<strong>in</strong>houdoktober 2012 – NAW #45 Voorwoord fotografie: Maurits Giesen Rubriek: Inspiratie 4 ruimte: Hollands Goed <strong>in</strong> Nesselande, Rotterdam 6 onderzoek: wie wil er (g)een balkon? 7 nieuw project: New York <strong>in</strong> Parijs 8 mijn moment: milieuman Martijn van Gelderen 10 cultuur: Pampus als belevenis 12 kort nieuws met o.a.: kle<strong>in</strong>schalig wonen aan de Zuidas, <strong>Bouwfonds</strong> <strong>in</strong> debat met prov<strong>in</strong>cie en: overheid en ondernemen, gaat dat samen? 14 detail: tapijtrol-bankje <strong>in</strong> Oss Thema: Ondernemerschap 16 20 38 Stippen aan de horizon Ooit gaat de crisis over. En dan? Een blik op de toekomst van de won<strong>in</strong>gmarkt. 28 Samen tóch mogelijk maken Hoe vier partijen <strong>in</strong> een Noord-Hollands dorp een unieke samenwerk<strong>in</strong>g aang<strong>in</strong>gen. Durven en doen Deze projecten riepen <strong>in</strong> <strong>het</strong> beg<strong>in</strong> twijfels op, maar <strong>werd</strong>en toch een succes. 32 Buiten de gebaande paden Portretten van ‘ondernemende geesten’ die elk op hun terre<strong>in</strong> baanbrekend zijn. Rubriek: Vormgeven aan vooruitgang Leven <strong>in</strong> Vroondaal Waar toekomstige bewoners hun eigen droomhuis kunnen realiseren. 40 Amstelveen g<strong>in</strong>g naar buiten Waar de gemeente flexibiliteit en <strong>in</strong>itiatief toont en zo de markt vooruithelpt. 45 <strong>Bouwfonds</strong> & ik: Weertse wethouder Anton Kirkels 46 nieuw project: Assenrade, vest<strong>in</strong>gstadje <strong>in</strong> Hattem 47 terugblik: Tweede Katendrechtse Haven, Rotterdam 48 bijzondere architectuur: IJside <strong>in</strong> Amsterdam 50 column: Henriëtte Prast over de omkeerhypotheek 52 b<strong>in</strong>nenkijken: <strong>in</strong> de wijk Hagenbeek, Amersfoort ‘ In deze omstandigheden goed presteren vraagt om diplomatie én <strong>het</strong> vermogen <strong>het</strong> hoofd koel te houden’ Vertrouwen Een echte ondernemer ziet mogelijkheden waar anderen ze niet zien. Hij of zij krijgt zaken <strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g als alles vast lijkt te zitten. Durft stappen vooruit te zetten <strong>in</strong> projecten die op <strong>het</strong> eerste gezicht te riskant of zelfs on<strong>haalbaar</strong> lijken. Soms met succes, soms ook niet. Maar ‘bij de pakken neerzitten’ komt <strong>in</strong> zijn woordenboek niet voor. Want er is altijd weer een volgende kans. Het zijn eigenschappen en vaardigheden die meer dan ooit worden gevergd van ontwikkelaars. Daarom is ‘ondernemerschap’ <strong>het</strong> thema van deze NAW. Ik zie dat ondernemerschap vrijwel dagelijks. In een markt die vrijwel tot stilstand is gekomen, zoeken onze ontwikkelaars met gezond optimisme naar oploss<strong>in</strong>gen. Rug recht, schouders eronder. Met m<strong>in</strong>der mensen complexer werk doen. Ongekende <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>g De huidige won<strong>in</strong>gproductie van <strong>Bouwfonds</strong> Ontwikkel<strong>in</strong>g – e<strong>in</strong>d 2012 verwachten we zo’n drieduizend won<strong>in</strong>gen te hebben verkocht – komt zo goed als geheel op deze manier tot stand: dankzij een ongekende <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>g, <strong>in</strong> ongekende omstandigheden. Dalende sticht<strong>in</strong>gskosten, dalende prijzen, een nagenoeg volkomen vraaguitval een dom<strong>in</strong>obeweg<strong>in</strong>g. Ik heb <strong>het</strong> nooit eerder zo meegemaakt, en <strong>het</strong> duurt ook langer dan we hadden gedacht. De crisisduur maakt ons allemaal nerveus en bezorgd. Samenwerk<strong>in</strong>gen staan onder druk. Niet alleen tussen private partijen onderl<strong>in</strong>g maar vooral bij publiekprivate samenwerk<strong>in</strong>gen. De voorwaarden en vorm worden vaker ter discussie gesteld. In die omstandigheden goed presteren vraagt om diplomatie én <strong>het</strong> vermogen <strong>het</strong> hoofd koel te houden. En om vertrouwen <strong>in</strong> elkaar, <strong>in</strong> de kwaliteit en waarde van onze projecten en <strong>in</strong> de veerkracht van de economie. Het betekent dat we scherper moeten denken <strong>in</strong> termen van doelmatigheid. Hoe kunnen we onze projecten verder brengen? Wat heeft nu écht z<strong>in</strong> en wat niet? Hoe kunnen we, gegeven de feiten, belangen, grondprijzen en beleidskaders, realistisch blijven en toch succes boeken? Dat is heel erg moeilijk, maar we proberen <strong>het</strong> wel. Tegenover goede resultaten staan soms teleurstell<strong>in</strong>gen. Het betekent dat we elkaar gemotiveerd moeten houden, ook dat is niet altijd gemakkelijk. Na de crisis In deze NAW durven we ook over de crisis heen te kijken. De won<strong>in</strong>gmarkt zal zich herstellen. Dan worden we geconfronteerd met nu al te voorziene vraagstukken op <strong>het</strong> gebied van bouwcapaciteit en prijsvorm<strong>in</strong>g, want <strong>het</strong> aantal huishoudens blijft <strong>in</strong>tussen gewoon doorgroeien. Tot voor kort was er nog overmaat <strong>in</strong> de plancapaciteit, maar <strong>hoe</strong> is dat over een paar jaar? Gaan we dan hevige concurrentie zien? En <strong>hoe</strong> blijven we de consument dan die kwaliteiten bieden die hij verlangt? Niet alleen wij zoeken een antwoord op die vraag, alle partijen <strong>in</strong> de gebiedsontwikkel<strong>in</strong>g zitten ermee. Het vergt veel kennis en ervar<strong>in</strong>g om daarop een goed antwoord te formuleren. Ambities Over kennis en ervar<strong>in</strong>g beschikt <strong>Bouwfonds</strong> voldoende. Bij deze NAW v<strong>in</strong>dt u een dossier waar<strong>in</strong> de 65 jaar van ons bestaan <strong>in</strong> vogelvlucht voorbij trekken. En <strong>het</strong> zal u niet verbazen: we hebben vaker moeilijke tijden overleefd. Zo liet Bestek ’81, ruim 30 jaar geleden, soortgelijke markt en overheidsomstandigheden zien. We zien de komende jaren daarom met gepast vertrouwen tegemoet, al zullen ze niet gemakkelijk zijn. S<strong>in</strong>ds kort leven we <strong>in</strong> <strong>het</strong> subsidieloze tijdperk, zonder geld voor volkshuisvest<strong>in</strong>g en ruimtelijke orden<strong>in</strong>g. Dat dw<strong>in</strong>gt ons realistisch om te gaan met onze ruimtelijke ambities, met een zware focus op kostenbeheers<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de gebiedsontwikkel<strong>in</strong>g en op betaalbare won<strong>in</strong>gen. We zullen beter ons best moeten doen én harder én langer moeten werken voor <strong>het</strong>zelfde resultaat. Dat is niet ongezond. Een echte ondernemer houdt er zelfs van. Walter de Boer directievoorzitter <strong>Bouwfonds</strong> Ontwikkel<strong>in</strong>g