1 1. Wat is ervarend leren? 2. De leercyclus - De Stapsteen

1. Wat is ervarend leren?
Survival of outdoor is de meest bekende vorm van ervarend leren. Outdoor is letterlijk te vertalen
als "buiten de deur" ofwel "in de natuur". Voor de meeste jongeren betekent het tevens "uit je
comfortzone".
Ervarend leren is te omschrijven als: Het
creëren van een specifieke situatie die de jongere in staat stelt concrete ervaringen op te doen op
grond waarvan hij/zij gemotiveerd wordt en in staat gesteld wordt om tot reflectie op de eigen
situatie te komen. Een goede combinatie tussen concrete ervaringen en de reflectie hierop leidt tot
nieuwe leerprocessen die uiteindelijk de jongere autonomie doen verwerven, waarmee hij/zij een
nieuw toekomstperspectief krijgt (Ruikes, 1994).
Praktisch gezien betekent dit dat een groep jongeren onder begeleiding van de Stapsteen
outdooractiviteiten uitvoeren zoals klimmen, mountainbiken, bushcraft, kanoën enz.
De jongeren worden blootgesteld aan diverse fysieke activiteiten in een omgeving die uitnodigt om
tot actie te komen. De fysieke activiteiten worden afgewisseld met gesprekken met jongeren,
waarin ze reflecteren over hun ervaringen en de wijze waarop ze die ervaringen in de toekomst
kunnen gebruiken.
Vanuit de praktische ervaringen wordt de relatie gelegd naar het verleden (hoe ging je daar om
met keuzes) hoe liet je je toen door de groep leiden en welke consequenties had dat, en naar de
toekomst (hoe zou je in de toekomst van deze ervaringen gebruik kunnen maken).
2. De leercyclus
De leerpsycholoog Kolb (1984) heeft het leerproces in een eenvoudig cyclus vastgelegd. De cyclus
bestaat uit vier stappen die elkaar opvolgen: Hieronder een korte toelichting op de diverse
stappen:
Concrete ervaringen: wat zie ik, wat maak ik mee, wat ervaar ik in de huidige situatie;
Observatie en reflectie: wat roept het bij me op, wat vind ik ervan, wat wil ik ermee;
Vorming van abstracte begrippen en generalisatie: hoe kan ik de ervaringen en mijn
gedachten erover gebruiken en hoe kan ik ze dusdanig abstraheren of in een model
onderbrengen dat te gebruiken is voor mijn (toekomstig) handelen;
Toetsen van de begrippen in de nieuwe situatie; wat levert de nieuwe aanpak in de praktijk
op.
In feite kun je op elk gewenst onderdeel van deze cyclus starten. Van jongeren in
hulpverleningstrajecten is bekend dat het starten met concrete ervaringen, d.w.z. het aan den lijve
ondervinden van situaties en interacties met anderen, het meest effectief is om de leercylcus in
gang te zetten.
De leercyclus van Kolb is het basismodel voor alle projecten met ervarend leren. Een
dergelijk proces kan voor jongeren met problemen alleen succesvol zijn als sprake is van een
leeromgeving die jongeren “dwingt tot leerervaringen”, als duidelijke vooraf gecreëerde
leermomenten (ervaring en reflectie) aanwezig zijn en er voldoende support is (gesprekken,
inzichtgevend en confronterend)
1

Toelichting:
Jongeren worden in een specifieke situatie gebracht waarin ze concrete leermomenten krijgen
aangeboden (ervarend leren setting)
a) DOEN: Ze komen in een situatie van onbekendheid, waarin ze nieuwe ervaringen opdoen
b) DROMEN: In gestructureerde gesprekken reflecteren ze over die ervaringen, in relatie tot
de doelstelling waarmee ze de training gestart zijn en hun ideeën over de toekomst=
DENKEN
c) BESLISSEN: Op grond van de reflectie-activiteiten maken de jongeren keuzes en maken
een plan op voor hun toekomstig gedrag, hun relatie tot anderen (ouders, familie,
vrienden), hun daginvulling (school, werk) en de vrijetijdssituatie
d) DOEN: De jongere past het geleerde toe in een nieuwe situatie, waarmee de cyclus
opnieuw start.
3. Het leerzonemodel (leeromgeving)
Een belangrijke voorwaarde voor het slagen van projecten ervarend leren is dat een leeromgeving
gecreëerd moet zijn die uitdaagt tot leren. Deze voorwaarde wordt verwoord in het theoretisch
concept van de leerzones (Senninger, 2000)
Elke jongere heeft een veilige omgeving nodig om te leren, maar daarnaast een omgeving die
uitdaging en spanning biedt. In de alledaagse situatie is alles bekend en is veelal sprake van
routinematig handelen. Zelden wordt een beroep op jongeren gedaan om te leren of te veranderen
(zij leven in een comfortzone).
Willen jongeren tot leren komen dan moet er sprake zijn van een omgeving die spanning oproept,
dit uitdaagt, en waarover nog niet alles bekend is (regels, afspraken, hoe werkt het) en waarin
jongeren nog niet alles kunnen (competenties), maar die wel veilig is (de leerzone).
Zowel in de paniekzone als in de comfortzone, kunnen jongeren niet tot leren komen.
Een krachtige en veilige leeromgeving betekent voor ons:
De training gericht houden op het leren en de geformuleerde leerdoelen
De wil tot veranderen en angst voor verandering er beiden laten zijn
Teleurstellingen (h)erkennen en functioneel maken
Gericht zijn op zelfsturing van de jongeren
2

Resultaten zichtbaar maken zodat deze geïntegreerd raken in het dagelijks leven (transfer
maken van oefensituatie naar dagelijkse situatie)
Onderscheid maken in resultaat en wijze waarop dit behaald is (doorzettingsvermogen,
aangaan van weerstand/angst= innerlijke (wils)kracht)
Realistisch beoordelen wat haalbaar is voor de jongere
4. Het veranderingsproces
Hoe treden veranderingen op bij jongeren? Wat brengen de activiteiten en de nieuwe situatie bij
jongeren teweeg? Hoe komen zij dan tot verandering? Dit proces is goed beschreven door Nadler
en Luckner (1992).
De jongeren ervaren een situatie van onevenwichtigheid of crisis (uit de comfortzone), omdat zij
geplaatst zijn in een nieuwe setting (die stress veroorzaakt) en een coöperatieve omgeving (die
steun biedt).
Hierin worden zij blootgesteld aan unieke situaties die hun oplossend vermogen stimuleren, die
leiden tot concreet leren en ervaren van succes.
Concreet leren en gevoelens van succes nemen toe door abstract leren tijdens reflectie.
Reflectie bevordert op haar beurt de generalisatie en transfer naar toekomstige uitdagingen in een
andere setting (stress) en omgeving (steun).
5. Reflectie
Een belangrijk element in ervarend leren is reflectie over de opgedane ervaringen. Reflectie is een
brug tussen de ervaring en de transfer. Nadenken over waar de jongere mee bezig is en welke
keuzes hij kan maken is een belangrijk onderdeel van ervarend leren.
Een aantal werkwijzen om reflectie te stimuleren zijn:
1. Praten over de ervaring
Wij geven de jongeren direct feedback op hun gedrag. Wij vertellen wat goed ging, wat niet goed
ging, hoe ze iets kunnen veranderen. Bijvoorbeeld: Jullie hebben geleerd om samen te werken.
Jullie communicatie verloopt niet goed, iedereen praat maar niemand luistert. Je zou meer
voordeel van deze activiteit hebben gehad als een van jullie de leiding had genomen. Wij geven
informatie aan de deelnemers, waar ze in de volgende activiteit iets aan hebben.
2. Verslag uit brengen over de ervaring (debriefing)
Hier is sprake van een groepsdiscussie, waarin de activiteit geanalyseerd en geëvalueerd wordt,
waarbij zowel op de individuele als de groepsgedragingen gereflecteerd wordt: Wat gebeurde er?
Wat was het effect van wat jullie deden? Hoe voelde je je? Welke aspecten (patronen) van wat
gebeurde herken je hiervan in je dagelijkse leven?
3. Frontloading
Hierbij maken we gebruik van de door de jongere geformuleerde leerdoelen of aandachtspunten
die kunnen bijdragen aan het lerend effect van een activiteit. Hiermee kunnen jongeren al
gedurende de ervaring veranderen in plaats van achteraf tijdens de reflecties.
4. Indirecte frontloading
Dit is de meest recent ontwikkelde vorm, waarbij er niet sprake is van gerichte opdrachten, maar
meer van algemene opdrachten, waarbij de deelnemer zelf zoekt naar een verband met de
activiteit en de ervaring.
Reflectie is een onvermijdelijk onderdeel van projecten ervarend leren en wel om de volgende
redenen (zie Greenaway):
het voegt waarde toe aan de ervaringen die zijn opgedaan
het voorkomt dat individuen of groepen blijven "hangen" in een bepaalde situatie
het helpt doelen te verduidelijken
het zet de aandacht op nieuwe perspectieven
het verhoogt het vermogen tot observatie en bewustwording
het laat zien dat we zorg hebben voor anderen en hun ervaring
het versterkt het vermogen om jezelf te uiten (gedachten en gevoelens)
het gebruikt en zet de aandacht op de succesmomenten
het geven van steun
empowerment
3

6. Transfer
Transfer betekent letterlijk overdracht. In het ervarend leren betekent transfer dat het geleerde in
een specifieke situatie overgedragen kan worden naar een andere (nieuwe) situatie.
Transfer is misschien wel het moeilijkste onderdeel van het ervarend leren. Transfer kan met recht
een kritische succesfactor worden genoemd bij de evaluatie van projecten ervarend leren.
Immers het gaat erom of het aangeleerde gedrag beklijfd en jongeren het kunnen toepassen in
hun dagelijkse praktijk. Er zitten vaak grote verschillen tussen de oefensituatie (ervarend leren) en
het echte leven, dus de jongere moet een grote kloof overbruggen bij de transfer.
Aspecten die een positieve invloed hebben bij het maken van de transfer zijn:
duidelijke doelstellingen en afspraken over de verwachtingen
evenwichtige samenstelling van de groepen
intensieve training en nabegeleiding
rollenspelen als transfermethoden
thematische structurering
7. Doelgroep
Onze deelnemers aan ervarend-leren trainingen zijn jongens en meisjes in de leeftijd van
16 tot 27 jaar oud.
Zij hebben problemen op meerdere leefgebieden en vaak is er sprake van een langdurige en weinig
succesvolle hulpverlening.
Ervarend leren is een effectieve aanvulling gebleken voor jongeren die in gesprek niet in beweging
en tot resultaten kunnen komen. Door te DOEN lukt hen dit vaak wel.
Wij hebben ervaring en deskundigheid in het werken met jongeren met een verstandelijke
beperking, ASS en jongeren met psychiatrische beperkingen.
8. Competenties van de begeleiding
Projecten ervarend leren stellen hoge eisen aan de begeleiders (Ruikes, 1994). Deze moeten niet
alleen over technische vaardigheden beschikken, maar ook hulpverlener zijn en tegelijkertijd in
staat zijn tot kritische zelfreflectie.
Daarnaast moeten zij los zijn van de traditionele compenserende manier van hulpverlenen.
De begeleiders moeten in staat zijn jongeren te motiveren en te activeren, zonder dat zij daarbij
prescriptief zijn. De verantwoordelijkheid voor de keuzes en uitvoering moeten zij juist bij de
jongeren laten liggen.
Driedeling competenties:
1. Hard skills ofwel intrumenteel-technische vaardigheden.
Hierbij gaat het om kennis en ervaring van natuursporten, fysieke fitheid en EHBO
2. Soft skills ofwel sociaal pedagogische vaardigheden.
Hierbij gaat het om kennis van problemen van jongeren, interventietechnieken en
begeleidingsvaardigheden
3. Metaskills ofwel persoonlijkheid/attitude van de hulpverlener.
Hierbij gaat het om zelfinzicht, zelfreflectie en de vaardigheid om het eigen handelen ter
discussie te stellen.
4