Uitleg valpreventie project Blijf Staan voor verzorgingshuizen

Uitleg
valpreventieproject
voor
verzorgingshuizen
en
verpleeghuizen
Blijf Staan
valpreventie

Valongelukken in verzorgingshuizen en
verpleeghuizen - de cijfers
Jaarlijks raken ongeveer 3600 cliënten van verzorgingshuizen
en 1900 cliënten van verpleeghuizen door een val zodanig
gewond dat ze op een Spoedeisende Hulpafdeling (SEH) van
een ziekenhuis moeten worden behandeld. 1 Uit de registratie
bij enkele Nederlandse verzorgingshuizen blijkt dat in een huis
met 100 cliënten jaarlijks circa 200 valincidenten plaatsvinden.
Gemiddeld valt dus elke cliënt jaarlijks twee keer. 2 Uit wetenschappelijk
onderzoek blijkt dat psychogeriatrische cliënten
vaker vallen dan somatische cliënten en in deze groep zijn er
jaarlijks ook meer fracturen per bed. 3
Oorzaak en gevolg bij valongelukken in
verzorgingshuizen en verpleeghuizen
De oorzaken van valongelukken zijn in twee groepen te verdelen:
intrinsieke (oorzaak van 80% van de valongelukken) en
extrinsieke factoren (oorzaak van 20% van de valongelukken).
Intrinsieke (fysieke en psychische) factoren zijn onder andere:
duizeligheid, slechte mobiliteit, verstoord evenwicht, zichtproblemen,
dementie, verkeerd gebruik van medicijnen, psychische
verwarring en angst om te vallen. Extrinsieke factoren
hebben betrekking op producten en hulpmiddelen (loophulpmiddelen,
schoeisel) en de fysieke omgeving (vloeren, oneffenheden,
kleedjes, natte vloeren, ontbreken van verlichting,
onoverzichtelijk loopcircuit, gebrek aan goed geplaatste
leuningen).
1 Letsel Informatie Systeem 2003-2007, Consument en Veiligheid; Letsellastmodel
2007, Consument en Veiligheid i.s.m. Erasmus Medisch Centrum Rotterdam
2 Wijlhuizen GJ, Staats PGM, van Rooij EHC, Veiligheid in verzorgingshuizen, Leiden,
TNO Preventie en Gezondheid, 1997
3 Neyens JCL. Fall prevention in psychogeriatric nursing home residents. Proefschrift.
Universiteit Maastricht , 2007.
Een val van een cliënt heeft vaak grote fysieke en mentale
gevolgen. Het is een aanslag op de zelfstandigheid, zelfredzaamheid
en mobiliteit van de getroffene, tijdelijk of zelfs voorgoed.
Naarmate een cliënt vaker valt, neemt deze functionele
achteruitgang sterker toe. Ook voor de zorginstelling hebben
valongevallen consequenties. Iemand die gevallen is wordt
onzeker en vraagt meer hulp van verzorgenden. Als er sprake
is van fysiek letsel na een val, wordt er eerder een beroep
gedaan op de verpleging en (para)medici. Dit heeft tot gevolg
dat de werkdruk van de medewerkers toeneemt. Ten slotte
stijgen ook de medische kosten door bijvoorbeeld aanschaf
van hulpmiddelen, ziekenhuisopname, fysiotherapie en meer
behoefte aan verzorging of verpleging.
Ongeveer 18% betreft matige letsels (snijwond), en ongeveer
15% betreft ernstige letsels zoals een heupfractuur (5%),
andere fracturen (3-5%) en letsel van weke delen en hoofdtrauma
(5%). Het merendeel (ongeveer 65%) betreft lichte
letsels (schaafwond, blauwe plek). 4 Naast het lichamelijk letsel
is er ook vaak sprake van psychosociale gevolgen van een
valincident, zoals angst om opnieuw te vallen en het vermijden
van activiteiten. Het blijkt dat juist de angst om te vallen het
risico op een nieuwe val vergroot.
Door de huidige demografische trends en een toegenomen
levensverwachting groeit de populatie ouderen (mensen ouder
dan 55 jaar) in 2030 tot 6,4 miljoen mensen (van 4,7 miljoen
ouderen in 2010). Met de toename van deze bevolkingsgroep
neemt de vraag naar wonen met zorg toe. In het verlengde
hiervan neemt ook de problematiek van valongevallen van
ouderen de komende decennia waarschijnlijk alleen maar toe.
Het is dan ook zaak dat de zorginstellingen nu actie ondernemen
en proberen het tij te keren door het realiseren van een
valpreventief beleid.
4 Halfens, Meijers, Neyens, Schols. Rapportage resultaten: Landelijke Prevalentiemeting
Zorgproblemen 2009, Maastricht: Universiteit Maastricht, september 2009.
2 3

‘Blijf Staan’ - de aanpak
‘Blijf Staan’ geeft praktische handvatten voor het doorlopen
van een continu en cyclisch proces van meten, verbeteracties
uitvoeren, evalueren en borgen. Dit proces is uitgewerkt
aan de hand van een stappenplan waarmee risico’s van vallen
beheerst worden.
De gezamenlijke verantwoordelijkheid om valongevallen te
voorkomen staat centraal binnen ‘Blijf Staan’. Zowel het
management als de medewerkers van een instelling én cliënten
spelen een belangrijke rol. ‘Blijf Staan’ biedt de mogelijkheid
om activiteiten zodanig te ontwikkelen dat ze passen bij
de behoeften en mogelijkheden van de instelling.
‘Blijf Staan’ is gestoeld op bevindingen in (internationale)
literatuur en is ontwikkeld door Consument en Veiligheid, TNO
Kwaliteit van Leven en ActiZ en in nauwe samenwerking
met mensen uit het werkveld. Door zes zorginstellingen is
‘Blijf Staan’ getest. Met de resultaten uit dit pilot-traject is de
aanpak aangepast aan de mogelijkheden en wensen uit de
praktijk.
Speciale aandacht voor psychogeriatrische cliënten
Onder psychogeriatrische cliënten is het aantal valincidenten
erg hoog. Het voorkomen van deze valincidenten vraagt
een specifieke aanpak. Daarnaast kan bij de valpreventie in
verpleeghuizen gebruik worden gemaakt van een multidisciplinair
team. In samenwerking met iRv (Kenniscentrum voor
Revalidatie en Handicap), Vilans (Innovatiepartner in zorg en
welzijn), ActiZ en Consument en Veiligheid is een methode
ontwikkeld die aansluit bij ‘Blijf Staan’ en gebruikt kan worden
voor de valpreventie van de psychogeriatrische patiënten van
de zorginstelling. Hiervoor kan ‘Blijf Staan module Valpreventie
voor psychogeriatrische cliënten’ en de bijbehorende thema-
brochure besteld worden via www.veiligheid.nl en gebruikt
worden als onderdeel van het ‘Blijf Staan’ handboek. Deze
multifactoriële interventiemethode, die multidisciplinair moet
worden uitgevoerd is een jaar lang getoetst in twaalf verpleeghuizen.
5
Verwachte effecten
‘Blijf Staan’ heeft tot doel het aantal valongelukken te verminderen.
Er is een grote variatie in het effect van interventies
ter preventie van valongevallen. Dit is vooral afhankelijk van
de wijze waarop het project wordt uitgevoerd. Het effect kan
oplopen tot 40% minder valongevallen in verzorgingshuizen! 6
Het aantal valpartijen in de verpleeghuizen verminderde met
36% tot meer dan 50%. 7
‘Blijf Staan’ draagt bij aan de volgende baten:
• Cliënten blijven door ‘Blijf Staan’ langer vitaal en zo zelfstandig
mogelijk.
• De kwaliteit van zorg wordt beter doordat valpreventie een
integraal onderdeel is van de kwaliteitsverbetering van de
instelling. Immers, de kans dat een cliënt valt en daarmee
letsel oploopt wordt kleiner.
• Het beroep op zorg binnen de zorginstelling wordt verminderd,
waardoor de werkbelasting van het personeel gereduceerd
kan worden.
• De directe kosten van medische zorg nemen af.
5 Neyens JCL. Fall prevention in psychogeriatric nursing home residents. Proefschrift.
Universiteit Maastricht, 2007
6 Vaal J, Neyens J. Minder valincidenten bij deelnemers aan Zorg voor Beter Verbetertraject
Valpreventie. Fysiotherapie en Ouderenzorg, juni 2008.
7 Neyens JCL. Fall prevention in psychogeriatric nursing home residents. Proefschrift.
Universiteit Maastricht, 2007.
4 5

Blijf Staan versus.......
...Veiligheid in de V&V’
‘Blijf Staan’ is een onderdeel van ‘Veiligheid in de V&V’ een
methode waarbij verschillende veiligheidsthema’s met behulp
van praktische handboeken kunnen worden aangepakt, zoals
bijvoorbeeld medicatieveiligheid en het melden van incidenten.
Op onze website www.veiligheid.nl vindt u hierover meer
informatie.
...Kwaliteitswet zorginstellingen en kwaltiteitskader
Dankzij de Kwaliteitswet zorginstellingen en het Kwaliteitskader
Verantwoorde Zorg besteden zorginstellingen aanzienlijk
meer aandacht aan het kwaliteitsbeleid. Hierbij gaat het nooit
om kwaliteit alleen: ook een betere veiligheid en een doelmatiger
inzet van zorg spelen een rol. Preventie van valongevallen
in zorginstelling kan een belangrijke bijdrage leveren aan het
kwaliteitsbeleid.
...CBO richtlijn
In 2004 is de CBO richtlijn ‘Preventie van valincidenten bij
ouderen’ opgesteld door onder andere de Nederlandse Vereniging
voor Klinische Geriatrie. 8 Uit onderzoek dat in het kader
van de richtlijn is beoordeeld, blijkt dat preventie loont! Valpreventie
kan gerealiseerd worden door een aantal aandachtsgebieden
te onderscheiden, te weten: specifieke bewegingsprogramma’s
(gericht op de balans), het aanpakken van meerdere
biologische en/of fysiologische factoren tegelijkertijd en de
reductie van omgevingsrisico’s en risicovol gedrag. Een aanpak
gericht op een combinatie van deze aandachtsgebieden blijkt
het meest effectief. De multifactoriële aanpak van ‘Blijf Staan’
is hierop gebaseerd. Zo kan ‘Blijf Staan’ gebruikt worden als
praktische invulling van de richtlijn in zorginstellingen.
8 CBO Richtlijn Preventie van valincidenten bij ouderen. Nederlandse Vereniging voor
Klinische Geriatrie, 2004.
Goed voorbeeld
In opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en
Sport is door ZonMw het project ‘Blijf staan’ in 2005 bestempeld
als Goed Voorbeeld binnen het thema valpreventie.
Met dank aan dr. J.C.L. Neyens, onderzoeker LPZ, Universiteit
Maastricht
Blijf Staan
valpreventie
Deze publicatie is samengesteld met de grootst mogelijke zorgvuldigheid.
Consument en Veiligheid aanvaardt geen verantwoordelijkheid voor eventuele
onjuistheden. Overname van (gedeelten) tekst is toegestaan, mits met juiste
bronvermelding.
www.veiligheid.nl
6 7

Veiligheid in de Zorg
Blijf Staan is een project van Consument en Veiligheid
in samenwerking met Actiz