op het gebit van het paard - De kleine Smaalhorst

Focus
op het gebit van het paard
M.E.C.A. Stam

tekst en foto’s: drs. M.E.C.A. Stam, Tandheelkundig dierenarts voor paarden
illustraties: Jaap van den Born
vormgeving en druk: Drukkerij Willems, Eerbeek
copyright © 2007 by M.E.C.A. Stam
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt,
door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook
zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van DAP De Kleine Smaalhorst.

Inhoud
Het paardengebit is dynamisch 4
Tandheelkundig dierenarts voor paarden 5
Preventie gebitsafwijkingen 8
Wist u dat? 9
Heeft mijn paard kiespijn? 10
Overzicht veel voorkomende gebitsafwijkingen 12
Snijtanden 14
Kiezen 17

4
Het paardengebit is dynamisch
De tanden en kiezen van een paard slijten enorm af tijdens
het kauwen. Dit in tegenstelling tot de tanden en
kiezen van bijvoorbeeld de mens. Het komt vaak voor dat
de slijtage niet gelijkmatig verloopt. Deze folder gaat over
de afwijkingen aan het paardengebit die hierdoor ontstaan
en de behandeling daarvan.
De tanden en kiezen van het paard zijn geen “dode molenstenen”,
maar zijn levende elementen die ingebed liggen in
de kaken. Botweefsel is het op twee na meest dynamische
weefsel van het paard. De tanden en kiezen vormen samen
met het hen omringende botweefsel een dynamisch geheel.
De zorgverlener die het gebit van het paard behandelt,
behoeft daarom een gedegen specialistische kennis
van anatomie, vorm en de functie van het gebit.
Van belang is verder dat het functioneren van het gebit
niet op zich staat, maar als onderdeel van de voedselvertering
de gezondheid van het paard sterk beïnvloedt.
Vooral dierenartsen zijn opgeleid om deze complexe interactie
te begrijpen en op basis daarvan de behandeling
van het gebit correct uit te voeren.
Het toevertrouwen van de gezondheid van uw paard aan
de deskundige handen van een dierenarts zal uw paard u
zeker in dank afnemen.
Het paard is een herbivoor: het dieet van een paard
bestaat uit plant aardige voedselbronnen. Plantaardig
voedsel is vaak hard en stengelig. De darmen kunnen
geen harde en stengelige structuren verteren. Om de
darmen te voorzien van verteerbaar voedsel, moet
het paard zijn eten fijn malen. Het paard doet dit met
de kiezen van zijn gebit: de kiezen zijn als een soort
molenstenen die het graan fijnmalen. Hoe fijner het
voedsel gemalen wordt, hoe beter de darmen het
voedsel kunnen verteren en hoe meer voedingswaarde
het voedsel voor het paard oplevert.
De maalfunctie van het gebit bepaalt op deze manier
de voedsel efficiëntie voor het paard. Iedereen kent de
voorbeelden wel: er zijn pony’s die “van de lucht nog
dik worden” en er zijn paarden die ondanks veel aangeboden
erg goede kwaliteit voer, maar “geen vlees
willen aanzetten”. Vaak is er een verband met de
maalfunctie van het gebit: een goed gebit zorgt voor
een efficiënter voerverbruik. Een paard met een goed
gebit heeft minder voer nodig om in conditie te blijven.
Dat is beter voor het paard, maar ook voor de
portemonnee van de eigenaar. Een paard dat maar
blijft eten en niets aanzet is heel kostbaar.

Tandheelkundig dierenarts voor paarden
Anno 2006 zijn er helaas nog niet veel collega’s met interesse
en passie voor de tandheelkunde van het paard.
Een goede tandheelkundig dierenarts voor paarden kunt
u herkennen aan de volgende kenmerken:
v Een deskundige dierenarts is zeer geduldig: tandheelkunde
is geen formule 1 racesport. Met geduld wordt
vele malen meer bereikt dan een snelle behandeling.
Het is voor een optimale behandeling essentieel dat er
eerst een goede diagnose gesteld wordt.
v Voor een accurate diagnose en een veilige werkplek
is het sederen van het paard (een klein roesje geven)
een eerste vereiste. Een paard wil zijn mond niet vrijwillig
openhouden. Het openhouden van de mond en
het weghouden van de tong bij een niet gesedeerd
paard geeft veel stress bij zowel de zorgverlener als het
paard.
Zonder sedatie houdt het paard zijn hoofd en zijn tong
niet stil waardoor het onmogelijk is een volledige diagnose
te stellen. De allergrootste problemen bij het
paard, parodontitis 1 en diastemen 1 , worden met een
tong die continue heen en weer gaat niet opgemerkt.
Terwijl dit de allerpijnlijkste afwijkingen zijn waardoor
een paard niet goed kauwt.
1 Deze termen worden verderop in dit boekje uitgelegd.
5

v Er wordt gebruik gemaakt van een veilig speculum (dit
is een mondklem). Dit is veilig voor zowel het paard als
de zorgverlener. De gebitscontrole wordt uitgevoerd
met een felle lamp in combinatie met een spiegel en
een sonde. De lamp, spiegel en sonde zijn nodig voor
het beoordelen van de afzonderlijke tanden en kiezen.
v Het is van belang dat de problemen van het paard worden
opgetekend in een gebitskaart. Zo kunt u altijd
terugvinden wat de problemen van het paard zijn en
kunnen zorgverleners onderling over het paard overleggen.
Eigenlijk is de controle van het gebit van het paard hetzelfde
als dat van onszelf! Ook u moet bij de tandarts uw
mond openhouden, u moet uw hoofd stilhouden, de tandarts
beoordeelt met een lamp, spiegel en sonde uw gebit.
De bevindingen schrijft hij (of een assistent) op uw gebitskaart.
Het grote verschil is dat wij best even onze mond
open kunnen houden en stil kunnen blijven liggen. Een
paard is hier niet zo eenvoudig van te overtuigen en heeft
daarom een klein roesje en een veilig speculum nodig.
Het zal u niet verrassen dat bijna alle wetenschappelijke
behandelingsmogelijkheden van het paard, afkomstig zijn
6
uit de tandheelkunde voor mensen. In die zin ligt de tandheelkunde
van de dieren erg dicht bij de tandheelkunde
van de mens. De zorgverlener voor het gebit van uw paard
moet dan ook eigenlijk een echte arts zijn.
Samenvattend kunnen we zeggen dat een goed opgeleide
dierenarts met als specialisme tandheelkunde voor paarden,
veel geduld heeft en gebruik maakt van een veilig speculum,
een felle lamp, een spiegel en een sonde. Het tandheelkundig
onderzoek van uw paard kan niet goed zonder
roesje uitgevoerd worden. Een bijkomend voordeel is dat
uw paard op deze manier geen nare herinneringen aan
het onderzoek overhoudt en wordt het onderzoek op
een voor alle partijen zo prettig mogelijke manier uitgevoerd.
Dit komt de werkvreugde van iedereen ten goede
en zorgt uiteindelijk voor de hoogst mogelijke kwaliteit
van tandheelkunde bij het paard. En dat komt het welzijn
van het paard ten goede.
Tot slot nog een opmerking over de portemonnee: éénmaal
goed behandelen is véél goedkoper dan jaren lang het eigenlijke
probleem niet opmerken en dus ook niet verhelpen, met
alle nare gevolgen van dien. Ofwel, zeker in de tandheelkunde
voor paarden geldt: goedkoop is duurkoop.

8
Preventie gebitsafwijkingen
Er zijn een aantal mogelijkheden om de gezondheid van
het gebit van uw paard te bevorderen.
Om te beginnen kunt u zorgen dat het paard zichzelf een
optimale mondhygiëne geeft. Het paard moet hiervoor
ongeveer 18 uur per dag voldoende speeksel produceren.
Speeksel heeft namelijk een schonende werking op
de mond. Een paard produceert meer speeksel als het
kauwt. Om te voorkomen dat een paard te dik wordt van
zoveel eten, kan ruwvoer met een lage voedingswaarde
aangeboden worden, bijvoorbeeld stro. Het voeren van
een ruwvoeder als stro is van levensbelang voor uw paard,
zowel voor de gezondheid van het gebit als ook voor de
algemene gezondheid, bijvoorbeeld ter voorkóming van
hoefbevangenheid.
Indien uw paard gevoelig is voor verstoppingen, voert u
geen baal per dag, maar een paar plakjes verspreid over de
dag. U voert dan toch stro, maar niet te veel om verstopt
van te raken.
Voorts is het van belang dat het paard de hele dag bezig is
met eten. Liever voert u meerdere keren per dag kleinere
porties, dan bijvoorbeeld twee maal daags grote porties.
Hierdoor produceert het paard meerdere keren per dag
voldoende beschermend speeksel in plaats van twee maal
wat meer.
Het beste voert u uw paard van de grond. In de weide
groeit het gras ook niet op borsthoogte. Terwijl het paard
van de grond eet is de plaatsing van de onderkaak optimaal
voor de werking van de kiezen (de “molenstenen”).
Dit zal de mondgezondheid van uw paard verbeteren.
Het met beleid omgaan met de voerschep is van even
groot belang voor zowel de mond- als de algemene gezondheid
van uw paard. In krachtvoeder zit als “mengstof”
melasse. Dit is een product uit de suikerindustrie. Melasse
bevat een hoog gehalte aan suikers. Paarden zijn, net als
wij mensen, echte zoetekauwen en zijn daarom verzot op
krachtvoer. Echter suiker in het voer heeft, net als bij ons
mensen, een slechte invloed op de mondgezondheid van
het paard. Mensen krijgen gaatjes in de tanden van suiker,
paarden krijgen dat óók!

Suiker zit in bijna alle paardenvoeders. Sommige voeders
bevatten veel suiker: krachtvoer, maar ook vers
gras op een heldere koude winterdag. Met de dagelijkse
hoeveelheid krachtvoer kunt u bepalen hoeveel
extra suiker uw paard binnenkrijgt.
Teveel suiker in het gehele dieet is nadelig voor de gezondheid
van uw paard. De darmen zetten een overdosis
suiker om in gas. Hierdoor kan uw paard koliek
krijgen.
Natuurlijk krijgen niet alle paarden koliek van suiker.
Sommigen slaan de suiker op als vet. Andere paarden
krijgen zoveel suiker binnen dat ze een overdosis insuline
aanmaken (dit is het hormoon dat suiker in het
lichaam verwerkt) en raken als het ware “ongevoelig”
voor suiker. Deze paarden worden “insuline resistent”.
Dit ziektebeeld is te vergelijken met suikerziekte bij de
mens. Paarden kunnen van insuline resistentie hoefbevangen
raken.
Wist u dat?
v Uit onderzoek van archeologen en paleontologen
is gebleken dat in de oudheid de leeftijd waarop de
meeste paarden in het wild kwamen te overlijden,
zeven jaar is. Vanaf die leeftijd wordt het gebit van het
paard steeds minder van kwaliteit.
v De meeste gebitsproblemen ontstaan in de eerste
levensjaren van een paard.
v Dat een niet gezond paardengebit het voer niet optimaal
kauwt. De darmen van het paard krijgen daardoor
een niet optimaal substraat aangeboden. Het
gevolg is dat het paard vatbaar wordt voor koliek.
v Koliek is bij het paard de grootste doodsoorzaak.
v Een regelmatige, vakkundige en met de juiste middelen
uitgevoerde controle en zonodig behandeling
van gebitsproblemen, te beginnen bij het zéér jonge
paard, draagt bij aan een langer en paardwaardiger
leven.
9

10
Heeft mijn paard kiespijn?
Kunt u als eigenaar / verzorger van een paard beoordelen of
uw paard kiespijn heeft? Het antwoord op deze vraag is moeilijk
te geven.
Om dit goed te begrijpen moeten we teruggaan naar het
wezen van het paard. De wilde voorgangers van onze
huidige paarden waren “prooidieren”. In vroegere tijden
jaagde de mens op het paard om als voedsel voor de mens
te dienen.
Nog steeds is aan een paard te zien en te merken dat het
een prooidier is. Zo staan de ogen aan de zijkant van het
hoofd, in plaats van zoals bij de mens recht naar voren.
Met de ogen aan de zijkant van het hoofd kan het paard
bijna in een cirkel om zich heen kijken, dus ook bijna alles
wat er achter hem gebeurt. Het paard let constant op
mogelijke belagers.
Het gedrag van een paard is ook nog steeds het gedrag
van een prooidier: het schrikt bij het minste of geringste
en probeert te vluchten. Het paard heeft maar één wapen
om aan zijn belagers te ontsnappen: héél hard wegrennen.
Deze beschrijving geeft in een notendop het wezen van
het paard weer, maar wat heeft deze observatie nu met
kiespijn te maken?
Een prooidier in een kudde wordt opgemerkt door een
belager als het ziek is en pijn toont. Dit zijn de zwakkeren
uit de kudde. Deze zwakkeren worden als eerste belaagd,
omdat zij minder hard rennen en dus eerder te vangen
zijn. Om te overleven moet het paard zo weinig mogelijk
pijn tonen.

Het is vanwege deze eigenschap dat het voor ons als eigenaren
en verzorgers heel moeilijk te beoordelen is of een
paard kiespijn heeft.
Indien het paard wél heel duidelijk laat zien dat het kiespijn
heeft, zijn de problemen in de mond vaak al zo erg dat
een volledige genezing niet meer mogelijk is. Controle van
de mond van een paard als er ogenschijnlijk niets aan de
hand is, is daarom van levensbelang!
De beste beoordelingen van kiespijn bij het paard blijken
altijd “achteraf ervaringen” te zijn. Indien een paard met
een gebitsafwijking goed behandeld is, verandert het gedrag
van het paard na de behandeling vaak. Deze verandering
wordt door de eigenaar opgemerkt. De gedragsverandering
verschilt per paard, maar wordt bijna altijd als
grote verbetering ervaren door de eigenaren of verzorgers.
De gedragsverandering is achteraf de bevestiging dat
het paard werkelijk kiespijn had vóór de behandeling!
11

12
Overzicht veel voorkomende gebitsafwijkingen
diasteem
trapgebit
blinde wolfskies
onderbeet overbeet
bot irritatie
haak
ATR
haak
golfgebit “ramp” wolfkies parodontitis

smile grijns wig
schaargbit scherpe rand
Normaal gebit
hengstentand
snijtanden kiezen kaakgewricht
13

14
Snijtanden
Overbeet
Bij een overbeet komen de snijtanden in
de bovenkaak niet op de snijtanden van
de onderkaak: de snijtanden van de bovenkaak
staan veel verder naar voren.
Sommige paarden worden er mee geboren,
dit zijn vaak de ergste overbeten. Indien er zich
tijdens het leven van een paard op de achterste- of voorste
kiezen grote haken ontwikkelen, kan er een overbeet
ontstaan.
Een overbeet belemmert een vrije zijwaartse beweging
van de onderkaak. Dit kan resulteren in een abnormale
slijtage van de kiezen. Bestaande afwijkingen,
zoals haken op de voorste- en achterste kiezen, ATR,
golfgebitten en schaargebitten worden ernstiger als
het paard door de overbeet gedwongen wordt incorrect
te kauwen. Een overbeet geeft soms ernstige problemen
met het bit.
Behandeling: Voorzichtig inkorten van de snijtanden
in de onderkaak en verbeteren van de bestaande
afwijking(en) in de kiezen.
Onderbeet
Bij een onderbeet komen de snijtanden in
de bovenkaak niet op de snijtanden van de
onderkaak: de snijtanden van de onderkaak
komen verder naar voren.
Veulens worden soms met een onderbeet geboren, vaak
zijn dit de ergste onderbeten. Een onderbeet kan ook ontstaan
als er zich tijdens het leven van een paard op de
achterste- of voorste kiezen grote haken ontwikkelen.
Een onderbeet belemmert een vrije zijwaartse beweging
van de onderkaak. Dit kan resulteren in een
abnormale slijtage van de kiezen. Bestaande afwijkingen,
zoals haken op de voorste- en achterste kiezen,
ATR, golfgebitten en schaargebitten zullen ernstiger
worden als het paard door de onderbeet gedwongen
wordt incorrect te kauwen. Een onderbeet geeft soms
ernstige problemen met het bit. Ook kan het pijn in
het kaakgewricht geven.
Behandeling: Voorzichtig inkorten van de snijtanden
in de onderkaak en verbeteren van de bestaande
afwijking(en) in de kiezen.

Smile (ventrale curvatuur)
Dit betekent dat de buitenste ondersnijtanden
langer worden dan
de buitenste bovensnijtanden.
Een smile kan ontstaan wanneer de
doppen op de buitenste melksnijtanden in de bovenkaak,
de groei van de permanente snijtanden verstoren. Ook
kan een smile ontstaan ten gevolge van een abnormaal
kauwpatroon in de kiezen.
Een smile weerhoudt het paard van het zijwaarts kauwen,
wat leidt tot het abnormaal en te snel afslijten
van de kiezen.
Behandeling: De lengte van de bovenste middelste
en onderste buiten snijtanden voorzichtig reduceren.
Zodat uiteindelijk na een aantal correcties een vrije
zijwaartse beweging mogelijk is.
Grijns (dorsale curvatuur)
Dit betekent dat de buitenste bovensnijtanden
langer worden dan
de buitenste onder snijtanden.
Een grijns kan ontstaan wanneer
de doppen op de buitenste melksnijtanden
in de onderkaak, de groei van de permanente
snijtanden verstoort. Kribbenbijten is vaak een oorzaak,
terwijl ook een abnormaal kauwpatroon in de kiezen een
oorzaak kan zijn.
Een grijns weerhoudt het paard van het zijwaarts kauwen,
wat leidt tot het abnormaal en te snel afslijten
van de kiezen.
Behandeling: De lengte van de onderste middelste
en bovenste buiten snijtanden voorzichtig reduceren.
Zodat uiteindelijk na een aantal correcties een vrije
zijwaartse beweging mogelijk is.
15

Wig (diagonale beet)
De bovensnijtanden aan één kant
van de kaak zijn langer, terwijl de
ondersnijtanden aan de andere
kant van de kaak langer zijn. De
snijtanden raken elkaar hierdoor in
een diagonaal vlak.
De diagonale beet kan ontstaan als het paard langdurig
aan één kant kauwt. Ook kan de beet het resultaat zijn van
kribbe- en houtbijten of ontstaan door een slechte balans
in de kiezen. Missende of gebroken snijtanden kunnen ook
voor een diagonale beet zorgen.
16
Door het kauwen aan één kant kan deze zijde te snel
afslijten, terwijl de tegenoverliggende kant van de kiezen
niet afslijt en zo een schaargebit ontwikkelt. Er kan
pijn in het kaakgewricht ontstaan.
Behandeling: Inkorten van de extreem lange snijtanden
zonder dat daarbij de zenuwen beschadigd
worden. De niet afgesleten kiezen moeten eveneens
voorzichtig ingekort worden. Het paard zal meerdere
behandelingen met telkens kleine correcties nodig
hebben.

Kiezen
Haken op de achterste kiezen
Als de bovenste of onderste achterste
kies dominant wordt ten opzichte van
de tegenoverliggende kies, ontstaat er
een haak op deze dominante achterste
kies. Indien het paard geboren is met een over- of onderbeet,
kunnen de haken op de achterste kiezen een erfelijke
oorzaak hebben. Haken ontstaan ook als gevolg van
een abnormaal kauwpatroon waardoor de kaak uit zijn
natuurlijke positie gedrukt wordt. Dit resulteert dan in
haakvorming.
Een haak weerhoudt het paard ervan om een vrije zijwaartse
kauwbeweging te maken. Dit kan resulteren in
ongewenste en excessieve afslijting van de kiezen. Vanwege
de beperkte ruimte achterin de mond, ontstaan
door de scherpe haken ernstige slijmvliesbeschadigingen
in de wangen en tong. Deze beschadigingen kunnen
verzet geven tegen de hoofdhouding tijdens het rijden.
Behandeling: Voorzichtig inkorten van de kies met
de haak en rond afwerken om slijmvliesbeschadigingen
te laten genezen.
Haken op de voorste kiezen
Als de bovenste voorste kies dominant
wordt ten opzichte van de
tegenoverliggende kies, ontstaat er
een haak op deze bovenste voorste
kies.
Als een paard geboren is met een overbeet, kunnen de
haken op de voorste kiezen een erfelijke oorzaak hebben.
Haken op de voorste kiezen ontstaan ook door een
abnormaal kauwpatroon, waardoor de kaak uit zijn natuurlijke
positie gedrukt wordt. Dit resulteert dan in haakvorming.
Een haak op de voorste kies weerhoudt het paard ervan
om een vrije zijwaartse kauwbeweging te maken.
Dit kan resulteren in ongewenste en excessieve afslijting
van de tegenoverliggende onderste kies.
Deze haken kunnen ernstige problemen geven met
het bit, in combinatie met slijmvliesbeschadigingen.
Behandeling: Voorzichtig verkleinen van de haak en
rond afwerken zodat slijmvliesbeschadigingen kunnen
genezen.
17

18
Ramps (“ski-schans”)
Een “ski-schans” ontstaat doordat
de onderste voorste kies te veel
hoogte bezit ten opzichte van de
bovenste voorste kies.
Indien de melkkies van de voorste bovenste kies te lang
blijven zitten, wordt de groei van de voorste bovenste permanente
kies vertraagd. Dit kan resulteren in een “ramp.”
Ook kan zich een “ramp” vormen als een kies is afgesleten
zonder correctie van de tegenoverliggende kies.
Een “ramp” weerhoudt het paard ervan om een vrije
zijwaartse kauwbeweging te maken. Dit kan resulteren
in ongewenste en excessieve afslijting van de kiezen.
Een “ramp” kan ernstige problemen met het bit geven.
Ook kan de onderkaak door “ramps” naar voren verschuiven,
waardoor een onderbeet ontstaat.
Behandeling: Verkleinen van de “ramps”, waardoor
de tegenoverliggende kiezen in de loop der tijd kunnen
herstellen.
tong
wang
Scherpe randen
Scherpe randen worden meestal gevormd
aan de wangzijde van de bovenste
kiezen en aan de tongzijde van de
onderste kiezen
De scherpe randen vormen zich in de loop der tijd omdat
het paard tijdens het kauwen niet zijn volledige zijwaartse
beweging uitvoert. De delen van de kiezen die het paard
niet benut worden scherpe randen.
De scherpe randen veroorzaken beschadigingen van
het slijmvlies. Deze beschadigingen geven pijn tijdens
het kauwen. Door de slijmvliesbeschadigingen kauwt
het paard nog minder. Er ontstaat een vicieuze cirkel
die uiteindelijk leidt tot een minimaal kauwpatroon.
Als de scherpe randen erg lang worden, kunnen ze
afbreken. Bij het afbreken kan een zenuwbeschadiging
ontstaan die kan leiden tot het afsterven van de kieswortel.
De kies moet dan verwijderd worden.
De scherpe randen kunnen vooral bij het gebruik van
een bit of andere soorten tuig zeer pijnlijke slijmvliesbeschadigingen
veroorzaken.
Behandeling: De scherpe randen verwijderen.

Schaargebit
Er is sprake van een schaargebit
indien er zich een extreme
hoek in het kauwvlak van één of
beide kiezenrijen bevindt.
Indien er zich in één of beide kiezenrijen een zeer pijnlijk
proces bevindt, zal het paard deze kiezenrij met kauwen
gaan vermijden. De extreme hoek wordt veroorzaakt
doordat het paard geen vrije zijwaartse kauwbeweging
meer maakt.
De extreme hoek geeft een drastische vermindering
van de kauwefficiëntie van het paard. Uiteindelijk zal
het paard gaan vermageren. Het is daarom een zeer
ernstig probleem.
Behandeling: Opsporen en zo mogelijk behandelen
van de oorzaak van het schaargebit. Voorzichtige
stapsgewijze correctie van de extreme hoek van het
kauwvlak van de kiezen, om uiteindelijk weer een vrije
zijwaartse kauwbeweging te krijgen.
Golfgebit
Indien vele kiezen een ongelijk “gegolfd”
kauwoppervlak vormen, is er sprake van
een golfgebit.
Een golfgebit is meestal het gevolg van andere problemen
in de kiezen, zoals het te laat wisselen van het melkgebit,
een missende kies, haken, ramps. Deze afwijkingen verhinderen
het vrije zijwaartse kauwpatroon waardoor een
golf kan ontstaan.
De golf resulteert in het excessief afslijten van bepaalde
kiezen waardoor deze kiezen te vroeg versleten
zijn en er parodontitis, verval van kiezen en vroegtijdig
verloren gaan van kiezen optreedt. De golf werkt een
vrije zijwaartse kauwbeweging tegen en verstoort een
normale vermaling van het voedsel.
Behandeling: Voorzichtig reduceren van de hoge
delen van de golf om de tegenoverliggende kiezen de
kans te geven te herstellen en de zijwaartse beweging
vrij te maken. Het paard zal meerdere behandelingen
met telkens kleine correcties nodig hebben.
19

20
Trapgebit
Het kauwoppervlak van de kiezen vertoont
één of meerdere “trappen” .
De trap is meestal het gevolg van een missende kies, waardoor
de tegenoverliggende kies de kans krijgt om de vrijgekomen
ruimte op te vullen. De trap kan eveneens ontstaan
na excessieve afslijting van een tegenoverliggende
kies. Ook kan, nadat een melkkies te lang niet gewisseld is,
deze de permanente kies in groei remmen en zo de tegenoverliggende
kies de kans geven een trap te ontwikkelen.
Omdat het paard door een trap niet vrij zijwaarts kan
kauwen resulteert dit in een abnormale slijtage van
kiezen en snijtanden.
Behandeling: Voorzichtig verminderen van de trap in
de kiezen. Dit zal herhaaldelijk moeten gebeuren daar
de tegenoverliggende kies continue blijft doorkomen.
ATR = accentuated transverse ridge
(“wasbord”)
Dit zijn ernstig verhoogde richels
die dwars over het kauwoppervlak
van de kiezen lopen en zo het effect van een wasbord
geven.
ATR kan veroorzaakt worden door een veranderde stand
van de kaken ten opzichte van elkaar. Ook kan een harder
deel van een kies inslijten in een zachter deel van een tegenoverliggende
kies. ATR kan eveneens ontstaan als een
paard niet in een vrije zijwaartse beweging kauwt.
ATR staat een normale kauwbeweging in de weg, het
kan excessieve afslijting geven van tegenoverliggende
kiezen. Ook kunnen er ernstige parodontitis en
diastemen ontstaan.
Behandeling: De ernstig verhoogde richels moeten
voorzichtig verlaagd worden om de tegenoverliggende
kiezen de gelegenheid te geven te herstellen. Het
paard zal hierdoor meer zijwaarts gaan kauwen. Ook
behandeling van andere bestaande kiesproblemen zal
een verbetering van ATR geven.

Parodontitis
Tandplak op de tanden en kiezen veroorzaakt
een onsteking in de rand van het tandvlees.
Zo’n tandvleesontsteking heet gingivitis.
De ontsteking kan zich uitbreiden van de
tandvleesrand naar het daaronder gelegen kaakbot. Dan
spreken we (net zoals bij de mens) over parodontitis. Op
den duur gaat hierdoor het kaakbot rondom de tanden
en kiezen verloren. Uiteindelijk kan er zoveel kaakbot verdwijnen
dat de tanden en kiezen los gaan staan en tenslotte
uitvallen. Door de ontsteking ontstaat er ruimte tussen
het tandvlees en de tand of kies: een parodontale pocket.
De pockets ontstaan in versnelde mate door een golfgebit,
een schaargebit, een trapgebit, veel ATR enzovoorts. Tijdens
het eten van het paard wordt er voer in de pockets
geduwd. Dit voer hoopt zich op in de pockets en vormt
een goede voedingsbodem voor bacteriën die de parodontitis
veroorzaken. Het gevolg hiervan is méér botafbraak
waardoor de pockets groter worden en er steeds
meer voer in de pockets achterblijft. Door deze vicieuze
cirkel worden de pockets alsmaar groter. Door de pijn
die de parodontitis veroorzaakt gaan paarden afwijkend
kauwen en meestal proppen maken.
Parodontitis is de allerpijnlijkste afwijking aan het gebit
van het paard.
De parodontitis leidt op den duur tot botverlies uit de
kaken. De aangrenzende tanden en kiezen gaan door
botverlies uit de kaken loszitten en zullen uiteindelijk
uit de kaak vallen. Vanuit de parodontitis komen bacteriën
en hun giftige afscheidingsproducten (toxinen) uit
de mond in het bloed van het paard. Deze kunnen in
het hart een aantasting van de hartkleppen geven. Het
paard kan hierdoor een hartafwijking krijgen.
Behandeling: Tijdige behandeling kan het verlies van
tanden en kiezen voorkomen. Preventie door regelmatige
gebitscontrole is het belangrijkste. Dat wil zeggen
op jonge leeftijd beginnen met controle van het
gebit van het paard. De problemen van de tanden en
kiezen die de oorzaak kunnen zijn van de parodontitis
moeten adequaat behandeld worden. Een eenmaal
ontstane parodontale pocket is moeilijk te verhelpen.
Na het maken van een röntgenfoto om de ernst van
het botverlies te bepalen, kunnen de pockets schoongemaakt
worden met behulp van een speciaal apparaat.
De pockets worden vervolgens behandeld met
een medicijn dat wordt afgedekt met een laagje impressie
materiaal. Dit rubberachtige materiaal zorgt
ervoor dat het medicijn een tijdlang op zijn plaats blijft
en zo zijn werk kan doen.
21

Diastemen
Een diasteem is een ruimte tussen twee naast
elkaar gelegen tanden of kiezen. Diastemen kunnen
aangeboren of erfelijk zijn. Ook kunnen ze
ontstaan door niet gecorrigeerde gebitsafwijkingen. Deze
afwijkingen kunnen afzonderlijke kiezen uit elkaar drukken,
waardoor een diasteem kan ontstaan.
22
De ruimte tussen de tanden en de kiezen wordt langzaam
opgevuld met voerresten. Dit leidt tot ontsteking
van het tandvlees. Hieronder vormt zich uiteindelijk
parodontitis. De vicieuze cirkel is hierna moeilijk
te doorbreken. Meerdere diastemen leiden tot een
slechte mondgezondheid.
Behandeling: Voorkomen van deze aandoening door
regelmatige gebitscontrole is het allerbeste. Diastemen
zijn moeilijk te behandelen. Indien de plaatsing van de
kiezen het toelaat, kan een diasteem aan de kant van
het kauwoppervlak met behulp van een speciale boor
behandeld worden. Daardoor zullen de voerresten
makkelijker uit het diasteem verdwijnen. In ieder geval
moeten de aanwezige veroorzakende afwijkingen behandeld
worden. Het paard zal meerdere behandelingen
met telkens kleine correcties nodig hebben.
derkaak door het bit.
Bot irritatie
Bot irritaties komen veelal voor
op de onderkaak.
Bot irritaties zijn meestal het gevolg
van verwondingen van de on-
Bot irritaties kunnen uiterst pijnlijk zijn en geven daarom
problemen tijdens het rijden met een hoofdstel
met bit. Het bit verwondt op deze manier steeds opnieuw
de onderkaak.
Behandeling: De bot irritaties kunnen eventueel
chirurgisch verwijderd worden. Het beste is het paard
niet meer met een bit te rijden.

Wolfskiezen
Wolfskiezen zijn kleine kiezen met korte
wortels die vóór de eerste kiezen liggen.
Meestal liggen ze in de bovenkaak. Zelden
komen ze voor in de onderkaak.
Wolfskiezen komen regelmatig voor bij paarden.
Tijdens het rijden kan het bit tegen de wolfskiezen
aankomen. Als de wolfskies los zit of afgebroken is,
kan dit veel ongemak en pijn veroorzaken.
Behandeling: Indien men besluit een paard af te
richten en daarvoor het paard een bit in de mond
gaat leggen, zouden de wolfskiezen verwijderd moeten
worden vóór het begin van de africhting. Men kan
zo veel ongemak en slechte gewoontes voorkomen.
Blinde wolfskiezen
Dit zijn wolfskiezen die op een abnormale
plaats liggen en niet door
het tandvlees heen breken.
Een blinde wolfskies komt meestal
door in een hoek ten opzichte van de kaak. Door deze
scheve stand komt de wolfskies niet door het tandvlees
heen.
Indien het bit boven op een blinde wolfskies komt
te liggen, kan dit erg veel ongemak en pijn opleveren
voor het paard. Meestal worden deze wolfkiezen niet
opgemerkt omdat ze onder het tandvlees liggen.
Behandeling: Verwijdering van blinde wolfskiezen.
23

Dierenartspraktijk voor paarden
drs. M.E.C.A. Stam,
Tandheelkundig dierenarts voor paarden
Rhienderensestraat 29
6964 BG Hall
Tel. 0313 656470
www.dekleinesmaalhorst.nl
24
M.E.C.A. Arts
erkend paardenarts
Rhienderensestraat 29
6964 BG Hall
Tel. 0313-656470
Fax 0313-656471
E-mail: m.arts@dapsmaalhorst.demon.nl
Tandheelkunde voor het paard
Tandheelkunde voor het paard neemt binnen de diergeneeskunde
een steeds belangrijker plaats in. Dit
hangt samen met het gegeven dat veel paarden vandaag
de dag als dierbare en waardevolle gezelschapdieren
worden beschouwd. Hierdoor worden problemen
aan het gebit, en de kwalen die hier het gevolg van zijn,
meer opgemerkt. Echter, voor een paardeneigenaar
is het moeilijk om de kwaliteit van een willekeurige
zorgaanbieder voor het gebit van het paard te beoordelen.
Immers het doel is om de gebitsproblemen zo
vakkundig en zorgvuldig mogelijk opgelost te zien.
De informatie in deze folder helpt hierbij door paardeneigenaren
meer inzicht te geven in het gebit van hun
paard. Veel voorkomende problemen worden beschreven
en de mogelijke behandelingen worden uitgelicht.