtop sterven.
Terwijl hij het vuurpeloton aankeek,
schreeuwde hij: “Jullie dragen geen
schuld! Ik ben onschuldig! Leve de Moderne
School!” De pedagoog en atheïst
Francesc Ferrer was ervan overtuigd dat
mensen en volkeren vrijheid kunnen verwerven
dankzij onderwijs. Zijn werk vond
grote weerklank bij de internationale progressieve
bewegingen van de 20ste eeuw,
tot op vandaag.
Met deze een warme oproep om overal en
dus ook te Vilvoorde de platgetreden
paden te verlaten en eens na te denken
over het ‘hernoemen’ van straten en
pleinen, met aandacht voor dwarsdenkers,
vrijdenkers, atheïsten, vrijmetselaars en
ander politiek niet correct denkende
exemplaren van de homo sapiens sapiens.
Laat horen, laat zien dat we er zijn…
Voor de werkgroep
Alain Vannieuwenburg
38

Vrolijk, al te vrolijk
Jean Paul Van Bendegem die met een
boek over atheïsme op de proppen zou
komen, het stond in de sterren geschreven.
Tijdens de première van Au coeur
volant, de theatervoorstelling waarin deze
aimabele filosoof zijn theaterdebuut
maakte, zwaaide hij er even enthousiast
mee als een Vlaamse vaandeldrager met
zijn vlag. Ziehier, De vrolijke atheïst. In
2007, tijdens een debat met wijlen Jaap
Kruithof over de vrijmetselarij in het
Geuzenhuis te Gent, kregen de toeschouwers
reeds een voorproef. Beiden
deelden ze een protestants verleden dat
hun atheïstische visie had beïnvloed. Wel
verschilden ze wezenlijk van mening over
de vrijmetselarij. Voor de ene een veredelde
vriendenkring, met holle symboliek
en cryptochristelijke rituelen, voor de andere
na het verlaten van het protestantse
heem een thuiskomst in een verrijkende
omgeving, waarbij de beleving van de
ritualen een meerwaarde betekende en de
eigen invulling van de symboliek gelaagde
inzichten tot stand bracht.
Ook uit zijn eerder verschenen boeken
blijkt ’s mans fascinatie voor religie. In Tot
in de eindigheid legt hij de relatie tussen
wetenschap en religie onder de loep. In
Over wat ik nog wil schrijven volgt de
blijde aankondiging van een boek over
geloof en humor. Geen afstandelijk,
academisch betoog, maar een getuigenis
van hoe hij het geloofsthema beleeft. En
in Een spiraal van een zonnebloem, het
essay dat is verschenen in Voorbij het
atheïsme - het boek onder redactie van
Jurgen Slembrouck naar aanleiding van de
gelijknamige lezingenreeks – wordt de
werktitel vrijgegeven. Vrolijk atheïsme,
voorwaar geen evidentie. Zelfs bij een
zonnige dag volstaat het de krant open te
slaan om donderwolken in het gemoed
aan te voeren. Zonder het met een aan
zekerheid grenzend illusoire vooruitzicht
van rijstpap met gouden lepeltjes lijkt het
vaak dat een mens niet bepaald veel reden
heeft om vervuld van vreugde rond te
springen, laat staan dat elke dag weer
rijstpap zo blijgemutst zou maken. Benieuwd
dus wat deze vrolijke Frans zo
vrolijk maakt.
In plaats van een droge academische
opsomming van argumenten krijg je een
geëngageerd en persoonlijk verhaal voorgeschoteld
van wat het atheïsme voor
hem betekent. Het is alvast een aanrader
om je in te beelden dat Jean Paul Van
39

Bendegem zelf het boek aan jou voorleest.
Je ziet hem zo al de ronkende zinnen
debiteren met de hem kenmerkende
expressiviteit. Hij start met een autobiografisch
stuk, waarbij hij zich beperkt tot
dat wat hij relevant vindt in verband met
dit onderwerp. Dus geen uitweidingen
over zijn liefdesleven (alhoewel het boek
doorspekt is met seks, seks, seks), maar
wel bijvoorbeeld een uiteenzetting over
het belang van de vrijmetselarij voor zijn
ontwikkeling. Vervolgens schetst hij zijn
beeld van mens (een prutser die stilaan de
hem bepalende tegenstellingen tracht te
verweven) en maatschappij (absurde en
onbegrijpelijke complexiteit) om af te
sluiten met een ode aan de verbeelding.
Gelukkig loopt hij niet in een aantal valkuilen
waar sommige van zijn voorgangers
wel in zijn beland. De bekeringsdrift die
onder andere tentoongespreid wordt in
God als misvatting, het spraakmakende
boek van Richard Dawkins, vind je bijvoorbeeld
niet terug. Ook het meewarig
neerkijken op agnosten (Dawkins spreekt
over de armoede van het agnostiscisme)
blijft volledig achterwege, hen beledigen
doet hij liever niet.
Toch enkele bedenkingen. Het protestantisme
blijft sluimerend aanwezig in zijn
manier van in het leven staan. Zonder al te
zeer te willen veralgemenen is het belang
van de achtergelaten godsdienst als referentiekader
iets dat je regelmatig merkt bij
atheïsten van die generatie die niet vrijzinnig
zijn opgevoed. Dit is geen verwijt naar
hen toe, alleen een constatatie dat de
man met de baard nooit veraf schijnt te
zijn in hun denken en handelen. Van
Bendegem ontkent dit ook niet. Zo wijt hij
bijvoorbeeld zijn eigen rusteloosheid aan
het zich niet kunnen losmaken van de
protestantse arbeidsethos.
Betwistbaar is zijn vermeende onkunde
om zich uit te spreken over de situatie
rond genetisch gemodificeerde organismen.
Als wetenschapsfilosoof maakt hij er
zich te gemakkelijk vanaf door te stellen
dat het thema ingewikkeld is en dat hij er
niet aan uitkomt. Van iemand die de zaken
graag nodeloos ingewikkeld maakt, louter
voor de lol, valt dit een beetje tegen. Na
de patattenoorlog volgde een bitse woordenstrijd
tussen de Gentse filosofen onderling.
Het valt te begrijpen dat Van
Bendegem zich liever niet wenst te moeien
in deze bij wijlen cassante discussie,
maar dan zou hij beter überhaupt over het
thema zwijgen in plaats van te beweren
dat het te complex is om tot gefundeerde
waarderende uitspraken over te kunnen
gaan.
Jean Paul Van Bendegem © deMorgen
Zal De vrolijke atheïst er voor zorgen dat
de gelovigen massaal de kerk zullen uitlopen?
Zo’n vaart zal het niet lopen. Voorlopig
slaagt de clerus daar zelf trouwens
beter in. Maar ook dat bont allegaartje
40

van agnosten, spinozisten, satanisten, sollipsisten,
animisten, sjamanisten en andere
tisten zal door dit boek niet snel van
gedacht veranderen. Dat is ook helemaal
niet zijn betrachting. Dialoog tot stand
brengen, dat wel, en daar slaagt hij dan
ook met verve in. De lezer voelt zich als
het ware genoodzaakt zichzelf te bevragen
en zijn eigen standpunten af te toetsen
aan deze van de auteur.
De vrolijkheid die het atheïsme bij de
auteur teweegbrengt zal wel niet door alle
lezers gedeeld worden. Daarvoor is de
ervaring te subjectief. Op het einde
verwijst hij naar Camus, meer bepaald
naar De mythe van Sisyphus. Hierin stelt
Camus dat zelfdoding net zoals religie een
vlucht is om te ontsnappen aan het absurde
en zinloze van dit bestaan. Dag na dag
rest ons niets anders dan de rots de berg
op te duwen. Vrolijk merkt Van Bendegem
op dat je evengoed een kiezel kan rondduwen
en dat je niet alleen de klus hoeft
te klaren. Zeker, maar dat neemt niet weg
dat juist de intrinsieke zinloosheid de last
soms ondraaglijk maakt, kiezel of niet. En
daar wordt de sint niet vrolijk van. Of nog,
als goden zouden bestaan, dan zouden zij
ook niet kunnen ontsnappen aan het juk
van hun eigen zinloosheid. Bovendien lijkt
La Mettrie gelijk te krijgen. De mens is niet
meer dan een organische machine. Alleen
de waanzin rest ons.
Maar laat dat de pret niet drukken. Hopelijk
krijgt de uitgever Jean Paul Van Bendegem
zo ver dat hij het boek voorleest
zodat er een opname van kan gemaakt
worden. De vrolijke atheïst als luisterboek,
cadeau voor de winterse feestdagen. Een
heiden onder de kerstboom, ideaal.
De Vrolijke atheïst
Jean Paul Van Bendegem
Linkeroever Uitgevers nv
Antwerpen
2012
ISBN 978 90 8924 220 4
Tom Cools
41

Blasfemie te koop gezet
Wij voelden ons vrij comfortabel. Vrije
meningsuiting werd gezien als een
verworven goed, beschermd door de
grondwet en door internationale verdragen.
Er wordt sinds enige tijd echter
andermaal nagedacht over de ‘ondergrens’
van de vrijheid van meningsuiting.
Migratiestromen, religieuze gevoeligheden,
import van conservatieve normen en
waarden, internationalisering van het
recht … liggen aan de basis van het
renouveau van het debat. Niet te verwonderen
dat ook blasfemie andermaal
een heikel onderwerp werd.
Een in 2009 bekendgemaakte studie
beschreef hoe men sinds de jaren zestig
van de vorige eeuw kon vaststellen dat
blasfemie niet meer als aanstootgevend
werd ervaren. Slechts een kleine minderheid
leek nog steeds ‘geschokt’. Deze
minderheid was – in aanvang – voornamelijk
te situeren binnen de groep Christenen.
Vanaf de jaren tachtig raakten ook
andere religieuze groeperingen, zoals islamitische,
betrokken bij blasfemiezaken. De
gevoeligheid nam opnieuw toe. De samenleving
werd geconfronteerd met een
‘reveil’.
De voorbeelden zijn legio. De Rushdie-
affaire uit 1989 en de ophef rond de film
Submission van Ayaan Hirshi Ali en Theo
van Gogh uit 2004 toonden aan hoe snel
de gemoederen opgehitst kunnen raken.
Zeker de incidenten naar aanleiding van
de publicatie van cartoons in een Deense
krant in oktober 2005 hebben ons duidelijk
gemaakt dat de moeizaam verwor-
ven vrijheid van meningsuiting onder druk
staat. Ook Charlie Hebdo kan er over
meespreken. In Pakistan is in de maand
augustus van dit jaar een kind met het
syndroom van Down aangehouden. Het
meisje werd ervan beschuldigd dat ze
bladzijden met koranteksten had verbrand.
In Pakistan staat op godslastering,
blasfemie, de doodstraf. De aanhouding
leidde tot internationaal protest en ook
mensenrechtenorganisaties hekelden de
aanpak door de Pakistaanse justitie van dit
‘incident’. In de marge werd kritiek geuit
op de blasfemiewetgeving.
Kritiek is echter een gevaarlijke bezigheid,
zeker in Pakistan. Het bekendste slachtoffer
is wellicht de Pakistaanse minister
Bhatti (rooms-katholiek). Bhatti was een
tegenstander van de blasfemiewet en
werd begin 2011 vermoord. In Egypte
wordt blasfemie aangewend om politieke
tegenstanders monddood te maken en in
Turkije kreeg een zender een boete omdat
in een aflevering van The Simpsons er met
God werd gelachen. Volgens de Turkse
controledienst was dat blasfemie.
De ‘deliberatiedemocratie’, het ideaal van
een rationeel, open, geweldvrij debat is
opnieuw veraf.
De ‘International Humanist and Ethical
Union - The world union of Humanist
organizations’ maakte zopas het rapport
‘Freedom of Thought 2012: A Global
Report on Discrimination against Humanists,
Atheists and the Non-religious’
bekend. Het is een eerder ‘onrustwekkend’
rapport. Wie ongelovig is, wie eerder
sceptisch staat t.o.v. religie, kan in
heel wat landen rekenen op vervolging. En
42

in een aantal landen is de situatie voor de
‘kafir’, de ongelovige, ronduit zorgwekkend.
De doodstraf is niet veraf. Heiner
Bielefeldt, rapporteur van de Verenigde
Naties op het gebied van vrijheid van
religie of overtuiging, beklemtoonde in
een eerste reactie dat er momenteel te
weinig aandacht wordt geschonken aan
het feit dat atheïsten ook rechten hebben
en bescherming dienen te genieten. De
internationale mensenrechtenverdragen
zijn er ook voor non-believers.
De ezelspassage
Wie herinnert zich nog het incident met
Van het Reve, die in 1966, een voorstel
voor een boek (eerder een bundel) ‘Nader
tot U’ bij de uitgever deponeerde. Deze
bevatte ook het verhaal ‘Brief uit Het Huis,
genaamd Het Gras’. Van het Reve beschrijft
er zijn ‘ontmoeting’ met God. Het
zou hem zuur opbreken. In Nederland kon
men (toen – sinds aanvang der dertiger
jaren) veroordeeld worden voor ‘smalende
godslastering’. Van het Reve werd voor
de rechtbank gedaagd en ging na een
veroordeling in hoger beroep. Hij pleitte
dit hoger beroep zelf. Hij ging in zijn betoog
in op het godsbegrip, verwees naar
de godsdienstvrijheid. Van het Reve verdedigde
met verve zijn ‘ezelspassage’.
Paradoxalerwijs had het pleidooi van Van
het Reve – die vrijgesproken werd – enerzijds
een scherper definiëren van dat wat
nu begrepen diende te worden onder
‘godslastering’ tot gevolg, anderzijds zou
het ‘Ezelsproces’ ook zorgen voor een
grotere voorzichtigheid bij de interpretatie
van wat nu ‘godslasterlijk’ geheten kon
worden.
Het zou ons te ver leiden om ondertussen
alle auteurs die in hun literaire productie
godsdienst en kerk hebben gehekeld op te
sommen en de reacties hierop te bespreken.
Werd bijvoorbeeld ook niet het werk
van Hugo Claus beschuldigd van blasfemische
accenten. Kardinaal Gustaaf Joos
verkondigde – ‘openhartig’ als hij was –
dat Hugo Claus en Jef Geeraerts smeerlappen
waren (de man had ook bedenkingen
bij het algemeen stemrecht en homoseksualiteit).
Vrijheid en godslastering
Het begrip ‘blasfemie’ is moeilijk te
‘vatten’. Voor de Grieken kwam het neer
op het ‘kwaad spreken’, het zeggen van
zaken die anderen ‘schade konden
berokkenen’. Voor het judeo-christianisme
betekende het, het ‘ijdel’ uitspreken van
de naam van God (zie de ‘Tien woorden’:
Gij zult de naam van de Eeuwige, uw God,
niet ijdel gebruiken.)
Hoort de overheid blasfemie te veroordelen.
Hoe moet dit dan worden begrepen
tegen de achtergrond van de gewaarborgde
individuele vrijheid? De founding
fathers van het prille België werden ook
met deze vraag geconfronteerd. Had
Willem I de ‘vrijheid van meningsuiting’,
niet proberen te beteugelen door geschriften,
beelden en prenten in bepaalde
gevallen strafbaar te stellen. Was de pers
niet gemuilkorfd geworden?
In het standaardwerk van Alfred Giron
(Dictionnaire de droit administratif,
43

Bruxelles, Bruylant - Christophe, 1895,
Deel II) wordt met betrekking tot de
houding van de wetgever interessant
(historisch) materiaal aangereikt. Giron
citeert o.m. de memorie van toelichting bij
een tekst waarmede de Hollandse Overheid
niet enkel de vrijheid van meningsuiting
wilde beperken, maar ook ‘godslastering’
strafbaar wilde stellen. Dit besluit
van Willem I om pogingen ‘strekkende om
de godsdienst verachterlijk te maken’
vervolgbaar te maken haalde de eindstreep
niet. De vrijheid van godsdienstige
mening, de gewetensvrijheid, werden zeker
gesteld. De idee dat ‘Godslastering en
grove beledigingen tegen de godsdienst …
daarom enkel te beschouwen (zijn) als
misdrijven van louter geestelijke aard: de
burgerlijke rechtbanken onthouden zich in
deze’, won langzamerhand terrein. Het
was nog niet gedaan. Zo zou ook
bijvoorbeeld 1828 nog een bewogen jaar
worden in de ‘Nederlanden’. De eigenlijke
aanleiding voor de politieke spanningen
had o.m. te maken met de persvrijheid.
Charles de Brouckère had een wetsvoorstel
neergelegd om de repressieve
perswetten van 1815 en 1818 te bannen.
Dit werd door de Noordelijke Provincies
verworpen.
Giron maakt ook gewag van een ontwerp
van wet ter bestraffing van «l’outrage
envers l’une des communions religieuses
auxquelles la loi fondamentale accende
une protection égale». In de motivering
werd door de stellers gesteld «On a jugé
nécessaire de sévir contre ces hommes qui
ne rougissent pas d'insulter ou d'outrager
les croyances religieuses protégées par la
loi fondamentale. La Nation belge, quelle
que soit la diversité des opinions reli-
gieuses qui la partagent, ne peut voir plus
longtemps avec indifférence bafouer et
outrager impunément, chaque jour, ce qui
est sacré aux yeux de tout honnête
homme.» Het parlement heeft de regering
verplicht dit ontwerp van wet in te
trekken. Men sprak over ‘la loi du
mutisme’.
In het werk van Giron zijn trouwens
diverse interessante passages te vinden
die de toenmalige ‘attitude’ jegens religie
en blasfemie verduidelijken: «Les lois qui
répriment le blasphème sont incompatibles
avec le principe de la liberté de
conscience et des cultes. Les dogmes religieux
ne sont, aux yeux de la loi civile, ni
vrais ni faux. Elle ne s'en occupe pas, elle
ne les juge pas. Chacun a le droit de les
discuter et de les combattre et, par une
conséquence nécessaire, de les tourner en
dérision par des paroles, des écrits, des
images, des caricatures.»
Giron stelt ook dat «La loi place les
dogmes religieux sur le même rang que les
opinions philosophiques. Elle abandonne
les uns comme les autres aux disputes des
hommes. Elle ne protège ni les uns ni les
autres contre les railleries et injures» en «
Les blasphèmes, les outrages envers la
religion ne sont plus que des délits purement
spirituels, dont les magistrats civils
n'ont pas à connaître.»
Onrechtstreeks brengen die passages ons
bij enkele interessante vragen: hoe zit het
met het recht van godsdienstige gemeenschappen
om openbare manifestaties in te
richten en wat zijn de grenzen aan de
vrijheid van uitoefening van erediensten.
Wat kan men van op de kansel verkon-
44

digen? Wij laten deze aspecten momenteel
buiten beschouwing.
In 2008 verscheen de studie ‘Analysis of
the Domestic Law concerning Blasphemy,
Religious Insults and Inciting Religious
Hatred in Albania, Austria, Belgium, Denmark,
France, Greece, Ireland, The Netherlands,
Poland, Romania, Turkey, United
Kingdom on the basis of replies to a
questionnaire’. Het gaat hem hier om een
document van de Commissie van Venetië,
de Europese Commissie voor Democratie
door Recht. Het rapport leert ons dat, in
Europa, godslastering een strafbaar feit is
in Oostenrijk, Denemarken, Finland, Griekenland,
Italië, Liechtenstein, Nederland
en San Marino.
Ook België komt – verwerking van de
antwoorden die verstrekt werden – aan
bod. Hieruit leren wij dat België (Strafwetboek,
artikel 142 en volgende) voornamelijk
het ‘verstoren van religieuze bijeenkomsten’,
het ‘niet respecteren van religieuze
feesten’ of het verhinderen of verplichten
van ‘deelname aan een cultus’
viseert.
Artikel 142 bestraft inderdaad ‘… hij die
een of meer personen door geweld of
bedreiging dwingt of verhindert een eredienst
uit te oefenen, de uitoefening van
die eredienst bij te wonen, bepaalde godsdienstige
feesten te vieren, bepaalde
rustdagen te onderhouden en dientengevolge
hun werkhuizen, winkels of magazijnen
te openen of te sluiten en een
bepaalde arbeid te verrichten of te staken
…’
Artikel 143 verduidelijkt dan weer dat
gestraft worden (met een gevangenisstraf
en met een geldboete) ‘… zij die de
oefeningen van een eredienst, gehouden
in een plaats welke bestemd is of gewoonlijk
dient voor de eredienst of bij
openbare plechtigheden van die eredienst,
door het verwekken van stoornis of
wanorde verhinderen, belemmeren of
onderbreken.’ Artikel 144 bestraft (met
een gevangenisstraf en met een geldboete)
‘… hij die de voorwerpen van een
eredienst door daden, woorden, gebaren
of bedreigingen beschimpt, hetzij in plaatsen
welke bestemd zijn of gewoonlijk
dienen voor de uitoefening ervan, hetzij
bij openbare plechtigheden van die eredienst’
terwijl artikel 145 focust op ‘… hij
die een bedienaar van een eredienst in de
uitoefening van zijn bediening smaadt
door daden, woorden, gebaren of bedreigingen’.
Artikel 10 van het Europese Verdrag voor
de Rechten van de Mens omschrijft wat
onder vrijheid van meningsuiting moet
worden verstaan. Dit artikel waarborgt de
vrijheid maar onderstreept tezelfdertijd
dat geen enkele vrijheid absoluut is.
‘Een ieder heeft recht op vrijheid van
meningsuiting. Dit recht omvat de vrijheid
een mening te koesteren en de vrijheid
om inlichtingen of denkbeelden te ontvangen
of te verstrekken, zonder inmenging
van enig openbaar gezag en
ongeacht grenzen. Dit artikel belet Staten
niet radio-omroepen, en bioscoop- of televisieondernemingen
te onderwerpen aan
een systeem van vergunningen. Daar de
uitoefening van deze vrijheden plichten en
verantwoordelijkheden met zich meebrengt,
kan zij worden onderworpen aan
bepaalde formaliteiten, voorwaarden, be-
45

perkingen of sancties, die bij de wet zijn
voorzien en die in een democratische
samenleving noodzakelijk zijn in het belang
van de nationale veiligheid,
territoriale integriteit of openbare veiligheid,
het voorkomen van wanordelijkheden
en strafbare feiten, de bescherming
van de gezondheid of de goede zeden, de
bescherming van de goede naam of de
rechten van anderen, om de verspreiding
van vertrouwelijke mededelingen te voorkomen
of om het gezag en de onpartijdigheid
van de rechterlijke macht te waarborgen.’
Deze vrijheid is ook vastgelegd in het
Belgisch recht, o.m. in de artikelen 19 en
25 van de Grondwet.
Artikel 19 stelt dat de vrijheid van eredienst,
de vrije openbare uitoefening
ervan, alsmede de vrijheid om op elk
gebied zijn mening te uiten, zijn gewaarborgd,
behoudens bestraffing van de misdrijven
die ter gelegenheid van het
gebruikmaken van die vrijheden worden
gepleegd. Artikel 25 poneert dat de
drukpers vrij is; de censuur kan nooit
worden ingevoerd; geen borgstelling kan
worden geëist van de schrijvers, uitgevers
of drukkers. Wanneer de schrijver bekend
is en zijn woonplaats in België heeft, kan
de uitgever, de drukker of de verspreider
niet worden vervolgd.
Naar aanleiding van de zaak
‘Sharia4Belgium’ werd door het Centrum
voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding
standpunt ingenomen betreffende
‘haatboodschappen’. Dit onderwerp
werd uitgebreid besproken in een
jaarverslag. Het CGKR poneert dat haat-
boodschappen meer zijn dan uitspraken of
geschriften. Het zijn in hun ogen ‘daden’.
Hij/zij die aanzet tot haat, geweld en
discriminatie is een actor. Hij/zij handelt
en zet zelfs anderen aan tot daden. Het
CGKR herinnert er echter ook aan dat het
ieder burger vrij staat te denken en te
zeggen hij of zij denkt. De vrijheid van
mening, van meningsuiting worden immers
verregaand beschermd.
Het Europees Hof voor de Rechten van de
Mens stelt immers uitdrukkelijk dat schokkende,
verontrustende of kwetsende meningen
in een democratie getolereerd
moeten. Wie dat doet moet echter weten
dat er ook zo iets als een wederwoord
bestaat. Belangrijk is dat dergelijke disputen
met woorden, met meningen worden
‘uitgevochten’. Wanneer men echter
andere aanzet tot het in ‘actie’ komen,
wanneer men andere aanzetten tot haat,
geweld en discriminatie ontstaat een
andere situatie (die telkens onderzocht zal
moeten worden).
Het doornemen van bepaalde teksten
waarin deze problematiek aan bod komt is
echter niet van dien aard dat er
duidelijkheid wordt verschaft. Soms krijgt
men de indruk dat het niet volstaat eenvoudigweg
iets te classificeren als zijnde
een ‘aanzet tot haat en geweld’ om op
deze manier een meningsuiting aan banden
te leggen. Zo zou de ‘nabijheid en het
dreigend karakter van het geweld’ ook
tussenkomen in de beoordeling van de
daad. Het Amerikaanse Hoogste Gerechtshof
neemt het aspect ‘clear and present
danger’ in aanmerking. Het Europees Hof
lijkt dan weer de nadruk te leggen op de
context waarin bepaalde uitspraken
46

worden gedaan, op de gevoeligheden die
heersen, op de penetratie van de boodschap,
op de wijze van verspreiden (beperkt,
in een gedrukt werk…) en op het
daadwerkelijk aanzetten tot geweld.
Kortom: elke situatie dient grondig geanalyseerd
te worden vooraleer men de
vrijheid van meningsuiting beperkt. De
vrijheid van meningsuiting kan niet te
grabbel worden gegooid.
Nederland
In 2008 raakten de gemoederen in
Nederland redelijk opgehitst. Aan de basis
hiervan lag een brief van een brief van
minister Ernst Hirsch Ballin (CDA, Justitie)
gericht aan de Tweede Kamer. In deze
brief liet Hirsch Ballin weten dat niet
langer belediging van ‘een godsbeeld’
bepalend moest zijn, maar dat het nieuwe
richtinggevende criterium ‘het zich beledigend
uitlaten ten aanzien van een bepaalde
godsdienst of levensovertuiging’
moest zijn. De brief werd op het laatste
moment ingetrokken. Gevreesd werd dat
het de bedoeling van de minister was om
het verbod op godslastering ook toepasbaar
te maken op ‘heilige boeken of
andere kernwaarden’. De brief van de
minister veroorzaakte zo veel deining
omdat een comfortabele meerderheid van
de Tweede Kamer net had laten weten dat
men eindelijk eens komaf diende te maken
met dat verbod op godslastering. De
Kamer wilde de ‘herwerking’ ook aangrijpen
om andere regels te actualiseren
(voorbeeld: haat zaaien). Dat gevoeligheden
aanwezig bleven werd nog maar
eens duidelijk toen in bijvoorbeeld 2011
affiches voor een tentoonstelling ‘wegens
blasfemisch’ diende weggehaald te worden.
De oorzaak was de titel op de affiche
‘Beter dan God’. De tentoonstelling ging
dieper in op ‘schoonheidsidealen’ en hoe
mensen zich hieraan menen te moeten
aanpassen.
In Nederland sprak de Raad van State zich
uit over een wetsvoorstel van enkele
Tweede Kamerleden tot schrapping van
artikel 147 van het Wetboek van Strafrecht.
De indieners benadrukten voornamelijk
de vrijheid van meningsuiting en
“het scheppen van zoveel mogelijk ruimte
om door botsing van argumenten en
opvattingen het maatschappelijk debat
over levensbeschouwelijke kwesties en de
inrichting van de samenleving te
verdiepen”. In dit ‘advies’ (waarbij ook de
artikelen 137c tot en met 137f van het
Wetboek van Strafrecht werden betrokken,
zijnde het verbod op belediging en
aanzetten tot haat, discriminatie of
geweld wegens godsdienst of levensovertuiging)
oordeelde de Raad dat de
vrijheid van meningsuiting en het gelijkheidsbeginsel
niet verplichten tot afschaffing
van het verbod op godslastering, maar
ook dat de vrijheid van godsdienst een
eventuele afschaffing van het verbod op
godslastering, helemaal niet onmogelijk
maakt.
De lectuur van dit advies leert ook wat
meer over het ontstaan van het verbod op
godslastering in Nederland en over de
impact van de jurisprudentie van het
Europees Hof voor de Rechten van de
Mens. De Raad had immers de wetsgeschiedenis
van de invoering van het
verbod op godslastering onderzocht.
47

Volgens de Raad werd hun visie
‘nadrukkelijk mede gemotiveerd door
angst voor openbare ordeverstoringen’.
De toelichting plaatste het voorstel ook in
de context van de vrijheid van godsdienst
en de taak van de Overheid om ervoor te
zorgen dat mensen die religie ook terdege
zouden kunnen beoefenen. (Hier wordt
dan ook verwezen naar de rechtspraak
van het Europese Hof voor de Rechten van
de Mens.) Wanneer men als argument
voor de afschaffing van de godslastering
enkel refereert naar de vrijheid van
meningsuiting dreigt er een onevenwicht
te ontstaan tussen de vrijheid van godsdienst
en de vrijheid van meningsuiting
(zoals vervat in de Grondwet en de
internationaal geldende mensenrechtenverdragen).
In de marge laat de Raad ook
weten dat een beperking van de vrijheid
van meningsuiting soms gerechtvaardigd
kan zijn.
Wie de tekst doorneemt leest dat de Raad
van oordeel is dat religieuze minderheden
beschermd dienen te worden, dat men
rekening houden moet met de gevolgen /
de perceptie van het afschaffen van het
blasfemieverbod. Opmerkelijk is dat men
de indruk krijgt dat de Raad als het ware
waarschuwt voor de reacties op een
afschaffen en dus impliciet erkent dat
religie, kritiek op religie aan de basis kan
liggen van spanningen binnen de samenleving.
De Tweede Kamer gaat binnenkort toch
een oordeel vellen over het afschaffen van
het verbod op godslastering. SP en D66
dienen het voorstel in. Een datum moet
nog worden vastgelegd.
Achter de schermen
Eind 2012 werden o.m. in Nederland, in de
Kamer, vragen gesteld m.b.t. een op til
zijnd Europese verbod op blasfemie. In de
wandelgangen circuleerde het gerucht dat
de Europese Unie samen met de Arabische
Liga, de Organisatie van Islamitische
Samenwerking en de Afrikaanse Unie
stiekem een verdrag hierover aan het
voorbereiden was.
Al snel werd de link gelegd met de
(controversiële) film ‘Innocence of
Muslims’ en de houding van M. Schulz.
Parlementsvoorzitter Martin Schulz had –
door de wijze van reageren en voornamelijk
door het gezelschap waarin hij
vertoefde – ogenschijnlijk de kant van
moslims gekozen. In de marge werd ook
verwezen naar de cartoons die het satirische
blad Charlie Hebdo publiceerde in
reactie op protesten tegen ‘Innocence of
Muslims’. Nederlandse Kamerleden waren
van oordeel dat de ‘vrijheid van meningsuiting’
onvoldoende was verdedigd. De
Nederlandse auteur Leon De Winter
betichtte Schulz er van dat hij door deze
houding impliciet voor censuur pleitte.
Een ‘Joint statement by the European
Union High Representative for Foreign
Affairs and Security Policy, OIC Secretary
General, Arab League Secretary General,
and Chairperson of the Commission of the
African Union’ stemt alvast tot nadenken.
In de persboodschap is onder meer te
lezen dat “We share a profound respect
for all religions. We are united in our belief
in the fundamental importance of religious
freedom and tolerance. We condemn any
advocacy of religious hatred that consti-
48

tutes incitement to hostility and violence.
While fully recognizing freedom of expression,
we believe in the importance of
respecting all prophets, regardless of
which religion they belong to”.
De ‘ongerustheid’ van bepaalde politici is
niet ongegrond. Volgens Amerikaanse
media spannen Turkije, Egypte en Iran
achter de schermen samen om het
lasteren van de islam en de profeet
Mohammed ‘aan te pakken’ en dit op
internationaal niveau. De Turkse premier
Erdogan riep de 57 islamitische landen van
de Organization of Islamic Conference
(OIC) op om in actie te komen en een eind
te maken aan de aanvallen op wat mensen
als heilig beschouwen. Eerste aangekondigde
actie is dat men op de Algemene
Vergadering van VN opnieuw zal pleiten
voor anti-blasfemiemaatregelen.
Hoeveel ‘enthousiastelingen’ er voor een
dergelijk voorstel zijn is niet duidelijk. De
Organi-satie van de Islamitische
Samenwerking, steunt het voorstel al wel.
Jaren geleden werd betoogd dat het
verbod op uitingen van gebrek aan respect
voor een godsdienst of een ander geloofssysteem,
inclusief wetten betreffende
godslastering, onverenigbaar zijn met bestaande
VN-verdragen m.b.t. mensenrechten.
Het kan verkeren…
Blijft trouwens ook de vraag of goden en
profeten die beweren gevoelig te zijn voor
blasfemische uitspraken echt bijzonder te
heten zijn?
Alain Vannieuwenburg
49

Rubriek van het huisvandeMens
Beste lezer, zoals we in de vorige editie al
aankondigden: het najaar was goed
gevuld. Misschien was u zelf hier of daar
onder de aanwezigen. De neerslag van dat
drukke najaar vindt u ook terug op onze
facebookpagina. In deze rubriek vestigen
we de aandacht op twee activiteiten uit
ons jaarprogramma rond armoede en op
de herlancering van ‘De Sokken van de
Olifant’, ons bijstandspakket voor kinderen
en jongeren in rouw. we sluiten af met 2
nieuwe aanwinsten in onze bibliotheek.
Maar we starten met verheugend nieuws:
we hebben er een nieuwe enthousiaste
collega bij! Valerie Bel stelt zich graag aan
u voor. We wensen u alvast een prettige
eindejaarsperiode, en hopen u te mogen
ontmoeten op de nieuwjaarsreceptie die
we traditiegetrouw elk jaar organiseren
samen met Vrijzinnig Vilvoorde en OSB.
Afspraak op 19 januari in voc R.
Moucheron!
’tis altijd lente, in de ogen
van onze nieuwe assistente!
Na het vertrek van Daan Mampaey, begin
juli, moesten we het een tijdje zonder
assistent stellen. Maar dat leed is nu
geleden, want sinds 19 november hebben
we er een nieuwe enthousiaste collega bij:
Valerie Bel!
Hallo allemaal,
Het zal wel even moeten, maar alledaags
vind ik het zeker niet, je zomaar
voorstellen via de interne pers aan ‘het
groot publiek’.
Zenuwen…? Niet aan mij besteed, maar
eerlijk toegegeven, ik vind het toch wel
spannend even neer te schrijven wie ik
ben en waarvoor ik sta:
Valerie Bel, 37 jaar en moeder van Caro,
een stoere tienerdochter, gestampte
Vilvoordenaar, ‘pjeirefretter’ en beheers
dit dialect dan ook volmondig.
Ik woon sinds kort samen met mijn leuke
vriend en levenspartner Patrick, met wiens
kinderen Lynn en Glenn we een leuk gezin
vormen. Bovendien nog maar pas een hele
lading fijne nieuwe collega’s erbovenop
gekregen die me het reilen & zeilen van
het huisvandeMens Vilvoorde perfect
hebben uitgelegd. Ben er dus helemaal
klaar voor om erin te vliegen.
Ik hoop je dan ook een dezer eens te
mogen ontmoeten voor een warm onthaal
met een leuke babbel, of gewoonweg
omdat je bij ons een interessant boek wil
komen ontlenen in onze ruime
bibliotheek, of omdat je wat meer info
wenst over onze werking.
Ik wil afsluiten met een mooi rijmpje:
Heb je s’ winters, kou
aan je neus, oren of handen.
Weet dat in het huisvandeMens
het stoveke altijd voor ulle zal branden.
50

2012: een jaar vol armoede!
Armoede is al langer een thema in onze
werking, en dat zal het ook blijven. We
zullen ons blijven inzetten voor ‘(W)armkracht…armen
aan het woord’ en de
jaarlijkse Wereldarmoededag (17/10).
Maar in 2012 was armoede ons
jaarthema, zo konden we er doorheen het
jaar een hele reeks verschillende
activiteiten aan wijden. We willen er hier
enkele uitlichten die nog een staartje gaan
krijgen.
Leerlingen van het Koninklijk Atheneum
aan de slag met armoede.
Op initiatief van de leerkrachten zedenleer
Wendy Fonteyne en Micheline
Vandenbrande werkten we met de
levensbeschouwelijke leerkrachten van
het Koninklijk Atheneum Vilvoorde een
programma voor hun 5 e jaars.
Op 5 oktober vertoonden we op school de
documentaire ‘The Happy Few’, waarin
cineasten Jelle Janssen en Sofie
Hanegreefs in Borgerhout jongeren aan
het woord laten over hun
toekomstperspectieven. Jelle Janssen ging
na de film in dialoog met de leerlingen.
Het werd een boeiende voormiddag, als
smaakmaker om de jongeren te
sensibiliseren over armoede in hun eigen
leefwereld. De volgende stap was een
intergenerationele dialoog tussen de
jongeren en rusthuisbewoners. De
jongeren mochten in groepjes een aantal
rusthuizen bezoeken om er met de
bewoners van gedachten te wisselen over
armoede en crisis, vroeger en nu. Om hen
daar op voor te bereiden kwam eerst Jelle
Janssen nog eens langs op school op 12
oktober, om hen wat interview- en
beeldtechnieken te leren. Want de
jongeren mochten zelf foto’s maken van
hun gesprekken. Op 26 oktober trokken
de jongeren met hun leerkrachten én
onder begeleiding van onze consulente
Karlien Lorent naar de rusthuizen. De
leerlingen stonden aanvankelijk niet te
popelen: “Zeg, waar sturen jullie ons nu
naartoe, een bekjaardenhuis?”. Eenmaal
daar sloeg hun stemming om en voerden
ze enthousiaste gesprekken met de
bewoners. De jongeren drukten hun
leerkrachten zelfs op het hart om dit
volgend jaar opnieuw te doen met de
vijfdejaars.
51

De jongeren zullen verder aan de slag
gaan met het verzamelde materiaal.
Benieuwd wat ze er nog van maken.
Hier al een voorsmaakje, enkele foto’s
van 2 van de fotografen van dienst, Tina
Peerlings en Lennert Van Rompaey.
52

LETS-Vilvoorde:
klaar voor een nieuwe start!
Wat LETS-en is hebben we al in eerdere
nummers (september 2012 en oktober
2011 uitgelegd. Je kunt er meer info over
vinden op onze facebookpagina of op
www.letsvlaanderen.be. Maar hoe past
LETS in een programma rond armoede?
Van bij het begin was het de bedoeling om
de LETS-werking in Vilvoorde en
omstreken herop – te starten als een
‘inclusieve’ groep. Een belangrijk idee
achter LETS is immers: iedereen heeft
talent! Iedereen kan wel iets waar een
ander iets aan heeft. Ook als je geen geld
of werk hebt. In november presenteerden
de VDAB en LETS-Vlaanderen de eerste
resultaten van een pilootproject in Sint-
Niklaas waarbij moeilijk tewerkstelbare
mensen onder begeleiding in een LETSgroep
aan de slag gingen. Zo herwonnen
ze zelfrespect en zelfvertrouwen, en
verwierven ze sociale vaardigheden en
assertiviteit die hen ook op de arbeidsmarkt
van pas komen.
Sint-Niklaas is trouwens een goed
voorbeeld: verschillende verenigingen
werken er samen om de LETS-groep
toegankelijk te maken én te houden voor
een zo divers mogelijk publiek, waaronder
ook sociaal kwetsbaren en mensen in
armoede. In 2011 organiseerden we al een
info-avond voor (W)arm…kracht, waar een
ervaringsdeskundige uit Sint-Niklaas vertelde
hoe zij dankzij haar LETS-activiteiten
terug een volwaardige plaats in de samenleving
vond en uit haar sociaal isolement
geraakte. Dus ja: een inclusieve LETSgroep
kan veel betekenen voor mensen
die in de marge van onze geldeconomie
leven. Daarom zette huisvandeMens mee
haar schouders onder de heropstart van
LETS-Vilvoorde. In deze tijden van crisis
blijken alternatieve ‘geldloze’ manieren
om dingen en diensten te ruilen trouwens
wereldwijd in opmars.
Op 9 oktober organiseerden de Vilvoordse
LETS-ers een info-avond, in samenwerking
met LETS-Vlaanderen, huisvandeMens,
(W)arm-kracht en Femma. De opkomst
was niet groot, de interesse van de
aanwezigen wel. De avond leverde ook
een artikeltje in Het Nieuwsblad op.
De groep is nu opnieuw groot genoeg om
terug van start te gaan. Begin 2013
organiseren we een eerste bijeenkomst
voor alle leden. Inschrijven in de groep kan
door een info- en inschrijvingspakketje
aan te vragen via naar
letsvilvoorde@gmail.com. Voor inlichtingen
kan je natuurlijk ook steeds bij ons terecht.
53

Rouwbijstand voor de jeugd
in een nieuw jasje!
In 2007 presenteerde het huisvandeMens
Vilvoorde ‘De Sokken van de Olifant’: een
vrijzinnig bijstandspakket voor kinderen en
jongeren in rouw, en voor volwassenen die hen
willen bijstaan. Het concept werd de afgelopen
vijf jaar verder ontwikkeld samen met de
collega’s in Leuven, Halle en Tienen . In 2012
kreeg ‘de sokken van de olifant’ een facelift, en
op 23 oktober werd het project opnieuw
gelanceerd met een persconferenite in Leuven.
Ook in andere provincies kan men nu met het
concept aan de slag. Redenen genoeg om dit
bijstandspakket nog eens toe te lichten.
Sylvain Peeters (voorzitter deMens.nu) en Dimitri De
Meester (directeur Vlaams-Brabant) flankeren
consulenten Yvon Bartelink, Brian Vatteroth
(Vilvoorde) en Isabelle Rombauts (Halle), tijdens de
persconferentie.
Kinderen en jongeren rouwen anders
kinderen en jongeren gaan anders om met
verlies dan volwassenen. Hun emotionele
leefwereld is nog in volle ontwikkeling, en hoe
ze omgaan met een begrip als ‘de dood’ is ook
leeftijdsgebonden.
Rouw vanuit vrijzinnig perspectief
Voor vrijzinnig humanisten speelt het leven
zich af in het hierNUmaals, er bestaat na de
dood géén hiernamaals: de dood is definitief
al wat er overblijft zijn de herinneringen en de
al dan niet tastbare sporen die de overledene
achterlaat. Deze visie vergt een specifiek benadering
van het rouwproces. Ook naar
kinderen en jongeren toe.
De materialenbank
Vanuit deze twee bekommernissen selecteerden
de huizenvandeMens materiaal en
ideeën die rouwende kinderen kunnen helpen
bij het verwerken van verlies. Het gaat daarbij
niet enkel om de dood, ook bv een echtscheiding
kan een rouwproces teweegbrengen.
Hoe werkt het?
Eerst is er een verkennend gesprek waar de
specifieke situatie wordt uitgeklaard Vervolgens
worden een koestertas en een troostkoffer
samengesteld ‘op maat’. De troostkoffer
kan gevuld worden met allerhande
materiaal zoals boeken, video’s, muziek-
(hand)poppen… De koestertas wordt gevuld
met ‘doe-materiaal’. De troostkoffer met
inhoud wordt uitgeleend, de koesteertas met
inhoud is om te houden… en te koesteren.
Het terugbrengen van de troostkoffer vormt
de gelegenheid tot nazorg. Tussentijdse gesprekken
en verdere begeleiding zijn ook
mogelijk. Zo kadert het hele project in de
vrijzinnig humanistische begeleiding. De
dienstverlening van dehuizenvandeMens is
volledig kostenloos, dat geldt ook voor het
ontlenen van materiaal, en de koestertas.
Op de nieuwe website vindt u niet enkel
informatie over dit bijstandpakket, maar ook
tips, en links naar andere websites over kinderen,
jongeren en rouw, en hoe daar mee om
te gaan: www.desokkenvandeolifant.be
54

Nieuw in onze bibliotheek!
hethuisvandeMens heeft een bibliotheek met een selectie van ruim 500 boeken rond thema’s als
zingeving, levenseinde, welzijn, gezondheid, samenleving, gezin, opvoeding, levensbeschouwing, …
Wij kopen regelmatig nieuwe boeken aan. Suggesties zijn welkom.
Onze boeken zijn gratis te ontlenen.
Het seniorenbrein: de ontwikkeling van onze
hersenen na ons vijftigste
André Aleman, 2012, 242 pagina’s
We maken ons allemaal wel eens zorgen
over ons geheugen en ons verstand, zeker
als we de vijftig gepasseerd zijn. Wat
gebeurt er eigenlijk in ons hoofd als we
ouder worden? André Aleman biedt met
dit baanbrekend boek – het allereerste
over dit onderwerp – een wetenschappelijk
antwoord op veel vragen die we ons
kunnen stellen over over ons ouder
wordende brein. De achteruitgang van
het brein begint al vroeg, zelfs al rond ons
twintigste. Maar het gaat minder snel, en
is minder erg dan we soms denken.
Sterker nog, er zijn ook voordelen: zo is
een ouder brein zelfs stressbestendiger en
kan beter omgaan met complexe situaties
dan een jong brein. ‘Het seniorenbrein’ is
een verfrissend en zeer informatief boek
over stofjes en trainingen, plaques en de
invloed van hormonen. Het vertelt volgens
de nieuwste wetenschappelijke inzichten
hoe je de voortekenen van alzheimer kunt
herkennen, en wat je kunt doen om je
hersenen scherp en gezond te houden.
Niet alles is te koop: de morele grenzen van
marktwerking
Michael J. Sandel, 2012, 240 pagina’s
Michael J. Sandel is hoogleraar politieke
wetenschappen aan Harvard University.
In Niet alles is te koop behandelt deze
spraakmakende filosoof een van de
grootste morele vraagstukken van onze
tijd: Is er niet iets mis met een wereld
waarin alles te koop is? En zo ja, wat
kunnen we doen om te voorkomen dat
marktwaarden gebieden binnendringen
waar ze niet thuishoren? Moeten we
morele grenzen stellen aan de markt? En
waar trekken we die grenzen dan?
Afgelopen decennia hebben marktwaarden
de niet-economische normen uit bijna
elk levensgebied verdrongen: dat zien we
in de zorg, opvoeding, overheid, kunst en
sport, en zelfs in het gezinsleven en
persoonlijke relaties. Sandel illustreert dit
ana de hand van talrijke voorbeelden.
Volgens Sandel zijn we zonder dat we het
weten uit een markteconomie in een
marktgestuurde samenleving beland. Hij
heeft ernstige bedenkingen bij deze
ontwikkeling.
55

Colofon
De Toorts is een driemaandelijkse publicatie van VOC Vilvoorde.
Eindredactie: Tony Scott en Griet Maes
p/a Frans Geldersstraat 21
1800 Vilvoorde
02-252 15 47
Alle artikels vallen onder de verantwoordelijkheid van de auteurs
Stof voor de volgende Toorts? Heb je opmerkingen, vragen of suggesties?
Contacteer de redactie op antony.scott@skynet.be
57