Pbm deel 3: oog- en gelaatbescherming - Febelsafe

Interventie
Pbm deel 3: oog- en gelaatbescherming
De juiste keuze van bescherming is cruciaal
Ruim 1/5 de van alle arbeidsongevallen betreft ongevallen met letsels aan het gezicht.
In al te veel gevallen is er ook sprake van blijvende letsels. Deze derde editie over
Persoonlijke beschermings middelen is gewijd aan oog- en gelaatbescherming.
Naast het schetsen van het wettelijk kader en het definiëren van de verschillende soorten
oog- en gelaatbescherming, willen we vooral de risico’s, die ons oog en ons gelaat bedreigen,
in kaart brengen en achterhalen welke PBM best bescherming biedt tegen welke risico’s. We
eindigen deze bijdrage met een aantal eenvoudige tips. Ook in dit artikel zullen we zien dat
sommige PBM’s gecombineerd kunnen worden met andere PBM’s. We herhalen nog even dat
we het in deze reeks niet hebben over mogelijke combinaties met ademhalingsbescherming,
aangezien we daar in een latere editie een apart hoofdstuk zullen aan wijden.
Wettelijk kader
Voor het algemeen wettelijk kader
rond PBM’s verwijzen we naar het inleidend
gedeelte in Fireforum
Magazine nr. 13 (vanaf pagina 34).
Europese normen
Voor het wettelijk kader, specifiek
m.b.t. oog- en gelaatbescherming,
hernemen we uit de inleiding:
“De ogen kunnen bedreigd worden
door mechanische, chemische of
fysische risico’s. De categorie van
de mechanische risico’s vertegenwoordigt
ongeveer drie kwart van
alle risico’s voor de ogen. Deze categorie
heeft betrekking op wegspringende
of rondvliegende scherven
of stofdeeltjes en het risico om
het oog te stoten. De categorie (II)
van de scheikundige risico’s heeft
betrekking op situaties waarbij
scheikundige producten onder de
vorm van damp, vloeistof of vaste
stof, in de oogkas binnendringen.
Onder de categorie (III) van de fysische
risico’s vinden we hoofdzakelijk
de risico’s van niet-ioniserende
straling zoals infrarood en violet.
Verwonding van het oog ten gevolgen
van extreme temperaturen
(koud of warm) vallen eveneens onder
de categorie III. Oogbeschermende
middelen kunnen thuishoren
in de drie hoger genoemde categorieën
van PBM’s. De algemene
vereisten voor de verschillende typen
van oogbeschermingsmiddelen
wordt bepaald in de Europese normen
EN 166.”
Andere normen m.b.t. oog- en gelaatsbescherming
zijn:
Indeling volgens de
vormgeving
Het ontwerp van de bril is enorm belangrijk
aangezien het er toe bijdraagt
om twee, moeilijk verzoenbare voorwaarden
met elkaar in overeenstemming
te brengen: de oogbescherming
moet er immers toe strekken om de
ogen te beschermen tegen (mechanische,
scheikundige of fysische) dreigingen
evenwel zonder dat daarbij
het zicht op de werkplaats zou gehinderd
worden. Anders gezegd: de gebruiker
mag van de PBM zo weinig
mogelijk hinder ondervinden. Naar
vormgeving worden beschermings-
FireForum magazine – december 2008 – nr. 15
Foto : Sperian
39

Foto: Vandeputte Foto: Vandeputte
CE-markering
Volgens de Belgische wetgeving moeten alle PBM’s, en dus ook de
zogeheten veiligheidsbrillen, de CE-markering dragen. Het is niet de
bedoeling om het systeem van de CE-markering hier nog eens te gaan
belichten: eenvoudig gesteld is de CE-markering een ‘paspoort’ voor
een product waardoor het vrij kan circuleren binnen de Europese Unie.
Dit vergemakkelijkt niet alleen de controle op de markt, het geeft ook
aan dat een product beantwoordt aan de Europese norm. Voor de
goede orde benadrukken we andermaal dat de CE-markering geen
kwaliteitslabel is maar een conformiteitslabel. In het geval van veiligheidsbrillen
is het vooral belangrijk om te weten dat zowel het glas als
het montuur een CE-label moeten dragen. De beide onderdelen worden
immers in aparte normen beschreven en worden getest in verschillende
laboratoria.
middelen voor het oog en gelaat ingedeeld
als volgt:
Veiligheidsbril
Onder een veiligheidsbril wordt verstaan
een montuur of een frame
waarin een centrale ruit, twee glazen
of lenzen zijn aangebracht, die al dan
niet verwisselbaar zijn. Veiligheidsbrillen
beschermen de ogen tegen
projecties van kleine en grote partikels.
Een veiligheidsbril is vooral nuttig
bij slijpen, snijden, boren, draaien,
polieren en frezen. De meeste veiligheidsbrillen
hebben ook zijkapjes om
je te beschermen tegen zijdelingse
projecties.
Ruimzichtbril
Een ruimzichtbril bestaat uit een op
het gelaat aansluitend montuur waarin
een kunststof venster is vervat. Het
montuur omsluit de beide ogen volledig
en wordt tegen het gelaat gedrukt
door een elastische band.
Ruimzichtbrillen bieden bescherming
tegen stof en spatten van agressieve
vloeistoffen. Een ruimzichtbril kan
doorgaans boven een gewone bril
gedragen worden.
Gelaatsscherm of
veiligheidsvizier
Het gelaatsscherm is een combinatie
van oog- en gelaatbescherming. Het
wordt gedragen aan een hoofdband
of in combinatie met een veiligheidshelm.
Gelaatsschermen beschermen
net zoals de ruimzichtbril tegen agressieve
scheikundige stoffen. Het veiligheidsvizier
wordt op nagenoeg dezelfde
manier gedefinieerd als het
gelaatsscherm maar het bedekt een
substantieel deel van het gelaat.
Interventie
Indeling volgens het
materiaal
Wanneer we het hebben over veiligheidsbrillen,
spreken we doorgaans
over twee verschillende materiaalsoorten:
mineraal glas (niet gehard, chemisch
of thermisch gehard) of synthetisch
glas. De eigenschappen van
beide glassoorten vind je in onderstaand
schema. Algemeen stellen we
dat minerale glazen uiterst geschikt
zijn voor erg stoffige omgevingen waar
de krasweerstand zeer belangrijk is.
Het mineraal glas krijgt een betere mechanische
weerstand wanneer het
verhard of gelaagd is. Synthetische
glazen zijn bruikbaar in iedere werkomgeving.
Het comfort is doorgaans
hoger dan van minerale glazen aangezien
synthetisch glas beduidend minder
weegt. Synthetisch glas is een
verzamelnaam voor een aantal transparante
kunststoffen waarvan celluloseproducten
(bvb acetaat), acrylaatglas
(bvb plexiglas) en polycarbonaat
(bvb lexan) de meest gekende zijn.
Tegenwoordig zijn er wel coatings (behandelingen)
op de markt voor polycarbonaat
die ervoor zorgen dat ze
héél wat kraswerender worden.
De risicobeoordeling
Bescherming van de ogen of van het
hele gelaat wordt opgelegd in omstandigheden
waar de ogen en/of het
gelaat een dreiging kunnen ondervin-
FireForum magazine – december 2008 – nr. 15
41

42
den van buitenaf. De dreiging kan van
mechanische, chemische of fysische
aard zijn.
Risico-inventarisatie
Aan het kiezen van een geschikte
oog- en gelaatsbescherming gaat een
risico-inventarisatie en evaluatie vooraf.
Zoals dat in wezen met alle PBM’s
het geval is, moet eerst onderzocht
worden of de dreiging niet kan ‘onderdrukt’
worden aan de bron door het
nemen van technische maatregelen.
Soms kan een combinatie van verschillende
oog- en gelaatsbeschermers
zich opdringen. Een aantal voorbeelden
van bedreigingen voor oog en
gelaat zijn:
n mechanische risico’s: rondvliegende
deeltjes met hoge snelheid, stof;
splinters, scherpe of puntige voorwerpen...
n fysische risico’s: thermische risico’s
zoals gloeiende metalen deeltjes,
cryogene vloeistoffen, ijsdeeltjes of
stralingsrisico’s zoals bij laserwerkzaamheden
door IR- en UV-straling,
zonnestraling, hittestraling, ioniserende
straling...
n chemische risico’s: bijtende of toxi-
FireForum magazine – december 2008 – nr. 15
Foto: Midera
sche stofdeeltjes, vloeistoffen, gassen,
dampen of aërosolen...
Risico’s door gebruik
Zoals gezegd mag de bescherming
het gezichtsvermogen niet belemmeren
en mag zij ook niet van aard zijn
dat het uitoefenen van de opdracht
bemoeilijkt wordt waardoor in sommige
gevallen nog grotere risico’s zouden
kunnen ontstaan. De beschermende
werking van oogbeschermers
kan op verschillende manieren negatief
worden beïnvloed waardoor het
gebruik niet langer veilig is. Zo is een
slechte pasvorm zeker niet bevorderlijk
voor een veilig gebruik maar ook
transpiratie, het beslagen van de glazen,
kleurverandering e.d. verminderen
de bescherming. Een belangrijk
aspect in dit verband is het gebruik,
de opslag en het onderhoud van de
oog- en gelaatsbescherming. Het is
aan de leverancier om de gebruiker op
dat vlak uitvoerig in te lichten.
Aangepast aan het individu
In de lijn van wat hiervoor werd gesteld,
is het meestal noodzakelijk om
personen die meerdere uren per dag
oogbescherming in de vorm van een
veiligheidsbril moeten dragen een
oogbescherming te geven die aangepast
is aan de persoon. Voor medewerkers
die in gewone omstandigheden
een correctiebril dragen is die
noodzaak des te groter. Oogbeschermingsmiddelen
met oogcorrectie
moeten vanzelfsprekend dezelfde
correctie bieden als deze die de gebruiker
buiten zijn taak nodig heeft.
Zo zal de drager van een multifocale
bril ook bij voorkeur een multifocale
veiligheidsbril dragen.
Geïntegreerde beschermingsmiddelen
Bij sommige opdrachten kunnen verschillende
risico’s tegelijkertijd optreden.
In principe moeten dan ook verschillende
persoonlijke beschermingsmiddelen
worden gebruikt. De
combinatie van oog- en gelaatsbescherming
met hoofdbescherming en
gehoorbescherming vinden we terug
in een geïntegreerde veiligheidshelm
met opklapbaar vizier. Wanneer er bijvoorbeeld
nood is aan oog- en gelaatsbescherming
gecombineerd met
adembescherming zal een combinatie
met een volgelaatsmasker de oplossing
bieden.
Beschermen
tegen straling
Specifiek voor wat bescherming tegen
straling betreft is een zekere achtergrondkennis
over de soorten straling
toch wel nuttig. Filters die bescherming
bieden tegen optische
straling, met uitzondering van laserfilters,
dragen een codecijfer en een
scale-nummer. Het codecijfer duidt
aan tegen welke straling de filter bescherming
biedt, terwijl het scalenummer
wijst op het beschermingsniveau.
Voor laswerkzaamheden zijn
er geen codes voorzien en bij laser

escherming wordt de beschermfactor
voorafgegaan door de letter L of
R. De drie belangrijkste vormen van
optische straling zijn het zonlicht, UVstraling
en Infrarood.
Zonlichtfilters
(code 5-tint of 6-tint)
Zonnebrillen voor industrieel gebruik
wordt ingezet wanneer zonlicht in de
risico-inventarisatie opgenomen wordt
als een risico. We onderscheiden in
de regel 4 soorten filters: de homogeen
filter met een constante en gelijkmatige
lichtdoorlaatbaarheid, de
meekleurende filter waarvan de lichtdoorlaatbaarheid
afhankelijk is van de
lichtsterkte, de polarisatiefilter waarbij
door polarisatie bepaalde lichtpieken
worden weggenomen en tenslotte de
gradiënt filter waarbij de lichtdoorlaatbaarheid
verticaal verloopt van
donker naar licht. De doorlaatbaarheid
van zonlicht bij industriële zonnebrillen
wordt aangegeven met codecijfer
5 of 6, gevolgd door de
schaal. Bij het cijfer 5 is uitsluitend de
doorlaatbaarheid van zichtbaar zonlicht
en UV-licht onderzocht, bij het
Foto: Proverba Foto: Vandeputte
cijfer 6 werd ook de doorlaatbaarheid
van infrarood licht beproefd.
UV-filters (code 2 of 3)
Een UV-beschermbril wordt gedragen
wanneer er op de werkplek of bij
het uitoefenen van een specifieke
taak kunstmatige straling met overwegend
UV-licht wordt opgewekt of
UV-licht én zichtbaar licht, terwijl het
UV-licht wordt opgewekt door hogedrukkwiklampen.
UV-filters hebben
code 2 of 3, waarbij 2 duidt op een
mogelijke beïnvloeding van de kleurherkenning
en 3 wijst op een goede
kleurherkenning.
IR-filters (code 4-schaal/tint)
Bij werkzaamheden met smeltovens,
fornuizen en dergelijke vinden thermische
processen plaats die een bescherming
tegen infrarood straling
noodzakelijk maken. De beschermfactor
van de PBM is in sterke mate
afhankelijk van de gebruikte temperaturen.
Een belangrijk aandachtspunt
bij infraroodbescherming is het behoud
van een goed zicht op het werk
en op de veiligheidssignalen. In het
Interventie
geval van gebruik van een gelaatscherm
& bij zeer sterke straling kan
het wenselijk zijn een reflecterend oppervlak
te voorzien waardoor filter
minder snel opwarmt (bv: goudbedampt
gelaatscherm). De code voor
IR-filters is 4.
Laserfilters
Bescherming tegen laserstralen is vergelijkbaar
met UV-bescherming. Het
gevaar van laserstralen schuilt in de
bundeling van energie. Laser straling
situeert zich in een specifieke golflengte,
afhankelijk van het laserapparaat
(medium). Lasers met zichtbaar licht
hebben een specifieke golflengte (tussen
400 nm en 700 nm). Deze lasers
kunnen doordringen tot op het netvlies
en brandwonden veroorzaken. De
straling van lasers met een golflengte
korter dan 400 nm of langer dan 700
nm is niet zichtbaar. Omwille van dat
feit zijn sommige laserapparaten uitgerust
met twee laserstralen: de laser
die in het zichtbare deel van het spectrum
ligt, wordt dan gebruikt om de
niet-zichtbare laserstraal te kunnen
richten. Specifieke normen zijn (geheel
FireForum magazine – december 2008 – nr. 15
43

of gedeeltelijk) van toepassing op de
laserbeschermbril (EN 207) en de laserafstelbril
(EN 208). Ook de norm
EN 60825 m.b.t. de grenswaarde bestralingssterkte
en - tijden is op de laserbril
van toepassing.
Automatische lashelm
Automatische lashelmen nemen in zekere
zin een aparte positie in tussen
de PBM’s voor oog- en gelaatbescherming
al is het maar omwille van
de geraffineerde achterliggende technologie.
De automatische laskap biedt
bescherming tegen de risico’s verbonden
aan lassen en aanverwante opdrachten.
De filter van een laskap
schakelt automatisch over naar een
hogere beschermingsschaal (scale)
wanneer de (las)lichtbron wordt ingeschakeld.
De pionier van de automatische
laskappen was ongetwijfeld de
Zweed Ake Hörnell, die in de jaren ‘70
onderzoek deed naar beschermingsmogelijkheden
voor de arbeiders in de
scheepswerven. Hörnell combineerde
vloeibare kristalcellen, polarisatiefilters
en elektronica om een prototype van
een automatische lasbril te maken. In
1981 zag Speedglas het ‘licht’. De
werking van de automatische lasfilter
bestaat er (eenvoudig uitgelegd) in dat
ingebouwde detectoren de lasboog
detecteren en die informatie doorgeven
naar een elektronische commandomodule.
Die stuurt op haar beurt
het optische gedeelte aan en zal de
filter verdonkeren volgens de door de
lasser ingestelde tint.
De juiste keuze maken
De keuze voor een bepaalde soort
van oog- en gelaatbescherming moet
gebaseerd zijn op volgende uitgangspunten
of basisbeginselen:
1. de bescherming door het PBM
moet in overeenstemming zijn met
het risico dat verwacht wordt. Welk
risico verwacht wordt weet men
vanuit de risico-inventarisatie en
-evaluatie.
De werkgever is verplicht om alle risico’s,
waaraan de werknemers tijdens
het uitvoeren van hun taak zijn blootgesteld,
te kennen. Deze kennis moet
geïnventariseerd zijn. De risico-inventarisatie
moet bij elke wijziging worden
bijgestuurd. In de inventarisatie
worden de risico’s beschreven maar
ook de mogelijke gevolgen voor de
werknemers.
2. de bescherming mag geen zwaardere
belasting voor de gebruiker inhouden
dan strikt noodzakelijk is;
De beslissing om over te gaan tot het
gebruik van PBM’s is slechts verantwoord
wanneer het risico niet aan de
bron kan ingeperkt worden. De belasting
die ontstaat door het gebruik
van het PBM moet minimaal zijn en
mag het fysisch en psychisch functioneren
van de drager slechts in geringe
mate beïnvloeden. Men kiest dus
voor de ‘lichtst mogelijke’ vorm van
PBM.
3. de bescherming mag zeker geen
nieuw risico veroorzaken of de gezondheid
van de gebruiker nadelig
beïnvloeden.
Delen van het PBM die uit materialen
zouden vervaardigd zijn waardoor, bij
aanraking, zich irritaties of allergische
Interventie
reacties zouden kunnen voordoen (vb
zink). Een ander voorbeeld van verhoogd
risico zijn de brilglazen met
een verlaagde lichttransmissie die
zouden kunnen leiden tot een afnemend
gezichtsvermogen tijdens de
werkzaamheden waardoor men bepaalde
dreigingen niet of niet tijdig
waarneemt. Ook kunnen veiligheidsbrillen
van een minderwaardige optische
kwaliteit de werkelijkheid aanzienlijk
vervormen.
Conclusie
Onze ogen zijn onbetwistbaar een
kostbaar goed én ze zijn zeer kwetsbaar.
Letsels aan de ogen hebben
zeer zware gevolgen voor onze levenskwaliteit.
Die letsels kunnen ontstaan
door geen oogbescherming te
gebruiken waardoor de ogen tijdens
het werk aan de drie reeds genoemde
risico’s worden blootgesteld.
Letsels kunnen echter ook ontstaan
door het gebruik van minderwaardige
oogbeschermers die op termijn de
kwaliteit van onze ogen in slechte zin
beïnvloeden. Anders gezegd: aan
oog- en gelaatsbescherming mag
men geen toegevingen doen en men
laat zich best terdege adviseren door
een expert.
Ludwig Janssens
Foto: Midera
FireForum magazine – december 2008 – nr. 15
45