SamenSpelen 4 - Jong Nederland Limburg

samenspelen 4
h a n d b o e k j e v o o r h e t j e u g d w e r k

2
Dit boekje is gericht op ieder die actief is in de begeleiding van
groepen kinderen en jongeren in de leeftijd van vier tot zestien
jaar. Zo’n groep wordt begeleid door één of (doorgaans)
meerdere spelleid(st)ers. Zowel vrijwilligers, beroepskrachten
als studenten kunnen dit boekje gebruiken. Het principe is:
iedereen doet mee. In dit boekje worden veelzijdige activiteiten
beschreven voor de maanden december, januari, februari en
maart die inspelen op de belevingswereld van kinderen in een
bepaalde leeftijd. Het zijn praktische, handzame en vooral
bruikbare suggesties voor spelen en activiteiten. Het boekje is
ingedeeld in spel actief, creatief actief en natuur actief.
Het laatste hoofdstuk geeft praktische tips over het werken in
diverse leeftijdgroepen. Welk spel hoort bij welke leeftijd.
inhoud
spel actief pagina 0 4 tot en met 19
creatief actief pagina 20 tot en met 45
natuur actief pagina 46 tot en met 71
over leeftijdskenmerken 72 tot en met 84
Redactie Fabiënne Houben, Sandra Stultiens,
Emmie Beelen, Gé Jenniskens,
Leo Janissen en Léon Hoenen
Tekenwerk www.BertvanderMeij.nl
Vormgeving hoenenenvandooren St. Odiliënberg
Uitgave winter 2011-2012
Uitgever Jong Nederland Limburg
Marijkelaan 11a, 6074 AP Melick
telefoon 0475 52 00 20
info@jongnl.nl • www.jongnl.n
samenspelen 4
h a n d b o e k j e v o o r h e t j e u g d w e r k
3

4
spel actIef
zitten, opspringen en vangen
speel het spel binnen of buiten nodig bal
voor alle leeftijden tijdsduur 10 minuten
opstelling vrij in de ruimte aantal 10+
aard van het spel actief
speluitleg Snelheid is
essentieel voor dit gooi- en zitspel, dat individueel gespeeld
wordt. Gooi de bal zo hoog mogelijk in de lucht, ga op de
grond zitten met beide benen gestrekt en spring dan snel op en
probeer de bal te vangen voordat deze de grond raakt. O ja,
èh… even opletten hoe hoog is het plafond in de blokhut is. De
moeilijkheidsgraad van dit spel kun je uitbreiden door bijvoorbeeld
na het gooien van de bal en het op de grond zitten, nog
in je handen te klappen, rond je as te draaien of rond een stoel
te rennen.
spel actIef
ballenregen
speel het spel binnen of buiten nodig tennisballen of kleine
ballen, grote doos voor alle leeftijden tijdsduur 10 minuten
opstelling vrij in de ruimte aantal 10aard
van het spel actief
speluitleg Midden in de ruimte staat een doos gevuld met
ballen. Eén speler staat bij de doos en begint met beide handen
de ballen alle kanten op te gooien. Het lijkt wel een ballenregen.
De andere spelers moeten echter voorkomen dat de doos
leeg raakt. Ze vangen de ballen of rapen ze van de vloer op en
gooien ze snel terug in de doos. Lukt het de ballengooier toch
om de doos leeg te krijgen?
5

6
spel actIef
snel de bal doorgeven
speel het spel binnen nodig middelgrote bal, fluit
voor alle leeftijden tijdsduur 10 minuten
opstelling in een kring aantal 10+
aard van het spel actief en gezellig
speluitleg De spelers vormen een kring en de spelleider staat
in het midden. Op een fluitsignaal wordt de bal in de kring
doorgegeven. Bij het tweede fluitsignaal is de speler die op dat
moment de bal in de handen heeft af en moet een opdracht
uitvoeren. Bijvoorbeeld een mop vertellen of een Sinterklaas-,
kerst- of carnavalsliedje zingen.
spel actIef
handen op je rug
speel het spel binnen of buiten nodig bal
voor 8+ tijdsduur 10 minuten
opstelling in een kring aantal 10+
aard van het spel actief
speluitleg Twee groepen spelers vormen
elk een kring en houden de handen
op hun rug. De spelleider brengt
een bal in het midden van elke groep en
geeft opdracht deze in de kring door te geven. Dat kan door
voortbewegen met de voeten of stuiten op het hoofd, op een
schouder of op een knie. De handen moeten op de rug blijven.
Ieder speler mag de bal maar één keer aanraken. Welke groep
weet op deze manier de bal het snelste de kring rond te sturen?
7

8
spel actIef
zigzagballen
speel het spel binnen of buiten nodig twee ballen
voor 8+ tijdsduur 10 minuten
opstelling in rijen aantal 10+
aard van het spel rustig
speluitleg De spelers staan zij aan zij in twee rijen met hun gezichten
naar elkaar toe gekeerd. Nummer 1 van een rij gooit de
bal naar nummer 2 van de andere rij en deze weer naar nummer
3 van de eerste rij en zo verder. Dit gaat steeds sneller. Als de bal
bij de laatste spelers in de rijen aankomt, moet deze op dezelfde
wijze terug gegooid worden naar het begin van de rijen. De volgende
ronde wordt uitgevoerd met twee ballen. De nummers 1
van iedere rij gooien gelijktijdig naar de nummers 2 van de andere
rij, en zo verder. Met deze zigzagballen is het opletten om
niet te botsen.
spel actIef
de blinde zeerover
speel het spel binnen of buiten nodig tennisballen, mand,
blinddoek, doosje in goudkleurig papier verpakt
voor 6+ tijdsduur 15 minuten opstelling vrij in de ruimte
aantal 10+ aard van het spel spannend
speluitleg Op een eiland bewaakt een blinde zeerover een gestolen
goudschat. Die schat heeft hij verstopt in een mand vol
kanonskogels. Omdat de zeerover blind is, moet hij zijn schat
op zijn gehoor verdedigen. Maar kapers zijn op zoek naar de
buit. Telkens als de geblinddoekte zeerover een geluid hoort,
gooit hij een tennisbal in de richting van het geluid. Hij mag
echter ook in het wilde weg met ballen gooien. Raakt hij een
van de kapers, dan moet die bewusteloos op de grond vallen.
De kaper die het lukt om zonder geraakt te zijn door een bal de
goudschat uit de mand weg te halen, mag de volgende ronde
voor blinde zeerover spelen. Je kunt dit spel natuurlijk ook in
een ander thema gieten. Met carnaval zouden de spelers zich als
zeerovers kunnen verkleden.
9

10
spel actIef
zoek de sprookjesfiguren
speel het spel binnen nodig grote bal, papier, tape
voor 4 tot en met 6 jaar tijdsduur 10 minuten
opstelling in rijen aantal 10aard
van het spel rustig
speluitleg Van twee ploegen gaat één team uit het speelvertrek.
De spelers van het andere team gaan in een rij naast elkaar
staan. De spelleider plakt met tape bij een meisje uit deze rij
een papier met de naam 'fee' op de rug en bij een jongen de
naam 'kabouter'. De leider vertelt de andere kinderen dat ze
moeten zwijgen en niet laten merken wie de fee en kabouter
zijn. Nu mag het andere team binnen komen. De spelers van dit
team gaan ook in een rij naast elkaar tegenover de andere rij
spelers staan. De spelleiding legt hen uit dat ze de bal naar iemand
uit de andere rij moeten gooien en vragen: 'Fee?' of: 'Kabouter?'
Krijgen de juiste personen de bal, dan moeten die met
'Ja' antwoorden. Hoeveel ballen moeten gegooid worden voor
die twee sprookjesfiguren gevonden worden? Bij het volgende
spel worden de rollen omgedraaid. Ook dit spel kan gemakkelijk
omgevormd worden naar een ander thema. In de kersttijd
kunnen de spelers bijvoorbeeld op zoek gaan naar de Kerstman
en de engel.
spel actIef
speuren en stempelen
speel het spel buiten nodig vijf verschillende stempels, eventueel
stempelkussens, stopwatch, stukken dun karton, plattegronden
van gebouw en omgeving voor 7+ tijdsduur 30 minuten
opstelling met tweetallen aantal 10+ aard van het spel actief
speluitleg Vorm duo's. Ieder duo krijgt een eenvoudige plattegrond,
waarop vijf locaties met een kruisje staan aangegeven.
De spelers schrijven hun namen op de achterkant van de plattegrond.
Met enkele minuten tussenruimte gaan de tweetallen op
pad naar de aangegeven plekken. Bij vertrek wordt de stopwatch
ingedrukt en de starttijd genoteerd. Op de vijf locaties
zoeken de spelers naar een stempel of ze krijgen een stempel.
Van deze stempels maken ze een afdruk op de achterzijde van
de plattegrond. Afhankelijk van het soort stempel en aantal
deelnemers, moeten er misschien ook stempelkussens bij de
stempels te vinden zijn; maar er zijn ook zelfinktende stempels
in omloop. Wanneer de spelers de vijf stempels gevonden hebben
en de stempelafdrukken gemaakt zijn, moeten ze snel
terug naar het startpunt waar hun tijd genoteerd wordt. Dit spel
is gemakkelijk in een thema om te vormen. Bijvoorbeeld met
Sinterklaas- of kerststempels. Je kunt in plaats van stempels de
spelers ook naar cadeautjes laten zoeken. Deze cadeaus worden
uitgepakt en op een papier wordt genoteerd wat erin zit.
Daarna worden de cadeaus weer ingepakt voor de volgende
spelers.
11

12
spel actIef
balken, miauwen en piepen
speel het spel binnen nodig geen materialen
voor 6+ tijdsduur 10 minuten opstelling in een halve cirkel
aantal 10+ aard van het spel samen zingen.
speluitleg De meeste kinderen kennen heel wat sinterklaas- en
kerstliedjes. De spelers vormen een halve kring en de spelleider
staat er voor. Elk kind bedenkt een dier waarvan het geluid geïmiteerd
moet worden. Bijvoorbeeld een balkende ezel, een
miauwende poes of een piepende muis. De kringleider is de dirigent.
Hij legt uit dat de groep met allemaal de verschillende
dierengeluiden een bekend liedje ten gehore gaat brengen. De
kinderen moeten goed op de dirigent letten die de maat aangeeft.
Want gaan de armen van de dirigent hoger, dan worden
de dierengeluiden harder; zakken de zwaaiende armen van de
spelleider, dan worden de dierengeluiden zachter en zachter.
spel actIef
een ijsblokje gaat op reis
speel het spel binnen nodig ijsblokjes, schoteltje
voor 4 tot en met 6 jaar
tijdsduur 5 minuten opstelling in een kring
aantal 10+ aard van het spel rustig
speluitleg De kinderen gaan in een kring staan en de spelleider
geeft een ijsblokje door, terwijl de leiding met de kinderen
het versje opzegt: 'Een ijsblokje gaat op reis, van hand tot hand,
door kinderland; koud en nat, glibberig en glad.' Nadat het
blokje twee keer de kring rond is geweest, wordt het op een
schoteltje in het midden gelegd. Al gauw bevindt zich in dat
schoteltje een plasje water, waarna de kinderen het versje opzeggen:
'En kijk, heel veel handjes later,
wordt ons blokje ijs… water!'.
13

14
spel actIef
voel de winterspullen
speel het spel binnen nodig tafel, groot laken, diverse spullen
die bij de winter horen voor 4 tot en met 10 jaar
tijdsduur 10 minuten opstelling individueel
aantal 10- aard van het spel raden
speluitleg De kinderen krijgen als opdracht om allerlei spullen
te verzamelen die bij de winter horen. Zoals sjaals, laarzen,
beenwarmers, wanten, mutsen, maar ook bijvoorbeeld kale
takjes of een koude keisteen. Eén kind gaat buiten het vertrek
en de spelleider legt enkele spullen op de tafel met het laken erover.
Dan mag het kind mag binnenkomen en moet tastend
onder het laken raden welke spullen er liggen. Bij de tweede en
de derde beurt komen er telkens andere spullen onder het
laken. Wie van de kinderen scoort hoog met tasten en raden?
spel actIef
tekenen in het donker
speel het spel binnen nodig tekenpapier en viltstiften
opstelling zittend aan tafels voor 7+
tijdsduur 15 minuten aantal 10+
aard van het spel creatief en concentratie
speluitleg De dagen zijn kort en dus is het vroeg donker. Maak
hier gebruik van tijdens je activiteiten. Papier en viltstiften worden
uitgedeeld en het licht gedoofd. De kinderen krijgen opdrachten
om in het donker bijvoorbeeld een huis met een
garage te tekenen; naast het huis een boom en vóór het huis
een stoep met oprit; verder een zittende haas voor de boom en
in de lucht met wolken een vliegtuig met een paar meeuwen.
Zodra het licht aangaat vragen de illustratoren in de dop zich af
hoe een auto die garage binnen moet rijden met die boom
voor de deur. Stem de opdrachten uiteraard wel af op de leeftijd
van de kinderen.
15

spel actIef
wat wordt uitgebeeld?
spel het spel buiten of binnen nodig foto’s of tekeningen van
dieren voor 4 jaar en ouder tijdsduur 10 minuten
opstelling vrij in de ruimte aantal 10+
aard van het spel reageren, imiteren en fantasie
speluitleg De spelleider staat met zijn rug naar de groep kinderen
en heeft foto’s van dieren in zijn handen. De kinderen
lopen kris kras door de ruimte. Ineens draait de spelleider zich
om en laat een foto zien. Met houding, gebaren en geluiden
moeten de spelers snel het dier van de foto uitbeelden.
variatie
Voor kinderen van
7 jaar en ouder kun
je ook foto’s nemen
van bekende personen
of clubgenoten. Let wel
op dat alleen positieve
eigenschappen aan
bod komen.
16
spel actIef
wie kakelt daar?
speel het spel binnen nodig een blinddoek
voor 4 tot en met 7 jaar tijdsduur 10 minuten
opstelling in een kring aantal 10 +
aard van het spel muzikaal en met concentratie
speluitleg Vertel een korte inleiding om in te spelen op de
fantasiewereld van de kinderen. Bijvoorbeeld: ‘We zijn met zijn
allen in het bos, het is donker. Spannend hè! Er klinken allerlei
dierengeluiden. Maar samen met de groep zijn we veilig.’
Nodig de kinderen uit om in een kring te gaan zitten. Een kind
wordt geblinddoekt, want het is immers donker in het bos. De
spelleider wijst een kind aan dat in het midden van de kring
gaat staan. Dit kind moet dan een zelfbedacht dierengeluid
maken, bijvoorbeeld blaffen als een hond, kakelen als een kip,
brullen als een leeuw en ga zo maar door. De ‘blinde’ moet
raden welk kind dat geluid maakt. Lukt dit niet, dan moet het
dierengeluid herhaald worden, net zolang totdat de persoon
geraden wordt. Daarna wordt een ander kind geblinddoekt en
wijst de spelleider een kind aan dat een dierengeluid moet
maken.
17

18
spel actIef
hoe snel smelt sneeuw?
speel het spel binnen en buiten als er sneeuw ligt
nodig sneeuw, 3 bakjes, papier, potlood, watten
voor 4 tot en met 7 jaar aantal 10+ opstelling aan tafels
aard van het spel experimenteren
speluitleg Een leuk experiment voor als er buiten sneeuw ligt.
Laat de kinderen in de drie bakjes een gelijke hoeveelheid
sneeuw verzamelen. Dan worden de bakjes respectievelijk op
een warme radiator, in een onverwarmd vertrek en buiten in de
koude sneeuw geplaatst. Laat de kinderen raden in welk bakje
de sneeuw het eerst in water verandert. Maak van de drie omstandigheden
een lijstje: 1) op warme radiator, 2) in onverwarmd
vertrek. 3) buiten in de sneeuw. Plak boven elk van de
drie lijstjes een plukje watten dat de sneeuw voorstelt. Ieder
kind mag de volgorde van smelten raden en deze volgorde
wordt door de spelleider opgetekend. Wanneer alle meningen
zijn opgeschreven worden de bakjes gecontroleerd. Wie had
het juist geraden?
spel actIef
cirkelspel
speel het spel binnen of buiten nodig stoepkrijt of hoepels,
een bal voor 10+ tijdsduur 15 minuten
opstelling vrij in de ruimte aantal 12
aard van het spel actief
speluitleg Met stoepkrijt worden op de vloer zes cirkels van
ongeveer 1 meter doorsnee getekend; buiten kunnen hoepels
gebruikt worden. Het balspel wordt met zes tegen zes spelers
gespeeld. De spelers moeten de bal naar iemand van hun eigen
team proberen te spelen, maar dit mag alleen via één keer stuiteren
binnen een van de cirkels. De spelers van de tegenpartij
staan paraat en proberen de bal te pakken, om vervolgens deze
op dezelfde manier via een van de cirkels naar iemand van hun
eigen team te spelen. Drie keer via de cirkel samenspelen met
een teamlid levert één punt op. De spelleider moet dus goed
opletten.
19

20
CreatIef actIef
verrassend kleurpapier
speel het spel binnen nodig grote bladen papier, papierverf,
kartonnen of plastic bekertjes, afwasmiddel, rietjes
voor 7 jaar en ouder aantal 10+ opstelling aan tafels
aard van het spel knutselen en experimenteren
speluitleg Blanco papier wordt fraaier als je er diverse verrassende
kleuren aan geeft. Je kunt dit gekleurd papier bijvoorbeeld
gebruiken om een cadeau in te pakken of als achtergrond
of decor van een ander kunstwerk. Van water en het afwasmiddel
maak je in een bekertje een sopje zoals voor het bellenblazen.
Daarna doe je er een beetje verf bij en roert dit goed zodat
het zeepwater kleurt. Op deze manier kun je verschillende bekers
aanmaken met diverse kleuren. Een van de bekers plaats je
op het blad papier en blaast hierin met een rietje tot het schuim
over de rand, op het blad loopt. De opborrelende zeepbellen
spatten kapot op het blad rond de beker en geven de kleur van
het zeepwater af aan het papier. Afhankelijk van de grootte van
het blad kun je met nog enkele
bekers met gekleurd zeepwater
op deze manier een verrassend
en kleurrijk geheel maken.
CreatIef actIef
kralenketting
speel het spel binnen nodig resten stof in lange dunne repen
en in allerlei uitvoeringen, scharen, draad, een basisdraad voor
de ketting voor 7 tot en met 11jarigen tijdsduur 60 minuten
opstelling aan tafels aard van het spel gezellig en leerzaam
speluitleg De kinderen komen de blokhut binnen en zien
overal foto’s van kunstenaars en van stammen, volkeren of personen
die hun lichaam versieren met sieraden. Door sieraden te
dragen voegen we iets toe aan de manier waarop we eruitzien.
En door sieraden op dezelfde werkwijze te maken kun je laten
zien dat je bij elkaar hoort. Op de tafels liggen allerlei stofjes
waarmee we kettingen gaan maken. De leiding demonstreert
een aantal verschillende modellen die de kinderen kunnen namaken:
driehoekige vorm uitknippen, reepje stof vouwen
waarbij de vouwlijn niet in het midden valt; draadje om het
midden wikkelen en vastknopen; aan draaduiteinde flosjes
maken of basisdraad omwikkelen met stof of draad.
21

22
CreatIef actIef
verlangen naar de tent
speel het spel binnen nodig karton van 15x15cm, satéprikkers
kopspelden, nylonkousen of panty’s met fantasiesteek
voor 10 tot en met 14 jaar tijdsduur 45 minuten opstelling
aan tafels aard van het spel stimuleren fantasie
speluitleg Het is winter en de Jong Nederlanders missen het
zomerse tentleven. Maar de kinderen houden de herinnering
aan de tent levend met een klein knutselwerk. Ze spelden stukken
tricot vast aan de zijkant van het kartonnetje, dat als bodem
dient. De satéprikkers worden gebruikt als tentstokken. Door
verschillende materialen te gebruiken wordt het geheel wat
speelser. Nadat iedereen
een eigen tentje heeft
gemaakt is het tijd voor
een grote tent.
Hiervoor worden de
extra grote
satéprikkers
gebruikt.
CreatIef actIef
zakmaskers
speel het spel binnen nodig zie speluitleg
voor 4 tot en met 7 jaar tijdsduur 45 minuten
opstelling aan tafels aard van het spel fantasie stimuleren
speluitleg Voor dit spel heb je nodig papieren zakken die rond
het hoofd passen, plakkaatverf, etalagekarton, crêpepapier, wol,
vlas, touw, scharen, potloden, lijm, plakband, kwasten en elastiekjes.
Het is bijna carnaval en wat is nu leuker dan met de kinderen
deelnemen aan de optocht die door hun wijk of dorp
trekt. Papieren zakken zijn heel geschikt om een masker van te
maken. Zorg wel dat de zak ruim om het hoofd zit in verband
met voldoende zuurstof en begin met de plaats voor de ogen
en de mond te bepalen. Als de zak over het hoofd zit kun je met
een viltstift voorzichtig de plaats van de ogen en de mond aangeven.
Eventueel ook voor de neus. Hierna wordt de zak van
het hoofd gedaan en kunnen de kinderen de gaten knippen
voor ogen en mond. Dit kan door de zak op de gemerkte plaatsen
dubbel te vouwen en er een half rondje of ovaaltje uit te
knippen. Daarna kan de zak beschilderd en versierd worden.
Oogharen, rode wangen en andere versieringen kunnen
later aangebracht of aangeplakt worden. Met deze maskers op
kunnen de kinderen ook een rollenspel spelen.
23

CreatIef actIef
wuivend riet
speel het spel binnen nodig geen materialen
voor 4 tot en met 10 jaar tijdsduur 10 minuten
opstelling vrij in de ruimte aantal niet van toepassing
aard van het spel concentratie en ontwikkelen motoriek
speluitleg In winterdag vinden de groepsbijeenkomsten veelal
in de blokhut plaats. Omdat jonge kinderen veel beweging nodig
hebben, is dit bewegingsspelletje geschikt om de motoriek en de
concentratie te ontwikkelen. De kinderen zitten naast elkaar op
de grond. Ze zijn de rietstengels. Wanneer ze hun benen naar
voren uitsteken voelen ze het water. Het water golft en alle voeten
golven mee. Eerst kabbelen ze alle kanten op en dan deinen
ze gelijk van de ene naar de andere kant. In het voorjaar gaat het
riet groeien. De armen gaan langzaam recht omhoog. Ze groeien
door totdat ze niet meer verder kunnen. Hoor, daar komt de
wind. Eerst een klei zuchtje. Alle armen wuiven langzaam naar
een kant en weer terug. De rietstengels mogen elkaar niet aanraken.
Ze buigen allemaal even ver. Maar dan gaat het harder
waaien. Nu eens een windvlaag van de ene kant, dan weer van de
andere kant. De wind draait en waait van het land, zodat het riet
naar het water buigt. De wind wordt een razende storm en het
riet buigt wild alle kanten op zonder dat de stengels elkaar aanraken.
Plotseling neemt de storm af en gaat de wind liggen, zodat
het riet weer roerloos rechtop staat.
24
CreatIef actIef
drumconcert
speel het spel binnen nodig stevige dozen van verschillende
materialen en formaten voor 7 tot en met 11jaar
tijdsduur 45 minuten opstelling in een grote ruimte
aantal niet van toepassing aard van het spel muzikaal
speluitleg Kinderen hebben tijdens de stille winterdagen wel
eens behoefte om zich uit te leven met muziek en herrie. Laat
ze in groepjes van twee of drie kinderen van verschillende
dozen een drumstel maken. Het drumstel wordt als een tamtam
bespeeld met de handen. Nu gaat elke groep een ritme bedenken
op vier tellen. Het ritme wordt door de groepjes om de
beurt herhaald. Misschien kunnen sommige kinderen bij het
drummen nog wat oerkreten verzinnen. Iets in de trant van
‘Oe!’of ‘Aa!’ Leuk om op te nemen en er een ringtone van te
maken.
25

26
CreatIef actIef
doolhof met muziekinstrumenten
speel het spel binnen nodig blinddoek, materiaal om geluid
mee te maken, krijt of gekleurde papiertjes, stoelen voor 7 tot
en met 11 jaar tijdsduur 45 minuten opstelling in een kring
aantal 10- aard van het spel concentratie en samenwerking
speluitleg Blinde mensen vertrouwen meer dan ziende mensen
op andere zintuigen. Vandaag kunnen de kinderen dit ervaren.
Ze staan in een kring. Eén speler krijgt een blinddoek voor,
wordt rondgedraaid en naar een plek in de kring geleid. Intussen
leg je voor één kind aan de overkant van de kring een gekleurd
papiertje op de grond. Daar moet de geblinddoekte
speler uitkomen. Het kind dat bij het papiertje staat mag nu een
met een muziekinstrument een geluid maken en probeert de
andere speler naar zich toe te lokken. Lukt dit, dan krijgt een
ander kind de blinddoek voor. Het spel wordt nu moeilijker.
Met krijt of met papiertjes wordt een zigzagparcours op de
vloer gemaakt. De kinderen langs deze route maken om beurten
een geluid en proberen de geblinddoekte speler op deze
manier langs het parcours te leiden. Met stoelen of pylonen kan
telkens een ander en moeilijker parcours uitgezet worden.
CreatIef actIef
klapperdeflap!
speel het spel binnen of buiten nodig geen materialen
voor 7 tot en met 11 jaar tijdsduur 10 minuten
opstelling tweetallen tegenover elkaar aantal niet van toepassing
aard van het spel ontspannend, trainen motoriek
speluitleg Een grappig klapspelletje, waarbij telkens twee kinderen
tegenover elkaar staan. De basisbeweging is handen links
omhoog en rechts omlaag en bij het passeren van de handen
deze tegen elkaar klappen. Wisselen en klap in je eigen
handen. Een versje hierbij:
“Er is een vrouw vermoord met een
gordijnenkoord. Ik heb het zelf gezien,
het was op nummer tien,
het bloed liep langs de trap,
het leek wel bessensap,
Ik belde de politie op,
ik noem hun namen
op het waren Ia, Bea,
dikke tante Thea.”
(Hierbij springend
de benen kruisen
en spreiden)
27

28
CreatIef actIef
maak je eigen taal
speel het spel binnen nodig geen materialen
voor 10+ tijdsduur 30 minuten
opstelling met drietallen aantal niet van toepassing
aard van het spel hilarisch
speluitleg Oudere kinderen vinden het leuk en spannend om
een eigen, ‘geheime’ taal te ontwikkelen. Dat doen ze vaak in
schrijftaal, maar het kan ook met spreektaal. Als iedereen plotseling
een andere taal spreekt, kun je prachtige confrontaties
krijgen. Verdeel de groep in drietallen. Elk drietal krijgt de opdracht
om met elkaar een eigen spreektaal te bedenken. Ze
kunnen bijvoorbeeld afspreken om alle klinkers als ‘a’ uit te
spreken of om de medeklinkers in een woord onderling te verwisselen,
bijvoorbeeld ‘kindapaas’ in plaats van ‘pindakaas’. Ze
kunnen ook proberen om zonder klinkers te praten of om de
lange en de korte klinkers te verwisselen. ‘Op straat lopen’
wordt dan ‘oop strat lappen’. Probeer het simpel te houden en
laat de groepjes vooraf even oefenen. Al vrij snel zullen ze,
onder grote hilariteit, de nieuwe taal redelijk vloeiend kunnen
spreken. Als alle groepjes hun taal redelijk onder de knie hebben,
kunnen ze in de grote groep een gesprek met elkaar aangaan.
Om de slappe lach te krijgen.
CreatIef actIef
een foto vertelt
speel het spel binnen nodig foto’s van groepjes mensen, verkleedkleren
voor 10 tot en met 16 jaar tijdsduur 15 minuten
voorbereiding en 5 minuten per uitvoering opstelling op een
podium aard van het spel fantasie en humor
speluitleg Zorg dat je verschillende foto’s hebt van kleine
groepjes mensen die iets aan het doen zijn. Verdeel de kinderen
in kleine groepjes en geef ze elk een foto. Deze foto mogen ze
bekijken en een voordracht verzinnen, uitgaande van de het tafereel
op de foto. Elk voordrachtje begint of eindigt met dit tafereel.
Wat in de 5 minuten ervoor of erna gebeurt, mag
worden voorgedragen. In de verkleedkist zoeken de kinderen
naar bijpassende kleren.
29

30
CreatIef actIef
ballonnenzitzak
speel het spel binnen nodig veel ballonen, oude dekbedovertrekken
voor 7 tot en met 16 jaar tijdsduur 45 minuten
opstelling vrij in de ruimte aantal niet van toepassing
aard van het spel grappig
speluitleg Blaas veel ballonnen op. Stop ze in een oud dekbedovertrek
en naai de open zijde dicht. Op deze manier heb je
een mooie ballonnenzitzak.
CreatIef actIef
‘Woesh!’
speel het spel binnen nodig geen materialen
voor 10 tot en met 16 jaar tijdsduur 20 minuten
opstelling in een kring aantal niet van toepassing
aard van het spel concentratie en grappig
speluitleg Met een zwaaibeweging van de handen naar de
persoon ernaast wordt het geluid 'woesh' doorgegeven in een
kring. Zegt echter iemand 'wow' en maakt tegelijkertijd een
rembeweging met de handen, dan moet de ‘woesh’ in de andere
richting doorgegeven worden. Zegt iemand 'zap zap' met
een zapbeweging naar iemand anders in de kring, dan moet
deze persoon verder gaan, maar wel op de plaats
blijven staan. Zegt iemand 'pruttel pruttel',
dan moet de volgende speler 'tanken
tanken' zeggen en gaat de speler hiernaast
weer verder. Wordt er echter 'freak out'
geroepen, dan moet iedereen van plaats
verwisselen. Hoe sneller dit spel wordt gespeeld,
hoe leuker het wordt.
31

32
CreatIef actIef
een heerlijke vruchtenmilkshake
speel het spel binnen nodig per persoon: banaan, aardbeien,
suiker, melk, citroen, vanille ijs, mixer voor alle leeftijden
tijdsduur 30 minuten opstelling aan tafels aantal niet van
toepassing aard van het spel proeven en smullen
speluitleg Deze vruchtenmilkshake is een feestelijk en gezond
tussendoortje om zelf te bereiden. Je kunt verschillende soorten
ander fruit kiezen, in combinatie met de banaan of de aardbeien.
Maak het fruit schoon en snij het in niet al te dikke plakjes.
Bestrooi deze plakjes met suiker en pers de citroenen uit.
Pureer het fruit met de mixer en voeg de melk toe. Klop alles
luchtig en schenk het mengsel in glazen. Wel meteen opdrinken.
CreatIef actIef
van kwaad tot erger
speel het spel binnen nodig geen materiaal
voor 10 tot en met 16 jaar tijdsduur 20 minuten
opstelling in een kring aantal 10+
aard van het spel fantasie
speluitleg Alle spelers staan in een cirkel. Een speler begint
met een klein gebarenspel. Bijvoorbeeld van iemand die zich
juist met een naald in een vinger heeft geprikt. De speler ernaast
herhaalt de beweging, maar voegt er nog iets aan toe. Bijvoorbeeld
de vinger in de mond steken. Bij iedere volgende
speler moet er iets aan de voorgaande handelingen toegevoegd
worden. Dat kan huilen zijn of een pleister plakken. Dus iedere
keer een stapje verder, zodat het onschuldige prikje op het laatst
misschien tot resultaat heeft dat de gewonde hand in een
draagdoek moet. Op dezelfde manier kan een verbaasde open
mond gedramatiseerd worden tot onzettende schrikreactie,
alsof je een spook ontmoet.
33

34
CreatIef actIef
dieren of speeltoestellen bekijken
speel het spel binnen nodig tekenpapier, tekenspullen, viltstiften,
tape voor 8 tot en met 12 jaar tijdsduur 1 uur
opstelling aan tafels aantal 10+
aard van het spel expressie en fantasie
speluitleg Kies een thema, bijvoorbeeld een dierentuin, een
speeltuin of een carnavalsoptocht. Ieder kind tekent een onderdeel
van het gekozen thema. Daarna worden alle tekeningen
met tape naast elkaar opgehangen. Als je dan langs al die tekeningen
loopt, is het net of je in de dierentuin of in de speeltuin
loopt, of dat je naar een carnavalsoptocht kijkt.
CreatIef actIef
sfeervolle lichtjes
speel het spel binnen nodig glazen potjes, crêpepapier in verschillende
kleuren, lijm, scharen, waxinelichtjes
voor 8 tot en met 12 jaar tijdsduur 30 minuten opstelling aan
tafels aantal 10+ aard van het spel kleurgevoel ontwikkelen
speluitleg Verzamel glazen potjes. Knip stukjes of figuren van
verschillende kleuren crêpepapier en plak die naast elkaar op de
buitenzijde van het glazen potje. Stukjes vloeipapier kunnen
ook in een patroon geplakt worden of tot een tafereel. Bijvoorbeeld
in winter- of kersttafereel.
Wanneer het glas helemaal is
volgeplakt, krijg je het kleurrijkste
effect. Nog een
waxinelichtje in het
glas en het flakkerend
vlammetje zorgt al
snel voor de nodige
sfeer. Zeker als het
grote licht in de
blokhut gedoofd is.
35

36
CreatIef actIef
je eerste schilderij
speel het spel binnen nodig printen van achtergronden en dieren,
scharen, viltstiften, scharen, plaksel, wissellijsten
voor 6 tot en met 8 jaar tijdsduur 30 minuten opstelling aan
tafels aantal onbepaald aard van het spel kleuren en plakken
speluitleg De spelleiding heeft vooraf de achtergronden voor
een bepaald thema uitgeprint. Bijvoorbeeld een bos of de boerderij.
Ook worden bijbehorende dieren uitgeprint. Opletten dat
het formaat aansluit bij de achtergrond. De dieren worden door
de kinderen gekleurd en uitgeknipt. Vervolgens gaan ze de dieren
met plaksel op de achtergrond aanbrengen. De bosdieren
dus in het bos en de boerderijdieren in de omgeving van de
boerderij. Het resultaat kan in wissellijsten in de blokhut worden
opgehangen, zodat de kinderen trots naar hun eerste schilderij
kunnen kijken.
CreatIef actIef
show van zelfgemaakte kleding
speel het spel binnen nodig lappen stof, vuilniszakken, lijm,
scharen, brede tafels voor de catwalk, muziek en microfoon
voor 8 tot en met 12 jaar tijdsduur 1 uur opstelling aan tafels
aantal 10+ aard van het spel ontwerpen en presenteren
speluitleg Laat kinderen van een vuilniszak of van lappen stof,
kleding ontwerpen. Hierbij hoeft er niet genaaid te worden,
want door creatief te denken kun je van lappen stof of vuilniszakken
complete kleding maken, zoals een truitje, een rok, of
een jurkje. Bovendien kunnen stukken textiel op een vuilniszak
geplakt worden, zodat het resultaat nog meer verrast. Laat de
kinderen hun eigen kleding showen als bij een echte modeshow.
Ze lopen dus over een catwalk, terwijl muziek klinkt en
de presentator uitleg geeft bij het geshowde kledingstuk.
37

38
CreatIef actIef
hippe vogels
speel het spel binnen nodig gekleurd papier A-4, knutselspullen,
viltstiften, scharen, plaksel voor 8 tot en met 12 jaar
tijdsduur 1 uur opstelling aan tafels aantal niet van toepassing
aard van het spel fantasie gebruiken
speluitleg Rol van een gekleurd papier een spits toelopende
model in de vorm van frietenzakje. Dit wordt het lijfje van een
vogel. De spitse punt van het frietenzakje is de snavel. Met een
vilstift kun je de snavel en de oogjes aanbrengen. Trek dan op
een ander vel papier de omtrek van je handen twee keer over
en knip ze uit. De uitgeknipte handen plak je op het lijfje van
de vogel; dit zijn de vleugels. Je kunt de vogel verder versieren
naar eigen inzicht. Maak bijvoorbeeld een
gekke gekleurde kuif of staart. En wat
dacht je van een brilletje?
Het is tenslotte een hippie-vogel,
dus alles kan en mag!
CreatIef actIef
hoor je de kuikentjes al piepen?
speel het spel binnen nodig wit A-4 papier, gele plakkaatverf,
viltstiften voor 8 tot en met 12 jaar tijdsduur 45 minuten
opstelling aan tafels aantal niet van toepassing
aard van het spel fantasie ontwikkelen
speluitleg De kinderen krijgen allemaal een vel papier en tekenen
hierop met de viltstiften een achtergrond. Daarna mogen
de kinderen hun duim in de verf drukken en de afdruk op hun
achtergrond overbrengen. Elke duimafdruk wordt een kuikentje.
Zodra de verf droog is aan de slag om aan elke gele duimafdruk
een snaveltje, ogen, en poten te tekenen. Een grappig gezicht al
die lentekuikentjes. Is het niet net alsof je ze al hoort piepen?
39

40
CreatIef actIef
bak je eigen smikkelpizza
speel het spel binnen nodig bladerdeeg uit diepvries, pastasaus,
ananas, ham, geraspte kaas, champignons en paprika
voor 7 tot en met 12 jaar tijdsduur 1 uur opstelling aan tafels
aantal niet van toepassing aard van het spel gezellig bakken
speluitleg Leg de plakjes bladerdeeg op de bakplaat en laat ze
ontdooien. Bekleed de plakjes met pastasaus. Hierover verdeel
je in stukjes gesneden ananas, ham, kaas, champignons en paprika.
Ongeveer 20 minuten in de oven op 230 graden Celsius
bakken en je zelfgemaakte pizza is klaar. Smikkelen maar.
CreatIef actIef
appelflappen om te smullen
speel het spel binnen nodig bladerdeeg uit diepvries, zure appelen,
suiker, rozijnen, kaneel, kwastje, poedersuiker voor 5 tot
en met 10 jaar tijdsduur 30 minuten opstelling aan tafels
aantal niet van toepassing aard van het spel gezellig bakken
speluitleg Eerst de plakjes bladerdeeg laten ontdooien en met
het kwastje met water de randen vochtig maken (niet te nat).
Van stukjes appel, suiker, kaneel en rozijnen wordt een mengsel
gemaakt. In het midden van ieder plakje komt een kleine lepel
van dit mengsel. Vervolgens vouw je de punten van het bladerdeeg
naar elkaar, zodat een driehoek ontstaat. De randen goed
aandrukken en in een oven van 220 graden Celsius ruim vijftien
minuten bakken. Even laten afkoelen en poedersuiker er
over. Om je vingers bij af te likken.
41

42
CreatIef actIef
hoe laat je een hond uit?
speel het spel binnen nodig kaartjes met tekst voor 9 jaar en
ouder tijdsduur 30 minuten opstelling met tweetallen
aantal 10+ aard van het spel verbeelden
speluitleg Er worden tweetallen gevormd en ieder duo krijgt
een kaartje met daarop personen die ze moeten uitbeelden. Bijvoorbeeld
een arts met een patiënt, een politieagent en een
dronkenlap, twee volleybalspelers, twee muzikanten, een fotograaf
en een filmster, een kelner en gast in restaurant of een
schrijver en een lezer. De tweede ronde speelt ieder
kind alleen één persoon na en moeten de anderen kinde
ren het beroep of de handelingen van de
persoon raden. O ja, die mevrouw laat
een hond uit, dat zie je zo. En die
meneer, die is
bokser en hij is
heel erg boos.
CreatIef actIef
je eigen sleutelhanger
speel het spel binnen nodig vilten stoffen, naalden, draad, ijzergaren,
kleine knopen, watten, viltstiften, scharen en ijzeren ringen
voor 10 jaar en ouder tijdsduur 1 uur opstelling aan tafels
aantal niet van toepassing aard van het spel handenarbeid
speluitleg Teken op het vilt een figuur of een dier, bijvoorbeeld
een beertje. Doe dit twee keer zodat je een voor- en een
achterkant hebt. Dan uitknippen en de twee figuren met een
grove steek aan elkaar naaien. Zorg dat je een kleine opening
over hebt. Stop in deze opening wat watten zodat het figuur of
diertje wordt opgevuld. Naai vervolgens het beertje helemaal
dicht. Met kleine knopen kun je ogen aanbrengen, maar je kunt
die ogen ook met de draad op het vilt borduren. Geef het figuur
ook een persoonlijk tintje, door bijvoorbeeld je naam er
op te naaien of een leuke afbeelding. De sleutelhangerring
wordt tot slot met ijzerdraad aan de onderzijde van het figuur
of diertje stevig vastgemaakt. Je eigen sleutelhanger zal zeker
bewondering oogsten.
43

44
CreatIef actIef
tekenen in het donker
speel het spel binnen nodig vellen papier, 2 potloden, 2 blinddoeken
voor 6 tot en met 10 jaar tijdsduur 30 minuten
opstelling tweetallen aan tafels aantal 10+
aard van het spel tekenen op gevoel
speluitleg Telkens twee kinderen krijgen een blinddoek voor
en moeten dus ‘in het donker’ een tekening maken op een vel
papier. De leiding geeft de opdrachten, zoals: ‘Teken een paard
met ruiter; een koe in een wei; een huis met twaalf ramen; een
vliegtuig tussen de wolken; een boom met appelen of een kinderwagen
met een baby.’ De jonge kunstenaars mogen elk drie
minuten in het donker tekenen. Dat wordt lachen, want de appelen
hangen langs takken en de baby ligt op de kap van de
kinderwagen.
CreatIef actIef
gekke tekstwolkjes
speel het spel binnen nodig oude kranten, scharen, lijm, A-4
vellen papier, stiften voor 8 jaar en ouder tijdsduur 30 minuten
opstelling aan tafels aantal 10+ aard van het spel fantasie
oefenen
speluitleg De kinderen knippen ieder vijf foto’s uit oude
kranten. Deze foto’s worden op A-4 papier geplakt. Voor een of
meerdere personen op de foto’s moet ieder kind een tekstwolkje
uitknippen. Hierin komt de fantasietekst die de persoon
op de foto gaat uitspreken. Vervolgens wordt het tekstwolkje op
de foto geplakt. De leiding kan vooraf enkele voorbeelden
maken. Zoals van een burgemeester die een lintje doorknipt en
zegt: ‘Nou, ze hadden die schaar wel eens mogen slijpen!’ Of
van de koningin die de troonrede voorleest: ‘Landgenoten, ik
heb geen zin om dit allemaal voor te lezen!’ Als alle foto’s van
tekstwolkjes zijn voorzien, worden ze opgeprikt en bekeken.
Misschien is er ook wel een foto van de spelleiders bij, waar de
kinderen teksten bij mogen verzinnen.
45

46
natuur actIef
maak kennis met het bos
speel het spel in een bos nodig dorre bladeren, blinddoeken
voor 7 tot en met 12 jaar tijdsduur 1 uur
opstelling in een kring aantal 10+
aard van het spel herkennen van natuur
speluitleg In het een bos gaan de kinderen op zoek naar verschillende
soorten dorre bladeren. De bladeren worden op een
hoop gelegd. De spelleider haalt de bladeren één voor één uit
de hoop en vraagt de kinderen of ze weten van welke boom of
struik het blad is. De kinderen staan in een kring en bekijken en
betasten de bladeren die doorgegeven worden. Hierna krijgen
ze een blinddoek voor, geven elkaar opnieuw de bladeren door
en moeten proberen de boomnaam van dezelfde bladeren op
gevoel te raden. Wanneer iedereen aan de beurt is geweest gaan
de kinderen op zoek naar natuurproducten, zoals takjes, dennenappels,
eikels of gras. Daarna opnieuw in een kring staan en
de voorwerpen aan elkaar doorgeven. Zodra de spelleider
‘stop!’ roept, moet ieder kind op zoek gaan na eenzelfde voorwerp
als het in handen heeft. Van alle verzamelde producten
kan bij de volgende bijeenkomst in de blokhut een grote boskijkdoos
worden gemaakt.
natuur actIef
bladskeletten maken
speel het spel buiten en binnen nodig dorre bladeren, knutselspullen
voor 7 tot en met 12 jaar tijdsduur 1 uur
opstelling aan tafels aantal 10+
aard van het spel toepassen van natuurproducten
speluitleg Eerst worden in het bos of het park dorre bladeren
verzameld. De bladeren worden ongeveer 15 minuten in sodawater
gekookt en daarna op een plankje of stevig karton gelegd.
Met een harde borstel tik je op het blad, totdat het
bladmoes tussen de bladeren loslaat. Spoel het bladskelet
schoon en laat dit drogen tussen de bladeren van een boek of
tussen kranten waar een gewicht op drukt. Tijdens een volgende
bijeenkomst kun je de bladskeletten verwerken in doorkijkschilderijen,
op kaarten of in placemats. Met kleine blaadjes
kun je ook illustraties versieren. Bijvoorbeeld de omtrek van
een vis tekenen en de blaadjes als schubben opplakken.
47

48
natuur actIef
hoe hoog is die boom?
speel het spel buiten nodig stevig karton, dunne plastic elektriciteitspijp,
tape voor 7 tot en met 14 jaar tijdsduur 1 uur
opstelling individueel aantal 10+
aard van het spel leerrijk
speluitlegVraag de kinderen of ze weten hoe je de hoogte van
een boom kunt meten als je geen meetlint van 6 meter bij de
hand hebt. In dat geval wordt eerst een eenvoudige hoogtemeter
gemaakt. De kinderen knippen uit het karton een driehoek.
Als je een punt van de driehoek naar beneden houdt, moet aan
de bovenzijde een stuk elektriciteitspijp met tape vastgeplakt
worden. Je hoogtemeter is klaar. Houd de driehoek recht voor
je. Kijk door de pijp. Loop voor- of achteruit tot je de top
van de boom kunt zien door de pijp. Nu is de hoogte
gelijk aan de afstand tussen jezelf en de boomstam,
plus je eigen lengte. Laat
de kinderen op deze
manier van verschillende
objecten de hoogte meten.
natuur actIef
denk aan de vogels
speel het spel binnen en buiten nodig drie sjorpalen, touw,
draad, stompe naald, doppinda’s, kaas, vet en brood voor 7 tot
en met 12 jaar tijdsduur 1 uur opstelling in teams aantal 10+
aard van het spel aandacht voor de natuur
speluitleg Ga eens samen met de kinderen een voedselvoorraad
voor de vogels bij de blokhut aanleggen. Dit vergroot hun
aandacht voor de natuur. Bovendien kunnen ze op deze manier
elke week controleren of de vogels van de zelfgemaakte lekkernijen
gegeten hebben. Vogels eten niet allemaal hetzelfde voer.
Daarom kun je het beste verschillende soorten voedsel gereed
leggen of ophangen, Zoals zaden, rozijnen, bolletjes vet, brood
en tarwekorrels. Sjor van drie palen en het touw een driepoot.
Je krijgt dan een soort tipi waar je van alles in kunt hangen.
Rijg de doppinda’s en stukjes kaas aan een stevige draad met
een stompe naad. En wat dacht je van een vogeltaartje? Smelt in
een pan gesmolten varkensvet dat je bij de slager kunt krijgen.
Roer door het vet stukjes aardappelen, korreltjes rijst, krenten
en broodkruimels. Neem een plastic bekertje, boor een gat in
de bodem en haal er een touwtje doorheen. Lepel een bodem
vetmengsel in het bekertje. Laat het vet stollen in de koelkast.
Ook kun je broodsterretjes maken. Vouw een snee witboord
diagonaal dubbel. Knip er met een schaar vormpjes uit. Bak
het brood in de oven. Aan een hoek prik je een gaatje en
haalt hier een stukje touw doorheen.
49

50
natuur actIef
je eigen insectenhotel
speel het spel buiten nodig boomstammen, blokken hout,
schijven van boomstammen, sjortouw voor 10 jaar en ouder
tijdsduur 1 uur opstelling individueel aantal 10+
aard van het spel bouwen en observeren
speluitleg Van boomstammen, blokken hout en schijven van
een boomstam kun je een insectenhotel bij de blokhut maken.
Aan één kant van de schijven of blokken boor je gaatjes van
verschillende dieptes en diameters. De gaatjes moeten niet helemaal
door het hout heen geboord worden, want insecten houden
van een verblijf met een achterwand. Sjor van de
boomstammen een raamwerk, waarin de blokken en schijven
hout opgestapeld worden. Op deze manier ontstaat een wand
van stammen. Zorg dat de wand in de zon staat want insecten
houden veel van de zon. In de gaatjes gaan ze eitjes leggen. Is
een gat afgesloten dan is het bewoond. Niet alleen het bouwen
van de houten wand is leuk, ook het observeren naderhand of
er al insecten hun intrek hebben genomen, zal de kinderen hun
interesse in de natuur opwekken.
natuur actIef
een vrolijke, groene omgeving
speel het spel buiten nodig eenvoudige vijvermaterialen, diverse
soorten bomen, planten en klimplanten voor alle leeftijden
tijdsduur onbepaald opstelling in groepsverband
aard van het spel samen ontwerpen en observeren
speluitleg Het is zeker de moeite waard om de ruimte rond
de blokhut natuurlijker en dus groener te maken. Want van een
natuurlijke omgeving worden mensen vrolijk, kinderen spelen
dan vaker buiten en ze ontwikkelen meer aandacht voor hun
omgeving. In een omgeving waar allerlei soorten dieren in alle
rust kunnen scharrelen of wonen, krijgen ook veel soorten
planten kans om te groeien. Een aantal tips voor het creëren van
een dergelijk paradijs: Zorg voor een kleine, ondiepe, vijver.
Water trekt niet alleen amfibieën aan, maar biedt waterplanten
een kans en trekt daardoor veel andere soorten leven aan. Plant
struiken en bomen met vruchten, bessen en noten. Beperk ook
de bestrating in de omgeving van je gebouw. Zorg voor klimplanten
en struiken tegen gevels en schuttingen en maak gebruik
van natuurlijke erfscheiding, bijvoorbeeld een groene
heg of een takkenril. Verschillende soorten beplanting trekken
in hun verscheidenheid diverse soorten dieren aan. Maak bij
voorkeur gebruik van planten en bomen die van nature in Nederland
voorkomen. Laat de kinderen ook een composthoop
maken en tijdens bijeenkomsten in de winter nestkastjes timmeren.
51

52
natuur actIef
op jacht naar spinnenwebben
speel het spel binnen en buiten nodig plantenspuit, water,
meel en vellen A4 papier, viltstiften, kleurpotloden
voor alle leeftijden tijdsduur 1 uur opstelling kleine groepjes
aantal 10+ aard van het spel oog voor de natuur ontwikkelen
speluitleg Zoek een plek binnen of buiten waar spinnenwebben
hangen. Bijvoorbeeld op een zolder of onder een afdak.
Neem een plantenspuit en wit meel mee. Als je een spinnenweb
gevonden heb, kijkt dan eerst dat het web ‘onbewoond’ is.
Spuit wat nevelwater over het web. Hierdoor wordt het web
goed zichtbaar. Ook een handje meel over het web verstuiven
maakt het web zichtbaar. Druk vervolgens voorzichtig een vel
papier tegen het web. Een gekleurd vel papier laat de afdruk van
het web beter zien. Vervolgens kunnen de kinderen dit web aan
de knutseltafels inkleuren.
natuur actIef
het bos anders
speel het spel in een bos nodig kleine dozen
voor 7 tot en met 14 jaar tijdsduur 1 uur
opstelling in groepjes aantal 10+
aard van het spel reukvermogen trainen
speluitleg Kinderen verzamelen in het bos geurige voorwerpen.
Dat kunnen blaadjes van kruiden, een dennenappel, hars
van naaldbomen, grassen, mossen of boomschors zijn. De truc
is om de producten in de hand te wrijven en dan te ruiken of
de geur vrij komt. Probeer het en stop de meest geurige voorwerpen
in een doosje. Probeer ook eens uit of de geurige voorwerpen
als ze in aanraking komen met water, op een andere
manier gaan ruiken. Door verschillende bosgeuren te combineren,
lukt het je misschien om een eigen bosparfum te ontwikkelen.
53

54
natuur actIef
blotevoetenpaadjes
speel het spel in een bos of in het park nodig voorwerpen uit
bos of park voor 7 tot en met 14 jaar tijdsduur 1 uur
opstelling in groepjes aantal 10+
aard van het spel tastzin trainen
speluitleg In verschillende plaatsen in Limburg bevinden zich
blotevoetenpaadjes. Met blote voeten over deze speciale paadjes
lopen, is voor kinderen een plezierige ervaring. Je kunt met een
groep kinderen naar deze plaatsen reizen, maar dergelijke paadjes
zelf zoeken in de eigen omgeving is misschien nog leuker.
Misschien weet je ergens enkele gevelde bomen liggen. Of een
bos waar veel naalden van dennen of sparren op de grond liggen.
Misschien een kiezelpad in een park of een zandpad aan
de rand van het bos. Een pad met modder of water kan het
beste in zomerdag uitgezocht worden. Hupsakee, de schoenen
en sokken uit en lopen maar. Wel even vooraf controleren of op
het blotevoetentraject geen scherpe of gevaarlijke voorwerpen
liggen.
natuur actIef
op fotosafari
speel het spel in een bos nodig digitale camera’s
voor 7 tot en met 14 jaar tijdsduur 1 uur
opstelling in groepjes aantal 10+
aard van het spel waarnemingen trainen
speluitleg Foto’s maken in een bos betekent extra alert zijn op
allerlei vormen van leven. Met een fotosafari worden de kinderen
gestimuleerd om de natuur te verkennen en vast te leggen.
Digitale camera’s om deze opdrachten uit te voeren kunnen bij
Jong Nederland Limburg geleend worden. Neem foto’s van
verschillende soorten bomen en struiken, van holen en nesten
in bomen, foto’s van konijnenkeutels, dennenappels of insecten.
Misschien ontdekken de kinderen een spinnenweb onder
een struik of een spechtenhol in een boom. Na een regenbui
kunnen de druppels aan de bladeren of takken gefotografeerd
worden of de stralen van de zon die schuin tussen de boomtakken
op het mos vallen. In het clubgebouw kun je de foto’s bekijken,
napraten over wat je nog meer in het bos gezien hebt en
eventueel een collage maken van de meest geslaagde foto’s.
55

natuur actIef
een zelfgemaakt kompas
speel het spel binnen of buiten nodig bakjes met water, stuk
karton, kleurstiften, tempex of kurk, naalden, tipp-ex en een
magneet voor 7 tot en met 14 jaar tijdsduur 1 uur
opstelling in groepjes aantal 3 of meer aard van het spel leuk
speluitleg Zelf een magneet maken is leerzaam en leuk. De
groepjes kinderen vullen een bakje met water. Plaats het bakje
op een stuk karton. Maak de speld magnetisch door tien keer in
dezelfde richting over een pool van een magneet te wrijven.
Steek de naald in een stuk tempex of kurk en tip aan met tippex
om het zuiden aan te geven. Laat het tempex of kurk met de
naald voorzichtig met een vork tot op het water midden in het
bakje zakken, zodat dit blijft drijven. Met verschillende kleurstiften
geef je op het stuk karton rond het bakje de kompasstreken
aan: N=groen; Z=rood; W=wit; O=zwart; NW=geel;
ZW=bruin; NO=oranje en ZO=paars.
natuur actIef
natuurkim
speel het spel binnen nodig plaatjes van, en voorwerpen uit de
natuur voor 6 tot en met 10 jaar tijdsduur 30 minuten
opstelling aan tafels met tweetallen aantal 10+
aard van het spel kijken en combineren
speluitleg Leg op een tafel plaatjes en voorwerpen uit de natuur
die iets met elkaar te maken hebben. Vorm tweetallen en
laat die om beurten bij de tafel komen en raden wat bij elkaar
hoort. Kijk, die veer hoort natuurlijk bij het plaatje van de
vogel. En die dennenappel kan alleen
maar bij een den horen. Maar die
korenhalmen dan? Wat hebben die met het plaatje van brood
te maken? En dat lege vogelei, zou dat bij de foto
van een nest horen? Welk tweetal weet
de meeste juiste combinaties te raden?
56 57

58
natuur actIef
de blinde dassenwelpjes
speel het spel buiten nodig blinddoeken, stukken touw, smalle
plank, stokken voor 6 tot en met 10 jaar tijdsduur 30 minuten
opstelling met tweetallen aantal 10+
aard van het spel samenwerken
speluitleg Als de winter ten einde loopt komen in het bos de
dassen uit hun burcht te voorschijn. Maar de dassenwelpjes zijn
direct na geboorte blind en moeten door de moeder geleid
worden bij hun eerste stapjes buiten de burcht. Verdeel de spelers
in duo’s. Eén van de spelers speelt voor dassenwelpje en
wordt geblinddoekt. Dit welpje krijgt een touw om de arm
zodat de tweede speler, de dassenmoeder, het blinde diertje de
natuur kan leren kennen. De moeder probeert het welpje over
een bepaald parcours te leiden. Hierbij mag niets gesproken
worden. Voorbeelden van enkele parcoursen kunnen zijn: Zigzag
tussen rechtop in de grond gestoken stokken lopen; over
een smalle plank lopen; laag bij de grond (al kruipend, bijvoorbeeld
onder struiken) een afstand afleggen; rond bomen
draaien of achteruit lopen. Welke dassenwelpjes zijn hier behendig
in?
natuur actIef
de praatstok
speel het spel buiten nodig stok, fluit
voor 6 tot en met 10 jaar tijdsduur 30 minuten
opstelling individueel en in een kring aantal 10+
aard van het spel zintuigen openstellen
speluitleg Ieder kind zoekt een plekje in het bos uit en gaat
daar alleen zitten. Tijdens het eerste gedeelte van dit spel moet
het doodstil zijn. In die tijd nemen de spelers in zich op wat ze
zien, horen, ruiken en voelen. Na 5 minuten gaat het fluitsignaal
en komen de spelers samen op de afgesproken plek. Hier
gaan ze in een kring op de grond zitten. De spelleider heeft een
stok en geeft die aan een kind. Dit mag dan met de stok in zijn
handen vertellen welke indrukken het opgedaan heeft. Alleen
het kind met de stok in zijn hand mag vertellen. Als het klaar is
wordt de praatstok doorgegeven. Hebben ze de wind in de
bomen gehoord of gevoeld hoe zacht het mos was? Misschien
hebben ze een houtduif gezien of de geur van de dennenbomen
geroken?
59

60
natuur actIef
zoek de wilde dieren
speel het spel in een bos nodig afvalzakken, plastic handschoenen,
fluit voor 6 tot en met 10 jaar tijdsduur 1 uur
opstelling individueel aantal 10+
aard van het spel werken aan leefmilieu
speluitleg Alle kinderen krijgen een afvalzak en een plastic
handschoen. Voordat ze het bos inlopen, vertelt de spelleiding
dat er in de middeleeuwen door de straten van steden en dorpen
varkens liepen, die de straten schoon hielden. Deze varkens
aten bijna alles op wat de mensen door de ramen naar buiten
op straat gooiden. Zoals schillen van aardappelen, groenteafval,
klokhuizen van appels en peren en resten van eten. De kinderen
gaan in het bos iets soortgelijks doen. Ze gaan voor ‘bosvarken’
spelen. Alles wat niet in het bos thuis hoort, wordt in de afvalzak
gestopt. Hoewel ze een handschoen dragen, moeten ze oppassen
voor scherpe voorwerpen zoals glasscherven. Na een
half uur gaat het fluitsignaal en verzamelen alle kinderen zich
op een open plek. Enkele zakken worden omgekeerd en samen
bekijken de kinderen wat er zoals gevonden is. Vertel de kinderen
hoe lang het afval in het bos zal blijven liggen, als het niet
opgeruimd wordt. Vertel tot slot ook wat er verder met dit afval
gaat gebeuren.
natuur actIef
bouw een sneeuwhut of iglo
speel het spel binnen nodig suikerklontjes, eieren, poedersuiker,
citroensap, mixer, houten lepel, deksels van schoenen- of
vlaaiendozen, karton, schaar voor 8 tot en met 12 jaar
tijdsduur 1 uur opstelling aan tafels aantal 10+
speluitleg Terwijl het buiten koud is, bouwen de kinderen in
de verwarmde blokhut een sneeuwhut of iglo. In een omgekeerde
deksel bouwen ze een hut, met muren van suikerklontjes.
Als ‘cement’ wordt glazuur gebruikt. Als de muren hoog
genoeg zijn, kan met stukjes karton het dak worden gevormd,
waarop dan weer suikerklontjes geplakt worden. Voor de echt
handige bouwers is het een uitdaging om, zoals de Eskimo’s
doen, van blokken bevroren sneeuw een ronde, koepelvormige
hut bouwen. Glazuur of suikerlijm maak je als volgt: klop het
eiwit van 4 grote eieren met de mixer goed stijf. Spatel er met
een houten lepel 700 gram gezeefde poedersuiker door heen.
Daarna nog een beetje citroensap, tot je een stevige massa glazuur
hebt. Hoe dikker het glazuur is, hoe sneller dat het droogt.
Alle hutten en iglo’s bij elkaar vormen een mooi Eskimodorp.
61

62
natuur actIef
land, lucht of water
speel het spel in het bos nodig stokjes, hoepels of touw
voor 8 tot en met 12 jaar tijdsduur 30 minuten
opstelling met tweetallen aantal 10+
aard van het spel opletten en snelheid
speluitleg De kinderen gaan het leven van de bevers in de natuur
naspelen. Bevers verzamelen altijd veel stokjes om hun
burcht te maken. In het bos verzamelen de spelers dus eerst een
flink aantal stokjes. Vervolgens vormen ze tweetallen die ieder
hun eigen burcht gaan maken rond een middelpunt. Die
burcht kan een hoepel zijn of een tot cirkel gevormd stuk touw
op de grond. In het middelpunt van al die cirkels bevindt zich
een grote cirkel. De andere cirkels hier rondom heen moeten
allen even ver van de middencirkel verwijderd zijn. In de middencirkel
liggen alle verzamelde stokjes op een hoop. De duo’s
nemen in hun eigen cirkel plaats. Op een signaal gaan ze op
pad om in het midden telkens één stokje te halen en naar hun
eigen burcht te brengen. Dat gaat net zo lang door tot alle stokjes
in het midden op zijn. Welk snel beverduo weet op deze
manier de meeste stokjes te verzamelen?
natuur actIef
hoe ontstonden de dierennamen?
speel het spel binnen nodig plaatjes van dieren
voor 8 tot en met 12 jaar tijdsduur 30 minuten
opstelling in groepsverband aantal 10+
aard van het spel fantasie ontwikkelen
speluitleg Dieren hebben de vreemdste namen: ratelslang,
oorworm, ijsvogel, leeuwerik, bonte koe, enzovoort. Hoe zouden
ze toch aan hun naam zijn gekomen? Laat de kinderen een
afbeelding van een dier met een opmerkelijke naam zien en
praat er met elkaar over. Leuk is ook om zelf nieuwe namen
voor bestaande dieren te bedenken. Een zebra wordt dan bijvoorbeeld
een strependier, een olifant een slurfdrager en een
zwarte kraai een nachtvogel.
63

64
natuur actIef
jager en haas
speel het spel binnen en buiten nodig geen materialen
voor 7 tot en met 10 jaar tijdsduur 20 minuten
opstelling in een kring aantal 10+
aard van het spel grappig en spannend
speluitleg De spelers gaan in een kring, met hun gezichten
naar binnen gekeerd, op de knieën zitten. Eén speler is de haas
en een andere speler de jager. Ze nemen ieder aan één kant van
de kring plaats. Na het beginsignaal gaat de jager achter de haas
aan en probeert deze aan te tikken. Een probleem voor de jager
is dat hij alleen links om de kring mag hollen en de haas mag
zowel links- als rechtsom hollen. Daarom mag de jager als hij
moe wordt iemand uit de kring op de schouder tikken en die
speler gaat dan in zijn plaats als jager verder. De eerdere jager
neemt de leeggevallen plaats in de kring in. De tweede jager
mag zelf een vaste holrichting bepalen om achter de haas aan te
gaan. Wordt de haas getikt, dan verandert de jager in een haas
en de eerdere haas mag iemand in de kring aantikken die jager
wordt.
natuur actIef
kennis van de natuur
speel het spel binnen nodig geen materialen
voor 7 tot en met 12 jaar tijdsduur 20 minuten
opstelling met twee groepen en individueel aantal 10+
aard van het spel natuurkennis
speluitleg Voor dit kennisspel worden vooraf een aantal categorieën
bedacht, zoals ‘bomen’, ‘groenten en fruit’ of ‘bloemen’.
De jongste kinderen gaan met twee groepen proberen
om uit de gekozen categorie zoveel mogelijk namen te noemen.
De groepen komen beurtelings aan bod. Weet een groep
geen naam te bedenken, dan krijgt de andere groep een beurt.
Voor de oudere kinderen geldt dat zij dit spel individueel spelen
en dat zij de namen op volgorde van de a, b, c moeten proberen
te noemen. Bij de categorie ‘groenten en fruit’ zegt het
eerste kind bijvoorbeeld ,aardappel’. Het tweede kind kan dan
‘boon’ zeggen en het derde kind ‘citroen’. Ook hier geld dat als
er iemand geen naam weet te noemen, de beurt voorbij gaat.
Willen de oudere kinderen er liever een wedstrijd van maken,
dan kunnen ze beter met twee groepen hun parate natuurkennis
testen.
65

66
natuur actIef
mikado anders
speel het spel in het bos nodig 30 stokken van ± 60 cm lengte,
enkele gevorkte takken voor 8 tot en met 12 jaar
tijdsduur 30 minuten opstelling individueel aantal 10+
aard van het spel concentratie en oefenen motoriek
speluitleg Verzamel in het bos stokken en ook enkele gevorkte
takken of takken met een krom uiteinde. Deze takken kun je als
‘hefstok’ gebruiken. De spelleider houdt de bundel takken verticaal
in zijn armen en laat ze gelijktijdig vallen. De eerste speler
moet proberen zoveel mogelijk takken van de stapel weg te
pakken, zonder dat de andere takken bewegen. Desgewenst
mag de hefstok gebruikt worden. Beweegt er echter een andere
tak dan is de volgende speler aan de beurt. Wie
weet de meeste takken te verzamelen?
natuur actIef
dierengeluidspel
speel het spel in het bos nodig geen materialen
voor 6 tot en met 10 jaar tijdsduur 1 uur
opstelling met twee groepen aantal 10+
aard van het spel buitenspel
speluitleg Vorm twee groepen: een groep met dieren en een
groep met speurders. De dieren verstoppen zich in het bos en
maken geluiden, zoals janken, blaffen, miauwen of blaten. De
speurders moeten de verstopte dieren zien te vinden. Is een
dier aangetikt, dan moet het bij de spelleiding gaan staan. Als
alle dieren zijn opgespoord worden de rollen omgedraaid.
67

68
natuur actIef
klets! dat ben jij!
speel het spel buiten nodig geen materialen
voor 8 tot en met 12 jaar tijdsduur 1 uur
opstelling met een groep aantal 10+
aard van het spel het bos leren kennen
speluitleg De kinderen gaan een stiltewandeling maken. Dat
kan in een bos, op een heideveld of in het park. Vlak voor zonsopgang
is er van alles te zien en te horen. Maar bij zonsondergang
is zo’n wandeling ook heel mooi. Tijdens de wandeling
mag niemand iets zeggen of geluiden maken. Ook niet op de
grond ploffen met de laarzen of schoenen. Willen de kinderen
anderen op iets attent maken, dan moeten ze elkaar op de
schouder tikken en wijzen. Op deze wijze heb je de meeste
kans om dieren te zien, die anders bij naderende geluiden wegvluchten.
Midden in het bos kan de groep ook tien minuten
doodstil blijven staan. Op die manier ziet en hoor je veel, wat je
op een normale wandeling ontgaat.
natuur actIef
beverkolonie in actie
speel het spel in het bos nodig stokjes, hoepels of touw
voor 8 tot en met 12 jaar tijdsduur 30 minuten
opstelling met tweetallen aantal 10+
aard van het spel opletten en snelheid
speluitleg De kinderen gaan het leven van de bevers in de natuur
naspelen. Bevers verzamelen altijd veel stokjes om hun
burcht te maken. In het bos verzamelen de spelers dus eerst een
flink aantal stokjes. Vervolgens vormen ze tweetallen die ieder
hun eigen burcht gaan maken rond een middelpunt. Die
burcht kan een hoepel zijn of een tot cirkel gevormd stuk touw
op de grond. In het middelpunt van al die cirkels bevindt zich
een grote cirkel. De andere cirkels hier rondom heen moeten
allen even ver van de middencirkel verwijderd zijn. In de middencirkel
liggen alle verzamelde stokjes op een hoop. De duo’s
nemen in hun eigen cirkel plaats. Op een signaal gaan ze op
pad om in het midden telkens één stokje te halen en naar hun
eigen burcht te brengen. Dat gaat net zo lang door tot alle stokjes
in het midden op zijn. Welk snel beverduo weet op deze
manier de meeste stokjes te verzamelen?
69

70
natuur actIef
speel voor ‘bosvarken’
speel het spel in een bos nodig afvalzakken, plastic handschoenen,
fluit voor 6 tot en met 10 jaar tijdsduur 1 uur
opstelling individueel aantal 10+
aard van het spel werken aan leefmilieu
speluitleg Alle kinderen krijgen een afvalzak en een plastic
handschoen. Voordat ze het bos inlopen, vertelt de spelleiding
dat er in de middeleeuwen door de straten van steden en dorpen
varkens liepen, die de straten schoon hielden. Deze varkens
aten bijna alles op wat de mensen door de ramen naar buiten
op straat gooiden. Zoals schillen van aardappelen, groenteafval,
klokhuizen van appels en peren en resten van eten. De kinderen
gaan in het bos iets soortgelijks doen. Ze gaan voor ‘bosvarken’
spelen. Alles wat niet in het bos thuis hoort, wordt in de afvalzak
gestopt. Hoewel ze een handschoen dragen, moeten ze oppassen
voor scherpe voorwerpen zoals glasscherven. Na een
half uur gaat het fluitsignaal en verzamelen alle kinderen zich
op een open plek. Enkele zakken worden omgekeerd en samen
bekijken de kinderen wat er zoals gevonden is. Vertel de kinderen
hoe lang het afval in het bos zal blijven liggen, als het niet
opgeruimd wordt. Vertel tot slot ook wat er verder met dit afval
gaat gebeuren.
natuur actIef
onder de sneeuw
speel het spel buiten nodig stok, papier, pen
voor 6 tot en met 12 jaar tijdsduur 1 uur
opstelling met een groep aantal 10+
aard van het spel aandacht voor de natuur
speluitleg Op een dag als het gesneeuwd heeft gaat de spelleiding
met de kinderen naar buiten. Met de stok wordt een vierkant
van vier bij vier meter in de sneeuw getrokken. Schrijf nu
samen met de kinderen op wat ze denken dat er onder de
sneeuw verstopt zit. Hoe ziet de aarde er uit, staat er gras op die
plek? Of andere planten? Misschien wel mos en
liggen er dorre takjes. En wie weet vinden ze het
holletje van een bosmuis. Maak het
vak sneeuwvrij en bekijk samen
in hoeverre de voorspellingen
kloppen.
71

eGeLeIdING IN de praktIJk
werken in leeftijdsgroepen
Kinderen ontwikkelen zich min of meer volgens vaste
lijnen. Iedere leeftijdsgroep heeft zijn eigen kenmerken en
mogelijkheden. Bij de indeling in leeftijdsgroepen wordt
aangesloten bij de indeling zoals die in het onderwijs
gebruikelijk is:
Minioren (kleuters) 4 t/m 6 jaar.
Maxioren (onderbouw) 7 t/m 9 jaar
Junioren (bovenbouw) 10 t/m 12 jaar
Senioren (beginjaren voortgezet onderwijs) 13 t/m 15 jaar
De minioren (4, 5 en 6 jaar)
Minioren zijn de kleuters van de basisschool. Ze voelen zich
veilig door het toepassen van rituelen, structuur en regels.
Rituelen zijn vaste activiteiten op een vast moment in het
programma.
Leeftijdskenmerken
• Jonge kinderen hebben de behoefte om de ruimte te verkennen;
dit doen ze door rond te rennen. Om de rust terug te
krijgen start je de groepsbijeenkomst in een kring. Zing bijvoorbeeld,
samen zittend in de kring, een lied en neem de
namenlijst door om te controleren of iedereen aanwezig is.
Als je na een paar bijeenkomsten het lied inzet, weten de kinderen
dat ze in de kring kunnen gaan zitten en dat het pro-
72
gramma begint.
• Benader minioren spontaan en opgewekt, heb aandacht voor
wat ze vertellen. Zorg dat je er als leiding altijd bent voor de
kleuters en onderneem samen activiteiten. Toon ook dat je
een positieve belangstelling hebt voor hun activiteiten; dit
verrijkt hun enthousiasme.
• Minioren houden van verhaaltjes, versjes, liedjes, puzzeltjes,
spelletjes, kleien, knippen, plakken, tekenen en schilderen.
Creatief bezig zijn vinden ze erg leuk.
• Ze houden ook van bewegen en zijn heel actief; zorg dus
voor spellen waarin ze hun energie kwijt kunnen. Kinderen
moeten zich kunnen uitleven. Kies daarnaast ook voor momenten
om tot rust te komen. Dit kan door een rustig spelletje
of door het drinken van een glaasje ranja.
• Deze leeftijdsgroep speelt voornamelijk alleen, zij moeten het
samenspelen nog leren. Stimuleer het samenspelen door
spellen in tweetallen of in groepjes uit te voeren. Deze groep
kinderen vindt het soms moeilijk om zich in een ander te
verplaatsen; hierdoor verloopt het samenwerken niet altijd
goed. Ondersteun en stimuleer deze kinderen wanneer het
samenspelen moeilijk verloopt tot samenwerken, door tips te
geven en door begeleiding te bieden. Speel de activiteit met
ze mee en ga met ze in overleg.
• De spellen voor deze leeftijdsgroep moeten eenvoudig en
compact zijn. De uitleg moet in stapjes uitgelegd kunnen
worden. Doe de activiteit voor, zodat de kinderen weten wat
73

74
je voor ogen staat. Geef niet te veel uitleg aan het begin van
de groepsbijeenkomst, ga liever snel tot actie over.
• Doe bewegingsspelletjes gericht op grotere bewegingen,
zoals stoeien, rennen en fietsen.
• De kinderen moeten zich een voorstelling kunnen maken
van datgene waar ze mee bezig zijn; geef een thema aan een
spel en gebruik je fantasie. Bijvoorbeeld: de tikker is de
leeuw, probeer het eten (houten blokjes) veilig naar de overkant
te brengen. Maak van de uitleg een verhaaltje; hierdoor
leven de kinderen zich ook meer in het verhaal in.
• Elk spel moet in één bijeenkomst kunnen worden afgerond.
Maak de spellen dus niet te lang; liever een aantal kleine spellen
dan één groot langdradig spel. Een spel van een kwartier
is voor deze leeftijd lang genoeg.
• De minior heeft veel afwisseling nodig, maar wil wel graag
de bekende spelletjes herhalen. Herhaling zorgt voor herkenbaarheid
en dus ook voor veiligheid. Kinderen moeten leren
om zich langer te concentreren, afwisseling is prima, maar ze
moeten ook leren om langer met iets bezig te zijn.
• De minior wil graag aandacht hebben en zoekt deze ook in
complimentjes. Ze vertellen graag, en willen dat er naar hun
verhalen wordt geluisterd. Persoonlijke aandacht ervaren ze
als positief.
• Een overzichtelijke ruimte is voor kinderen een veilige
ruimte. Kinderen zijn klein; voor hen is de ruimte veel groter
dan voor jou. Ga eens op de grond zitten en verplaats je in
hun ruimtelijk inzicht.
• Soms hebben de minioren genoeg van de activiteit waarmee
ze bezig zijn. Je merkt dit aan hun gedrag. Zorg ervoor dat
ook de laatste activiteit een leuke afsluiting heeft, zodat zij
zich deze blijven herinneren. Dit motiveert hen om naderhand
het spel nog eens te spelen.
75

De maxioren (7 t/m 9 jaar)
Kinderen van deze leeftijd zijn erg actief. Ze bewegen, sjouwen
en stellen veel vragen. Laat de kinderen bij aanvang van de
groepsbijeenkomst even vrij spelen of begin met een actief
spel. Als ze hun bovenmatige energie kwijt zijn kan met het
programma worden gestart.
Leeftijdskenmerken
• Bouw het programma op volgens een vaste structuur. Een
vaste structuur betekent rust en veiligheid voor de kinderen.
Ook kinderen van deze leeftijd hebben behoefte aan duidelijkheid,
grenzen en regels.
• Geef hun de kans om te laten zien wat ze allemaal al kunnen,
zoals precisie bij knutselwerk of het vangen en gericht
gooien van ballen.
• In deze leeftijdsfase zijn kinderen voortdurend bezig, maar
niet telkens met hetzelfde. Maak gebruik van afwisseling in je
programma; wissel actieve activiteiten af met rustige momenten.
Dit kan een rustig spel zijn, maar ook het drinken
van een glaasje ranja.
• De maxior is leergierig, wil alles weten, alles kunnen en bezitten.
Probeer ze gedurende de groepsbijeenkomst uit te
dagen, zodat ze hun grenzen verleggen en zich verder kunnen
ontplooien. Ze willen graag de wereld om hen heen ontdekken;
speurtochten en sluiptochten zijn dan ook erg in
trek.
76
• Start een activiteit met het tonen een vreemd voorwerp, een
verhaal of een lied. Kinderen van deze leeftijd gaan graag op
in hun fantasie. Zorg wel dat het verhaal een band heeft met
de werkelijkheid.
• De fijne motoriek is redelijk ontwikkeld; hierdoor lukt het
ook om met deze groep moeilijkere knutselwerkjes te maken.
Deze kinderen worden ook graag uitgedaagd tot het maken
van zulke werkjes.
• Een zeven- tot negenjarige maakt graag iets nuttigs, waarmee
hij later nog iets kan doen. Denk bijvoorbeeld aan een vlieger
of een poppenkastfiguur. Daag ze evenzo uit bij hun knutselactiviteiten
en maak het ze niet te gemakkelijk.
• De lichamelijke ontwikkeling van jongens en meisjes is verschillend.
Jongens zijn vooral gericht op lichamelijke kracht,
meisjes op beweeglijkheid, souplesse en lenigheid. Houd
hier dan ook rekening mee bij activiteiten; verwacht bij
sportactiviteiten andere resultaten van de jongens en meisjes
afzonderlijk.
• Stimuleer de behulpzaamheid door ze kleine opdrachten en
verantwoordelijkheid te geven.
• De interesses van deze groep gaan uit naar alledaagse herkenbare
dingen. Hun belevingswereld ligt dicht bij huis: gezin,
familie, huisdieren of bloemen in de tuin. Ook zijn ze geïnteresseerd
in de verschillende seizoenen en feesten van het jaar.
• De maxior speelt graag met andere kinderen en heeft wisselende
vriendjes. Bij het werken en spelen in groepjes mag de
77

78
leiding best een stem hebben in de samenstelling van deze
groepjes. Op deze manier leren kinderen elkaar steeds beter
kennen en worden er nieuwe vriendschappen gesloten. Ook
voorkomt een dergelijke wisseling dat bepaalde kinderen telkens
worden buitengesloten of als laatste worden gevraagd.
• Activiteiten met drama hebben vaak de voorkeur, zoals acteren,
poppenkastspelen, karaoke en spelletjes als hints of
galgje. Kinderen in deze leeftijdscategorie zijn heel enthousiast
en hebben een grote fantasie. De grens tussen fantasie en
werkelijkheid wordt stilaan wel duidelijker.
• Kinderen ontdekken zo rond hun zesde jaar dat ze constructief
kunnen samenwerken. Ze leren om onderlinge afspraken
te maken en zich daaraan te houden. Ze spelen niet langer
uitsluitend alleen, maar bedenken samen een situatie. Vaak
betreft het al een rolverdeling, zoals ‘vadertje en moedertje’.
De junioren (10 t/m 12 jaar)
In deze leeftijdsfase beginnen de kinderen hun grenzen te ver
kennen in de sociale wereld. Ze zien de ‘ander’ niet langer als
de ‘ander’, maar als iemand waaraan ze zich kunnen spiegelen.
Ze willen meer uitgedaagd worden en hebben behoefte aan
meer inhoud en achtergrond bij wat ze ondernemen.
Leeftijdskenmerken
• De junior volgt steeds meer zijn eigen weg. Als leiding dien je
hier rekening mee te houden; het is niet alleen maar leiden
van een groep, maar je zult steeds meer de groep moeten begeleiden.
Maak afspraken en leg uit waarom er regels zijn.
• Junioren worden kritischer ten opzichte van volwassenen en
nemen ook niet alles zomaar aan. Ze willen graag alles weten
en richten zich veel op de sociale wereld. De groep waarbij
ze horen is voor hen erg belangrijk. Ze ontwikkelen binnen
de eigen groep een eigen cultuur. Door duidelijke regels en
een heldere structuur wordt de groep beter hanteerbaar.
• Aanvankelijk spelen jongens en meisjes nog door elkaar, maar
als snel zie je dat meisjes steeds meer met meisjes gaan spelen
en jongens met jongens. Meisjes zijn over het algemeen
communicatiever, terwijl jongens sneller de competitie opzoeken.
Bij het samenstellen van je programma kun je hier
rekening mee houden. Organiseer de activiteiten samen,
maar je kunt er ook voor kiezen om enkele activiteit speciaal
voor jongens of meisjes te doen.
79

• Deze leeftijdsgroep houdt van teamspelen en de belangstelling
voor techniek groeit. Ze willen graag de nieuwste technische
speeltjes hebben en zijn met deze ontwikkelingen dan
ook erg bezig.
• Door met kinderen te praten en door ze vragen te stellen,
kom je er beter achter wat hun bezighoudt. Laat ze een logboek
bijhouden of een verslagje schrijven over de bijeenkomsten.
Op deze manier geef je de junioren de
mogelijkheid om zich kritisch te uiten over het programma.
Ook kom je er achter wat ze leuk vinden en wat ze als minder
leuk ervaren.
• In deze leeftijdsfase kunnen de kinderen al verschillende creatieve
technieken combineren. Bijvoorbeeld meerdere
groepsbijeenkomsten aan één project werken en dan ook in
staat zijn om samen één groot werkstuk te maken. Maak hier
gebruik van door grotere en langdurige opdrachten met ze te
maken. Kies voor thema`s en projecten die aansluiten bij de
belevingswereld en bij wat er op dat moment in de maatschappij
speelt.
• Onderbreek de activiteiten niet te veel. Leg zo min mogelijk
spelregels tussendoor uit, laat ze het nut hiervan zelf ervaren
en zorg voor uitdaging. Laat je ook niet afschrikken door negatieve
opmerkingen aan het begin van een activiteit; meestal
is zo`n groep na een tijdje toch heel enthousiast.
• Junioren zijn kritisch. Een programma moet je dus goed
voorbereiden. Als ze het gevoel hebben dat de leiding niet se-
80
rieus bezig is, bijvoorbeeld dat je niets voorbereid hebt, zullen
ze je dat zeker laten vertellen.
• Op deze leeftijd zijn ze toe aan ingewikkelde spelen met veel
spelregels, waarbij het ook gaat om de tactiek. Zorg dat je
zulke spelen dan ook te bieden hebt, maar zorg ook dat je
zelf weet hoe het spel moet, of kan gespeeld worden.
• Organiseer teamspelen en groepsspelen, wissel de groepssamenstellingen,
maar vergeet niet de persoonlijke veiligheid
van de leden in je groep in het oog te houden. Let ook op
pesterijen en wees alert op leden die mogelijk buiten de
groep vallen. Bij het indelen van de groepen kun je hier al rekening
mee houden. Alle kinderen moeten zich bij Jong Nederland
veilig kunnen voelen.
• De junior leeft zich graag uit door uitdagingen met zichzelf
aan te gaan. Ze houden van spannende bosspelen in het donker,
gevaar en risico. Denk bijvoorbeeld ook aan survivaldagen.
• Bij de meeste junioren werkt de fantasie op volle toeren, terwijl
ze eveneens steeds meer mogelijkheden ontwikkelen om
die fantasie vorm te geven. Drama biedt veel mogelijkheden
om de fantasie in te zetten bij educatieve, vormende en recreatieve
activiteiten. Denk eens aan activiteiten als spelletjes
met taal, verhalen naspelen, poppenkast en presentaties voor
een publiek.
• Junioren krijgen meer inzicht in de waarden en normen van
de maatschappij. Ze leren wat in de maatschappij als goed en
81

82
als kwaad wordt bestempeld. Ze krijgen interesse in maatschappelijke
problemen en andere culturen. Ga hier verder
mee door, bijvoorbeeld samen discussiëren over een onderwerp
of een stelling.
De senioren ( 13 t/m 15 jaar)
De eigen groep is op deze leeftijd erg belangrijk voor de senioren.
Ze gaan graag met leeftijdsgenoten om, omdat dit volgens
hen de enige groep is die hen begrijpt. De groep biedt veiligheid,
gezelligheid en de mogelijkheid om ervaringen uit te
wisselen. Maar ook om samen weg te dromen uit de dagelijkse
sleur.
Leeftijdskenmerken
• Meer dan bij andere leeftijdsgroepen moeten activiteiten die
je onderneemt een afspiegeling zijn van de interesses en de
talenten van de groepsleden. Tieners die graag sporten moet
je laten sporten.
• De senior zet zich steeds meer af tegen de normen en waarden
van volwassenen. Ze vormen zich een oordeel over actuele
zaken. Geef tieners inspraak, probeer de gulden
middenweg te vinden en laat hen met argumenten komen.
Speel als leiding geen baas; doe zelf mee, dat schept sfeer.
• Deze groepsleden ontwikkelen een eigen identiteit, eigen
kleding, taal, haarstijl, keuze van vrienden en opleiding. Zij
voelen zich echter vaak ook heel onzeker en vaak snel voor
schut staan. Alles is ‘stom’. Waardering voor wie ze zijn en
wat ze doen is heel belangrijk. Geef complimentjes en stuur
de activiteit zo dat ze tevreden kunnen zijn over het resultaat.
Ze laten het niet snel merken, maar het is wel belangrijk voor
ze.
83

84
• In deze groep zijn de leden vaak heel verschillend, zowel in
interesses als in hun ontwikkeling. Houd rekening met de talenten
en mogelijkheden van iedereen. Zorg voor afwisseling
in activiteiten en betrek ook iedereen bij de activiteiten. Let
erop dat ook elk kind wordt gezien en gehoord, zeker de
kinderen die meer op de achtergrond staan.
• De senior heeft niet zomaar zin om iets te doen; ze moeten
een doel hebben. Bespreek daarom ook de programma`s met
ze door. Probeer te achterhalen wat hun interesses zijn en
speel hierop in. Laat de leden zelf (onder begeleiding) een
groepsbijeenkomst draaien of laat ze één programmaonderdeel
voor hun rekening nemen. Brainstorm ook samen als
groep of maak eens een activiteitenkalender. Hierdoor staat
vast wat elke groepsavond uitgevoerd gaat worden.
• Geef de senior verantwoordelijkheid, laat ze meedenken over
een programmaonderdeel en laat ze deze onderdelen presenteren
aan de groep. Zorg wel voor een begeleidende rol,
zodat het programmaonderdeel goed verloopt en zij ook een
positieve waardering krijgen als ze hun best hebben gedaan.
Senioren vragen niet om complimentjes, maar ze vinden het
wel fijn om die te krijgen.
• Dertien- tot vijftienjarigen willen tijden de groepsbijeenkomst
ook met elkaar kletsen; het sociale aspect is belangrijk.
Samen met de groep bezig zijn zorgt voor veiligheid.