F&O Oktober 2003 - NVFG

fysiotherapie & ouderenzorg
Redactioneel
Wat de gevolgen zullen zijn van de bezuinigingsmaatregelen voor de eerste
lijns fysiotherapie in de geriatrie is op dit moment nog niet te overzien. Zo is
nu nog niet duidelijk wat de alternatieve verzekeringsvormen worden. En
wordt er misschien wederom een uitzondering gemaakt voor mensen met
beperkingen ten gevolge van een chronische aandoening, zoals die op de
zogenaamde ‘lijst van Borst’ voorkomen? Deze lijst dient in dat geval een
keer gereviseerd te worden zodat bijvoorbeeld ook beperkingen van het dagelijks
bewegen ten gevolge van een dementie in aanmerking komen.
Met de toenemende trans- en extramuralisering zal ook de fysiotherapeut
vanuit de verpleeghuizen te maken krijgen met de maatregelen omdat deze
nieuwe zorgvormen (nog) niet allemaal onder de Algemene Wet Bijzondere
Ziektekosten (AWBZ) vallen en het geven van fysiotherapeutische zorg
afhankelijk is van de ziektekostenverzekering. Daarnaast zal een bezuiniging
op de fysiotherapie zich ook doorvertalen in de tarieven van de
AWBZ-voorzieningen.
Waar hebben we het toch aan te danken? Hebben we niet goed opgepast,
niet goed ons best gedaan of zijn we samen met vele disciplines in de gezondheidszorg
plenair de dupe van grootscheepse bezuinigingen?
Bijt deze slang zichzelf niet na verloop van tijd in de staart doordat mensen
langer doortobben met problemen en dus later in het circuit van medische
paramedische zorg terecht komen? Gezien het wankele lichamelijke en
geestelijke gezondheidsevenwicht waarin veel ouderen verkeren kan een
kleine verstoring een negatieve spiraal met verstrekkende gevolgen veroorzaken.
Er bijtijds bij zijn is dan in de nabije toekomst misschien niet meer
mogelijk en dat geeft een somber perspectief.
Ina Bettman
Inhoud
Pag. 1: Redactioneel voorwoord, Inhoud
Pag. 2: Verenigingsnieuws
Pag. 4: Colofon, richtlijnen voor auteurs
Pag. 5: Bestrijding van contracturen bij chronisch neurologische
patiënten d.m.v. het corrigeren van de rusthouding. Onderbouwing
en casusbeschrijving. John Branten en Ilse Wassenberg.
Pag. 11: Onderzoek naar de effectiviteit van geïsoleerde quadricepstraining
ter preventie van het vallen bij patiënten in het verpleeghuis.
Janny Cent en Maaike Visser.
Pag. 20: Paramedische behandelrichtlijn van Parkinson patiënten.
S.T.W. Hendrix, M.Jonker, L.J.S. Thiadens, J.C.C. van Haaft
Pag. 24: Boekrecensies
Pag. 27: Artikelenrubriek.
vakblad NVFG, oktober 2003 1

Verenigingsnieuws
Algemene ledenvergadering NVFG
Het bestuur nodigt de leden uit voor de jaarlijkse
Algemene ledenvergadering (ALV)
op woensdag 12 november aanstaande op
het hoofdkantoor van het KNGF in Amersfoort.
De ALV start om 19.30 uur tot 21.30
uur. Naast de vaste agendapunten zoals: de
notulen, het jaarverslag, de financiële jaarrekening
en de begroting zal er meer informatie
worden gegeven over het functieprofiel
van de geriatriefysiotherapeut en de
vorming van de NVFG visie.
Voor het bijwonen van de ALV ontvangen
deelnemers twee accreditatiepunten.
Het bestuur hoopt een groot aantal belangstellenden
te ontmoeten.
KNGF-congres 2003
Het KNGF-congres 2003 vindt plaats op
vrijdag 7 en zaterdag 8 november aanstaande
in het Nederlands Congres Centrum in
Den Haag. De NVFG zal op vrijdag 7 november
het volgende programma presenteren:
NVFG programma vrijdag 7 november
·10.45: Opening NVFG dag door dagvoorzitter
- Drs. L.F.E Hermans
·10.55: Het Functioneel MobiliteitsProfiel:
Ontwikkeling van een meetinstrument
in het verpleeghuis - Mw. C.
Leygraaff
·11.35: Behandelingen van loopproblemen
m.b.v. geïsoleerde spierkrachttraining
bij verpleeghuispatiënten -
Dhr. J. Branten
·12.15: Gevolgen van de ziekte parkinson
noodzaakt fysiotherapeutische interventies
- Dr. B. R. Bloem
·12.55: Lunch / bezoek FysioExpo
·14..25:Wetenschappelijk onderzoek
naar effectiviteit van fysiotherapie bij
de ziekte van parkinson - Drs. M. Munneke
·15.05: Een KNGF-richtlijn voor de fysiotherapeutische
behandeling bij de
ziekte van parkinson - Drs. S.H.J. Keus
·15.45: Pauze / bezoek FysioExpo
·16.15: Invloed van deurdoorgangen op
de effectiviteit van visuele cueing bij
patienten met de ziekte parkinson - Dr.
E.E.H. van Wegen
·16.55: Sluiting door dagvoorzitter -
Drs. L.F.E. Hermans
·17.00: Centrale sluiting in de Statenhal
Voor dit congres is accreditatie aangevraagd.
Het bestuur zal tijdens het congres
met een stand op de FysioExpo aanwezig
zijn.
Website
In F&O nummer 1 van dit jaar heeft een
oproep gestaan waarin het bestuur leden
zocht voor het helpen ontwikkelen van een
website. Inmiddels hebben twee bedrijven
ons informatie toegestuurd over het maken
van een website. Het bestuur is zich momenteel
aan het oriënteren over een aantal
zaken zoals de inhoud van de website en hoe
de informatie het beste up-to-date kan worden
gehouden. We hopen een en ander snel
duidelijk te hebben zodat volgend jaar een
website voor de NVFG geopend kan worden.
2 fysiotherapie & ouderenzorg

fysio(155x232)nieuw 01-05-2003 15:32 Pagina 1
Fysiotherapie
in de Geriatrie
Verder studeren in de fysiotherapie.
Ook Hogeschool van Utrecht.
Recente maatschappelijke ontwikkelingen leiden tot meer vraag naar ouderenzorg.
De vraag naar fysiotherapeuten in de Geriatrie zal daardoor sterk toenemen.
De Post HBO-opleiding Fysiotherapie in de Geriatrie heeft op grond van deze ontwikkelingen
haar lesprogramma aangepast. De huidige opleiding biedt fysiotherapeuten de
mogelijkheid zich fase-gewijs te bekwamen in kennis en vaardigheden die noodzakelijk
zijn voor de fysiotherapeutische behandeling en begeleiding van ouderen in zowel de
intramurale- als de extramurale zorg.
Deze tweejarige opleiding vergroot kennis,
inzicht en vaardigheden in vier deelgebieden:
1. Gerontologie
2. Kwaliteit en Zorgverlening
3. Geriatrie en neurowetenschappen
4. Geriatrie en specifieke ziektebeelden bij de ouder wordende mens
Met het eindcertificaat is inschrijving in een kwaliteitsregister mogelijk.
Tevens is deze opleiding de eerste fase van een Masters opleiding.
Duur? Twee jaar.
Lesdagen? Maandagmiddag en -avond van 14.00 tot 17.00 uur
en van 17.45 tot 20.45 uur.
Start? September 2003.
Locatie? Bolognalaan 101, Utrecht.
Voor informatie en het aanvragen van brochures:
Hogeschool van Utrecht, Studie Informatie Centrum,
Tel. 030-236 80 40. www.hvu.nl
vakblad NVFG, oktober 2003 3

Colofon
“Fysiotherapie en Ouderenzorg”, voorheen
Nieuwsbrief NVFG, is een driemaal
per jaar verschijnend vakblad voor
fysiotherapeuten werkzaam in de geriatrie,
uitgegeven door de NVFG.
Secretariaat NVFG: Marianne Zweekhorst,
Hartkampweg 33, 8101 ZX Raalte.
E-mail: nvfg@wanadoo.nl
Advertentie-adres: Angelique Grootfaam,
Schepen van Ommerenstraat 126,
6831 MC Arnhem. E-mail: angelique.
nadia@wanadoo.nl. Advertentiekosten
op aanvraag.
Zeventiende jaargang, nummer 3, oktober
2003, oplage 600 exemplaren.
Abonnementen: gratis voor leden van
de NVFG, 25,- euro per jaar voor niet
leden. Aanmelden bij ledenadministratie
KNGF, postbus 248, 3800 AE,
Amersfoort. Losse abonnementen: Ina
Bettman, verpleeghuis Tamarinde, Neckardreef
6, 3562 CN, Utrecht.
Hoofdredactie: Ina Bettman. Redactie:
Martin van Gennep, Eric Scherder.
Redactie-adres: Ina Bettman, verpleeghuis
Tamarinde, Neckardreef 6, 3562
CN, Utrecht.
Lay-out: John Branten.
Artikelenrubriek: Fysiotherapie-team
verpleeghuis Joachim en Anna, Nijmegen:
John Branten, Chantal Leygraaff,
Ilse Wassenberg, Jojanneke Diemers.
Ontwerp omslag: Menno van der Veen.
Kopijsluiting volgende nummer: 1 december
2003.
De NVFG stelt zich niet verantwoordelijk
voor tekst en inhoud van artikelen
en commerciële advertenties.
Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd
zonder schriftelijke toestemming
van de redactie.
ISSN: 1380-8125
Druk: Drukkerij Best.
Richtlijnen voor auteurs
Doel van het tijdschrift “Fysiotherapie en Ouderenzorg”
Het tijdschrift verwelkomt iedere bijdrage die de intercollegiale communicatie op een
zo breed mogelijk terrein, i.e. fysiotherapie, logopedie, ergotherapie, verpleging/verzorging
in de ouderenzorg kan bevorderen. Een dergelijke bijdrage kan in de vorm
van artikelen betreffende klinisch onderzoek, ervaringen uit het werkveld, een kritisch
literatuuroverzicht, boekbesprekingen of een kort bericht.
Richtlijnen voor het schrijven van een artikel
1.Het artikel kan zowel in het nederlands als in het engels worden geschreven. Laat in
beide gevallen de tekst op taal en- en spellingsfouten controleren alvorens het in te leveren.
2.Nummer de bladzijden.
3.Geef een samenvatting van niet meer dan 200 woorden.
4.Zet op de titelpagina de volledige titel van het artikel, uw naam + werkzaamheden
en uw contactadres (incl. tel., fax of e-mail).
5.Bij klinisch onderzoek deelt u het artikel in met de volgende subhoofden: Inleiding,
Methode, Resultaten, Discussie, Literatuur, Tabellen, Figuren.
6.Illustraties zijn gewenst, ze verduidelijken de inhoud en veraangenamen het lezen.
7.Figuren, tabellen en illustraties s.v.p. los van de tekst aanleveren, bij voorkeur in
zwart-wit.
8.Geef in de tekst, door gebruik te maken van vet, cursief of onderstreping, een aantal
quote’s aan, in verband met het benadrukken van speciale inhouden.
9.Gebruik een dubbele regelafstand.
10.Lever het artikel in viervoud in, plus een versie van artikel op floppy-disk in
WordPerfect of Word. Maak zo min mogelijk gebruik van een speciale opmaak.
Adres toezending artikelen en dergelijke
Reactie F&O, Ina Bettman, verpleeghuis Tamarinde, Neckardreef 6, 3562 CN,
Utrecht, tel: 030-2634722.
Literatuurverwijzingen
“Fysiotherapie en Ouderenzorg” hanteert het systeem van de American Psychological
Association.
Literatuurverwijzingen in de tekst
Verwijs naar publicaties door middel van achternaam en jaar van uitgave: (Timmerman,
1996) of (Jansen en Timmerman, 1997) Zijn er meer dan twee auteurs schrijf
dan (Timmerman e.a., 1998). Heeft een auteur in een jaar meerdere door u aangehaalde
publicaties op zijn naam staan, schrijf dan (Pieterse, 1998a, 1998b). Zijn er meerdere
auteurs met dezelfde achternaam, geef dan ook de voorletters aan (A. Vermeent,
1998, B. Vermeent, 1998). Na een citaat, wordt het paginacijfer van de aangehaalde
publicatie gegeven (Timmermans, 1996, p57).
Literatuurlijst
Rangschik de literatuurlijst alfabetisch naar de achternaam van de eerste auteur. Wanneer
u van een auteur meerdere publicaties vermeld, geef de titels dan in chronologische
volgorde weer.
Vermeld bij boeken auteur(s), redacteur(en), titel, plaats van uitgifte en eventueel betreffende
paginacijfers.
Voorbeelden: Kugel, J. Psychologie van het lichaam. Utrecht, het Spectrum, 1981.
Beelen, F. Creatieve therapie met gezinnen. In: W.J.L. Klijn (red.), Systeemtaxatie in
beweging. Amsterdam, Swetz en Zeitlinger, 1991.
Vermeld bij tijdschriftartikelen auteur(s), titel, naam tijdschrift, jaartal, jaargang en
paginacijfers. Voorbeeld: Smits-Engelsman, B.C.M. Het gebruik van motorische
tests: praktijk en theorie. Nederlands Tijdschrift voor Fysiotherapie, 1995;
105:130-136.
4 fysiotherapie & ouderenzorg

Bestrijding van contracturen bij
chronisch neurologische patiënten
d.m.v. het corrigeren van de
rusthouding.
Onderbouwing en casusbeschrijving
John Branten, Ilse Wassenberg
Samenvatting
In dit artikel wordt op basis van een
literatuurstudie een hypothese opgesteld
hoe contracturen t.g.v. centraal
neurologische aandoeningen
voorkomen c.q. bestreden kunnen
worden. In de tweede helft van dit
artikel wordt een behandeling beschreven.
Inleiding
Er bestaat nog steeds onduidelijkheid
over hoe contracturen t.g.v.
John Branten is teamleider paramedische
disciplines en geriatrisch fysiotherapeut.
Ilse Wassenberg is fysiotherapeut. Beiden
zijn werkzaam in verpleeghuis Joachim en
Anna, Groesbeekseweg 327, 6523 PA Nijmegen,
e-mail J.Branten@Waalboog.nl.
In dit artikel wordt op basis van een literatuurstudie een hypothese opgesteld
hoe contracturen t.g.v. chronisch neurologische aandoeningen voorkomen c.q.
bestreden kunnen worden.
In de tweede helft van dit artikel wordt een behandeling beschreven.
een chronische neurologische aandoening
het best bestreden kunnen
worden.
Binnen het werkveld en in de literatuur
lijken er twee benaderingen te
bestaan; een werkwijze waarbij de
behandeling van stoornissen bij
centraal neurologische aandoeningen
meer vanuit lokaal anatomische
verklaringsmodellen en structuren
wordt verdedigd(1,2) en daarnaast
zijn er artikelen die een lans
breken voor een voornamelijk centraal
neurologische aanpak(3).
Binnen de fysiotherapie bestaan
verschillende definities van het be-
grip tonus. Dit leidt mogelijk tot
verwarring(2,5). De auteurs van dit
artikel zien tonus als de neurologisch
bepaalde spanningstoestand
van een spier. Dit is niet identiek
met de weerstand die men voelt bij
passief bewegen. De weerstand bij
passief bewegen blijkt bij chronisch
neurologische patiënten voor
een groot deel ook te bestaan uit lokale
factoren, zoals spierelasticiteit
en -viscositeit. Deze (lokale) eigenschappen
blijken bij patiënten met
een chronisch neurologische aandoening
fors veranderd en leiden
tot een toegenomen weerstand bij
passief bewegen(2,4,5,6,7).
vakblad NVFG, oktober 2003 5

In de Engelstalige literatuur verschijnen
de laatste jaren voornamelijk
artikelen die de argumenten
voor een lokaal anatomische aanpak
ondersteunen. Al geruime tijd
is bekend dat er vraagtekens gesteld
moeten worden bij het effect van
spasme remmende houdingen of
passieve vormen van spierrek op de
neurologisch bepaalde tonus*.
Alhoewel iedere fysiotherapeut ervaren
heeft dat bij neurologische
patiënten na passieve rek de weerstand
tijdens passief bewegen afneemt,
blijkt de EMG-waarde van
de desbetreffende spier niet of nauwelijks
te verminderen(8,9). De auteurs
van de aangehaalde artikelen
suggereren dat mogelijk lokale veranderingen
in de hypertone agonistische
spier de oorzaak zijn van
de vermindering in ervaren weerstand
bij rekken of verlengen van de
spier.
Deze suggestie sluit aan bij onderzoek
waarbij de kwaliteit van de
motoriek in een hemiplegische extremiteit
wordt vergeleken met
EMG-waarden. Dan blijkt dat bij
chronische neurologische patiënten
na een behandelperiode de verbeteringen
in het motorisch beeld niet
kunnen worden verklaard uit veranderingen
in de EMG waarden(10,
11). Ook hier wordt door de auteurs
gesteld dat het behandeleffect mogelijk
eerder ontstaat op basis van
lokale veranderingen dan ten gevol-
ge van centraal neurologische aanpassing.
In de systematische review van
Gajdosik(12) wordt vanuit beide
verklaringsmodellen naar het ontstaan
van contracturen bij chronisch
neurologische beelden gekeken.
Op basis van uitgebreid literatuuronderzoek,
waaronder ook
dier-experimenteel onderzoek,
komt de auteur tot de conclusie dat
de uiteindelijke omvang van de
contractuur wordt bepaald door lokale
factoren.
Gajdosik ziet het proces van verkorting
van een spier, evenals andere
auteurs(13), als een lokaal functioneel
proces waarbij lengte van
structuren zich aanpassen aan gewijzigde
eisen aan het weefsel.
De nieuwe gewoontehouding van
een gewricht t.g.v. de veranderende
tonusverhouding na een neurologi-
“...een lokaal functioneel proces waarbij
lengte van structuren zich aanpassen...”
sche aandoening, heeft een bepalende
invloed op de lengte van agonist
en antagonist. De spieren zullen
zich verlengen, dan wel verkorten,
tot de kracht-lengte verhouding in
de nieuwe gewoontehouding optimaal
is.
Gajdosik voegt er wel aan toe dat de
snelheid van het ontstaan van de
contractuur wordt bepaald door de
hoogte van de hypertonie(12). Bij
een hoge tonus lijken spieren zich
sneller aan te passen aan de eisen
die de nieuwe situatie van ze
vergt.
In dit licht is het logisch dat een
(maximale) aanspanning van een
spier in verlengde toestand sneller
tot een grotere mobiliteit leidt dan
verlengen zonder spieractiviteit(14).
Consequenties voor behandeling
Op bovenstaande gegevens stellen
wij de volgende kernpunten
van een mogelijke behandelaanpak
voor verpleeghuispatiënten
met contracturen voor:
1) Contracturen zouden mogelijk
zijn te behandelen door middel
van het aanpassen van de rusthouding.
In enkele effectonderzoeken
is daar voor andere doelgroepen al
over gerapporteerd. In de meeste
studies wordt gebruik gemaakt
van circulair gipsverband of thermo-plastische
braces die regelmatig
worden aangepast als reactie
op de toegenomen lengte(15,16,17).
Grosso modo bestuderen
deze onderzoeken echter
geen verpleeghuispatiënten.
2) De nieuwe rusthouding dient
het gewricht in een aangepaste
houding brengen waarbij de verkorte
structuren worden verlengd
terwijl de nieuwe rusthouding
voor de cliënt comfortabel blijft.
3) De behandelaar streeft ernaar
de rusthouding regelmatig te vernieuwen
waarbij de extra mobiliteit
geheel of gedeeltelijk wordt
ingebed in de nieuwe rusthouding.
Een frequentere aanpassing
heeft volgens sommige onderzoeken
voordelen t.o.v. een minder
frequente vergroting van de gewoontehouding
(16).
4) Bij voorkeur wordt gebruik gemaakt
van eenvoudige ondersteu-
6 fysiotherapie & ouderenzorg

Afbeelding 1: De bevestiging van het harde handrolletje in de handpalm.
nende middelen die gemakkelijk
zelf zijn te maken en aan te passen.
De gebruikte materialen moeten
stevig zijn. Ze moeten ook bij een
hogere tonus een rusthouding kunnen
handhaven en dus slechts beperkt
samendrukbaar zijn.
Casus gesloten hand
Achtergronden
De casus betreft een mevrouw van
92 jaar, opgenomen in ons verpleeghuis
sinds januari 2000. Eerdere
gestelde diagnoses: dementie,
status na collumfractuur links, scoliose
en enkele luchtweginfecties.
Mevrouw is sedert maart 2002 op
onze afdeling fysiotherapie in behandeling
i.v.m. problemen met de
verzorging van haar gesloten linker
hand. Mevrouw wordt dagelijks
passief gemobiliseerd met de nadruk
op openen van de hand en extensie
van de MCP, PIP en DIP gewrichten
van met name de 3e en 4e
straal. Na de behandeling wordt gepoogd
de hand open te houden
d.m.v. een stoffen handrolletje gevuld
met een soort polstering (Posey).
Dit handrolletje gaat in ieder
geval het zweten tegen waardoor de
kans op smetten wordt verminderd.
Gedurende de periode dat de fysiotherapie
mevr. behandelt raakt de
hand wel steeds meer gesloten en de
spanning in de hand neemt steeds
verder toe.
Gedurende de zomer moet in verband
met de toenemende flexiehouding,
worden gewerkt met een opblaasbaar
handrolletje. In lege toestand
kan dat nog net in de hand
worden gestopt, waarna het wordt
opgeblazen. De verpleging mist
volgens eigen zeggen in sommige
gevallen de handigheid om dit naar
behoren te doen. Hierdoor wordt
het rolletje onvoldoende consistent
gebruikt, neemt de flexie-houding
verder toe, de extensie mobiliteit
neemt verder af. Na de zomer kan
de fysiotherapeut, na ontspanning
van de arm, nog net een pink in de
hand krijgen. De MCP gewrichten
van de 3e en 4e straal hebben een
extensie van -90 graden, de PIP’s
van de 3e en 4e straal een extensie-beperking
van 90 graden. De
PIP’s van de 2e en 5e straal zijn wel
verder te strekken (-45 graden) terwijl
de DIP’s een normale tot versterkte
extensie laten zien. In deze
situatie is de verzorging van de
hand vrijwel onmogelijk.
Interventie
Op basis van de hierboven beschreven
visie is het belangrijkste doel
van de behandeling, de hand in een
zekere, zo mogelijk 24-uurs, aangepaste
nieuwe rusthouding te krijgen.
In de ogen van de fysiotherapeut
was op dat moment iedere
rusthouding die meer strekking in
hand bracht dan maximaal gesloten
een verbetering, daar het opblaasbare
handrolletje door de verpleging
de laatste weken nog nauwelijks
ingebracht kon worden. De
nieuwe fixatie van de rusthouding
moest wel dermate eenvoudig zijn
dat die door iedere ziekenverzorgende
uit te voeren was. Alleen dan
was een zekere controle van de
rusthouding te garanderen.
Na enkele overwegingen is gekozen
voor een combinatie van een
kleine maat surgi-fix (kousvormig,
wijdmazig verband om verbandmiddelen
te fixeren) in combinatie
met verschillende “buisjes”van
verschillende diameter zoals tuinslang
(12 mm doorsnede) en
pvc-pijpjes (20, 25 en 32 mm doorsnede).
Het cilindervormige voorwerp met
de juiste doorsnede werd in de surgifix-kous
gestoken, met voldoende
lange lussen, om uiteindelijk te
worden bevestigd m.b.v. een strik
op de handrug en later via de vingers
en de pols (zie afbeelding 1).
vakblad NVFG, oktober 2003 7

Beperkingingraden
Doorsnede handrol in mm.
35
30
25
20
15
10
5
0
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
10-09-2002
03-09-2002
17-09-2002
10-09-2002
24-09-2002
17-09-2002
24-09-2002
01-10-2002
08-10-2002
15-10-2002
22-10-2002
29-10-2002
Afbeelding 2: De toenemende doorsnede van de handrol.
01-10-2002
08-10-2002
15-10-2002
22-10-2002
Afbeelding 3: Veranderingen in de mobiliteit van de MCP- en de DIP-gewrichten. De trendlijn toont de verminderde bewegingsbeperking
van de MCP’s (donkere kolommen terwijl de extensie van de DIP’s lichte kolommen) niet toeneemt.
8 fysiotherapie & ouderenzorg
05-11-2002
12-11-2002
Meetmomenten
29-10-2002
05-11-2002
12-11-2002
Meetmomenten
19-11-2002
19-11-2002
26-11-2002
26-11-2002
03-12-2002
03-12-2002
10-12-2002
10-12-2002
17-12-2002
17-12-2002
24-12-2002
24-12-2002
31-12-2002
31-12-2002
07-01-2003

Resultaten
De resultaten waren in de ogen van
de behandelaars erg verrassend. De
eerste week van de behandeling kon
een rolletje van 12 millimeter worden
gebruikt. Ongeveer twee weken
later verdroeg de patiënt al gemakkelijk
een rolletje van 20 mm.
een week later werd een rolletje van
25 mm. gebruikt en weer een week
later een rolletje van 32 mm.
Op dat moment ging de afdeling
verhuizen. Alhoewel de hele verhuizing
vrijwel probleemloos verliep,
is in deze periode het rolletje
door de verpleging minder consequent
gebruikt en regelmatig bleek
het rolletje kwijt te zijn. Na een dikke
twee weken kwam de rust op de
afdeling weer wat terug en werden
de afspraken rondom het handrolletje
weer zoals afgesproken uitgevoerd.
Het bleek dat de patiënte in
deze twee weken weer wat mobiliteit
was verloren en terug was bij
het rolletje van 20mm. De weken
daarna zette het herstel van de mobiliteit
weer in en bereikte de patiënte
weer een opening van de hand
van 32 mm (zie afbeelding 2).. Het
handrolletje was door de verpleging
eenvoudig in te brengen. Mevr. kon
haar hand ook actief weer enigzins
mee openen waardoor de verzorging
van de hand zowel voor mevr.
als voor de verpleging veel minder
problemen opleverde.
Gedurende deze periode zijn ook de
bewegingsuitslagen gemeten (zie
afbeelding 3). Opvallend is dat de
enige verandering bij deze patiënte
optreedt in de extensie
van de MCP gewrichten en dat de
strekking van de PIP’s van de 3e en
4e straal, stabiel blijft op -90 graden.
Bespreking
In deze casus blijkt dat het gebruik
van harde handrolletjes, leidend tot
een comfortabele verlengde positie,
een mobiliteitsverbetering geeft
van de hand. In de ogen van de auteurs
is de progressie bij deze patiënt
uitzonderlijk groot en zal mogelijk
niet bij andere patiënten steeds
herhaald kunnen worden. De verbeteringen
van het beeld van mevrouw
sluiten echter aan bij de conclusie
uit enkele publicaties
(15,16,17) die aangeven dat er 1)
met lokale, gerichte behandelingen
veel effect te bereiken is en 2) met
vormen van progressief spalken of
gipsen bij andere doelgroepen mobiliteit
is terug te winnen.
Opvallend in deze casus is wel dat
de mobiliteit alleen is toegenomen
in het MCP gewricht en niet in het
PIP- en DIP-gewricht. Wij vermoeden
dat dit komt doordat de extensie
van het MCP-gewricht langer functioneel
gebruikt blijft omdat een basale
grijpfunctie (vasthouden van
een koffiemok) vrijwel zonder beweging
in het PIP en DIP-gewricht
kan verlopen. Het DIP en het PIPgewricht
kan hierdoor sneller een
contractuur ontwikkelen dan het
MCP- gewricht. De prognose bij de
behandeling van dergelijke contracturen
is dan mogelijk ook slechter
omdat door de langere bestaansduur
er een grotere kans is op het
bestaan van een capsulogene contractuur.
Bij de discussie over het behandelen
van de gesloten hand is er binnen
ons team gekeken naar de vooren
nadelen van harde en zachte
handrolletjes. In de praktijk is gebleken
dat een patiënt met een hypertonus
dermate in een zacht
handrolletje gaat knijpen dat de
doorsnee van het handrolletje fors
wordt verminderd. Hierdoor garandeert
de zachte handrol geen stabiele
aangepaste rusthouding. Dit is
niet het geval bij een hard handrolletje.
Een hard handrolletje heeft wel
weer meer het risico dat een slechte
pasvorm tot decubitus kan leiden.
In het geval van de gesloten hand
zal de drukplek juist vaak ontstaan
op plaatsen waar een gerichte be-
“...mobiliteit is alleen toegenomen in het
MCP gewricht...”
handeling vrijwel onmogelijk is.
Zorgvuldig werken met een goede
controle van de binnenzijde van de
hand is vereist. Het gebruik van een
hard handrolletje heeft bij de behandeling
van de mevrouw uit de
casus geen problemen opgeleverd.
Onze afdeling is nog op zoek naar
een ideaal hulpmiddel wat voldoet
aan de volgende criteria: makkelijk
en snel te maken, gemakkelijk aanpasbaar,
hygiënisch, voldoende
stevig, maar toch niet te hard en zo
mogelijk met een iets meer professionele
uitstraling dan de in deze
vakblad NVFG, oktober 2003 9

casus gebruikte tuinslang en PVC
pijpjes.
Jan van de Rakt propageert ook het
gebruik van harde handrollen(3). In
zijn (centraal neurologische) visie
zou dit de sensorische input versterken
en daarmee uiteindelijk leiden
tot tonusnormalisatie. In de internationale
literatuur lijkt deze visie
echter niet ondersteund te worden.
Naast patiënten met een hoge tonus
en reeds gemanifesteerde contracturen
zijn er ook patiënten die een
hoge tonus hebben met dreigende
contracturen. Op basis van de besproken
literatuur zou men kunnen
veronderstellen dat deze patiënten
sneller contracturen zouden kunnen
ontwikkelen. Het lijkt dan ook voor
deze groep van het grootste belang
om zo snel mogelijk de rusthouding
te corrigeren en de desbetreffende
gewrichten van de patiënt, minimaal
gedurende een periode per dag
in een meer verlengde positie te
brengen. In de literatuur is echter
voor zover wij weten nog geen bewijs
voor deze aanpak en voor de
duur van de verstrekking van een
orthese te vinden. Verder onderzoek
lijkt dus noodzakelijk.
Conclusies
1) Behandelprocedures die uitgaan
van lokale effecten van behandeling
zijn bij de aanpak van contracturen
t.g.v. centraal neurologische
pathologie mogelijk effectief.
2) Correctie van de rusthouding is
bij chronisch neurologische patiënten
mogelijk een zinnige toevoeging
aan het totale behandelplan ter
bestrijding van contracturen.
Verder onderzoek is echter noodzakelijk.
Dankwoord
Met dank aan Gert-Jan Speksnijder
voor het kritisch doorlezen van het
concept.
Literatuur
1) Kwakkel, G. Is spasticiteit de oorzaak
van parese bij patiënten met een cerebrovasculair
accident? Fysiotherapie en Ouderenzorg,
1, 2-9, 1994.
2)Branten, J. De relatie tussen de weerstand
bij passief bewegen en spiertonus.
Fysiotherapie en Ouderenzorg, 2; 9-14,
2000.
3)Rakt, J.vd. Het Rakt-concept, Fysiotherapie
en Ouderenzorg, 2, 23-33, 2001.
4)Lehmann, J.F., R. Price, B.J. deLateur,
S. Hinderer, C. Traynor. Spasticity,
quantative measurements as a basis for assessing
effectiveness of therapeutic intervention.
Arch. phys. med. rehabil. 70, 6-15,
1989.
5)Mehrholz, J., S. Ruckriem, M. Pohl.
Tonus, Muskeltonus und spastisches Syndrom:
Begriffschaos und Versuch einer
Neuordnung. Z. f. Physiotherapeuten 55,
26-31, 2003.
6)Damiano, D.L., Quinlivan J.M., Owen
B.F., Payne P., Nelson K.C. Abel M.F.
What does the Ashworth sclae really measure
and are instrumented measures more
valid and precise. Developmental Medicine
& Child Neurology, 44, 112-118, 2002.
7)Ward, A.B. Assessment of muscle tone,
Age & Ageing, Editorial, 29, 385-386,
2000.
8)Pillar, Dickstein. Evaluating the effects
of reflex-inhibiting patterns among hemiplegic
patients using EMG-feedback.
Physiotherapy Canada, 1983
9)Mills, V.M. Electromyografic results of
inhibitory splinting. Physical Therapy,
190-193, 1984
10)Carey, J.R., T.P. Burghardt. Movement
dysfunction following central nervous
system lesions: a problem of neurologic or
muscular impairment? Physical Therapy,
538-547, 73, 1993.
11)Wolf, S.L., P.A. Catlin, S. Blanton,
J. Edelman, N. Lehrer, D. Schroeder.
Overcoming limitations in elbow movement
in the presence of antagonist hyperactivity.
Physical Therapy, 826-835, 74,
1994.
12)Gajdosik, R. Passive extensibility of
skeletal muscle: review of the literature
with clinical implications. Clinical Biomechanics,
16, 87-101, 2001
13)Wingerden, B.A.M. van. Connective
tissue in rehabilitation, Scipro Verlag Vaduz
Liechtenstein, pag. 151, 1995.
14)Brent Feland, J., J.W. Myrer, R.M.
Merril. Acute changes in hamstring
flexibility: PNF versus static stretch in
senior athletes. Pysical Therapy in Sport,
186-193, 2, 2001.
15)Nuismer, B.A., A.M. Ekes, M.B.
Holm. The use of low-load prolonged
stretch devices in rehabilitation programs
in the pacific north-west. Am. J. Oc. Th.,
51, 538-543, 1997
16)Pohl M., S. Ruckriem, J. Mehrholz,
C. Ritschel, H. Strik, M.R, Pause,
Effectiveness of serial casting in patients
with severe cerebral spasticity : a comparison
study. Arch Phys Med Rehabil.
Vol. 83, no. 6, 784-790, 2002
17) Moseley, A.M. The effect of a regimen
of casting and prolonged stretching
on passive ankle dorsiflexion in traumatic
head injured adults. Physiotherapy,
theory and practice, 9, 215-221, 1993.
10 fysiotherapie & ouderenzorg

Onderzoek naar de effectiviteit van
geïsoleerde quadricepstraining ter
preventie van het vallen bij
patiënten in het verpleeghuis.
Janny Cent en Maaike Visser.
Inleiding
Simpson (18) beschrijft in een onderzoek
uit 1995 dat ongeveer een
derde van de oudere mensen aan
geeft minstens een keer per jaar te
vallen. Vallen vormt niet alleen een
(belangrijke) doodsoorzaak, maar
het kan ook een bron van beperking
vormen en zelfs tot een handicap
leiden. In feite resulteert slechts een
klein percentage van alle valincidenten
tot ernstige blessures. Er kan
een vicieuze cirkel ontstaan van
valincident - vrees - verminderde
activiteit - spierzwakte - verhoogd
valrisico (18, 25).
Gedurende de jaren neemt de kracht
van een mens af. Tussen de 50 en 80
jaar verliest de gemiddelde persoon
Janny Cent en Maaike Visser zijn fysiotherapeut.
Dit artikel is een bewerking van
hun afstudeerscriptie voor de Hogeschool
Arnhem-Nijmegen, afd. fysiotherapie.
In dit artikel wordt het onderzoek beschreven die bovengenoemde auteurs hebben
uitgevoerd als afstudeeropdracht voor de opleiding fysiotherapie aan de Hogeschool
van Arnhem en Nijmegen.Het onderzoek heeft plaats gevonden in verpleeghuis
Den Ooiman te Doetinchem.
De onderzoekers willen met dit onderzoek aantonen dat geïsoleerde quadricepstraining
een goed middel is ter preventie van het vallen.
30% van zijn kracht. De krachtsvermindering
voor de benen is zelfs
nog wat meer uitgesproken dan die
van de armen. De kracht van een
oudere die in een verzorgingshuis
of verpleeghuis verblijft, is zelfs
nog maar een derde van de kracht
gedurende het vijftigste levensjaar
(9). Met het verouderen neemt het
aantal ‘fast twitch’(type IIb) vezels
sterker af dan het aantal ‘slow
twitch’(type I) vezels (6). De kracht
heeft relatie met de functie. Zo
blijkt verminderde kracht bij ouderen
samen te hangen met lagere
loopsnelheid, meer loopafwijkingen,
moeilijker traplopen, of moeizaam
uit de stoel komen.
Ook blijkt een samenhang te bestaan
met een hoger valrisico. Verminderde
spierkracht in het been
heeft een sterkere statistische samenhang
met een grotere kans op
vallen dan bijvoorbeeld balans of
gangafwijking of zelfs frequent in
het verleden gerapporteerde valincidenten
(9).
Uit verschillende onderzoeken is
gebleken dat bij valincidenten de
verminderde spierkracht een belangrijke
factor is (8, 9, 17, 18, 25).
Het doel van dit onderzoek was de
effectiviteit te onderzoeken van geïsoleerde
quadricepstraining op het
valrisico bij mensen in het verpleeghuis.
Er is gekozen voor een
vakblad NVFG, oktober 2003 11

geïsoleerde spierkrachttraining
omdat, de m. Quadriceps een spier
is die makkelijk op deze manier getraind
kan worden. Dit heeft als positief
gevolg dat deze vorm van therapie
door veel mensen goed uit te
voeren is. Voor het meten van het
valrisico is gebruik gemaakt van de
Tinetti-test. Dit is een betrouwbaar
en valide meetinstrument om evenwicht
en balans in kaart te brengen
(15,16,20). Door Branten (8,9) is al
een soortgelijk onderzoek uitgevoerd.
Hierbij is echter gekeken
naar de effectiviteit van de quadricepstraining
op de loopvaardigheid
in de geriatrie met behulp van de
Functional Ambulation Categories
(FAC).
Onze onderzoeksvraag is als volgt
gedefinieerd:
Is het geïsoleerd spierkrachttrainen
van de m. Quadriceps een effectief
middel ter preventie van het vallen
bij patiënten in het verpleeghuis?
Wij hebben de volgende hypothese
opgesteld bij aanvang van het onderzoek:
het verbeteren van de quadricepskracht
zal leiden tot een hogere
Tinetti-score.
Methode
Voorafgaand aan het onderzoek
hebben de fysiotherapeuten die
werkzaam zijn in het verpleeghuis
geschikte proefpersonen geselecteerd.
Criteria waaraan de proefpersonen
moesten voldoen zijn opgesteld
naar aanleiding van voorgaande
onderzoeken (8,9,18,21).
De proefpersonen moesten aan de
volgende criteria voldoen:
"...effectief middel ter preventie van het
vallen bij patiënten in het verpleeghuis..."
Inclusiecriteria.
·Leeftijd van 55 jaar of ouder;
·Wonend in een verpleeghuis of
dagbehandeling;
· Lopen met of zonder hulpmiddel
eventueel onder toezicht;
·Verhoogd valgevaar. (Tinetti-score
26);
·Opdrachten moeten goed begrepen
kunnen worden;
·Spierkrachttraining moet coördinatief
goed uitgevoerd kunnen
worden.
Exclusiecriteria.
·Geen gebruik maken van antidepressiva,
antipsychotica en
sedativa. Hierdoor wordt het reactievermogen
vertraagd;
·Pijnmedicatie. Hierdoor wordt
de pijngrens verstoord.
Er zijn zestien personen uit het verpleeghuis
‘Den Ooiman’ op vrijwillige
basis geselecteerd en door middel
van loting in twee groepen
verdeeld. Acht personen zaten in de
experimentele groep (7 mannen, 1
vrouw) en de overige acht personen
zaten in de usual care groep (6 man-
nen, 2 vrouwen). De gehele groep
heeft ingestemd om mee te werken
aan het onderzoek door middel
van ondertekening van een
informed consent.
De gemiddelde leeftijd van de totale
populatie is 73,2 jaar. De gemiddelde
leeftijd van de experimentele
groep is 74 jaar en van de
usual care groep is 72,3 jaar. Drie
proefpersonen zijn tijdens de negen
weken meerdere weken ziek
geweest, waardoor ze niet de volledige
negen weken training hebben
kunnen doorlopen. Eén proefpersoon
hiervan heeft de tests wel
doorstaan en zijn ook verwerkt in
het onderzoek. Bij de andere twee
proefpersonen konden de laatste
tests niet uitgevoerd worden.
Deze proefpersonen kunnen dus
niet meegenomen worden in de
analyse. Tevens is er tijdens het
onderzoek één persoon overleden.
Het uiteindelijke afvalpercentage
bedraagt drie proefpersonen, dit is
18,75%.
Tijdens het onderzoek hebben er
drie testmomenten plaatsgevonden.
Hierbij is er bij zestien proefpersonen
gekeken is naar het valrisico
(d.m.v. de Tinetti-test) en de
maximale spierkracht (door middel
van 1 RM, 1 Repeated Maximum,
het gewicht dat een persoon
precies 1 maal kan optillen). De
eerste meting aan het begin van
het onderzoek heeft plaatsgevonden
om de beginwaarde (t0) vast
te stellen.
De tweede meting (t1) heeft na zes
weken plaatsgevonden, omdat uit
onderzoek van Branten bleek dat
er na zes weken de eerste effecten
gemeten konden worden. De laatste
meting (t2) heeft plaatsgevonden
in de negende week van het
onderzoek. Dit om te kijken of er
12 fysiotherapie & ouderenzorg

in de laatste drie weken nog extra
effect is behaald.
De testen zijn afgenomen door de
onderzoekers zelf. Onderzoeker 1
gaf instructies aan de proefpersoon
en begeleidde deze persoon tijdens
de test. Onderzoeker 2 vulde de scoreformulieren
van de Tinetti-test in.
Bij alle testmomenten hebben de
onderzoekers dezelfde taak behouden.
Hierdoor wordt de continuïteit
in de uitvoering van het onderzoek
zoveel mogelijk gegarandeerd.
Aan het eind van de drie testmomenten
zijn er 43 scoreformulieren
verzameld. Tevens zijn er 43 1RMbepalingen
aan het einde van het
onderzoek verzameld. Al deze scores
zijn statistisch verwerkt.
100 %
Percentage van het
1RM
95 %
90 %
85 %
80 %
75 %
70 %
65 %
60 %
Meetprocedure
Tinetti-test
De Tinetti-test is een betrouwbaar
en valide meetinstrument om evenwicht
en balans in kaart te brengen
(15,16,20). De Tinetti-test bestaat
uit twee onderdelen namelijk de Tinetti
Balance Test (balans) en de Tinetti
Mobility Scale (ganganalyse).
De proefpersoon heeft aan het begin
van iedere “standaard” Tinetti-test
uitleg gekregen over de uitvoering
van deze test.
De Maximale kracht test (1RM)
Voor de 1RM test bestaat er niet één
algemene piramidecurve die valide
en betrouwbaar is. Iedere curve
heeft zijn eigen schaalverdeling. In
dit onderzoek hebben we echter gekozen
voor één piramidecurve, om
het onderzoek valide en betrouwbaar
te houden. Er is gekozen voor
de Holten diagram (figuur 1).
Met behulp van de Holten diagram
(piramidecurve) kan een schatting
worden gemaakt van de maximale
spierkracht, zonder dat een proefpersoon
een 1RM hoeft uit te voeren.
De 1 RM werd per been apart
bepaald. Vooraf is er een voorzichtige
schatting gemaakt van het gewicht
dat de proefpersoon naar verwachting
circa tien keer kan optillen.
Vervolgens voerde de proefpersoon
de test uit. Het totaal aantal
keren dat de proefpersoon dit gewicht
heeft opgetild, is gekoppeld
aan een percentage. Door het gewicht
(in kg) te vermenigvuldigen
met het percentage is er een schatting
verkregen van de maximale
spierkracht (figuur 1) (12).
Voor aanvang van het meten van de
maximale spierkracht werd er een
korte uitleg gegeven over de
1RM-bepaling. Vervolgens nam de
proefpersoon plaats op de Quadri-
1 Rep
2
Kracht
4
7
Kracht,
11
uithoudingsvermogen
16
22
Uithoudingsvermogen
25
30
Figuur 1. Holten diagram.
Op de volgende manier is de maximale kracht (1RM) berekend: (A kg x 100%)/B% = 1 RM, waarbij A = Aantal kg weerstand
en B = Krachtpercentage behorende bij het aantal uitgevoerde herhalingen. Voorbeeld: Met 5 kg kan een proefpersoon
16 keer herhalen. Volgens de Holten diagram zijn 16 herhalingen gelijk aan 75% van de maximaalkracht. 1RM = (5
kg x 100%)/75% = 6,66 kg. De proefpersoon uit dit voorbeeld zou dus een gewicht van maximaal 6,66 kg kunnen tillen.
vakblad NVFG, oktober 2003 13

Proef-
Experimentele groep
Rechter been Linker been
personen 1RM 1RM 1RM 1RM 1RM 1RM
t0 t1 t2 t0 t1 t2
1. 1,2 3,5 X 1,3 3,4 X
2. 1,2 4 5,1 4,5 12 16,4
3. 6,3 12,9 16,5 4,9 10,4 9,7
4. 1,2 3,7 6,6 1,2 3,2 5,5
5. X X X 5,1 11,5 17,4
6. 8,2 12,5 14,3 X X X
7. 3,3 4,7 X 3,3 4,5 X
8. 1,3 1,4 2 1,4 2,1 3
Totaal 22,7 42,7 44,5 21,7 47,1 52
Gemiddeld 3,2 6,1 8,9 3,1 6,7 10,4
Minimum 1,2 1,4 2 1,2 2,1 3
Maximum 8,2 12,9 16,5 5,1 11,5 17,4
Proef-
Usual care groep
Rechter been Linker been
personen 1RM 1RM 1RM 1RM 1RM 1RM
t0 t1 t2 t0 t1 t2
1. 1,4 4,8 6,9 5,1 10 16,5
2. 1,7 4,2 6,5 3,3 5,6 7,9
3. 4,8 5,3 7,1 1,3 2,2 3,1
4. 2,4 3,5 5 2,4 3,5 4,9
5. 2,9 4,9 5,8 2,6 4,8 5,9
6. 2,6 3,8 6,2 10 11,3 16,2
7. 7,1 9 11,8 6,8 9,9 12,7
Totaal 22,9 35,5 49,3 31,5 47,3 67,2
Gemiddeld 3,3 5,1 7 4,5 6,8 9,6
Minimum 1,4 3,5 5 1,3 2,2 3,1
Maximum 7,1 9 11,8 10 11,3 16,5
Tabel 1. Meetresultaten van de eerste, tweede en derde 1RM-bepaling van het
rechter en linker been.
ceps Bench. Naar inschatting van
de spierkracht van de proefpersoon
heeft de onderzoeker per been een
gewicht bepaald. Als tijdens het testen
bleek dat het gekozen gewicht te
licht of te zwaar was, werd na een
rustpauze (circa vijf minuten) de
test opnieuw gestart met het juiste
gewicht. De instructies die de
proefpersonen meekregen waren:
·strek het been zo vaak mogelijk,
·ga na strekking helemaal terug
naar de begin stand,
·de volledige beweging in een
rustig en gelijk matig tempo
uitvoeren.
Tijdens de uitvoering werden er
correcties en aanwijzingen over de
oefening gegeven. De test werd gestaakt
wanneer de onderzoeker constateerde
dat de beweging, na correctie,
coördinatief niet goed meer
uitgevoerd werd. Het aantal herhalingen
werd gebruikt om m.b.v. het
Holten diagram de 1RM waarde te
berekenen.
Trainingsprocedure
De proefpersonen uit de experimentele
groep hebben over het algemeen
drie keer per week spierkrachttraining
ontvangen naast de
reguliere therapie. De reguliere
therapie bestaat uit functionele
oefentherapie, gemiddeld twee
maal per week gegeven met in individuele
gevallen accenten op
conditie en mobiliteitsverbetering.
Door verschillende omstandigheden
was het niet altijd te realiseren
om de experimentele groep drie
keer per week spierkrachttraining
aan te bieden (feestdagen, uitstapjes
en ziekte).
Uit de verschillende literatuur is
gebleken dat de ideale frequentie
van spierkrachttraining drie keer
per week is, omdat veelal wordt
gesteld dat een bepaalde spiergroep
pas na 48 tot 72 uur weer
opnieuw getraind mag worden
(8).
De experimentele groep heeft tijdens
het onderzoek gemiddeld 24
trainingen ontvangen.
De intensiteit werd voor zowel het
linker als het rechter been bepaald
door middel van 1RM (1 Repeated
Maximum). Om te trainen met
een belasting waarbij de type IIb
spiervezels getraind worden,
moest er getraind worden op 80%
van de 1RM, dit levert dan een belasting
van 10RM. 10RM is een
last die een spier tien maal kan
verplaatsen over een bepaald traject,
voordat vermoeidheid verdere
activiteit onmogelijk maakt.
Dit betekende dat de tien herhalingen
kwalitatief goed uitgevoerd
moesten worden. Met kwalitatief
goed uitgevoerd, wordt
hier bedoeld een bewegingsuitvoering
die vloeiend verloopt en
14 fysiotherapie & ouderenzorg

de juiste snelheid over het hele traject
in de correcte houding heeft.
Per training voerden de proefpersonen
drie series van tien herhalingen
uit. Op het moment dat de onderzoeker,
bij de eerste serie van tien
herhalingen, constateerde dat de
persoon redelijk makkelijk de tiende
herhaling haalde, verhoogde
deze trapsgewijs de oefenbelasting
tot de tiende herhaling vormverlies
vertoonde (9). De eerste twee weken
van de training hebben de
proefpersonen op 75% getraind, zodat
ze het apparaat leren gebruiken
en de techniek van de oefening onder
de knie krijgen. De training
vond plaats op de Quadriceps
Bench. De reguliere therapie kwam
voor beide groepen overeen.
Data-analyse
Er is gebruik gemaakt van de
SPSS-PC+ ( Statistical Package for
the Social Sciences) voor de statistische
verwerkingsprocedure.
Friedman toets
De Friedman toets is een verdelingsvrije
techniek om na te gaan of
een aantal verwante steekproeven
afkomstig zijn uit dezelfde populatie.
De toets is vooral gevoelig voor
gemiddelden; het is dus een procedure
om een aantal gemiddelden tegelijkertijd
met elkaar te vergelijken
(19). Met behulp van deze toets
is voor iedere onderzoeksgroep
apart, gekeken naar de verschilscores
van de Tinetti-test en naar de
verschilscores van de 1RM (t1-t0,
t2-t1, t2-t0).
Kruskal-Wallis toets
De Kruskal-Wallis toets is een
verdelingsvrije techniek die gebruikt
wordt om meerdere groepsgemiddelden
tegelijkertijd met elkaar
te vergelijken. Met de Kruskal-Wallis
techniek toetst men de
veronderstelling dat een aantal onafhankelijke
steekproeven afkomstig
is uit de populaties met hetzelfde
gemiddelde (19). Tussen beide
onderzoeksgroepen is met behulp
van deze toets gekeken naar de verschilscores
van de Tinetti-test en
naar de verschilscores van de 1RM
(t1-t0, t2-t1, t2-t0).
12
10
8
6
4
2
0
Spearman rangcorrelatiecoëfficiënt
Voor het berekenen van de
correlatiecoëfficiënt is er gebruik
gemaakt van de rangcorrelatiecoëfficiënt
van Spearman (1,11).
Hierbij wordt gebruik gemaakt van
de rangvolgorde van de uitkomsten.
Voor iedere onderzoeksgroep
apart is door middel van deze
correlatiecoëfficiënt gekeken naar
de samenhang tussen de Tinetti-test
en de 1RM. (t1-t0, t2-t1, t2-t0)
Resultaten
1e test 2e test 3e test
Van de dertien overgebleven proefpersonen
zijn na elk testmoment de
gegevens van de 1 RM en de Tinetti-test
genoteerd. Daarnaast is naar
de p-waarde gekeken. Dit betekent
hoe kleiner de p-waarde hoe significanter
de gegevens. Bij dit onderzoek
is de alpha-waarde gesteld op
0,05.
Bij het berekenen van de Spearman
Experimentele groep
Usual care groep
Grafiek 1. Testresultaten gemiddelde spierkracht van het rechter en linker been
(1RM).
rangcorrelatiecoëfficiënt is er gekeken
naar de correlatiecoëfficiënt.
Dit betekent bij +1 = perfect positief
significant, 0 = geen samenhang
en -1 = perfect negatief significant.
vakblad NVFG, oktober 2003 15

Proefpersonen
Tinetti
Totaal
t0
Tinetti
Balans
t0
Resultaten 1 Repeated Maximum
De quadricepskracht werd gemeten
volgens de 1RM-methode. De testresultaten
hiervan zijn te vinden in
tabel 1. Alle proefpersonen (experimentele
groep en usual care groep)
zijn gedurende het onderzoek in
kracht vooruit gegaan.
Als we de gemeten resultaten in een
grafiek (grafiek 1) zetten is echter te
zien dat de experimentele groep
toch iets meer vooruit is gegaan dan
de usual care groep.
In de grafiek is te zien dat bij aanvang
van het onderzoek de usual
Tinetti
Gang
t0
Experimentele groep
Tinetti
Totaal
t1
Tinetti
Balans
t1
Tinetti
Gang
t1
Tabel 2. Meetresultaten van de eerste, tweede en derde Tinetti-test.
care groep een hogere beginwaarde
heeft dan de experimentele groep.
Bij de tweede meting is te zien dat
de experimentele groep de usual
care groep qua spierkracht heeft
ingehaald. De experimentele groep
is 103% vooruit gegaan en de usual
care groep 53%. Bij de derde meting
is de experimentele groep
206% in spierkracht vooruit gegaan
ten opzichte van de eerste meting en
de usual care groep 113%. Dit is een
verschil van 93%.
Tinetti
Totaal
t2
Tinetti
Balans
t2
1. 21 13 8 23 13 10 X X X
2. 15 9 6 15 9 6 18 12 6
3. 20 12 8 23 13 10 23 13 10
4. 12 6 6 16 9 7 18 12 6
5. 14 8 6 18 11 7 16 10 6
6. 18 11 7 18 10 8 19 12 7
7. 13 8 5 9 6 3 X X X
8. 6 3 3 9 6 3 14 9 5
Totaal 109 60 49 111 67 54 108 68 40
Gemiddeld 13,6 7,5 6,1 13,8 8,3 6,8 18 11,3 6,7
Minimum 6 3 3 9 6 3 14 10 5
Maximum 21 13 8 23 13 10 23 13 10
Proefpersonen
Tinetti
Totaal
t0
Tinetti
Balans
t0
Tinetti
Gang
t0
Usual Care groep
Tinetti
Totaal
t1
Tinetti
Balans
t1
Tinetti
Gang
t1
Tinetti
Totaal
t2
Tinetti
Balans
t2
1. 18 12 6 17 11 6 17 11 6
2. 13 7 6 18 10 8 18 10 8
3. 15 9 6 15 6 9 16 9 7
4. 13 8 5 17 11 6 14 11 3
5. 17 8 9 17 10 7 15 7 8
6. 24 14 10 24 14 10 21 12 9
7. 21 12 9 20 11 9 22 12 10
Totaal 121 70 51 128 73 55 123 72 51
Gemiddeld 17,3 10 7,3 18,3 10,4 7,9 17,6 10,3 7,3
Minimum 13 7 5 15 6 6 14 7 3
Maximum 24 14 10 24 14 10 22 12 10
Tinetti
Gang
t2
Tinetti
Gang
t2
Friedman toets
Met behulp van de Friedman toets
is gekeken naar de significantie
van de veranderingen van de 1
RM binnen beide groepen. Voor
beide groepen heeft er een significante
verbetering van de 1RM
plaatsgevonden. Dit houdt in dat
bij de metingen t1-t0 en t2-t0 voor
beide groepen de kracht voor zowel
het linker als het rechter been
duidelijk verbeterd is.
Kruskal Wallis toets
Met de Kruskal Wallis toets kan
gekeken worden of er een signifi-
16 fysiotherapie & ouderenzorg

20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Tinetti 1
Tinetti 2
Tinetti 3
cant verschil van de 1RM is tussen
de experimentele- en de usual care
groep tussen de eerste en de tweede
meting (t1-t0) en de eerste en de
derde meting (t2-t0). Er is bij beide
metingen geen significant verschil
aangetoond. Dit houdt in dat de ene
groep, ondanks het grote verschil in
absolute krachtstoename, niet sinificant
meer in kracht vooruit is gegaan
dan de andere groep.
Resultaten Tinetti-test
De testresultaten van de Tinetti-test
zijn te vinden in tabel 2. Als we de
gemeten resultaten in een grafiek
(grafiek 2) zetten is duidelijk te zien
dat de experimentele groep iets
meer vooruit is gegaan dan de usual
care groep.
Friedman toets
Met behulp van de Friedman toets
is gekeken naar de significantie van
Tinetti 1.1
Tinetti 2.1
de veranderingen van de Tinetti
scores binnen beide groepen. Voor
de usual care groep waren er geen
significante veranderingen te vinden,
in tegenstelling tot de experimentele
groep. Bij deze groep werd
bij de eerste en de derde meting
(t2-t0) een significante verbetering
vastgesteld bij de Tinetti-test totaal
en de Tinetti-test balans.
Kruskal Wallis toets
Met de Kruskal Wallis toets kan gekeken
worden of er een significant
verschil in toename van de Tinetti
scores is tussen de experimenteleen
de usual care groep tussen de eerste
en de tweede meting (t1-t0) en
de eerste en de derde meting (t2-t0).
Bij de laatste metingen (t2-t0) van
de Tinetti-test totaal en Tinetti-test
balans bestaat er een significant
verschil tussen de experimentele
groep en de usual care groep. Wat
inhoud dat de experimentele groep
duidelijk meer vooruit is gegaan,
bij de Tinetti-test totaal en de Tinetti-test
balans, dan de usual care
groep.
De correlatie van 1RM en de Tinetti-test
Spearman Rangcorrelatiecoëfficiënt
De relatie tussen de eerste en derde
meting (t2-t0) met betrekking tot de
variabelen Tinetti-test en 1RM
worden uitgedrukt als een
rangcorrelatiecoëfficiënt. Het blijkt
dat alleen de rangcorrelatiecoëfficiënt
van de Tinetti-test totaal
tegenover de 1RM van het linker
been van de experimentele groep
negatief en significant is (-0,975,
p=0.005)*.
vakblad NVFG, oktober 2003 17
Tinetti 3.1
Tinetti 1.2
Tinetti 2.2
Tinetti 3.2
Experimentele groep
Usual care groep
Grafiek 2. Testresultaten Tinetti-test. Tinetti 1, 2, 3 = Eerste, Tweede, Derde Tinetti-test totaal. Tinetti 1.1, 2.1, 3.1 = Eerste,
Tweede, Derde Tinetti-test Deel I. (balans), Tinetti 1.2, 2.2, 3.2 = Eerste, Tweede, Derde Tinetti-test Deel II (ganganalyse).

Conclusies
Uit de resultaten mag geconcludeerd
worden dat de 1RM bij beide
groepen significant verbeterd is. Er
is echter wel te zien dat bij de experimentele
groep (206%) een grotere
stijging is dan bij de usual care
groep (113%). Dit is een verschil
van 93%. Helaas mag dit niet significant
genoemd worden, omdat
daarvoor de onderzoekspopulatie te
klein is bevonden. Daarvoor zal
verder onderzoek nodig zijn.
Tevens kan uit de resultaten worden
geconcludeerd dat de experimentele
groep bij de Tinetti-test totaal en
balans significant meer vooruit is
gegaan dan de usual care groep. Dit
verschil wordt nog groter doordat in
de usual care groep hoofdzakelijk
revalidatie patiënten plaats hadden
en in de experimentele groep
hoofdzakelijk long-stay patiënten
Het blijkt uit de resultaten dat de
correlatie, bij de experimentele
groep van de Tinetti-test totaal tegenover
de 1RM van het linker
been, negatief en significant is. Er is
namelijk bij alle proefpersonen uit
de experimentele groep een toename
zichtbaar in zowel de 1RM als
de Tinetti-test. Maar het blijkt dat
de ene proefpersoon een grote toename
van de 1RM laat zien, ten opzichte
van een kleine toename van
de Tinetti-test en de andere proefpersoon
laat juist een kleine toename
van de 1RM en een grote toename
van de Tinetti-test zien. Deze resultaten
bij elkaar geven
uiteindelijk een negatieve correlatie.
Er lijken aanwijzingen te bestaan
dat het geïsoleerd spierkrachttrainen
van de m. Quadriceps een ef-
fectief middel ter preventie van het
vallen bij patiënten in het verpleeghuis
is.
Om meer significante resultaten te
krijgen zal er echter verder onderzoek
nodig zijn met een grotere onderzoekspopulatie.
Discussie
De onderzoekspopulatie is niet homogeen,
doordat deze uit proefpersonen
bestaat met onderling verschillende
aandoeningen. Hier was
echter bewust voor gekozen, om
een indruk te krijgen van het effect
van de training op de verschillende
aandoeningen. Uiteindelijk bleek
de onderzoekspopulatie was hiervoor
echter te klein.
Door een te kort aan vrijwillige
proefpersonen voor dit onderzoek
is er gestart met zestien proefpersonen.
Echter tijdens het onderzoek
hadden de onderzoekers nog te
kampen met een aantal afvallers
(ziekte, overlijden), waardoor de
onderzoekspopulatie nog kleiner
werd. Dit vermindert de validiteit
van het onderzoek. Bij eventueel
verder onderzoek wordt geadviseerd
om een grotere onderzoekspopulatie
te gebruiken.
Ondanks randomisatie is gebleken
dat na het afnemen van de tests, in
de usual care groep over het algemeen
betere proefpersonen zaten
dan in de experimentele groep. (zie
grafiek 1 en 2)
In de usual care groep zijn hoofdzakelijk
revalidatie patiënten terecht
gekomen en in de experimentele
groep hoofdzakelijk long-stay patiënten.
Wanneer de onderzoekspopulatie
groter was geweest, was de
kans op deze dergelijke verdeling
kleiner geweest.
Dankwoord
Ons dankwoord gaat uit naar de
mensen die het mogelijk hebben
gemaakt dat wij ons onderzoek
hebben kunnen uitvoeren.
Allereerst willen wij Barend
Ambrosius en Rogier Ubels bedanken
voor hun deskundige inbreng
en hun improvisatie talent
zodat wij ons onderzoek überhaupt
hebben kunnen uitvoeren.
Daarnaast willen wij Herman
Berndt bedanken voor zijn begeleiding
in de voortgang van het onderzoek.
Verder willen wij Jasper
Steens nog bedanken voor zijn
hulp bij het uitvoeren van de trainingen
en Sander Hilberink voor
zijn statistische kijk op het onderzoek.
Ook niet te vergeten, onze
proefpersonen die steeds weer bereid
waren mee te werken.
Literatuur
1. Baarda, D.B. en Goede, M.P.M. de,
Basisboek Methoden en Technieken, Leiden/Antwerpen,
1997.
2. Beenen, P. Modulewerkboek BT-102,
HAN, Nijmegen, 2000.
3. Beer, J. de Modulewerkboek OV-311,
HAN, Nijmegen, 2001/2002.
4. Beer, J. de Berndt H, Modulewerkboek
OV-312, HAN, Nijmegen,
2001/2002.
5. Beer, J. de Berndt H, Modulewerkboek
OV-314, HAN, Nijmegen, 2002.
6. Bemt, C.J. van, Mechelen, W. van,
De effectiviteit van trainingsprogramma’s
voor ouderen ter verbetering van de
spierkracht, Fysiotherapie & Ouderenzorg,
(2001), 10, 5-13.
7. Berg, K.O., et.al, Clinical and laberatory
measures of postural balance in an
elderly population, Archives of Physical
Medicine and Rehabilitation, (1992), 73,
1073-1080.
18 fysiotherapie & ouderenzorg

8. Branten, J., Quadricepskrachttraining
bij verpleeghuispatiënten, Fysiopraxis,
(2000), 8, 9-13.
9. Branten, J., et.al., Krachttraining ter behandeling
van loopproblemen in de geriatrie,
Fysiotherapie & Ouderenzorg, (2003),
2, 6-13.
10. Coëlho, Zakwoordenboek der Geneeskunde,
Elsevier/PBNA, 1993.
11. Elvers, J.W.H., Inleiding tot de beschrijvende
statistiek, Gezondheidskundig
methodologisch Instituut, Beuningen,
1998.
12. http://fysiotherapiedaalmeer.nl
25-03-2003.
13. http://vangool.fgov.be 18-02-2003.
14. Leest, B.J.M. de, Aa G.C.H.M. van
der, Een wankel evenwicht, Tijdschrift
voor Gerontologie en Geriatrie, (1997), 28,
209-212.
15. Nakamura, D.M., Holm M.B., Wilson
A, Measures of Balance and Fear of
Falling in de Elderly: A Review, Physical
& Occupational Therapy in Geriatrics,
(1998), 15, 17-30.
16. Peppen, R. van, Kwakkel, G., Welke
klinimetrie is het meest geschikt voor het
meten van evenwicht bij een CVA-patiënt?,
Jaarboek Fysiotherapie Kinesitherapie,
Bohn Stafleu Van Loghum, Houten,
2002.
17. Schillings, A.M., et all, Lopen en vallen
bij ouderen: een overzicht, Jaarboek
Fysiotherapie Kinesitherapie, Bohn Stafleu
Van Loghum, Houten, 2001.
18. Simpson, J.M., Elderly people at risk
of falling: The role of muscle weakness,
Stimulus, (1995), 14, 129-133.
19. Slotboom, A., Statistiek in woorden,
Wolters-Noordhoff Groningen, Groningen,
2001.
20. Smits, B.C.M., Bekkering, G.E., Hendriks,
H.J.M., KNGF-richtlijn Osteoporose,
KNGF, 3, (2003).
21. Spekschoor, J., Ik val niet .... of ik val
veilig!, Enschede, 2002.
22. Stark, J.M., Balance and Falls in the
Elderly, Fysiotherapie en Ouderenzorg,
(1998), 10, 9-17.
23. Tinetti, M.E., Williams, T.F., Mayewski,
R., A fall risk index for elderly patients
based on number of chronic disabilities,
The American Journal of Medicine,
(1986), 80, 429-434.
24. Tinetti, M.E., Performance-Oriented
Assessment of mobility Problems in Elderly
Patients, Journal of the American Geriatric
Society, (1986), 34, 119-126.
25. Westhoff, M.H., et.al., Ontwikkeling
van een krachttrainingsprogramma voor
ouderen ter versterking van de m. Quadriceps
femoris, Nederlands Tijdschrift voor
Fysiotherapie, (1998), 6, 148-154.
vakblad NVFG, oktober 2003 19

Paramedische behandelrichtlijn van
Parkinson patiënten
S.T.W. Hendrix, M.Jonker, L.J.S. Thiadens, J.C.C. van Haaften
Inleiding
In bestaande literatuur is veel geschreven
over de behandeling van
de Parkinson patiënt (in Lewis, e.a.,
‘99 ;Wagenaar, ‘99 en Weerdt, v.,
‘97/ ‘98; v. Emmerick e.a. ‘95;
Nieuwboer, A., e.a ‘94). Er is vooralsnog
weinig over de multidisciplinaire
behandeling en de diverse
samenhangende problematiek gepubliceerd.
Landelijk zijn diverse
ontwikkelingen gaande.
De ervaring in behandelen van Parkinson
patiënten in ons zorgcentrum
was veelal het monodisciplinaire
werken in plaats van een gerichte
samenwerking. Door middel
van het opstellen van een multidisciplinaire
richtlijn is getracht inzicht
te geven in de problematiek
van de Parkinson patiënt die woon-
Alle auteurs zijn werkzaam in het Albert
van Koningsbruggen in Utrecht. S.T.W.
Hendrix is fysiotherapeut, M.Jonker is ergotherapeut,
L.J.S. Thiadens is logopedist
en J.C.C. van Haaften als procesbegeleider,
fysiotherapeut en manueel therapeut. Tel:
030-2822409 / email: jvanhaaften@continu-zorg.nl
Voor een adequate en optimale zorgverlening aan Parkinson patiënten in het
stadium Hoehn en Yahr IV en V, is een multidisciplinaire behandeling essentieel.
Om de samenwerking te versterken, is in Albert van Koningsbruggen een
behandelrichtlijn opgesteld waarin de voorkomende problematiek van deze categorie
patiënten is ondergebracht in specifieke aandachtsgebieden. Deze aandachtsgebieden
zijn niet therapie gerelateerd. Dat betekent dat elke betrokkene
vanuit de eigen deskundigheid zonodig op elk aandachtsgebied werkt.
De samenhang in de problematiek wordt op deze manier beter zichtbaar en de
behandeling kan efficiënt en daadwerkelijk multidisciplinair worden ingezet.
achtig is in het zorgcentrum (Hoehn
en Yahr stadium 4 en 5) en rondom
welke zorgvragen samenwerking
effectief is.
In de richtlijn is een keuze gemaakt
om uit te gaan van de diverse aandachtsgebieden
waarmee de Parkinson
patiënt te maken kan krijgen.
De problematiek wordt niet beschreven
vanuit de diverse betrokken
disciplines.
In dit artikel worden diverse aandachtsgebieden,
de samenhang tussen
de aandachtsgebieden en de betrokken
disciplines belicht. Aan de
hand van een casus wordt een behandelstrategie
besproken.
Voorwaarden
Om de behandeling van de Parkinson
patiënt effectief te laten
verlopen is een aantal voorwaarden
essentieel:
·uitgaan van de hulpvraag van
de cliënt
·signaleren van problemen
door elke betrokken discipline,
te denken valt aan moeilijkheden
bij het zelfstandig
eten van de cliënt
·in kaart brengen van de problematiek
van de cliënt met
behulp van meetinstrumenten
door alle disciplines
·informeren van de voorgeschiedenis
(niveaubepaling,
20 fysiotherapie & ouderenzorg

aantal jaren van de ziekte) door
de verpleeghuisarts aan de betrokken
disciplines
·afstemmen van zorgbehoeften
en interventies middels regelmatig
multidisciplinair overleg
·evalueren en bijstellen van
zorgbehoeften en interventies
Aandachtsgebieden
Om op gestructureerde wijze inzicht
te verkrijgen in de problematiek
van de Parkinson patiënt is in
de richtlijn gekozen om uit te gaan
van de diverse aandachtsgebieden
waar de Parkinson patiënt mee te
maken kan krijgen. Hiermee wordt
duidelijk welke doelen en interventies
geformuleerd worden en door
welke discipline dit behandeld
wordt. Sommige doelen worden
monodisciplinair behandeld, andere
door meerdere disciplines. Bijvoorbeeld
bij het optimaliseren van
het eten zijn logopedist, de diëtist,
de ergotherapeut, de verzorging, de
fysiotherapeut en de verpleeghuisarts
betrokken.
Naast motorische aandachtsgebieden
is in de richtlijn aandacht voor:
·beïnvloeding van de opname
van medicatie
·houding
·eten en drinken
·energieverdeling gedurende de
dag
·ADL
·adem
·spreken
·mimiek
·woonvoorziening en training
·vervoer/ verplaatsen
·vrijetijdsbesteding
De makers van de richtlijn benadrukken
de onderlinge beïnvloeding
van de aandachtsgebieden. Te
denken valt aan een goede medica-
tieopname waardoor de energieverdeling
over de dag, het spreken, het
eten en drinken en de mobiliteit verbetert.
Een ander voorbeeld is een optimale
zithouding, waardoor de cliënt de
mogelijkheid heeft om efficiënter te
kunnen ademen, spreken, hobby’s
uit voeren, zelfstandig verplaatsen,
zelfstandig en veilig eten en drinken.
Een goede zithouding is minder
vermoeiend dan een slechte zithouding.
De cliënt houdt meer energie
over.
Behandelstrategieën
Door gebruik te maken van de verschillende
behandelstrategieën is
een effectieve behandeling mogelijk.
In de richtlijn wordt gesproken
over:
·algemene behandelstrategieën
zoals een rustige omgeving,
opbouwen van een vertrouwensrelatie
met de cliënt, centraal
houden van de hulpvraag,
adviseren en betrekken van de
omgeving van de cliënt.
·specifieke behandelstrategieën
zoals de wijze waarop een instructie
aan de cliënt wordt gegeven,
ontspanning in de behandeling,
gebruik maken van
interne - en externe cues en de
behandelfrequentie.
De behandelstrategieën kunnen
naast elkaar worden toegepast door
de verschillende disciplines.
Ten slotte wordt door de makers
van de richtlijn de multidisciplinaire
benadering gezien als een belangrijke
behandelstrategie.
Een sprekend voorbeeld is de volgende
casus:
Mw Y is deelneemster op de dagbehandeling
somatiek. Haar klachten
zijn divers van aard. Naast de stijfheid
en bewegingsonmacht ten gevolge
van de Parkinson klaagt zij
over pijn in nek en lage rug, slecht
slapen en recidiverende decubitusplekjes
op de stuit. Na een uitgebreide
inventarisatie en grondige
analyse hebben we (patiënt en behandelaars)
het volgende patroon
kunnen ontdekken. Door de Parkinson
zag zij geen kans om regelma-
"...gebruik maken van interne - en externe
cues..."
tig te draaien in bed. Naast haar onmogelijkheid
zich te kunnen ontspannen,
ontaarde dit in een verkrampte
lighouding op de rug met
pijn in nek, rug en benen. Dit verstoorde
haar slaapritme dusdanig
dat mw ‘s nachts met veel moeite
opstond, in een stoel ging zitten en
aldaar in slaap dommelde. Door de
matige zithouding bleek zij kleine
ducubitusplekje op te lopen. Op de
dag bleek zij moe en stijf te zijn en
daardoor slecht te lopen en weinig
te ondernemen. Met name het starten
bleek een probleem (zij wilde
altijd bij de hand genomen te worden).
vakblad NVFG, oktober 2003 21

De aanpak van de problematiek was
als volgt:
·Aanleren en elke behandeling
herhalen van omdraaien en tot
zit komen in deelhandelingen
in een vaste volgorde. (Fysio)
·Aanleren en elke behandeling
herhalen van ontspannende en
mobiliserende oefeningen. (fysio
en medewerkers dagbehandeling)
·Aanleren van een nieuwe cue
om te starten met lopen: in
plaats van iemand vasthouden
(afhankelijk van omgeving)
starten met een tik van de wandelstok
op de grond waarna de
linker voet volgt (onafhankelijk
van omgeving). (fysio en andere
betrokkenen)
·Als mw toch even uit bed
moest, moest zij binnen het
half uur weer terug naar bed
gaan. (cliënt en echtgenoot)
·Aanpassing zithouding m.b.v.
een geschikte stoel en een geschikt
A.D. kussen. (fysio, ergo
en thuiszorg)
·Aanbieden onderdelen voor de
dagbesteding op de productieve
momenten. (ergo en medewerkers
dagbehandeling).
De geboekte resultaten zijn bevredigend.
Mw. slaapt nu meestal de
gehele nacht op een toiletronde na.
Ze kan zich beter bewegen in en uit
bed. Ze is minder stijf, kan beter liggen
(platter) en heeft meestal geen
pijn meer. Ze heeft geen decubitus.
Het startprobleem is nog niet geheel
verholpen. Wel heeft ze niemand
meer nodig om te kunnen starten.
Meetinstrumenten
Meetinstrumenten zijn een effectief
hulpmiddel om de problematiek
van de cliënt in kaart te brengen, de
behandeling te evalueren en het
ziekteproces van de Parkinson patiënt
te volgen.
Als bijlage zijn in de richtlijn meetinstrumenten
opgenomen voor diverse
ziektebeelden, waaronder
bruikbaar voor de Parkinson problematiek.
·Voorbeelden voor de fysiotherapie
zijn voor wat betreft de
symptomen en/of functiebeoordeling:
·pointing test voor evaluatie intentietremor
"...signaleren van problemen door elke
betrokken discipline..."
·beoordelingsformulier voor de
ziekte van Parkinson (Lewis,
e.a., ‘99)
·de Parkinson - beperkingen
schaal (Lewis, e.a., ‘99)
Voor wat betreft de houding:
·analyse (flexie)houding in
staande positie met behulp van
de REEDCO - Posture Score
Sheet (Lewis, e.a. ‘99)
Voor wat betreft het looppatroon:
observatie met de aandachtspunten
·schoeisel
·plantairflexie / dorsaalfexie
voeten
·flexie /extensie heup /knie
·loopspoor, koorddansergang
·paslengte
·10 meter timed walking test,
loopsnelheid
·loopritme / schredefrequentie
·duur van de steun- en standfase
·rigiditeit romp / bekken
·arm ( zwaai) bewegingen
·retropulsie / lateropulsie/ propulsie
·verandering bij het toepassen
van cues
voor wat betreft de ADL:
·Tinetti scoring balans en lopen
·de functional ambulation categories
( FAC), loopvaardigheid
m.b.t. veiligheid en zelfstandigheid;
·Gait Abnormality Rating Scale
(GARS) (Lewis, e.a. ‘99),
valrisico test
Op landelijk niveau vinden, binnen
de diverse disciplines, op het
gebied van meetinstrumenten en
Parkinson ontwikkelingen plaats.
Conclusie
Onze ervaring leert dat de Parkinson
patiënt gebaat is bij een multidisciplinaire
benadering.
Uitgangspunt voor de behandeling
is de hulpvraag van de cliënt.
Voorwaarde voor een adequate
start van de behandeling is informatie
over de (medische)voorgeschiedenis
van de Parkinson patiënt.
Belangrijk is dat vanuit de samenhang
tussen de verschillende aandachtsgebieden
de multidisciplinaire
behandeling wordt opgestart.
22 fysiotherapie & ouderenzorg

De multidisciplinaire samenwerking
en een goede communicatie
zijn essentieel.
Evaluatie
In Albert van Koningsbruggen
vindt momenteel, binnen de diverse
disciplines, een discussie plaats
over de keuze en het gebruik van de
aanwezige meetinstrumenten.
Binnen het multidisciplinaire team
vindt evaluatie van de richtlijn
plaats.
De richtlijn is geen statisch gegeven.
Informatie uit onder andere
nieuw onderzoek zal worden beoordeeld
en zonodig worden opgenomen
in een hernieuwde richtlijn.
De richtlijn is tegen kostprijs te bestellen
bij:Albert van Koningsbruggen,
Paramedische secretariaat,
tel.: 030-2822407
Literatuur:
O.a.:
Emmerick, v., R.E.A., Wagenaar, R.C.,
Goede, de, C., Effecten van fysiotherapie
bij de ziekte van Parkinson, Jaarboek Fysiotherapie
Kinesitherapie, o.red. Aufdemkampe,
G., e.a., Houten/ Diegem, 1995
Eekelen van I, Dekeukeleire K, Inhoud
geven aan de ergotherapeutische behandeling
van de Parkinsonpatiënt, Ned. T.
Ergotherapie, jaargang 19 (1991) nr. 2,
pag. 40-46
Hendrix, D., e.a., Protocol logopedisch
handelen bij Patiënten met de ziekte van
Parkinson, Hoensbroek 1995
Janssen, P. Gedragstherapie bij stotteren,
Utrecht / Antwerpen, 1985
Lewis, C.B., Bottomley, J.M., Geriatrie in
de fysiotherapie praktijk, Ned. Editie:
Smits - Engelsman, B.C.M., Bernards,
A.T.M., Bettman, W., vertaling Hulsman,
P., Houten/ Diegem, 1999, pag. 383- 398
Nieuwboer, A., e.a., Een literatuurstudie
naar de effecten van fysiotherapie bij de
ziekte van Parkinson, Ned. T. voor fysiotherapie,
jaargang 5 ( 1994), sept., pag. 122
- 128
vakblad NVFG, oktober 2003 23

Epidemiologisch onderzoek, opzet
en interpretatie
L. Bouter en M. van Dongen
ISBN:
Als u warm loopt voor een zinsnede als
“attributieve proportie voor geëxponeerden”
dan heb ik uw lijfboek gevonden.
Het boek is grondig, gedegen, vreselijk
moeilijk en, voor zover het onderwerp
dat toelaat, met liefde geschreven.
M.b.t. de moeilijkheidsgraad en de gedegenheid:
ik kan me voorstellen dat iemand
uit interesse soms eens een half
uurtje in Slotboom’s “Statistiek in
Woorden” bladert, maar je moet toch
aardig fanatiek zijn om in dit boek voor
de lol te gaan grasduinen. T.a.v. de liefde:
het is bepaald mooi om in de voorwoorden
bij elke druk weer de dankwoorden
te lezen, gericht aan studenten
of critici die aanmerkingen hadden op
een eerdere versie van het boek. De auteurs
hebben, zo lijkt het, alle kritiek ge-
Boekrecensies
absorbeerd, om bij elke druk weer iets
beters te creëren.
Toch blijft het boek voor fysiotherapeuten
een lastig boek. Het boek is geschreven
vanuit de epidemiologische traditie,
de wetenschap die voornamelijk
kijkt naar de mate waarin ziekten voorkomen
onder de bevolking. Alhoewel
de auteurs in het eerste hoofdstuk hun
best doen om uit te leggen dat het ook
voor paramedici een zinnig boek is omdat
met name de prognostische epidemiologie
ook de factoren kan bestuderen
die een ziekte veroorzaken, tot stilstand
laten komen of doen omkeren (uw
behandeling bijvoorbeeld), maakt de
epidemiologische saus het boek niet
echt toegankelijk.
Het boek stelt zich te zien als een leerboek
en een naslagwerk. Om dit laatste
mogelijk te maken is er een uitgebreide
index aan toegevoegd. De index is uitgebreid
aanwezig, maar mogelijk toch
te ingewikkeld voor leken. Het boek
heeft het regelmatig over “geëxponeerden”.
Ik weet nog steeds niet helemaal
zeker wat dat zijn, de uitleg is nauwelijks
terug te vinden en het woord is
al helemaal niet in te vinden in de index.
Het boek lijkt toch een bepaalde voorkennis
bij de lezer te verwachten. Zo is
de uitleg over de Odds Ratio zonder redelijk
alerte wiskundeknobbel niet te
volgen en worden de symbolen erbij
niet uitgelegd (verwachte voorkennis??)
zodat het exposé ook inhoudelijk
moeilijk te volgen is.
Geen zondagmiddaglectuur dus, maar
wel een aanrader. En dan met name
voor de studiebollen onder ons die
zich erg grondig in (epidemiologisch)
onderzoek willen verdiepen.
John Branten
Klinimetrie na een beroerte,
een praktische handleiding
Koolstra c.s.
ISBN: 90-76986-12-6
Het boek dateert uit 2001 en heeft als
expliciete doelstelling: “de fysiotherapeuten
bekend te maken met de klinimetrie
en de beroepsgroep verder te
stimuleren tot het doen van metingen...”.
Wat de doelstelling betreft is
het boek nog erg actueel. Er wordt de
laatste jaren wel steeds meer gemeten
maar de integratie van klinimetrie in
het (geriatrisch) fysiotherapeutisch
handelen is nog zeker geen gemeengoed.
24 fysiotherapie & ouderenzorg

Het boek kan U een stuk op weg brengen.
Het boek is inderdaad een praktische
handleiding voor gebruik in de
praktijk. Het boek is dus niet dik, is helder
geschreven, blijft heel praktisch en
besteedt slechts 20 pagina’s aan een
korte uitleg van enkele methodologische
termen. U kunt dit, als U dat wilt,
gewoon overslaan. Daarna worden de
pagina’s gevuld met 11 degelijke klinimetrische
instrumenten die allen delen
van het functioneren van de (CVA-)patiënt
toetsen. Zo vindt U o.a. de Berg
Balance Scale, de Timed Balance Test,
de Trunc Control Test, de Modified
Ashworth Scale, de Functional Ambulation
Categories voor motorische domeinen
als evenwicht en balans, selectiviteit
van de rompmotoriek, de weerstand
bij passief bewegen en de zelfstandigheid
van het gaan.
De omschrijvingen per test zijn op de
praktijk gericht; wat is de opdracht, wat
moet de patiënt doen, hoe en wat leg je
vast en eventuele bijzonderheden. Van
alle testen zijn, waar nodig, scoreformulieren
in het boekje terug te vinden.
Verder zijn bij alle testen d.m.v. een
overzichtelijk tabelletje de klinimetrische
karakteristieken weergegeven. U
kunt dan per test nakijken hoe sterk bijvoorbeeld
de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid
is. De gegevens, op basis
waarvan deze waarden zijn berekend,
komen uit een in 1999 in de Lancet
gepubliceerd onderzoek van Gert
Kwakkel. T.a.v. de interpretatie van de
waarden zit daar mogelijk het enige addertje
onder het gras. De waarden zijn
Boekrecensies
afkomstig uit redelijke monopathologische,
revalideerbare groep CVA-patiënten.
Maar laat dat uw pret niet drukken,
het is een uitstekend boek om de
eerste passen op de weg der klinimetrie
af te leggen, of als u al een eindje onderweg
was, de weg verder te vervolgen.
John Branten
Hydrotherapie
Johan Lambeck, red.
ISBN: 9076986-09-6
Dit boek is een weerslag van de inhoud
van de cursus hydrotherapie die gegeven
wordt door het NPI. Er wordt uitgebreid
aandacht besteed aan de fysiologie
en de vloeistofmechanica. Deze lastige
materie wordt met behulp van duidelijke
voorbeelden goed uitgelegd.
Het is namelijk wel belangrijk om te
weten wat water eigenlijk met het
lichaam doet.
Daarna worden er per hoofdstuk verschillende
aandoeningen besproken
waarbij hydrotherapie een goed effect
heeft. Deze aandoeningen zijn; reumatische
aandoeningen, lage rugklachten,
neurologische en coronaire aandoeningen
en astma en COPD. Deze hoofdstukken
zijn door verschillende auteurs
geschreven. Iedere auteur heeft geschreven
over zijn eigen gespecialiseerde
vakgebied. Hierdoor is er een verschillende
manier van schrijven merkbaar,
er zit niet 1 lijn in de indeling van
het hoofdstuk. Dat zou het makkelijker
gemaakt hebben om het als een handig
naslagwerk te gebruiken. Ook is de ene
schrijfstijl prettiger om te lezen dan de
andere. Het hoofdstuk over lage rugklachten
vind ik niet echt in het boek
thuis horen doordat er voornamelijk
aandacht wordt besteed aan het MDBB
model, het probleemoplossend vermogen
en methodisch handelen. Er wordt
hier veel gesproken over gedragsverandering
en zeer minimaal over oefenen
in water.
In de volgende 4 hoofdstukken worden
4 methoden van de hydrotherapie besproken
namelijk: Halliwick, Bad Ragaz
Ring Methode, Watsu en aqua fitness.
Halliwick is oorspronkelijk een stappenplan
om mensen met een functiebeperking
te leren zwemmen. Het stappenplan
(= het tien punten programma)
wordt duidelijk beschreven en is geïllustreerd
door duidelijke foto’s en
plaatjes.
Het minder bekende Bad Ragaz Ring
Methode is gebaseerd op de neurofysio-
vakblad NVFG, oktober 2003 25

logische achtergronden van de proprioceptieve
neuromusculaire facilitatie
(PNF). Het wordt dus ook gezien als
een aan het water aangepaste vorm van
PNF. Er is een globale opbouw van alle
patronen en de meest gebruikte patronen
worden uitgebreid besproken en
geïllustreerd met foto’s.
Het zeer arbeidsintensieve Watsu heeft
als voornaamste doel ontspanning te
bereiken. Watsu wordt omschreven als
een soort dans en vorm van ballet. De
auteur geeft ook aan dat Watsu moeilijk
te beschrijven valt en verwijst naar de
vele videobanden die er op de markt
zijn. Dit hoofdstuk is bedoeld om een
tipje van de sluier te lichten.
De aqua fitness is in Nederland zeer populair
en dus meer bekend. Dit hoofdstuk
geeft een korte beschrijving voor
het indelen van een goede oefensessie.
De meeste hoofdstukken worden afgesloten
met studievragen en de antwoorden
hierop. Zo kan je nog even testen of
de gelezen stof een beetje tot je doorgedrongen
is. Ik vind dit wel een leuke
aanvulling.
Ik vind het een zeer aangenaam boek
om te lezen en, zeker als je veel gebruik
maakt van hydrotherapie, een aanrader.
Verder ook gewoon veel doen, want zoals
in het begin van het boek gezegd
wordt:" Alleen een zwemmer weet hoe
zwemmen voelt. Met alle woorden en
boeken van de wereld, kan een
niet-zwemmer er slechts een zeer vaag
idee van krijgen!!!"
Yvonne Robesin, Chantal Leygraaff
Boekrecensies
26 fysiotherapie & ouderenzorg

In deze rubriek vindt u een
overzicht van, voor de geriatrische
fysiotherapie, relevante
artikelen van de laatste
maanden.
Artikelenrubriek
Development and reliability of the general
motor function assessment scale
(GMF)-A performance-based measure
of function-related dependence, pain and
insecurity
Aberg, A.C., ; Lindmark, B., ; Lithell, H., ;
- Disabil Rehabil - Vol. 25, no. 9 (2003) ;
p. 462-472. Trefwoorden: meetinstrumenten.
ontwikkeling. betrouwbaarheid. zelfvertrouwen.
pijn. menselijk handelen.
Laat uw stem horen voor behoud van het NPi
ADL. revalidatie. ouderen. zitten. grijpen.
reiken. buigen. Bestelnummer:
SR-030301
Quality of life after hip fracture : a
comparison of four health status measures
in 208 patients
Balen, R., van; Essink-Bot, M.L., ; Steyerberg,
E.W., ; Cools, H.J.M., ; Habbema,
J.D.F., ; - Disabil Rehabil - Vol. 25,
Het ministerie van VWS stelt geen subsidie meer beschikbaar voor het Nederlands Paramedisch Instituut (NPi)
als landelijk kenniscentrum paramedische zorg. Deze maatregel treft vooral het Documentatiecentrum en het
wetenschappelijk onderzoek.
Dat betekent dat de unieke collectie wetenschappelijk materiaal van het Documentatiecentrum, waarin VWS jarenlang
(vanaf 1986!) heeft geïnvesteerd, weg zou vallen. U kunt dan niet meer via DocOnline zoeken in de ruim
100.000 literatuurreferenties. Kopieleverantie wordt onmogelijk. Het betekent ook dat de DocOnline Databanken
Protocollen en Meetinstrumenten (sinds kort gratis toegankelijk via Internet), bij ongewijzigd beleid
weer verdwijnen.
De literatuurrubriek in het tijdschrift voor Fysiotherapie en Ouderenzorg zal komen te vervallen, evenals de mogelijkheid
kopieën te bestellen. De vakreferent fysiotherapie bij het NPi, kan de functie van vraagbaak en ‘wegwijzer’
in informatie-land niet meer uitoefenen.
Het betekent kortom dat de serviceverlening op het gebied van Documentaire Informatie volledig wegvalt, zelfs
de succesvolle wekelijkse NPi-mail.
Uiteraard zetten de NPi-medewerkers alles op alles om het NPi als kenniscentrum voor paramedici te behouden.
In het nieuwe subsidiebeleid worden subsidies gekoppeld aan duidelijke en concrete doelen. Die doelen
omschrijft VWS als: gezond en wel blijven, beter worden, en zorg voor kwetsbare groepen. Subsidies zullen worden
ingezet voor een landelijke kennisinfrastructuur op de vijf gebieden: gezondheidsbevordering, kwaliteit en
doelmatigheid van preventie, van curatieve zorg, van care en van welzijn. Dit zijn volgens ons sterke argumenten
om het besluit terug te draaien.
We zijn er van overtuigd dat het ons gaat lukken, maar uw steun kunnen we hierbij niet missen. Geef uw mening
over deze bezuinigingen op het speciaal hiervoor ingestelde forum via www.paramedisch.org.
Vermeld behalve uw naam ook uw beroep en/of functie. Hartelijk dank voor uw steun! Namens alle NPi-medewerkers,
Sylvia van den Heuvel, vakreferent fysiotherapie, afd.Documentaire Informatie, NPi
Voor meer informatie: tel: (033) 421 61 20 (ma, di , don), e-mail: vandenheuvel@paramedisch.org
vakblad NVFG, oktober 2003 27

Lower-extremity muscle force
measured bij a hand-held dynamometer
and the risk of falls
among day-care users in Japan:
using multinominal logistic regression
analyses
K. Takazawa c.s.
En hier is weer één, een artikel dat op
zoek gaat naar de voorspellers van het
vallen. De onderzoeksgroep bestaat uit
102 oudere Japanse vrouwen uit een
dagbehandelingscentrum in Nagasaki.
In essentie een redelijk eenvoudig onderzoek:
leg veel relevante gegevens
vast bij aanvang, volg de proefpersonen
gedurende een jaar en kijk welke
mensen, niet, één-maal of vaker zijn
gevallen. Ga dan op zoek naar die factoren
die significant verschillen tussen
de niet vallers en de beide groepen vallers.
Om relevante gegevens vast te leggen
werden onder andere een ADL- en
IADL-schaal (met de bus mee, inkopen
doen, koken, geld pinnen etc.), extensie-kracht
van de knie en de dorsaalflexie
van de enkel gemeten. Voor het
meten van de krachten werd op gestandaardiseerde
manier een dynamometer
gebruikt volgens de “break”-
no. 10 (2003) ; p. 507-519, Trefwoorden:
kwaliteit van leven. ouderen. meetinstrumenten.
emoties. pijn. energie. heup. art
coxae. fracturen. Bestelnummer:
SR-030302
Reliability and construct validity of the
Oswestry low back pain disability ques-
Artikelenrubriek
methode. Bij deze methode wordt via
de dynamometer weerstand op de extremiteit
uitgeoefend tot de proefpersoon
de weerstand niet meer kan overwinnen.
De hoogste waarde na drie pogingen,
die door de dynamometer
wordt aangegeven, is de uiteindelijke
score.
Voor de beoordeling van de invloed
van de kracht op het valrisico werden
de proefpersonen in tertielen ingedeeld
voor zowel de hoogte van de kracht
over de knie als over de enkel. Dit
houdt in dat één derde van het aantal
proefpersonen met de laagste kracht in
een groep werd ingedeeld, één derde
van de groep met de hoogste kracht in
andere groep werd ingedeeld en natuurlijk
hetzelfde voor de groep met
een “gemiddelde” omvang van de
kracht. Daarna werd gekeken hoe het
valrisico van de individuele patiënten
was verdeeld over de drie groepen.
Verder werd ook beoordeeld hoe de
initiële (I)ADL-score zich verhield tot
het valrisico.
Na een jaar bleek 51% van de proefpersonen
nooit gevallen te zijn, 22.9%
éénmaal, 16.7% tweemaal en 9.4%
driemaal of vaker. De kracht van de
quadriceps bleek de sterkste relatie te
tionnaire in the elderly with low back
pain
Bayar, K., ; Bayar, B., ; Yakut, E., ; Yakut,
Y., ; - Pain Clinic - Vol. 15, no. 1 (2003) ;
p. 55-59. Trefwoorden: betrouwbaarheid.
validiteit. lage rugklachten. meetinstrumenten.
ouderen. beperkingen. Bestelnummer:
SR-030303
hebben met het valrisico: de groep
met de zwakste quadriceps had een
7.5 maal zo grote kans om te vallen.
De kracht van de pre-tibiale groep
bleek ook een sterke invloed te hebben
op de balans: de mensen met een
zwakke dorsaalflexie bleken 5.47
maal zo vaak te vallen.
Wat mij opviel was dat er geen enkele
relatie bleek te liggen tussen de mate
van (I)ADL-zelfstandigheid en het
valrisico. Onder de zeer zelfstandigen
kwamen in relatief gelijke mate,
niet-vallers, vallers en frequente vallers
voor.
Artikelen over de relatie tussen
kracht en functie hebben we hier al
wel vaker besproken. Deze auteurs
zetten een stap verder. Ze gaan uit van
een causale relatie: in de laatste alinea
van het artikel stellen ze dat fysiotherapeuten
zich moeten richten op de
kracht van de onderste extremiteit om
valgevaar bij hun patiënten te verminderen.
Voorwaar een loffelijk voornemen,
alleen moeten we nog bewijzen dat
dat zo is. Verder onderzoek is nog
steeds wenselijk.
John Branten.
Frailty
Bayles, C., ; - Champaign [etc.]2nd ed. -
Human Kinetics. 2003
ISBN:0736038728 In: ACSM’s exercise
management for persons with chronic
diseases and disabilities / J.L. Durstin,
G.E. Moore. - p. 157-163. -Trefwoorden:
training. inspanning. tests. bewegingsthe-
28 fysiotherapie & ouderenzorg

Gegevens voor deze rubriek worden geleverd door de afdeling Documentaire
Informatie van het Nederlands Paramedisch Instituut. Deze afdeling heeft als doel
het beheren en verspreiden van paramedische informatie om op die manier bij te
dragen aan de kwaliteit van de paramedische zorg.
De informatie voor deze rubriek wordt geselecteerd uit het literatuurbestand
DocOnline van het NPi.
Dit bestand is gratis te raadplegen via Internet: www.paramedisch.org
Nederlands Paramedisch Instituut, afdeling Documentaire Informatie, Postbus
1161
Amsterdamseweg 16, 3800 BD Amersfoort, Telefoon: (033) 421 61 20, Fax: (033)
421 61 90, mail: doc@paramedisch.org, Internet: www.paramedisch.org
rapie. richtlijnen. casuistiek. veroudering.
Bestelnummer: SR-030304
Can continuous physical training counteract
aging effect on myoelectric fatique?
A surface electromyography study
application.
Cascale, R. Rainoldi - Arch Phys Med Rehabil
- Vol. 84, no. 4 (2003) ; p. 513-517.
Trefwoorden: ouderen. EMG. oefeningen.
vermoeidheid. leeftijd. effecten. Bestelnummer:
SR-030305
Sagittal plane loading response during
gait in different age groups and in people
with knee osteoarthritis
Artikelenrubriek
U kunt een kopie van de hieronder vermelde artikelen bestellen uitsluitend door
middel van overmaking van 5,- Euro op postbanknummer 12 70 977 of banknummer
45. 25.15.793. Tevens het codenummer van het artikel vermelden. Bij betaling
vanuit het buitenland is 9,- Euro extra verschuldigd in verband met bankadministratiekosten
voor buitenlandse overboekingen.
Bij betaling via Girotel a.u.b. adresgegevens vermelden!
Chen, C.P.C., ; Chen, M.J.L., ; Pei, Y.C., ;
Lew, H.L., ; Wong, P.Y., ; Tang, S.F.T., ; -
Am J Phys Med Rehabil - Vol. 82, no. 4
(2003) ; p. 307-312. Trefwoorden: gaan.
bewegingspatronen. ouderen. grondreactiekracht.
gonartrose. Bestelnummer:
SR-030306
Long term effects of exercise training on
physical activity level and quality of life
in elderly coronary patients : a three- to
six-year follow-up
Hage, C., ; Mattsson, E., ; Stahle, A., ; -
Physiother Res Int - Vol. 8, no. 1 (2003) ;
p. 13-22. Trefwoorden: ouderen. kwaliteit
van leven. hartrevalidatie. effectonderzoek.
lichaamsbeweging. follow-up onderzoek.
RCT. Bestelnummer: SR-030307
Foot and ankle fractures in elderly white
women
Hasselman, C.T., ; Vogt, M.T., ; Stone,
K.L., ; Cauley, J.A., ; Conti, S.F., ; -
J Bone Joint Surg Am - Vol. 85-A, no. 5
(2003) ; p. 820-824. Trefwoorden: fracturen.
enkel. voet. ouderen. vrouwen. incidentie.
prognose. risicofactoren. voorspellende
waarde. Bestelnummer; SR-030308
Motoriek van oudere matig verstandelijk
gehandicapten : een hernormeringsonderzoek
van de schaal voor motoriek
bij zwakzinnigen
Huisman, E.H., ; Blok, J.B., ; - Nederlands
Tijdschrift Voor De Zorg Aan Verstandelijk
Gehandicapten - Jrg. 29, nr. 1 (2003) ;
p. 39-49. Trefwoorden: verstandelijk gehandicapten.
ouderen. motoriek. meetinstrumenten.
zelfredzaamheid. psychosociale
factoren. validiteit. betrouwbaarheid.
vakblad NVFG, oktober 2003 29

Walking ability and activity level
after hip fracture in the elderly
- a follow up.
A.Hellzén Ingemarsson, F. Frändin, D.
Mellström, M. Möller.
Waar we binnen de (geriatrische) fysiotherapie
wel eens een tekort aan
hebben is prognostische kennis. Wat is
de toekomst van een patiënt als hij of
zij onze handen verlaat? Zijn er aspecten
van het functioneren van de patiënt
waarmee (op betrouwbare wijze) we
zijn of haar toekomst zouden kunnen
voorspellen?
Een grote groep binnen onze praktijk
zijn patiënten met heup-fracturen. Zou
het niet mooi zijn bij sommige mensen
te kunnen zeggen dat het met hen in de
toekomst wel goed zal komen, dat ze
zich niet zoveel zorgen hoeven te maken
over eventueel verlies van de net
weer verkregen bewegingsvaardigheid.
Of juist dat je, met recht, kunt
zeggen dat mensen zich binnen een risicogroep
blijven bevinden en dat ze er
goed aan doen, na ontslag, bij beginnende
problemen snel een fysiotherapeut
te consulteren.
Het onderzoek volgt 157 patiënten. Zij
zijn gedurende een periode in twee ziekenhuizen
in Zweden opgenomen zijn
geweest i.v.m. een heup-operatie na
een collum-fractuur. Van deze patiënten
is m.b.v. een vragenlijst de mobiliteit
en het activiteitenniveau vóór
Artikelenrubriek
de fractuur vastgelegd; is na ontslag uit
het ziekenhuis het niveau van balans,
loopvaardigheid en pijn bij belasten
bepaald, en waar mogelijk is na een
jaar globaal dezelfde informatie verzameld.
Als testen werden o.a. een 10-meter
comfortabele loopsnelheid, 30 meter
maximale loopsnelheid, Timed Up and
Go (TUG), knijpkracht en pijn bij belasten
m.b.v. een 10-punten schaal gebruikt.
Na een jaar deden 57 patiënten
mee aan de follow-up.
Alhoewel het onderzoek meerdere
conclusies trekt vallen enkele conclusies
sterk op:
1) de mate van activiteit (aantal keren
buiten lopen per week) voor de val
heeft een sterke relatie met de kwaliteit
van het lopen na één jaar,
2) na één jaar lopen de meesten duidelijk
beter dan vlak na ontslag,
3) de uitslag van de Timed Up and Go
blijkt een sterke bepaler te zijn voor het
niveau van de mobiliteit na één jaar.
Met name dit laatste is een conclusies
die ons, fysiotherapeuten, een mogelijkheid
in handen zou kunnen geven.
De TUG valt namelijk bij ontslag te
meten, en met die informatie kunt u iets
doen.
Het is een beetje jammer wel dat dit artikel
de lezer laat zoeken naar heldere
referentie waarden. De auteurs halen
wel allerlei bronnen aan. Zij zien bij
normale ouderen ouder dan 75 jaar een
TUG van 10 seconden of minder. Bij
intramurale ouderen (gemiddelde
leeftijd 81 jaar) met verschillende somatische
of cognitieve stoornissen
een gemiddelde TUG van 16.1 tot
28.6 seconden. De onderzoeksgroep
(gem. 77.9 jaar) laat na een jaar een
gemiddelde TUG van 28.3 seconden
vastleggen.
Maar wat zijn nou de TUG-waarden
bij ontslag die zouden kunnen aangeven
hoe iemands prognose is. Uiteindelijk
zijn ze in een tabel te vinden.
Tenminste ... misschien. De karakteristieken
van de follow-up groep
zijn als volgt: 69 % heeft een goede
sta-balans, 94% heeft een normale of
slechts licht afwijkende functionele
motoriek en 90% heeft geen tot
slechts weinig pijn bij belasten.
Voorwaar een mooie score. Deze
groep had bij ontslag een TUG score
van gemiddeld 37.3 sec met een standaarddeviatie
van 18.1 sec. Als u
weet dat de referentiegroep een gemiddelde
TUG had van 45.7 met een
standaarddeviatie van 23.4, dan zal u
dat aan het denken zetten. Alhoewel
de TUG uitslag een sterke relatie met
het niveau na een jaar blijkt te hebben,
lijkt het lastig om basis van deze
cijfers uw patiënten te adviseren of ze
zich met een TUG van 25 nu wel ... of
niet druk hoeven te maken. Helaas...!!
We houden hoop voor de toekomst.
John Branten
30 fysiotherapie & ouderenzorg

Clinical predictions of falls in
the elderly
Robert Ruchinkas
Het valgevaar bij ouderen blijft een hot
issue, zeker nu de populatie steeds ouder
wordt. Daarom zijn er al veel artikelen
geschreven over het voorspellen
van valrisico bij ouderen. Dit artikel is
er één van. Het artikel beschrijft een onderzoek
onder 165 geriatrische patiënten
die tijdelijk zijn opgenomen in
een revalidatie centra.
Uit eerdere onderzoeken is gebleken
dat patiënten, die voor opnamen gevallen
zijn, een groter risico lopen om na
ontslag te vallen. Ook is gebleken dat
een fysiotherapeutische behandeling
bestaande uit kracht, evenwicht en
functionele training de kans op vallen
na ontslag verkleind. Door toenemende
short stay behandelingen worden patiënten
vaak ontslagen voor de fysiotherapeutische
behandeling afgerond is.
De schrijver van dit artikel heeft een onderzoek
opgezet om patiënten met een
hoog valrisico te kunnen identificeren
zodat deze na ontslag beter begeleid
kunnen worden.
De groep van 165 geriatrische patiënten,
waarvan 35 neurologische patiënten
en 130 patiënten met een orthopedische
operatie of chronische indicatie,
zijn 3 dagen na opnamen getest m.b.v 3
meetmethoden: 1) mini mental state
examination waarmee het cognitief
Artikelenrubriek
functioneren vastgesteld kan worden,
2) “zelf-rapport” door de patiënt opgesteld
en de geriatric depression scale
om de psychische toestand van de patiënt
vast te stellen en tenslotte 3) onderzoek
naar valgeschiedenis.
De patiënten kregen ,gedurende hun
verblijf in het revalidatiecentrum, 3 uur
fysio en bezigheidstherapie.
Ongeveer 3 dagen voor het ontslag zijn
de patiënten gescoord op een 7 puntsschaal
waarbij 1-2 punten een hoog valrisico
en 6-7 geen/nauwelijks valrisico
betekend. De therapeuten moesten bij
elke patiënt 3 factoren aangeven waarop
de therapeut zijn indeling baseerde.
Als laatste is de FIM- schaal gebruikt
om de zelfstandigheid bij het ADL, lopen
en het traplopen te kunnen scoren.
Ongeveer 90 dagen na ontslag is er
vastgesteld hoeveel patiënten er gevallen
zijn. Van de 165 patiënten zijn er,
door verschillende omstandigheden,
132 overgebleven.
Na ontslag zijn 16 patiënten, eén of
meerdere keren gevallen (12% van
132). 11 van de 16 patiënten waren voor
opnamen al eens gevallen. De patiënten
die, na ontslag, zijn gevallen scoorde
slechter op de FIM- (ADL) schaal dan
de patiënten die niet gevallen zijn.
De fysiotherapeuten hadden 20% van
de patiënten als zeer valgevaarlijk gescoord.
De bezigheidstherapeuten
13%. In werkelijkheid lag het percentage
lager namelijk 12%. Slechts 7 van de
16 patiënten zijn door beide disciplines
werkelijk geïdentificeerd als valgevaarlijk.
Dat betekend dat de meeste
patiënten die gevallen zijn door de
therapeuten zijn ingedeeld als niet
valgevaarlijk.
Uit dit onderzoek kan geconcludeerd
worden dat het moeilijk blijft om valgevaar
te voorspellen. Hetzij door gevaren
die men tegen komt in de thuissituatie
die niet gemeten kunnen worden
in een ziekenhuissituatie en/ of
het ontbreken van een gestandaardiseerde
schaal met risicofactoren. Wel
is wederom gebleken dat patiënten
met een valgeschiedenis en /of neurologische
verschijnselen vaker vallen
na ontslag.
Ook dit artikel pleit voor nader onderzoek
naar factoren die de kans op vallen
vergroten en dat er vervolgens een
gestandaardiseerd model ontwikkeld
kan worden. Daarnaast wordt, net als
in andere artikels, betere voorlichting
voor de therapeuten geadviseerd zodat
het valgevaar, door therapeuten,
beter ingeschat kan worden.
Ik ben tot de conclusie gekomen dat
als je één artikel hebt gelezen over het
voorspellen van valgevaar bij ouderen
dat je ze allemaal hebt gelezen, tenminste;
ze lijken wel erg op elkaar!!.
Ilse Wassenberg
vakblad NVFG, oktober 2003 31

woonomstandigheden. Bestelnummer:
SR-030309
Walking ability and activity level after
hip fracture in the elderly : a follow-up
Ingemarsson, A.H., ; Frandin, K., ;
Mellstrom, D., ; Moller, M., ; -
J Rehabil Med - Vol. 35, no. 2 (2003) ; p.
76-83. Trefwoorden: gaan. fracturen. femur.
ouderen. voorspellende waarde. herstel.
activiteiten. Bestelnummer:
SR-030310
Fall management and prevention : a day
hospital perspective
McQueen, J.M., ; - British Journal of Therapy
and Rehabilitation - Vol. 10, no. 3
(2003) ; p. 115-121. Trefwoorden: ouderen.
preventie. vallen. multidisciplinaire samenwerking.
therapie. revalidatie. dagbehandeling.
richtlijnen. patientenvoorlichting.
Bestelnummer: SR-030311
Wohnortnahe geriatrische Rehabilitation
: Evaluation zweier Modelle anhand
medizinischer Verlaufskriterien
Meinck, M., ; Freigang, K., ; John, B., ;
Keitel, C., ; Puls, E., ; Robra, B.-P., ; - Rehabilitation
Stuttg - Jg. 42, Nr. 1 (2003) ; S.
45-51. Trefwoorden: revalidatie. ouderen.
ambulante behandeling. Evaluatie. modellen.
meetinstrumenten. Bestelnummer:
SR-030312
The physiological cost index in elderly
subjects during treadmill and floor walking
Peebles, K.C., ; Woodman-Aldridge, A.D.,
; Skinner, M.A., ; - New Zealand Journal of
Physiotherapy - Vol. 31, no. 1 (2003) ; p.
Artikelenrubriek
11-16. Trefwoorden: gaan. energieverbruik.
meetinstrumenten. ouderen. loopband.
Bestelnummer: SR-030313
Alzheimer’s disease
Rimmer, J.H., ; - Champaign [etc.]2nd ed.
- Human Kinetics. 2003.
ISBN:0736038728. In: ACSM’s exercise
management for persons with chronic diseases
and disabilities / J.L. Durstin, G.E.
Moore. - p. 311-315. - Trefwoorden: training.
inspanning. tests. bewegingstherapie.
richtlijnen. casuistiek. Alzheimer. Bestelnummer:
SR-030314
Clinical prediction of falls in the elderly
Ruchinskas, R., ; - Am J Phys Med Rehabil
- Vol. 82, no. 4 (2003) ; p. 273-278.
Trefwoorden: voorspellende waarde. ouderen.
vallen. prospectief onderzoek. cohortonderzoek.
Bestelnummer: SR-030315
Lower-extremity muscle forces measured
by a hand-held dynamometer and
the risk of falls among day-care users in
Japan : using multinomial logistic regression
analysis
Takazawa, K., ; Arisawa, K., ; Honda, S., ;
Shibata, Y., ; Saito, H., ; - Disabil Rehabil -
Vol. 25, no. 8 (2003) ; p. 399-404. Trefwoorden:
meetinstrumenten. ouderen. vallen.
risicofactoren. dagbehandeling. ADL.
onderste extremiteiten. spierkracht. Bestelnummer:
SR-030316
Kom in beweging!
Wenneker, M., ; - Diabc - Jrg. 57, nr. 4
(2003) ; p. 16-17, 19. Trefwoorden: diabetes.
leeftijd. ouderen. oefeningen. lichaamsbeweging.
Bestelnummer: SR-030317
32 fysiotherapie & ouderenzorg