de publicatie downloaden - Lege portemonnees

ACTIVERING ZOALS HET IS
(OVER)LEVEN OP DE ARBEIDSMARKT
REFLECTIES OP DE TREFDAG
van 26 oktober 2012

De Lege Portemonnees is een netwerk van individuen en organisaties (Samenlevingsopbouw Gent
vzw, Vorming & Actie voor werklozen - ABVV Oost-Vlaanderen, Surplus - ACV Gent-Eeklo, e.a.),
dat niet langer machteloos wil toekijken terwijl armoede en sociale uitsluiting blijft toenemen.
Sinds 2010 organiseren we diverse acties om op te komen voor waardig werk en een menswaardig
inkomen, voor iedereen.
meer info: www.legeportemonnees.be

Inhoud
Inleiding .......................................................................................... 1
I. Uitwisseling en interactie: reflecties op de werkgroepen ............................ 3
Overzicht van de werkgroepen ............................................................................ 4
1. Onzeker werk: interim-arbeid .......................................................................... 7
2. Van schoolbank naar werkbank. Over vrije studie- en beroepskeuze .......................... 13
3. De comeback van onbetaalde arbeid ................................................................ 15
4. Wie begeleidt de werkzoekende? Over activering en uitbesteding ............................. 23
5. Onzichtbaar op de arbeidsmarkt, onbeschermd aan het werk .................................. 27
6. Werk en welzijn. Activering in het kwadraat? ...................................................... 31
7. Spreken over werk en werkloosheid. Het activeringsdiscours onder de loep ................. 35
8. Aan de slag boven de vijftig. Een hele uitdaging .................................................. 39
II. Slotdebat: ‘Wat is er na 15 jaar activering bereikt?’ .................................. 41
III. Besluiten en aanbevelingen: ‘werk aan de winkel’ ................................ 45
IV. Epiloog: ‘De sociaal werker in activeringsland: tot waar en niet verder?’ ....... 49
V. Dankwoord ................................................................................. 55
VI. Bijlagen ..................................................................................... 57

S L A V EN
OP ZONDAG 1 MEI 2011
SLAVENSTOET
Vind de SLAAF van uw DROMEN!
Hebt u nood aan een handige hulp in huis, aan de band of op kantoor?
Kom dan zeker naar de SLAVENSTOET of de SLAVENMARKT erna,
bied mee en vind op 1 mei de ideale slaaf, en dat voor slechts een appel en een ei!
KENZO, oudere arbeider (50+)............................................veel ERVARING, nog NIET HELEMAAL VERSLETEN
KELLY, jonge vrouw..............MASTERDIPLOMA EN certificaat dat ze EERSTE 5 JAAR NIET ZWANGER wordt
TINE, alleenstaande moeder...........................HEEL GEMOTIVEERD, kan niet op woensdag of in weekends werken
BRAM, sans-papier..................GEMAKKELIJK ILLEGAAL in te zetten, hoeft geen beschermende werkkledij, is het
gewoon om ’s middags niet te eten (GEEN PAUZES), werkt indien nodig de KLOK ROND aan een HONGERLOON
POL, jonge laaggeschoolde..........................................nog NOOIT GEHOORD VAN DE VAKBOND, heeft wel AUTO
JACQUELINE, geëngageerde sociaal werker............................................................ KENT alle rechten en PREMIES,
ZOEKT ACHTERDEURTJES waar nodig. Een echte aanwinst voor elke OCMW.
WIM, nieuwkomer........................ spreekt 7 talen vloeiend, Nederlands gebrekkig, maar VOERT COMMANDO’S UIT
Komt dat zien en bied mee*
AFSPRAAK 10U30 ‘T ZUID
(wij lopen mee met de één-mei-stoet)
OF vind de JOB van uw LEVEN!
Werklozen, jongeren met een onzeker contract, mensen met een laag
inkomen, alleenstaande ouders, werkende armen, allen ten prooi aan
doorgedreven activering, ... We leggen u aan de ketting, maken u monddood
en verkopen u aan de hoogstbiedende. Zo maakt u kans op de job van uw leven.
“De Lege Portemonnees”
U aangeboden door
*Bieden kan tijdens de stoet of op de slavenmarkt (Vrijdagmarkt) nadien.
iM

Inleiding
De Lege Portemonnees is een netwerk van individuen en organisaties dat niet langer machteloos wil
toekijken terwijl armoede en sociale uitsluiting blijft toenemen en sinds februari 2010 via diverse acties
en activiteiten opkomt voor waardig werk en een menswaardig inkomen, voor iedereen.
In september 2011 startte de projectgroep ‘Genoeg!’ een groep werklozen die maandelijks samenkomt
en thema’s rond activering en het recht op inkomen bespreekt.
Activering zoals het is…
Op de vooravond van de invoering van de degressieve werkloosheidsuitkering organiseerden we
samen met Netwerk tegen Armoede en het departement Mens en Welzijn van HoGent de trefdag
‘Activering zoals het is… (over)leven op de arbeidsmarkt’. Er waren acht interactieve werkgroepen
die telkens vanuit concrete verhalen vertrokken: interim werk, vrije studiekeuze, onbetaalde
arbeid, uitbesteding van het arbeidsmarktgebeuren, het gehanteerde discours, de onzichtbaren van
de arbeidsmarkt, aan de slag boven vijftig en Werk-Welzijnstrajecten. Als afsluiter was er het debat
‘Wat is er na 15 jaar activering bereikt?’ met een aantal politici, wetenschappers en syndicalisten.
De trefdag was een groot succes: met 180 inschrijvingen en 155 effectieve deelnemers overschreden
vele werkgroepen hun capaciteit, en, zo bleek later, onze verwachtingen.
De deelnemers kwamen uit verschillende windstreken en bestonden niet enkel uit professionelen
van het arbeidsmarktgebeuren, maar ook syndicalisten, maatschappelijk werkers, studenten
sociaal werk en onderzoekers vonden zich in onze uitnodiging. De meerwaarde van deze trefdag was
echter niet deze diversiteit, maar vooral de aanwezigheid èn participatie van mensen in armoede,
van langdurig werklozen, de eigenlijke ervaringsdeskundigen die dagelijks geconfronteerd worden
met allerlei uitsluitingmechanismen en –instanties.
Slechts door de gezamenlijke praktijkervaringen en concrete voorbeelden kan men een aantal
uitsluitende trends binnen activering tegen het licht houden en in dialoog tot een aantal besluiten en
(beleids)voorstellen komen.
…(over)leven op de arbeidsmarkt
De vraag: ‘Meer afdankingen, werkloosheid en armoede. Is activering nog een oplossing?’ die al een
hele tijd in ons hoofd spookte, was de aanleiding voor de organisatie van deze trefdag.
Vanaf november 2012 werden de uitkeringen van heel wat werklozen aanzienlijk verlaagd. De
zogenaamde degressiviteit deed zijn intrede. Het Netwerk Tegen Armoede stapte daarom naar de Raad
van State, aangezien daardoor heel wat gezinnen onder de armoedegrens terechtkomen.
Uit onderzoek van Johannes Spinnewijn (docent aan de London School of Economics) blijkt dat hoe
lager het inkomen van werklozen is, hoe lager hun kans om aan werk te geraken.
Toch dalen de uitkeringen…
Dagelijks staan de media vol met sluitingen, afdankingen en faillissement. Langs de ene kant
komen meer mensen zonder vast werk te staan, de structurele werkloosheid en armoede nemen
toe. Terwijl langs de andere kant meer en meer mensen opgejaagd worden richting werk via allerlei
trajecten en statuten, door het verstrengen van de controles van de RVA en de voorwaarden voor een
leefloon van het OCMW, slaan activering en sociale handhaving de handen in elkaar.
Het activeringsverhaal gaat blijkbaar meer over het bestrijden van werklozen, dan over het bestrijden
van werkloosheid.
1

2
Ondertussen is de VDAB niet de enige arbeidsbemiddelaar, via uitbesteding is de grip van commerciële
actoren groot geworden. Voor hen gaat het om het geld, zodat de kwaliteit van de toeleiding naar
werkgevers daalt en de druk op de werkzoekenden stijgt.
Is het de schuld van de werkloze? Mensen zonder werk zijn steeds meer een mikpunt van onterechte
vooroordelen en toenemende uitsluiting. Een haatgroep op Facebook haalde eind 2011 meer dan 11.000
leden. Profiteurs, luiaards die liggen in de hangmatten van onze sociale zekerheid, werklozen leven
op de kap van de werkenden,… alle mogelijke clichés passeren de revue, in plaats van kijken naar de
echte oorzaken van het probleem. ‘Wie wil werken, kan werken’, ja?
Allemaal interessante invalshoeken om mee aan de slag te gaan om de trefdag vorm te geven.
Wat staat er in deze publicatie?
Het is in de eerste plaats een weerslag van de dag zelf, toch wilden we hier geen droog verslagboek
van maken. Het gaat om een zeer diverse bundeling van reflecties rond de verschillende thema’s,
waarmee we hopelijk ook anderen aanzetten om die thema’s verder uit te werken.
De teksten vertrekken van de verslagen van de derdejaarsstudenten Maatschappelijk Advisering
van Hogent en zijn aangevuld met getuigenissen, reacties en uitspraken van deelnemers tijdens de
werkgroepen. De moderatoren kregen de opdracht hun werkgroep te vertalen in een bevattelijke tekst
die de huidige tendenzen weergeeft.
In het derde deel hebben we een aantal besluiten en aanbevelingen geformuleerd, hiermee willen we
een vervolg breien aan deze trefdag waardoor dit werk geen dode letter blijft.
Het is voor ons een houvast om een aantal thema’s zelf uit te werken. Zo is de projectgroep ‘Genoeg!’
in februari 2013 aan de slag gegaan met ‘het 50-plusvraagstuk’ en werkt ze aan een brochure ‘De kracht
van 50-plus’, waarin 50-plussers aan het woord komen en ze hun troeven op de arbeidsmarkt
belichten. Deze brochure wordt op het einde van het jaar verwacht.
Maar we geven ook graag de fakkel (terug) door aan andere groepen die expertise hebben opgebouwd
rond een aantal thema’s en willen hun werk en boodschap mee versterken en verspreiden.
In de nasleep van de trefdag schreven we een artikel ‘De sociaal werker in activeringsland: tot waar
en niet verder?’ dat wordt aangeboden aan Alert (tijdschrift voor sociaal werk en politiek). Het artikel
handelt over de positie van sociaal werkers binnen het ‘voor wat, hoort wat’-discours en de spanning
tussen emancipatie en disciplinering van mensen. Het is tevens een oproep naar meer dialoog tussen
sociaal werkers onderling en met werkzoekenden om kritisch en constructief een alternatieve kijk op de
arbeidsmarkt verder te ontwikkelen. Dit is artikel is volledig terug te vinden in deel 4.
Tot slot hebben we er voor gekozen om de deelnemerslijst, een aantal duidende documenten, eigen
artikels,… ter informatie in bijlage bij te sluiten.
En daarna?
Het plan leeft om in 2014 opnieuw een trefdag te organiseren en de draad terug op te pikken bij de
conclusies, maar ook een specifieke focus te leggen op de effectieve gevolgen van de degressieve werkloosheiduitkeringen,
die tegen dan meer voelbaar zijn voor verschillende groepen mensen.
Wij hopen dat deze publicatie verschillende mensen kan inspireren om samen met ons of anderen
aan de slag te gaan.
De Lege Portemonnees
Gent, april 2013

I. Uitwisseling en interactie: werkgroepen
3

4
Overzicht werkgroepen
Elke werkgroep wordt ingeleid door een of twee sprekers en heeft als doel om een interactieve en
boeiende discussie tot stand te brengen tussen de verschillende deelnemers.
1. Onzeker werk: interim-arbeid
Inleiding: Tom Vergracht (KAJ –interimactie) en Karel Van Bever (auteur ‘Dokter in overall’)
Moderatoren: Linde Walters (ACV Gent-Eeklo) en Irene Tassyns (ABVV Oost-Vlaanderen)
Uitzendwerk is in opmars. Ondanks het precair karakter ervan wordt interim-arbeid gepromoot
als een goede opstap naar vast werk voor jongeren en kansengroepen. Maar is dat zo?
Bovendien wordt regelmatig misbruik en discriminatie gemeld in de uitzendsector. Komen
alle uitzendkrachten deze wantoestanden vroeger of later tegen, of is het toch eerder een
uitzondering op de regel? En wat met de reguliere werknemer, welke impact heeft de opmars
van uitzendwerk op reguliere tewerkstelling?
2. Van schoolbank naar werkbank. Over vrije studie- en beroepskeuze
Inleiding: Walter Van Trier (Ugent – departement Sociale Economie), School@Work
Moderator: Sven Van Trappen (ABVV Oost-Vlaanderen)
Hoe vrij kunnen jongeren hun studie en/of beroepskeuze nog kiezen?
Schoolverlaters krijgen steeds minder tijd om een job te zoeken die aansluit bij hun diploma
of interesses.
Met de regelmaat van de klok gaan er stemmen op om studierichtingen waarnaar weinig vraag
is op de arbeidsmarkt duurder te maken, te hervormen of zelfs af te schaffen. Is de druk van de
economie op het onderwijs niet stilaan te groot aan het worden?
3. De comeback van de onbetaalde arbeid
Inleiding: Samira Castermans (Netwerk tegen Armoede)
Moderator: Gregory Cremmerye (Stuurgroep Lege Portemonnees)
Er duiken steeds meer en steeds vaker vormen van onbetaalde arbeid op. Dat is relatief nieuw,
zeker voor België. Arbeidszorg voor arbeidsgehandicapten, stages voor jongeren, klussen voor
leefloners, vrijwilligerswerk in het algemeen… Vaak gaat dit hand in hand met de plichten die
aan activering vast hangen.
4. Wie begeleidt de werkzoekende? Over activering & uitbesteding
Inleiding: Philippe Diepvents (ABVV) en Filip Watteeuw (Groen!) - verontschuldigd
Moderator: Natan Hertogen (Werkwijzer vzw)
Door het uitbestedingsbeleid van VDAB (tenders) is de begeleiding van werkzoekenden aan
het commercialiseren. Bij Randstad of Tempo-team moeten maatschappelijk assistenten in de
eerste plaats hun streefcijfers halen. De derden-sector staat onder druk en de VDAB verliest zelf
heel wat capaciteit en expertise. Leiden tenders tot meer kwaliteit voor minder geld? Of betalen
we tientallen miljoenen voor bedenkelijke dienstverlening?
Tijdens de werkgroep bespreken we 2 stellingen:
→ Commercialisering van de arbeidsmarktbemiddeling leidt niet tot kwalitatievere begeleiding.
→ Commercialisering van de arbeidsmarktbemiddeling is een goede besparingsmaatregel.

5. Onzichtbaar op de arbeidsmarkt, onbeschermd aan het werk
Inleiding: Jan Knockaert (OR.C.A.)
Moderator: Gregory Cremmerye ( Stuurgroep Lege Portemonnees)
Heel af en toe halen ze de actualiteit: de mensen zonder wettig verblijf die ‘s nachts Quick
restaurants opkuisen. Oost-Europeanen die ook ’s nachts onder het minimumloon het Brussels
Centraal station schoonmaken. Mensen die slecht of onbeschermd en vaak onzichtbaar aan de
slag zijn. Wat is hun rol en hun impact op de arbeidsmarkt? Wat kan er gedaan worden om
deze vormen van uitbuiting te counteren?
6. Werk en welzijn. Activering in het kwadraat?
Inleiding: Sonia Peelman & Heidi Degerickx (Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen – Aalst)
en Roger Jacobs (Centrum voor Basiseducatie)
Moderator: Samira Castermans (Netwerk tegen Armoede)
Het besef groeit dat de klassieke trajectbegeleiding -de snelste weg naar werk- niet werkt voor
mensen die ver verwijderd zijn van de arbeidsmarkt. VDAB experimenteert daarom met
alternatieve trajecten zoals W², waarbij naast werk oog is voor welzijn. Maar: ‘Wie is het best
geplaatst om het welzijnsluik te verzorgen? Verhoogt dit de slaagkansen van activering? Dreigt
welzijn in functie van de activering te staan?’
7. Spreken over werk, werkloosheid en uitsluiting. Het activeringsdiscours onder de loep.
Inleiding: Sven Van Trappen (ABVV) en projectgroep Genoeg!
Moderator: Natan Hertogen (Werkwijzer vzw)
Met de komst van de ‘actieve welvaartsstaat’ is er niet alleen een grondige wijziging gekomen
in het beleid rond werk en werkloosheid. Er is ook een nieuwe woordenschat ontstaan om te
spreken over deze thematiek. Leefloon (bestaansminimum), niet-werkende werkzoekenden
(werklozen), arbeidsgehandicapt … zijn maar enkele voorbeelden. Deze termen zijn vanuit
Europa ons taalgebruik binnengeslopen. Dit nieuwe discours focust op de ‘inzetbaarheid’
van de burger. Stellen deze woorden ons nog in staat om over de structurele oorzaken van
werkloosheid te praten? Wat zijn de gevolgen van deze nieuwe taal voor het beleid?
8. Aan de slag boven de vijftig. Een hele uitdaging…
Inleiding: Jan Hertogen ( socioloog) en Dirk Cosyns (ex-werknemer Volkswagen Vorst)
Moderatoren: Linde Walters (ACV- Gent-Eeklo) en Irene Tassyns (ABVV – Oost-Vlaanderen)
Als het van Europa afhangt, werken we binnenkort allemaal tot 67 jaar of langer. Ondertussen
lijkt het haast onbegonnen werk om als vijftiger een job te vinden. Het werk volhouden is vaak
ook geen gemakkelijk opdracht. En wat met de volgende paradox: succesvolle maatregelen om
ouderen aan de slag te houden (zoals ADV-dagen in de zorgsector), houden werkgevers tegen
om ze aan te werven. Een hele uitdaging dus.
Tewerkstellingscellen en outplacement zijn geen succes voor vijftigplussers. Het best mogelijke
retentiebeleid is het systeem van ADV-dagen uit de zorg uit te breiden naar alle sectoren.
Gezien de economische toestand is het maar normaal dat we allemaal werken tot 67.
5

1. Onzeker werk: interim-arbeid
Beleidsmakers en werkgevers hebben de mond vol van de flexibilisering van de arbeidsmarkt,
een dure term om soepeler ontslagrecht, het uitbesteden van werk en interimarbeid te promoten.
Vakbonden, VDAB-consulenten, geïnteresseerde burgers, PWA- en OCMW-medewerkers, Federgon
(de koepelorganisatie van Belgische interim- en selectiekantoren) en studenten zaten samen rond
de tafel om op basis van een aantal uitdagende stellingen enkele heikele punten rond het
fenomeen uitzendarbeid te bespreken. Karel van Bever, huisarts en auteur van het boek ‘Dokter in
Overall’ en Tom Vergracht van de KAJ leidden de workshop in met enkele verhalen uit de praktijk.
Karel Van Bever ging negen maanden lang aan de slag als interim-arbeider in de Antwerpse haven,
en schreef een ontnuchterend boek over de realiteit op de werkvloer (zie kader 1). Tom Vergracht
is vaak in de buurt van uitzendkantoren te vinden waar hij jonge interims vraagt naar hun
ervaringen. De KAJ wil met hun interim-actie de aandacht vestigen op een aantal misbruiken in de
interim-sector en deze jongeren een stem geven (zie kader 2).
Is interim een goede opstap naar werk?
Steeds meer mensen werken als uitzendkracht. Maar is dit een goede opstap naar vast werk?
Hierover zijn de meningen verdeeld. ‘Het is perfect begrijpelijk dat een werkgever de werknemer
eerst beter wil leren kennen vooraleer hij hem een vast contract aanbiedt’, aldus een deelnemer.
Een andere deelnemer verwees naar het zogenaamde ‘vierde motief’ voor interim-arbeid:
instroom. Dit betekent dat er weldra een 4de mogelijkheid is voor bedrijven om uitzendkrachten
aan te nemen. Naast de reeds bestaande motieven vervanging, vermeerdering van werk of
uitzonderlijk werk zullen uitzendbedrijven uitzendkrachten nu ook ter beschikking kunnen stellen
van bedrijven met het oog op een vaste aanwerving. Als opstap naar vast werk, dus.
Een andere deelnemer wijst echter op het gevaar van achterpoortjes. ‘Interim wordt al lang niet
meer gebruikt als vroeger. Het vormt een bedreiging voor vast werk.’
‘Wanneer een werkgever geen werk meer heeft voor een uitzendkracht, kan hij hem makkelijk
ontslaan. Dat is net de definitie van interim. Met een eindeloze aaneenschakeling van dagcontracten
kan een werkgever kosten besparen, bijv. wanneer een uitzendkracht ziek wordt.’
Bron: Jaarverslag Federgon 2011
http://www.federgon.be/publicaties/jaarverslagen/
7

8
Interimjob = rotjob?
Het valt niet te ontkennen dat er heel wat vuile werkjes tussen de interim-vacatures zitten, maar
dit mag niet veralgemeend mag worden, aldus de deelnemers.
Een groter pijnpunt is echter veiligheid. In 2011 waren er volgens Preventie en Interim, de centrale
Preventiedienst voor de sector van de uitzendarbeid, 8917 arbeidsongevallen in de uitzendsector,
waarvan 5 dodelijke ongevallen en 772 met blijvende arbeidsongeschiktheid tot gevolg 1 . Op basis
van cijfers gepubliceerd door het Fonds voor Arbeidsongevallen blijkt dat het risico op een ongeval
met letsel voor een uitzendkracht 2,63 keer hoger ligt dan voor de gemiddelde werknemer.
De werkgever (=uitzendkantoor) is bij wet verplicht om voor het begin van de activiteiten een
werkpostfiche te bezorgen aan uitzendkrachten, met daarin de definitie van de werkpost, de
risico’s die eraan verbonden zijn en welke beschermingsmiddelen voorzien zijn. De werkgever
moet ook nagaan of de uitzendkracht de kwalificaties heeft om de job uit te voeren. De gebruiker
(=bedrijf waar de uitzendkracht aan de slag gaat) moet de uitzendkracht vervolgens informeren
over de instructies om het werk uit te voeren en de maatregelen die de uitzendkracht moet nemen
om arbeidsongevallen te vermijden.
‘Op papier wordt de veiligheidsprocedure uitvoerig beschreven aan de uitzendkracht, maar in de
praktijk krijg je vaak hooguit een paar veiligheidsschoenen’, aldus een deelnemer. Doordat interimmers
vaak slechts enkele dagen in een bedrijf, krijgen ze vaak ook niet de tijd om de gangbare
procedures en veiligheidsvoorschriften onder de knie te krijgen, met alle gevolgen van dien.
Is interim een zegen voor kansengroepen?
Op deze stelling antwoordden het merendeel van de deelnemers ‘neen’.
Een deelnemer had het over de code ‘blanc, bleu, Belge’ die door uitzendkantoor Adecco werd
gebruikt om aan te geven dat een klant geen allochtoon in dienst wilde nemen. ‘Uitzendkantoren
zijn eerder een vloek voor kansengroepen.’ Maar niet alleen de interim-kantoren, ook de bedrijven
waar de uitzendkracht gaat werken, moeten hierop aangesproken en indien nodig gesanctioneerd
worden.
‘Bovendien,’ zo zegt een deelnemer, ‘zijn er ook veel ‘cowboys’ onder de interim-kantoren. Het
aantal Adecco’s en Randstads zijn haast niet meer te tellen, maar ook kleinere kantoren schieten
als paddenstoelen uit de grond in iedere middelgrote stad. Deze ‘cowboys’ nemen het vaak minder
nauw met de regels dan de grote namen.’ De controle op deze interim-kantoren wanneer het gaat
om niet-uitbetalen van loon of discriminatie, is echter niet zo streng.
Naima Charkaoui, directeur van het Minderhedenforum, pleitte eerder al voor een strenger
optreden tegen discriminatie in de uitzendsector. ‘Muyters gelooft heilig in zelfregulering (door
Federgon, de koepel van uitzendkantoren, red.) en schuift zo zijn verantwoordelijkheid af op de
uitzendbranche. Dit volstaat niet. Wij moeten telkens constateren dat een antidiscriminatiebeleid
met tanden geen prioriteit is voor de Vlaamse regering,’ aldus Charkaoui eerder dit jaar 2 .
1 Jaarverslag 2011 Preventie en Interim, p. 17
http://www.p-i.be/fileadmin/user_upload/DOCS/Publications/Rapport_annuel/pi_jv2011nl_web.pdf
2 http://www.minderhedenforum.be/MinisterMuytersrezgeertlaksopdiscriminatie.htm

Onderzoek van IDEA Consult in opdracht van de Vlaams Minister van Werk toont ook aan dat de
kansen op vast werk na uitzendwerk aanzienlijk lager zijn voor personen van allochtone afkomst,
oudere werknemers en personen met een arbeidshandicap 3 . IDEA Consult vergeleek tewerkstellingsgegevens
van uitzendkrachten op verschillende tijdstippen tussen 2006 en 2008. Na 1 jaar
uitzendarbeid blijkt meer dan de helft van de niet-EU burgers nog steeds geen contract of nog
steeds een interim-contract te hebben, slechts 34% kreeg een vast contract. Van de Belgen hebben
had 50% na 1 jaar een contract van onbepaalde duur. Tussen EU-onderdanen onderling is geen
significant verschil. Binnen de groep niet-EU etniciteit is nog er een verschil tussen Maghrbijnse en
Turkse en andere niet-EU etniciteit. Van de eerste groep vond 47% vast werk, voor de tweede groep
was dit 49%.
Hetzelfde geldt voor mensen met een arbeidshandicap. Zij hebben 14% minder kans op vast werk.
Ook het opleidingsniveau speelt een rol. Midden- tot hooggeschoolden hebben 2,4 keer meer kans
op vast werk. Wat de 50-plussers betreft heeft 4 op 10 vast werk eind november 2008 tegenover
62% van de groep jonger dan 50.
In de toekomst worden we allemaal interim
Flexicurity is erg omstreden. Het woord klinkt een als een gedwongen huwelijk tussen ‘flexibiliteit’
en ‘security’ (zekerheid), want beide woorden lijken elkaars tegengestelde.
Flexibiliteit en zekerheid zijn schaarse goederen, wat betekent dat meer zekerheid voor één persoon
in de regel meer onzekerheid voor een ander persoon betekent, net als meer flexibiliteit voor één
persoon minder flexibiliteit voor een ander persoon betekent. Slechts uitzonderlijk kunnen tegelijk
meer zekerheid en meer flexibiliteit voor iedereen gerealiseerd worden. Wat nu precies een juist
evenwicht is tussen flexibiliteit en zekerheid is dan ook sterk afhankelijk van de situatie waarin een
persoon zich bevindt 4 ...
Flexicurity is als een vlag die vele ladingen dekt: afhankelijk van de gebruiker krijgt het woord een
andere betekenis.
De Europese Commissie omschrijft ‘flexicurity’ als ‘n beleidsstrategie om tegelijkertijd en doelbewust
de flexibiliteit van arbeidsmarkten, arbeidsorganisaties en arbeidsverhoudingen enerzijds en de
zekerheid van tewerkstelling en inkomen anderzijds te bevorderen. Dit is volgens hen noodzakelijk
om de doelstellingen van de vernieuwde Lissabonstrategie (Europa 2020) te realiseren, met name
meer én betere banen. In Europa neemt het belang van flexicurity toe als instrument om de
arbeidsmarkt en het arbeidsrecht vorm te geven.
Maar wat betekent dit uiteindelijk voor de gewone werkmens? Is flexicurity niet meer dan een
instrument om sociale bescherming af te bouwen? Of wordt flexibiliteit beschouwd als exclusief
in het belang van de werkgever en (arbeids)zekerheid in het belang van de werknemer? Maar
arbeidszekerheid is niet hetzelfde als jobzekerheid. Het betekent alleen de relatieve zekerheid
telkens opnieuw werk te vinden als je ontslagen bent op je vorige werk…
3 IDEA Consult (2009) ‘Uitzendwerk: Opstap naar vast werk, ook voor Kansengroepen?’ pp.87-122 http://www.expertisepunt.be/sites/default/files/201006%20Eindrapport_uitzendarbeid_en_kansengroepen-juni_2009.pdf
4 Mathieu van Putten, m.m.v. Ludo Struyven & Tom Vandenbrande, HIVA, Onderzoek en evaluatie van het effect van
het indienen van het concept ‘flexicurity’ zoals bepaald door de Europese Raad in het Belgisch arbeidsrecht,
https://hiva.kuleuven.be/resources/pdf/publicaties/R1372.pdf
9

10
‘Europa vindt dat het arbeidsrecht te veel bescherming aan de vaste werknemers biedt en te
weinig aan de werknemers met een flexibel contract. Europa maakt zich zorgen dat de standaardcontracten
onvoldoende flexibiliteit bieden op het vlak van opzeggingstermijnen, van kosten en
procedures bij individueel en collectief ontslag, en dat de definitie van ongerechtvaardigd ontslag
te ruim wordt geïnterpreteerd. De vaste jobs moeten flexibeler worden, want als de patroons hun
vast werkkrachten niet makkelijker kunnen afdanken, zullen ze nog méér beroep doen op tijdelijke
krachten. De bescherming van werknemers moet herleid worden tot een minimum, de flexibiliteit
tot een maximum’ 5 .
Of zoals Karel van Bever het in zijn boek omschrijft: ‘Het klinkt allemaal bedrieglijk sociaal: wie kan
er immers tegen zijn dat werklozen snel werk vinden, en dat werklozen recht hebben op vorming
en begeleiding? Maar de vraag is: welk werk, tegen welk loon en voor hoe lang? De flexicurity
maak van vaste jobs onzekere jobs.’
Bovendien verdwijnt op die manier de groeiende groep van de ‘working poor’ uit de statistieken:
iemand die één uur per week werkt, kan beschouwd worden als een actieve werknemer. Op
die manier zal de activiteitsgraad ongetwijfeld toenemen. Maar voor bijna alle werknemers zou
flexicurity het einde betekenen van een vaste tewerkstelling of van de mogelijkheid om een
volledige loopbaan in dezelfde onderneming uit te bouwen.
→ Beperk dagcontracten in duur, op een heldere en eenduidige manier. Maak het onmogelijk
voor bedrijven om iemand een jaar lang aan het werk te zetten met dagcontracten.
→ Zorg voor een neutraal controleorgaan dat misbruiken opspoort en waar nodig hard kan
optreden, door bijvoorbeeld het kantoor zijn licentie te ontnemen.
→ Steeds meer flexibiliteit op de arbeidsmarkt leidt ondergraaft verder ons arbeidsmarktmodel
en leidt tot onzekerheid en onstabiliteit. De bescherming van de werknemers moet
prioriteit blijven.
De Interimactie van de KAJ
De KAJ startte een tijdje terug met hun interim-actie. Ze bevragen jongeren met ervaring als
interim over hoe zij dit ervaren. Welke impact heeft dat? Lukt het makkelijk? Zijn er problemen?
Zij merken dat het voor veel jongeren niet evident is als om als interim werk te vinden.
Wat doet de KAJ precies rond interim?
Via onze actie maken we de jongeren duidelijk dat zij niet alleen zijn. We maken hen ook
duidelijk dat we er iets aan kunnen doen. We moeten het kenbaar maken, de mensen
moeten weten en beseffen dat jongeren niet lui zijn en wel degelijk willen werken. Daarom
organiseren wij samen acties.
5 Bron: Karel van Bever, Dokter in overall, EPO, 2008, 296p, isbn: 9789064454813

Hoe verloopt zo’n interim-actie?
Vorig jaar hebben we samen met het ACV een congres georganiseerd in Brussel. Daar waren
jongeren, vakbondsafgevaardigden en interim consulenten. De deelnemers leerden op die
manier de realiteit van de andere groep kennen. Maar daar bleef het niet bij, er werd ook
nagedacht over wat er op korte termijn al worden veranderd (vb. verlopen vacatures uit de
etalages halen.) De aanwezige interim-consulenten waren verrast over een onzekerheid en
sociale gevolgen dat werken op interim- basis heeft.
Hoe zie jij het fenomeen interim evolueren de komende jaren?
Het motto op de arbeidsmarkt is nu al: flexibeler zijn, meer presteren... Ik ben ervan
overtuigd dat -indien er niks gebeurd- de interimsector zal blijven boomen en er steeds
mensen in de onzekerheid van interim zullen verzeild raken.
Wat hoopt de KAJ met de interim-actie te bereiken?
Finaal hopen wij de publieke opinie én de beleidsmakers ervan te overtuigen dat interim
alleen maar onzekerheid betekent. Als interim moet je de hele dag paraat houden want
misschien word je opgebeld, kan je geen lening aangaan, en kan je iedere dag zomaar
zonder werk vallen. Op die manier kan je natuurlijk geen leven opbouwen. En dit kan nooit
de bedoeling zijn.
Dokter in overall
Karel Van Bever, jonge huisarts bij Geneeskunde voor het Volk, ruilde in 2006 zijn stethoscoop
voor een job als interim in de Antwerpse haven. Al die tijd hield hij een dagboek bij waarin
hij zijn ervaringen als arbeider bij Katoen Natie neerschreef.
Als huisarts hoorde hij steeds vaker patiënten klagen over de toenemende flexibiliteit en
stress op de werkvloer. Hij besloot dit aan den lijve te ondervinden, en ging als –zogezegd-
ongeschoolde arbeider op zoek naar een job. Hij solliciteerde eerst via de ‘gewone’ weg,
maar al gauw bleek dat het interim-kantoor de enige optie was.
Zijn boek beschrijft wat de doorgedreven flexibilisering van de arbeidsmarkt met zich mee
brengt. ‘Als interim sta je helemaal onderaan de hiërarchie. Je werkt steeds met dagcontracten,
dus ben je nooit zeker van werk de volgende dag. Deze onzekerheid zorgt
ervoor dat het als interim erg moeilijk is om ‘neen’ te zeggen, met alle gevolgen van dien.
Men draait dubbele shifts, vaak in onveilige omstandigheden en met weinig kennis van de
veiligheidsprocedures, met arbeidsongevallen tot gevolg. In de negen maanden dat ik er
werkte, heb ik drie zeer zware ongevallen meegemaakt.’
Dokter in overall. Karel Van Bever. EPO, 2008, 296p, isbn: 9789064454813
11

2. Van schoolbank naar werkbank. Over vrije studie- en beroepskeuze *
De ruimte voor jongeren om vrij hun studiekeuze te maken verkleint. Tegenover knelpuntberoepen
(belangrijk voor de economie, maar moeilijk ingevuld) staan heel wat studies die niet automatisch
uitmonden in een job op de arbeidsmarkt. De voorbeelden van filosofie en kunst liggen voor de
hand, maar er zijn er veel meer. Zo zoekt VDAB naar opvoeders, veel minder naar sociaal assistenten.
Utilitarisme?
De grote vraag is echter hoe vanzelfsprekend het is om studies automatisch in functie te stellen van
de arbeidsmarkt. Fons Leroy en de VDAB zijn hier alvast voor, maar er rijzen heel wat vragen.
In een opiniebijdrage op De Wereld Morgen hekelt Jan Blommaert de trend om onderwijs volledig
in het teken van de kenniseconomie te plaatsen. Onderwijs heeft een heel eigen taak, waarbij
we kinderen en jongeren wensen op te voeden tot bewuste, mondige burgers. Bernard Mazijn
(Ugent) bekritiseert op dezelfde site de opmars van een dergelijk ‘utilitair onderwijs’. Hij wijst er
op dat het bedrijfsleven te veel op korte termijn denkt en dat de specifieke vraag naar werkkracht
en competenties die hieruit voortvloeit niet altijd strookt met inzichten en uitdagingen op het vlak
van duurzame ontwikkeling.
Tijdens de workshop spraken enkele jongeren uit eigen ervaring. Enerzijds vragen ze meer en betere
informatie om de best mogelijke studie- en beroepskeuze te maken. Anderzijds kan het volgens
hen niet de bedoeling zijn dat ‘economisch oninteressante’ richtingen worden afgeschaft of
verduurd.
Kant-en-klaar naar de arbeidsmarkt
Ondertussen lijken werkgevers enkel nog te geloven in kant-en-klare nieuwe werkkrachten.
Terwijl ‘levenslang leren’ in alle beleidsnota’s terug te vinden is, van Vlaams tot Europees, lijkt niemand
nog bereid mensen op te leiden op de werkvloer. Vindt het hoge aantal knelpuntvacatures
hier zijn oorsprong?
Daarbij komt de neiging om steeds meer te rekenen op openbare opleidingsinitiatieven (via VDAB).
Ook de pogingen om in te breken in de curricula van het secundair en hoger onderwijs, ten nadele
van algemene vorming, nemen toe. Jongeren zijn alvast te vinden voor een betere integratie van
stages, ook in het hoger onderwijs. Zij willen graag ook deels opgeleid worden op de werkvloer
zelf.
Het valt op dat we bij het maken van de brug tussen schoolbank en werkbank redeneren volgens
een vast stramien. Een studie/opleiding moet, eventueel via een stage, leiden tot het verwerven
van de specifieke competenties die nodig zijn om in een bepaalde sector of zelfs in een bepaald
beroep te stappen. De overheid zet hard in op studietrajecten die jongeren of werkzoekenden
afzetten op de drempel van een job. Het lijkt er op dat het recht op (betekenisvolle) arbeid pas
wordt toegekend als mensen hun plicht tot levenslang leren (in functie van ‘de arbeidsmarkt’)
hebben voldaan.
* Omdat we geen verslag terugvonden van deze workshop, presenteren we hier een korte overschouwing over het aan
de gang zijnde debat over studiekeuze en werk.
13

14
Op dit punt kunnen we ons afvragen wat te doen met de mensen die afhaken, hun plek niet vinden
in zo’n manier van werken? Niet toevallig zijn het vooral mensen uit de ‘kansengroepen’ die keer
op keer het juiste (meest lucratieve) bootje missen of ergens onderweg afvallen. Sommige jongeren
en werkzoekenden nemen we dan ook beter kant-en-klaar voor wie ze zijn. Eenmaal aan de
slag en voorzien van een deftig inkomen, is er nog voldoende tijd (en mogelijkheid) om aan hun
competenties te sleutelen.
Lees meer op DeWereldMorgen.be:
→ Jan Blommaert, ‘Studeren voor de kenniseconomie. Open brief aan Fons Leroy’
→ Fons Leroy, ‘Open brief aan Jan Blommaert’
→ Bernard Mazijn, ‘Utilitair onderwijs. De VDAB kiest voor de korte termijn’

3. De comeback van onbetaalde arbeid
Er duiken steeds meer en steeds vaker vormen van onbetaalde arbeid op. Dat is relatief nieuw,
zeker voor België. Arbeidszorg voor arbeidsgehandicapten, stages voor jongeren, klussen voor
leefloners, vrijwilligerswerk voor werkzoekenden en leefloners… Vaak gaat dit hand in hand
met de plichten die aan activering vast hangen. Niet zonder gevaren. Samira Castermans van het
Netwerk tegen Armoede en Werner Van Laere van het ABVV wierpen er bij wijze van inleiding hun
licht op. Dit was de aftrap van een discussie tussen voor- en tegenstanders.
Netwerk tegen Armoede - arbeidszorg en vrijwilligerswerk, dubbel gevoel
Het Netwerk tegen Armoede volgt al jaren het activeringsbeleid op de voet, dit vanuit de ervaringen
van mensen in armoede. Meer en meer gaan stemmen op om werkzoekenden met een kwetsbare
positie in te schakelen in arbeidszorg en vrijwilligerswerk. VDAB heeft het over begeleid
vrijwilligerswerk voor werkzoekenden, GTB leidt werkzoekenden toe naar arbeidszorg, OCMW’s
overwegen leefloners onkruid te laten wieden, sneeuw of vuil te doen ruimen. Deze vormen van
sociale activering worden dan als een voorbereidende stap naar werk verdedigd.
In eerste instantie wekten deze ideeën en beleidsvoorstellen een dubbel gevoel op bij het Netwerk
tegen Armoede en haar verenigingen waar armen het woord nemen. Jarenlang had het Netwerk
immers gepleit bij het beleid om vrijwilligerwerk te erkennen als een een zinvolle activiteit voor
werkzoekenden, dat niet de tewerkstellingskansen van mensen ontnam maar eerder versterkte.
Dat zagen we ook in de verenigingen. Mensen in armoede die als bezoeker gestart waren in de
vereniging, die zich langzaam als vrijwilliger engageerden, en hierin groeiden: van koffie zetten
en de afwas doen, tot meegaan naar Brussel naar vergaderingen, en het geven van vormingen…
Het vrijwilligerswerk bood mensen in armoede de kans om zichzelf te ontplooien, talenten te
ontdekken, sociale contacten uit te bouwen, te ontspannen… en op deze manier groeiden ze. Voor
sommige mensen in armoede leidde dat er ook toe dat ze uiteindelijk na jaren werkloosheid toch
stappen zetten naar werk. In die zin waren we blij dat het beleid eindelijk de waarde van sociale
activering inzag.
Anderzijds ziet het Netwerk tegen Armoede kwalijke gevolgen in de instrumentalisering van sociale
activering door de overheid, als een voorbereidende stap naar werk. Samira Castermans zet ze even
op een rij:
→ Emancipatorisch karakter gaat verloren
Het Netwerk tegen Armoede is niet overtuigd dat het emancipatorisch karakter van dergelijke
participatievormen werken als je het in een traject naar werk zet. Activeringstrajecten zijn
immers gekoppeld aan rechten en plichten. Mensen moeten activeringskansen aanvaarden,
anders zijn ze werkonwillig en verliezen ze hun uitkering. We zien bij heel wat mensen in
armoede dat ze dat ook zo ervaren… Ze doen arbeidszorg of vrijwilligerswerk maar beschouwen
het eerder als een verplicht nummertje, iets wat ze moeten doen, als ze niet in de problemen
willen komen. In deze context, kan de meerwaarde van vrijwilligerswerk niet werken. Mensen
zien het dan niet als een opportuniteit, om zich in te zetten voor een groter iets, om mensen
te ontmoeten, om te ontspannen, om talenten te ontdekken en ermee te experimenteren…
15

16
→ Vrijwilligerswerk, gereduceerd tot onbezoldigde arbeid
Door vrijwilligerswerk als voorbereidende stap in een activeringstraject te gebruiken, dreigt het
vrijwilligerswerk ook gereduceerd te worden tot louter onbetaalde arbeid. Het activeren van
leefloners tot onkruid wieden, papier ruimen… is daar het beste voorbeeld van. Alles wat niet
perse bijdraagt tot het versterken van arbeidsattitudes, competenties… dreigt daarbij uit het
oog verloren te gaan. Nochtans kan een koffie drinken, samen eten, een babbeltje te slaan een
meerwaarde zijn van het vrijwilligerswerk voor de empowerment van mensen in armoede.
→ Vrijwilligerswerk, een (om)weg naar werk?
Door vrijwilligerswerk of arbeidszorg in een activeringstraject te stoppen, creëer je nog een
extra fase voor werkzoekenden vooraleer aan het werk te kunnen gaan. In de verenigingen
vertellen nu al werkzoekenden in armoede dat ze eerst verplicht worden om arbeidszorg te
doen, vooraleer ze aan de slag mogen in een sociale werkplaats, of dat ze op een wachtlijst
staan en in de tussentijd dan maar genoegen moeten nemen met arbeidszorg.
Ook hoort het Netwerk dat de prestatiedruk en de eisen binnen sociale economie alsmaar
hoger worden, en dat meer en meer werkzoekenden, die vroeger wel aan de slag konden
bij sociale economie, nu ook hier uit de boot vallen. Door een extra activeringstrede/fase
(nl. vrijwilligerswerk of arbeidszorg) in te lassen, pakt de overheid echter niet de uitsluiting in
de sociale economie van zeer kwetsbare werknemers en werkzoekende aan, maar creëert het
beleid gewoon een bijkomend (minderwaardig) opvangnet.
→ Ondermaats werk
Het Netwerk stelt dat arbeidszorg of vrijwilligerswerk voor werkzoekenden minderwaardig is
tov tewerkstelling in sociale economie of het normaal- economisch circuit omdat het feitelijk
geen werk is. Werkzoekenden hebben immers recht op arbeid, hebben recht op een inkomen
via werk. Hen toeleiden naar alternatieven als vrijwilligerswerk verzekert dat recht niet. Vrijwilligerswerk
en arbeidszorg gaat niet hand in hand met een arbeidscontract met extra-legale
voordelen, sociale bescherming, een pensioen, opbouw van rechten… Arbeidszorgmedewerkers
bijvoorbeeld zullen ondanks het feit dat ze minimaal 20u per week moeten werken, toch de
degressiviteit van de werkloosheidsuitkeringen voelen. Ze zullen het dus, ondanks al hun
inspanningen moeten doen met een uitkering onder de armoedegrens. Rechtvaardig kan men
dit toch niet noemen?
→ Concurrentie met betaalde werkkrachten
ABVV : Arbeidszorg en onbetaalde arbeid als vierde pijler in het sluitend maatpak?
Ook Werner Van Laere van het ABVV bevestigde de bedenkingen van het Netwerk. In het activeringsverhaal
staat het sluitend maatpak centraal, dit kan 3 aspecten omvatten. Eén: een passende job
vinden voor de werkzoekende, twee: zorgen dat de persoon in kwestie werkervaring kan opdoen,
drie: werkzoekenden een opleiding aanbieden. Het sluitend maatpak tav de werkzoekenden biedt
echter niet voor alles een oplossing.
Zo geeft het ABVV weer dat de arbeidsmarkt kampt met drie grote problemen. Het eerste probleem
is de ongekwalificeerde uitstroom van jongeren op de arbeidsmarkt. Elk jaar stromen er duizenden
jongeren zonder een deftig diploma, op een arbeidsmarkt die grotendeels geconcentreerd is rond
de kenniseconomie.
Het tweede probleem zijn de MMPP’ers. Een groep van werkzoekenden met een verre afstand tot

de arbeidsmarkt, die een job op maat nodig hebben maar momenteel geen aansluiting vinden
tot de arbeidsmarkt. Een derde groot probleem is de economische crisis. Bedrijven gaan failliet, de
werkloosheid is hoog en in deze context worden door het liberaal gedachtegoed de uitkeringen in
vraag gesteld.
Daar tegenover wordt nu arbeidszorg en onbetaald werk geplaatst. Op zich zelf is dit niet bepaald
negatief te noemen, het is ook niet iets dat nieuw is. Zo was er vroeger ook al bijvoorbeeld
vrijwilligerswerk. Het grote verschil is echter dat er toen geen economische, winstmakende
gedachte ten grondslag lag. Dit ligt nu anders, volgens Werner Van Laere. Want arbeidszorg en
onbetaalde werk worden nu gebruikt als alternatief voor arbeid. Arbeidszorg en onbetaalde arbeid
verschillen echter van arbeid. Arbeid heeft nl. twee functies. Enerzijds is het grote doel van arbeid
om een inkomen te genereren, anderzijds dient het als een vorm van maatschappelijke integratie.
Onder deze maatschappelijke integratie verstaat men onder andere zelfontplooiing, statusopbouw,
sociale contacten... Dit is een belangrijke functie van arbeid, maar een inkomen uit arbeid halen
is even belangrijk. Het alternatief voor arbeid is dan onbetaalde arbeidszorg, hier ligt echter het
probleem.
In Vlaanderen werken nu alleen al 20.000 mensen in beschutte werkplaatsen en andere. Deze
mensen hebben verschillende zaken waar ze recht op hebben, zoals eindejaarspremie, een
minimumloon,.. dit dankzij de vakbonden die voor dit recht hebben gestreden. De tewerkstelling
van de zwakkeren komt binnen sociale en beschutte werkplaatsen onder druk te staan door de
economische gedachte waar ik het daarjuist al over had. Hierdoor vallen de sociaal zwakkeren
opnieuw uit de boot, en komen ze terecht in onbetaalde arbeid. Dit mag niet het geval zijn.
Arbeidszorg en onbetaalde arbeid mag naast de drie pijlers niet de vierde pijler worden van het
sluitend maatpak.
Onbetaald werk is eerst en vooral waardevol, en het kan een opstap betekenen naar de arbeidsmarkt
maar deze mensen moeten een sociaal statuut hebben zodat ze op verschillende voordelen
kunnen rekenen zoals werkende mensen.
Diversiteit aan ervaringen: voorstanders en tegenstanders
De werkgroep omvatte een diversiteit aan deelnemers, sommigen als medewerker binnen sociale
economie en arbeidszorg, anderen als begeleider binnen GTB, VDAB, OCMW, nog anderen als werkzoekende,
als vrijwilliger of arbeidszorgmedewerker. Nog anderen waren actief in sociaal-culturele
verenigingen. De ervaringen waren dan ook heel verdeeld.
Medewerkers uit de sociale economie en activeringsconsulenten hadden kritiek op de eenzijdige
bedenkingen van de inleiders. Ze gaven meer uitleg over de organisatie van arbeidszorg als activeringstraject
en de procedure die hieraan voorafgaat en die gevolgd moet worden tijdens arbeidszorg.
Niet alle arbeidszorgmedewerkers doen arbeidszorg binnen een activeringstraject. Bovendien
komen niet alle werkzoekenden hier terecht. Arbeidszorg is een activeringsstage, dat zorgvuldig
door GTB wordt gebruikt, enkel voor werkzoekenden met een verre afstand tot de arbeidsmarkt.
Arbeidszorg is meer dan onbetaalde arbeid. Het wordt gebruikt als een ontwikkelingstraject voor
bepaalde cliënten. GTB kijkt dan samen met de cliënten waar ze naartoe willen. Arbeidszorg
is daarbij een activeringsstage die als doel heeft mensen naar een betaalde job te leiden. Het
voordeel van arbeidszorg is dat het kwetsbare werklozen een begeleidingstraject aanbiedt, wat
17

18
toch beter is dan simpelweg werkloos te zijn zonder of met minimale begeleiding.
Ook werd de eenzijdige meerwaarde van sociale economie tegenover arbeidszorg ontkend door
bovenstaande deelnemers. Zo klaagden verschillende deelnemers de werkdruk in sociale en
beschutte werkplaatsen aan. ‘Er moet daar hard gewerkt worden hoor.’ In die zin heeft het
voordeel van arbeidszorg wel dat er daar veel meer rekening gehouden kan worden met de
welzijnsproblematiek van een arbeidszorgmedewerker. ‘Op de arbeidszorgplaats kent men ook de
werknemers en zijn problematiek, waardoor er juist soepeler mee kan omgegaan worden dan in
een sociale of beschutte werkplaats.’
Verder benadrukken sommige deelnemers, in tegenstelling tot de inleiders, dat arbeidszorg wél
een meerwaarde kan vormen in een activeringstraject, als een extra tussenstap tussen werkloos en
werk. ‘Ik vind arbeidszorg als een stap ertussen juist wel goed. Het is belangrijk dat deze vormen
van activering er zijn. Zo heeft ze heel wat positieve ervaringen tussen het OCMW en activering,
beide zijn dan ook aan elkaar gekoppeld. Jongeren kunnen bvb. door middel van arbeidszorg hun
interesses ontdekken en krijgen kansen zonder dat er aangrijpende gevolgen aan vast hangen.
Ook is een meerwaarde van de koppeling tussen bovenstaande dat mensen dan bezig zijn, dit
mag echter niet het einddoel zijn. Zo heeft 95% van de mensen die ze begeleidt geen diploma. Met
andere woorden eigenlijk moeten alle jongeren het activeringsdiscours gaan volgen.‘
Tegelijkertijd waren er wel een aantal deelnemers die enkele kritische bedenkingen van de inleiders
herkenden vanuit hun eigen ervaringen met arbeidszorg of vrijwilligerswerk, als werkzoekende, als
persoon in armoede, maar ook als medewerker in ‘n arbeidszorgplaats of vrijwilligersorganisatie…
De vrijwilligheid van arbeidszorg en vrijwilligerswerk?
Alle deelnemers zijn het eens met de stelling dat vrijwilligerswerk en arbeidszorg een vrijwillige
keuze moet zijn van de werkzoekenden. Tegelijkertijd is er discussie over de vrijwilligheid ervan in
de huidige praktijk.
Er zijn wel degelijk arbeidszorgmedewerkers die het vrijwillig doen. De meeste zijn niet afhankelijk
van een leefloon of een werkloosheidsuitkering. (Directeur van een sociale werkplaats met
arbeidszorgmedewerkers)
Provincie Antwerpen steunt arbeidszorg, het is zinvol voor de arbeidszorgmedewerkers, maar ook
voor overheden, organisaties… waar de medewerkers aan de slag gaan. Het verplichten van deze
activiteiten kan echter niet.
VDAB stelt dat het niet de bedoeling is een werkzoekende te verplichten om vrijwilligerswerk te
doen. De consulent moet samen met de werkzoekende gaan kijken wat de best passende dienstbetrekking
is. Samen gaan overleggen. Ook een OCMW-medewerker bevestigt dit: ‘Dwang valt niet
echt veel voor in de praktijk.’ Een OCMW-cliënt beaamt. ‘Het OCMW heeft me zeer goed geholpen.
Ze hebben me gesteund, toen ik arbeidszorg deed en samen met me bekeken wat de beste
oplossing zou zijn voor mij. Zo koos ik uiteindelijk vrijwilligerswerk te doen in plaats van
arbeidszorg, toch bleef het OCMW me steunen.’
Toch zijn er andere deelnemers die de vrijwilligheid in twijfel trekken. Er wordt namelijk gewezen
op het voorwaardelijk karakter van uitkeringen zoals het leefloon en de werkloosheidsuitkeringen.
Werkzoekenden hebben recht op hun uitkering, op voorwaarde dat ze werkbereid zijn en
inspanningen doen in hun activering naar werk. In welke mate hebben werkzoekenden garanties

dat, indien zij arbeidszorg of vrijwilligerswerk weigeren, niet geschorst kunnen worden van hun
uitkering. Als cliënten binnen het OCMW geen werk aanvaarden, volgt er dan een sanctie op hun
leefloon?
Vanuit mijn persoonlijke visie vind ik ‘het waarom iemand wil werken belangrijker dan het feit of
hij werk vindt’. Indien de persoon zelf niet motiveert waarom hij geen werk vindt en dus niet
wilt antwoorden op mijn vragen, dan kan hier een gevolg aan worden gekoppeld, dit gebeurt
doorgaans niet na de eerste keer. (OCMW-medewerker)
Mensen moet vooral geluk hebben met hun maatschappelijk assistent. (Opgeleide ervaringsdeskundige
in sociale uitsluiting en armoede)
Een begeleider reageert: ‘Ik vind dit te kort door de bocht, in het OCMW Gent doen we allemaal
onze uiterste best, maar door de grotere dossierlast en een groter aantal clienten, hebben we soms
te weinig aandacht voor elke cliënt.’
Ook het OCMW Antwerpen bevestigt: ‘De druk vanuit de overheid die op de organisatie gelegd
wordt is groot, dat dit doorstroomt naar de cliënten is een spijtige realiteit.’
Het Netwerk tegen Armoede herhaalt zijn stelling: ‘We zijn niet tegen arbeidszorg. We vinden dit
zeer waardevol maar houd het buiten het activeringsverhaal, met zijn rechten en plichten.
Ondanks alle goede bedoelingen van de consulenten en hulpverleners in een activeringstraject,
ze moeten bewust zijn van het beleidskader waarin ze werken en waarin de cliënt zich bevindt.
Leefloners en werklozen staan onder druk, bewust van het risico op schorsing van hun uitkering.
We stellen dan ook vast dat het wantrouwen bij mensen in armoede tav hun begeleider hierdoor
enorm groot is, ondanks alle goede bedoelingen en het goede werk van diezelfde begeleider.
Sommige cliënten zullen daardoor dus niet eerlijk zijn en vrijwilligerswerk niet durven weigeren
of aangeven dat arbeidszorg eigenlijk te zwaar is voor diens capaciteiten.’
‘Ik werk in een dagcentrum betreffende psychische hulp, en ik ben het eens: arbeidszorg en
inkomen uit de RVA gaan niet samen! Ik ben rotsvast tegen het verplichte karakter van beiden.’
Het is trouwens geen kwestie over het feit of er al dan niet dwang wordt uitgeoefend door de RVA,
de VDAB, het OCMW, of dat wij medewerkers denken dat er dwang is, er is sprake van dwang
wanneer de cliënt dwang voelt.
Ook het ABVV herhaalt dat uitkeringen maatschappelijk in vraag worden gesteld. De overheid vindt
in deze context arbeidszorg en onbetaalde arbeid een interessant idee. Het kan dienen als een
voorwaarde voor een uitkering, als een verantwoording om een basisinkomen uit te keren. Het
wordt dan echter gereduceerd tot een vorm van onbetaalde arbeid, wat niet het doel was van
arbeidszorg.
Arbeidszorg, de nadruk op zorg of arbeid?
Het idee ‘arbeidszorg in ruil voor een uitkering’ strookt niet met de essentie van arbeidszorg, waar
zorg toch nog altijd belangrijker is dan de arbeid.
‘De zorg in het woord arbeidszorg moet worden benadrukt. Arbeidszorg moet gebeuren vanuit
de zorg, en niet vanuit de dwang, het gevoel te hebben dat het moet’. (Samenlevingsopbouw
Antwerpen)
19

20
Ook een trajectbegeleider treedt hierin bij. ‘Onze intentie is inderdaad deze zorg.’ Zij en al haar
collega’s werken met het gevoel van zorg. Ze stelt ook voor om mensen die in activering zaten
en die niet toelaatbaar zijn verklaard, hun activeringstraject gedurende twee jaar te bevriezen.
Gedurende deze twee jaar kunnen deze mensen dan in een welzijnsproject van arbeidszorg
stappen en op een veilige manier binnen arbeidszorg experimenteren. Dit is veilig omdat dan hun
activeringstraject en de daarmee verbonden sancties niet meer gelden, omdat dit bevroren is.
Samenlevingsopbouw Antwerpen gaat verder en klaagt ook het gebrek aan voor de zorg binnen het
vrijwilligerswerk. ‘VDAB, OCMW, ze gebruiken meer en meer vrijwilligerswerk. Er gaat daarbij veel
te weinig aandacht naar de mensen die daar vrijwillig werken. Men legt teveel verantwoordelijkheid
bij die mensen. Terwijl er onvoldoende wordt op wordt toegezien dat die organisaties ook
voorbereid zijn om vrijwilligers in te schakelen. Vrijwilligers worden nu teveel gebruikt.’
Andere deelnemers bevestigen dit: ‘Vrijwilligers worden niet correct behandeld, ze worden
doorgestuurd door bijvoorbeeld de VDAB. Ook mijn vrouw werkt in arbeidszorg. Zij moest verplicht
verkiezingsflyers gaan ronddragen. Ook al was dit tegenstrijdig met haar ideologie. Ze hielden er
geen rekening mee, is dit dan wel nog constructief vrijwilligerswerk?’
‘Een werkzoekende heeft jarenlang vrijwilligerswerk gedaan bij het OCMW. ’t Is pas na een
infosessie in een vereniging waar armen het woord nemen dat de werkzoekende wist dat PWA een
mogelijk alternatief kon zijn voor haar.’ (De Zuidpoort)
Tegelijkertijd wordt benadrukt dat het gebrek aan zorg niet overal een probleem is. Zo heeft het
OCMW Gent goede contacten met haar vrijwilligers. Ze volgen op of alles goed gaat met hun
vrijwilliger(s). Ze houden zelfs een maandelijkse opvolging op de werkplaats van de vrijwilliger.
‘Inderdaad, we mogen organisatie niet allemaal over dezelfde kam scheren, er is een verschil tussen
instellingen, er zitten rotte appels tussen.’
Vrijwilligerswerk en arbeidszorg = ondermaats werk?
Een ervaringsdeskundige in armoede kent tal van verhalen van mensen in armoede over hun
ervaringen met arbeidszorg. ‘Deze mensen zijn actief als vrijwilliger in De Zuidpoort, daar zijn ze
allemaal heel gelukkig. Dit in tegenstelling tot als ze moesten gaan werken onder het statuut
van arbeidszorg. Zo zijn er een aantal die veertien dagen hebben gewerkt in de arbeidszorg en
het daar dan afstapten. Ene persoon werkte zelfs gratis. Men profiteerde regelrecht van haar, zo
moest ze bijvoorbeeld klusjes opknappen die andere werknemers niet wilden doen. De vuile was
werd met andere woorden naar haar doorgeschoven. Het probleem was ook dat er verschillende
mensen werkten op één werkvloer, die allemaal een ander statuut hadden. Zo verdienden sommige
personen meer omwille van een beter statuut, terwijl zij ook juist enkel het leuke, aangename
werk mochten opknappen. De mensen met het arbeidszorgstatuut, voelden zich daardoor
ook gewoon niet gerespecteerd voor het werk dat ze deden. Het is ook een ondoorzichtig systeem.
In elk geval, we stellen vast dat niemand het een verbetering of een pluspunt vond om in arbeidszorg
te werken.’
Een andere armoedevereniging stelt: ‘Mensen met een beperking kunnen niet alles doen, maar ze
moeten. Deze mensen doen goed hun best, maar krijgen er dan een veel te laag loon voor in de
plaats. Ze moeten worden opgevangen omdat ze gebroken zijn door enerzijds hun uiterste best te
hebben gedaan, en anderzijds er veel te weinig erkenning voor te hebben gekregen. Hier moet er

druk naar de regering toe worden geoefend. Dit onder andere vanuit de vakbonden.’
Een arbeidszorgaanbieder reageert daarop: ‘We kiezen er bewust voor om onafhankelijk van sociale
werkplaatsen te werken omdat men daar arbeidszorg en betaald werk combineert. Zij vindt
ook dat iedereen recht heeft op loon, maar dat dit door de economische logica van rentabiliteit
onmogelijk gemaakt wordt. ‘
Jobs in sociale economie onder druk?
Werner Van Laere start met te stellen dat er belangrijke verschillen zijn tussen sociale werkplaatsen
en beschutte werkplaatsen. Zo zijn sociale werkplaatsen ontstaan op eigen initiatief, en dit in
tegenstelling tot een beschutte werkplaats die er kwam door een industrieel initiatief, waar dus
een economisch gedachtegoed ten grondslag ligt. Een beschutte werkplaats geniet van subsidies,
dit moet het rendementsverlies opvangen van het tewerkstellen van doelgroepwerknemers. De
overheid wil dit rendementsverlies echter zo laag mogelijk houden omdat een hoog rendementsverlies
zorgt voor hoge subsidies die ze moeten uitkeren. Een rare besparingslogica, want ze zien de
gevolgen niet in van het verhogen van de werkdruk. Het is op de kap van de doelgroepwerknemer
en diens tewerkstelling en welzijn. Hoe denk je dat het mogelijk is dat de begroting van de Vlaamse
regering op het einde van het jaar positief staat? Door in de sociale economie te gaan besparen. Ze
staan dan wel positief op het vlak van begroting, maar dit ten koste van het welzijn van mensen.
Ook medewerkers uit de sociale economie benadrukken de stijgende druk op sociale werkplaatsen.
‘De subsidies voor de sociale werkplaats zullen in de toekomst naar beneden gaan.’
Ook andere deelnemers bevestigen vanuit de eigen ervaringen van doelgroepwerknemers de
toenemende werkdruk in de sociale werkplaatsen. Ook het watervaleffect van sociale werkplaats
naar arbeidszorg wordt bevestigd. ‘Persoonlijk ken ik iemand die effectief ontslagen is in een
sociale werkplaats. Deze persoon doet nu volledig dezelfde job in een sociale werkplaats, maar
dan onbetaald.’ (Opgeleide ervaringsdeskundige in armoede sociale uitsluiting)
ABVV stelt vragen bij het feit dat personen in sociale of beschutte werkplaatsen worden ontslaan.
‘Ik kan er nog wel inkomen dat mensen worden ontslaan als ze structureel niet op hun werk
geraken of systematisch te laat komen, maar dat ligt niet aan de basis van de ontslagen, wel
de economische druk. Het probleem dat deze ontslagen veroorzaakt is de economische druk, de
druk om zoveel mogelijk te presteren in een zo klein mogelijke tijdspanne. Dus als gemeenschap
steunen we een bepaalde doelgroep niet langer.’
Conclusie
Uit de discussie blijkt dat er een grote verscheidenheid aan praktijken zijn. Arbeidszorg en vrijwilligerswerk
worden door verschillende diensten gebruikt als activeringsvorm (VDAB, GTB, OCMW).
Toch zijn er grote verschillen in werkwijze, in geboden ondersteuning… Het maakt het zeer moeilijk
om er eenduidig over te praten. Iedereen is het alvast eens dat er een groep werkzoekenden zijn
die momenteel geen aansluiting vinden tot de arbeidsmarkt en dat de activeringsdruk alsmaar
toeneemt, zowel voor de werkzoekende als de begeleiders ervan. Bovendien werd duidelijk
dat sociale economie ook onder druk komt te staan, waardoor minder werkzoekenden ook hier
opgevangen kunnen worden. Er ontstaat een nieuwe restgroep.
Daarnaast is iedereen het over eens dat vrijwilligerswerk en arbeidszorg een meerwaarde kan
vormen (los van al dan niet in een activeringstraject), mits de vrijwilligheid gegarandeerd wordt
en de zorg voor de cliënt centraal staat.
21

4. Wie begeleidt de werkzoekende? Over activering en uitbesteding
Filip Watteeuw was van 2009 tot eind 2012 parlementslid en fractieleider voor Groen! in het Vlaams
Parlement. Hij volgde er het arbeidsmarktbeleid op de voet en kwam meermaals kritisch tussen
rond het Vlaamse arbeidsmarktbeleid en de VDAB.
In dit interview plaatst Watteeuw grote vraagtekens bij het uitbestedingsbeleid van de VDAB.
Wat moeten we ons voorstellen bij het uitbestedingsbeleid van de VDAB?
Filip Watteeuw: ‘Sinds de vorige legislatuur is de rol van de VDAB in de bemiddeling en begeleiding
van werkzoekenden verschoven van louter ‘actor’ naar ‘regisseur’. De VDAB doet steeds meer beroep
op externe partners. Ze zijn ook meer en meer marktspelers gaan betrekken voor de uitvoering
van integratie- of begeleidingstrajecten van werkzoekenden. Vroeger nam de VDAB de begeleiding
en opleiding van werkzoekenden grotendeels zelf op. Vandaag besteedt ze die uit via de onder
meer de ‘tenders’. Dit kan zowel aan non-profitorganisaties als aan uitzendbedrijven.’
Gaat dat over veel geld?
‘In tien jaar tijd is het bedrag dat de VDAB betaalt voor deze uitbestedingen verzevenvoudigd.
In 2001 betaalde VDAB nog ¤ 13,86 miljoen aan externe partners of derden. In 2011 is dit bedrag
gestegen tot ¤ 86,16 miljoen. Dat is bijna 15 % van het totale budget van de VDAB. Het kantelpunt
is 2005 toen de ’proeftuin trajectwerking’ startte. Vanaf dan doet de VDAB zeer frequent beroep op
externe partners voor een deel van de begeleidings- en opleidingsopdrachten. Op een jaar tijd ging
het uitbestede bedrag van 23,87 miljoen (2005) naar 46,21 miljoen euro (2006).’
jaar derden totaalbudget %
2001 13.857.000 276.623.000 5,01
2002 14.675.000 304.327.000 4,82
2003 13.738.000 316.180.000 4,34
2004 21.743.000 357.387.000 6,08
2005 23.871.000 357.387.000 6,68
2006 46.214.000 467.184.000 9,89
2007 44.475.000 499.010.000 8,91
2008 49.042.000 508.669.000 9,64
2009 67.154.000 554.564.000 12,11
2010 75.377.000 573.445.000 13,14
2011 86.164.000 586.350.000 14,69
Tabel 1: VDAB- uitbestedingen aan derden tegenover het totale budget 1
Is het duidelijk wanneer en waarom de VDAB kiest voor uitbesteding?
‘De politiek-strategische keuze om steeds meer te gaan uitbesteden, is opvallend maar niet altijd
even goed onderbouwd. Zelfs het Rekenhof wees er al op dat er geen afweging gebeurt tussen
uitbesteding en uitvoering in eigen beheer. Er wordt geen echte afweging gemaakt over efficiëntie.
Wat doen we zelf? Wat laten we anderen doen? (citeert) ‘Ondanks de onduidelijke conclusies over
de effectiviteit en efficiëntie van uitbesteding, stelde de beleidsnota Werk 2009-2014 ter opvolging
1 Bron: jaarverslagen VDAB 2001-2011
23

24
van diverse proeftuinen een structurele verankering en verdere uitbouw van de uitbesteding en
samenwerking met private actoren in het vooruitzicht. De aanbevelingen uit het evaluatierapport
ten spijt vloeit uitbesteding nog altijd voort uit een beleidsbeslissing en niet uit een afweging
tussen uitbesteding en uitvoering in eigen beheer.’ 2
Welke diensten worden zoal uitbesteed?
‘Dat kan gaan over bepaalde opleidingen, maar gegeerder en lucratiever zijn tegenwoordig de
echte trajectbegeleidingen, waarbij een consulent de werkzoekende persoonlijk of in groep
begeleidt op zoek naar werk.’
Neemt het aandeel van de private sector toe?
‘Het is opvallend hoe de private sector zich in de voorbije jaren heeft opgewerkt tot de geprivilegieerde
partner van de VDAB. Zeker wat betreft de trajectbegeleidingen. De uitzendkantoren zijn
erin geslaagd om deze markt voor een groot deel naar zich toe te trekken. In 2006 haalde de met de
VDAB verwante T-groep tenders binnen voor een bedrag van 1,90 miljoen euro. Het was daarmee
de grootste externe partner. In 2010 waren er al vijf organisaties met bedragen groter dan 1,5
miljoen euro. Dat zijn allemaal uitzendkantoren of andere private arbeidsbemiddelaars. Samen
goed voor meer dan 10 miljoen euro. En het houdt niet op. In 2011 haalden vier van deze private
arbeidsbemiddelaars samen meer dan 19 miljoen euro binnen. Dat is bijna 80% van het bedrag
dat de VDAB in 2011 aan trajectbegeleiding besteedde.’
2010 2011
bedrag incl. BTW bedrag incl. BTW
SBS Managements Consultants ¤ 2.457.187 ¤ 9.970.706
Randstad Belgium ¤ 3.602.852 ¤ 3.346.558
PLUS ¤ 1.772.358 ¤ 3.639.685
Manpower Belgium ¤ 1.548.271
Tempo-Team ¤ 1.508.663 ¤ 2.133.826
Tabel 2: uitbesteedde bedragen in 2010 en 2011 – private arbeidsbemiddelaars
Voor de toekenning van uitbestedingen zijn er objectieve criteria. Hoe komt het dat de
uitzendsector hier beter scoort?
‘Het is geen toeval dat juist groepen die ook uitzendactiviteiten verrichten zoveel uitbestedingen
binnenhalen. VDAB wijst de tenders toe op basis van offertes. De prijs per traject is daarbij een
belangrijk gunningcriterium. Door hun schaalgrootte kunnen grote arbeidsbemiddelaars hier een
voordeligere prijs bieden dan de kleinere, klassieke dienstverleners, zoals lokale vzw’s. Bovendien
kunnen de dienstverleners met een uitzendpoot veel scherpere offertes opmaken, omdat ze via die
poot ook als werkgever op diverse niveaus middelen genereren. Ik denk daarbij aan tewerkstellingspremies
en de kostenvergoeding van het bedrijf waar de uitzendkracht wordt tewerkgesteld.’
Door de privatisering van begeleiding van werkzoekenden komen private bemiddelaars dus
gemakkelijker aan de bak. Zij kunnen het risico spreiden door enerzijds hun schaalvoordelen,
en anderzijds de compenserende winsten bij hun uitzendactiviteiten. Hierdoor kunnen zij lagere
prijzen bieden voor de tenders en toch winstgevend blijven.
2 Bron: Verslag van het Rekenhof over personeelsaangelegenheden van de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling
en Beroepsopleiding (VDAB) 24 november 2011

Wat zijn er gevolgen voor kleinere non-profitinitiatieven?
‘Kleinere non-profitorganisaties kunnen de concurrentieslag steeds moeilijker aan. Ze hebben
het automatisch moeilijker om opdrachten binnen te halen. Nochtans hebben ze veel specifieke
knowhow opgebouwd in het werken met werkzoekenden uit kansengroepen.’
En de werkzoekenden?
‘Het aantal trajectbegeleidingen en opleidingen stijgt en dat lijkt te resulteren in een grotere
uitstroom uit de werkloosheid. Maar cijfers tonen ook aan dat de begeleidingen en opleidingen
door de VDAB zelf succesvoller zijn. In eigen beheer ligt die 7 à 14 % hoger dan bij de trajecten
door externe partners. Pas op, de doelgroepen zijn niet altijd vergelijkbaar. We moeten voorzichtig
blijven met conclusies.’
‘Iets om goed in het oog te houden, is echter dat de grote private groepen zich vooral interesseren
in het meest winstgevende segment van de uitbestedingen. Namelijk de relatief gemakkelijk te
begeleiden werkzoekenden. Bij wie dat moeilijker gaat, is dikwijls veel minder interesse. Door deze
vorm van cherry-picking vallen de meest kwetsbare werkzoekenden uit de boot.’
Wat is de impact op onze openbare dienst, de VDAB?
‘Om te beginnen mag de VDAB opdraaien voor de begeleiding van de meest kwetsbaren. Dat is de
moeilijkste taak. Maar de VDAB bereikt vooral steeds minder de werkzoekenden in eigen beheer.
Het aandeel trajectbegeleidingen door externe partners steeg in vijf jaar van 9,81% naar 25,45%. 3
Voor 2011 waren dat 49.350 van de 193.880 trajectbegeleidingen. Bij de beroepsopleidingen zien
we eenzelfde evolutie.’
‘We moeten hier stilaan zeer waakzaam worden. Tewerkstellingsbeleid mag niet als belangrijkste
doel hebben om een beperkt aantal belangrijke, private spelers van een gegarandeerde inkomensbron
te voorzien. Ik roep de Vlaamse regering op om heel het uitbestedingsverhaal kritisch te
evalueren qua resultaten voor de werkzoekenden en qua besteding van overheidsgeld.’
3 Antwoord van minister Philippe Muyters op schriftelijke vraag nr. 375 van Vlaams Volksvertegenwoordiger R. Bothuyne
25

5. Onzichtbaar op de arbeidsmarkt. Onbeschermd aan het werk.
Heel af en toe halen ze de nieuwsberichten: mensen zonder wettig verblijf die ‘s nachts de Quick
restaurants opkuisen. Oost-Europeanen die ’s nachts onder het minimumloon het Brussels Centraal
station schoonmaken. Filipijnse huishoudsters die als hedendaagse slaven gevangen zitten.
Mensen die slecht of onbeschermd en vaak onzichtbaar aan de slag zijn. Wat is hun rol en hun impact
op de arbeidsmarkt? Wat kan er gedaan worden om deze vormen van uitbuiting te counteren?
Er is bewust gekozen om tijdens de trefdag enkele workshops te besteden aan minder voor de hand
liggende en onbekendere facetten van onze arbeidsmarkt. Door te focussen op bepaalde onderdelen
van de arbeidsmarkt hopen we niet alleen deze beter te leren kennen, maar willen we ook meer
algemene inzichten opdoen. Tijdens de workshop rond arbeidszorg werd de algemene trend van de
toegenomen onbetaalde arbeid zichtbaar. De workshop rond clandestiene arbeid helpt ons nadenken
over het belang van de wettelijke bescherming van (alle) werknemers. Omwille van het weinig bekende
thema voor deelnemers aan de workshop is dit verslag vooral informatief. Het wil een eerste kennismaking
zijn met praktijk van clandestiene arbeid. Jan Knockaert, de coördinator van de Organisatie
voor Clandestiene Arbeidsmigranten (OR.C.A.) was dan ook de meest geschikte persoon om hierover
een uiteenzetting te geven tijdens de trefdag.
Clandestiene arbeid
Clandestiene arbeid is niet hetzelfde als ‘zwartwerk’, dat zich kenmerkt door het feit dat een werkgever
niet aangeeft aan de overheid wie hij tewerkstelt en geen sociale zekerheidsbijdragen en belasting
betaalt. Bijgevolg heeft een werknemer ‘in het zwart’ geen recht op de sociale zekerheidsuitkeringen
(kinderbijslag, pensioen, werkloosheidsuitkeringen, …). Uiteraard is ‘zwartwerk’ in ons land illegaal.
Als een buitenlander werkt zonder geldig verblijfsdocument (= mensen zonder papieren) of vereiste
arbeidskaart dan is hij clandestien tewerkgesteld. Doorgaans gebeurt dit met medeweten van de
werkgever. Die overtreedt dan bewust de arbeidswetten, dit is strafbaar. Het kan ook dat een buitenlander
mét een geldig verblijfsdocument clandestien wordt tewerkgesteld omdat hij/zij niet beschikt
over een geldige arbeidskaart en de werkgever geen arbeidsvergunning heeft. Indien zo’n werkgever
ook geen sociale zekerheidsbijdragen of belastingen betaald is er naast clandestien werk ook sprake van
‘zwartwerk’. Vaak is dit ook het geval. Clandestiene werknemers zijn dus buitenlandse werknemers
zonder geldige verblijfsvergunning of arbeidskaart die het recht verleent om een job uit te oefenen.
OR.C.A.
Toen de Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten (OR.C.A) werd opgericht in 2003 was de
werksituatie van mensen zonder papieren nog onbekend terrein. Werknemers zonder papieren
- of ‘clandestiene arbeidsmigranten’ - vonden zelden hun weg naar instanties die hun arbeidsrechten
zouden kunnen verdedigen, zoals bijvoorbeeld de vakbonden.
Het was echter duidelijk dat de meeste mensen zonder papieren op de één of andere manier
werkten, voor het overgrote deel in het zwart. Zij hebben immers geen andere mogelijkheid om te
overleven en hun gezin te voeden.
Ook in België beschikken werknemers zonder papieren over heel wat arbeidsrechten, die echter
zelden in praktijk worden gebracht. OR.C.A. wil daar verandering in brengen door werknemers (en
degenen die hen begeleiden) te informeren over hun rechten en bij te staan bij het afdwingen ervan.
Voor meer informatie over het thema van clandestiene arbeid: www.orcasite.be
27

28
Kwetsbare positie
Clandestiene werknemers (zeker zij die niet over geldige verblijfsdocumenten beschikken)
bevinden zich in een erg kwetsbare positie. Ze verblijven ‘illegaal’ in het land. De angst om tegen
de lamp te lopen en gedeporteerd te worden is altijd aanwezig. Deze mensen kunnen op geen
enkele officiële hulp beroep doen om een inkomen te verwerven (niet via de sociale zekerheid,
noch via het OCMW). Hun opties naast het vinden van een job zijn dan ook erg beperkt: bedelen,
prostitutie of criminaliteit. De overgrote meerderheid kiest er voor om te gaan werken om een
inkomen te verwerven, hoewel ze geen toegang hebben tot de officiële arbeidsmarkt. Hun
onderhandelingsmarge met een potentiële werkgever is dan ook erg beperkt. Werkgevers die
mensen zonder wettig verblijf tewerkstellen, schrikken er vaak niet voor terug er mee te dreigen
dat ze hun werknemers zullen aangeven bij de politie. Erg lage lonen, het negeren van de
veiligheidsvoorschriften en de arbeidsduur zijn hiervan het gevolg. In ons land vind je clandestiene
arbeid vooral in bepaalde sectoren, onder meer in de bouw, horeca, schoonmaak, land- en
tuinbouw en in private huishoudens, niet toevallig sectoren die ook gekend zijn voor het vaker
voorkomen van ‘zwartwerk’. De realiteit van clandestiene werknemers is lange dagen werken
in slechte omstandigheden voor minder dan het minimumloon. Soms wordt het loon zelfs
niet uitbetaald. Hun jobs zijn onzeker en ze hebben geen enkel uitzicht op werkloosheidsuitkeringen
of een pensioen. Bij arbeidsongevallen worden ze vaak aan hun lot overgelaten.
Het exacte aantal mensen zonder wettig verblijf in België is onbekend. Schattingen variëren,
100.000 is een conservatief aantal. Clandestiene werknemers zijn bijgevolg een erg aanzienlijke
groep op de arbeidsmarkt. Het zijn echter niet enkel deze mensen die zware nadelen ondervinden
van hun werksituatie. Het feit dat sommige werkgevers clandestiene arbeidsmigranten onder de
hier beschreven voorwaarden tewerkstellen drukt de arbeidsvoorwaarden en lonen in de sectoren
waarin ze werken. De concurrentie met ‘gewone zwartwerkers’ is duidelijk. Ook ondernemingen
die de regels wel volgen lijden onder deze competitievervalsing. Uiteindelijk treft dit ook de
werknemers van deze bedrijven. Ze krijgen te horen van hun werkgever dat ze hun verwachtingen
inzake loon en arbeidsvoorwaarden moeten temperen omwille van de harde concurrentie in
hun sector. Dit is dan ook de belangrijkste reden waarom er werkgevers zijn die beroep doen
op clandestiene werknemers. Ze zijn goedkoop en gehoorzaam. Dit zorgt voor een aanzienlijk
concurrentieel voordeel. Zeker in een land als België waar er geen taboe heerst op zwartwerk.
Rechten op papier
Het tragische van de hier beschreven situatie wordt echt onaanvaardbaar als we weten dat
arbeidsnormen van toepassing zijn op al wie werkt. Bij clandestiene en zwarte tewerkstelling
gelden de regels in verband met minimumlonen, arbeidstijden, arbeidsongevallen en een
veilige en gezonde werkomgeving ook. En deze rechten gelden ongeacht de wettigheid van
het verblijf van een werknemer in ons land. Het algemene minimumloon in België is momenteel
¤ 1501,82 bruto per maand of iets meer dan ¤ 9/uur. In praktijk zijn er heel wat clandestiene werknemers
die maar de helft van dit minimum uurloon uitbetaald krijgen. In sommige sectoren zoals
de bouw ligt dit wettelijk minimumloon zelfs hoger (¤ 13,17). Clandestiene werknemers hebben dus
recht op de algemene arbeidsnormen. Bovendien is het feit dat ze clandestien werken voor hen
zelf niet strafbaar. Werkgevers riskeren wel een fikse boete als ze betrapt worden op clandestiene
tewerkstelling.
Hoe komt het nu dat deze rechten in ons land zo vaak dode letter blijven? We kunnen hier drie
belangrijke oorzaken voor aanduiden.

Vele werknemers zonder papieren verkiezen slecht werk boven geen werk, of zijn bang van hun
werkgever of de Belgische autoriteiten. Dit is uiteraard te wijten aan hun kwetsbare situatie die
eerder geschetst werd: geen toegang tot de reguliere arbeidsmarkt of overheidssteun, angst voor
deportatie en geen of een gebrekkige kennis van hun rechten. Ze zijn dus ook weigerachtig om
naar officiële instanties te stappen zoals vakbonden omdat ze vaak niet het verschil zien tussen
deze organisaties en de overheid.
Vanuit de maatschappij komt er relatief gezien ook weinig protest tegen deze misstanden. Vooreerst
omdat men geen weet heeft van deze zaken. Clandestiene arbeid bevindt zich vaak in de schaduw.
Wie weet wie de werknemers zijn die ’s nachts de werkplek komen poetsen, wie er tewerkgesteld
is in de zoveelste onderaanneming? Daarnaast is verre van iedereen op de hoogte van de rechten
van clandestiene werknemers. Onwetendheid is echter niet de enige reden dat er weinig strijd
gevoerd wordt voor deze werknemers. Het politieke klimaat is er tegenwoordig niet meer naar
dat sociale organisaties en vakbonden dit als een topprioriteit opnemen. Uiteraard zijn er enkele
belangrijke uitzonderingen die het probleem aanpakken. Bovendien is een clandestiene tewerkstelling
moeilijk te bewijzen voor de rechtbank. Er is ook een groot gebrek aan juristen met een
specialisatie in de combinatie arbeidsrecht en vreemdelingenrecht. Het grootste probleem in onze
samenleving is waarschijnlijk de tolerantie voor zwartwerk. Sommige mensen hebben de beste
bedoelingen. Ze willen iemand zonder wettig verblijf helpen door een job aan te bieden. Iemand
laten een verbouwing doen of laten schoonmaken. Indien dit ‘zwartwerk’ niet conform is aan de
arbeidsregels is dit geen hulp. Het is uitbuiting. Een werknemer minder dan het minimumloon
betalen is profiteren van deze werknemer. Consumenten die gebruik maken van horeca zaken of
aannemers die opvallend onder de gangbare prijs gaan moeten goed beseffen dat het geld dat ze
zo uitsparen vaak ten koste gaat van werknemers hun arbeidsrechten.
Ten laatste schiet ook de overheid tekort bij het aanpakken van deze problematiek. Van een proactief
beleid ter zake valt weinig te bespeuren. De rechten bestaan op papier. Deze rechten in de praktijk
laten gelden lijkt geen prioriteit te zijn voor de verschillende Belgische overheden. De federale
regering geeft terecht kritiek op andere landen die geen minimumloon hebben of arbeidsregels
niet respecteren. Het is immers oneerlijke concurrentie voor binnenlandse bedrijven die hun
werknemers deftig behandelen. Clandestiene arbeid is echter een binnenlandse variant van dit
fenomeen. Inspecties moet strenger en gerichter zijn. Bij gevallen van clandestiene arbeid dienen
de werknemers, die slachtoffers zijn, bijgestaan worden om hun rechten te verkrijgen. De nieuwe
regels rond verantwoordelijkheid in situaties met onderaannemers moet actief in de praktijk
worden gebracht. Het clandestien tewerkstellen en uitbuiten van werknemers is een ernstig en erg
schadelijke inbreuk binnen de arbeidswetgeving. De Belgische overheden treden hiertegen echter
veel te laks op. Werkgevers van werknemers zonder papieren kunnen dus ongestraft arbeidsnormen
aan hun laars lappen. Bovendien betalen ze geen sociale zekerheidsbijdragen. Ze kunnen over erg
goedkope werkkrachten beschikken en de pakkans is klein. Niet verwonderlijk dat clandestiene
arbeid voor vele werkgevers aantrekkelijk blijft…
Clandestiene arbeid behoort tot de schadelijkste praktijken op onze arbeidsmarkt. Zowel voor
de clandestiene werknemers, de bedrijven die het eerlijk willen spelen, de werknemers in
betrokken sectoren en de overheid leidt dit tot inkomensverlies en een negatieve druk op de
arbeidsvoorwaarden. Er is nog veel werk aan de winkel. Iedereen kan als syndicalist, sociaal
werker, werkgever, beleidsverantwoordelijke en zelfs als consument zijn steentje bijdragen.
29

30
Schijnzelfstandigheid bij Roemenen en Bulgaren
Naast de clandestiene arbeidsmigranten is de groep van Roemenen en Bulgaren tewerkgesteld
als (schijn)zelfstandige erg kwetsbaar en vaak het slachtoffer van grove uitbuiting.
Roemenen en Bulgaren hebben in tegenstelling tot andere EU burgers beperkte toegang
tot de arbeidsmarkt. Wie wil werken met een werknemersstatuut, kan dat enkel voor jobs
die in een strikte lijst van vooraf bepaalde knelpuntberoepen zijn opgenomen en met
een arbeidskaart B. Door alle voorwaarden verbonden aan de arbeidskaart B wordt aan
de werknemers een beperkte toegang tot de arbeidsmarkt geboden en bovendien een
rechtsonzeker statuut bezorgd. Het enige alternatief: het zelfstandigenstatuut.
Roemenen en Bulgaren doen er dan ook massaal beroep op, en vaak als schijnzelfstandigen.
Dat is niet zo omdat ze daar zelf zoveel bij te winnen hebben of willen frauderen, maar
omdat dit de enige optie is die het beleid voorziet. Deze werknemers zijn zelden op de hoogte
van alle verplichtingen van het zelfstandigenstatuut. De sociale zekerheidsbijdragen die ze
moeten betalen belooft de werkgever op zich te nemen Als na enige tijd de schijnzelfstandige
vaststelt dat de betaling niet is gebeurd heeft hij een openstaande schuld van enkele
duizenden euro zonder er weet van te hebben.
Het is duidelijk dat de overgangsmaatregelen hun doel hebben voorbij geschoten en meer
problemen hebben veroorzaakt dan dat ze oplossingen hebben geboden. België kan er op
ieder moment voor kiezen om ze stop te zetten en deze werknemers volwaardig te integreren
in onze arbeidsmarkt. Met de toetreding van Kroatie tot de EU biedt er zich een ideaal
moment aan om dit te doen.

6. Werk en welzijn. Activering in het kwadraat?
Het besef groeit dat de klassieke trajectbegeleiding - de snelste weg naar werk - niet werkt voor
mensen die ver verwijderd zijn van de arbeidsmarkt. De VDAB experimenteert daarom met
alternatieve trajecten zoals W², waarbij naast werk ook oog is voor welzijn. Deze trajecten staan in
hun kinderschoenen en moeten nog verder ontwikkeld worden. Wat betekent dat voor de werkzoekende?
‘Verhoogt dit de slaagkansen van activering? En hoe moet dit in de praktijk toegepast
worden? Wie is het best geplaatst om het welzijnsluik te verzorgen?’ Naast praktische vragen,
duiken er ook bedenkingen op. ‘Betekent dit een verruimde bemoeizucht van de activeerder t.a.v.
de werkzoekenden? Welke rol speelt welzijn en de hulpverlening dan? Is er het gevaar dat welzijn
voor de kar van activering wordt gespannen?’
W², het concept
In 2004 stelde de VDAB met zijn sluitend maatpak voorop om elke werkzoekende binnen een
vooropgestelde termijn te bereiken met diens dienstverlening. Duidelijk werd toen dat de
klassieke trajectbegeleiding voor een grote groep langdurig werkzoekenden onvoldoende
was. Werkzoekenden met een verre afstand tot de arbeidsmarkt, met een medische, mentale,
psychologische en/of psychiatrische problematiek, mensen in armoede, … Zij kampen vaak met
een complexe problematiek, en zijn niet simpelweg op één, twee, drie te activeren.
Vandaar ontwikkelde het HIVA-KULeuven een nieuw begeleidingsmodel gericht op het activeren
van werkzoekenden die het verst van de arbeidsmarkt staan. Dit model stelt een een geïntegreerde
aanpak voorop, waarbij men in de begeleiding niet alleen oog heeft voor werkgerelateerde zaken,
maar ook welzijnsgerelateerde. M.a.w. in het activeringstraject moet er niet enkel ingezet worden
op competentieontwikkeling, joboriëntatie, sollicitatietraining… maar er moet ook ruimte, tijd en
aandacht besteed worden aan het welzijn van de werkzoekenden. Kampt de werkzoekende met
schulden? Dreigt hij uit huis gezet te worden? Is hij depressief? Of ziet hij het gewoonweg niet meer
zitten om te solliciteren uit vrees voor de zoveelste afwijzing? Deze problemen zijn dan wel niet
werkgerelateerd, toch kunnen ze in grote mate de slaagkansen op werk bepalen. Die geïntegreerde
aanpak, waarbij er een samenspel is tussen werk & welzijn, wordt ook wel W² genoemd.
Experimenten met W²
Het W²-concept was op papier een mooi idee, maar hoe moet dat dan in de praktijk? De voorbije
jaren zijn er verschillende experimentele trajecten opgezet, die in lijn liggen met het W²-model.
Ook Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen (MvM) uit Aalst, een vereniging waar armen het
woord nemen werkte een geïntegreerde begeleidingsmethodiek uit. 16 werkzoekenden in
generatiearmoede werden begeleid naar duurzaam werk, integraal met de hulp van dienstverleners
uit het werk- en welzijnsveld en onder leiding van de vereniging. Naast een werk- en
welzijnsluik bestond het traject ook uit een armoedeluik. Zo legde Sonia Peelman, opgeleide
ervaringsdeskundige in armoede en sociale uitsluiting, uit. ‘Mensen die in armoede leven hebben
een zware rugzak mee, ze hebben schulden, voelen zich beschaamd en leven in angst. Er is een
gekwetste binnenkant, deze gekwetste binnenkant verbindt mensen in armoede. We moeten ook
hieraan werken in de begeleiding, werken met de binnenkant, werken aan het zelfvertrouwen
van mensen. Dit gebeurde in het armoedeluik.’ Daarom werd er nog een A (armoede) toegevoegd
bij het W²-traject, zo werd het WAW-traject geboren. Vierdewereldgroep benadrukt het belang van
dergelijke trajecten voor mensen in armoede.
31

32
Toch is zo’n geïntegreerd traject, waarbij verschillende dienstverleners uit het ‘werk’luik en
hulpverleners uit het ‘welzijn’sluiken en actoren uit het ‘armoede’luik moeten samenwerken niet
vanzelfsprekend. Uit hun ervaringen met WAW, somde Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen
enkele randvoorwaarden op die essentieel zijn voor een geïntegreerde aanpak van werk & welzijn:
1. Het ontwikkelen en werken volgens een gedragen visie: Een traject moet georganiseerd worden
vanuit een visie, die gedragen wordt door alle actoren, ondanks onderlinge verschillen in
opdracht en expertise.
2. Het uitgangspunt van het traject moet zijn ‘het realiseren van een duurzame tewerkstelling
van de werkzoekende, via een empowerende benadering en op maat van de werkzoekende.
3. Samenwerking met respect voor elkaars expertise: Samenwerking kan maar als iedere partner
zijn kerntaak uitvoert en respect heeft voor de expertise van de andere. Iedere partner moet
zijn kerntaak vervullen en via de samenwerking met andere partners wordt men uitgedaagd
en versterkt.
4. Belang van overlegmomenten tussen de partners. Deze zijn heel belangrijk. Om te kunnen
samenwerken, moet er ook op regelmatige basis worden overlegd, zodat de acties op vlak van
werk en welzijn afgestemd blijven op elkaar. Een uitwisseling laat ook toe het traject te
evalueren en af te stemmen.
5. Financiële investering: Een werk- én welzijnstraject vereist een intensieve begeleiding, maar
ook een intense samenwerking tussen verschillende actoren. Ook voor de samenwerking tussen
de verschillende actoren dient er een financiële investering te gebeuren, opdat er voldoende
tijd en ruimte kan voor uitgetrokken worden.
W² in de praktijk
Dienstverleners van VDAB, hulpverleners uit de welzijnssector, werkzoekenden met een kwetsbare
maatschappelijke positie… Allen zijn overtuigd van de nood aan een aanpak op maat voor
werkzoekenden, ver verwijderd van de arbeidsmarkt. Elementen in W², die van belang zijn
volgens de deelnemers uit de workshop zijn:
→ krachtgericht werken. ‘Werken vanuit de krachten van de mensen, dat is echt belangrijk.
Cliënten zien niet altijd zelf wat ze allemaal kunnen. Vaak wordt er aan de mensen gezegd dat ze
niets kunnen en dan komt dit ook niet boven’, aldus een CAW-medewerker.
→ samenwerking met verschillende partners. ‘Bij mensen die nog randproblemen hebben is het
handig om met verschillende partners samen te werken, bv. met werkzoekenden met een drugs-
of alcoholproblematiek werd ik, als VDAB-trajectbegeleider, samen met De Sleutel.’
Tegelijkertijd blijken de W²-principes niet altijd toepasbaar te zijn in de praktijk. Krachtgericht
werken bijvoorbeeld is maar mogelijk als er voldoende tijd is om krachten te ontdekken. ‘Het is
makkelijker om de krachten van mensen te zien op residentiële diensten, omdat je als hulpverlener
daar dag in dag uit met dezelfde mensen werkt. Op een ambulante dienst wordt het al moeilijker
om die krachten te ontdekken.’ (CAW-medewerker)

Andere praktische problemen die door deelnemers worden aangekaart:
‘Het netwerk is heel belangrijk bij de hulpverlening, je moet een netwerk uitbouwen en verschillende
hulpverleners samenbrengen. De samenwerking met welzijnswerkers is niet altijd even evident,
ze staan wantrouwend tegenover de VDAB of hebben onvoldoende tijd om deel te nemen aan dit
netwerk.’ (VDAB-trajectbegeleider)
‘Binnen het OCMW ervaren we het betrekken van andere partners positief. Het is wel belangrijk dat
alle partners op dezelfde lijn blijven staan. Jammer genoeg zijn er niet altijd de tijd en middelen
beschikbaar voor deze samenwerkingen.’ (OCMW-medewerker)
‘Er zijn nu de armoedetrajecten bij de VDAB en de proeftuinen van OCMW en VDAB. Dit zijn trajecten
waar er een samenwerking is tussen werk en welzijn. Het probleem is dat deze trajecten vaak projectmatig
zijn. De projecten zijn kortdurend en de geldstroom wordt vaak weer stopgezet door een
nieuwe beleid(svisie) of omdat er geen budgetten meer zijn. Dan valt het project weer in duigen.’
Ondanks inspanningen van individuele medewerkers in de werk- en welzijnssector blijft of moet
men momenteel nog te veel op zijn eigen eiland werken. Wil men echt komen tot een structurele
samenwerking tussen werk en welzijn, dan moet dit verankerd worden door het beleid.
‘W² is nodig. We kijken nu nog te vaak met een bepaalde bril naar mensen en we kijken naar wat
ze niet kunnen. Er moeten structurele mechanismen ingebed worden om onze kijk te veranderen,
om te kijken naar de krachten van werkzoekenden met een kwetsbare positie. Dat kan door
vormingen. Het beleid speelt ook een belangrijke rol, ze moet aangeven dat ze in deze methodiek
geloven. Zo kunnen ze een draagvlak creëren voor de methodiek.’ (GTB-begeleider, deze biedt
Geintegreerde Trajectbegeleidingen aan personen met een arbeidshandicap)
‘Er moet politieke wil zijn, momenteel blijft het bij de beleidsmakers maar bij praten. De overheid
praat wel over samenwerking tussen werk en welzijn, maar in de praktijk trekken ze er wel geen
budget voor uit. Werk- en welzijnsactoren moeten dan wel samenwerken, ze worden enkel
gefinancierd voor de begeleiding van hun cliënten. Er wordt geen extra budget voorzien zodat
personeelsleden ook tijd en ruimte krijgen om samen te werken met andere diensten.’
W², valkuilen?
Een activering, in ruimere zin, waar werk en welzijn integraal aangepakt worden kan een kans
bieden voor werkzoekenden. Tegelijkertijd kunnen we ons vragen stellen bij deze tendens. Wordt
hulpverlening dan ook voor de kar gespannen van activering? Wat voor impact heeft dit op de
‘werk’ en de ‘welzijns’ sector. Dit zijn immers twee verschillende sectoren, die vertrekken vanuit
een ander kader, vanuit een andere visie en missie… Het activeringstraject naar werk is bovendien
een verhaal van rechten en plichten, wordt hulpverlening dan ook een plicht om een succesvolle
activering naar werk te kunnen bewerkstelligen? Om het W²-concept ook even kritisch te belichten,
werd Roger Jacobs uitgenodigd. Roger Jacobs werkt al jaren voor Centrum Basiseducatie. Hij heeft
meegemaakt hoe basiseducatie en werk de handen in elkaar sloegen, in naam van een kwaliteitsvollere
activering van de werkzoekende. De samenwerking tussen werk en basiseducatie had zijn
voordelen: de sector basiseducatie kon rekenen op meer financiële middelen, een grotere instroom
van cursisten… Tegelijkertijd heeft hij doorheen de jaren ook ervaren welke kanttekeningen de
samenwerking had voor Centrum Basiseducatie.
33

34
1. De samenwerking tussen werk en basiseducatie blijft volgens Roger Jacobs eerder iets op het
niveau van het beleid. Op het lokale niveau is er niet echt een samenwerking tussen Werk en
Basiseducatie, tussen bvb de trajectbegeleider van de VDAB en de vormingsmedewerker bij CBE.
Men bereikt wel dezelfde werkzoekende maar tot een echte uitwisseling en afstemming komt
men niet. Redenen zijn geen tijd en ruimte om een echte samenwerking aan te gaan, andere
visie over opdracht en aanpak van ‘cliënt’/cursist, wantrouwen en miscommunicatie t.a.v.
elkaar (bvb. VDAB en OCMW die vooral worden gezien als controle-instantie …)
2. De opleidingen van CBE hadden oorspronkelijk en nu nog een ruimer doel dan enkel de cursist
voorbereiden op de arbeidsmarkt. Toch verhoogt de samenwerking tussen CBE en werk de
druk om vooral op vlak van activering resultaten te behalen met een opleiding. De inhoud van
de opleiding dreigt dus verengd te worden.
3. Wanneer een werkzoekenden een cursus bij CBE volgt in kader van een activeringstraject, dan
moet de werkzoekende zich ook houden aan zekere verplichtingen: zo is er een verplichte
aanwezigheid. Dat zorgt er ook voor dat CBE een meldingsplicht heeft om aan- en afwezigheden
binnen twee dagen te melden aan hogerhand. Door deze korte procedure kan het CBE de
deelnemer niet meer contacteren om de reden voor afwezigheid te achterhalen. Dit gaat ook
ten koste van het vertrouwen tussen vormingswerker en cursist.
…
Samenwerking is dus geen evidente kwestie. Dit werd ook duidelijk in de workshop. De dialoog
verzeilde in een wij-zij denken. Sommige hulp- en dienstverleners erkenden dat samenwerking
moeilijk was, en dat je als werker soms in een bepaald kader moet werken dat niet altijd
bevorderend is voor de samenwerking en voor de cliënt. Tegelijkertijd voelden sommige werkers
zich aangevallen. Ze vonden dat ‘de activeringssector’, VDAB en OCMW als één pot nat werd
afgeschilderd, terwijl er grote verschillen zijn tussen de verschillende lokale VDAB’s en OCMW’s en
tussen de individuele werkers. Door het aanklagen van de tekortkomingen in het huidige werk- en
welzijnsaanbod, vonden ze dat hun goede intenties en inspanningen die ze elke dag als hulpverlener/dienstverlener
aan de dag leggen miskend werden.
Dat was uiteraard niet de opzet. Het feit is dat, ondanks inspanning, tot op heden een grote groep
van langdurig werkzoekenden niet geholpen zijn naar werk. Zij blijven zitten met een verwevenheid
aan problemen, die zonder de nodige afstemming en samenwerking tussen werk- en welzijnsactoren
niet zal worden opgelost. Mensen blijven zolang in een vicieuze cirkel steken. Het erkennen van dit
probleem is de eerste stap om te komen tot een begeleidingstraject dat echt op maat kan zijn van
werkzoekende met een kwetsbare positie.

7. Hoe denken en spreken mensen over werk en werkloosheid?
Het activeringsdiscours onder de loep.
De laatste dertig jaar zijn er door economische moeilijkheden en de reacties erop veel werklozen
bijgekomen. Tegelijkertijd is ook de manier waarop we kijken naar mensen zonder werk erg
veranderd. Wie vroeger werkloos was, werd daar niet persoonlijk op afgerekend. Werkloosheid was
een maatschappelijk falen. Er waren te weinig jobs in het land of de overheid had onvoldoende
begeleiding voorzien. Vandaag is dat heel anders. De overheid is steeds zuiniger geworden met haar
middelen en heeft een controlegericht activeringsbeleid uitgebouwd. Ondertussen grommen in de
buik van de samenleving boze verwijten naar al wie werkloos is. Tijdens deze workshop wilden
we het activeringsdiscours over werkloosheid en werklozen analyseren. Zowel van het verhaal van
de overheid als de ongekuiste versie, zoals we ze o.a. op Facebook aantroffen.
Ik haat doppers…
Eind 2009 startte een jongeman op Facebook de groep ‘Ik haat doppers die te leeg zijn om werk
te zoeken en leven op onze kosten’. Al gauw telde de groep meer dan 11.000 leden. Op dat
moment een echt succes. In de groep postten de leden allerlei commentaren over wat ze zo
allemaal denken over ‘de doppers’. Het is een ellenlange draad vol vooroordelen en kromme
redeneringen.
Tijdens de workshop kregen groepjes deelnemers de taak om deze commentaren grondig door te
spitten, op zoek naar weerkerende elementen in de commentaren, maar ook naar de achtergrond
van de posters. Het is al te gemakkelijk deze groep en de ideeën die er worden uitgewisseld en
rondgespuid af te doen als een marginaal internetfenomeen. Wat we hier te lezen krijgen, zegt veel
over wat modale Vlamingen echt denken over werklozen.
Het zijn luie profiteurs, allemaal!
Wie de bladen vol commentaren doorneemt, zal merken dat werklozen schuldig zijn aan twee
hoofdzonden, die we al terugvinden in de titel van de haatgroep en alles met elkaar te maken
hebben. Doppers zijn lui en leven op onze kosten; het zijn ‘leeggangers’ en ‘profiteurs’.
Het is op zich al interessant om in te gaan op de ‘luiheid’ van werklozen. In het beste geval ontbreekt
het hen aan het minste doorzettingsvermogen. Meestal echter krijgen ze het verwijt helemaal niets
te doen of zelf nooit iets te hebben willen doen. Maar het kan nog erger. Hier en daar speelt een
donker vermoeden doorheen de commentaren. Stiekem doen werklozen hele dagen lang leuke
dingen. Zoals videospelletjes spelen, televisie kijken, zonnen of uitgaan. Dat maakt hun vergrijp
natuurlijk nog erger.
Twee zaken springen in het oog. Uiteraard zijn nuance en bewijslast niet aan deze commentatoren
besteed. We blijven hangen in anekdotes. Dat werkloosheidsuitkeringen een behoorlijke voorafgaande
inspanning vereisen (minstens 12 maanden werken op een periode van 18 maanden), dat
veel langdurig werklozen vrouwen (of mannen) het huishouden runnen of familieleden verzorgen,
dat je tegenwoordig je uitkeringen verliest als je te weinig doet om werk te vinden; het is allemaal
niet geweten of van geen tel. Vervolgens valt vooral op hoe jaloers de ‘antidoppers’ zijn op de
vermeende rustige leventjes van de Belgische werkloze. De werkloze heeft iets wat de eerlijke
hardwerkende Vlaming ontbeert: vrije tijd.
35

36
Dat brengt ons bij de tweede zonde. Werklozen leven op de kosten van de werkende mensen: ze
profiteren. Naast een overvloed aan tijd beschikken ze nog eens over hopen geld dat door anderen
is verdiend en door de RVA of het OCMW wordt uitgekeerd. Daarnaast klussen ze meestal ook bij in
het zwart. Alles samen levert hen dat een riant inkomen op, aldus de ‘anti-doppers’.
Een simpele vaststelling is dat het hele idee van een solidair verzekeringssysteem is verdwenen.
Er zijn momenten dat de commentatoren zelf uitkeringen trokken, maar dat was altijd kort en
terecht. Werk vinden, is zowat de consensus, hoeft niet langer dan drie of maximaal zes maanden
te duren. Uitkeringen worden dan ook best beperkt in de tijd en bedragen liefst niet meer dan 500
euro (een veel geciteerd cijfer). De eigen inspanningen op werkgebied worden erg hoog ingeschat.
Terwijl geen van de ‘antidoppers’ stilstaat bij de drempels waardoor mensen in langdurige werkloosheid
verzeild geraken. Iedereen kan toch een borstel vasthouden?
In een wereld waar het hard vechten is voor je plaats geniet de werkloze onverdiend van de twee
meest schaarse goederen: tijd en geld. Meer zelfs, werklozen nemen meer dan ze geven. Ze parasiteren
op de vlijt van anderen. Niet voor niets, merkt menig commentator fijntjes op, hangt er aan
het doppen meestal ook een kleurtje vast…
De cheerleaders
In de VS noemden ze het ‘cheerleaders’. De mensen die luid scheldend de weg versperden van
bvb. de William Frantz School in New Orleans toen in november 1960 de zesjareige Ruby Bridges als
eerste zwarte leerling aan de hand van haar mama probeerde binnen te gaan.
Tegenwoordig speelt het cheerleaden zich af op het internet. En bij ons zijn werklozen zondebok
van dienst. Terwijl twee groepen tijdens de workshop een lijst aanlegden van de meest
neergepende verwijten, gingen twee andere groepjes op zoek naar het profiel van onze cheerleaders.
Om te beginnen merkten we dat het vooral gaat over mensen die niet werkloos zijn. Ze doen veel
moeite om mee te kunnen en de vele voordelen waarvan werklozen genieten, zijn een zoveelste
slag in hun gezicht. In tegenstelling tot de doppers zijn ze zelf niet kieskeurig. Ze hebben ooit of
onlang een job aanvaard die ze niet graag deden. Echt breed of gemakkelijk hebben ze het niet,
tenzij sommigen die te kennen geven als zelfstandige heel hard te werken en veel belastingen te
betalen. Ook opvallend: veel Vlaamse namen. Ze zien het allemaal erg individueel, vertrouwen niet
echt op de overheid en vinden dat iedereen zijn of haar zaakjes maar evengoed moest oplossen
als ze het zelf hebben gedaan.
Op het vlak van leeftijd maakt de groep een dwarsdoorsnede van de samenleving: van scholieren
tot mensen die stilaan de pensioengerechtigde leeftijd bereikt hebben. Wat iedereen gemeen heeft
– en dat valt bijzonder goed op – is naast weinig geloof of vertrouwen in het stelsel van de sociale
zekerheid ook erg weinig kennis er over. Misschien gaat dat hand in hand met een heel beperkt
vermogen om kritiek niet persoonlijk maar maatschappelijk te formuleren?
EU 2020 en de werklozen
Om de vernieuwde werking van VDAB intern aan het personeel uit te leggen, maakte een groepje
vrijwilligers een knappe animatiefilm. De titel: ‘VDAB beleidsraamwerk - Uitdagingen voor de
toekomst’ (zie youtube).
Het filmpje geeft een duidelijk beeld van hoe onze beleidsmakers tegen de arbeidsmarkt en de
werklozen aankijken en waar we hier in Vlaanderen de mosterd halen. De verteller zegt meteen

waar het op staat: centrale doelstelling van het werkgelegenheidsbeleid is ‘een van de meest concurrentiële
en dynamische kenniseconomieën ter wereld worden’. We hebben het goed gehoord:
het doel van het activeringsbeleid is niet werkloosheid bestrijden, maar de economie verstevigen.
Dit lijkt op het eerste zicht misschien een banale kwestie van welke woorden je kiest, maar in de
grond is het veelzeggend.
Vervolgens passeren enkele belangrijke kernwoorden de revue. We streven naar een ‘hoge
werkzaamheidsgraad’. Dat wil zeggen dat we er voor moeten zorgen dat het aantal mensen dat
wekelijks minstens één uur betaalde arbeid verricht, stijgt 1 . De andere 37 uur per week mogen
ze werkloos zijn, dat is niet wat we tellen of willen verhelpen. Volgende stop: de ‘vergrijzing’.
Er zijn te weinig actief werkende mensen voor een te grote groep gepensioneerden, wat onder meer
komt omdat we ‘hard werken, maar te laat beginnen en te vroeg stoppen’. Het kan dan ook niet
anders dan dat we ‘langer en anders’ moeten werken. Vandaar dat VDAB zich vanaf heden niet enkel
toelegt op werklozen, maar ook voor werkenden ‘loopbaandienstverlening’ wil voorzien (o.a. via
mijnloopbaan.be). Hierbij ligt de focus op het herkennen en erkennen van ‘sleutelcompetenties’.
Over naar dé cruciale vaststelling in het verhaal van VDAB. We hebben een probleem met
‘knelpuntberoepen’ en dat wordt alleen maar erger. Werkgevers hebben specifieke jobs openstaan,
maar vinden niet de gepaste mensen 2 . Dat komt volgens VDAB doordat jongeren onvoldoende
kiezen voor ‘arbeidsmarktgerichte studies en opleidingen’. Wat dan weer bijdraagt tot een verhoogde
jongerenwerkloosheid. Om die reden is het nodig een ‘sluitend maatpak’ te voorzien; een
strikte vorm van activeren, weliswaar op maat van de jongeren. Over de activering van werkgevers
horen we niet veel…
Het filmpje werkt toe naar de vier strategische doelstellingen van VDAB:
→ een sluitend maatpak voor de werkzoekenden (activering)
→ loopbaandienstverlening, ook voor werkenden
→ focus op competenties
→ acties die werkgevers ondersteunen in hun zoektocht naar geschikt personeel
Op die manier wordt VDAB arbeidsbemiddelaar, opleider en loopbaanbegeleider, maar vooral: de
‘regisseur’ van de Vlaamse arbeidsmarkt. De enige instantie die vanuit haar centrale positie het
beleid van alle betrokkenen op elkaar kan afstemmen. Al mogen alle andere actoren hun eigen rol
blijven spelen…
VDAB: een droomfabriek?
Tijdens de bespreking van het VDAB-filmpje kwamen enkele zaken heel duidelijk naar boven.
Ten eerste stelt de VDAB hier economische ontwikkelingen en trends op de arbeidsmarkt voor als
natuurlijke zaken. Aan de ‘vergrijzing’ kan je niets doen. Het is een economische natuurfenomeen;
geen voorstelling van de zaken die een bepaald politiek doel dient. Tegelijkertijd voert VDAB
slechts uit van ‘Europa’ vraagt. Mochten er politieke implicaties zijn, dan zijn onze Vlaamse
beleidsmakers en hun ambtenaren niet aansprakelijk.
1 http://www.werk.be/cijfers/trends-en-conjunctuur/werkzaamheidsgraad
2 Definitie: ‘beroepen waarvan de vacatures moeilijker ingevuld worden en die zich gewoonlijk kenmerken door langere
looptijden en lagere vervullingspercentages.’ http://www.vdab.be/trends/maandverslag/topic_09.pdf
37

38
Een tweede opmerking kreeg heel wat bijval bij de deelnemers aan de workshop. In het filmpje
gaat alles zo gemakkelijk. VDAB lijkt wel een fabriek, merkte iemand op. Compleet met een
productieproces dat van de halffabricaten die werkzoekenden zijn afgewerkte producten maakt:
competente werknemers. Die maakbaarheid van de werkzoekenden gaat ver: ‘de kinderen van
vandaag, zijn de werknemers van morgen’. Alles staat in functie van economie en arbeidsmarkt,
ook het onderwijs.
Een derde vaststelling kwam niet uit de groep, maar valt tussendoor wel te maken. Het hele filmpje
rept met geen woord over de activering van de uitkeringen, nochtans dé hoeksteen van het werkloosheidsbeleid
vandaag. Nochtans is de dreiging van het schorsen van de uitkering de vaste grond
waarop ons activeringsbeleid is gebouwd.
Wat ons brengt bij de redenering waarmee we daarnet begonnen. Economische verschuivingen
zijn natuurfenomenen waar niets achter zit en waar je niets aan kan of hoeft te doen. VDAB heeft
een hele fabriek op touw gezet om de tewerkstellingsgraad op te vijzelen. Waar ligt dan de schuld
voor werkloosheid? Bij de individuele werkloze uiteraard. De werkloze jongere die faalde in het
onderwijs; de jongere die een studierichting koos zonder goede werkperspectieven (en dat kan
van alles zijn van kunst of filosofie tot deeltijds beroeps administratie of BUSO logistiek-assistent);
de werkloze wiens competenties niet passen bij de economische vraag; de oudere werkloze die
te kieskeurig is naar loon en andere arbeidsvoorwaarden toe; de werkloze die niet op het werk
geraakt wegens geen auto en geen centen … Het zijn deze mensen die werkloos blijven, het werk
zoeken opgeven en vervolgens te maken krijgen met transmissies en schorsingen.
We kunnen het officiële verhaal als volgt samenvatten. Wij (overheid) installeren een fabriek aan
mogelijkheden (VDAB) en een genereus sociaal vangnet (uitkeringen), jij (werkloze) grijpt die kansen
niet en doet hier niets voor terug (werken en sociale lasten betalen), dus – voor wat, hoort wat –
krijg je minder centen om van te (over)leven.
Individueel schuldmodel
Er valt een rechte lijn te trekken van officieel verhaal naar onderbuik. Samen dragen beide bij
tot de wijde verspreiding van het fameuze ‘individueel schuldmodel’. Toch is er een duidelijke
rangorde. De schreeuwen uit de onderbuik zijn slechts de aanvulling van het propere officiële
verhaal. Niet omgekeerd. De ministers beslissen, de cheerleaders volgen. Op die manier verlenen
ze het officiële discours haar dreiging en dus kracht. De structurele agressie die schuilt in de
onuitgesproken schorsingen schijnen gelegitimeerd door ‘de mensen’. Ministers, RVA en VDAB doen
de samenleving zelfs een plezier door alles zo beschaafd en onpersoonlijk te houden. We zouden
het eens aan die mensen zelf moeten overlaten…
Stigmatisering van de werkloze begint bij een overheid die (on)bewust alle verantwoordelijkheid
voor de werkloosheid en miserie van haar burgers van zich afschuift. De individuele werkloze is
hier de dupe van. Om die reden is het dan ook bijzonder belangrijk dat werklozen de moed vinden
(en steun) om samen luidop te durven zeggen waarop het staat: een samenleving die de werkloosheid
onder haar leden niet weet op te lossen is een falende samenleving. Niets meer, niets
minder.

8. Aan de slag boven de vijftig. Een hele uitdaging …
Vanzelfsprekend naïef
Het leek me altijd vanzelfsprekend dat we tot 64 jaar moesten werken. Dit om de sociale zekerheid
in stand te houden. Het uitbetalen van werkloosheid, ziekte- en invaliditeitsuitkering, onderwijs
en pensioen horen hiermee samen.
Deze vanzelfsprekendheid blijkt naïef. Ik kan iemand die ouder is niet vergelijken met mezelf. Als
jong ding van 27 lentes zit ik vol energie en kreeg ik de computer en internet met de paplepel
ingegoten. Met de technologie in mijn duim en enthousiasme om de wereld te veranderen stortte
ik me op de arbeidsmarkt. Na enige tewerkstelling bleek al snel dat niet iedereen zoals mij was,
gelukkig maar. Want mijn onrust en schoolvisie op werken bleek al snel achterhaald door een
gebrek aan specifieke kennis. Door mijn job uit te voeren en te leren van collega’s ben ik er al
minder van overtuigd dat ik alleen de wereld kan veranderen. Ik leerde water bij de wijn te doen
om een goede samenwerking te realiseren.
Pervers redeneren
‘Een 50+’er heeft de technologie niet onder de knie, ze kosten te veel en zijn niet flexibel. Het werk
boeit hen niet meer en ze zijn vaak ziek’. Vooroordelen genoeg om 50+’ers niet aan te werven of af
te danken. Vaak blijven deze mensen in de werkloosheid, worden ze op ‘brugpensioen’ gestuurd
of worden ze uit noodzaak zelfstandige. In 2009 was slechts de helft van alle 50+’ers aan de slag.
Als we naar de cijfers kijken, is bijna 1 op 4 werkzoekenden een 50+’er 1 . Hoe ouder, hoe moeilijker
het is om aan de slag te raken, dus hoe groter de werkloosheidsgraad. Werkgevers willen niet
belast zijn met deze ‘moeilijke en weinig rendabele’ doelgroep, dus is een groot deel ten laste van
de maatschappij. Met een toenemende vergrijzing is deze werkloosheid bij 50+’ers problematisch.
Op lonen is er een RSZ-bijdrage wat ervoor zorgt dat ons sociaal systeem in stand blijft. Maar
hoe kunnen we pensioenen, werkloosheidsuitkeringen, geneeskundige verzorging, kindergeld en
dergelijke meer blijven betalen als er niet dringend werk wordt gemaakt van het groeiend aantal
ouderen aan de slag te houden?
Verder is het ook ontzettend interessant om diversiteit in teams te hebben. 50+’ers hebben een
pak levenservaring, inzicht en rust. Mijn eigen ervaring met collega’s van allochtone afkomst, met
een arbeidshandicap én 50+ is meer dan positief. En dat maakt van mij ook een voorstander van
diversiteitsplannen.
Oudere verpleegsters
Socioloog Jan Hertogen deed voor ons onderzoek 2 naar werk en werkloosheid over de verschillende
sectoren (automobiel, verpleegzorg, politie, verkoop, ...) heen. Dit legde de volgende vijf
pijnpunten bloot:
1. Mensen langer aan het werk houden, wordt niet toegelaten door ons werkstelsel.
2. Tussen 24 en 35 jaar is de werkloosheid groot, dit is een aandachtspunt voor die leeftijdsgroep.
1 Bron: Werkloosheidscijfers door VDAB – januari 2013
http://www.vdab.be/trends/berichten/Werkloosheidsbericht_januari_2013.pdf
2 Bron: Jan Hertogen ‘Patattenmesje’ van de OESO of scalpel van de RSZ? Tewerkstelling per leeftijd tussen 15-64 jaar
voor alle sectoren http://www.npdata.be/BuG/173-Tewerkstelling-leeftijd/Tewerkstelling-leeftijd.htm
39

40
3. Op 49 jaar werken de meeste mensen, nadien gaat het bergaf met de tewerkstelling.
4. Tot wel 14 jaar eerder dan het voorziene pensioen vallen mensen terug op een werkloosheids-
uitkering (vaak met bedrijfstoeslag).
5. De non-profitsector komt als witte raaf naar boven, procentueel blijven daar de meeste mensen
aan de slag tot aan hun pensioen.
Even wat meer uitleg:
→ Op werkloosheid tussen 24 en 35 jaar wordt hier verder niet ingegaan, gezien het thema van de
workshop (‘aan de slag boven de 50’).
→ De werkgever is verplicht om mensen vanaf 45 jaar outplacement aan te bieden. Deze
outplacementbegeleiding duurt ongeveer een jaar. Samen met een consulent stelt de
werkzoekende een CV op en worden opleidingsnoden en sollicitaties bekeken.
→ Het vroegere brugpensioen wordt nu ‘stelsel van werkloosheid met bedrijftoeslag’ genoemd.
Dit om duidelijk te maken dat men beschikbaar moet blijven voor de arbeidsmarkt en niet op
pensioen is. Via VDAB en RVA worden deze mensen opgevolgd en gecontroleerd. Maar
jobs voor 50+’ers zijn schaars. Diverse interimkantoren en headhuntbedrijven beamen
dat ze mensen boven 45 jaar bijna niet meer kunnen verkopen aan bedrijven.
→ De non-profit sector (waar o.a. politieagenten, verplegers, onderwijzers, bejaardenhelpers
en maatschappelijk werkers worden tewerkgesteld) heeft eindeloopbaanregeling voor zijn
medewerkers. Deze eindeloopbaanregeling houdt in dat werknemers vanaf een bepaalde
leeftijd bijkomende vakantiedagen krijgen, om het werk draaglijk te maken en de tewerkstelling
te verlengen. In principe is het zo dat de dagen die hierdoor vrijkomen worden ingevuld door
nieuwe werknemers. Een win-win situatie dus voor België waar de vergrijzing toeneemt.
Jaloerse bok
Na deze toelichting barstte de discussie los onder de deelnemers. In de sociale sector worden
die extra dagen niet ingevuld door anderen, waardoor de last op de werknemers verhoogt.
Er werd geopperd dat dit tot jaloezie (‘Jij hebt meer verlof dan ik’) of vergelijking (‘Ik verzet
zoveel werk, hoeveel jij?’) zou leiden. Een oplossing kan zijn die dagen effectief te laten invullen
door nieuwe personeelsleden.
Een werkgever beschikt over een natuurlijke invloed en macht op de sfeer op de werkvloer. Deze
doelgroep serieus nemen en de meerwaarde erkennen, zal automatisch zorgen voor een minder
concurrentiële sfeer. Ook werken rond open communicatie en teambuilding, helpt hier zeker bij.
Komt mijn vanzelfsprekend naïef kantje zo weer naar boven?
De toekomst van vergrijzing
De cijfers van Jan Hertogen boden een zicht op de verschillende sectoren en de evolutie in hun
tewerkstelling. Het wierp ook een blik op de problemen rond jongerenwerkloosheid en ouderenafvloeiing.
Binnen enkele jaren slaat de vergrijzing toe en gaat ‘n hoop babyboomers op pensioen,
wat voor een werkoverschot zal zorgen. Hopelijk kijken de politici vooraf eens naar die cijfers.
Recent is er een CAO (collectieve arbeidsovereenkomst) gesloten om passend werk te creëren voor
oudere werknemers. Werkgevers en afgevaardigden van het personeel denken na over hoe ze
werknemers van 45jaar en ouder in de onderneming kunnen houden of het aantal verhogen. Dit
is alvast een eerste structurele oplossing in de preventie van ouderenwerkloosheid. Hoera!

II. Slotdebat: ‘Wat is er na 15 jaar activering bereikt?’
41

42
In tegenstelling tot de andere teksten in dit boek, is deze weerslag geen reflectie. We schotelden de
panelleden 3 vragen voor rond het activeringsbeleid van de laatste 15 jaar. Omdat het niet evident
is om hiervan een weerslag te geven, zijn hier enkel de grote lijnen van het debat terug te vinden.
De 3 vragen:
1. Helpt de degressiviteit van de werkloosheidsuitkeringen meer mensen aan het werk of duwt
het hen richting armoede?
2. Gaan activering en precarisering hand in hand?
3. Kunnen we na 15 jaar activering zeggen dat het beleid werkt?
Volgende sprekers namen deel aan het debat:
→ Marc De Vos ( Directeur Itinera Institute)
→ Dr. Walter Van Trier ( Vakgroep Sociale Economie – Universiteit Gent)
→ Henk Termote ( Medewerker arbeid van het Steunpunt Armoedebestrijding)
→ Jean-Marie Debaene ( Directeur Studiedienst Vlaams ABVV)
→ Chris Serroyen (hoofd studiedienst van ACV)
→ Peter Mertens ( Auteur ‘Hoe durven ze?’ – woordvoerder PVDA) - verontschuldigd
Moderator was Luc De Droogh, docent Hogent van het departement Mens en Welzijn.

Over activering zijn de meningen in het panel verdeeld. Voor de ene is activering een lelijk woord:
het gaat ervan uit dat al wie werkloos is op zijn luie kont blijft zitten. Het ‘niet vinden van werk’
is bijna hetzelfde als ‘weinig inspanning van de werkzoekende’. In het huidige activeringsbeleid
worden mensen gedwongen om veel te snel ‘om het even welke’ job te aanvaarden. Op overheidsniveau
is activering een voorwaarde geworden om je uitkering te behouden, als een stok
achter de deur.
Voor de ander kunnen we enkel spreken over activering van werklozen als het verhaal gaat over
bieden van kansen waarbij rekening wordt gehouden met de kwetsbaarheid en weerbaarheid van
de mensen.. Activeren betekent dan: investeren, ondersteunen en helpen!
Maar het huidige activeringsdiscours, waarbij activering gelijk is aan ‘weinig inspanning van de
werkloze’, is zowel door de linkerzijde als door de rechterzijde overgenomen. De wortels zijn te
vinden in de overtuiging dat:
→ jobs belangrijk zijn en er iets aan de werkloosheid moet gedaan worden. Vandaar de toene-
mende belangstelling voor sociale economie, allerlei projecten voor langdurig werklozen, enz.
→ ‘voor wat hoort wat’: als je niet werkt, kan je ook niets krijgen.
→ de druk toeneemt om internationaal concurrentieel te blijven (cfr Europa 2020).
Een panellid vindt dat de degressiviteit van de werkloosheidsuitkeringen een negatieve vorm van
activering is, waarbij er wordt verondersteld dat werklozen niet voldoende op zoek zijn naar werk.
Door lage uitkeringen zullen mensen niet sneller werk vinden omdat de randvoorwaarden op de
arbeidsmarkt niet veranderen: er is gewoon te weinig werk voor iedereen. De degressiviteit zal
geen jobs creëren.
Een werkloosheidsuitkering wordt gezien als een voorwaardelijk systeem: je moet werk zoeken
om een uitkering te krijgen. Het probleem met de degressiviteit is nu dat men wordt gesanctioneerd
omdat men geen werk vindt (wat niets te maken heeft met werk zoeken). Maatwerk is te weinig
doorgedrongen, controlemechanismen overheersen.
Iemand anders vindt dat het probleem niet ligt in de lage werkloosheidsuitkering, maar wel in het
onvoldoende aanbieden van werk en opleidingskansen. Het is en blijft een ‘rechten en plichten’
verhaal: de overheid zorgt voor banen, en als er banen zijn, dan moet er nagegaan worden of er
de wil is om te werken.
Een ander panellid beschouwt de degressieve werkloosheidsuitkeringen als een middel van de
overheid om te besparen. Het achterliggende idee over de degressieve uitkeringen is dat als de
uitkeringen dalen, dan stijgt het budget om personen op maat te begeleiden. Maar waarom zou
een versterkte afbouw van de werkloosheidsuitkeringen de doorstroom naar werk bevorderen?
Het vergt immers heel wat inspanningen om werk te zoeken en dat kost tijd (meer tijd dan de korte
tijd waarin de uitkeringen dalen).
De meeste panelleden zijn het erover eens dat degressiviteit het bewust organiseren van verarming
betekent en bovendien een regelrechte aanslag op reeds kwetsbare mensen. Armoede maakt immers
ziek: leven in armoede betekent een ernstige belasting van de mentale gezondheid. Ook
werkloosheid kan leiden tot precaire situaties, tot armoede. Daarom moeten we voorzichtig zijn en
vermijden dat mensen van de regen in de drup terecht komen en van het ene begeleidingsstatuut
overgaan in het andere. Degressiviteit betekent geen versterking, wel een verarming: langdurige
43

44
werklozen zullen niet geholpen worden door deze maatregel. Zeker is dat de minimumuitkeringen
simpelweg te laag zijn. Door de lage uitkeringen dreigen mensen net sneller in de armoede terecht
te komen.
Daarnaast stelt zich het probleem dat meer en meer mensen nooit zicht hebben op een vaste job,
maar enkel op een tijdelijke job, werkloosheid, onzekere statuten, enz.
De dubbelzinnigheid over intermarbeid is heel groot. Een interimjob wordt dikwijls gezien als een
springplank naar een vaste job, maar sommigen blijven ‘hangen’ in een interimjob en dit soort
werk biedt geen toekomstperspectieven. Een tweede element is dat bedrijven interim dikwijls
gebruiken als een testperiode om enkel de beter geschoolden toe te laten. Dat blijkt uit de cijfers:
van de pas afgestudeerden start 60% in een contract van bepaalde duur. De beter geschoolden
groeien door en de anderen blijven.
De laatste 10 jaar zijn er vooral jobs bijgekomen in goedbetaalde èn laagbetaalde banen, veel
minder banen in het middensegment van de arbeidsmarkt. Routinematige banen kunnen geautomatiseerd
worden en verdwijnen. Wat overblijft, zijn vooral jobs gelinkt aan ‘problem solving’,
waarbij zowel van hoogopgeleiden als laaggeschoolden eenzelfde soort praktische competenties
wordt gevraagd om allerlei problemen op te lossen. Dit kan niet overgenomen worden door
automatisering. Onderaan de ladder zullen altijd jobs zijn, zoals bv kok of poetshulp, maar ook
bovenaan zoals bvb. managers. Poetshulp zal altijd nodig zijn. Een voorbeeld zijn tweeverdieners
met weinig tijd maar wel geld, die beroep doen op poetshulp via dienstencheques.
Als afsluiter van het debat worden nog enkele beschouwingen gegeven over de globalisering van
de economie. Het is een markt waar multinationals beslissingen nemen en werk en werkloosheid
creëren. De arbeidsmarkt is een spel van vraag en aanbod. Op Europees vlak wordt er steeds minder
aandacht besteed aan de kwaliteit van arbeid. De nadruk ligt steeds meer op pure werkcreatie
zonder aandacht voor de kwaliteit van de arbeid.

III. Besluiten en aanbevelingen
45

46
Werk aan de winkel
Tijdens deze trefdag kwamen een aantal evidente en minder evidente besluiten aan het licht, we
trachtte hen hieronder te vertalen in een aantal aanbevelingen per thema.
We hebben niet de pretentie dat dit nu alles omvattend is, het is net zoals de trefdag een startpunt
om verder te werken van onderuit en thema’s concreet te verdiepen en verbreden. Het is een
aanzet om ons netwerk uit te breiden, bondgenootschappen aan te gaan met andere organisaties,
lokaal en bovenlokaal.
Deze bundeling zullen we in de volgende maanden overhandigen aan politici, beleidsmakers en
hun kabinetten op verschillende niveaus, sociale organisaties, vakbonden, het ruimer middenveld,
geïnteresseerden,… kortom we willen graag een appèl doen op u om het recht op waardig werk en
een menswaardig inkomen (mee) te realiseren.
1. Interim-werk: minder flexibiliteit, meer werkzekerheid
→ Maak het onmogelijk voor bedrijven om iemand een jaar lang aan het werk te zetten met
dagcontracten. een heldere en eenduidige manier. Beperk daarom het aantal opeenvolgende
dagcontracten.
→ Zorg voor een neutraal controleorgaan dat misbruiken actief opspoort en waar nodig hard kan
optreden, door bijvoorbeeld licenties van interimkantoren te ontnemen.
→ Er moet meer aandacht zijn voor de veiligheid op de werkvloer, zowel door interim-kantoren
als door de bedrijven zelf. Veiligheid beperkt zich niet tot het uitdelen van een papieren stapel
veiligheidsrichtlijnen.
2. Vrijwilligerswerk moet vrijwillig blijven
→ Sociale economie mag niet in een concurrentiële positie gedwongen worden om te wedijveren
met reguliere winstgevende ondernemingen. Sociale economie is en blijft onderdeel van het
welzijnsbeleid.
→ Er zijn meer plaatsen en experimenteerruimten binnen de sociale economie nodig. Zo kan men
verschillende trajecten op maat van verschillende groepen uitwerken.
→ Organisaties moeten erover waken dat ze het welzijnsaspect niet uit het oog verliezen. Hun
finaliteit is welzijn, niet activering.
→ Er moet een duidelijk onderscheid worden gemaakt tussen arbeidszorg enerzijds (de doelgroep,
de voorwaarden, …) en sociale tewerkstelling als opstap naar de reguliere arbeidsmarkt
anderzijds. Hiervoor is een eenduidige definitie en statuut van arbeidszorg nodig, waarbij
arbeidszorg géén onderdeel uitmaakt van het activeringsverhaal maar op zichzelf staat als
vorm van maatschappelijke participatie.

3. Gecontroleerde activering en uitbesteding op maat
→ De uitbesteding van activering, bemiddeling en controle aan commerciële organisaties brengt
de kwaliteit van de arbeidsbegeleidingen in gevaar.
→ De kwaliteit van de tender en niet de offerteprijs moet bepalen wie de tender krijgt. Hierop
moet er meer controle zijn door de VDAB.
→ Investeren in een kwaliteitsvolle en meer trajectbegeleidingen. Bij de kwaliteitsbeoordeling
wordt de tevredenheid van de cliënt ook in rekening gebracht.
→ Men mag niet enkel naar de situatie (werk of niet) na 6 maand kijken, maar men moet ook de
duurzame elementen ( zoals contracttype, duur, reguliere markt of niet,…) benoemen. Dit
geldt zowel voor de tenders als voor de VDAB zelf.
4. De onzichtbare van de arbeidsmarkt: zichtbaar en beschermt aan het werk
→ Voor inwoners van nieuw toegetreden EU-landen mogen geen overgangsmaatregelen gelden.
Zij moeten onmiddellijk onbeperkte toegang hebben tot de arbeidsmarkt om dubieuze statuten
zoals schijnzelfstandigheid te vermijden.
→ Verklein de kloof tussen clandestiene arbeidsmigranten en sociale organisaties. Deze groep
werknemers vinden te weinig hun weg naar vakbonden en sociale organisaties. Daarnaast
zijn ze onvoldoende op de hoogte van de rechten van deze groep werknemers door de vaak
snel veranderende statuten.
→ De (ketting)verantwoordelijkheid van onderaanneming moet streng en proactief opgevolgd en
gecontroleerd worden.
5. Duurzame Werk-Welzijntrajecten
→ Het uitgangspunt van het werk-welzijnstraject moet zijn ‘het realiseren van een duurzame
tewerkstelling, via een empowerende benadering en op maat van de werkzoekende. Hier
moet voldoende aandacht zijn voor zelfontplooiing en welzijn, zonder dat dit ondergeschikt
wordt aan activering.
→ Een werk-welzijnstraject moet georganiseerd worden vanuit een visie, die gedragen wordt
door alle actoren, ondanks onderlinge verschillen. Onder de actoren moet dan ook voldoende
respect zijn voor elkaars expertise en onderling overleg mogelijk zijn.
→ Een werk- én welzijnstraject vereist een intensieve begeleiding, maar ook een intense samen
werking tussen verschillende actoren. Meer financiële investering is nodig, zodat er voldoende
tijd en ruimte kan uitgetrokken worden voor de werkzoekende en de samenwerking.
6. Bestrijd de werkloosheid, en niet de werklozen!
→ Creëer een breed maatschappelijk debat over de echte en structurele oorzaken en de gevolgen
van werkloosheid.
→ Stigmatisering begint vaak met woorden en beelden, stop daarom stigmatisering van werklozen
in de media, in het beleid en in de maatschappij. Ga in tegen de vooroordelen over werklozen.
→ Zet via onderwijs, sensibiliseringscampagnes,… in op een goede kennis over sociale zekerheid
als noodzakelijk element van actief burgerschap.
47

48
7. Aan de slag boven de vijftig op kwalitatieve manier
→ Arbeidsduurverkortingsdagen moeten ingevoerd worden in alle sectoren, de dagen die hierdoor
vrijkomen moeten worden ingevuld door nieuwe personeelsleden. Enkel op deze manier is het
mogelijk om iedereen tot aan hun pensioenleeftijd kwalitatief aan het werk te zetten.
→ Diversiteitsconsulenten moeten worden ingeschakeld bij het opstellen van diversiteitsplannen
en bij de toepassing van CAO 104 (Deze CAO verplicht ondernemingen in de privésector om
jaarlijks een werkgelegenheidsplan op te maken met betrekking tot de tewerkstelling van hun
werknemers van 45 jaar en ouder. In dit plan moeten ze maatregelen voorstellen en een
actieplan opmaken om het aantal werknemers van 45 jaar of ouder in het bedrijf te houden
of te verhogen.)
→ Werkgevers mogen de expertise van oudere werknemers niet verloren laten gaan. Zij moeten
hun verantwoordelijkheid nemen en een open houding aannemen ten aanzien van oudere
werknemers.

IV. Epiloog
49

50
De sociaal werker in activeringsland: tot waar en niet verder?
Begin januari 2013 haalde het verhaal van de Spaanse slotenmaker Iker de Carlos de kranten. Hij en
zijn collega’s moesten vaker en vaker helpen bij huisuitzettingen van mensen met schulden. Toen
voor zijn ogen een vrouw van haar balkon sprong, besloot Iker dat het genoeg was. Hij trommelde
de slotenmakers van Pamplona op. Samen beslisten ze dergelijke jobs voortaan te weigeren 1 .
Iker is geen sociaal werker. Maar zijn taak om huizen van schuldenaren open te breken voor bank
en politie bevindt zich ergens op de balans tussen emancipatie en disciplinering. In wezen staat
elke sociaal werker – en dan hopelijk in minder extreme omstandigheden – voor gelijkaardige
keuzes. Zeker in deze tijden van activering en sociale handhaving. Tot waar en niet verder?
Tijdens onze eerste trefdag ontsponnen zich op verschillende momenten uiterst geanimeerde (en
intense) discussies hierover. Wanneer sta je aan de zijde van de doelgroep met een emanciperende
(reflexieve) aanpak? Hoe ver kan je meegaan in het verhaal van ‘Voor wat, hoort wat’? En gaan we
soms niet te ver mee?
Dergelijke discussies zijn moeilijk, zeker wanneer de eigen werkingen op de weegschaal komen
te liggen. Maar nu het belang van activering toeneemt en de arbeidsmarkt steeds nadrukkelijker
aanklopt aan de poorten van het jeugd- en welzijnswerk, denken we dat het noodzakelijk is om
ze te voeren. Voortgaand op onze ervaringen tijdens de trefdag hopen we alvast enkele heikele
punten onder sociaal werkers te kunnen duiden.
Verschillende perspectieven
De afgelopen jaren brachten VDAB en andere overheidsinstellingen regelmatig mensen samen rond
de thema’s werk en werkloosheid. Met de Lege Portemonnees merkten we op dat op deze fora vaak
de kritische noot ontbreekt. Onze trefdag zou dan ook voor één keer de tegenstellingen niet schuwen.
Om te beginnen door open discussieruimte te creëren en hier mensen uit verschillende circuits
een plek te geven. De werklozen en mensen in armoede zouden zo de kans krijgen om eindelijk
op gelijke voet de discussie aan te gaan. Pittig detail, voor een keer en zeer bewust, zouden de
sprekers niet uit officiële hoek komen. FEDERGON (de werkgeversorganisatie van de uitzendsector)
kwam aan het woord zoals iedereen, vanuit de zaal.
Wat we hadden onderschat was dat als je verschillende circuits samenbrengt, dat tot één of andere
vorm van kortsluiting kan leiden. Juist omdat het perspectief van waaruit je kijkt er bepalend
kan zijn voor je inschatting van problemen en situaties. Tijdens de werkgroepen over onbetaalde
arbeid en arbeidszorg leidde dit tot gepolariseerde discussies over hoe je moet omgaan met de
doelgroep van mensen die veraf staan van werk.
Enerzijds zijn er de langdurig werklozen die zelfs na een lang tussentraject niet zomaar in het
reguliere circuit aan de slag kunnen. Ze doen vrijwilligerswerk, werken in de arbeidszorg of krijgen
een plaats in een sociale werkplaats. Uit hun verhalen kunnen we opmaken dat ook bij hen de
druk om te presteren toeneemt. Daarenboven worden velen onder hen niet billijk vergoed voor
het werk dat ze leveren. Steeds meer mensen hebben een vervangingsinkomen en zijn toch ergens
aan de slag.
1 http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20130107_00424884

Zien we hier niet een trend opduiken, waarbij onbetaalde arbeid zich meer en meer doorzet? Je zou
je de vraag kunnen stellen in welke mate dit te maken heeft met een verschuiving van aandacht
voor het recht op arbeid van de betrokkenen naar een groeiend overwicht van het concurrentiedenken,
ook op de markt van de sociale economie. Aan de zijde van deze al dan niet werkende
werklozen staan sociaal werkers uit onder andere het opbouwwerk en de armoedeverenigingen.
Zij beginnen, op basis van wat ze zien en horen, zich echter vragen te stellen bij de intrede van de
activeringslogica in steeds meer sectoren van het welzijnswerk.
Anderzijds zijn tegenwoordig een heel pak sociaal werkers ingeschakeld in het activeringsbeleid
of aan de slag in een rol als werkgever of instructeur. Ze bevinden zich op de eerste of tweede lijn
van de hulpverlening en hebben een opdracht binnen het beleidskader van de overheid of sociale
werkgever. Hun positie is niet altijd even gemakkelijk, omdat ze als dienstverleners mee moeten in
de wensen van hun werkgever (productiviteit) of de overheid (administratie en disciplinering). Op
die manier komen ze steeds vaker tussen twee vuren te staan.
Van kortsluiting naar dialoog
In de loop van de trefdag verdiepten zich de tegenstellingen. Mensen die anders nooit publiek de
kans krijgen hun ongenoegen te luchten, namen het woord. De dienstverleners die ze normaal
alleen tegenkomen in fragiele één-op-één situaties (een VDAB-trajectbegeleider, een instructeur
of personeelsverantwoordelijke in de sociale werkplaats, …), waarbij ze moeten opletten wat ze
zeggen, kregen de wind van voor. Dat ‘de VDAB’ niet luistert, ‘de begeleiders’ teveel druk zetten,
‘het OCMW’ geen tijd voor je maakt…
Het gevolg was dat net die dienstverleners en sociaal werkers die de weg hadden gevonden naar
een kritische trefdag hun beleid en positie moesten gaan verdedigen. En dat terwijl ze nu juist
gekomen waren om inspiratie op te doen over hoe om te gaan met hun lastige dilemma’s in het
spanningsveld tussen een bepaald beleid en de verzuchtingen, verwachtingen en ervaringen van
hun cliënten.
Uit de evaluaties achteraf bleek dat deze confrontaties door niemand echt gesmaakt zijn. Dat is een
beetje dubbel. Soms is het belangrijk om meningen en posities te laten botsen. De goede vrede
bewaren, is niet iets waar alle werklozen of mensen in armoede naar verlangen. Anderzijds zijn
er verschillende schakeringen tussen zwart en wit en is het zowel voor armoede- en werklozenwerkingen
als voor kritische of enigszins bezorgde dienstverleners uit meer institutionele hoek
belangrijk om bruggen naar elkaar te bouwen.
Zoals al gesteld had deze eerste trefdag juist de bedoeling een dergelijke brug te zijn. We stellen
dan ook voor de dialoog te hernemen door de impact van de verschillen in perspectief expliciet te
maken en mee te nemen in de discussie.
Sociaal werk: disciplineren of emanciperen?
Meer en meer stelt de overheid haar subsidies in het teken van uitvoering van een strikt activeringsbeleid.
De uitbestedingen via de VDAB (tenders, ESF-oproepen, raamakkoorden …) zijn hier
een heel goed voorbeeld van.
Uiteraard is het logisch dat een democratisch verkozen overheid de grootste hand heeft in de manier
waarop met werk en werkloosheid wordt omgegaan. Wel kunnen we ons afvragen of het een
goede zaak is dat de plekken verdwijnen waar werklozen buiten een disciplinerend en soms nogal
51

52
moraliserend kader ontvangen en geholpen worden. Net zoals momenten waarop sociaal
werkers en hun cliënten kritisch de maatschappelijke discussie aangaan of zich samen verzetten of
organiseren rond een beter voorstel.
Dat heeft zo zijn gevolgen. Hoewel niet leuk om te horen, moet gezegd dat voor veel mensen
VDAB, OCMW, sociale werkplaatsen en andere instanties mee de boeman zijn geworden. Door het
toenemen van allerlei vormen van activering en sociale handhaving (plus het risico je uitkering te
verliezen) is zowat elke maatschappelijke assistent in hun perspectief ook een beetje controleur
geworden. We onderschatten het effect hiervan op het vertrouwen van de cliënt (of onderschatten
het belang van zo’n vertrouwen). Niet alleen voelen mensen zich op hun ongemak, ze staan vaak
machteloos tegenover het oordeel van de dienstverlener of begeleider.
Ook voor de spanningen en conflicten die dit met zich mee brengt, blijft weinig ruimte over.
We ervaren elke tegenkanting van cliënten steeds gemakkelijker als een kwestie van ‘weerstand’
of onaangepast gedrag. Als er plooien zijn die de sociaal werkers in de frontlijn niet gladgestreken
krijgen, kunnen ombudsmensen en klachtenprocedures dienen om overtollig ongenoegen te
managen of op afstand te houden. Liever zo dan beleidskeuzes in vraag te stellen.
Ondertussen groeit de kloof tussen enerzijds de sociaal werkers die bij RVA, VDAB, OCMW’s,
uitbetalinginstellingen, sociale werkgevers en dergelijke functioneren binnen het kader van de
activering, en anderzijds degenen die zich inschrijven in eerder emancipatorische rollen:
vakbonden, opbouwwerk, armoedeorganisaties, … Terwijl de eersten vanuit het beleid nog maar
weinig gestimuleerd worden om in te zetten op emancipatie (geen geld, geen tijd, geen ruimte)
geraken de emancipatorische werkingen – soms evengoed door eigen toedoen – in toenemende
mate geïsoleerd van de rest van het werkveld.
Opbouwwerkers en armoedeverenigingen hebben een specifieke aanpak op maat van hun
specifieke doelgroepen. Er wordt diepgaand en veilig gewerkt met bij momenten erg kwetsbare
mensen, veelal in de luwte van het maatschappelijke debat. Maar de veilige afstand van VDAB of
OCMW kan er voor zorgen dat de wereld van het ‘recht-op-arbeid’ en de ‘voor-wat-hoort-wat’
erg ver uit elkaar groeien. Het dreigen gescheiden circuits te worden. Op dat punt kunnen dialoog
en maatschappelijke discussie evengoed komen stil te vallen. Wanneer beide circuits dan weinig
voorbereid of onverwacht met elkaar in contact komen, volgt er een kortsluiting.
De zin van enige opstandigheid
In het boek ‘De geschiedenis van het Amerikaanse volk’ beschrijft de Amerikaanse historicus Howard
Zinn de geschiedenis van zijn land gezien door de ogen van de gewone man en vrouw. Zinn eindigt
zijn opmerkelijk boek met enkele overpeinzingen. Deze zijn – hoewel vele jaren geleden in een
ander land neergepend – ook in deze context bijzonder relevant.
In zijn laatste hoofdstuk, ‘Naar een opstand van de bewakers?’, neemt hij ons mee naar de Verenigde
Staten van de jaren tachtig, negentig en vandaag. Sociale hulp is er substantieel afgebouwd en
een steeds grotere groep mensen moet de rol lossen. Tegelijkertijd – en hoewel ze zelf onder druk
komt te staan – is een groot deel van de Amerikaanse middenklasse ingeschakeld in opdrachten en
functies die er toe dienen de Amerikaanse onderklasse in bedwang te houden. Dat gaat ook hier
van het gewone maatschappelijk werk tot de vele gevangenisbewakers.
Howard Zinn: ‘In een ontwikkelde maatschappij kan het establishment niet overleven zonder de
gehoorzaamheid en loyaliteit van miljoenen mensen die kleine beloningen krijgen om het systeem

aan de gang te houden: soldaten en politieagenten, docenten en ministers, bureaucraten en
sociale werkers, technici en productiearbeiders, dokters, advocaten, verpleegsters, vrachtwagenchauffeurs,
communicatiespecialisten, vuilnisophalers, brandweermannen... Omdat die mensen
werk hebben, gunt het systeem hen enkele voorrechten. In ruil daarvoor verbinden ze hun lot
vaak aan dat van de elite. Ze worden de cipiers van het systeem, de buffer tussen de hoogste en
de laagste klasse.’ 2
Zinn schetst een groeiende maatschappelijke ongelijkheid. Hoewel heel wat mensen moeten
afhaken, blijft een even grote groep het behoorlijk tot zeer goed hebben. De 1% deelt haar superwelvaart
met net genoeg anderen om een relatief brede middenklasse in stand te houden. Hun
steun uit zich in het opnemen van institutionele, systeembevestigende rollen. Wat deze mensen
veel te weinig beseffen, volgens Zinn, is dat de welvaart die ze er voor in ruil krijgen relatiever en
voorwaardelijker is dan ze graag aannemen.
De ‘opstand van de bewakers’, waar Howard Zinn voor pleit, betekent dat die ‘bewakers’ er eerder
voor kiezen om hun ‘gevangenen’ (en tegelijkertijd zichzelf) te emanciperen, dan om al te hard in
de eigen disciplinerende rol te gaan geloven. In de Vlaamse context moeten we misschien niet al
te hard van stapel lopen. De toestand is bij ons op sociaal vlak vooralsnog niet zo schrijnend als
in de VS. Wel is het zinvol Zinn’s inzichten te vertalen als een roep naar de herwaardering van de
emancipatorische rol van de sociaal werker. Zeker waar het gaat over arbeid. Dat wil meer zeggen
dan zij-aan-zij met de mensen op zoek gaan naar werk. Het betekent ook samen kritiek op het
beleid formuleren daar wanneer nodig en een eigen alternatieve kijk op arbeid ontwikkelen en
publiek maken.
Vandaag zien we hoe het activeringsbeleid de motor dreigt te worden van een veelkoppig sociaal
handhavingsbeleid dat verder en verder doordringt in het welzijnswerk. Binnenkort – en met de
veelbetekenende verkiezingen van 2014 in het verschiet – dreigen we op een kantelmoment te
komen. Het punt waarop elke vrije beroepskeuze, vertrouwelijke begeleiding, derde en vierde kans
of collectieve en kritische benadering van werken met werklozen is aangevreten door de neoliberale
activeringsmicrobe. Een beleid waarvan we ondertussen weten dat het niet alles zaligmakend
is. Want waarom zouden we blijven mensen stimuleren om werk te zoeken, als Ford met een
vingerknip 10.000 banen schrapt, besparingen – zelfs bij VDAB – leiden tot jobverlies, interimmers
de plaats innemen van vaste werknemers, IBO’ers de plaats van interimmers en onbetaalde
stagiairs de plaats van de IBO’ers? Waarom de werkzoekende overactiveren op een moment dat er
zich duidelijk ook een probleem stelt aan de kant van de werkgevers? Het lijkt alvast weinig zinvol
om als sociaal werkers in te zetten op een activeringsbeleid dat de kern van het sociaal werk zelf
aantast en de rol van de sociaal werker vandaag wil beperken tot die van – de liefst creatieve –
uitvoerder van het beleid. Misschien is dat het punt om te zeggen: tot daar en niet verder…
Nood aan verdere discussie en uitwisseling
We kunnen er van op aan dat onze ministers van werk en hun ministeries perfect in staat zijn de
discipline en controle van de werklozen doortastend te organiseren. Voorlopig lijkt het vooral aan
de mensen uit het werkveld zelf om de emanciperende factor van het maatschappelijk werk te
bepleiten, beschermen en bewerkstelligen. Dit was dan ook het onuitgesproken uitgangspunt van
de eerste trefdag.
2 Howard Zinn, Geschiedenis van het Amerikaanse volk,
http://www.pala.be/nl/opinie/62-de-verenigde-staten-naar-een-opstand-van-de-bewakers
53

54
Wat we inmiddels denken geleerd te hebben, is het belang van het bewust omgaan met onderliggende
tegenstellingen binnen het sociaal werk. Enkel zo kunnen we gezamenlijk een kritische
dialoog opzetten tussen sociaal werkers (onderling) en al wie op een of andere manier uitgesloten
blijft van duurzaam werk. De werklozen zelf betrekken op gelijke voet in het debat opnemen, is
volgens ons overigens een must. Het is hierbij van groot belang iedereen in zijn of haar waarde te
laten en de vraag te stellen welk ieders rol is en kan zijn in het bestrijden van de werkloosheid.
Samen kunnen we de mogelijkheden van andere praktijken en perspectieven onderzoeken en
nieuwe partnerschappen aangaan.
Met de Lege Portemonnees kiezen we er voor om de automatische piloot uit te schakelen en op
regelmatige basis iedereen die geïnteresseerd is in een kritische kijk op de arbeidsmarkt samen
te brengen. We willen het beleid uitdagen om open te staan voor een andere meer reflexieve
activeringsbenadering die de door velen gedeelde doelstelling om zinvol en op maat te kunnen
werken dichterbij kan brengen.
Graag bedanken we iedereen voor zijn of haar deelname vorig jaar en roepen nu al warm op om
er in de lente van 2014 opnieuw bij te zijn.
Dit artikel wordt aangeboden aan: Alert, tijdschrift voor Sociaal Werk en Politiek

V. Dankwoord
We bedanken alle vrijwilligers van de projectgroep ‘Genoeg!’ en De Lege Portemonnees, zonder
hen was deze trefdag en deze publicatie niet mogelijk.
De studenten van het 3ejaar Maatschappelijk Advisering van departement Mens en Welzijn van
Hogent die zorgde voor de verslagen van de werkgroepen die werden verwerkt bij opmaak van
de reflecties. De docenten van Hogent, Annick Verstraeten en Luc De Droogh, die geloofden in dit
traject. Ze opende niet enkel de deuren van de Hogent maar lieten ons ook tijdens 2 gastcolleges in
dialoog gaan de studenten maatschappelijke advisering rond het thema activering.
De Zuidpoort vzw voor het gebruik van de documentaire ‘Vooruit in Vrijwilligerswerk’ ter
inleiding van het debat.
Alle inleiders van de werkgroepen, de panelleden van het debat, de vrijwilligers die instonden
voor de goede gang van zaken voor en achter de schermen.
55

VI. Bijlagen
1. Deelnemerslijst trefdag 26 oktober
2. Trefdag Lege Portemonnees neemt activering onder de loep – De Wereld Morgen, blog Lege
Portemonnees, 31 oktober 2012
3. De Lege Portemonnees zeggen: ‘Genoeg!’ – FRANK 4, viermaandelijkse tijdschrift van
Samenlevingsopbouw Gent vzw, april 2012. www.samenlevingsopbouwgent.be
4. Persbericht: Het Netwerk tegen Armoede trekt naar Raad van State tegen verlaging
werkloosheidsuitkeringen – Netwerk tegen Armoede oktober 2012
5. ‘Lagere uitkeringen = stijgende armoede’ - Netwerk Tegen Armoede oktober 2012
6. Welkom in het land van Big VDAB – door de Lege Portemonnees, mei 2012
7. WAW-methodiek, een inspirerend samenwerkingsmodel tussen werk, welzijn en
armoede – door Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen Aalst
57

58
Deelnemerslijst trefdag 26 oktober
Voornaam Familienaam Organisaties
1 * * Recht-op
2 * * Recht-op
3 * * Recht-op
4 * * Recht-op
5 * * Recht-op
6 * * Recht-op
7 Christel Augustijnen POD Maatschappelijke Integratie
8 Khadija Bar Samenlevingsopbouw Antwerpen Stad
9 Baharak Bashar
10 Joskina Beirens POD Maatschappelijke Integratie
11 Jo Bellens Welzijn Provant
12 Barbara Bert VDAB Gent
13 Marcella Boequaert Projectgroep Genoeg!
14 Fred Boone Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen
15 Carine Boot Projectgroep Genoeg!
16 Nele Braem Kringwinkel ‘t Rad
17 Sabine Burgelman De Zuidpoort
18 Koen Buysse POD Maatschappelijke Integratie
19 Samira Castermans Netwerk Tegen Armoede
20 Pascale Cockhuyt Wieder vzw
21 Lieselot Colman Student Hogent
22 Tanguy Corbillon
23 Kristoff Cornelis GTB Minnemeers
24 Dirk Cosyns ex-werknemer Volkswagen
25 Gregory Cremmerye Stuurgroep Lege Portemonnees
26 Kimberly Cretel Werkwijzer vzw
27 Magda Cuvelier Jobcentrum
28 Janette Danyiova POD Maatschappelijke Integratie
29 Zuke Dautaj Projectgroep Genoeg!
30 Alex De Baets
31 Laura De Brandt Student Hogent
32 Hannah De Cooman Student Hogent
33 Luc De Droogh Docent Hogent
34 Steven De Geynst Samenlevingsopbouw Antwerpen Stad
35 Floortje De Ley Samenlevingsopbouw Antwerpen Stad
36 Carine De Meester RESOC/SERR Gent en rondom Gent
37 Catherine De Meyer ABVV Oost-Vlaanderen
38 Marc De Vos directeur Itinera Institute
39 Wim De Weerd Welzijn Provant
40 Christine De Winter VDAB Gent
41 Carine De Wispelaere Meetjeslandse Leerwerkbedrijven
42 Jean-Marie Debaene ABVV
43 Wouter Decock Groep Intro
44 Anneleen Decoene Werkwijzer vzw
45 Elke Decruynaere Groen!
46 Frederik Dedoncker Student Hogent
47 Heidi Degerickx Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen-Aalst
48 Jonas Deilgat Student Hogent
49 Isabelle Descamps Projectgroep Genoeg!
50 Philippe Desmet Werkwijzer vzw
51 Philippe Diepvents ABVV
52 Laurette Dierickx Projectgroep Genoeg!
53 Linda Dobbelaere
54 Rein Domus Samenlevingsopbouw Antwerpen Stad

55 Nathalie Dullemont OCMW Gent
56 Tom Dutry Samenlevingsopbouw Gent vzw
57 Els Duyck Beschut Wonen De Bolster
58 Marieke Eggermont Job & co
59 Mustapha El Faieq Migranten Kultureel Sociaal Trefpunt
60 Katelijne Exelmans ISOM
61 Mandana Farahani Samenlevingsopbouw Gent vzw
62 Karine Feijens POD Maatschappelijke Integratie
63 Liesbet Felix Ana vzw
64 Arne Fockaert Steunpunt Lokale Netwerken
65 Ingrid Gardin VDAB Gent
66 Steven Genbrugge Werkwinkel
67 Sien Gernaert Meetjeslandse Leerwerkbedrijven
68 Céline Glorieux Student Hogent
69 Betty Goossens Welzijnszijnsschakels Sint-Niklaas
70 Ann Graulus Samenlevingsopbouw Antwerpen Stad
71 Bernadette Guillemyn ACV
72 Chris Haesendonckx Samenlevingsopbouw Antwerpen Stad
73 Pascale Hannoff Rijksdienst Voor Pensioenen
74 Annemie Heirman Projectgroep Genoeg!
75 Barbara Herman OCMW Gent
76 Jan Hertogen Socioloog*
77 Natan Hertogen Werkwijzer vzw
78 Ann-Sophie Hofman Samenlevingsopbouw Gent vzw
79 Brecht Hubau Student Hogent
80 Gerda Huygebaert Provincie Oost-Vlaanderen
81 Roos Impanis vzw Sint Annendael Grauwzusters
82 Roger Jacobs Centrum voor Basiseducatie
83 Ria Joos
84 Jan Knockaert ORCA
85 Fort Kwinten Groep Intro
86 Sylvie Lambrechts Welzijnsoverleg Regio Gent
87 Amber Laureyns Student Hogent
88 Frank Laureys
89 Sarah Lebon POD Maatschappelijke Integratie
90 Rien Lybeer Student Hogent
91 Francoise Mauquoy
92 Peter Mertens PVDA
93 Marie Mispelters Vokans
94 Carine Morel VDAB Gent
95 Bram Mortier Student Howest
96 Laurette Muylaert ACOD- Dienst Cultuur
97 Sabrina Nicaes
98 Lieve Nys GENSH
99 Lutgard Olemans PWA
100 Koen Oosthuyse Broeders Van Liefde
101 Gert Parmentier Katholieke Hogeschool Kempen
102 Sonia Peelman Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen-Aalst
103 Shahien Peshehsan
104 Bert Piessens ABVV Oost-Vlaanderen
105 Jan Raeymaekers
106 Azad Ragmatoelah Werkwijzer vzw
107 Bram Roelant Student Hogent
108 Evert Rogiers Student Hogent
109 Silke Room Student Hogent
110 Mieke Roquet Mentor vzw
111 Wouter Schotte Solidariteit van Onderop
59

60
112 Sabine Schutyser
113 Ann Sergeant Migranten Kultureel Sociaal Trefpunt
114 Danny Sergooris VDAB Gent
115 Chris Serroyen ACV
116 Myriam Smets-Vervaet Federatie van Werklozen
117 Stéphanie Staïesse Samenlevingsopbouw Gent vzw
118 Nathalie Steelandt Beschut Wonen De Bolster
119 Brit Stessel Recht-op
120 Tom Stevens Migranten Kultureel Sociaal Trefpunt
121 Guido Straatmans Welzijnszijnsschakels Sint-Niklaas
122 Marie-An Strauven ISOM
123 Irene Tassyns ABVV Oost-Vlaanderen
124 Bram Temmerman Student Hogent
125 Henk Termote Steunpunt Armoedebestrijding
126 Lut Vael Samenlevingsopbouw Gent vzw
127 Jorina Van Belle Student Hogent
128 Karel Van Bever Geneeskunde voor het Volk
129 Eva Van de Velde CAW Gent-Eeklo
130 Michiel Van de Voorde Vl.Subsidieagentschap Afd. Tewerkstelling en Soc
Econ
131 Piet Van den Bergh
132 Tess Van der Spiegel Student Hogent
133 Sepp Van der Veken Samenlevingsopbouw Antwerpen Provincie
134 Maarten Van der Vorst GTB Minnemeers
135 Jirina van Dun OCMW Mechelen
136 Werner Van Heesvelde ABVV
137 Christian Van Himst
138 Anne Van Hoorebeke De Zuidpoort
139 Fernand Van Houtte Federatie van Werklozen
140 Natasha Van hulle Samenlevingsopbouw Gent vzw
141 Tine Van Kerckhove OCMW Gent
142 Magnus Van Kerkhoven Werkwijzer vzw
143 Sammy Van Laere ABVV Oost-Vlaanderen
144 Inge Van Lancker De Zuidpoort
145 Peter Van Lancker
146 Wim Van Lancker Universiteit Antwerpen
147 Tom Van Overmeeren
148 Sandra Van Remortel OCMW Antwerpen
149 Sven Van Trappen ABVV
150 Walter Van Trier Ugent - vakgroep Sociale Economie
151 Geertrui Van Vlem Hogeschool Gent
152 Geert Van Waeyenberge KOPA Oudenaarde
153 Véronique Vancoppenolle CAW Gent-Eeklo
154 Joost Vande Winkel Buurtdiensten Gent-Noord
155 Vincent Vandenameele VDU-FFI
156 Katrien Vandenbosch Team Alken
157 An-Rose Vandewinckele Levanto
158 David Vandormael
159 Katleen Vanlerberghe Samenlevingsopbouw Brussel
160 Eveline Vanmassenhove Kringwinkel ‘t Rad
161 Sabrina Verbeek Welzijn Provant
162 Raf Verbeke
163 Maaike Verbiest Student Hogent
164 An Vergison Hogent
165 Tom Vergracht KAJ-Oost-Vlaanderen - interimactie
166 Mario Verhelle Federatie van Werklozen
167 Berit Verhelst Student Hogent

168 Nancy Vermeire POD Maatschappelijke Integratie
169 Griet Verschelden
170 Paul Verschueren Federgon
171 Annick Verstraete docent Hogent
172 Jean-Marie Versypt fotograaf
173 Anita Vincent Projectgroep Genoeg!
174 Silke Vinck Student Hogent
175 Linde Walters ACV Gent-Eeklo
176 Filip Watteeuw Groen!
177 Joeri Willekens Stuurgroep Lege Portemonnees
178 Sabine Willems OCMW Gent
179 Luc Wilms Katholieke Hogeschool Kempen
180 Christel Witgeers Jobcentrum
181 Koen Wouters
182 Yves Wuyts Zorgnet Vlaanderen
183 Fatma Yildiz POD Maatschappelijke Integratie
184 PWA Lovendegem
61

62
Trefdag Lege Portemonnees neemt activering onder de loep
Op initiatief van de Lege Portemonnees*, het Netwerk Tegen Armoede en de Hogent verzamelden
afgelopen vrijdag (26 oktober) 180 mensen in Gent. Thema’s: arbeidsmarkt en activering.
Werklozen, academici, armoedeverenigingen, begeleiders uit de sociale economie en arbeidsmarktconsulenten
deelden hun ervaringen en bevindingen. Een boeiende dag die smaakt naar
meer!
Crisis, jobverlies, Ford-Gent: blijven activeren?
Volgens sommigen is over de arbeidsmarkt alles gezegd. Arbeid moet opgeleid, flexibel en goedkoop
zijn, werkzoekenden moeten uit hun luie zetel komen en de pensioenleeftijd ligt te laag. Maar
wat heeft dat verhaal al opgeleverd in de strijd tegen de werkloosheid?
Terwijl we vandaag vooral focussen op de individuele werkloze, dreigen op dit eigenste moment in
en rond Ford-Genk tot 10.000 mensen hun baan te verliezen.
Na 15 jaar activering blijken de activeringsrecepten niet te werken. Wat schieten we op met een
jacht op de werklozen, als werkgevers ongestraft hele fabrieken inpakken en exporteren naar het
buitenland?
Tijd dus om de vele arbeidsmarktproblemen grondig onder de loep te nemen en na te denken over
alternatieven.
Debat over degressieve uitkeringen en interim
Het eerste punt tijdens het afsluitende debat waren de degressieve uitkeringen. Vanaf november
verlagen immers de uitkeringen van heel wat langdurig werklozen.
Chris Serroyen (ACV): ‘Dit is georganiseerde verarming, ingegeven door een perfide activeringslogica.’
Ondertussen beweert de regering dat dit een manier is om mensen aan werk helpen.
Henk Termote (Steunpunt Armoedebestrijding): ‘Steeds meer uitkeringen komen onder de armoedegrens
te liggen. Dat is geen goede manier om mensen aan het werk te helpen.’
Niet alleen daalt het vervangingsinkomen van de werklozen. Ze worden ook gepusht om minder
vaste contracten aan te nemen, tegen lagere lonen. Interimwerk is een hedendaags heilig huisje,
een opstap naar vast werk.
Volgens Walter Van Trier (UGent) liggen de zaken genuanceerder. ‘Doorgroeien via interimwerk is
vooral een kwestie van hoog- of laaggeschoold. Voor de eersten kan het een opstap zijn. Voor de
laatsten is het vaak een valkuil’.
Jean-Marie Debaene (ABVV) voegde hier aan toe: ‘We moeten vermijden dat mensen die het al
moeilijk hebben van de ene begeleiding of interim in de andere sukkelen.’
Ook (zelfs?) Marc De Vos (Itinera Institute) erkent het probleem. ‘We hebben al dertig jaar aan
een stuk in België nooit minder dan 400.000 werklozen gehad. Waar is het oude ideaal van de
‘volledige tewerkstelling’ naartoe?’

8 interactieve workshops
Tijdens acht interactieve workshops kwamen heel wat deelaspecten van de wereld van de
arbeidsmarkt aan bod. Een heel divers publiek ging er in discussie met de sprekers. Deze vertelden
de ene keer vanuit hun onderzoek en een andere keer vanuit heel praktische ervaringen. Meer dan
één combineerde beiden.
Deze mix leidde tot geanimeerde discussies, waar voor een keer een gewone jongere of werkloze
het VDAB-personeel of de vakbondssecretaris aan de tand kon voelen.
Het succesnummer van deze eerste trefdag bleek de workshop over de nieuwe W²-trajecten.
Vlaanderen wil hier werkzoekenden die erg ver van de arbeidsmarkt staan zowel in welzijn als
werk bijstaan. Veel mensen, zeker ook vanuit de armoedeverenigingen, kwamen luisteren en
discussiëren.
De workshop over interimwerk mondde dan weer uit in een stevige discussie. FEDERGON, de
werkgeversfederatie van de uitzendsector, kwam mee discussiëren en dat gaf wel wat vonken.
Een uitgebreider verslag over de verschillende workshops vind je hier.
Op naar een volgende editie!
Deze eerste editie kwam tot stand zonder grote budgetten en met de hulp van heel wat vrijwilligers.
De Lege Portemonnees willen het hier niet bij laten.
Mensen/organisaties die interesse hebben in het initiatief en volgend jaar ook een rol willen spelen
in de organisatie kunnen gemakkelijk contact opnemen via: mail@legeportemonnees.be.
Ondertussen kan je de Lege Portemonnees blijven volgen via :
www.facebook.com/#!/pages/De-Lege-Portemonnees/107155052658368
Doen!
Op onze website www.legeportemonnees.be verzamelen we vanaf vandaag jouw verhaal.
Vreemde interimcontracten, boze begeleiders, kwaaie buren? Deel jouw ervaringen als werkloze
met de wereld en spoor ons aan om actie te ondernemen!
Belangrijk! De Lege Portemonnees staan 100% achter de actie van het Netwerk Tegen Armoede dat
naar de Raad van State stapt om de degressieve werkloosheidsuitkeringen aan te klagen. Steun
hen: www.netwerktegenarmoede.be/acties/lagere-uitkeringen--stijgende-armoede
*De Lege Portemonnees is een netwerk van individuen en organisaties die niet langer machteloos
willen toekijken terwijl armoede en sociale uitsluiting blijft toenemen. Betrokken organisaties:
Samenlevingsopbouw Gent, Vorming en Actie voor werklozen – ABVV Oost-Vlaanderen, Surplus- ACV
Gent-Eeklo, De Werkwijzer vzw – Eeklo, KAJ Gent en de Beweging van Mensen met Laag Inkomen
en Kinderen vzw.
door De Lege Portemonnees, woensdag 31 oktober 2012
gepubliceerd op DeWereldMorgen.be
www.dewereldmorgen.be/blogs/de-lege-portemonnees/2012/10/31/trefdag-lege-portemonneesneemt-activering-onder-de-loep
63

64
BeLeiDSPArticiPAtie
Besparen op de sociale
zekerheid leidt enkel
tot meer armoede
Werk en onderwijs worden in de actieve
welvaartstaat vaak gezien als
het middel tegen armoede en sociale
uitsluiting. De fi nanciële crisis van
2008 bracht een maatschappelijke
en politieke malaise met zich mee,
waardoor solidariteitsmechanismen,
zoals de sociale zekerheid, onder druk
staan. Deze mechanismen spelen in
crisistijden net een cruciale rol. Zonder
de sociale uitkeringen zou immers
38% van de Vlamingen onder de armoedegrens
leven * . Nochtans blijft de
armoede groot en leeft ongeveer 15%
van de Belgische bevolking onder de
armoedegrens en stijgt dit percentage
jaarlijks. 1 op 3 werklozen en bijna 1
op 4 gepensioneerden verkeren in fi -
nanciële armoede. Ook meer en meer
werkende mensen worden getroffen.
Daarnaast is de situatie van een aantal
kansengroepen (laaggeschoolden,
jongeren, 50-plussers en allochtonen)
precair op de arbeidsmarkt. Via allerlei
activerings- en opleidingstrajecten
worden ze verplicht richting werk
geduwd. Duurzame
jobs worden steeds
vaker vervangen door
interim-arbeid en andere
onzekere arbeids- “
statuten. Iedereen moet
langer werken om er
voor te zorgen dat de
sociale zekerheid betaalbaar blijft.
De aanvraag tot een uitkering of een
leefl oon wordt steeds voorwaardelijker
gemaakt, terwijl de overheidsuitgaven
en fi scaliteit in dienst blijven
van de behoeften van de ondernemingen.
Werklozen en andere inactieven
worden daarbij in de media en de
publieke opinie vaker geportretteerd
als sociale profi teurs, die een aanslag
betekenen op de sociale zekerheid,
zonder daarbij te kijken naar de persoonlijke
en structurele oorzaken. De
gevolgen van de bankencrisis en de
geplande besparingen van de regering
zijn vooral in de openbare sector en
het sociaal zekerheidsstelsel voelbaar.
In plaats van gezamenlijk naar col-
Als er ruimte is voor dialoog en men houdt
rekening met de mens achter de werkloze,
ontstaan er meer succesverhalen
Sammy, opgeleide ervaringsdeskundige in de armoede en sociale uitsluiting van het ABVV
Tekst: Stéphanie Staiesse
Foto’s: Jean Marie V
De Lege Portemonnees zeggen:
GENOEG!
De Lege Portemonnees is een netwerk van
indivi duen en organisaties dat niet langer machteloos
wil toekijken terwijl armoede en sociale
uitsluiting blijft toenemen. via maandelijkse bijeenkomsten
en diverse acties komen ze op voor
waardig werk en een menswaardig inkomen,
voor iedereen. De Lege Portemonnees is een samenwerking
tussen Samen levings opbouw gent,
vorming en Actie voor werklozen – ABvv oostvlaanderen,
Surplus-Acv – gent-eeklo, De werkwijzer
vzw – eeklo, KAJ gent en de Beweging van
Mensen met Laag inkomen en Kinderen vzw.
* http://www.vandaag.be/binnenland/80440_zonder-uitkering-zoumeer-dan-1-op-3-vlamingen-onder-armoedegrens-leven.html
| 8 |
”
lectieve en duurzame oplossingen te
zoeken, wordt de schuld afgeschoven
op het individu en worden hun
bestaansmiddelen ingeperkt. Het is
onzinnig om geld te zoeken in de lege
portemonnees!
De projectgroep GENOEG!
In oktober 2011 werd de projectgroep
‘Genoeg!’ opgestart. In de groep nemen
werklozen het woord. Ze komen
met hun ervaringen en voorstellen via
acties, beelden en interviews naar buiten.
Ze brengen een verhaal waarin solidariteit
centraal staat en willen daarmee
de stereotype beeldvorming en
houding bij de politiek, de media, het
beleid van RVA, VDAB, OCMW…
doorprikken en veranderen. Vanaf
april 2012 worden maandelijkse discussiemomenten
georganiseerd om
een aantal thema’s zoals activering,
(basis)inkomen en maatschappelijke
dienstverlening verder uit te werken
en te vertalen in een ‘tegenverhaal’.
Hierbij komen de werklozen aan het
woord en komen ze op voor structurele
oplossingen om het recht op werk
en inkomen te waarborgen.
Interesse of vragen?
Neem contact op met
Stéphanie Staïesse,
stephanie.staiesse@
samenlevingsopbouw.
be, 0488 90 30 54

Persbericht: Netwerk tegen Armoede trekt naar Raad
van State tegen verlaging werkloosheidsuitkeringen
Vanaf 1 november wordt de ‘versterkte degressiviteit’ van de werkloosheidsuitkeringen van kracht.
Uitkeringen voor langdurig werkzoekenden dalen dan in verschillende fases tot een forfaitair
minimum dat ver onder de armoedegrens ligt (zie tabel onderaan dit persbericht). Een doorgedreven
activeringsmaatregel, volgens de federale regering. Een asociale besparingsmaatregel, volgens
het Netwerk tegen Armoede, een netwerk van 55 verenigingen waar armen het woord nemen
in Vlaanderen en Brussel. Het Netwerk verzet zich tegen de invoering en trekt naar de Raad
van State, voor de schorsing en uiteindelijke vernietiging van het Koninklijk Besluit van federaal
minister van Werk Monica De Coninck, dat de degressiviteit regelt.
De regering wil 380.000 mensen uit de armoede halen tegen 2020. Met maatregelen zoals deze zal
ze net meer mensen in de armoede duwen. Een botte verlaging van de werkloosheidsuitkeringen
tot onder de armoedegrens zal mensen niet aan het werk zetten. Daarvoor zijn jobs
nodig, terwijl er elke maand nog banen verdwijnen. Zeker, er staan ook in crisistijden nog heel wat
vacatures open, voor hooggeschoolden. Veel langdurig werkzoekenden zijn net laaggeschoold,
waardoor ze het zo al heel moeilijk hebben op de arbeidsmarkt. Ook 50+’ers, allochtonen en
arbeidsgehandicapten hebben nog steeds beperkte jobkansen, omwille van vooroordelen en
discriminatie bij werkgevers. Hun uitkering verlagen, verandert niets aan deze realiteit.
Wel activering, geen lagere uitkeringen
Het Netwerk tegen Armoede is voor activering, maar dan niet door uitkeringen te verlagen.
Langdurig werkzoekenden hebben nood aan begeleiding op maat, ook voor individuele
problemen waarmee ze kampen op vlak van gezondheid, sociaal isolement, mobiliteitsmogelijkheden,
kinderopvang, … Die problemen los je niet op door uitkeringen te verlagen. Integendeel
ze worden versterkt en vormen obstakels om een duurzame job te vinden.
Het Netwerk tegen Armoede ziet ook juridische problemen bij het koninklijk besluit van minister
De Coninck:
→ Stand still: volgens de grondwet mogen maatregelen met betrekking tot uitkeringen geen
sociale of financiële achteruitgang betekenen, tenzij dat afdoende gemotiveerd wordt
→ Transparantie: de reglementering is zeer complex geworden, waardoor mensen onmogelijk
zicht kunnen krijgen op hun vooruitzichten. Zal hun uitkering dalen? Vanaf wanneer? Met
hoeveel? Ze zullen het pas te weten komen bij de eerstvolgende uitbetaling.
→ De hervorming van de werkloosheidsuitkeringen mag volgens de grondwet niet per koninklijk
besluit geregeld worden, maar moet via een wet door De Kamer goedgekeurd worden.
De Raad van State gaf in juni zelf al een negatief advies, onder andere op basis van het laatste
argument. Het Netwerk vraagt nu de onmiddellijke schorsing en de uiteindelijke vernietiging van
het koninklijk besluit. De Raad van State moet zich ten laatste tegen februari uitspreken over een
mogelijke schorsing.
Op de volgende pagina vindt u de minimumbedragen na invoering van de degressiviteit:
65

66
Werkloosheidsuitkering* Leefloon*
samenwonende ¤483,36 ¤523,74
gezinshoofd (+kind) ¤1.090,7 ¤1.047,48
alleenstaande ¤916,24 ¤785,61
*geïndexeerde bedragen.
Meer info? www.netwerktegenarmoede.be/acties/lagere-uitkeringen--stijgende-armoede
Contactpersoon:
Peter Heirman
Stafmedewerker communicatie
Netwerk tegen Armoede
tel.: 0486 72 83 81
e-mail: peter.heirman@netwerktegenarmoede.be
http://www.netwerktegenarmoede.be/

Lagere uitkeringen = stijgende armoede
In november is het zo ver. De hervorming in de werkloosheidsuitkering gaat dan van kracht.
Werkzoekenden zien vanaf dan langzaam maar zeker hun werkloosheidsuitkering dalen tot een
forfaitbedrag. Een minimumbedrag dat amper hoger is dan het leefloon (behalve bij samenwonende)
en dat tot ver onder de armoedegrens zakt. Concreet betekent dit:
Werkloosheidsuitkering* Leefloon*
samenwonende ¤483,36 ¤523,74
gezinshoofd (+kind) ¤1.090,7 ¤1.047,48
alleenstaande ¤916,24 ¤785,61
*geïndexeerde bedragen.
Wanneer je deze bedragen vergelijkt met de Europese armoedenorm, dan is het duidelijk dat de
werkloosheidsuitkeringen niet beschermen tegen armoede.
In 2012 bedraagt de armoedegrens 1.047 euro per maand voor een alleenstaande. Een langdurig
werkloze alleenstaande komt dus op een inkomen terecht dat 12,5% onder de Europese armoedenorm
zit. Voor een gezinshoofd met enkel een partner zonder inkomen bedraagt de armoedegrens
1570,5 euro. De werkloosheidsuitkering is 31,5 % onder de norm. Als datzelfde gezin ook nog eens 2
kinderen telt van resp. 12 en 13 jaar, dan bedraagt de armoedenorm, volgens onze berekening,
1982,53 euro, terwijl het effectieve gezinsinkomen, zelfs met kinderbijslag inbegrepen, amper
1.509,93 euro per maand bedraagt. Dat is 31,3% onder de Europese armoedenorm voor dat gezinstype.
De federale overheid schuift de vermindering van de werkloosheidsuitkering naar voor als een
maatregel om werkzoekenden te activeren. Vanuit dezelfde logica is trouwens ook de wachtuitkering
voor jongeren hervormd, waardoor zij langer moeten wachten op een beroepsinschakelingsuitkering
(de vroegere wachtuitkering) en ook nog eens aan strengere voorwaarden moeten
voldoen.
Nochtans toont wetenschappelijk onderzoek aan dat een menswaardige uitkering niet per se een
werkloosheidsval open zet, integendeel: uit een Europees onderzoek in 2005 bleek zelfs hoe
genereuzer het niveau en de duur van de uitkeringen, hoe groter de kans op uitstroom naar werk.
Bovendien focust deze maatregel enkel op de werkzoekende, terwijl het vinden van een job ook
afhangt van de bereidheid van de werkgever. Daar knelt het schoentje vaak. Werkzoekenden
die behoren tot een kansengroep, zoals allochtonen, personen met een arbeidshandicap of 50+
worden geweerd door veel werkgevers. Het is dus maar de vraag of de afbouw van de uitkeringen
daadwerkelijk werkzoekenden zal activeren naar werk.
Eén ding staat echter wel vast: deze hervorming zal mensen in armoede drijven. Net de meest
kwetsbaren, zij die reeds lange tijd slachtoffer zijn van uitstoting en uitsluiting op de arbeidsmarkt,
worden nu ook veroordeeld tot een mensonwaardige uitkering. Nog meer werkzoekenden zullen
moeten overleven in armoede en niet enkel de werkzoekende zelf. Hele gezinnen worden op die
manier in de armoede gesleurd. Zo blijkt nu al de helft van de Belgische kinderen die beneden de
armoedegrens leeft, in een gezin te leven zonder tewerkgestelden. De federale overheid gaat met
deze hervorming tevens regelrecht in tegen een Europees engagement, om tegen 2020 380.000
mensen uit de armoede te halen.
67

68
De hervorming van de werkloosheidsuitkeringen dreigt vanaf november geruisloos ingevoerd te
worden. Laat dit niet gebeuren! Laat je stem tegen de afbouw van de werkloosheidsuitkeringen
en dus de verarming van werkzoekenden horen, wees solidair met de werkzoekenden. Dit kan op
allerlei manieren:
→ door als organisatie deze campagne te ondertekenen
→ door deze actie bekend te maken in de eigen kenniskring
→ door de juridische procedure te sponseren
→ door je eigen ervaring als werkzoekende te delen
→ door lokaal zelf een actie op te zetten en dit te delen met ons

70
WAW-methodiek:
een inspirerend samenwerkingsmodel tussen werk, welzijn & armoede
Toegelicht door Heidi Degerickx en Sonia Peelman van Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen
Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen uit Aalst is een vereniging waar armen het woord nemen.
In 2010 ontwikkelden en experimenteerden ze met een nieuwe begeleidingsmethodiek,
WAW. Deze begeleidingsvorm moest een traject op maat bieden voor werkzoekenden uit
generatiearmoede naar werk. Sonia Peelman, opgeleide ervaringsdeskundige in armoede en
sociale uitsluiting legt de noden van mensen in armoede nader uit:
‘Neen, wij komen niet op tijd… We zijn meestal te vroeg op onze afspraak! Neen, wij zijn niet lui…
Maar werken is moeilijk met een lege maag! En neen, wij willen niet profiteren… Maar als je voor
de zoveelste keer faalt of geen kans krijgt, zakt de moed je in de schoenen!
Wij, mensen in generatiearmoede, komen samen rond het recht op werk. Want wij willen werken
maar vinden geen job op ons maat ondanks al onze inspanningen. Een goede job kan een
hefboom zijn, maar… Op de private arbeidsmarkt zijn de keuzes beperkt omdat we geen diploma
hebben, geen auto, sommige vaardigheden missen, niet het juiste uiterlijk hebben. We moeten
opboksen tegen vooroordelen van zowel de werkgever als collega’s.
Doordat ons inkomen steeds verandert (interim, werkloosheid, ziekte-uitkering) raken we verstrikt
in onze papieren. Zo vallen we nog dieper. Dit maakt dat wij op den duur de handdoek in de
ring gooien. Moedeloos worden. Nochtans willen wij vooruit in het leven. Na elke teleurstelling
proberen wij ons opnieuw recht te trekken. We gaan solliciteren of starten een opleiding. Maar
na een tijdje krijgen we weer het deksel op de neus.
Als je arm bent, leef je in onzekerheid en ga je gebukt onder een berg van zorgen, schulden,
schaamte en angst. Daardoor wordt werken vaak onmogelijk.’
In het WAW-traject vond Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen een nieuwe aanpak die mensen
in armoede echt vooruit helpt op weg naar duurzaam werk. WAW staat voor een geïntegreerde
aanpak op vlak van Werk, Armoede en Welzijn voor en met mensen in generatiearmoede.
Wat maakt het WAW-traject dan zo uniek?
Drie deeltrajecten (een werk-, armoede- en welzijnstraject) verlopen tegelijkertijd en afgestemd op
elkaar gedurende 12 maanden. Dienstverleners gaan een partnerschap aan om een geïntegreerde
begeleiding voor mensen in armoede te kunnen aanbieden waarbij duurzame tewerkstelling, die
de armoedecirkel doorbreekt, het ultieme doel is. Het emancipatieproces van mensen in generatie-
armoede staat voorop.
Het WAW-traject laat elke partner zijn expertise en kerntaken inbrengen.
→ Werktraject: VDAB, GTB en Groep Intro doen de trajectbegeleiding naar werk. De klemtoon
ligt hierbij op het vertrouwen opbouwen met de trajectbegeleider die tijdens het hele proces
de ankerfiguur blijft om de persoon te begeleiden: van oriëntering tot opleiding, solliciteren en
werkervaring. In dit traject wordt in het begin veel tijd genomen om te ontdekken waar
iemand goed in is en wat hij graag wil doen om zo de vaak ‘ondergesneeuwde’ motivatie van
een persoon in armoede terug zuurstof te geven en te laten groeien.

→ Armoedetraject: Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen zorgt voor een wekelijkse groeps-
bijeenkomst met alle deelnemers in armoede. De begeleiding van dit groepstraject gebeurt
door een duo, nl. educatief groepswerker en een opgeleide ervaringsdeskundige in de
armoede, waardoor er aan de gekwetste binnenkant 1 van mensen in armoede kan gewerkt
worden. Naast communicatieve vaardigheden ging specifiek aandacht naar het verwerven van
inzicht in armoedemechanismen en eigen denk- en gedragspatronen en hoe deze bij te sturen.
Mensen in armoede daagden elkaar uit en oefenden nieuwe vaardigheden. Zo gingen zij samen
door een ontschuldigingsproces waardoor zij angsten, schuld- en schaamtegevoelens achter
zich konden laten en hun leven op een nieuw spoor zetten.
→ Welzijnstraject: OCMW en CAW verzorgen het welzijnstraject. Essentieel hierbij is dat één
hulpverlener de vertrouwenspersoon wordt voor alle mogelijke hulpvragen op diverse
levensdomeinen: wonen, gezondheid, kinderen, relaties, budget,… Deze ankerfiguur zorgt
voor maatwerk en werkt zowel op acute problemen als op preventie. Deze neemt ook een
coördinerende rol op naar andere hulpverleners zodat verschillende gespecialiseerde hulp-
verleningstrajecten afgestemd op elkaar verlopen en geen tegenstrijdigheden oproepen bij de
betrokken persoon.
→ Door de samenwerking in het WAW-traject wordt elke partner uitgedaagd om uit te blinken
in zijn expertise én die aan te vullen met de kennis van de andere diensten. Zo verkrijgen we
een ‘geïntegreerd traject’ waarbij dienstverleners elkaar versterken en aanvullend werken.
Door het overleg in de maandelijkse multidisciplinaire teambijeenkomsten zorgt
Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen bovendien dat de deeltrajecten ook perfect afgestemd
op elkaar verlopen en dat mensen in generatiearmoede over de verschillende drempels worden
geholpen bij verschillende diensten. In dit overleg ging ook expliciet aandacht naar de privacy
van cliënten in de deeltrajecten.
→ Tenslotte is het eigen aan de WAW-methodiek dat er intervisiemomenten zijn tussen mensen
in armoede en de verschillende dienstverleners. Dit werden dialoogmomenten genoemd. Zij
spelen een cruciale rol in de gezamenlijke evaluatie van de afgelegde weg en in het bevorderen
van wederzijds respect en vertrouwen. Ze werken bovendien sterk motiverend zowel voor
mensen in armoede als hun begeleiders om - met vallen en opstaan - de moeilijke weg
doorheen een WAW-traject vastberaden af te leggen.
Resultaten WAW-traject?
De WAW-methodiek werd ontwikkeld en getest met 17 mensen in generatiearmoede, de Vierdewereldgroep
Mensen voor Mensen vzw, VDAB, GTB, Groep INTRO, CAWRA, OCMW Aalst, Resoc en Stad
Aalst. Na 1 jaar intensieve WAW-trajecten waren 12 van 17 mensen aan het werk of in opleiding.
Nu (oktober 2012) na 2,5 jaar zijn nog steeds 9 van 17 mensen op weg naar duurzaam werk, 5 van
hen hebben ondertussen een vast contract!
1 Een gekwetste binnenkant bij mensen in armoede ontstaat door de uitsluiting die zij sterk ervaren door hun
armoedesituatie, vaak al van jongs af aan. Het is een gevoelskloof met de rest van de samenleving die zich
kenmerkt door: schuld-en schaamtegevoelens, angst, het gevoel er als mens niet te mogen zijn, niets te betekenen.
Meer info: ‘Ervaringsdeskundige in de armoede en sociale uitsluiting: een inleiding tot de methodiek.’ door Frans
Spiesschaert (Acco, 2005)
71

72
Oproep van Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen
→ Beleidsmakers, ontwikkel een visie op lange termijn zodat er duurzame resultaten mogelijk
zijn. Dan pas zullen mensen in armoede de cirkel kunnen doorbreken.
→ Dienstverleners, luister naar de noden van mensen in diepe miserie. Zorg voor een lage drempel
en probeer ook vanuit de bril van mensen in armoede hun verhaal te begrijpen. Werk ook
beter samen: zowel binnen 1 dienst als diensten onderling: VDAB, OCMW, … het kan nog veel
beter!
→ Mensen in armoede, geloof dat het kan veranderen! Geef niet op! Wij hebben de kracht en de
sleutel in handen om een weg uit de miserie te vinden.
Voor meer info
Ga naar www.vierdewereldgroepaalst.be/ en lees het handboek ‘Het WAW-traject, een geïntegreerde
aanpak van werk, armoede en welzijn’, bekijk de DVD ‘Het WAW-traject’ of contacteer:
Heidi Degerickx & Sonia Peelman

Colofon
Gent, april 2013
Redactie: Samira Castermans, Gregory Cremmerye, Ann Hendriks, Natan Hertogen,
Stephanie Staïesse, Irene Tassyns, Sammy Van Laere, Tom Vergracht en Linde Walters
Foto’s: Jean-Marie Fotografie; (p.22) stills ‘Vooruit in Vrijwilligerswerk’, animatie Koen Vromman
Vormgeving & Lay-out: iM
Contact
Samenlevingsopbouw Gent vzw
p/a De Lege Portemonnees
Blazoenstraat 9
9000 Gent
0488 90 30 54
www.legeportemonnees.be
mail@legeportemonnees.be
Op de website kan je deze publicatie ook terugvinden en afhalen als pdf.
verantwoordelijk uitgever: Lut Vael, Samenlevingsopbouw Gent vzw, Blaisantvest 70, 9000 Gent
73

Deze trefdag werd georganiseerd door De Lege Portemonnees
in samenwerking met het departement Mens en Welzijn HoGent en het Netwerk tegen Armoede.