links - Heemkundekring Boxtel

Binnendommeltjes
Kroonjuweel van Boxtel

Inhoud Voorwoord
Inhoud Voorwoord
Inleiding 3
De Binnendommeltjes tussen 1836 en 1933 4
Stukje voor stukje dit kroonjuweel oppoetsen 10
Voorbeeld voor Boxtel: Nieuwe Mark geeft
Breda impulsen 14
Nawoord Watergraaf Peter Glas 15
Bronvermelding en colofon 15
Sinds 2 mei 2008 is het bestemmingsplan
Centrum onherroepelijk
geworden. Dat wil zeggen dat het
gemeentelijk beleid ook daadwerkelijk
uitgevoerd kan worden zonder
juridische problemen. In dit plan wil
Boxtel de typisch Boxtelse kwaliteiten
verder versterken. Hoe je ook wendt
of keert, de Boxtelse Binnendommeltjes
behoren tot die kwaliteiten, want
nergens binnen Europa zijn ze op
deze manier te vinden. De Binnendommeltjes zijn met de historie van
Boxtel op vele manieren verbonden. Ze sieren oude foto’s, hadden een
bijdrage aan de wateroverlast en waren in het dagelijkse straatbeeld
aanwezig. Het terugbrengen van die Boxtelse kernkwaliteiten is een
grote opgave voor de komende gemeentebesturen. De huidige gemeenteraad
is duidelijk geweest, zij heeft gekozen voor het versterken
van de Boxtelse kwaliteiten rondom de ‘Cultuurhistorische As’. Via
het aanbrengen van zegelstenen en straatnaambordjes zijn de eerste
stappen gezet. Op 1 februari 2009 is ook het gevelstenenproject
gestart waar veel Boxtelaren hun bijdrage aan willen leveren. Via dit
boekje wil het gemeentebestuur aandacht vragen voor de Binnendommeltjes
om daarmee ook weer een aanzet te geven voor het
terugbrengen daarvan. Hiermee wordt zichtbaar gemaakt waarom
Boxtelaren best trots kunnen zijn op de cultuurhistorische kwaliteiten
van het centrum.
Ger van den Oetelaar
Wethouder Ruimtelijke Ontwikkeling gemeente Boxtel

Inleiding
Inleiding
Iedereen in Boxtel heeft wel eens van de Binnendommeltjes gehoord.
De kunstmatige aftakkingen van de beek De Dommel liepen in het
verleden op diverse plekken door het Boxtelse centrum en gaven eeuwenlang
het dorpshart een eigen gezicht. Rond 1938 werden de laatste
delen van de Binnendommel gedempt en daarmee verdwenen de gegraven
stromen definitief uit het straatbeeld. Sindsdien leven ze voort
op oude ansichtkaarten, foto’s, kaarten en schilderijen en in het geheugen
van oudere Boxtelaren.
Nu zijn er plannen om de Binnendommeltjes weer nieuw leven in te
blazen en deels terug te brengen in het Boxtelse straatbeeld. Een zeer
zinvol en heel haalbaar initiatief dat Boxtel nog beter op de kaart zet.
Sterker nog, een uniek project in Nederland en waarschijnlijk ook in
Europa. Uit historisch én toeristisch/zakelijk oogpunt zijn de Binnendommeltjes
een waardevol structuurbepalend element dat bovendien
het historisch besef van de Boxtelaren zal stimuleren. Immers, de
Dommel en de Binnendommeltjes hebben de afgelopen eeuwen een
cruciale rol gespeeld in de ontwikkeling van Boxtel. De historie van
het water is onlosmakelijk verbonden met het huidige karakter van
onze mooie gemeente. ‘Als je weet hoe het water liep, snap je ook
waarom Boxtel is zoals het is,’ constateert heemkunde-man Dik Bol
verderop in dit boekje.
Reconstructie van de Binnendommel past binnen de gemeentelijke visie
op het centrum en de plannen voor de zogeheten cultuurhistorische as,
zoals sinds 2003 vastgelegd in de Centrumvisie (‘Samenhang in het
centrum’). Met het ontwerp voor de cultuurhistorische as en de presentatie
over centrumontwikkelingen zijn verwachtingen gecreëerd bij de
Boxtelse bevolking. De Binnendommeltjes zullen een belangrijke rol
spelen bij het inlossen van die verwachtingen, is de overtuiging van de
gemeente Boxtel.
Herstel van de Binnendommeltjes betekent echter ook een grote in-
greep in het centrum van Boxtel. Dat moet zorgvuldig worden voorbereid.
Dit boekje is mede bedoeld om duidelijk te maken dat reconstructie
van de Binnendommel de kwaliteit van het Boxtelse dorpshart echt
verbetert en de Boxtelaren een extra reden geeft om trots te zijn op hun
gemeente.

De Binnendommeltjes tussen 1836 en 1933
De Binnendommeltjes
De eerste vermelding van een Binnendommel in Boxtel dateert uit de
veertiende eeuw. De Binnendommel had niet altijd dezelfde aftakkingen
en ook niet altijd dezelfde ligging. Het meest interessant in verband met
de huidige plannen is de situatie vanaf 1836 tot 1933, het jaar waarin
met dempen werd gestart (zie ook de kaart hieronder). De belangrijkste
delen van de Binnendommel waren toen:
■ de aanvoer vanaf de Dommel bij de brug in de huidige Eindhovenseweg
(nu nog zichtbaar: foto rechtsonder);
■ een aftakking langs de Rechterstraat naar de Dommel bij de Zwaanse Brug;
■ een aftakking naar de kerkheuvel met een lus om de Sint Petruskerk;
■ de afvoer via de Clarissenstraat en het Molenpad naar de Dommel.
Rond 1832 was het stelsel compleet met de meeste vertakkingen. Uit
verschillende publicaties hebben we een aardig beeld van de belangrijke
rol en de loop van de Binnendommeltjes. De waterloop had verschillende
functies. Zo werd het water gebruikt voor huishoudelijke
activiteiten en als bluswater. Om wasgoed te kunnen spoelen waren
trappetjes aangelegd. Daarnaast diende het als open riool én als
vaargeul voor platte schuiten. De belangrijkste reden voor het bestaan
van de Binnendommel was het verhelpen van wateroverlast. Naarmate
Boxtel dichterbevolkt werd, werden de Binnendommeltjes
steeds intensiever gebruikt en begonnen de Boxtelaren de stroompjes
meer en meer als een last te ervaren. Dat lag mede ten grondslag aan
het besluit om in 1933 met dempen te starten. De afwateringsfunctie
om wateroverlast te voorkomen werd kort daarna overgenomen door
het Omleidingskanaal (gegraven in 1937).
Volgens een kaart van Hendrik Verhees uit 1803 begon de Binnendommel
destijds bij de brug over de Dommel aan de Steenweg (de huidige
Eindhovenseweg). Deze aanvoer lag ten oosten van deze weg waarbij
het water in noordwestelijke richting naar het centrum ging. Het was
een brede, vrij ondiepe sloot, die voor doorstroming erg afhankelijk was
van het wateraanbod vanaf de Dommel. Met hoog water kon personeel
zelfs met bootjes vanuit het centrum naar Stoom-, was- en strijkinrichting
De Dommel van Crols & Co. De huidige sloot (foto rechtsonder) is
nog minder diep dan de Binnendommel destijds. Het water stroomt nu
naar de Dommel in plaats van richting het Centrum. Op deze plaats is
goed te zien dat in de omgeving van de Dommel veel kwelwater omhoog
komt. Het kwelwater neemt veel ijzer mee dat met het fosfaat
neerslaat als een oranje deken.
De huidige sloot buigt verder af naar het noordoosten. Oorspronkelijk
liep de Binnendommel rechtdoor langs de Fellenoord, om ter hoogte van
het huidige pand Fellenoord 18 af te buigen naar het oosten. Daar liep
de westelijke zijde van de Binnendommel onder de westelijke punt van
de Albert Heijn (voorheen C1000) over de oprit van het huidige pand nr

25 naar de achterkant van de tuinen van Fellenoord, om naar rechts te
buigen en vervolgens uit te komen bij de Rechterstraat (foto boven en
midden: zie het bruggetje op de oude foto). Dit deel van Fellenoord naar
de Rechterstaat had twee verbredingen aan de oostkant. Eén verbreding
lag voor de entree van The Gallery, een andere veel grotere verbreding
voornamelijk onder de huidige garageboxen achter het pand Rechterstraat
80. Bij de Rechterstraat kwam de Binnendommel pal ten westen
van Rechterstraat 80 (destijds Maastrichtsestraat) uit het zuiden,
vlak bij de huidige oprit. Verder naar het noorden liep de Binnendommel
voorbij het bruggetje uit in een breder water. Op deze locatie vinden we
nu de garages en de parkeerplaats achter Bockstelstede en de westelijke
vleugel van Den Dries.
Onder het gebouw van Bockstelstede takte de Binnendommel af naar
de Rechterstraat. Met een boog die ongeveer liep over de afgesneden
bocht van de Dr. van Helvoortstraat liep het stroompje op de plaats van
de huidige stoep aan de Rechterstraat. Verderop liep het langs de zuidgevel
van het huidige pand nr. 51. Lange tijd stonden er nog huisjes aan
de zuidkant van de Binnendommel, daar waar zich nu parkeervakken
bevinden. De Binnendommel liep verder ter hoogte van het huidige
trottoir langs het hek van Villa Crols. Verderop knikt de loop iets naar het
noorden ten opzichte van het trottoir. De hoek van Rechterstraat 43
wordt net geraakt. Voorbij de Rozemarijnstraat liep de Binnendommel
net onder de Marskramer. Hier lag de zuidelijke kademuur ongeveer
onder de huidige noordelijke muur van het winkelpand. Om dit winkelpand
te bouwen was is in de jaren zestig extra fundering nodig (zie de
kaartjes rechtsonder).
In de Kruisstraat ligt op de plaats van de Binnendommel nog een putdeksel.
Hier lag het zogenaamde ‘leugenbruggetje’ over de Binnendommel.
Ter hoogte van de snackbar van de familie Strik lag een overkluisd
gedeelte. Hier is in het verleden veel drijfzand aangetroffen (rondkorrelig
materiaal) wat aangeeft dat er een grote trek op de Binnendommel
zat. Vervolgens liep de stroom achter de huizen aan de Rechterstaat en
door de tuin van Villa Het Hof.
In de voortuin van Villa Het Hof liep geen open water, daar ging de
Binnendommel ondergronds. Tussen de oprit van de villa en de Dommel
lag een betonnen tunneltje met rechte zijkanten, zonder betonnen
bodem. De afdekplaat is in de jaren tachtig verwijderd. Hierna is er een
buis met een doorsnede van 40 centimeter ingelegd en vervolgens is de
rest dichtgegooid met zand. De betonnen zijkanten moeten er dus nog
zijn. Tijdens recente werkzaamheden waren in de richting van de Kruis-
Oude situatie
Huidige situatie
5

straat gewelven zichtbaar (foto links onder). Afwatering vanaf de huizen
aan de Rechterstraat gebeurt via een betonnen koker die in deze gewelven
is gelegd. Deze buis mondt uit in een overstort en vervolgens in
de riolering aan de Rechterstraat. Alleen bij zeer veel regenval zal het
water vanaf de overstort via de buis door de voormalige Binnendommel
naar de Dommel gaan. De uitmonding in de Dommel is bij de Zwaanse
Brug nog goed te zien. Daar is een boogje gemetseld rond de uitstroomopening
(foto links boven).
Vanaf de waterplas bij Bockstelstede en Den Dries liep de Binnendommel
richting verzorgingshuis Emmaus om daar met een bocht van
90 graden naar links te buigen. Daar ging de loop met een flauwe
bocht naar rechts, langs de pastorie naar Duinendaal. Halverwege is
een aftakking richting het Petruspad geweest. Deze aftakking is al
veel eerder gedempt. Bij de pastorie liep de Binnendommel niet tegen
het huidige gebouw, maar over de parkeerplaatsen. Ongeveer in het
midden van de zuidgevel van de pastorie was een uitbouw, wat nu
nog te zien is. Waarschijnlijk bevond zich hier het sanitaire deel van
de pastorie. Deze uitbouw grensde aan de Binnendommel.
Bij de T-splitsing liep een tak naar het noorden. De loop ging vlak langs
het huidige muurtje van de pastorie, waar bij de entree een bruggetje
Oude situatie

‘De combinatie van bebouwing en stromend
water biedt een grote meerwaarde’
was. Vervolgens liep de stroom ongeveer op de plaats waar nu nog een
putdeksel ligt en verder pal achterlangs het Kanunnikenhuisje. Vanuit
het keukenraam keek je zo in het water. De kanten van het Binnendommeltje
waren hier opgemetseld.
Vanaf het Kanunnikenhuisje stroomde het water om het kerkhof
heen, aan de buitenkant van de kerkhofmuur. Tegenover de poort
tussen het voormalige klooster en de school (Duinendaal) was de
achteringang van het kerkhof. Hier lag een betonnen brug. Op Duinendaal
was ook een stuw, vlakbij het hek aan de Koppel. Deze
smalle straat had aan de kant van de kerk een rij bomen met daarachter
de Binnendommel en een bruggetje bij de Kerkstraat.
Bij de pastorie was een T-splitsing. Hier boog de loop af naar de Kerkstraat,
waar de Binnendommel deels overkluisd was. Ter hoogte van
het mooi gerestaureerde pand Kerkstraat 2 was waarschijnlijk een
bruggetje. Hier ligt nu nog een putdeksel. Verder naar het noorden, in
de Clarissenstraat, was de Binnendommel open. Hier stroomde het
water waar nu het trottoir ligt, langs de huidige muur van het protestantse
kerkhof. Alle achteringangen van de tuinen van de Kerkstraat
bestonden toen niet, want er waren daar geen bruggetjes (foto’s
onder: toen en nu).
Huidige situatie
Ter plaatse van de kruising Clarissenstraat-Koppel-Kerkstraat bood de
Binnendommel een opmerkelijk aanzicht. Er kwamen twee takken van het
watertje samen en deze vertakte zich na het bruggetje weer in twee uitlopen
naar de Dommel. Dit gedeelte heeft veel fotografen en schilders geïnspireerd
(zie foto pagina 8-9).
De noordelijke uitloop van de Binnendommel liep op de grens van de tuin
van Clarissenstraat 37 en de tuin van de voormalige bloemenwinkel
richting het Molenpad. Dit deel is als greppel zichtbaar gebleven. Bij het
Molenpad boog het links om over de grens van het huidige Molenpad 1a
en 3 en mondde uit in een wiel achter in de tuin van Molenpad 5. Bij het
huidige huisnummer 1 aan het Molenpad lag destijds een bruggetje.
Ongeveer vanaf de bocht bij huisnummer 1 liep ook een sloot richting
Molenpad 7. De sloot liep rechtdoor en kwam bij het huis op de hoek met
de Mgr. Wilmerstraat in de Dommel. In de achtertuin van het huidige huis
aan Molenpad 5 lag vroeger een groot wiel van enkele meters diep. Dit is
altijd een nat deel gebleven, ondanks de grote hoeveelheden grond die
bewoners hebben opgebracht.
Zoals gezegd: het meest interessant in verband met de huidige plannen
is de situatie vanaf 1836 tot 1933. Met diverse soorten beeldmateriaal
proberen we dat in dit boekje te verduidelijken.
7

‘Een belangrijk stuk
oorspronkelijke eigenheid
weer zichtbaar maken’

Stukje voor stukje dit kroonjuweel oppoetsen
Stukje voor stukje
‘Kijk in andere steden met water in het centrum, zoals
Leiden, Delft en Amsterdam. Als bezoeker word je altijd
aangenaam verrast door de combinatie van bebouwing
en stromend water. Het water biedt een meerwaarde, een
extra toeristische aantrekkelijkheid.’ Aan het woord is Dik
Bol, voorzitter van de Heemkundekring en al vele jaren
wonend in het centrum van Boxtel. Hij is ervan overtuigd
dat de nieuwe Binnendommeltjes de eigenheid van Boxtel
benadrukken en de kwaliteit van het centrum versterken.
‘Maar alleen als we kiezen voor een zorgvuldige realisatie
over een lange periode. Stukje voor stukje gaan we dit
Boxtelse kroonjuweel oppoetsen,’ vult wethouder Ger van
den Oetelaar hem aan.
10
In de ontwikkeling van Boxtel door de eeuwen heen is water altijd een
bepalend element geweest. De rivier de Dommel is de belangrijkste
reden dat Boxtel nu ligt waar het ligt, vertelt Bol. ‘Het water heeft Boxtel
altijd welvaart gebracht. Denk bijvoorbeeld aan de vijf watermolens
die hier in het verleden in de Dommel en het Smalwater stonden.
Gelet op die cruciale betekenis en historische functie verdient het
water een prominentere plek in het centrum. Als je de loop van de
watertjes kent, snap je ook waarom de straten en huizen in Boxtel
hun huidige vorm hebben.’ (zie de oude kaart en recente luchtfoto
hieronder).
Dat de Binnendommel in de jaren 30 werd gedempt, was terecht. Het
was toen een open riool dat voor overlast zorgde. Maar dat is definitief
verleden tijd, benadrukt Bol. ‘Open riolen kent Nederland allang

niet meer en zeker in Boxtel wordt al enkele jaren stevig geïnvesteerd
in moderne gescheiden rioolsystemen die vanzelfsprekend
geen enkele verbinding zullen hebben met een eventuele hergeboorte
van de Binnendommeltjes. Bovendien zullen de Binnendommeltjes,
zoals de gemeente die voor ogen heeft, uitsluitend uit stromend
water bestaan, waarmee het gevaar voor stankoverlast definitief
uit de wereld is,’ aldus de voorzitter van de Heemkundekring.
Eigenheid is kracht
Ook wethouder Ger van den Oetelaar zit niet om woorden verlegen als
de plannen voor de Binnendommeltjes ter sprake komen. ‘Boxtel nog
meer Boxtel maken. Sterke punten nog verder versterken,’ steekt hij
van wal. ‘De eigenheid van Boxtel is ook de kracht van Boxtel. En juist
die eigenheid willen we versterken. Boxtel moet niet willen lijken op
een andere gemeente, we moeten onze eigen unieke kroonjuwelen
oppoetsen. De Dommel is één van die kroonjuwelen, omdat die Boxtel
heeft gevormd. Dat is door de eeuwen heen een boeiend spel geweest
tussen bevolking, water, ontginning en ontwikkeling. De Dommel
en Boxtel zijn daardoor onlosmakelijk met elkaar verbonden.’
Van den Oetelaar: ‘In het verre verleden koos de bevolking heel bewust
voor deze plek, met als belangrijkste reden het kruispunt van
wegen. Het natte karakter van deze omgeving was een nadeel dat de
bevolking op de koop toe nam. Sterker nog, Boxtel bedacht er een
ingenieuze oplossing voor, in de vorm van een ringvormige Binnendommel-structuur.
Je kunt dus gerust stellen dat de Dommel en de
Binnendommeltjes een cruciale rol hebben gespeeld in de vorming
van onze gemeente zoals we die nu kennen. Die oorsprong, dit belangrijke
stuk eigenheid willen we weer zichtbaar maken. Een verbinding
met het verleden, een eerbetoon aan het karakter van Boxtel.’
Unieke kwaliteit
Maar dat is niet de enige overweging. De Binnendommeltjes bieden
volgens Van den Oetelaar ook de mogelijkheid om de kwaliteit van
Boxtel te versterken op een manier die je elders niet ziet. Natuurlijk
kent ook hij de talloze voorbeelden van aantrekkelijke binnensteden en
dorpscentra waarin water een belangrijke rol speelt. ‘Maar het terugbrengen
van Binnendommeltjes is veel meer dan het creëren van een
ruimtelijk ornament,’ legt hij uit. ‘Het wordt een rechtstreekse verwijzing
naar de historische Boxtelse methode om via een ringvormige structuur
het dorp te ontdoen van een teveel aan water. Dat maakt dit project
uniek in Nederland en waarschijnlijk ook in Europa. Het terugbrengen
van de Binnendommel verrijkt Boxtel met een extra kwaliteit op Europees
niveau, dat durf ik gerust te stellen. En ja, dat biedt mogelijk kansen
op Europese subsidies. Dat zou natuurlijk mooi zijn, maar we zijn er
niet van afhankelijk. De plannen voor de Binnendommel zijn onderdeel
van het Bestemmingsplan Centrum en dat is inmiddels door de gemeenteraad
geaccordeerd, na een goede inhoudelijke discussie over de
voor- en nadelen.’
Doorkijkjes
Het gedeeltelijk laten herleven van de Binnendommel zal volgens Dik
Bol op diverse plekken mogelijkheden bieden om mooie doorkijkjes te
creëren. Hij denkt bijvoorbeeld aan de omgeving van garagebedrijf
Nivo bij de kruising Clarissenstraat-Koppel-Kerkstraat. ‘Je mag ervan
uitgaan dat de Nivo-locatie ooit een nieuwe functie krijgt die veel
beter past in de directe omgeving. De wens om de Binnendommel te
11

herstellen, kun je dan combineren met een nieuwe locatie-invulling
door het water direct in het ontwerp te betrekken en bijvoorbeeld
zichtlijnen te creëren in de richting van het Molenpad, waar de Binnendommel
vroeger ook aanwezig was. En doorkijkjes via water
groeien veel minder snel dicht door bebouwing.’
Met dit voorbeeld geeft Bol al een beetje aan hoe de Binnendommeltjes
volgens hem het best gerealiseerd kunnen worden. Als je kiest
voor een directe en totale aanpak, met een opleverdatum over een
paar jaar, dan gaat het zeker mis, voorspelt hij. ‘Dan haal je in een te
korte periode te veel overhoop en zal het maatschappelijk draagvlak
te klein zijn. Ik zou kiezen voor een geleidelijke aanpak en een stapvoor-stap-realisatie,
ingebed in bouwplannen die de komende jaren
gaan ontstaan. Op een gegeven moment weet je met z’n allen wat het
einddoel is, welke delen van de Binnendommeltjes je in ere kunt en
wilt herstellen. Als er dan ergens langs dat traject een bouwplan
ontstaat, kun je het terugbrengen van een stukje Binnendommel
onderdeel van dat bouwplan laten zijn. Dat is een logische en natuurlijke
werkwijze, oude structuren kunnen een prima input zijn voor
nieuwe plannen. Zo kun je gedurende een langere periode, van misschien
wel enkele decennia, de plannen realiseren. De oorspronkelijke
Binnendommeltjes zijn ook niet in één keer ontstaan.’
Wethouder Van den Oetelaar sluit hier graag aan bij de opvatting van
Dik Bol: ‘Werk met werk maken, de realisatie stukje voor stukje inbedden
in ruimtelijke plannen die bestaan en die gaan komen. Het terugbrengen
van een stukje Binnendommel zit bijvoorbeeld al in de plannen
12
voor een parkeergarage in de omgeving van het gebied Achter ’t Strijpt,
tussen Sint Petruskerk en Dr. Van Helvoortstraat.’
Geen museum
‘Het volledig terugbrengen van de Binnendommeltjes zoals die een
kleine eeuw geleden door Boxtel liepen, is een illusie,’ vervolgt Bol.
‘Op diverse plekken is het ruimtelijk en qua eigendommen gewoonweg
onmogelijk. Dat is ook helemaal niet erg. Boxtel moet geen
museum worden. Wel moeten we proberen om met de nieuwe Binnendommeltjes
zinvol aan te sluiten bij structuren die er ooit waren
en die medebepalend waren voor de huidige vorm en karakter van
onze mooie gemeente. Waar we het best kunnen beginnen met de
aanleg? Als je de oorspronkelijke loop van de Binnendommel op de
huidige plattegrond van het centrum legt, zie je dat het gebied tussen
Dr. Van Helvoortstraat en de Sint Petruskerk veel ruimte en mogelijkheden
biedt. Daar zou je een goede start kunnen maken. En ook
bij de Nivo-garage aan de Clarissenstraat kunnen op niet al te lange
termijn goede mogelijkheden ontstaan. Hoe dan ook, het krampachtig
herstellen van een oude situatie is niet aan de orde. Het uiteindelijke
doel is het creëren van eigenheid en herkenbaarheid op plaatsen
waar het maakbaar is. Anders gezegd: we willen Boxtel nog wat
meer Boxtel maken.’
Van den Oetelaar knikt instemmend. Hij constateert dat het draagvlak
voor de plannen momenteel ‘best positief’ is en in de loop der tijd
alleen maar zal toenemen. ‘Boxtel houdt niet zo van Boxtel. Die houding
is te verklaren, maar ook onterecht. In het verleden zijn in deze
gemeente te veel zaken gerealiseerd zonder duidelijke visie, dat zal ik
niet ontkennen. Maar die tijd ligt allang achter ons. Boxtel heeft alle
reden om trots te zijn op zichzelf, en de Binnendommeltjes gaan dat
alleen maar versterken.’

‘De historie van het water is
onlosmakelijk verbonden met het
huidige karakter van Boxtel ’

Voorbeeld voor Boxtel:
Nieuwe Mark geeft Breda impulsen
Voorbeeld voor Boxtel
Wie zich interesseert voor de Binnendommeltjes in Boxtel,
moet eens gaan kijken in het centrum van Breda. Vanaf de
tweede helft van de negentiende eeuw verloor het riviertje
de Mark daar steeds meer zijn functie, totdat het in 1941
helemaal gedempt werd om plaats te maken voor verkeer
en nieuwe stadsinvulling. Maar na een lange en intensieve
voorbereiding begon het stadsstroompje in de tweede helft
van 2008 aan een nieuw leven. Alsof het nooit is weggeweest.
‘De extra aantrekkingskracht van de Mark door het
centrum is overduidelijk,’ concludeert projectleider ir. Dirk
Oudshoorn van de gemeente Breda. Onafhankelijk onderzoek
van adviesbureau BRO onderschrijft dat.
Een hogere verblijfskwaliteit en een nog beter vestigingsklimaat voor
ondernemers, bewoners en gedifferentieerde horeca. Dat waren de
belangrijkste uitgangspunten voor Breda bij het terugbrengen van de
Nieuwe Mark in het centrum (zie foto onder). BRO ging ermee aan de
slag en kwam tot de volgende conclusies: het aantal toeristische en
recreatieve centrumbezoekers zal toenemen met ongeveer 15 procent.
De omzet van buiten de regio in het hart van Breda krijgt een impuls en
ook het recreatief winkelen en het bezoek aan restaurants en terrasjes
neemt toe. Het aantal arbeidsplaatsen in het centrum groeit met respectievelijk
75 in de horeca en 250 in de detailhandel. De vastgoedprijzen
langs het water gaan stijgen met 20 tot 25 procent.
Projectleider Dirk Oudshoorn knikt bevestigend. Hij vindt het nog te
vroeg om harde uitspraken te doen, het project is immers nog maar
net afgerond. ‘Maar de signalen dat het centrum van Breda aantrekkelijker
is geworden, zijn nu al duidelijk,’ vertelt hij. ‘En het succes
van dit project gaat verder dan alleen de economische effecten. Breda
dankt haar bestaan aan het water. Op de plek waar in het verleden
de riviertjes de Mark en de Aa samenstroomden tot de ‘Brede Aa’ is
onze stad ontstaan en uitgegroeid tot wat het nu is. Dat besef is bij
de bevolking weer helemaal tot leven gekomen. De mensen zijn zich
meer dan voorheen bewust van de waarde en geschiedenis van de
plek waar ze wonen.’
Geen Anton Pieck
In Breda was de historische situatie niet heilig. Oudshoorn legt uit: ‘In
de nieuwe situatie is het water minder breed, om de bereikbaarheid van
de diverse voorzieningen in het centrum op peil te houden. En vanwege
hun toeristische mogelijkheden is aan één zijde een lage kade gemaakt.
De nieuwe tijd stelt nu eenmaal nieuwe eisen, de oorspronkelijke situatie
moest worden ingepast in de wensen en mogelijkheden van het
nu. En deze aanpak heeft zijn vruchten afgeworpen. Negen van de tien
inwoners staan volledig achter onze plannen.’ Oudshoorn proeft in de
Boxtelse plannen een vergelijkbare aanpak: niet streven naar een ‘openluchtmuseum’
of ‘Anton Pieck-prentbriefkaart’, maar de plannen juist
optimaal inpassen in de bestaande ruimte en mogelijkheden. Hij prijst
zijn Boxtelse collega’s om die verstandige aanpak. En hij geeft ze, als
ervaringsdeskundige, ook een belangrijk advies: ‘Zorg voor een perfecte
communicatie met ondernemers, bewoners en andere betrokken partijen.
Dat is echt cruciaal voor het welslagen van het project.’
Passanten en verblijfsduur
Om begrijpelijke redenen werd het project kritisch gevolgd door de
direct betrokken centrumondernemers. Zoals groenteboer Wout van
Oosterhout. ‘In het begin was ik wel kritisch en dacht: gaat dat gesodemieter
nu weer beginnen. Maar nu het water in ere is hersteld, ben
ik hier helemaal van teruggekomen,’ vertelt de ervaren centrumondernemer.
‘Natuurlijk waren we een tijd lastiger bereikbaar, maar het helpt
niet om daar een probleem van te maken. Dat hoort er soms bij. Als
straks alle ruimtelijke details zijn afgerond, gaan ook wij profiteren van
de impulsaankopen van het groeiend aantal passanten.’
Directeur Marlice Dreessen van de VVV Breda merkt nu al dat de stad de
vruchten plukt. ‘De verblijfsduur van de centrumbezoekers is al langer
geworden,’ is haar ervaring tot nu toe. Een nog duidelijker mening heeft
bedrijfsleider Pim Verboom van Beverzwerfsport, een speciaalzaak voor
de doorgewinterde buitensporter: ‘Onze winkelstraat is veel drukker geworden.
We profiteren absoluut van het toegenomen aantal passanten. We
hebben ons assortiment aangepast op dit nieuwe publiek en bieden nu ook
sportieve kleding, materialen en accessoires voor de gewone consument.’

Nawoord
Nawoord
Dynamiek is het eerste woord dat me te binnen schiet als ik denk aan
de Dommel en de Binnendommeltjes. Het water zorgt namelijk van
oudsher voor dynamiek in de streek. Het is vaak de motor geweest
waarlangs de economische ontwikkeling plaatsvond. Van de eerste
watermolens uit de tijd van de Middeleeuwen, via het transport over
het water van de stad Den Bosch naar het ommeland, via ontwikkelingen
van kastelen en landgoederen tot aan meer recent de grootschalige
kanalisaties van beken in de jaren 60 van de vorige eeuw. En de
Dommel geeft nog steeds veel dynamiek. U kent de grootschalige
overstromingen van de Dommel eind jaren 90 nog wel. Maar ook de
aanpak van de waterkwaliteit van de Dommel is een proces waar we
dagelijks veel energie insteken in Nederland zelf maar ook met onze
partners in Vlaanderen.
Als watergraaf van de Dommel heb je dan ook een band met de Dom-
mel zelf. De beek is voor mij nog iedere dag een bron van dynamiek.
Het begint al iedere morgen als ik vanuit mijn woning uitkijk op de
mooie Dommel. Daarna op weg naar mijn werk steek ik de Dommel
over en zie rechts de koeien rustig grazend in het beekdal staan. Dan
vraag ik me soms af hoe dit beeld er uit zag in de tijd van de oude
redoutes. Geschiedenis en nieuwe ontwikkelingen komen dan samen.
U kunt zich voorstellen dat dit een mooie start is van de werkdag als
watergraaf. En wanneer ik dan gedurende de dag een blik werp op het
schilderij in mijn werkkamer van de oude watermolen in De Dommel
Colofon
komt het verleden weer tot leven in de bestaande dynamiek van actuele
waterprojecten in ons werkgebied.
Ik geniet al bij voorbaat van de gedachte hoe over een paar jaar het
herstel van de historische Binnendommeltjes een extra impuls zal
geven aan het herstel van een dynamische Dommel door Boxtel. Zoals
ik al zei: geschiedenis en nieuwe ontwikkelingen komen samen, en het
resultaat zal zeker meer zijn dan de som der delen.
Peter Glas,
Watergraaf Waterschap De Dommel
Redactie: Æneas, uitgeverij van vakinformatie bv met medewerking van Dik Bol, Kees Margry en Frans van Susante.
Vormgeving: Twin Media bv, Culemborg, Eline Slegers
Uitgever: Æneas, uitgeverij van vakinformatie bv, Postbus 101, 5280 AC Boxtel, www.aeneas.nl
© 2009, Æneas uitgeverij van vakinformatie bv
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch,
mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
De redactie is zich volledig bewust van haar taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kan zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden, van welke aard
ook, gebaseerd op de informatie uit deze uitgave.
Verantwoording beeldmateriaal
Alle historische zwartwitfoto’s komen uit de collectie van Frans van Susante. Alle kaarten en luchtbeelden zijn aangeleverd door Dik Bol. De kleurenfoto op de omslag is van
Nieuwsblad Brabants Centrum en de foto van de opgravingen op pagina 6 is gemaakt door Ruud van Nooijen. De foto’s op pagina 13 en 15 zijn aangeleverd door Waterschap
De Dommel. De foto op pagina 15 is gemaakt door Wessel Keizer. De overige foto’s zijn gemaakt door Peter de Koning.

Voor meer informatie:
Gemeente Boxtel
Postbus 10.000
5280 DA Boxtel
(0411) 655 911
gemeente@boxtel.nl
www.boxtel.nl