Broederenklooster - Structuurplan.pdf - Raad Zutphen - Gemeente ...

Broederenklooster zUtPHen
Structuurplan
4 april 2012
BiermanHenketarchitecten

2
station
Broederenkloostercomplex
historisch stadshart

In opdracht van de gemeente Zutphen heeft Bierman
Henket architecten een structuurplan gemaakt voor een
multifunctionele culturele accommodatie in het Broederenklooster
in het centrum van de stad.
“Culturele instellingen en hun activiteiten worden samengebracht
in een op de toekomst ingerichte aantrekkelijke
accommodatie, waardoor zij elkaar versterken
en er inhoudelijke en ruimtelijke synergievoordelen
ontstaan. De verwachting is dat de culturele instellingen
hierdoor meer publiek uit de stad, regio en het land
zullen trekken, de bestaande collecties toegankelijker
worden en de taakstellende bezuiniging van € 500.000
voor de musea en de bibliotheek makkelijker zal worden
gerealiseerd. Door realisatie van het Broederenklooster
zal de stad een blijvende impuls krijgen op het gebied
van economie, kunst en cultuur en recreatie en toerisme.”
(Bron: Projectplan Broederenklooster versie 2)
Inleiding
De betrokken organisaties zijn het Stedelijk Museum
Zutphen (SMZ), Museum Henriette Polak (MHP), de
VVV, Graafschap bibliotheken vestiging Zutphen, Stichting
‘t Oude Kinderboek (StOK), Stichting Filmtheater
Luxor, de presentatie van het Regionaal Archief Zutphen
en de gemeentelijke afdeling Archeologie.
In een eerdere fase zijn een visiedocument, een programma
van eisen en een bouwhistorische verkenning
opgesteld. Daarnaast zijn stedenbouwkundige en
archeologische randvoorwaarden geformuleerd door de
gemeente Zutphen. Deze documenten (zie blz. 52) hebben
mede als uitgangspunt gediend voor het structuurplan.
Het structuurplan is uitgewerkt in een drietal varianten.
De voor- en nadelen van de verschillende varianten zijn
te vinden in de eindconclusies op blz. 51.
1

2
depot
kloostertuin
refter
Rosmolensteeg
Rozengracht
dormitorium
voormalige binnenhof
kloosterkerk
Broederenkerkplein
Kreynckstraat

noordgevel aan Rozengracht met refter en kloosterkerk zuidgevel kloosterkerk
voormalige binnenhof westgevel kloosterkerk
oostgevel dormitorium zuidgevel refter en depot
Het Broederenkloostercomplex
Het Zutphense Broederenklooster is gelegen aan de
Rozengracht, Broederenkerkplein, Kreynckstraat en
Rosmolensteeg. Het complex bestaat thans uit een
voormalige kloosterkerk, een dormitorium, refter en
archiefgebouw met onderdoorgang. Het gehele gebouwcomplex
is, met uitzondering van het archiefgebouw,
een rijksmonument. De locatie ligt in het
rijksmonumentale stadsgezicht van Zutphen.
1293 wordt gezien als de stichtingsdatum van het
van oorsprong dominicaner mannenklooster. De
gemalin van de graaf, Margaretha van Vlaanderen,
schonk in dat jaar het stuk grond voor de bouw van
het klooster. De broeders hebben zich waarschijnlijk
in oorsprong gevestigd in een bestaand hofgebouw,
dat later is getransformeerd tot dormitorium.
Waarschijnlijk is als eerste begonnen met de bouw
van de kerk, die begin 14e eeuw gereed kwam. Het
klooster heeft als zodanig gefunctioneerd tot het
einde van de 16e eeuw.
In de eeuwen daarna zijn de gebouwen voor uiteenlopende
doeleinden gebruikt: onder andere als
opslagruimte, kazerne en schoolgebouw. De kerk
is met tussenposen tot 1972 als kerk voor verschillende
kerkelijke gezindten gebruikt. Zij is sinds 1982
in gebruik als bibliotheek. Het kloostercomplex is in
1944 zwaar gebombardeerd. De noord- en westgevel
van het kloostercarré werden verwoest. Tijdens de
wederopbouwperiode zijn er verschillende plannen
gemaakt voor de herbouw van deze vleugels. Met
uitzondering van de bouw van een archiefgebouw
in 1954 is het hier tot nu toe nog niet van gekomen.
Sinds 1954 is het Stedelijk Museum Zutphen gevestigd
aan de Rozengracht.
3

4
Broederenklooster Zutphen 8-3-2012 Bierman Henket architecten
PvE bezuiniging
d.d. 02-02-2012
Hoofdgroep programma m2 fno factor m2 bvo subtot bvo
1,39
Stadsfoyer
hoofdentree, garderobe, balie, vitrines 95 132
winkel VVV en museum 100 139
VVV magazijn en kantoor 50 70
341 341
Projectruimte
projectruimte 75 104
104 104
Horeca
grand café 175 243
opslag, keuken, kantoor 70 97
341 341
Auditorium
auditorium 198 275
Luxor (projectieruimte en opslag) 77 107
382 382
Bibliotheek
bibliotheek 730 1015
presentatiebalie StOK 40 56
1070 * 1070
Musea zalen
zalen 1000 1390
1390 1112
Musea overig
overig (opslag, archief, werkplaatsen) 370 514
514 411
Depot
depot 1070 1487
1487 *** 1234
Kantoren
kantoren 230 320
frontoffice StOK 20 28
pantry's, vergaderruimtes, spreekkamers 95 132
480 400
Archeologie
archeologie 317 441
441 441
Algemeen
kluis en kleedkamers 56 78
algemeen (sanitair, repro, technische ruimtes) 144 200
278 278
totaal nvo tot bvo tot bvo
4912 6828 6114
m2's in oudbouw 3600 ** 3600
m2's in nieuwbouw 3228 2514
* tussentijds gewijzigd vloeroppervlak; oorspr 1407 m2 bvo gewenst (24% oppervlak bvo minder)
**NB: 3600 m2 bvo gaat uit van sloop bestaande kloostergang tegen dormitorium + herbouw
*** 680 m2 bvo in oudbouw en depot StOK teruggebracht naar 42 m2 bvo; 20% vermindering bvo depot archeologie en musea in nieuwbouw
(0,8 x 640=512; 512+680+42=1234 m2 bvo)

Auditorium
Groepsontvangst
Vertrekpunt stadswandeling
Filmzaal (Luxor)
Musea Zutphen (MZ)
Vaste presentatie
cultuurhistorie Zutphen
inclusief topstukken
Archeo/RAZ
Relatie binnen/buiten
Vaste presentatie collectie
Henriette Polak
Wisseltentoonstelling
cultuurhistorie/HP
Hoofdentree
Stadsfoyer
Grand café, leescafé,
internetcafé
Kleinschalig podium
Videowall programma Broederenklooster
InfodeskAlgemeen
- Info cultuur, uitgaan,
winkelen, Zutphen
- Uitbureau ticketing
- Kaartverkoop MZ
Winkel
- VVVwinkel
- Museumwinkel
Gezamenlijke Backoffice:
Kantoren, Opslag, Werkplaats, Expeditie
Depot (MZ, Archeologie, StOK)
Projectruimte
Educatieruimte voor:
Schoolklassen, workshops,
Inname
punt
verhuur
Openbare
Bibliotheek
Medialab
Warenhuis kennis en informatie
-media-aanbod
-studieruimten
-Infopunten
Vaste presentaties
-topcollectie StOK
-themacollectie RAZ
-MZ-documenten
Het programma van eisen
Entree
Entree
Bron: Projectplan Broederenklooster versie 2
De werkgroep Programma van Eisen die bestond uit de
kernpartners en de gemeente, heeft met ondersteuning
van ICS adviseurs het ruimtelijk-functioneel programma
van Eisen opgesteld.
5

6
leescafé
laagdrempelig
terras
restaurant-formule
expositie en podium

Bron: Projectplan Broederenklooster versie 2
Publieke domeinen
In het Broederenklooster ervaart het publiek vier
domeinen:
1. Stadsfoyer
2. Bibliotheek
3. Musea
4. Auditorium en de Projectruimte
stadsfoyer
De Stadsfoyer is de entree waar inwoners van
Zutphen en bezoekers van het Broederenklooster
gastvrij worden ontvangen. De Stadsfoyer staat in
open verbinding met de algemene infodesk, de VVV-
en museawinkel en het Grand Café. Vanuit hier zijn
ook het auditorium en de projectruimte gemakkelijk
te bereiken. De algemene balie van de VVV en de
VVV-winkel zijn het visitekaartje van de gemeente
Zutphen. In de Stadsfoyer staan ‘wissel’vitrines en/of
multimedia waar de partners roulerend gebruik van
maken om hun eigen collectie en het activiteitenprogramma
van het Broederenklooster te presenteren.
Grand Café
Het Grand Café is bestemd voor het publiek en
maakt onderdeel uit van de Stadsfoyer. Het lees- en
internetcafé is onderdeel van het Grand Café en
wordt gefaciliteerd vanuit de bibliotheek.
Het podium in het Grand Café wordt door de horecaexploitant
en de partners van het Broederenklooster
actief geprogrammeerd voor uiteenlopende kleinschalige
publieksactiviteiten, gericht op verschillende
doelgroepen.
de stadsfoyer, auditorium en projectruimte
Algemene informatiedesk VVV
Bij de algemene informatiebalie van de VVV kan het
publiek informatie krijgen over cultuur, winkelen
en uitgaan in Zutphen en in algemene zin worden
doorverwezen naar de gebruikers van het Broederenklooster.
Voor het cultuuraanbod worden hier
ook kaartjes verkocht en reserveringen gemaakt
(uitbureau/ticketing). Deze balie is tevens de kassa
van de Musea Zutphen, het filmtheater, inleverpunt
bibliotheek en voor de kaartverkoop van stadswandelingen,
rondvaarten, lezingen en overige betaalde
activiteiten van de partners.
VVV-Winkel
De VVV-winkel omvat niet alleen het eigen winkelassortiment,
maar ook de museumwinkel van Musea
Zutphen en het aanbod van boeken en publicaties
van STOK, RAZ en Archeologie. In open verbinding
met de Stadsfoyer, maar wel afsluitbaar wordt de
VVV-winkel gesitueerd.
Auditorium en Projectruimte
Auditorium
Het auditorium biedt middels een telescooptribune
ruimte aan 100 - 160 personen en wordt benut als
ruimte voor lezingen, debatten, concerten, symposia
en filmvertoningen. Ook kan de ruimte worden
gebruikt als startpunt voor de stadswandelingen en
in samenhang met de horeca en/of projectruimte als
ontvangstruimte. Deze ruimte wordt naast intern
gebruik verhuurd aan derden. De zaal heeft een zogenaamde
‘vlakke vloer podium’.
Projectruimte
De projectruimte is een ‘doe’-ruimte en wordt
gebruikt voor workshop- en educatieve activiteiten
voor groepen tot 30 personen voor bijvoorbeeld bedrijfsuitjes
of schoolklassen, leeskringen en literatuurcursussen.
Ook deze ruimte kan verhuurd worden
aan derden.
Een bijzonder onderdeel van de projectruimte is het
Medialab. Het Medialab is een broedplek waar kinderen
en jongeren media kunnen maken en runnen,
kunnen gamen, hun verhalen kwijt kunnen, workshops
kunnen volgen en waar artiesten, schrijvers en
journalisten te gast kunnen zijn. Kinderen en jongeren
kunnen onder begeleiding van de redacteuren
van het Medialab hun verhalen, filmpjes, interviews
of muziekopnamen geplaatst krijgen in een digitale
krant, op de website en/of in andere communicatieuitingen/media
van het Medialab. Het Medialab is
een totaalconcept met een eigen naam, vormgeving,
posters flyers en communicatie-instrumenten.
7

8
ontmoeten
nieuwe media
studeren
kennis vergaren
lezen

Bron: Projectplan Broederenklooster versie 2
Bibliotheek
De bibliotheek presenteert zich als een warenhuis
voor kennis en informatie, met een gevarieerd
boeken- en media-aanbod dat inspeelt op de behoeften
van het publiek, attractief gepresenteerd op
displays in herkenbare en actuele thema’s. De sfeer
in de bibliotheek nodigt het publiek uit om een boek
te lezen, muziek te luisteren, te internetten of te
gamen. De bibliotheek is direct toegankelijk vanuit
de Stadsfoyer met een ruime open verbinding. De
ruimten van de bibliotheek liggen aangrenzend aan
elkaar en kunnen na sluitingstijd afgesloten worden
van de Stadsfoyer.
de bibliotheek
Uitgangspunt is echter dat de openingstijden van de
bibliotheek zoveel mogelijk overeenkomen met de
openingstijden van het Broederenklooster. De bibliotheek
kent een deel voor volwassenen en een deel
voor de jeugd, met eigen sferen.
In de ruimte van de volwassenenbibliotheek wordt
een informatie-/ documentatiepunt geïntegreerd
met achtergrondinformatie over de actuele tentoonstellingen
in de musea van Zutphen. Ook krijgt
Stichting ’t Oude Kinderboek (StOK) plek binnen de
huidige bibliotheek.
9

10
flexibiliteit
intimiteit
nieuwe doelgroepen
historische beleving

Bron: Projectplan Broederenklooster versie 2
Musea
In dit domein vinden de vaste tentoonstellingen
plaats van Musea Zutphen: het Stedelijk Museum en
het Museum Henriette Polak.
Het Stedelijk Museum Zutphen beheert en behoudt
de Zutphense Schatten en toont daarvan momenteel
de top van de ijsberg. Het museum vertelt het verhaal
van Zutphen en de Graafschap en is daarmee de
mentale verbinding met de historische binnenstad.
De collectie bestaat uit ongeveer 30.000 objecten en
500.000 afbeeldingen.
Museum Henriette Polak is hét museum voor
modern-klassieke schilder- en beeldhouwkunst in
Nederland.
Musea
In het museum staat het werk centraal van kunstenaars
die zich bewegen tussen traditie en vernieuwing,
abstractie en figuratie. De collectie bestaat
uit zo’n 4.000 kunstwerken (schilderijen, sculpturen,
werken op papier).
Beide musea hebben ruimte voor de eigen vaste
collectie. Daarnaast is er ruimte voor wisseltentoonstellingen
waar beide musea gebruik van maken. De
collecties van beide musea vormen belangrijke bronnen
voor de gezamenlijke publieksactiviteiten met
de partners in het Broederenklooster.
De tentoonstellingsfunctie van de afdeling Archeologie
en het Regionaal Archief Zutphen worden geïntegreerd
in tentoonstellingen (vast en wissel) van het
Stedelijk Museum.
11

12
op de brug over de Rozengracht openbare wandelroute door complex
Rozengracht westzijde Rozengracht noordzijde

1 2 3
mogelijke locaties brug over Rozengracht
stedenbouwkundige uitgangspunten
Het plangebied Broederenklooster valt onder de
‘Binnenstadsvisie: stationsomgeving’. Het Broederenklooster
wordt hierin beschouwd als een schakel tussen
de oude Zutphense binnenstad en het station: een
poortfunctie van de binnenstad.
De poortfunctie van het Broederencomplex wordt
versterkt door een openbare wandelroute door het
complex. Via de hoofdentree en het binnenhof kan de
weg naar de binnenstad worden vervolgd via het kloosterhof
en de Rosmolensteeg. Omgekeerd kan vanuit de
binnenstad het kloostercomplex worden bereikt via de
secundaire entree aan de kloostertuin.
Het uitgangspunt voor de nieuwe bebouwing is een
haakvormig volume volgens de oorspronkelijke hoofdopzet
van het kloostercomplex. Het binnenhof wordt
vrijgehouden van bebouwing. Het binnenhof kan eventueel
met een glazen dak worden overkapt.
De nieuwe bebouwing volgt de rooilijnen van de straat
aan de Rozengracht. Aan de zijde van het Broederenkerkplein
wordt de rooilijn iets teruggelegd, zodat het
kerkvolume zichtbaar blijft vanuit de Rozengracht.
Het gehele gebouwencomplex, bestaande uit bestaande
en nieuwe delen, wordt gevormd door eenduidige
volumes met een heldere hoofdvorm. Van oorsprong
had het gebouwencomplex een grotere schaal dan de
omliggende bebouwing. Dit kenmerk blijft gehandhaafd
en wordt gecontinueerd in de nieuwbouw. De schaal
van de bebouwing wordt verzacht met geledingen en
sprongen.
Aan de Rozengracht is de bestaande refter de hoogste
bebouwing. De nieuwbouw sluit qua maat aan op
de refter maar blijft bewust lager. Zowel de goot- als
nokhoogte van de nieuwbouw is lager dan de aangrenzende
refter. Door een schuine kap aan de zijde van de
Rozengracht te maken, voegt de nieuwe bebouwing zich
het beste in de structuur van de straat. Aan het Broederenkerkplein
is de bebouwing bewust lager gehouden
om twee redenen: om een goede aansluiting te kunnen
maken op de kerk, en om een goede overgang te kunnen
maken naar de lagere bebouwing aan de overzijde van
de straat. De hoogte van de nieuwe bebouwing sluit aan
onder de bestaande steunberen van de kerk.
Aan de Rozengracht bevindt zich in de nieuwbouw de
entree van het complex. Deze entree moet expressief en
duidelijk herkenbaar zijn.
In de toekomst wordt, in de buurt van de entree, een
nieuwe wandelbrug over de Rozengracht aangelegd. Er
zal onderzoek moeten worden verricht naar de exacte
positie van deze brug.
13

geschematiseerde voorstelling van het Zutphense dominicanenklooster
14
kadastrale kaart 1823
Bron: Het Broederenklooster in Zutphen -Ruim 7 eeuwen bouwhistorie -
Bouwhistorische analyse en waardenbepaling
detail uit dezelfde kaart

Cultuurhistorische en archeologische uitgangspunten
Cultuurhistorische uitgangspunten
Het kloostercomplex heeft een bijzondere cultuurhistorische
waarde. Ingrepen in het bestaande
complex en de combinatie van oud- en nieuwbouw
moeten zeer zorgvuldig worden afgewogen. De
zeven eeuwen lage gebruiksgeschiedenis vormt inspiratiebron
voor de transformatie en renovatie van
het gebouwencomplex.
Uitgangspunt voor het ontwerp van het complex
is dat het idee van het klooster met binnenhof en
rondlopende kloostergang op de begane grond weer
wordt teruggebracht.
De overgang tussen het voormalige dormitorium en
de kerk vormt cultuurhistorische aanknopingspunten
om de relatie tussen deze delen en in het bijzonder
de relatie met de route naar de kerktoren weer beleefbaar
te maken.
Het voormalige kerkhof rondom de kloosterkerk is
nu als zodanig niet meer beleefbaar. In het vernieuwde
complex kan dit weer zichtbaar gemaakt worden,
bijvoorbeeld middels het plaatselijk herbruiken van
oude grafzerken.
Het Gideonmonument heeft bijzondere cultuurhistorische
waarde voor Zutphen. Het kunstwerk uit de
wederopbouwperiode is een oorlogsmonument. De
locatie wordt gebruikt voor de jaarlijkse herdenking
van de oorlogsslachtoffers op 4 mei. Waarschijnlijk
zal het monument verplaatst moeten worden. Mogelijke
locaties worden onderzocht.
Archeologische uitgangspunten
Het plangebied heeft een archeologische status:
‘bekende zeer hoge archeologische waarde’. Er zal
archeologisch onderzoek gedaan moeten worden ter
plaatse van de gehele beoogde nieuwbouw locatie.
Tevens is de locatie onder de refter en dormitorium
interessant en zal hier onderzoek gedaan worden
indien hier bodemingrepen noodzakelijk zijn.
Er worden sporen verwacht die terruggaan tot de
vroegmiddeleeuwse nederzetting (6e-7e eeuw).
Rondom de kloosterkerk ligt een bijna intact kerkhof
(1300-1829). Er loopt een procedure om dit aan
te wijzen tot rijksmonument. Bodemingrepen zijn
op deze locatie slechts zeer beperkt mogelijk tot
ongewenst.
15

16
natuurlijke en duurzame materialen
kleur- en materiaalgebruik afstemmen op omgeving
moderne architectuur passend in historische omgeving

Architectonische uitgangspunten
De architectuur van de nieuwe bebouwing voegt zich
qua schaal, geleding, materiaal- en kleurgebruik in de
architectuur van de historische binnenstad. De architectuur
van de nieuwe bebouwing moet zorgvuldig worden
aangesloten op de bestaande bebouwing. De architectuur
mag hedendaags zijn, om de hedendaagse culturele
functie te benadrukken. De detaillering en het materiaalgebruik
zijn zeer zorgvuldig, tijdloos en duurzaam.
De renovatie van de bestaande bebouwing maakt
gebruik van de cultuurhistorische en architectonische
geschiedenis en waarde van de bestaande bebouwing.
Op plaatsen waar de waarde van het complex reeds is
aangetast liggen aanpassingen voor de hand.
Bijzondere aandacht is noodzakelijk voor de aansluiting
tussen de oude en nieuwe bebouwing. De
nieuwbouw sluit middels een glazen tussenlid aan op
de refter. De nieuwbouw sluit recht op de kerk aan
onder de bestaande steunberen.
De bestaande kloostergang aan de westzijde van
het dormitorium is niet origineel en architectonisch
niet fraai. De functie van kloostergang wordt teruggebracht
op deze locatie. De kloostergang wordt
hedendaags vormgegeven. Bijzondere aandacht is
nodig voor de aansluiting op de bestaande kloostergang
van de kerk.
De hoofdconstructie en materialisatie van de nieuwbouw
wordt zodanig vormgegeven dat er zoveel
mogelijk flexibiliteit mogelijk blijft in de invulling van
de nieuwe vleugels.
17

18
grand café in dormitorium
auditorium
archeologie in dormitorium

duurzaamheid
Het vernieuwde gebouwencomplex moet voldoen
aan de hedendaagse eisen met betrekking tot duurzaamheid.
Deze eisen en wensen zijn geformuleerd
in het document Beleidsplan Zutphen energieneutraal.
Het gebouwencomplex zal zo min mogelijk energie
gebruiken; van de energie die gebruikt moet worden
wordt zoveel mogelijk duurzaam opgewekte energie
toegepast.
Er is aandacht voor duurzame installaties en zo duurzaam
mogelijk materiaalgebruik. Er is bijzondere
aandacht voor de levensduurkosten van het gebouw.
Voor de nieuwbouw wordt gestreefd naar een optimale
flexibiliteit van de invulling.
overige uitgangspunten
Financiële uitgangspunten
Er is een aantal uitgangspunten geformuleerd om de
financiële middelen voor de renovatie en nieuwbouw
zo efficiënt mogelijk te kunnen inzetten.
De techniekintensieve functies worden zoveel mogelijk
in de nieuwbouw geplaatst, zodat de kosten voor
de renovatie beperkt kunnen blijven. De museale
functies, die de meest zware technische eisen hebben,
worden daarom in de nieuwbouw gesitueerd.
Daarnaast wordt een aantal functies op hun huidige
locatie gehandhaafd. Dit bespaart verbouwingskosten.
De bibliotheek is een geschikte functie voor de
kloosterkerk en zal hier blijven. Het bestaande depotgebouw
is up-to-date qua techniek en zal daarom
onaangetast blijven.
Het nieuwe gebouw beschikt over één ondergrondse
laag. De diepte van het gebouw blijft boven de maximale
grondwaterstand, zodat de bouwkosten van de
ondergrondse laag niet te hoog worden.
19

20
grootste gebouw in de straat
boogconstructie
voorm. refter: kloostergang voorzijde bibliotheek: gotische ramen schilderingen

auditorium, projectruimte
VVV/ museumwinkel, projectruimte
secundaire functies
openen naar nieuwbouw
Het refectorium
De refectorium bestond oorspronkelijk uit twee
bouwlagen. Op de begane grond bevond zich achter
een kloostergang de oorspronkelijke eetzaal (refter).
De refter en kloostergang hebben een karakteristiek
plafond met kruisribgewelven. De gewelven zijn
voorzien geweest van schilderingen. Deze schilderingen
uit de 16e eeuw bevinden zich waarschijnlijk nog
onder de huidige pleisterlaag. In de oorspronkelijke
refter bevindt zich tevens een monumentale schouw,
die eveneens voorzien was van beschilderingen. De
grote zaal op de eerste verdieping, die tegenwoordig
bekendstaat als ‘de refter’, deed oorspronkelijk
waarschijnlijk dienst als kloosterbibliotheek. Het
bijzondere houten tongewelf van deze ruimte is in
de jaren vijftig naar oorspronkelijk ontwerp hersteld.
De noordgevel is tijdens de restauratie rond
1900 gewijzigd in een neogotische stijl. De huidige
entree is in die tijd ook gewijzigd naar neogotisch
ontwerp. De dakkapellen uit eind negentiende eeuw
zijn verwijderd na de restauratie in de jaren vijftig
van de vorige eeuw. In de jaren vijftig is een kelder
onder het gebouw aangebracht, met een betonnen
beganegrondvloer. In die tijd is in de voormalige
kloostergang een met natuursteen beklede trap naar
de kelder aangebracht.
ontwerpuitgangspunten
De zeer specifieke ruimten blijven behouden en
worden, indien mogelijk, teruggerestaureerd inclusief
oorspronkelijke schilderingen. De kloostergang
wordt hersteld op de begane grond. De
begane grond is geschikt te maken voor de VVV/
museumwinkel, of te gebruiken als museumruimte
of verhuurbare ruimte. Hij kan ook projectruimte
worden. De ruimte op de verdieping kan auditorium
of projectruimte worden.
In de kelder worden secundaire functies gesitueerd.
21

22
oorspr. tweelaags met kap
met extra laag en gewijzigde gevel
jaren 50 zonder kloostergang
roze geschilderd reconstructies trap uit eind negentiende eeuw

kloostergang
vernieuwen
relatie met binnentuin
3,5 m
3,25 m
kantoor
4,35 m
2,25 m
kantoor
café
opslag,
werkplaats
relatie met
kloosterhof
Het dormitorium, waarin nu de museumzalen voor
de vaste collectie en de wisseltentoonstellingen zijn
gehuisvest, is waarschijnlijk gebouwd op de resten
van een dertiende-eeuws grafelijk hofgebouw. Het
heeft gefungeerd als slaapzaal (dormitorium) van
de 14e tot de 16e eeuw. In de eeuwen daarna heeft
het gebouw veelvuldig functiewijzigingen gekend,
en is daarmee ook veelvuldig gewijzigd. De kelderruimte
dateert uit de 15e eeuw en is mogelijk zelfs
ouder. In de 18e eeuw zijn de spitsboogramen in de
gevel vervangen door rondboogvensters. In 1895 is
er op het gebouw een extra verdieping aangebracht
met een kap met flauwe dakhelling. Het gebouw
was in die tijd een kazernegebouw. Uit die tijd stamt
het pleisterwerk van de westgevel en het huidige
trappenhuis met bijbehorende ronde ramen. In de
jaren zeventig van de twintigste eeuw is de kloostergang
in massa voor zover mogelijk teruggebracht.
In die tijd is ook de museumtuin in een eenvoudige
formele opzet aangelegd. De gevels zijn aan de
oost- en westzijde roze geschilderd. De gevel aan de
oostzijde wordt deels ontsierd door trafodeuren en
grote installatieroosters. De oorspronkelijke aansluiting
van het oorspronkelijke dormitorium op de
kloosterkerk is bouwhistorisch interessant.
Het dormitorium
ontwerpuitgangspunten
De begane grond is zeer geschikt als café vanwege
haar ruime verdiepingshoogte en oost-westoriëntatie,
waardoor het gunstig ligt op de zon. Dit gedeelte
van het gebouw ligt zowel aan de kloostertuin als
aan de toekomstige binnenhof. De verdiepingen zijn
vanwege hun verdiepingshoogte beter geschikt als
kantoorruimte. De lage kelderruimte kan gebruikt
worden voor opslag en facilitaire zaken. De huidige
gereconstrueerde kloostergang, die op de begane
grond wordt gebruikt als tentoonstellingsruimte
en op de verdieping voor facilitaire functies, wordt
afgebroken ten gunste van een nieuwe publieke
kloostergang. De gevel aan de westzijde zal worden
gewijzigd, gebruikmakend van de bouwsporen uit
het verleden. De bestaande negentiende-eeuwse
trap maakt in de nieuwe toestand geen onderdeel
meer uit van de publieke route. De trap van de
begane grond wordt verwijderd en eventueel elders
herplaatst. Uitgangspunt voor de transformatie is,
dat de beleving tussen dormitorium en kloosterkerk
wordt verbeterd. Voor het ontwerp kunnen de
resultaten van aanvullend bouwhistorisch onderzoek
de basis vormen. Bij de renovatie van de oostgevel
kan het aangetaste deel met trafodeel en gevelroosters
verbeterd worden.
23

aansluiting nieuwbouw
onder steunberen
openen kerk naar bestaande
kloostergang en
naar binnenhof
zicht op kerktoren
handhaven insteekvloeren
handhaven lift
de kloosterkerk
De begin-14e-eeuwse driebeukige basiliekkerk is een gaaf voorbeeld
van een bedelordekerk. De klassieke gotische architectuur
heeft evenwichtige verhoudingen. De kerk is opgebouwd
uit een eenbeukig koor met twee koortraveeën. In de noord- en
zuidgevel domineren de zware steunberen het beeld; deze
steken door de lessenaarsdaken. In 1826 is een zuidportaal aan
de kerk aangebracht. In de huidige situatie is dit geen toegang
meer, aangezien hier de lift is aangebracht. Tot 1830 is het terrein
rondom de kerk in gebruik geweest als kerkhof. De kerk is
voorzien van een laatachttiende-eeuwse toren.
In de twintigste eeuw is de kloostergang aan de noordzijde na
de bombardementen gereconstrueerd. Onder de kloostergang
zijn enige grafzerken opgeslagen.
In het interieur zijn de fraaie 16e-eeuwse schilderingen op de
gewelven beeldbepalend.
In 1982 is de kerkruimte omgevormd tot bibliotheek. Bij deze
transformatie is de vloer van de kerk verhoogd en voorzien van
vloerverwarming. Tevens zijn er insteekverdiepingen in de kerk
gebouwd.
ontwerpuitgangspunten
De bibliotheek is een uitstekende functie voor de kerk, en blijft
daarom behouden. Omdat de bibliotheek zich straks alleen op
de begane grond zal bevinden, komt de verdieping beschikbaar
voor nieuwe functies. De huidige omvang van insteekvloeren
blijft behouden ten behoeve van kantoren. De insteekvloeren
kunnen behouden blijven of worden vervangen. Uitgangspunt
is dat de ruimtelijkheid van de kerk behouden blijft. De begane
grond wordt geopend naar de kloostergang. De hoofdentree
van de bibliotheek komt aan de stadsfoyer te liggen. Hierdoor
verliest de huidige entree zijn functie en zal de toegang tot de
kerk worden gesitueerd aan de kloostergang. De kloostergang
wordt publiek gemaakt en wordt onderdeel van de rondlopende
kloosteromgang. Bij de renovatie is aandacht nodig voor het
stucwerk op de gevel en de luchtvochtigheid van de kerk.
25

2,2 m
2,2 m
2,2 m
2,2 m
2,2 m
Het huidige depotgebouw van het Stedelijk Museum
Zutphen is in 1955 gebouwd naar ontwerp van de
architecten Kleinhout en Van der Steur. In de jaren
vijftig van de twintigste eeuw bevond het depot
zich tevens in de refter. Het gebouw bestaat uit een
betonconstructie met een metselwerkgevel en stalen
ramen. Het gebouw bestaat uit vijf lage verdiepingen
met een poort naar de Rosmolensteeg en de daaraan
gelegen kloostertuin. De interieurs zijn sober en
functioneel vormgegeven. De jarenvijftigtrap met
goederenlift is karakteristiek.
Het depotgebouw
ontwerpuitgangspunten
De huidige functie blijft behouden, zodat er geen
investeringen in het gebouw gedaan hoeven te
worden. Onderzocht wordt, of het gebouw het beste
te gebruiken is voor het museum of voor de gemeentelijke
archeologieafdeling. De entree tot het depotgebouw
zal aan de achterzijde worden gesitueerd.
Deze entree is bereikbaar via de onderdoorgang. Ter
plaatse van de kloostergang van de refter kan er op
beganegrondniveau en kelderniveau een verbinding
gemaakt worden met de nieuwbouw.
27

eferenties binnenhof
28
gras
geometrische tuin
zitgelegenheid
bomen

P+16500
P+10500
P+7800
P+4000
P=0
P-3000
museum
museum
stadsfoyer / museum
depot
Variant 1 - doorsnede door kerk en nieuwbouw
binnenhof
kantoor
P+3360
P+560 bibliotheek
P+560
29

structuurplan: variant 1 kelder
30
depot
verbinding
tussen depots
facilitaire
dienst en
opslag
depot

musea
laden en lossen
auditorium
structuurplan: variant 1 begane grond
stadsfoyer
bibliotheek
StOK
binnenhof
inname boeken
vvv museumwinkel
café
terras
depot
kloostertuin
31

structuurplan: variant 1 1e verdieping
32
musea projectruimte depot
kantoren
archeologie
(publiek)
archeologie

wisselexpositie
structuurplan: variant 1 2e verdieping
3e verd
depot
archeologie
depot
33

P+8750
P+5095
P+560
Variant 1 - doorsnede door dormitorium en nieuwbouw
terras
kantoor
kantoor
café
depot
P+7500
P+560
P-3000
35

structuurplan: variant 2 kelder
36
auditorium
depot
verbinding
tussen depots
depot
facilitaire
dienst en
opslag

musea
structuurplan: variant 2 begane grond
entree
stadsfoyer
VVV - winkel
laden en lossen inname boeken
bibliotheek
StOK
verhuurbare ruimte
depot
café terras
kloostertuin
37

structuurplan: variant 2 1e verdieping
wisselexpositie
38
musea
kantoren
projectruimte depot
archeologie
(publiek)
archeologie

structuurplan: variant 2 2e verdieping
3e verd
depot
archeologie
depot
39

P+8750
P+5095
P+560
Variant 2 - doorsnede door dormitorium en nieuwbouw
terras
café
opslag
kantoren
kantoren
P+560
depot
stadsfoyer
museum
P+7500
P+4000
P-3000
41

eferenties overdekte binnenhof
42

P+14000
P+8000
P+4000
P+560
P=0
P-3000
museum
entree / museum
Variant 2 - doorsnede door kerk en nieuwbouw
depot
stadsfoyer
kantoor
bibliotheek
P+7500
P+5600
43

structuurplan: variant 3 kelder
44
auditorium
depot
depot
facilitaire
dienst en
opslag

musea
structuurplan: variant 3 begane grond
bibliotheek
stadsfoyer
binnenhof
laden en lossen inname boeken
StOK
vvv museumwinkel
depot
café terras
kloostertuin
45

structuurplan: variant 3 1e verdieping
46
wisselexpositie
musea
kantoren
projectruimte
depot
archeologie
(publiek)
archeologie

structuurplan: variant 3 2e verdieping
depot
archeologie
47

BVo’s variant 1
hoofdonderdeel gerealiseerd
stadsfoyer 340
Projectruimte 170
Horeca 385
Auditorium 360
Bibliotheek 950
Musea zalen 1070
Musea overig 375
depot 1240
kantoren 400
Archeologie 440
Algemeen 300
totAAl 6030
50
BVo’s variant 2
hoofdonderdeel gerealiseerd
stadsfoyer 500
Projectruimte 170
Horeca 385
Auditorium 380
Bibliotheek 950
Musea zalen 1010
Musea overig 375
depot 1240
kantoren 400
Archeologie 440
Algemeen 470
totAAl 6320
BVo’s variant 3
hoofdonderdeel gerealiseerd
stadsfoyer 320
Projectruimte 170
Horeca 385
Auditorium 390
Bibliotheek 950
Musea zalen 1050
Musea overig 375
depot 1240
kantoren 400
Archeologie 440
Algemeen 300
totAAl 6020

variant 1
voordelen
- Auditorium op begane grond
- Museum in nieuwbouw overzichtelijk
boven elkaar
- Musea nuttig vloeropp 895 m2
nadelen
- VVV in oudbouw
- Museum over drie lagen
variant 2
voordelen
- Zeer ruime en overzichtelijke
stadsfoyer
- Museum slechts op twee
verdiepingen
nadelen
- Auditorium geen directe relatie
met stadsfoyer
- Auditorium zakt in kelder,
waarschijnlijk diepere
kelder nodig
- Musea nuttig vloeropp 825 m2
variant 3
Conclusies
voordelen
- Museum slechts op twee
verdiepingen
nadelen
- Auditorium geen directe relatie
met stadsfoyer
- Auditorium zakt in kelder,
waarschijnlijk diepere
kelder nodig
- Musea nuttig vloeropp 825 m2
51

Bronnenlijst
BMC (drs. M. van Vulpen, W.J.C. Groot MA)
Meer voor minder
Visiedocument Broederenklooster Zutphen
oktober 2011
S. van Galen-Avegaart
Beleidsplan Zutphen energieneutraal
-Een nieuwe uitdaging vraagt om een nieuw antwoordmaart
2011
Michel Groothedde
Archeologische randvoorwaarden
21 december 2011
ICS Adviseurs
Ruimtelijk-functioneel Programma van eisen
Broederenklooster
13 januari 2012
52
Monumenten Advies Bureau
Het Broederenklooster in Zutphen -
Bouwhistorische analyse en waardenbepaling,
15 december 2011
TAK architecten
Stedelijk Museum Zutphen Rozengracht 3
overzicht bouwgeschiedenis_tekeningen
31 oktober 2007
Hans la Rose, Ylva Schutte, Vico van Damme
Concept Projectplan Broederenklooster versie 2
Ron van der Waart
Stedenbouwkundige randvoorwaarden
Nieuwbouw Broederenklooster
januari 2012

Bijlage 1: auditorium in nieuwbouw
In het auditorium is plaats voor 160 stoelen.
De tribune is inschuifbaar, zodat de zaal flexibel
inzetbaar is; de zaal heeft een zogenaamde ‘vlakkevloerpodium’.
Er wordt voorzien in een projectiecabine ten behoeve
van de vertoning van films. Daarnaast is de zaal
te gebruiken voor lezingen, conferenties, voorstellingen,
muziekuitvoeringen en feesten.
53

BiermanHenketarchitecten
Hal 13a
Den eikenHorst escH
postBus 2126
nl-5260 cc VugHt
t +31 [0]411 601618
info@BiermanHenket.nl
www.BiermanHenket.nl