Kwaliteitsklassen en monitoring van de beheertypen Inhoudsopgave

Kwaliteitsklassen en monitoring van de beheertypen 

Inhoudsopgave 

Inhoudsopgave ........................................................................................................................................ 1 

N01.01 Zee en wad ................................................................................................................................. 3 

N01.02 Grootschalig duin- of kwelderlandschap ..................................................................................... 6 

N01.03 Rivier- en moeraslandschap ..................................................................................................... 10 

N01.04 Zand- en kalklandschap ............................................................................................................ 14 

N02.01 Rivier ......................................................................................................................................... 18 

N03.01 Beek en bron ............................................................................................................................. 24 

N04.01 Kranswierwater ......................................................................................................................... 28 

N04.02 Zoete plas ................................................................................................................................. 33 

N04.03 Brak water ................................................................................................................................. 38 

N04.04 Afgesloten zeearm .................................................................................................................... 42 

N05.01 Moeras ...................................................................................................................................... 47 

N05.02 Gemaaid rietland....................................................................................................................... 50 

N06.01 Veenmosrietland en moerasheide ............................................................................................ 52 

N06.02 Trilveen ..................................................................................................................................... 55 

N06.03 Hoogveen .................................................................................................................................. 58 

N06.04 Vochtige heide .......................................................................................................................... 62 

N06.05 Zwakgebufferd ven ................................................................................................................... 66 

N06.06 Zuur ven of hoogveenven ......................................................................................................... 70 

N07.01 Droge heide .............................................................................................................................. 73 

N07.02 Zandverstuiving ......................................................................................................................... 76 

N08.01 Strand en embryonaal duin ....................................................................................................... 79 

N08.02 Open duin ................................................................................................................................. 81 

N08.03 Vochtige duinvallei .................................................................................................................... 85 

N08.04 Duinheide .................................................................................................................................. 89 

N09.01 Schor of kwelder ....................................................................................................................... 92 

N10.01 Nat schraalland ......................................................................................................................... 94 

N10.02 Vochtig hooiland ....................................................................................................................... 98 

N11.01 Droog schraalgrasland ............................................................................................................ 102 

N12.01 Bloemdijk ................................................................................................................................ 106 

N12.02 Kruiden- en faunarijk grasland ................................................................................................ 109 

N12.03 Glanshaverhooiland ................................................................................................................ 111 

N12.04 Zilt- en overstromingsgrasland ............................................................................................... 113 

N12.05 Kruiden- en faunarijke akker ................................................................................................... 116 

N12.06 Ruigteveld ............................................................................................................................... 119 

N13.01 Vochtig weidevogelgrasland ................................................................................................... 121 

N13.02 Wintergastenweide ................................................................................................................. 123 

N14.01 Rivier- en beekbegeleidend bos ............................................................................................. 125 

N14.02 Hoog- en laagveenbos ............................................................................................................ 129 

N14.03 Haagbeuken- en essenbos ..................................................................................................... 132 

N15.01 Duinbos ................................................................................................................................... 135 

N15.02 Dennen-, eiken- en beukenbos ............................................................................................... 138 

N16.01 Droog bos met productie ........................................................................................................ 141 

N16.02 Vochtig bos met productie ...................................................................................................... 143 

N17.01 Vochtig hakhout en middenbos .............................................................................................. 145 

N17.02 Droog hakhout ........................................................................................................................ 147 

N17.03 Park- en stinzenbos ................................................................................................................ 149 

N17.04 Eendenkooi ............................................................................................................................. 151 

A 01.01 Weidevogels ........................................................................................................................... 152 

A 01.02 Akkerfaunagebied .................................................................................................................. 154 

A 01.03 Overwinterende ganzen ......................................................................................................... 156 

A 02.01 Botanisch waardevol grasland ............................................................................................... 157 

A 02.02 Botanisch waardevol akkerland ............................................................................................. 159 

1

Literatuurverwijzingen .......................................................................................................................... 161 

Bijlage 1: Rode Lijstsoorten voor kwaliteitsbepaling ........................................................................... 163 

Bijlage 2: Kenmerkende vegetatietypen per beheertype .................................................................... 174 

Bijlage 3: Overzicht structuurelementen .............................................................................................. 195 

Bijlage 4: Koppeling tussen de SNL-typen en Natura2000 ................................................................. 197 

Bijlage 5: Koppeling tussen de SNL-typen en de Kaderrichtlijn Water ............................................... 207 

Bijlage 6: Lijst met soorten per SNL-N beheertype ............................................................................. 208 

Werkversie 2012, d.d. 16 april 2012 

RvR 

2

N01.01 Zee en wad 

Van dit type moet ongeacht de aanwezige oppervlakte altijd een kwaliteitsbepaling worden 

gedaan. 

Over de aquatische typen is overleg gaande met de waterbeheerders. De uiteindelijke 

maatlat zal meer gestoeld zijn op de Kaderrichtlijn Water. Het onderstaande concept is 

niet bedoeld voor de monitoring in 2012. 

Afbakening 

• Zee en wad omvat de zee, zeearmen en niet begroeide droogvallende zand- en 

slikplaten. 

• Begroeide platen onder grootschalige natuur worden tot het Duin- en 

kwelderlandschap gerekend. 

• Het landschap wordt gevormd door natuurlijke processen. Met name door de werking 

van de zeewaterstromen en wind. 

• De tot dit type behorende eenheid is tenminste 500 ha groot of maakt onderdeel uit 

van een groter gebied behorend bij grootschalige dynamische natuur. 

• Het beheertype heeft alleen betrekking op de kustzône. 

• Het laatste punt betekent dat open zee niet wordt inbegrepen in de 

kwaliteitsbeoordeling. 

Structuur 

Kenmerkend voor een zee- en wadlandschap is de aanwezigheid van natuurlijke 

landschapsvormende processen zoal erosie en sedimentatie; de daaruit voortkomende 

veranderlijke landschapsvormen en de daarop aangepaste variatie aan 

levensgemeenschappen en de turnover in deze levensgemeenschappen. De in dit 

landschap aanwezige zandbanken (beschreven als habitattypen 1), inclusief de 

tussenliggende laagten, geulen, kreken en prielen, kunnen als de kenmerkende onderdelen 

van de structuur worden gezien. In dit geheel komen ook biotische structuren voor, 

gevormd door planten of dieren. Hetzelfde systeem kan ook gebruikt worden voor estuaria, 

maar dan aangevuld met schorren of kwelders. 

Structuurelement Habitattype 1 Minimum 

% 

permanent overstroomde zandbanken H1110_A;H1110_B 

slik- en zandplaten 

schelpdierbanken, 

schelpkokerwormbanken 

zeegras- en ruppiavelden 

bij estuaria ook: 

H1140_A;H1140_B 

schorren of kwelders H1310; H1320 

Slijkgrasvelden, en buitendijkse schorren 

en zoute graslanden 

H1330_A 

3 

Maximum 

% 

1 De cursief opgegeven struktuurelementen corresponderen met de in de tweede kolom opgegeven Natura 

2000 habitattypen.

Kwaliteitsbepaling 

Goed: indien minimaal 3 kwalificerende struktuurelementen aanwezig zijn of in 

geval van een estuarium 4. 

Matig: indien 2 tot 3 van de kwalificerende struktuurelementen aanwezig is of 2 tot 

4 in het geval van een estuarium. 

Slecht: indien niet aan de criteria van de klassen goed of matig voldaan wordt. 

Flora en fauna 

Biotische kwaliteit wordt uitgedrukt in het voorkomen van karakteristiek geachte en 

kwalificerende flora- en faunasoorten (typische soorten met de aanduiding E of K uit de 

betreffende habitatypen1). De typische soorten met een aanduiding C indiceren een goede 

biotische structuur of abiotiek en indiceren daarmee de aanwezigheid van natuurlijke 

processen. Soortgroepen die overwegend natuurlijke processen in grootschalige natuur 

indiceren (de weekdieren, borstelwormen en vaatplanten) worden al gewaardeerd via de 

struktuurelementen. Deze groepen hoeven dus niet onder flora en fauna opnieuw 

gewaardeerd worden. 

Zeezoogdieren: bruinvis, gewone zeehond 

Vissen: adderzeenaald, botervis, diklipharder, grote pieterman, kleine pieterman, 

stekelrog, tong, vijfdradige meun, zeestekelbaars 

Kreeftachtigen: kniksprietkreeft; langspriet, Haustorius arenarius, Megaluropus agilis, 

Urothoe brevicornis 


Goed: indien minimaal 8 kwalificerende soorten voorkomen uit minstens twee 

soortgroepen. 

Matig: indien 4-7 kwalificerende soorten voorkomen 


Milieu- en watercondities 

Bij dit beheertype spelen natuurlijke erosie- en sedimentatieprocessen een rol bij de 

abiotische kwaliteitsbepaling. De sturende factoren zijn getijdenwerking en toevoer van zoet 

water uit de rivieren. In totaal zijn een viertal dynamische factoren van belang: 

getijdendynamiek: verticale waterstandsverschillen als gevolg van getij en getijstroming; 

rivierdynamiek: de zoetwatertoevoer; 

zoutdynamiek: ruimtelijke en temporele schommelingen in de zoet - zout gradiënt als 

gevolg van rivierdynamiek en getijdynamiek; 

morfodynamiek: sedimentatie- en erosieprocessen, zand- en slibtransport, lokale 

samenstelling van de bodem. 

1 Dit betreft de volgende habittatypen: H1110_A: permanent overstroomde zandbanken getijdengebied; 

H1110_B permanant overstroomde zandbanken Noordzee-kustzone; H1130 estuaria; H1140_A: slik- en 

zandplaten getijdengebied; H1140_B: slik- en zandplaten Noordzee-kustzone) 

4

Kwalificerende sleutelsoorten van grootschalig, natuurlijk landschap: 

PM 


PM 


Goed: indien drie factoren aanwezig zijn 

Matig: indien twee facoren aanwezig zijn 

Slecht: indien niet aan de kriteria van de klassen goed of matig voldaan wordt. 

Ruimtelijke condities 

Dit beheertype betreft altijd grootschalige systemen, die bovendien vrijwel onveranderlijk in 

contact staan met andere grootschalige beheertypen. De ruimtelijke condities zullen 

daarom altijd goed zijn en hoeven niet afzonderlijk te worden bepaald. 

Monitoring 

Parameter Methode Frequentie 

Structuurelementen Bepaling bedekking 6 jaar 

Fauna inventarisatie kwalificerende soorten 6 jaar 

Milieu- en 

watercondities 

Bepaling dynamiek 6 jaar 

5

N01.02 Grootschalig duin- of kwelderlandschap 


gedaan. 


• Duin- en kwelderlandschap omvat in tijd en ruimte wisselende typen Strand en 

embryonaal duin, Open duin, Vochtige duinvallei, Duinheide, Duinbos, Zoete plas en 

Schor of kwelder. 

• Het landschap wordt gevormd door natuurlijke processen zoals de werking van wind, 

zeewaterstromen en/of grote grazers. 



Structuur 

Kenmerkend voor een duinen kwelderlandschap is onder andere de aanwezigheid van 

natuurlijke processen en de daaruit volgende successie en de variatie aan 

levensgemeenschappen. De invloed van wind en zee is dermate groot dat er met enige 

regelmaat opnieuw een successie vanuit jonge stadia zal gaan optreden. De in dit 

landschap aanwezige kleinschalige beheertypen kunnen als kenmerkende onderdelen van 

de structuur worden gezien, er zijn in dit beheertype minstens drie van deze elementen 

aanwezig: 

Structuurelement 1 Minimum % Maximum % 

N04.03 brak water 1 20 

N08.01 strand en embryonaal duin 1 80 

N08.02 open duin 1 80 

N08.03 vochtige duinvallei 1 50 

N08.04 duinheide 1 20 

N09.01 schor of kwelder 1 80 

N12.04 zilt- en overstromingsgrasland 1 20 

N15.01 duinbos 1 50 


Goed: indien minimaal 5 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn. 

Matig: indien 3-4 van de kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn. 



Biotische kwaliteit wordt uitgedrukt in het voorkomen van een selectie van karakteristiek 

geachte en kwalificerende flora- en faunasoorten uit de kleinschalige beheertypen. De 

soortenkeuze is gebaseerd op de lijsten van de typen N04.03, N08.01, N08.02, N08.03, 

N08.04, N09.01, N12.04 en N15.01. De hieronder weergegeven soorten (flora en 

broedvogels) tellen mee, kranswieren zijn aangeduid met (k). 

1 De hier genoemde structuurelementen zijn de genummerde beheertypen zoals deze gedefinieerd staan in de 

index. 

6

Planten: 

Broedvogels: 

armbloemige waterbies, bonte paardenstaart, brakwater kransblad (k), 

breekbaar kransblad (k), brokkelig kransblad (k), draadgentiaan, 

dwergbloem, dwergrus, dwergvlas, eenbloemige zeekraal, fijn 

goudscherm, gebogen kransblad (k), gesteelde zoutmelde, gewoon 

kransblad (k), groenknolorchis, groot zeegras, herfstschroeforchis, 

honingorchis, ijle lamsoor, klein slijkgras, klein wintergroen, klein 

zeegras, koprus, kruipend moerasscherm, kust kransblad (k), oeverkruid, 

ongelijkbladig fonteinkruid, rozenkransje, ruw kransblad (k), scherpkruid, 

spiraalruppia, stekelharig kransblad (k), stekende bies, stijve 

moerasweegbree, teer kransblad (k), teer vederkruid, vierrijige 

ogentroost, zeegerst 

bergeend, blauwborst, blauwe kiekendief, bontbekplevier, 

boomleeuwerik, braamsluiper, dodaars, dwergstern, eider, gele 

kwikstaart, graspieper, grauwe klauwier, groene specht, grote bonte 

specht, grote stern, grutto, kemphaan, kleine barmsijs, kleine bonte 

specht, kleine plevier, kluut, kneu, kwartelkoning, lepelaar, nachtegaal, 

noordse stern, paapje, patrijs, roerdomp, roodborsttapuit, scholekster, 

slobeend, sprinkhaanzanger, strandplevier, tapuit, tureluur, 

veldleeuwerik, velduil, visdief, watersnip, wielewaal, wintertaling, wulp, 

zomertaling, zwarte specht 

Kwaliteitsbepaling* 

Goed: indien minimaal 35 kwalificerende soorten voorkomen en beide 

soortgroepen vertegenwoordigd zijn. 

Matig: indien 25-34 kwalificerende soorten voorkomen of wanneer 35 of meer 

soorten voorkomen, maar niet aan de eisen voor goed wordt voldaan. 

Slecht: indien minder dan 25 kwalificerende soorten voorkomen. 

* De kwaliteitsbepaling flora en fauna voor de grootschalige typen moet nog in de praktijk worden 

getest en kan in de toekomst nog worden aangepast. 

Natuurlijkheid 

Om de natuurlijkheid van landschappen te duiden is in het geval van grootschalig duin- of 

kwelderlandschap gekozen voor de processen die in een grootschalig landschap de ruimte 

zouden moeten hebben. 

Processen 

Bij dit beheertype spelen natuurlijke erosie- en sedimentatieprocessen een rol bij de 

abiotische kwaliteitsbepaling. Getijde en windwerking sturen deze processen. In totaal zijn 

een vijftal dynamisch factoren van belang: 

• Getijdendynamiek: verticale waterstandsverschillen als gevolg van getij en 

getijstroming; 

• Zoutdynamiek: ruimtelijke en temporele schommelingen in de zoet - zout gradiënt 

als gevolg van getijdendynamiek of saltspray; 

• Morfodynamiek bepaald door water: sedimentatie- en erosieprocessen, zand- en 

slibtransport, lokale samenstelling van de bodem. 

• Morfodynamiek bepaald door wind: sedimentatie- en erosieprocessen, 

zandtransport. 

• Waterhuishouding: deze wordt door natuurlijke factoren bepaald. 

7


• Zeearend (broedend) 

• Visarend (broedend) 

• Raaf (broedend) 

• Lynx 

• Wolf 

• Grote grazers 1 : rund, paard en/of wisent (ook wanneer meerdere typen grazers 

voorkomen telt “grote grazers” nog steeds als 1 “soort” in de kwaliteitsbepaling mee) 

• Edelhert en/of damhert (wanneer beide soorten voorkomen, telt “edelhert en/of 

damhert steeds als 1 “soort” in de kwaliteitsbepaling mee) 

• Wild zwijn 

• Bever 

• Otter 


Goed: indien 4 procesfactoren en minimaal 5 kwalificerende soorten voorkomen. 

Matig: indien 4 procesfactoren, maar minder dan 5 kwalificerende soorten 

voorkomen óf indien minimaal 5 kwalificerende soorten en 4 procesfactoren 

voorkomen. 

Slecht: indien niet aan de klasse matig of goed voldaan is. 


Goed: indien 4 factoren aanwezig zijn. 

Matig: indien 2-3 facoren aanwezig zijn. 



Bij dit type speelt de stikstofdepositie een belangrijke rol bij de abiotische 

kwaliteitsbepaling: 

Stikstofdepositie* 

Goed Matig Slecht 

< 10 kg N ha -1 y -1 

20 kg N ha -1 y -1 

>1400 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor Witte duinen (20 kg) en Grijze duinen (10,8-17,4 kg) (Van Dobben & Van Hinsberg 

2008). 


Dit beheertype betreft altijd grootschalige systemen, die bovendien vrijwel onveranderlijk in 

contact staan met andere grootschalige beheertypen. De ruimtelijke condities zullen 

daarom altijd goed zijn en hoeven niet afzonderlijk te worden bepaald. 

1 Dit betreft grazers met een natuurlijke populatiesamenstelling die ongehinderd, het hele jaar in het hele 

gebied kunnen begrazen.

Monitoring 



Natuurlijkheid Bepalen aanwezigheid 

procesfactoren 

6 jaar 

Bepaling abiotiek Diverse methoden 6 jaar 

Stikstofdepositie Opvragen stikstofdepositie 6 jaar 

Vegetatie Vegetatiekartering 12 jaar 

Planten Inventarisatie kwalificerende soorten 6 jaar 

Broedvogels Inventarisatie kwalificerende soorten 6 jaar 

9

N01.03 Rivier- en moeraslandschap 


gedaan. 


• Rivier- en moeraslandschap is gelegen in het Rivierenlandschap of in het 

landschapstype Laagveen en zeeklei en omvat in tijd en ruimte wisselende in dit 

landschap behorende typen. 

• Het landschap wordt gevormd door natuurlijke processen zoals de werking van water, 

wind en/of grote grazers. 

• De tot dit type behorende eenheid is tenminste 500 ha of maakt onderdeel uit van een 

groter gebied behorende bij grootschalige dynamische natuur. Voor gebieden liggend 

aan de rivier vormt de rivier een verbindende schakel mits de gebieden niet meer dan 

5 km van elkaar af liggen. 

Structuur 

Kenmerkend voor een Rivier- en moeraslandschap is onder andere de aanwezigheid van 

natuurlijke successie en de variatie aan levensgemeenschappen. De in dit landschap 

aanwezige beheertypen kunnen dan ook als de kenmerkende onderdelen van de structuur 

worden gezien: 


N02.01 Rivier 5 20 

N04.02 Zoete plas 5 20 

N05.01 Moeras 10 40 

N06.01 Veenmosrietland en moerasheide 1 20 

N12.02 Kruiden- en faunarijk grasland 10 20 

N12.04 Zilt- en overstromingsgrasland 3 20 

N12.06 Ruigteveld 1 10 

N14.01 Rivier- en beekbegeleidend bos 10 50 

N14.02 Hoog- en laagveenbos 10 40 


Goed: indien minimaal 6 kwalificerende beheertypen aanwezig zijn. 

Matig: indien 4-5 van de kwalificerende beheertypen aanwezig zijn. 

Slecht: indien 1-3 kwalificerende beheertypen aanwezig zijn. 





N12.02, N12.04, N12.06, N14.01 en N14.02. De hieronder weergegeven soorten (flora en 

broedvogels) tellen mee, kranswieren zijn aangeduid met (k). 

1 De hier genoemde structuurelementen zijn de genummerde beheertypen zoals deze 

gedefinieerd staan in de index. 

10


Broedvogels: 

besanjelier, bleek schildzaad, brakwater kransblad (k), brokkelig 

kransblad (k), driekantige bies, fijnstekelig kransblad (k), fraai hertshooi, 

gebogen kransblad (k), genadekruid, gipskruid, groenknolorchis, groot 

boomglanswier (k), grote bosaardbei, grote leeuwenklauw, harig 

kransblad (k), klein boomglanswier (k), klein glidkruid, kleinhoofdig 

glanswier (k), knikkend nagelkruid, knolvossenstaart, kruidvlier, kruipend 

moerasscherm, kustkransblad (k), langstengelig fonteinkruid, 

ongelijkbladig fonteinkruid, polei, rond sterrenkroos, ruw kransblad (k), 

slank wollegras, stekelharig kransblad (k), sterkranswier (k), stijf 

struisriet, torenkruid, veenmosorchis, vertakt boomglanswier (k), 

vlottende waterranonkel, wilde kievitsbloem, witte munt 

appelvink, baardman, blauwborst, blauwe kiekendief, boomkruiper, 

bosrietzanger, bruine kiekendief, buidelmees, geelgors, gekraagde 

roodstaart, gele kwikstaart, grasmus, graspieper, grauwe klauwier, 

grauwe vliegenvanger, grote bonte specht, grote karekiet, grote 

zilverreiger, grutto, kemphaan, klein waterhoen, kleine bonte specht, 

kleine plevier, kleinst waterhoen, kluut, kneu, kwak, kwartelkoning, 

lepelaar, matkop, nachtegaal, paapje, patrijs, porseleinhoen, 

purperreiger, putter, rietzanger, roerdomp, roodborsttapuit, slobeend, 

snor, spotvogel, sprinkhaanzanger, tureluur, waterral, watersnip, 

wielewaal, woudaap, zomertaling 










Om de natuurlijkheid van landschappen te duiden zijn twee ingangen gekozen. Enerzijds 

de processen die in een grootschalig landschap de ruimte zouden moeten hebben, 

anderzijds de aanwezigheid van karakteristiek geachte sleutelsoorten uit functionele 

groepen die met natuurlijke processen in grootschalige natuur te maken hebben: 

predatoren, aaseters en grazers. 


Het type Rivier- en moeraslandschap kent verschillende vormen van dynamiek die het 

landschap helpen vormen. In zowel het rivierengebied als het laagveen- en 

zeekleilandschap, speelt een natuurlijk waterbeheer een belangrijke rol. Voor het 

rivierengebied zijn overstroming en bijbehorende erosie en sedimentatie van belang. 

Hierdoor wordt sediment van verschillende samenstelling afgezet en ontstaan 

pioniersituaties. In het ideale geval kunnen bossen of ruigtes weer verdwijnen na 

overstroming en erosie. In laagveenmoerassen gaat het om natuurlijke peilfluctuaties en 

incidentele overstromingen. 

De landschappen waarbinnen dit type voor kan komen, kunnen nogal van elkaar verschillen 

wat betreft ligging en systeemfunctioneren. In alle gevallen zouden de volgende 

procesfactoren echter van toepassing moeten zijn: 

11

• De waterstand kent in het hele gebied een regime waarbij het water in de winter 

hoger staat dan in de zomer of waar dit peil het hele jaar gelijk is. 

• Het gebied dient uit 1 peilvak te bestaan, binnen het gebied moet het water zich 

volledig vrij door het gebied kunnen bewegen. 

• Processen van erosie en sedimentatie worden binnen het gebied niet gehinderd 

door menselijke ingrepen. 


• Zeearend (broedend) 

• Visarend (broedend) 

• Raaf (broedend) 

• Lynx 

• Wolf 






• Bever 

• Otter 








PM 

(Wegens de verscheidenheid aan onderliggende natuurbeheertypen is de abiotiek nu nog niet 

uitgewerkt. Er wordt dit jaar gewerkt aan een invulling voor dit onderdeel) 


gebied kunnen begrazen. 

12


Bij de interpretatie van verbondenheid dient rekening te worden gehouden met aanwezige 

barrière’s in de vorm van bebouwing, infrastructuur of brede wateren die voor veel fauna 

niet of moeilijk overbrugbaar zijn. 

Oppervlakte beheertype/ 

Ruimtelijke samenhang 

Verbonden met andere Rivier- en 

moeraslandschappen 

In nabijheid (binnen 1 km) van andere 

Rivier- en moeraslandschappen 

Geïsoleerd 

Monitoring 

>10.000 ha 1000-10.000 ha < 1000 ha 

13 

Goed Goed Matig 


Matig Matig Slecht 




Natuurlijkheid Bepalen aanwezigheid soorten en 6 jaar 




Ruimtelijke condities GIS-analyse en veldwaarneming 6 jaar 

Bepaling abiotiek Diverse methoden 6 jaar

N01.04 Zand- en kalklandschap 


gedaan. 


• Het beheertype Zand- en kalklandschap is gelegen in de Zandlandschappen of het 

Heuvellandschap en omvat in tijd en ruimte wisselende in dit landschap thuishorende 

typen. 

• Het landschap wordt gevormd door natuurlijke processen zoals de werking van wind, 

water (o.a. periodiek hoge grondwaterstanden) en/of grote grazers. 



Structuur 

Kenmerkend voor een zand- en kalklandschap is o.a. de aanwezigheid van natuurlijke 

successie, de variatie aan levensgemeenschappen en de turnover in deze 

levensgemeenschappen. De in dit landschap aanwezige beheertypen kunnen dan ook als 

de kenmerkende onderdelen van de structuur worden gezien: 


N03.01 Beek en bron 1 20 

N04.02 Zoete plas 1 20 

N06.03 Hoogveen 5 20 

N06.05 Zwakgebufferd ven 1 20 

N06.06 Zuur ven of hoogveenven 1 20 

N07.01 Droge heide 5 20 

N07.02 Zandverstuiving 5 20 

N12.02 Kruiden- en faunarijk grasland 5 20 

N12.06 Ruigteveld 5 20 

N14.01 Rivier- en beekbegeleidend bos 5 20 

N14.02 Hoog- en laagveenbos 5 20 

N14.03 Haagbeuken- en essenbos 5 20 

N15.02 Dennen-, eiken- en beukenbos 5 20 


Goed: indien minimaal 7 kwalificerende beheertypen aanwezig zijn. 

Matig: indien 4-6 van de kwalificerende beheertypen aanwezig zijn. 

Slecht: indien 1-3 kwalificerende beheertypen aanwezig zijn. 

1 De hier genoemde structuurelementen zijn de genummerde beheertypen zoals deze 

gedefinieerd staan in de index. 

14





N06.06, N07.01, N07.02, N12.02, N12.06, N14.01, N14.02, N14.03 en N15.02. De 

hieronder weergegeven soorten (flora en broedvogels) tellen mee. 


Broedvogels: 

beenbreek, bottelroos, dennenwolfsklauw, draadgentiaan, drijvende 

egelskop, drijvende waterweegbree, dwergbloem, dwergvlas, fraai 

hertshooi, geplooide vrouwenmantel, groenknolorchis, grote bosaardbei, 

grote leeuwenklauw, grote wolfsklauw, klein glidkruid, klein wintergroen, 

kleinste egelskop, knikkend nagelkruid, lange zonnedauw, langstengelig 

fonteinkruid, ongelijkbladig fonteinkruid, riempjes, rijsbes, rond 

sterrenkroos, slank wollegras, spits havikskruid, stengelloze 

sleutelbloem, stofzaad, teer vederkruid, torenkruid, tweehuizige zegge, 

valse zandzegge, veenbloembies, veenmosorchis, vlottende 

waterranonkel, vogelnestje, weide-vergeet-mij-nietje 

appelvink, blauwborst, boomklever, boomkruiper, boomleeuwerik, 

bosrietzanger, draaihals, duinpieper, fluiter, geelgors, gekraagde 

roodstaart, geoorde fuut, goudplevier, grasmus, grauwe klauwier, grauwe 

vliegenvanger, groene specht, grote bonte specht, klapekster, kleine 

bonte specht, kneu, korhoen, kraanvogel, kwak, matkop, middelste bonte 

specht, nachtegaal, paapje, putter, raaf, roodborsttapuit, spotvogel, 

sprinkhaanzanger, tapuit, veldleeuwerik, watersnip, wespendief, 

wielewaal, wulp, zwarte specht 










Om de natuurlijkheid van landschappen te duiden zijn twee ingangen gekozen. Enerzijds 

de processen die in een grootschalig landschap de ruimte zouden moeten hebben, 

anderzijds de aanwezigheid van karakteristiek geachte en kwalificerende sleutelsoorten uit 

functionele groepen die met natuurlijke processen in grootschalige natuur te maken 

hebben: predatoren, aaseters en grazers. 


Het type Zand- en kalklandschap kent verschillen tussen nat en droog, deels door de 

aanwezigheid van oppervlaktewateren zoals beken of vennen, deels door plekken die 

(tijdelijk) hoge grondwaterstanden kennen. Om dynamiek en bijbehorende successie een 

plek te geven in deze landschappen, zijn ook erosieprocessen van belang. Wind en water 

moeten vrij spel hebben, begrazing kan een vergelijkbaar effect hebben. 

15

De volgende punten spelen een rol bij de bepaling van grootschaligheid: 

• Een natuurlijke afwatering en/of inzijging van water, dus ook het ontbreken van 

lokale ingrepen die het waterpeil kunnen verlagen (lokale wateronttrekking van 

oppervlaktewater, de aanwezigheid van sloten/greppels). 

• Processen van bodemvorming moeten ongehinderd plaats kunnen vinden (dit wil 

zeggen dat geen ingrepen gepleegd worden die deze processen hinderen, zoals 

graafwerkzaamheden, strooiselverwijdering of kunstmatige aanpassingen van de 

(grond)waterstand). 

• Processen van erosie en sedimentatie worden binnen het gebied niet gehinderd 

door menselijke ingrepen. 

Kwalificerende sleutelsoorten van grootschalig landschap: 

• Zeearend 

• Raaf 

• Lynx 

• Wolf 






• Bever 

• Otter 








Bij dit beheertype speelt de stikstofdepositie een belangrijke rol bij de abiotische 

kwaliteitsbepaling: 

Stikstofdepositie 


< 10 kg N ha -1 y -1 

< 710mol N ha -1 y -1 

16 

10-18 kg N ha -1 y -1 

710-1280 mol N ha -1 y -1 


gebied kunnen begrazen. 

> 18 kg N ha -1 y -1 

> 1280 mol N ha -1 y -1


Bij de interpretatie van verbondenheid dient rekening te worden gehouden met aanwezige 

barrière’s in de vorm van bebouwing, infrastructuur of brede wateren die voor veel fauna 

niet of moeilijk overbrugbaar zijn. 



Verbonden met andere Zand- en 

kalklandschappen 


Zand- en kalklandschappen 

Geïsoleerd 

Monitoring 

>10.000 ha 1000-10.000 ha < 1000 ha 

17 



Matig Matig Slecht 




Natuurlijkheid Bepalen aanwezigheid soorten en 6 jaar 




Stikstofdepositie Gegevens opvragen 6 jaar 

Ruimtelijke condities GIS-analyse en veldwaarneming 6 jaar

N02.01 Rivier 


gedaan. 





• Het beheertype Beek en bron omvat bronnen en stromend water (gemiddeld meer dan 

10 cm/sec) met bronmos, bronkruid, beekstaartjesmos, waterranonkels, 

sterrekroossoorten, vederkruiden, waterviolier en enkele fonteinkruiden. De vegetaties 

zijn erg variabel in bedekking, ook binnen één seizoen. Omringend water en 

zandbanken zonder deze soorten wordt ook tot het beheertype gerekend. 

• Langzaam stromende riviertjes in het laagveen en kleigebied behoren tot de 

beheertypen Zoete plas. 

Structuur 

Een rivier heeft een grote variatie aan structuren. Naast de rivier zelf horen bij dit type ook 

de nevengeulen (meestromend en éénzijdig aangetakt) en de oude rivierarmen. Er is dus 

zowel stromend als stilstaand water. Binnen de rivier zijn veel structuren aanwezig in de 

vorm van verschillende typen oevers, verschillende waterdiepte en verschillende 

substraten, zoals grind of zand. Van nature is een rivier zeer dynamisch. De stroming 

veroorzaakt erosie en sedimentatie, steile en flauwe oevers, zandbanken, etc. Een 

natuurlijke rivier meandert en vormt telkens nieuwe afgesneden meanders. Hierdoor komen 

oude rivierarmen voor van verschillende leeftijd en met verschillende successiestadia. De 

Nederlandse rivieren zijn vastgelegd, zodat de dynamiek sterk is afgenomen. Dit heeft tot 

gevolg dat de oevers veelal niet natuurlijk zijn maar bedekt met stortsteen, dat er geen 

nieuwe afgesneden meanders meer gevormd worden en dat veel habitats niet tot 

nauwelijks meer voorkomen, door het ontbreken van de karakteristieke erosie- en 

sedimentatieprocessen. In nevengeulen kunnen in sommige gevallen deze processen nog 

enigszins plaatsvinden. Ook hierin zijn de verschillende structuren waar te nemen. In oude 

rivierarmen kunnen verschillende successiestadia kunstmatig in stand gehouden worden 

door onderhoud en/of het graven van nieuwe wateren. 

Structuurelement Minimum Maximum Eenheid 

Natuurlijk dwarsprofiel 1 75 % rivierlengte 2 

Natuurlijk lengteprofiel 3 75 % rivierlengte 

1 Een dwarsprofiel dat niet is vastgelegd, met diepere stroomgeul en ondiepe delen, onregelmatig. 

2 Met rivierlengte wordt bedoeld de totale lengte van rivier en nevengeulen samen 

3 Een natuurlijk gevormd lengteprofiel, niet gekanaliseerd of vastgelegd d.m.v. oeververdediging of kribben 

18


Natuurlijke oever 1 50 % rivierlengte 

Meestromende nevengeul 1 Aantal per km 

(tweezijdig aangetakt aan de rivier) 

rivierlengte 

Eenzijdig aangetakte nevengeul 1 Aantal per km 


Oude rivierarm (niet aangetakt aan 1 Aantal per km 

rivier) 


Vrije meandering in uiterwaarden 50 % van rivierlengte ten 

mogelijk 

minste éénzijdig 

Erosie- en sedimentatiestructuren 

(grindbedden, zandbanken, 

slikvlakten, steilranden) 

30 % rivierlengte 

Dood hout in het water (stammen, 5 Aantal locaties per km 

takken, dammen) 


Submerse vegetatie 30 % bedekking 

begroeibare deel rivier of 

oude arm 

Emerse/verlandingsvegetatie 10 % bedekking 



Waterplanten met drijfbladeren 10 % bedekking 



Landgebruik in uiterwaard: natuur 50 % oppervlakte 

uiterwaarden 

Bos op oever/in uiterwaard direct 

aan rivier 

20 % rivierlengte 

Laag gelegen inundatievlakten 40 % oppervlakte 

≥1x/jaar geïnundeerd 

uiterwaarden 

Hoog gelegen inundatievlakten 20 % oppervlakte 

Soortgroep Soorten 

Planten: Stromend (rivier en meestromende nevengeul): bruin cypergras, doorgroeid 

fonteinkruid, gesteeld sterrenkroos, glanzig fonteinkruid, grote waterranonkel, 

kleine kattestaart, kransvederkruid, langstengelig fonteinkruid, 

naaldwaterbies, plat fonteinkruid, puntig fonteinkruid, rivierfonteinkruid, slanke 

waterweegbree, slijkgroen, smalle waterweegbree, stijve waterranonkel, 

vlottende waterranonkel, watergentiaan 

Stilstaand (oude rivierarm): bruin cypergras, doorgroeid fonteinkruid, fijne 

waterranonkel, glanzig fonteinkruid, groot blaasjeskruid, holpijp, kleine 

kattestaart, krabbescheer, kransvederkruid, langstengelig fonteinkruid, 

lidsteng, naaldwaterbies, paarbladig fonteinkruid, puntig fonteinkruid, 

slijkgroen, smalle waterweegbree, stijve waterranonkel, watergentiaan, 

waterviolier 

Vissen: Stromend (rivier en meestromende nevengeul): alver, barbeel, beekforel, 

bermpje, bot, elft, elrits, fint, gestippelde alver, houting, kopvoorn, kwabaal, 

paling, rivierdonderpad, riviergrondel, rivierprik, serpeling, spiering, sneep, 

steur, winde, zalm, zeeforel, zeeprik 

Stilstaand (oude rivierarm): bittervoorn, grote modderkruiper, kleine 

modderkruiper, kroeskarper, paling ruisvoorn, snoek, tiendoornige 

stekelbaars, vetje, winde, zeelt, (type ruisvoorn-snoek) 

Libellen: Stromend (rivier en meestromende nevengeul): beekrombout, gaffellibel 

kleine tanglibel, rivierrombout, weidebeekjuffer, 

Stilstaand (oude rivierarm): blauwe breedscheenjuffer, bruine glazenmaker 

groene glazenmaker, grote roodoogjuffer, kleine roodoogjuffer, , 

Tot de kwalificerende soorten kunnen van deze soortgroepen ook 2 extra soorten uit bijlage 

1 gerekend worden, indien deze voorkomen in het beheertype. 


De kwaliteitsbepaling wordt eerst per subtype uitgevoerd. Stromend en stilstaand worden 

vervolgens samengevoegd waarbij de laagste score telt behalve bij goed en slecht, dat 

wordt matig. 

Goed: indien meer dan 10 kwalificerende plantensooorten, meer dan 5 kwalificerende 

vissoorten en meer dan 2 kwalificerende libellen verspreid voorkomen 1 

Matig: indien meer dan 7 kwalificerende plantensoorten, meer dan 3 kwalificerende 

vissoorten en meer dan 1 kwaliteitssoort libellen verspreid voorkomen 

Slecht: indien niet aan de criteria voor de klasse matig wordt voldaan 


Hydrologie 

Variabele Goed Matig Slecht 

Vrije afstroming 

(stroomsnelheid in 

≥0.15 m/s 0.1-0.15 m/s ≤0.1 m/s 

1 Verspreid voorkomen wil zeggen dat het merendeel van de soorten benodigd om te kwalificeren (ondergrens 

klasse matig of goed) voorkomt op meer dan 20% van de oppervlakte van het beheertype. 

20


rivier en nevengeul) 

Inundatie (oude 

rivierarm) 

Droogval (oude 

rivierarm) 

Getijslag 

(getijdezone) 

Chemie en doorzicht 

20-60 % van de 

wateren inundeert 1x 

per jaar of vaker 

21 

≤20 % of ≥60 % van 

de wateren 

inundeert jaarlijks of 

vaker 

Water valt niet droog Water valt eens per 

5 jaar geheel droog 

De getijslag wordt 

niet verstoord door 

kunstmatige 

obstructies 

De getijslag wordt 

beperkt verstoord 

door kunstmatige 

obstructies 

Alle wateren 

inunderen jaarlijks of 

geen enkel water 

inundeert jaarlijks 

Water valt meer dan 

eens per 5 jaar 

droog 

Rivier stromend (rivier en nevengeul) 

Variabele goed matig slecht 

pH 6,0-8,5 ≤6,0/8,5-9 ≥9 

Totaal P (mg P/l) ≤0,14 0,14-0,19 ≥0,19 

Totaal N (mg N/l) ≤2,5 2,5-5 ≥5 

Chlorideconcentratie (mg Cl/l) ≤150 150-200 ≥200 

Chlorideconcentratie (mg Cl/l) bij getij 100-10000 ≤100/≥10000 

Rivier stilstaand (oude rivierarm) 


pH 6,5-8,5 ≤6,5/8,5-9.5 ≥9.5 

Totaal P (mg P/l) ≤0,1 0,1-0,18 ≥0,18 

Totaal N (mg N/l) ≤1,3 1,3-1,9 ≥1,9 

Sulfaat (mg SO4/l) ≤35 35-100 ≥100 

Chloride (mg Cl/l) ≤150 150-250 ≥250 

Doorzicht (m) ≥0,9 0,6-0,9 ≤0,6 

Kritische stikstofdepositie (kg N/ha/jaar) 30 


De getijslag is sterk 

verstoord of afwezig 

terwijl dat in de 

natuurlijke situatie 

niet het geval was 

Hydrologie 

Goed: indien minstens 3 van de genoemde variabelen in de kategorie “goed” vallen 

Matig: indien niet aan de kriteria voor de klassen “goed”of “slecht”wordt voldaan 

Slecht: indien minstens dan 3 van de genoemde variabelen in de kategorie 

“slecht”vallen 

Chemie en doorzicht stromend 

Goed: indien minstens dan 3 van de genoemde variabelen in de kategorie “goed” vallen 


Slecht: indien minstens 3 van de genoemde variabelen in de kategorie “slecht”vallen 

Chemie en doorzicht stilstaand

Goed: indien minstens 5 van de genoemde variabelen in de kategorie “goed” vallen 


Slecht: indien minstens 4 van de genoemde variabelen in de kategorie 

“slecht”vallen 

Totaal van de scores hydrologie, chemie stromend en chemie stilstaand: 

Goed: indien ten minste tweemaal een onderdeel als “goed”wordt beoordeeld, en geen 

enkele als “slecht” 

Matig: indien het totaaloordeel niet aan de kriteria voor “goed” of “slecht” voldoet 

Slecht: Indien minstens 2 onderdelen als “slecht” worden beoordeeld 


Kenmerk Goed Matig Slecht 

Open verbinding met de 

zee 

Open verbinding met 

bovenstrooms in de rivier 

gelegen paaigebieden 

Inundatie 

rivierbegeleidende 

wateren 

% van de beken dat 

vanuit de rivier vrij 

optrekbaar is 


Ja, geen 

belemmerende 

kunstwerken 




Jaarlijks wordt 

50% van de 


geïnundeerd 

22 

Wel kunstwerken 

aanwezig maar 

passeerbaar voor de 

meeste soorten 


aanwezig maar 

passeerbaar voor de 

meeste soorten 

Inundatie treedt 

minder dan eens per 

jaar op 

Niet of voor enkele 

soorten 

passeerbare 


aanwezig 



passeerbare 


aanwezig 

50-100% 20-50%

Hydrologie GIS-analyse en veldwaarneming 6 jaar 

Chemie Watermonster analyse 6 jaar 



23

N03.01 Beek en bron 


gedaan. 





• Het beheertype Beek en bron omvat bronnen en stromend water (gemiddeld meer dan 

10 cm/sec) met bronmos, bronkruid, beekstaartjesmos, waterranonkels, 

sterrekroossoorten, vederkruiden, waterviolier en enkele fonteinkruiden. De vegetaties 

zijn erg variabel in bedekking, ook binnen één seizoen. Omringend water en 

zandbanken zonder deze soorten wordt ook tot het beheertype gerekend. 

• Langzaam stromende riviertjes in het laagveen en kleigebied behoren tot de 

beheertypen Zoete plas. 

Structuur 

In het type beek en bron is variatie in structuur sterk bepalend voor de mate van 

natuurlijkheid, de variatie aan beschikbare habitats en daarmee de diversiteit aan soorten. 

Een ideale beek (een beek waarin veel karakteristieke beeksoorten voorkomen) is 

dynamisch in de ruimte (erosie- en sedimentatieprocessen vormen verschillende typen 

oevers en substraten) maar constant in de tijd. De beek en de bron vormen één geheel en 

kunnen ook als zodanig gemonitord worden. Voor het bepalen van de aanwezigheid van 

relevante structuren is het langslopen van een beektraject van 500 m voldoende. Voor het 

bepalen van bedekkingen is een representatief traject van 100 m geschikt. 


Natuurlijk dwarsprofiel 1 75 % beeklengte 2 

Natuurlijk lengteprofiel 3 75 % beeklengte 

Natuurlijke oever 4 75 % beeklengte 

Vrije meandering mogelijk in 50 % beeklengte 

beekdal 

Nevengeul/oude beekarm 1 Km beeklengte 

Zand/grind/detritus 2/3 Ten minste 2 van deze 

substraten aanwezig 

Bomen op waterlijn 10 Aantal per 500 m 

1Een dwarsprofiel dat niet is vastgelegd, met diepere stroomgeul en ondiepe delen, onregelmatig. 

2Met beeklengte wordt bedoeld de totale lengte van beek, nevengeulen en oude armen samen binnen het hele 

natuurgebied. 

3Een natuurlijk gevormd lengteprofiel, niet gekanaliseerd of vastgelegd d.m.v. oeververdediging of kribben 

4Een natuurlijke oever is gevarieerd, heeft geen oeverbeschoeiing en heeft zowel flauwe als steile delen en 

plas-dras zones 

24

Beschaduwing (bovenloop) 50 

beeklengte 

% beeklengte 

Beschaduwing (benedenloop) 30 % beeklengte 

Dood hout (takken/stammen) 20 % bedekking 100 m traject 

Submerse vegetatie/waterplanten 

met drijfbladeren 

5 % bedekking 100 m traject 

Emerse vegetatie 5 % bedekking 100 m traject 

Landgebruik in beekdal natuur 75 % beeklengte 

Landgebruik oever (tot 20 m 

vanaf insteek) natuur 

75 % beeklengte 


Goed: indien minstens 11 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn 

Matig: indien minstens 7 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn 

Slecht: indien minder dan 7 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn 


Biotische kwaliteit wordt uitgedrukt in het verspreid voorkomen van kwalificerende flora- en 

faunasoorten uit de volgende soortgroepen: 


Planten: beekpunge, bittere veldkers, doorgroeid fonteinkruid, drijvende 

waterweegbree, duizendknoopfonteinkruid, gesteeld sterrenkroos, gewone 

dotterbloem, glanzig fonteinkruid, groot blaasjeskruid, groot bronkruid, grote 

waterranonkel, haaksterrenkroos, klimopwaterranonkel, kransvederkruid, 

naaldwaterbies, ongelijkbladig fonteinkruid,, paarbladig goudveil, plat 

fonteinkruid, puntig fonteinkruid, rossig fonteinkruid, smalle waterweegbree, 

teer vederkruid, verspreidbladig goudveil, vlottende bies, vlottende 

waterranonkel, waterviolier, witte waterkers, witte waterranonkel 

Vissen: barbeel, beekforel (zeer zeldzaam), beekprik, bermpje, elrits, gestippelde 

alver (zeer zeldzaam ), kopvoorn, kwabaal, rivierdonderpad, riviergrondel, 

rivierprik, serpeling, sneep, vlagzal Beekrombout, m (zeer zeldzaam ), winde 

Libellen: beekoeverlibel, blauwe breedscheenjuffer, bosbeekjuffer, bronslibel, gewone 

bronlibel, weidebeekjuffer, zuidelijke oeverlibel 




Goed: indien minstens 5 kwalificerende plantensoorten, 3 kwalificerende vissoorten en 2 

kwalificerende libellensoorten verspreid aanwezig zijn 1 

Matig: indien minstens 3 kwalificerende plantensoorten, 2 kwalificerende vissoorten en 1 

kwalificerende libellensoort aanwezig zijn 

Slecht: indien niet aan de kriteria voor de klasse “matig” voldaan is 

1 Verspreid voorkomen wil zeggen dat het merendeel van de soorten benodigd om te kwalificeren (ondergrens 

klasse matig of goed) voorkomt op meer dan 20% van de oppervlakte van het beheertype. 

25


Hydrologie 


Afvoerpatroon Afvoer nagenoeg 

natuurlijk. Er zijn niet 

of nauwelijks 

maatregelen 

genomen om water 

versneld af te voeren 

of vast te houden 

Afvoer matig 

veranderd. Een 

beperkte mate van 

landdrainage, 

verharding, 

onttrekkingen. 

Minder dan 50% van 

het stroomgebied is 

beïnvloed. 

Stroomsnelheid 1 >0.15 0.1-0.15 75 % van het 

lengteprofiel 

26 

25-50% van het 

lengteprofiel 

Afvoer sterk 

veranderd. Meer 

dan 50 % van het 

stroomgebied is 

beïnvloed door 

drainage, 

verharding, 

onttrekkingen e.d. 

Matig: indien de totaalbeoordeling niet aan de kriteria voor de klassen “goed”of 

“matig”voldoet 

Slecht: indien één van de deelaspecten als “slecht”wordt beoordeeld en één als 

“matig”, of beide als “slecht” 


Kenmerk Goed Matig slecht 

Open verbinding met 

benedenstrooms gelegen 

rivier (monding beek) 

Open verbinding tot aan 

de bron 

% van de zijtakken dat 

vanuit de beek vrij 

optrekbaar is 

Aantal beken te bereiken 

via benedenstrooms 

gedeeld water 

% grondgebruik natuur 

tussen beek en 

dichtstbijzijnde beek 







27 


aanwezig maar 

passeerbaar voor 

de meeste soorten 


aanwezig maar 

passeerbaar voor 

de meeste soorten 



passeerbare 


aanwezig 

50-100% 20-50% 2 1 0 

>75 50-75

N04.01 Kranswierwater 

Er hoeft geen kwaliteitsbepaling te worden gedaan wanneer dit type met minder dan 0,5 

hectare in een gebied aanwezig is. 





• Het beheertype Kranswierwater omvat waterlichamen, zowel groot als klein, met een 

vegetatie die gedomineerd wordt door kranswieren. In de vegetatie komt tenminste 

één van de volgende kranswieren voor: sterkranswier, stekelharig kransblad, brokkelig 

kransblad, fijnstekelig kransblad, harig kransblad, ruw kransblad, teer kransblad, 

kraaltjesglanswier, kleinhoofdig glanswier, puntdragend glanswier, klein of groot 

boomglanswier, vertakt boomglanswier, brakwaterkransblad, kustkransblad en 

gebogen kransblad. De vegetaties zijn erg variabel in bedekking, ook in één seizoen. 

Omringend helder water zonder kranswieren kan daarom ook tot het beheertype 

gerekend worden. 

• Enkele kranswieren komen in de beheertypen Zwak gebufferd ven of in Vochtige 

duinvallei voor en worden dan tot dat type gerekend. 

• Sommige algemene kranswieren (gewoon kransblad, breekbaar kransblad en 

buigzaam glanswier) komen ook voor in vegetaties die gedomineerd worden door 

waterplanten van voedselrijk water, zoals fonteinkruiden. Dergelijke vegetaties 

behoren niet tot het beheertype Kranswierwater. 

• Soms is het onderscheid met brak water niet groot, alleen als de kranswieren 

domineren worden deze wateren tot dit beheertype gerekend. 

Structuur 

De vegetatie komt voornamelijk voor in het onderste deel van de waterkolom en op de 

bodem. Door de vele kranswieren is de vegetatie ijl. Zodra zich vegetatie in de gehele 

waterkolom gaat ontwikkelen of als er drijvende vegetatie ontstaat is er waarschijnlijk 

sprake van een toename in voedselrijkdom. Dit is een ongewenste situatie. 

De volgende kwalificerende structuurelementen worden onderscheiden: 


bedekking met kranswieren (% 50 - % oppervlakte of % breedte 

van het ondiepe deel) 

dwarsprofiel 

Kale zandbodem ondiep deel 5 20 % bedekking element of 100 

m traject 1 

Natuurlijke oever 1 75 % van de oeverlengte 

1 Bij een lijnvormig water wordt een representatief traject van 100 meter gekozen voor de monitoring. Bij grote 

niet-lijnvormige wateren wordt eveneens een traject van 100 meter langs de oever gekozen. 

28

Natuurlijke begroeiing tot 100 m 

vanaf insteek 

75 % van de oeverlengte 

Gemiddelde Lijnvormig 10 20 % dwarsprofiel 

breedte 

rietkraag 

Plas/meer 3 M 

Kroos en vrij zwevende planten 1 % bedekking element of 100 

m traject 

Planten met drijfbladen 10 % bedekking element of 100 

m traject 

Ondergedoken waterplanten die 

10 % bedekking element of 100 

de gehele waterkolom gebruiken 

m traject 

Bodemplanten en ondergedoken 50 % bedekking element of 100 

waterplanten in het onderste deel 

van de waterkolom 

m traject 


Goed: indien de bedekking met kranswieren minimaal 50% is en minmaal 7 

struktuurelementen aanwezig zijn. 

Matig: indien de bedekking met kranswieren minimaal 50% is en minmaal 6 

struktuurelementen aanwezig zijn. 

Slecht: Indien niet aan de kriteria voor de klasse “matig” wordt voldaan. 


Omdat het beheertype alleen uit grote en uitgestrekte kanswiervegetaties bestaat, zijn 

alleen kranswieren als indicatorsoort flora opgenomen. Biotische kwaliteit wordt uitgedrukt 

in het voorkomen van kwalificerende flora- en faunasoorten uit de volgende soortgroepen: 


Planten: brakwaterkransblad, brokkelig kransblad, donker glanswier, doorschijnend 

glanswier, fijnstekelig kransblad, gebogen kransblad, groot boomglanswier, 

harig kransblad, klein boomglanswier, klein glanswier, kleinhoofdig 

glanswier, kraaltjesglanswier, kroontjeskransblad, kustkransblad, 

puntdragend glanswier, ruw kransblad, sierlijk glanswier, stekelharig 

kransblad, sterkranswier, teer kransblad, vertakt boomglanswier, vruchtrijk 

glanswier. 

Vissen: bittervoorn, kleine modderkruiper, kwabaal, paling, rivierdonderpad, 

riviergrondel, ruisvoorn, snoek, tiendoornige stekelbaars, vetje 

Libellen: (grote plassen en kanalen:) kanaaljuffer, plasrombout; (laagveenwateren:) 

bruine korenbout, gevlekte witsnuitlibel, glassnijder (kritisch), groene 

glazenmaker, grote roodoogjuffer (mijdt kroossloten en houdt niet van 

schoning), viervlek, vroege glazenmaker (kritisch), vuurjuffer 

Tot de kwalificerende soorten kunnen ook 2 extra soorten uit bijlage 1 gerekend worden, 

indien deze voorkomen in het beheertype. 

1 Een natuurlijke oever is gevarieerd, heeft geen oeverbeschoeiing en heeft zowel flauwe als steile delen en 

plas-dras zones 

29

Er is nog onduidelijkheid over kranswieren in brak water. Volgens de huidige definitie valt 

het brakke water onder kranswierwater als kranswieren dominant zijn. Brakwater 

kranswieren zijn daarom opgenomen onder kranswierwater (bij brak water tellen ze mee als 

soorten uit bijlage 2). 


Goed: indien minimaal 4 kwalificerende plantensoorten, 5 kwalificerende vissoorten en 3 

kwalificerende libellensoorten voorkomen 

Matig: indien minimaal 2 kwalificerende plantensoorten, 3 kwalificerende vissoorten en 2 

libellensoort voorkomen, maar niet aan de eisen van klasse goed voldaan wordt 

Slecht: indien niet aan de kriteria voor de klasse “matig” wordt voldaan 


Hydrologie 


Kwel/ 

wegzijging 

Geen kunstmatige 

invloed op kwel en 

infiltratie in het 

beheergebied 

Aanvoer Aanvoer wordt niet 

gereguleerd door 

stuwen, sluizen en/of 

gemalen, volgt 

natuurlijk te 

verwachtenvariatie 

Afvoer Afvoer wordt niet 




natuurlijk te verwachten 

variatie 

Waterstand Waterstanden worden 

niet gereguleerd en 

volgen de natuurlijk te 

verwachten variatie 


Matige kunstmatige 



beheergebied (bijv. 

polder) 

Beperkt gereguleerd 

maar volgt 

hoofdzakelijk een 


variatie (neerslag 

pieken) 


maar volgt 





Waterstand wordt 

gereguleerd maar is 

onder invloed van 

piekafvoeren of lage 

waterstanden. 

Gereguleerde 

dynamiek, bijv. flexibel 

peilbeheer in 

poldersysteem 

Grote kunstmatige 




diepe polder of 

wegzijging naar nabij 

gelegen diep water) 

Volledig gereguleerd 


Waterstand is volledig 

gereguleerd, 

geautomatiseerde 

bemaling, gereguleerde 

inlaten, omgekeerd 

peilbeheer t.b.v. 

landbouw 

Variabele goed matig slecht 

pH 5,7 - 5,0-5,7/9,2- ≤5,0/≥9.5 

9,2 9,5 

30

Totaal P (mg P/l) ≤ 0,01 0,01-0,02 ≥ 0,02 

Totaal N (mg N/l) ≤ 1,3 1,3-1,9 ≥1,9 

Chloride (mg Cl/l) ≤ 9000 ≥9000 

Doorzicht (m) ≥0,9 0,9-0,6 ≤0,6 

Kritische stikstofdepositie – hogere zandgronden 5,8 

(kg N/ha/jaar) 

Kritische stikstofdepositie – laagveen (kg 

N/ha/jaar) 


Hydrologie 

Goed: indien minstens 3 variabelen in de klasse “goed”vallen” 

Matig: indien niet aan de kriteria voor de klassen “goed” of “slecht”wordt voldaan 

Slecht: indien minstens 3 variabelen in de klasse “slecht”vallen 


Goed: indien minstens 5 variabelen in de klasse “goed”vallen 

Matig: indien niet aan de kriteria voor de klassen “goed” of “slecht”wordt voldaan 

Slecht: indien minstens 4 variabelen in de klasse “slecht” vallen 

Totaal score van de deelscores van hydrologie en chemie: 

Goed: indien beide deelaspekten als ‘goed”worden beoordeeld 

Matig: indien de totaalbeoordeling niet aan de kriteria voor de klassen “goed” of “slecht” 

voldoet 

Slecht: indien beide deelaspecten als slecht worden beoordeeld, of één slecht en één matig 



Gemiddelde oppervlakte 

per water binnen 

natuurgebied 

≥5% ≥2% 3 2-3 1 


Goed: indien beide categorieën goed scoren. 

Matig: alle overige opties. 

Slecht: indien beide categorieën slecht scoren, of 1 slecht en 1 matig. 

Monitoring 




Vissen Inventarisatie kwalificerende soorten 6 jaar 

Libellen Inventarisatie kwalificerende adulten 3 jaar 

Inventarisatie kwalificerende larven 6 jaar 

31 

30






32

N04.02 Zoete plas 







• Het beheertype Zoete plas omvat waterlichamen, breder dan 4 m. en dieper dan 20 

cm. (gemiddelde waterdiepte), van stilstaande, of zeer langzaam stromende wateren, 

met fonteinkruiden, zannichellia, waterlelies, gele plomp, watergentiaan, 

krabbenscheer, kikkerbeet, groot blaasjeskruid, waterpesten, hoornbladen, 

vederkruiden, waterviolier, waterranonkels en soms ook sterrenkrozen. De vegetaties 

zijn erg variabel in bedekking, ook in één seizoen. Omringend water zonder de 

genoemde soorten en de drijftillen worden daarom ook tot het beheertype gerekend. 

• Stromende wateren (meer dan 10 cm/sec) behoren tot de beheertypen Rivier of Beek 

en bron. De wielen, strangen en oude rivierlopen in het buitendijkse deel van het 

rivierengebied worden tot Rivier gerekend. 

• Watervegetaties (binnendijks) met indicatoren voor brak water zoals ruppia, zeegras of 

zilte waterranonkel behoren tot het beheertype Brak water. 

• Zie ook afbakening bij Afgesloten zeearm. De daar genoemde wateren worden niet tot 

Zoete plas gerekend. 

• Enkele waterranonkels, fonteinkruiden en sterrenkrozen kunnen ook voorkomen in 

Zwakgebufferd ven of in Vochtige duinvallei en worden dan tot dat type gerekend. 

Grote diepe duinplassen kunnen wel tot zoete plas behoren. 

• Water met dominantie van kranswieren wordt gerekend tot Kranswierwater. 

• Kleine wateren die tot poel of klein historisch water kunnen worden gerekend vallen 

onder dat beheertype. 

Structuur 

De kwaliteit van de struktuur van het type valt wordt bepaald door de variatie in de inrichting 

en in de oeverzone. Structuren die in al deze wateren van belang zijn, zijn opgenomen in 

onderstaande tabel. 


Ondiepe delen (

eedte 

rietkraag 

Plas/meer 3 M 

Verlandingsvegetatie (drijftillen of 5 50 % bedekking element of 100 

bij oever) 

m traject 1 


m traject 

Planten met drijfbladen 5 20 % bedekking van de 

bladeren per element of 100 

m traject 

Ondergedoken waterplanten, 50 80 % bedekking element of 100 

gehele waterkolom 

m traject 

Ondergedoken waterplanten, 20 % bedekking element of 100 

onderste deel waterkolom 

m traject 


Goed: indien minimaal 7 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn 

Matig: indien 5-7 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn 

Slecht: indien


Goed: indien minimaal 10 kwalificerende soorten planten, 7 soorten vissen en 3 

soorten libellen verspreid 1 voorkomen. 

Matig: indien minimaal 7 kwalificerende soorten planten, 5 soorten vissen en 2 

soorten libellen voorkomen, maar niet aan de eisen van klasse goed voldaan 

wordt. 



Hydrologie 


Kwel/ 

wegzijging 

Geen kunstmatige 



beheergebied 

Aanvoer Aanvoer wordt niet 




natuurlijk te 

verwachtenvariatie 

Afvoer Afvoer wordt niet 





variatie 






Matige kunstmatige 




polder) 


maar volgt 






maar volgt 












peilbeheer in 


35 

Grote kunstmatige 




diepe polder of 

wegzijging naar nabij 

gelegen diep water) 




gereguleerd, 





landbouw 

Variabele goed matig Slecht 

1 Verspreid voorkomen wil zeggen dat het merendeel van de soorten benodigd om te kwalificeren (ondergrens klasse matig of 

goed) voorkomt op meer dan 20% van de oppervlakte van het beheertype.

pH 6-8,5 5.5-6/8,5-9.5 9.5 

Totaal P (mg P/l) ≤0,09 0,09-0,18 ≥0,18 

Totaal N (mg N/l) ≤1,3 1,3-1,9 ≥1,9 


Sulfaat (mg SO4/l) laagveen ≤10 10-20 ≥20 

Alkaliniteit (meq/l) ≤1 1-2 ≥2 

Doorzicht (m) ≥0,9 0,6-0,9 ≤0,6 

Kritische stikstofdepositie (kg N/ha/jaar) ≤30 

Kritische stikstofdepositie (kg N/ha/jaar) duinplas ≤14 


Hydrologie 

Goed: indien minstens 3 variabelen in de kategorie “goed” vallen 

Matig: indien niet voldaan wordt aan de kriteria voor de klassen “goed” of “slecht” 

Slecht: indien minstens 3 variabelen in de kategorie “slecht”vallen 



Matig: indien niet voldaan wordt aan de kriteria voor de klassen “goed” of “slecht” 

Slecht: indien minstens 6 variabelen in de kategorie “slecht” vallen 

Totaal score van de aspekten hydrologie en chemie: 

Goed: indien beide kategorieën als deelaspekten als “goed” worden beoordeeld 

Matig: ïndien de totaal beoordeling niet voldoet aan de klassen “goed” of “slecht” 

Slecht: indien beide kategorieën als “slecht”worden beoordeeld, of 1 als “slecht” en 1 “matig 



Aantal elementen binnen 

natuurgebied 

Gemiddelde afstand 

tussen elementen binnen 

natuurgebied 

Complex van 


Isolatie Zowel geïsoleerde 

als verbonden 

elementen 

aanwezig 

Afstand tot dichtstbijzijnde 

natuurgebied met dit 

beheertype 

Inrichting gebied tussen 


36 

Meer verspreid 

liggende wateren 

van het type 

aanwezig 

800m 

Alleen geïsoleerde 

of alleen 

verbonden 


aanwezig 

50km 

Natuur: Variatie 

van bos, struweel 

en grasland 

Natuur: Alleen bos, 

struweel of 

grasland 

Slecht: indien minstens 3 variabelen in de klasse “slecht” vallen 

Monitoring 



Planten inventarisatie kwalificerende soorten 6 jaar 

Vissen inventarisatie kwalificerende soorten 6 jaar 

Libellen inventarisatie kwalificerende adulten 3 jaar 

Inventarisatie kwalificerende larven 6 jaar 




Stikstofdepositie opvragen stikstofdepositie 6 jaar 


37

N04.03 Brak water 







• Het beheertype brak water omvat waterlichamen breder dan 4 m. en dieper dan 20 cm., 

met zwakstromend of stilstaand brakwater (met een hoge saliniteit: Chloride > 300 mg Cl/l.) 

en organismen die typerend zijn voor brak water. 

• Brak water waarin kranswieren dominant voorkomen worden tot het beheertype 

Kranswierwater gerekend. 

• Kreken onder invloed van met getijdenwerking worden tot Schor of kwelder of tot 

Grootschalig zout getijdenwater gerekend. 

Structuur 

Het beheertype brak water omvat allerlei kleine en grotere wateren die binnendijks liggen 

maar door salt-spray, kwelwater of incidentele overstroming onder invloed staan van zout 

water. De structuurelementen in deze wateren zijn vergelijkbaar met die van zoete plas. Het 

gaat vooral om een gevarieerde inrichting van de oeverzone. Daarnaast bepaalt de 

vegetatie voor een groot deel de onderwaterstructuur. 




planten met drijfbladeren element of 100 m traject 



Matig: indien minimaal 5 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn 

Slecht: indien




variatie 

















peilbeheer in 


Variabele goed Matig Slecht 

pH 6-9 ≤6/9-9.5 ≥9.5 

Totaal P (mg P/l) ≤0,11 0,11-0,22 ≥0,22 

Totaal N (mg N/l) ≤1,8 1,8-2,9 ≥2,9 

Chloride (mg Cl/l) 300-10000 200-300/10000-20000 ≤200/≥20000 

Doorzicht (m) ≥0,9 0,6-0,9 ≤0,6 


40 


gereguleerd, 





landbouw 

Hydrologie 

Goed: indien minstens 3 variabelen als “goed” worden beoordeeld 

Matig: indien niet wordt voldaan aan de kriteria voor de klassen “goed”of “slecht” 

Slecht: indien minstens 3 variabelen als “slecht”worden beoordeeld 


Goed: indien minstens 4 variabelen als “goed”worden beoordeeld 

Matig: indien niet wordt voldaan aan de kriteria voor de klassen “goed”of “slecht” 

Slecht: indien minstens 3 variabelen als “slecht”worden beoordeeld 

Totaal score deelaspekten hydrologie en chemie: 

Goed: indien beide deelaspekten als “goed”worden beoordeeld 

Matig: alle overige opties 

Slecht: indien beide deelaspekten als “slecht”worden beoordeeldm, of 1 als “slecht” 

en 1 als “matig” 



Aantal elementen binnen 

natuurgebied 

Gemiddelde afstand 

tussen elementen binnen 

natuurgebied 

Complex van 


Meer verspreid 

liggende wateren 

van het type 

aanwezig 

800m 

Isolatie Zowel geïsoleerde Alleen geïoleerde 


natuurgebied met dit 

beheertype 

als verbonden 


aanwezig 

Afstand tot zee Invloed van salt 

spray en 

Inrichting gebied tussen 


41 

of alleen 

verbonden 


aanwezig 

50km 

kwelwater 

Natuur: Variatie 

van bos, struweel 

en grasland 

Invloed alleen via 

kwelwater 

Natuur: Alleen bos, 

struweel of 

grasland 



Matig: indien niet voldaan aan de kriteria voor de klassen “goed” of “slecht” 

Slecht: indien minstens 3 variabelen als “slecht” worden beoordeeld 

Monitoring 










verzoeting 

Geen natuur 

grenzend aan de 

plas

N04.04 Afgesloten zeearm 


gedaan. 





• Het beheertype Afgesloten zeearm omvat het water van de gebieden: Lauwersmeer, 

IJsselmeer, Ketelmeer, Vossemeer, Zwarte meer, Hollands diep, Haringvliet, 

Grevelingen, Krammer, Volkerak, Veerse meer, Zoommeer en Markizaatsmeer, met 

de daarin gelegen (kunstmatige) eilandjes die kunnen dienen als rust- en broedgebied 

voor vogels. 

• Tot het beheertype afgesloten zeearm worden ook de kleinere wateren gerekend die 

ermee in open verbinding staan, of regelmatig vanuit de afgesloten zeearm 

overstroomd worden. 

• Water waarin kranswieren domineren behoren tot het beheertype Kranswierwater. 

Structuur 

Afgesloten zeearmen zijn kunstmatige wateren die vanaf 1930 ontstaan zijn door het 

afsluiten van getijdengebieden en estuaria. Het zijn grote meren, met aanvoer van zoet 

water uit rivieren of beken, die door te spuien het water lozen op zee. Alleen de 

Grevelingen bevat zout water en het Veerse meer is brak door een verbinding met de 

Oosterschelde. Er zijn geen natuurlijke equivalenten van deze grote meren te vinden. De 

geomorfologische processen die langs de kust voorkwamen zijn niet meer aanwezig. De 

afgesloten zeearmen verschillen in grootte, ouderdom en waterhuishouding. 

De structuur wordt voornamelijk bepaald door golfslag en stuwing. Deze factoren zorgen 

voor stroming, transport van sediment en daarmee voor verschillen in vorm en begroeiing 

van de oevers. Deze kenmerken maken ieder gebied uniek. Daarnaast is de natuurlijkheid 

van de oeverzone een belangrijk structuurkenmerk. 

Waterplanten groeien in ondiep of matig diep water. Bij zeer grote meren is er alleen een 

zoom van waterplanten in de windluwe delen en langs de oever. Daar bepaalt de vegetatie 

de onderwaterstructuur. 



eedte 

rietkraag 

Plas/meer 3 M 

Verlandingsvegetatie (drijftillen of 5 50 % bedekking element of 100 

bij oever) 

m traject 1 


m traject 

Planten met drijfbladen 5 20 % bedekking element of 100 

m traject 


gehele waterkolom 

m traject 


onderste deel waterkolom 

m traject 



Matig: indien minimaal 5 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn 

Slecht: indien minder dan 5 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn 


Biotische kwaliteit wordt uitgedrukt in het voorkomen van kwalificerende flora- en 



Planten: (Zoet:) brede waterpest, doorgroeid fonteinkruid, fijne waterranonkel, glanzig 

fonteinkruid, groot nimfkruid, kransvederkruid, langstengelig fonteinkruid, plat 

fonteinkruid, puntig fonteinkruid, stomp fonteinkruid, stijve waterranonkel, 

zittende zannichellia 

Zout: blaasjeswier, darmwier (Chaetomorpha), Dictyotadichomata (bruinwier), 

gesteelde zannichellia, groot zeegras, iers mos, japans bessenwier, 

snavelruppia, spiraalruppia, vingerwier, zeela 

Vissen: Zoet: alver, baars, bittervoorn, blankvoorn, brasem , driedoornige stekelbaars, 

grote modderkruiper, karper, kleine modderkruiper, kolblei, kroeskarper, 

kwabaal, meerval, paling, pos, rivierdonderpad, riviergrondel, ruisvoorn, 

snoek, snoekbaars, tiendoornige stekelbaars, vetje, winde , zeelt, 

Zout: ansjovis, bot, botervis, brakwatergrondel, dikkopje, driedoornige 

stekelbaars, elft, fint, geep, glasgrondel, griet, grote zeenaald, haring, 

harnasman, houting, kabeljauw, kleine zeenaald, koornaarvis, paling, puitaal, 

rivierprik, rode poon, schar, schol, snotolf, spiering, sprot, steenbolk, steur, 

tarbot, tong, vijfdradige meun, wijting, zalm, zandspiering, 

zeebaarsdiklipharder, zeedonderpad, zeeforel, zeeprik, zwarte grondel 

Vogels: Zoet: aalscholver, dwergmeeuw, kuifduiker, nonnetje, topper 

Dodaarsgroep (101), slobeend-groep (102), Kuifeend-groep (103), 

(Roerdomp-groep (201), Porseleinhoen-groep (203) 

1 Bij een lijnvormig water wordt een representatief traject van 100 meter gekozen voor de monitoring. Bij grote 

niet-lijnvormige wateren wordt eveneens een traject van 100 meter langs de oever gekozen. 

43

Zout: dodaars, geoorde fuut, kuifduiker, middelste zaagbek 

Dodaarsgroep (101), slobeend-groep (102), Kuifeend-groep (103), Roerdompgroep 

(201), Rietzanger-groep (202), Porseleinhoen-groep (203), Blauwborstgroep 

(204) 



Voor vogels zijn vooralsnog de groepen en de kenmerkende soorten opgenomen. Jan 

Holtland kijkt hier nog naar. 


De kwaliteitsbepaling wordt voor het betreffende subtype, zoet of zout, uitgevoerd. 

Goed: indien minimaal 5(zout) of 6 (zoet) kwalificerende soorten planten, 5 soorten 

vissen en 3 kenmerkende soorten vogels voorkomen 

Matig: indien minimaal 3(zout) of 4 (zoet) kwalificerende soorten planten, 3 soorten 

vissen en 2 kenmerkende soorten vogels voorkomen 

Slecht: indien niet aan de klasse matig of goed voldaan is 


Hydrologie 


Aanvoer Aanvoer wordt niet Beperkt gereguleerd Volledig gereguleerd 

gereguleerd door maar volgt 

stuwen, sluizen en/of hoofdzakelijk een 

gemalen, volgt natuurlijk te verwachten 

natuurlijk te 


verwachtenvariatie pieken) 

Afvoer Afvoer wordt niet Beperkt gereguleerd Volledig gereguleerd 

gereguleerd door maar volgt 

stuwen, sluizen en/of hoofdzakelijk een 

gemalen, volgt natuurlijk te verwachten 

natuurlijk te verwachten variatie (neerslag 

variatie 


Waterstand Waterstanden worden Waterstand wordt Waterstand is volledig 

niet gereguleerd en gereguleerd maar is gereguleerd, 

volgen de natuurlijk te onder invloed van geautomatiseerde 

verwachten variatie piekafvoeren of lage bemaling, gereguleerde 

waterstanden. inlaten, omgekeerd 

Gereguleerde peilbeheer t.b.v. 


peilbeheer in 


landbouw 


Zoete afgesloten zeearm: 

Variabele Goed matig slecht 

pH 6,5-8,5 8,5-9,0/≤6,5 ≥9,0 

Totaal P (mg P/l) ≤0,07 0,07-0,14 ≥0,14 

44

Totaal N (mg N/l) ≤1,3 1,3-1,9 ≥1,9 


Doorzicht (m) ≥0,9 0,9-0,6 ≤0,6 

Brakke tot zoute afgesloten zeearm: 

Variabele Goed matig slecht 

pH 6,5-9 9-9,5 ≥9,5 

DIP (mg P/l) ≤0,07 0,07-0,12 ≥0,12 

DIN (mg N/l) ≤0,46 0,46-0,77 ≥0,77 

Chloride (mg Cl/l) ≥10000 9000-10000 ≤9000 

Doorzicht (m) ≥0,9 0,9-0,6 ≤0,6 


Hydrologie 


Matig: indien niet aan de kriteria voor de klassen “goed” of “slecht” wordt voldaan 


Chemie en doorzicht zoet 


Matig: als niet aan de kriteria voor de klassen “goed”of “slecht wordt voldaan 


Chemie en doorzicht zout 




Totaal score van de deelaspekten hydrologie, chemie zoet en chemie zout: 

Goed: indien alle 3 deelaspekten als “goed” worden beoordeeld, of 2 goed en 1 matig 


Slecht: Indien minstens deelaspekten als “slecht”worden beoordeeld 



Verbinding met zee Open verbinding (Kleine) opening in 

dam (kier) 

Volledig afgesloten 


afgesloten zeearm van 

hetzelfde type (zoet of 

zout) 

50km 

Inrichting gebied tussen Natuur: Variatie Natuur: Alleen bos, Geen natuur 

de zeearm en de dichtstbij van bos, struweel struweel of grenzend aan de 

gelegen volgende zeearm en grasland grasland 

zeearm 



Matig: als niet voldaan wordt aan de kriteria voor de klassen “goed”of “slecht” 

Slecht: indien minstens 2 variabelen in de kategorie “slecht” vallen 

45

Monitoring 











46

N05.01 Moeras 




• Het beheertype moeras omvat verlandingsvegetaties zoals riet- en biezenvegetaties, 

natte ruigte en grote zeggenvegetaties. 

• Moeras kan tot 20% uit open water bestaan en tot 10% uit struweel. 

• De gemiddelde grondwaterstand in het najaar zakt maximaal tot 40 cm. onder het 

maaiveld, behoudens eventuele periodieke droogteperioden. 

• Droge rietruigten vallen niet onder dit beheertype maar onder het beheertype 

Ruigteveld. 

• In de nattere delen varieert de grondwaterstand tussen 0 en -20 cm. 

• Gebieden waar grootschalige processen voorkomen, vallen onder het natuurtype 

Grootschalige dynamische natuur. 

Structuur 

Een gevarieerd en structuurrijk moeras vormt een geschikte biotoop voor diverse 

faunagroepen zoals libellen, vissen, amfibieën en zoogdieren. Minstens dertig procent van 

de oppervlakte van het beheertype wordt ingenomen door riet, hoge zeggen en/of hoge 

biezen. Dit structuurelement is van groot belang als broedgebied voor moeras- en 

rietlandvogels zoals grote karekiet, roerdomp, purperreiger, snor en rietzanger. Het type 

kan tot maximaal 20% (open) water omvatten. Het voorkomen van soortenrijke drijftillen is 

het meest indicatief voor de goede kwaliteit van het beheertype, wordt hier echter niet als 

structuurelement onderscheiden, omdat dit lastig te monitoren (en te omgrenzen) is. 


Structuurelement Minimum % Maximum % 

Water 5 20 

Krabbenscheervelden 5 - 

Waterriet (riet met voeten in het water) 5 - 

Riet, hoge zeggen en/of hoge biezen 30 60 

Struweel en bosjes, incl. solitaire bomen 5 10 


Goed: indien 4 of meer kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn. 

Matig: indien 2-3 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn. 

Slecht: indien 0-1 kwalificerend structuurelement aanwezig is. 

47





Broedvogels: 

Libellen: 

doorgroeid fonteinkruid, draadzegge, driekantige bies, echt lepelblad, 

galigaan, genadekruid, gevleugeld hertshooi, gewone dotterbloem, 

heemst, klein blaasjeskruid, kleine valeriaan, kleinste egelskop, 

krabbenscheer, lange ereprijs, lidsteng, moeraskartelblad, 

moeraslathyrus, moerasmelkdistel, moerasvaren, moeraswolfsmelk, 

moeraszoutgras, poelruit, rietorchis, ruwe bies, rijstgras, selderij, 

slangenwortel, spindotterbloem, stijf struisriet, vleeskleurige orchis, 

voszegge, waterdrieblad, waterlepeltje, waterscheerling, zilt torkruid, 

zomerklokje 

baardman, blauwborst, blauwe kiekendief, bruine kiekendief, 

buidelmees, grote karekiet, grote zilverreiger, klein waterhoen, kleinst 

waterhoen, kwak, lepelaar, porseleinhoen, purperreiger, rietzanger, 

roerdomp, snor, sprinkhaanzanger, waterral, woudaap 

bruine korenbout, donkere waterjuffer, gevlekte glanslibel, gevlekte 

witsnuitlibel, glassnijder, noordse winterjuffer, sierlijke witsnuitlibel, 

vroege glazenmaker 


indien deze binnen het beheertype voorkomen. 


Goed: indien minimaal 10 kwalificerende soorten voorkomen, waarvan minimaal 6 

op >15% van de oppervlakte van het beheertype en minimaal 2 


Matig: indien 7-9 kwalificerende soorten voorkomen of indien meer soorten 

voorkomen, maar niet aan de eisen van klasse goed voldaan wordt. 



Standplaatsfactoren 

Moerassen ontwikkelen zich in voedselrijke wateren of op de (natte) overgangen tussen 

land en water en waar (zoet) water blijft staan, bijvoorbeeld in verlandende plassen en 

meren, oude rivierarmen, kanalen, langs stromende rivieren en beken en soms in 

kwelgebieden. Ze worden gekenmerkt door de aanwezigheid van veel open water en 

grondwaterstanden die tenminste in de winter en voorjaar dicht aan of boven maaiveld 

staan. De diepte tot waarop grondwaterstanden wegzakken varieert per type gebied, met 

relatief grote (grond)waterstandfluctuaties in de rivieruiterwaarden en een beperkte 

dynamiek in laagveenmoerassen. In veengebieden (laagveengebieden en beekdalen) mag 

de laagste grondwaterstand niet wegzakken tot meer dan een halve meter onder maaiveld 

omdat anders door veenafbraak, vochttekorten en vorming van regenwaterlenzen 

soortenarme vegetaties ontstaan en een versnelde ontwikkeling naar bos in gang gezet 

wordt. 

De pH bevindt zich tussen zwak zuur tot zwak basisch. De typische begroeiingen, 

vegetaties met biezen, riet of grote zeggenvetaties, komen onder voedselrijke 

omstandigenheden voor. In mesotrofe tot matig eutrofe omstandigheden kunnen 

overgangen naar trilvenen en veenmosrietlanden voorkomen. Overgangen naar ruigten en 

struwelen zijn juist voedselrijker. 

48

Figuur. Ranges waarbij voor moeras kenmerkende vegetaties kunnen voorkomen: gemiddelde 

voorjaarsgrondwaterstand (GVG). 


Goed: indien minstens 50% van de oppervlakte zich voor GVG binnen het bereik 

voor goed ontwikkeld bevindt. 

Matig: indien niet voldaan wordt aan goed en minstens 50% van de oppervlakte 

voor GVG zich minimaal binnen het bereik voor matig ontwikkeld bevindt. 

Slecht: indien aan bovenstaande criteria niet wordt voldaan. 


Wanneer het beheertype geïsoleerd ligt en de oppervlakte groter is dan 50 ha. scoort het 

“goed”. 



Verbonden met andere moerassen 


moerassen 

Geïsoleerd 

Monitoring 

>30 ha 10-30 ha < 10 ha 

49 



Matig Slecht Slecht 






Libellen Inventarisatie kwalificerende soorten 6 jaar 



N05.02 Gemaaid rietland 




• Het beheertype gemaaid rietland omvat rietvegetaties die jaarlijks gemaaid worden, 

waarbij het riet wordt verwijderd. 

• Tot 10% van het beheertype kan bestaan uit struweel. 

Structuur 

Gemaaide rietlanden zijn, net als veenmosrietlanden, gelaagd: onder het ijle riet komt een 

laag met kruiden en mossen voor. Door het jaarlijks maaien is er meestal weinig variatie in 

structuur, maar met name de randen kunnen structuur- en gradiëntrijk zijn met overjarig 

riet, ruigte, struweel en bomen. Deze zijn van belang als broedgelegenheid voor vogels en 

ook voor andere dieren zoals muizen en salamanders. Tot 10% van het beheertype kan 

bestaan uit struweel. De volgende kwalificerende structuurelementen worden 

onderscheiden: 


Water 5 20 

Waterriet (riet met de voeten in het water) 5 - 

Hoge grassen, zeggen of strooiselruigte (>40 cm) 5 30 


Goed: indien naast gemaaid rietland minimaal 3 kwalificerende structuurelementen 

aanwezig zijn. 

Matig: indien 2 van de kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn. 






Broedvogels: 


blauwe knoop, doorgroeid fonteinkruid, draadzegge, echt lepelblad, 

galigaan, gevleugeld hertshooi, gewone dotterbloem, groenknolorchis, 

grote boterbloem, kamvaren, kleine valeriaan, krabbenscheer, lidsteng, 

moeraskartelblad, moeraslathyrus, moerasmelkdistel, moerasvaren, 

moeraswolfsmelk, noordse zegge, paardenhaarzegge, poelruit, 

rietorchis, ronde zegge, ruwe bies, selderij, slangenwortel, stijf struisriet, 

waterdrieblad, waterlepeltje, waterscheerling, zomerklokje 

baardman, blauwborst, blauwe kiekendief, bruine kiekendief, 

buidelmees, grote karekiet, grote zilverreiger, klein waterhoen, kleinst 

waterhoen, kwak, lepelaar, porseleinhoen, purperreiger, rietzanger, 

roerdomp, snor, sprinkhaanzanger, waterral, woudaap 

bruine korenbout, donkere waterjuffer, gevlekte glanslibel, gevlekte 

witsnuitlibel, glassnijder, noordse winterjuffer, sierlijke witsnuitlibel, 

vroege glazenmaker 

50





op >15% van de oppervlakte van het beheertype en minimaal 2 






Voor dit beheertype worden geen milieu- en watercondities gemonitoord. 



“goed”. 



Verbonden met andere rietlanden of 

moerassen 


rietlanden of moerassen 

Geïsoleerd 

Monitoring 

>10 ha 5-10 ha < 5 ha 

51 










N06.01 Veenmosrietland en moerasheide 




• Het beheertype Veenmosrietland en moerasheide omvat late stadia in 

verlandingsvegetaties waarin veenmossen, heidesoorten en gagel gezamenlijk 

tenminste 30% van de bedekking vormen. 

• Tot 10% van het beheertype kan bestaan uit ander struweel. 

• De gemiddelde grondwaterstand in het najaar zakt maximaal tot 40 cm. onder het 

maaiveld, behoudens eventuele periodieke droogteperioden. 

• In de nattere delen liggen de grondwaterstanden tussen 0 en 20 cm. 

• Het beheertype komt niet voor in het Heuvellandschap. 

Structuur 

Veenmosrietland bestaat meestal uit een ijle rietvegetatie met daaronder een kruiden 

veenmoslaag. Moerasheide heeft boven een veenmoslaag een laag van dwergstruiken, 

zoals gewone dophei. Omdat andere struktuurelementen niet worden meebegrensd in het 

beheertype, is een beoordeling van de structuurvariatie hier niet aan de orde. 


Biotische kwaliteit wordt uitgedrukt in het voorkomen soorten uit de volgende soortgroepen 

(mossen zijn met (m) aangeduid): 


blauwe knoop, elzenmos (m), geelgroene zegge, gevleugeld hertshooi, 

gewone dophei, glanzend veenmos (m), groenknolorchis, 

hoogveenveenmos (m), kamvaren, kleine valeriaan, kleine veenbes, 

klokjesgentiaan, koningsvaren, kraaihei, lavendelhei, 

moerasgaffeltandmos (m), moeraskartelblad, moeraszoutgras, rietorchis, 

rode bosbes, rood veenmos (m), ronde zonnedauw, ruwe bies, slank 

wollegras, sterzegge, struikhei, veenmosorchis, vleeskleurige orchis, 

waterdrieblad, welriekende nachtorchis, wilde gagel 

Dagvlinders: aardbeivlinder, groentje, grote vuurvlinder, zilveren maan 





op >15% van de oppervlakte van het beheertype en beide soortgroepen 

vertegenwoordigd zijn. 




52


De beoordeling van a-biotische condities wordt gedaan op basis van de interne wateren 

milieuconditie (standplaatsfactoren). Wanneer externe beïnvloeding beter, respectievelijk 

slechter scoort, wordt het eindoordeel 1 klasse naar boven of beneden bijgesteld. 

a) Standplaatsfactoren 

Veenmosrietlanden en moerasheide worden gekenmerkt door een zeer stabiele 

vochthuishouding, waarbij grondwaterstanden gedurende vrijwel het gehele jaar iets onder 

of aan maaiveld staan en het grondwater maximaal enkele tientallen centimeters wegzakt 

in de zomer. Te grote waterfluctuaties, doorgaans lage waterstanden (verdroging) en 

daarnaast vermesting en verzuring (door stikstofdepositie en voedselrijk water) leiden tot 

zeer ongunstige omstandigheden en afname van kwaliteit. Moerasheide is zeer gevoelig 

voor wisselende waterstanden. 

Over het algemeen bevindt de zuurgraad zich tussen zuur en zwak zuur. Dit komt doordat 

deze systemen zich onder de invloed van regenwater (zwak zuur) ontwikkelen en 

natuurlijke processen (bijvoorbeeld in veenmosvegetaties) leiden tot lichte verzuring. 

De optimale voedselrijkdom is oligotroof tot mesotroof, incidenteel tot zwak eutroof. 

Figuur. Ranges waarbij voor veenmosrietland en moerasheide kenmerkende vegetaties kunnen 

voorkomen voor gemiddelde laagste grondwaterstand (GLG) en gemiddelde voorjaarsgrondwaterstand 

(GVG). 

Goed: indien minstens 50% van de oppervlakte zich voor de GLG en de GVG 

binnen het bereik voor goed ontwikkeld bevindt. 


voor de GLG en de GVG zich minimaal binnen het bereik voor matig 

ontwikkeld bevindt. 


b) Externe beïnvloeding 



< 10 kg N ha -1 y -1 

< 710 mol ha -1 y -1 

53 

10 - 18 kg N ha -1 y -1 

710-1280 mol ha -1 y -1 

* Waarde voor veenmosrietlanden (10 kg) en vochtige heiden (laagveengebied) (18 kg) (Van 

Dobben & Van Hinsberg, 2008). 

> 18 kg N ha -1 y -1 

> 1280 mol ha -1 y -1



“goed”. 



Verbonden met andere 

moerasgebieden 


moerasgebieden 

Geïsoleerd 

Monitoring 

54 

>10 ha 5-10 ha < 5 ha 






Dagvlinders Inventarisatie kwalificerende soorten 6 jaar 





N06.02 Trilveen 


gedaan. 


• Het beheertype trilveen omvat vegetaties, drijvend op water of op een slappe bodem, 

gedomineerd door lage cypergrassen, slaapmossen, kruiden en ijl, laagblijvend riet. 

• De gemiddelde grondwaterstanden liggen tussen 0 en 10 cm onder maaiveld. 

• Er komen tenminste enkele van de volgende karakteristieke plantensoorten voor: 

ronde zegge, draadzegge, waterdrieblad, moeraskartelblad, kleine valeriaan, 

snavelzegge, holpijp, vleeskleurige orchis, rietorchis, slank wollegras, veenmosorchis, 

plat blaasjeskruid, klein blaasjeskruid, rood schorpioenmos, groen schorpioenmos, 

groot veenvedermos, trilveenveenmos. 

Structuur 

Trilveen heeft een overwegend open structuur waarbinnen op kleinere schaal variatie 

optreedt, zoals de overgangen tussen poeltjes met water, via de trilveenvegetaties tot wat 

hogere veenmosbulten. Juist deze gradiënten en structuurvariatie zorgen voor een grote 

soortenrijkdom aan planten en insecten. Omdat andere structuurelementen niet worden 

meebegrensd in het beheertype, is een beoordeling van de structuurvariatie hier niet aan 

de orde. 


Biotische kwaliteit van dit beheertype wordt uitgedrukt in het voorkomen van kwalificerende 

florasoorten (kranswier is met (k), mossen zijn met (m) aangeduid): 


blonde zegge, draadrus, draadzegge, geelhartje, groenknolorchis, klein 

blaasjeskruid, kleine valeriaan, knotszegge, moeraskartelblad, 

moeraswespenorchis, paardenhaarzegge, parnassia, plat blaasjeskruid, 

ronde zegge, rood schorpioenmos (m), ruw kransblad (k), slank 

wollegras, Spaanse ruiter, stijf struisriet, sterrengoudmos (m), 

trilveenveenmos (m), tweehuizige zegge, veenmosorchis, vleeskleurige 

orchis, vlozegge, waterdrieblad 


1 gerekend worden, indien deze binnen het beheertype voorkomen. 



op >15% van de oppervlakte van het beheertype. 




55




slechter scoort, wordt het eindoordeel 1 klasse naar boven of beneden bijgesteld. 


Trilvenen komen voor bij relatief hoge grondwaterstanden en staan het merendeel van het 

jaar onder invloed van basenrijk grond- of oppervlaktewater. Oppervlaktewatergevoede 

trilvenen komen vooral voor in peilbeheerste laagveenmoerassen. Ze worden gekenmerkt 

door de aanwezigheid van een drijvende kragge bestaande uit plantenwortels en 

afgestorven plantenresten. Door vermenging van regenwater en oppervlaktewater ontstaan 

hier de voedselarme gebufferde omstandigheden die een belangrijke randvoorwaarde 

vormen voor cypergrassen en slaapmossen. Op de overgang van hoog- naar laag- 

Nederland en in beekdalen kunnen trilvenen ook voorkomen op plekken die permanent 

onder invloed staan van grondwateraanvoer. Dergelijke situaties zijn door ontwatering 

zeldzaam geworden, maar bieden wel goede mogelijkheden voor herstel. 

Figuur. Ranges waarbij voor trilveen kenmerkende vegetaties kunnen voorkomen voor gemiddelde 

laagste grondwaterstand (GLG), gemiddelde voorjaarsgrondwaterstand (GVG) zuurgraad (pH) en 

voedselrijkdom. 

Trilvenen worden gekenmerkt door zeer constante (grond)waterstanden, die in de winter 

iets boven maaiveld mogen staan en in de zomer nooit meer dan enkele decimeters 

wegzakken. Dieper wegzakkende grondwaterstanden wijzen in oppervlaktewatergevoede 

trilvenen op het vastgroeien van de kragge door voortgaande veenvorming. Door de dieper 

wegzakkende grondwaterstanden en hierdoor toegenomen infiltratie van regenwater gaat 

het contact met oppervlaktewater verloren en treedt verdroging en verzuring op. In 

grondwatergevoede systemen wijzen dieper wegzakkende grondwaterstanden op het 

wegvallen van grondwateraanvoer, eveneens leidend tot verdroging en verzuring. 

56

Trilvenen komen optimaal voor onder permanent gebufferde omstandigheden met pH 

waarden > 5. Binding van fosfaat aan aangevoerd calcium draagt bij aan de geringe 

voedselrijkdom in trilvenen. 


Goed: indien minstens 25% van de oppervlakte zich voor GLG, GVG, zuurgraad en 

voedselrijkdom binnen het bereik voor goed ontwikkeld bevindt. 


zich voor voedselrijkdom binnen het bereik voor goed ontwikkeld bevindt en 

zich voor GLG, GVG en zuurgraad minimaal binnen het bereik voor matig 






< 10 kg N ha -1 y -1 

< 710mol N ha -1 y -1 

57 

10-16 kg N ha -1 y -1 

710-1140 mol N ha -1 y -1 

> 16 kg N ha -1 y -1 

> 1140 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor Overgangs- en trilvenen (trilvenen) (16,8 kg) (Van Dobben & Van Hinsberg, 2008). 



“goed”. 



Verbonden met andere trilvenen of 

natte schraallanden 


trilvenen of natte schraallanden 

Geïsoleerd 

Monitoring 

>2 ha 1-2 ha < 1 ha 










N06.03 Hoogveen 




• Het beheertype Hoogveen omvat vegetaties gedomineerd door heidesoorten, eenarig 

wollegras, veenpluis, pijpenstrootje en veenmossen op een veenbodem. 

• De oppervlakte van de veenmostapijten bedraagt tenminste 5% van de 

beheereenheid. 

• Tot 10% van het beheertype kan bestaan uit open water. 

• Het beheertype komt voor in het Zandlandschap. 

Structuur 

Het beheertype hoogveen heeft een overwegend open karakter met daarbinnen 

structuurvariatie die ontstaat door een afwisseling van slenken met behalve veenmossen 

bijvoorbeeld veenpluis of éénarig wollegras en bulten met natte heide of pijpestrootje met 

daartussen veenmossen. In de randen van het hoogveen, maar ook in verdroogde 

situaties, kunnen verlandingsgemeenschappen van kleine zeggen worden aangetroffen. 

Gagelstruwelen en open en laag berkenbroek komt eveneens vaak in de randzone voor, 

maar deze kunnen ook op verdroging wijzen. De variatie in structuur is van belang voor de 

verschillende soorten mossen, hogere planten, vogels, dagvlinders en libellen. 

Maximaal 10% van het beheertype kan bestaan uit open water. In hoogvenen worden de 

volgende kwalificerende structuurelementen onderscheiden: 


Water 1 10 

Veenmos 20 - 

Kleinschalige bulten slenkpatronen 10 80 

Vegetaties van kleine zeggen 5 20 

Hoog struweel, incl. braam-, gagel- en bremstruwelen 5 10 


Goed: indien minstens 4 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn. 

Matig: indien minstens 3 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn. 

Slecht: indien minder dan 3 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn. 



faunasoorten uit de volgende soortgroepen (mossen zijn met (m) aangeduid): 


beenbreek, bruin veenmos (m), draadzegge, eenarig wollegras, gevlekte 

orchis, hoogveenlevermos (m), hoogveenveenmos (m), kleine veenbes, 

kleine zonnedauw, kleinste egelskop, lange zonnedauw, lavendelhei, 

rood veenmos (m), slangenwortel, sterzegge, veenbloembies, 

veengaffeltandmos (m), vijfrijig veenmos (m), witte snavelbies, wrattig 

veenmos (m) 

58

Broedvogels: 


blauwborst, geoorde fuut, goudplevier, kraanvogel, paapje, 

roodborsttapuit, watersnip, wulp 

hoogveenglanslibel, koraaljuffer, noordse glazenmaker, noordse 

witsnuitlibel, tengere pantserjuffer, venglazenmaker, venwitsnuitlibel 


indien deze voorkomen in het beheertype. Hierbij kan gedacht worden aan de veenvlinders 

veenbesblauwtje, veenbesparelmoervlinder en veenhooibeestje. 










slechter scoort, wordt het eindoordeel 1 punt/klasse naar boven of beneden bijgesteld. 


Natte omstandigheden met schoon, voedselarm water (vooral regenwater) zijn 

sleutelfactoren voor dit beheertype. Stabiele en hoge waterstanden worden veroorzaakt 

door slecht doorlatende lagen in de ondergrond en aanvoer van regenwater. In de 

eigenlijke veenvormende vegetaties (Erico-Sphagnetum magellanici) varieert de 

grondwaterstand slechts enkele decimeters en staat deze permanent tot aan of iets onder 

maaiveld. In de veenputten en slenken komen nattere, en in de veenbulten wat drogere 

condities voor. 

Het systeem is zeer gevoelig voor verdroging. De geringe fluctuatie in de grondwaterstand 

hangt onder meer samen met het grote vochtbergende vermogen van levend veenmos en 

jonge veenmosveen (acrotelm). Door verdroging neemt het vochtbergend vermogen van de 

veengrond (catotelm) af en nemen grondwaterstandsfluctuaties toe. Deze verandering is 

ten dele irreversibel, hetgeen herstel van ernstig verdroogd hoogveen bemoeilijkt. Het 

herstel moet eerst gericht zijn op het op gang brengen van een veenmosontwikkeling. 

Zodra de levende veenmoslaag weer zijn hydrologische functie kan vervullen, nemen de 

kansen op herstel van hoogveenvegetaties weer toe. 

De pH ligt optimaal tussen zuur en zwak zuur. 

Hoogveen vormt een zeer voedselarm systeem. Een samenspel van abiotische factoren en 

de invloed van veenmossen geeft een vochtig en zuur milieu waar de nutriëntenkringloop 

traag verloopt. Opeenhoping van veen (organisch materiaal) wordt veroorzaakt door 

verschil in (vooral) veenmosgroei en afbraakprocessen. Het systeem is meestal 

stikstofbeperkt. Hierdoor zijn deze systemen zeer gevoelig voor stikstofdepositie. De inlaat 

van gebiedsvreemd water met een hoog stikstofgehalte is ongewenst. 

59

Figuur. Ranges waarbij voor hoogveen kenmerkende vegetaties kunnen voorkomen voor 

gemiddelde laagste grondwaterstand (GLG), gemiddelde voorjaarsgrondwaterstand (GVG) 

zuurgraad (pH) en voedselrijkdom (de waarden voor habitattype H7110_A zijn maatgevend). 


Goed: indien minstens 25% van de oppervlakte zich voor GLG, GVG, zuurgraad en 



voor GLG, GVG, zuurgraad en voedselrijkdom zich minimaal binnen het 

bereik voor matig ontwikkeld bevindt. 





< 5 kg N ha -1 y -1 

< 360 mol ha -1 y -1 

60 

5 - 10 kg N ha -1 y -1 

360-710 mol ha -1 y -1 

* Waarde voor actieve hoogvenen (5 kg) en herstellende hoogvenen (5 kg) (Van Dobben & 

Hinsberg, 2008). 

> 10 kg N ha -1 y -1 

> 710 mol ha -1 y -1



“goed”. 



Verbonden met andere hoogvenen en 

natte heiden 


hoogvenen en natte heiden 

Geïsoleerd 

Monitoring 

61 

>5 ha 3-5 ha < 3 ha 













N06.04 Vochtige heide 




• Het beheertype Vochtige heide omvat voor tenminste 60% vegetatie gedomineerd 

door dwergstruiken of pijpenstrootje. 

• Naast heide bevat dit type ook struwelen, verspreide bomen, grazige vegetaties, kleine 

stilstaande watertjes en kale bodem op zandige tot venige plaatsen. 

• De heidevegetatie dient voor tenminste 30% uit gewone dophei al dan niet gemengd 

met struikhei of kraaihei, te bestaan en enkele karakteristieke soorten bevatten: 

gevlekte orchis, kleine zonnedauw, ronde zonnedauw, klokjesgentiaan, 

moeraswolfsklauw, beenbreek, heidekartelblad, eenarig wollegras, veenpluis, witte 

snavelbies, bruine snavelbies, gewone en noordse veenbies, waterveenmos, rood 

veenmos, slank veenmos, kussentjesveenmos, week veenmos of zacht veenmos. 


Structuur 

Binnen het beheertype vochtige heide is variatie in structuur belangrijk voor insecten, 

reptielen en vogels. De afstand tussen de verschillende structuurelementen mag daarbij 

niet te groot zijn. Reptielen profiteren van open lage plekken of een minerale bodem om op 

te warmen, vogels vinden voedsel in de grazige delen en kunnen uitkijken vanaf solitaire 

bomen. Insecten overwinteren in het struweel en vinden in de zomer voedsel in een 

vegetatie van heide, gras en kruiden. 



Water 5 10 

Kale bodem en/of open pioniervegetaties 5 20 

Veenmossen 1 - 

Gesloten lage vegetaties grassen, zeggen en kruiden 5 20 

Oude heide 5 80 

Hoog struweel, incl. braam- gagel- en bremstruwelen 5 10 

Solitaire bomen en kleine bosjes (>5 m) 1 10 

Bochtige smele-, pijpenstrootje- en pitrusvelden 1 25 


Goed: indien minimaal 4 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn en 

waarvan in ieder geval dominantie van pijpenstrootje en/of pitrus niet hoger 

is dan 40%. 

Matig: indien 3 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn. 

Slecht: indien 0-2 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn. 

62





Broedvogels: 

Dagvlinders & 

sprinkhanen: 

beenbreek, blauwe knoop, bruine snavelbies, Canadees hertshooi, 

draadgentiaan, drienervige zegge, dwergbloem, dwergvlas, eenarig 

wollegras, geelgroene zegge, gevlekte orchis, gewone vleugeltjesbloem, 

grondster, grote wolfsklauw, heidekartelblad, hondsviooltje, kleine 

veenbes, kleine zonnedauw, klokjesgentiaan, knollathyrus, kruipbrem, 

kruipwilg, kussentjesveenmos (m), liggende vleugeltjesbloem, 

melkviooltje, moerassmele, moeraswolfsklauw, oeverkruid, riempjes, 

ronde zonnedauw, Spaanse ruiter, stekelbrem, stijve ogentroost, 

valkruid, veelstengelige waterbies, veenbies, wateraardbei, week 

veenmos (m), welriekende nachtorchis, wijdbloeiende rus, wilde gagel, 

witte snavelbies, zacht veenmos (m), Zweedse kornoelje 

geelgors, graspieper, grauwe klauwier, paapje, roodborsttapuit, 

sprinkhaanzanger, veldleeuwerik, wulp 

gentiaanblauwtje, groentje, groot dikkopje, heideblauwtje, 

heidesabelsprinkhaan, moerassprinkhaan, zompsprinkhaan 





op >15% van de oppervlakte van het beheertype en elke soortgroep 

vertegenwoordigd is. 









Voor vochtige heide is vooral de voorjaargrondwaterstand van belang, deze mag variëren 

van (net) boven maaiveld tot hooguit een paar decimeter onder maaiveld. Tot hoever de 

grondwaterstand in de zomer wegzakt hangt sterk af van de aard van de ondergrond. In de 

meeste natte, veenmosrijke vorm van de vochtige heide (Ericetum tetralicis sphagnetosum) 

ligt de GLG op minder dan een halve meter, in de drogere vormen kan de grondwaterstand 

verder wegzakken. 

De zuurgraad kan relatief laag zijn, maar mag oplopen tot 6. 

Vochtige heide is een nutriëntenarm vegetatietype, dat optimaal voor kan komen tot 

maximaal matig voedselarme omstandigheden. 

Vochtige heiden komen voor op voedselarme, kalkarme zandgronden. Op vochtige delen 

ontstaan moerige bodems met een hoog organische stof gehalte. Stagnatie van 

(grond)water kan veroorzaakt worden door een slecht doorlatende laag, zoals een oer- of 

leemlaag, op geringe diepte. De bodem en de bovenste laag van het grondwater zijn 

63

asenarm en deze hebben een relatief lage pH-waarde (veroorzaakt door inzijging van 

regenwater). Voor goed ontwikkelde Vochtige heide zijn voedselarme, matig zure tot licht 

zure omstandigheden met een stabiele waterhuishouding van groot belang. Een belangrijk 

deel van de waarde van natte heiden wordt gevormd door het eventueel aanwezig zijn van 

een heischraal aspect in de vegetatie. De pH in deze heischrale delen kan hoog zijn. 

Buffering kan hier plaatsvinden door de bodem (leemgrond) of door grondwater (aanvoer 

van zeer zwak gebufferd grondwater). 

Voor de waarde van dit type zijn gradiënten in abiotiek van groot belang. Hierdoor kan een 

mozaïek ontstaan van bijvoorbeeld vochtige heide, heischraalgrasland en droge heide. Een 

deel van het gebied moet dan minstens zwak gebufferd zijn (minimaal 25%). 

Figuur. Ranges waarbij voor natte heide kenmerkende vegetaties kunnen voorkomen voor 

gemiddelde voorjaarsgrondwaterstand (GVG). 


Goed indien minstens 50% van de oppervlakte zich voor GVG binnen het bereik 

voor goed ontwikkeld bevindt. 

Matig indien niet voldaan wordt aan goed en minstens 50% van de oppervlakte 

voor GVG zich minimaal binnen het bereik voor matig ontwikkeld bevindt. 

Slecht indien aan bovenstaande criteria niet wordt voldaan. 




< 11 kg N ha -1 y -1 

< 830 mol N ha -1 y -1 

64 

11-18 kg N ha -1 y -1 

830-1280 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor vochtige heiden (droge zandgronden) (18 kg) en heischrale graslanden (11,6 kg) 

(Van Dobben & VanHinsberg, 2008). 


> 18 kg N ha -1 y -1 

>1280 mol N ha -1 y -1 


“goed”. 



Onderdeel van samenhangend heideen 

hoogveencomplex 


heideen hoogveengebieden 

Geïsoleerd 

>50 ha 10-50 ha < 10 ha 



Matig Slecht Slecht

Monitoring 





Dagvlinders / Sprinkhanen Inventarisatie kwalificerende soorten 6 jaar 





65

N06.05 Zwakgebufferd ven 


gedaan. 

Over de aquatische typen is overleg gaande met de waterbeheerders. Mogelijk wordt dit 

type hier nog op aangepast. Voor 2012 kan dit type WEL gemonitoord worden. 


• Het beheertype Zwakgebufferd ven omvat wateren die gekarakteriseerd worden door 

vegetaties met waterlobelia, oeverkruid, ongelijkbladig fonteinkruid, pilvaren, 

moerashertshooi, veelstengelige waterbies, grote of kleine biesvaren. 


• Het water is matig tot zwak zuur en arm aan fosfaten en stikstof, de bodem bestaat 

overwegend uit zand. 

Structuur 

Een zwakgebufferd ven met variatie aan structuur in de vorm van aanwezigheid van 

permanent open water, schaars begroeide, zandige oever, verlandingsvegetatie van 

snavelzegge en/of veenpluis en waterplantenvegetatie is rijk aan planten, amfibieën en 

libellen. Voor de fauna is het belangrijk dat het ven het merendeel van de dag in de zon ligt. 

Het beheertype bestaat hoofdzakelijk uit open water inclusief droogvallende oevers, met 

een lage bedekking van veenmossen. Daarnaast worden de volgende kwalificerende 

structuurelementen onderscheiden: 


Vegetatie van ondergedoken of drijvende waterplanten 5 - 

Kale bodem en/of open pioniervegetaties* 5 60 

Vegetaties van snavelzegge en / of veenpluis* 5 50 

Oever tot 30 meter van hoogwaterlijn vrij van bomen* 50 - 

* geen oppervlakte, maar aandeel oeverlengte 


Goed: indien 4 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn. 



66



faunasoorten uit de volgende soortgroepen (kranswieren zijn met (k) aangeduid): 



donker glanswier (k), doorschijnend glanswier (k), draadgentiaan, 

draadzegge, drijvende waterweegbree, duizendknoopfonteinkruid, 

dwergvlas, gesteeld glaskroos, grote biesvaren, klein glaskroos, kleine 

biesvaren, kleinhoofdig glanswier (k), kleinste egelskop, 

kraaltjesglanswier (k), kruipende moerasweegbree, moerashertshooi, 

moerassmele, oeverkruid, ondergedoken moerasscherm, ongelijkbladig 

fonteinkruid, pilvaren, plat blaasjeskruid, stijve moerasweegbree, teer 

guichelheil, teer vederkruid, veelstengelige waterbies, vlottende bies, 

waterlobelia, waterpostelein, witte waterranonkel 

bruine winterjuffer, gevlekte witsnuitlibel, glassnijder, Kempense 

heidelibel, koraaljuffer, oostelijke witsnuitlibel, sierlijke witsnuitlibel, 

speerwaterjuffer, tengere pantserjuffer, vroege glazenmaker 















Natte omstandigheden met schoon, voedselarm, gebufferd water zijn sleutelfactoren voor 

dit type. Van groot belang is de stabiele waterhuishouding die veroorzaakt wordt door 

slecht doorlatende lagen in de ondergrond of door enige grondwatertoevoer. 

In vergelijking met de zure vennen is de voedselrijkdom vaak wat groter, zeker in vormen 

die periodiek onder invloed staan van instromend grondwater of oppervlaktewater. De 

meest interessante vormen komen voor in vennen met helder water. Te voedselrijke 

omstandigheden zijn ongunstig omdat dit de helderheid van het water negatief beïnvloedt. 

Herstel kan meestal snel optreden na een ingreep, bijvoorbeeld het baggeren van 

sliblagen. Het type is tamelijk gevoelig voor stikstofdepositie. 

67

Figuur. Ranges waarbij voor zwakgebufferd ven kenmerkende vegetaties kunnen voorkomen voor 

gemiddelde voorjaarsgrondwaterstand (GVG) zuurgraad (pH) en nutriëntenrijkdom. 


Goed: indien minstens 50% van de oppervlakte zich voor GVG, pH en 




zich voor GVG en zuurgraad minimaal binnen het bereik voor matig 






< 5 kg N ha -1 y -1 

< 360 mol N ha -1 y -1 

68 

5-10 kg N ha -1 y -1 

360-710 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor (Zeer) Zwakgebufferde vennen (5,8 kg) (Van Dobben & Van Hinsberg, 2008). 



“goed”. 



Andere zwakgebufferde vennen binnen 

400m 

Andere vennen of poelen binnen 1 km 

Geïsoleerd 

>3 ha 1-3 ha 10 kg N ha -1 y -1 

> 710 mol N ha -1 y -1

Monitoring 









69

N06.06 Zuur ven of hoogveenven 


gedaan. 




• Het beheertype Zuur ven of hoogveenven omvat door regenwater gevoede, stilstaande 

wateren met een matig zuur tot zuur karakter. Het water kan een drijvende kragge van 

veenmossen bevatten. 

• Volledig verlande vennen met hoogveenvegetaties behoren tot het beheertype 

Hoogveen. 


• Veenputten en meerstallen in hoogveen-gebieden worden gerekend tot Hoogveen. 

Structuur 

Het aspect structuur speelt bij een zuur veen of hoogveenven een minder prominente rol. 

Meest bepalend voor de soorten die voor kunnen komen is hier het extreme milieu. 

Naarmate er meer hoogveenverlanding optreedt is er ook meer variatie in structuur 

aanwezig. 






draadzegge, drijvende egelskop, klein blaasjeskruid, kleine veenbes, 

kleinste egelskop, hoogveenveenmos (m), lavendelhei, slangenwortel, 

veenbloembies, veenmosorchis, witte snavelbies, wrattig veenmos (m) 

koraaljuffer, maanwaterjuffer, noordse glazenmaker, noordse 

witsnuitlibel, oostelijke witsnuitlibel, tengere pantserjuffer, 

venglazenmaker, venwitsnuitlibel 





op >15% van de oppervlakte van het beheertype en beide soortgroeppen 


Matig: indien 4 kwalificerende soorten voorkomen of indien meer soorten 



70






Schoon, voedselarm water, al dan niet licht gebufferd, is de sleutelfactor voor dit type. Het 

Hoogveenven heeft een stabiele, hoge grondwaterstand nodig, vaak veroorzaakt door 

slecht doorlatende lagen in de ondergrond of door enige (zure) grondwatertoevoer. 

Levende hoogvenen hebben zelfregulerende kenmerken en kunnen de grondwaterstand 

omhoog brengen door capillaire nalevering. 

Het water is niet of nauwelijks gebufferd en de pH ligt tussen zuur en zwak zuur. 

Dit type is doorgaans extreem voedselarm. Opeenhoping van veen (organisch materiaal) 

wordt veroorzaakt door verschil in (vooral) veenmosgroei en afbraakprocessen. Een 

samenspel van abiotische factoren en de invloed van veenmossen geeft een vochtig en 

zuur milieu waar de nutriëntenkringloop traag verloopt. Meestal wordt de groei door 

stikstofbeschikbaarheid beperkt. Hierdoor zijn deze systemen extreem gevoelig voor 

stikstof depositie. 

Dit beheertype komt vooral voor in de Holocene zandgebieden en op de flanken van de 

zandgronden, het laatste vaak als gevolg van enige kwel en stagnatie van regenwater. Dit 

zijn onder andere delen van grotere complexen met natte heide en/of veenplassen. Het 

komt vaak voor op een ondergrond met keileem. Kleine hoogveentjes komen ook voor in 

heidecomplexen en in bossen in hoog Nederland. Zuur ven en hoogveenven ontwikkelt zich 

vooral onder de invloed van (zwak zuur) regenwater. Soms krijgen de zure vennen ook 

grondwater uit lokale oppervlakkige grondwatersystemen. Vaak ontstaan dan de 

overgangen naar natte heide. 

Figuur. Ranges waarbij voor zuur ven en hoogveenven kenmerkende vegetaties kunnen voorkomen 

voor gemiddelde voorjaarsgrondwaterstand (GVG) en nutriëntenrijkdom. 


Goed: indien minstens 50% van de oppervlakte zich voor GVG en voedselrijkdom 




zich voor GVG minimaal binnen het bereik voor matig ontwikkeld bevindt. 


71

) Externe beïnvloeding 



< 5 kg N ha -1 y -1 

< 360 mol N ha -1 y -1 

72 

5-10 kg N ha -1 y -1 

360-710 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor (Zeer) Zwakgebufferde vennen (5,8 kg) (Van Dobben & Van Hinsberg, 2008). 



“goed”. 

Oppervlakte/ 


Andere zure vennen binnen 400m 

Andere vennen of poelen binnen 1 km 

Geïsoleerd 

Monitoring 

>3 ha 1-3 ha 10 kg N ha -1 y -1 

> 710 mol N ha -1 y -1

N07.01 Droge heide 




• Het beheertype Droge heide bestaat voor tenminste 60% uit heidevegetaties of 

vegetaties gedomineerd door bochtige smele of pijpenstrootje. 

• Jeneverbesstruwelen en bremstruwelen kunnen onderdeel uitmaken van Droge heide 

evenals verspreide bomen, kleine open zandige plekken en grazige vegetaties op 

basenarme zand- en leemgronden. 

• De heidevegetatie bestaat voor tenminste 30% uit struikheide of struikheide gemengd 

met gewone dophei en/of kraaiheide en/of bosbessoorten te bestaan. 

• Het beheertype komt voor in het Zandlandschap of het Heuvellandschap. Heide die in 

de duinen is gelegen behoort tot het beheertype Duinheide. 

Structuur 

Binnen het beheertype droge heide is variatie in structuur belangrijk voor insecten, reptielen 

en vogels. Reptielen profiteren van open lage plekken om op te warmen, vogels vinden 

voedsel in de grazige delen en kunnen uitkijken vanaf solitaire bomen. Insecten 

overwinteren in het struweel en vinden in de zomer voedsel in een vegetatie van heide, 

gras en kruiden. 

Het beheertype droge heide bestaat voor minimaal 60% uit heidevegetaties of vegetaties 

gedomineerd door bochtige smele of pijpenstrootje. Van de heideachtigen is struikhei 

meestal dominant, minder vaak kraaiheide en soms bosbes-soorten. Jeneverbesstruwelen 

met een lagere bedekking dwergstruiken vallen ook onder dit beheertype. Daarnaast 

worden de volgende kwalificerende structuurelementen onderscheiden: 



Steilranden* 15 - 

Oude heide 5 80 

Bochtige smele-, pijpenstrootje- en pitrusvelden 5 20 

Gesloten lage vegetaties, grassen, zeggen en kruiden 5 20 


Jeneverbesstruwelen 5 - 


* te bepalen door aan- of afwezigheid in percentage areblokken op het totaal aantal areblokken met 

het beheertype droge heide. 





73



faunasoorten uit de volgende soortgroepen (mossen zijn met (m), korstmossen met (k) 

aangeduid): 


Broedvogels: 



blauwe knoop, borstelgras, buntgras, dennenwolfsklauw, drienervige 

zegge, Duitse brem, dwergviltkruid, ezelspootje (k), fraai hertshooi, 

gaspeldoorn, gekroesd gaffeltandmos (m), gerimpeld gaffeltandmos (m), 

gevlekte orchis, gewone eikvaren, gewone vleugeltjesbloem, glanzend 

tandmos (m), grondster, grote bremraap, grote wolfsklauw, hamerblaadje 

(k), heidezegge, hondsviooltje, jeneverbes, kaal tandmos (m), klein 

warkruid, kleine schorseneer, kleine tijm, kleine wolfsklauw, 

klokjesgentiaan, knollathyrus, kruipbrem, kruipwilg, kussentjesmos (m), 

liggende vleugeltjesbloem, riempjes, rode dophei, rode heikorst (k), roze 

heikorst (k), rozenkransje, slanke ogentroost, stekelbrem, stijve ogentroost, 

stuifzandkorrelloof (k), valkruid, verfbrem, IJslands mos (k), zandblauwtje, 

zilverhaver 

boomleeuwerik, draaihals, geelgors, grauwe klauwier, klapekster, korhoen, 

roodborsttapuit, tapuit, veldleeuwerik, wulp 

aardbeivlinder, blauwvleugelsprinkhaan, bosdoorntje, bruine vuurvlinder, 

duinparelmoervlinder, grote parelmoervlinder, heivlinder, hooibeestje, 

kleine heivlinder, kleine wrattenbijter, kommavlinder, schavertje, veldkrekel, 

wrattenbijter, zadelsprinkhaan, zoemertje 











Dit beheertype komt voor op kalkarme zand– en leemgronden met diepe 

grondwaterstanden en zonder schijngrondwaterspiegels. De vochttoestand varieert van 

vochtig (op leemgronden) tot droog (op leemarme zandgronden). Door het lage kalkgehalte 

en uitspoeling van kalk door inzijgend regenwater is de pH laag. Kenmerkend voor de zure 

omstandigheden is de stapeling van slecht verteerd organisch materiaal aan de oppervlakte 

(vormt de basis voor heideplaggen). 

Droge heide komt vaak voor in een mozaïek van andere typen, bijvoorbeeld natte heide en 

heischraal grasland, waardoor een hogere biodiversiteit in het gebied kan worden bereikt. 

Dit vergt echter ook een grotere variatie aan abiotische omstandigheden dan hier is 

weergegeven. Een pH van 6,0 kan dan in het gebied voorkomen. 

Voor goed ontwikkelde Droge heide zijn voedselarme omstandigheden en een lichte 

buffering van groot belang. Voedselrijkdom is niet zo indicatief voor kwaliteit. De onbalans 

tussen stikstof en fosfaat is vaak een groot probleem. Het type is dus gevoelig voor 

stikstofdepositie. 

74

Externe beïnvloeding 

Stikstofdepositie 


< 15 kg N ha -1 y -1 

< 1070 mol N ha -1 y -1 

75 

15 - 30 kg N ha -1 y -1 

1070-2130 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor Droge heiden en Jeneverbesstruwelen (Van Dobben en Van Hinsbergen, 2008). 


> 30 kg N ha -1 y -1 

> 2130 mol N ha -1 y -1 


“goed”. 



Onderdeel van een samenhangend 

heide (nat/droog)-, hoogveen-, 

stuifzanden/of schraallandcomplex 


heideterreinen 

Geïsoleerd 

Monitoring 

>50 ha 10-50 ha < 10 ha 


Goed 

Matig 

Matig Slecht 

Slecht Slecht 





Dagvlinders & Sprinkhanen Inventarisatie kwalificerende soorten 6 jaar 




N07.02 Zandverstuiving 




• Het beheertype Zandverstuiving bestaat uit tenminste 50% uit onbegroeid stuivend 

zand, mos of korstmosbegroeiingen en droog grasland met buntgras. 

• De overige delen bestaan uit heide, grasland met bochtige smele en/of boomgroepen 

zoals kleine met bomen begroeide forten. 

• Het beheertype is in het Zandlandschap gelegen. Kaal zand in de duinen behoort bij 

de beheertypen Open duin of Strand en embryonaal duin. 

Structuur 



Kale bodem en/of open pioniervegetatie 10 - 

Los zand 15 - 


Heidevegetaties 5 20 


Jeneverbesstruwelen 5 20 


Water 1 10 


Goed: indien minimaal 4 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn, 

waaronder ‘Kale bodem en/of open pioniervegetatie’ en ‘Gesloten lage 

vegetaties, grassen, zeggen en kruiden’. 

Matig: indien 3 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn, waaronder ‘Kale 

bodem en/of open pioniervegetatie’ of indien meer kwalificerende elementen 

aanwezig zijn, maar niet voldaan is aan de eisen van klasse goed. 

Slecht: indien 0 - 2 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn. 



faunasoorten uit de volgende soortgroepen (kostmossen zijn met (k) aangeduid): 


dwergviltkruid, ezelspootje (k), grasklokje, grote tijm, hamerblaadje (k), 

heidespurrie, hondsviooltje, jeneverbes, klein tasjeskruid, oeverkruid, 

slank stapelbekertje (k), stuifzandkorrelloof (k), stuifzandstapelbekertje 

(k), tandjesgras, vroege haver, wollig korrelloof (k), IJslands mos (k), 

zandblauwtje, zilverhaver 

Broedvogels: boomleeuwerik, duinpieper, tapuit 



blauwvleugelsprinkhaan, heivlinder, kleine heivlinder, kommavlinder 

76















Wat betreft waterstanden heeft dit type een droog tot zeer droog karakter. Natte en/of 

vochtige omstandigheden over langere periodes zijn niet gunstig, vooral niet in zomer. 

Karakteristiek voor dit type is de uitzonderlijke armoede aan basen, aan voedingsstoffen en 

een bijzonder gering vermogen om vocht vast te houden. De pH bevindt zich meestal 

tussen zuur tot zwak zuur. Op plekken waar door verstuiving vers, niet uitgeloogd zand is 

afgezet is de pH relatief hoog (pH > 4,5), door uitloging onder invloed van regenwater en 

humuszuren daalt de pH tot waarden onder de 4,5. 

De nutriëntbeschikbaarheid is laag, van oligotroof tot mesotroof. Op minder goed 

ontwikkelde plekken, bijvoorbeeld vergraste plekken en vegetaties van latere 

successiestadia, bereikt de nutriëntenbeschikbaarheid een zwak eutroof niveau. Actief en 

opgestoven stuifzand bevat slechts een geringe hoeveelheid organisch materiaal. 

Dit type is zeer gevoelig voor stikstofdepositie. Depositie van stikstof versnelt de successie 

van pionierbegroeiingen naar soortenarme droge graslanden en struweel. 

Overgangssituaties naar wat nattere pioniersstadia kunnen ook voorkomen binnen het type. 

Het zand stuift vaak uit tot op het niveau van het grondwater. Deze uitgestoven laagten zijn 

natter dan de zandverstuiving zelf. 

Figuur. Ranges waarbij voor stuifzanden kenmerkende “vegetaties” kunnen voorkomen voor 

zuurgraad (pH) en nutriëntenrijkdom. 

77


Goed: indien minstens 50% van de oppervlakte zich voor zuurgraad en 25% van de 

oppervlakte zich voor voedselrijkdom binnen het bereik voor goed ontwikkeld 

bevindt. 


zich voor zuurgraad en 25% van de oppervlakte zich voor voedselrijkdom 

binnen het bereik voor matig ontwikkeld bevindt. 





< 10 kg N ha -1 y -1 

< 710 mol N ha -1 y -1 

78 

10 - 15 kg N ha -1 y -1 

710-1070 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor Zandverstuiving (10,4 kg) en Droge heide (15 kg) (Van Dobben & Van Hinsberg, 

2008). 


> 15 kg N ha -1 y -1 

> 1070 mol N ha -1 y -1 


“goed”. 



Onderdeel van groot samenhangend 

stuifzanden heidecomplex* 


zandverstuivingen, droge heiden of 

droge schraalgraslanden 

Geïsoleerd 

>50 ha 10-50 ha < 10 ha 

Goed 

Goed Matig 


Matig 

Slecht Slecht 

* Onderdeel van een open heidelandschap (droge heide, stuifzand, droog schraalland) 

Monitoring 










N08.01 Strand en embryonaal duin 




• Het beheertype Strand en embryonaal duin bestaat grotendeels uit kaal zand en een 

pioniervegetatie gekenmerkt door biestarwegras of planten die karakteristiek zijn voor 

vloedmerk. 

• Strand en embryonaal duin wordt door de zee begrensd en is onderhevig aan 

getijdenwerking en wind. 

Structuur 

Het beheertype strand en embryonaal duin is onderhevig aan dynamiek door wind- en 

getijdenwerking. Hierdoor kan de structuur regelmatig wijzigen. Het beheertype bestaat 

voornamelijk uit kaal zand en plaatselijk kan een pioniervegetatie voorkomen met 

biestarwegras, helm en vloedmerkplanten. 

Omdat structuurelementen voor dit type lastig te kwantificeren zijn, snel kunnen wijzigen en 

inherent onderdeel van het type zijn, wordt structuur hier niet gemonitoord. 





Broedvogels: 

blauwe zeedistel, duinrus s.s., gele hoornpapaver, gelobde melde, 

stekend loogkruid, strandduizendguldenkruid, zeekool, zeepostelein, 

zeeraket, zeewinde, zeewolfsmelk 

bontbekplevier, dwergstern, grote stern, kluut, noordse stern, 

strandplevier, visdief 




Goed: indien minimaal 3 kwalificerende soorten voorkomen. 

Matig: indien 2 kwalificerende soorten voorkomen. 






< 10 kg N ha -1 y -1 

< 710 mol N ha -1 y -1 

79 

10 - 20 kg N ha -1 y -1 

710-1420 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor Embryonale duinen (20 kg) (Van Dobben & Van Hinsberg, 2008). 

> 20 kg N ha -1 y -1 

> 1420 mol N ha -1 y -1


Voor dit beheertype worden geen ruimtelijke condities gemonitoord. 

Monitoring 






80

N08.02 Open duin 




• Het beheertype Open duin omvat een afwisseling van stuivend zand, duingrasland, 

helmduinen en laag struweel, zoals duindoornstruweel. Kleinere delen kunnen bestaan 

uit vochtige duinvallei, overgangen naar schor of kwelder etc. 

• Hoge struwelen, zoals meidoornstruweel, worden tot het beheertype Duinbos 

gerekend. 

• Open duin omvat in het duinen kustgebied de zeereep en de binnenduinen. 

• Het beheertype komt voor in het duinlandschap. 

Het extra beheer dat nodig is voor het genereren of in stand houden van stuivend duin 

vormt de reden dat het beheertype ‘open duin’ temidden van het type ‘grootschalig duin (en 

wad)’ apart kan worden begrensd. 

Structuur 

Windwerking, verstuiving en begrazing kunnen in het beheertype ‘open duin’ tot een rijke 

structuurvariatie leiden, met een afwisseling van lage mos- en korstmosrijke vegetaties, 

grazige vegetaties, kruidenrijke duingraslanden, zoomvegetaties, ruigte en laag struweel. 

Door deze afwisseling biedt het beheertype plaats aan diverse planten-, mos- en 

diersoorten. Dit beheertype bestaat voor minimaal 20% uit kale bodem en/of 

pioniervegetaties van stuivend zand zoals mos- en korstmosrijke buntgrasvegetaties. De 

volgende kwalificerende structuurelementen worden onderscheiden: 


Kale bodem en/of open pioniervegetatie 20 60 


Hoog gras en kruiden (>40 cm) 5 20 

Ruigte 5 20 

Laag struweel, niet gedomineerd door heide (5 m) 1 10 


Goed: indien 5-7 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn, waarvan in ieder 

geval een korte gesloten gras- en kruidenvegetatie. 

Matig: indien 3-4 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn of indien meer 

structuurelementen aanwezig zijn, maar niet aan de criteria van klasse goed 

voldaan is. 


81





Broedvogels: 



bitterkruidbremraap, blauwe bremraap, blauwe zeedistel, bleek 

schildzaad, buntgras, duinaveruit, duinlangbaardgras, duinteunisbloem, 

Duits viltkruid, echt bitterkruid, geelhartje, gelobde maanvaren, gevlekt 

zonnenroosje, glad parelzaad, harlekijn, hazenpootje, 

herfstschroeforchis, hondskruid , hondsviooltje, kegelsilene, klavervreter, 

klein wintergroen, kleine ereprijs, kleine ruit, kleine rupsklaver, 

kruisbladgentiaan, liggend bergvlas, liggende asperge, nachtsilene, 

oorsilene, rond wintergroen, rozenkransje, ruw gierstgras, ruwe klaver, 

ruw vergeet-mij-nietje, scherpkruid, sierlijke vetmuur, smal fakkelgras, 

stijve wolfsmelk, tengere distel, torenkruid, vals muizenoor, verfbrem, 

vierrijige ogentroost, walstrobremraap, welriekende salomonszegel, wilde 

averuit, wondklaver, zandhaver, zandviooltje, zeewolfsmelk, zilverhaver, 

zwenkdravik 

bergeend, blauwe kiekendief, braamsluiper, eider, graspieper, grauwe 

klauwier, kneu, nachtegaal, paapje, roodborsttapuit, tapuit, 

veldleeuwerik, velduil, wulp 

aarbeivlinder, blauwvleugelsprinkhaan, bruin blauwtje, 

duinparelmoervlinder, duinsabelsprinkhaan, grote parelmoervlinder, 

heivlinder, kleine parelmoervlinder, kommavlinder 















De plaatselijk zeer droge bodem en het zeer warme microklimaat zijn karakteristiek voor 

open duinen. De range van grondwaterstanden is groot. Ze bevindt zich tussen enkele 

centimeters tot twee meter onder het maaiveld. 

De zuurgraad van open duin heeft een vrij groot bereik, maar in goed ontwikkelde situaties 

komt de pH niet beneden de 5,0. 

Open duinen zijn doorgaans (matig) voedselarme systemen. Onder optimale 

omstandigheden bevindt de voedselrijkdom zich tussen oligotroof en mesotroof. In de 

Duindoornstruwelen kan de trofiegraad oplopen tot zwak eutroof. 

82

Het duinzand van open duinen raakt geleidelijk ontkalkt door verzuring en uitloging; dit is 

een natuurlijk proces. De ontkalking is een gevolg van productie van organische zuren door 

planten en organisch materiaal. Vervolgens lost de kalk op in dit zure bodemvocht en spoelt 

daarna de uit met het regenwater, maar ook door wegzijging van regenwater. Vanaf dat 

moment zal er verzuring op gaan treden. Hoe snel dit proces verloopt is afhankelijk van 

meerdere natuurlijke factoren: 

- De hoogte van het kalkgehalte in het zand is van groot belang. Grofweg kan gesteld 

worden dat de vastelandduinen ten zuiden van Bergen relatief veel kalk bevatten. 

- De wind in open duingebieden legt in stuifkuilen nog niet ontkalkt zand bloot en verspreidt 

nog kalkhoudend zand over het oppervlakkig ontkalkte zand. De duinen direkt aan de kust 

staan onder grote invloed van de wind. Ook zeeschuim (saltspray) dat de duinen in waait is 

een bron van bufferstoffen in de zeereep. 

Verzurende neerslag onder invloed van luchtvervuiling (ook door stikstofdepositie), versnelt 

het ontkalkingsproces. 

Vaak treed oppervlakkige verzuring op, waarbij de pH in de bovenste 10 cm van de bodem 

vrij ver kan dalen. In de (diepere) ondergrond blijft de pH wel op peil, waardoor een vrij 

grote verticale gradiënt in zuurgraad kan ontstaan. Dit heeft vaak zijn weerslag in de 

vegetatie, waar kalkminnende soorten naast acidofiele soorten voor kunnen komen. 

Onder natuurlijke omstandigheden is de successie in het open duin een langzaam proces, 

maar met grotere nutriëntbeschikbaarheid wordt deze successie versneld. Daardoor treedt 

vergrassing (op duingraslanden) en vermossing (op open zand en schaars begroeide 

pioniersituaties) van open duinen op. Zolang het duinzand nauwelijks humus bevat, is het 

vermogen vocht en voedingsstoffen vast te houden gering. Mede door luchtvervuiling zijn 

veel open duinen de afgelopen decennia verruigd. 

Figuur. Ranges waarbij voor open duin kenmerkende vegetaties kunnen voorkomen voor zuurgraad 

(pH) en nutriëntenrijkdom. 


Goed: indien minstens 50% van de oppervlakte zich voor zuurgraad en 



voor zuurgraad en voedselrijkdom zich minimaal binnen het bereik voor 

matig ontwikkeld bevindt. 


83




< 10 kg N ha -1 y -1 

20 kg N ha -1 y -1 

> 1420 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor Witte duinen (20 kg) en Grijze duinen (10,8-17,4 kg) (Van Dobben & Van Hinsberg 

2008). 



“goed”. 



Onderdeel van groot duincomplex 


duingebieden 

Geïsoleerd 

Monitoring 

>10 ha 5-10 ha < 5 ha 













N08.03 Vochtige duinvallei 


gedaan. 




• Vochtige duinvallei bestaat uit in het duinen kustgebied gelegen vochtige tot natte 

laagten,al dan niet met open, voedselarm water, of vochtige delen van drooggevallen 

zandplaten. 

• Vochtige duinvallei wordt niet of incidenteel door zeewater geïnundeerd, en is 

gekenmerkt door een lage vegetatie. 


• Tot 30% van het beheertype kan bestaan uit heideachtigen. 

Structuur 

Een vochtige duinvallei is vaak rijk aan verschillende structuurelementen. Bij ontwikkeling 

van een nieuwe duinvallei kunnen verschillende structuurelementen in de tijd sterk wisselen 

in mate van voorkomen, zoals open water, kale bodem en lage en open pioniervegetatie. 

Duinvalleien worden meestal gemaaid hetgeen gunstig is voor de korte zeggen- en 

kruidenvegetatie die zeer soortenrijk kan zijn. Begraasde of niet gemaaide duinvalleien of 

delen daarvan hebben een groter aandeel aan overjarige vegetatie van zeggen, grassen, 

kruipwilg en kruiden. Aan de randen van duinvalleien kunnen overgangen naar struweel 

optreden. 

Vochtige duinvallei wordt gekenmerkt door een lage vegetatie en bestaat voor maximaal 

20% uit struweel en voor maximaal 30% uit dwergstruiken. De volgende kwalificerende 

structuurelementen worden onderscheiden: 


Water 5 30 



Hoge grassen, zeggen of natte strooiselruigte (>40 cm) 5 20 




Goed: indien 4 of meer kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn, waarvan 

in ieder geval een lage pioniervegetatie of een korte gesloten zeggen- en 

kruidenvegetatie. 

Matig: indien 2-3 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn of indien meer 

structuurelementen aanwezig zijn, maar niet voldaan wordt aan de criteria 

van klasse goed. 


85



faunasoorten uit de volgende soortgroepen (mossen zijn met (m), kranswieren met (k) 

aangegeven): 


Broedvogels: 

armbloemige waterbies, bitterling (zomer- en herfst-), bonte 

paardenstaart, brokkelig kransblad (k), draadfonteinkruid, draadgentiaan, 

drienervige zegge, duizendknoopfonteinkruid, dwergbloem, dwergrus, 

dwergvlas, echt vetmos (m), fraai duizendguldenkruid, galigaan, 

gebogen kransblad (k), geelhartje, gevlekte orchis, groenknolorchis, 

grote boterbloem, grote muggenorchis, harlekijn, honingorchis, kleine 

knotszegge, knopbies, koprus, moerasgamander, moeraskartelblad, 

moeraswespenorchis, noordse rus, oeverkruid, ondergedoken 

moerasscherm, ongelijkbladig fonteinkruid, parnassia, rond wintergroen, 

ruw kransblad (k), slanke gentiaan, stekelharig kransblad (k), 

sterrengoudmos (m), sterzegge, stijve moerasweegbree, teer guichelheil, 

teer vederkruid, veldgentiaan, verfbrem, vleeskleurige orchis, vlozegge, 

waterpunge, welriekende nachtorchis, wilde gagel, zilte rus, zilte 

waterranonkel 

blauwborst, blauwe kiekendief, dodaars, paapje, roerdomp, 

sprinkhaanzanger, tureluur, veldleeuwerik, wintertaling, wulp 


1 gerekend worden, indien deze voorkomen in het beheertype. Tot de karakteristieke en in 

bijlage 1 opgenomen soorten behoort ook de Natura2000-soort groenknolorchis. 













Vochtige duinvalleien maken deel uit van een hydrologisch systeem dat op een aantal 

punten afwijkt van binnenlandse situaties door de aanwezigheid van zout water in de 

ondergrond. Onder invloed van regenwater vormt zich een zoetwaterlens van vele tientallen 

tot meer dan honder meter dik die op het brakke grondwater drijft. Door de 

dichtheidsverschillen tussen zout en zoet water, in combinatie met de aanwezigheid van 

slecht doorlatende mariene afzettingen in de ondergrond, is de opbolling van het 

grondwaterlichaam relatief groot. Vooral in brede duingebieden reageert de 

grondwaterstand vertraagd op fluctuaties in neerslag en verdamping. Dat betekent dat er 

bovenop de seizoensdynamiek, met hogere grondwaterstanden in de winter en lagere 

grondwaterstand in zomer, er ook sprake is van een langjarige dynamiek, met duinvalleien 

die in een periode met natte jaren vrijwel permanent onder water staan en in perioden met 

weinig neerslag vrijwel permanent droog staan. Tot hoe ver het grondwater in de zomer 

86

wegzakt hangt mede af van de ligging binnen het duinsysteem: in het midden van het 

duinmassief, waar de zoetwaterbel op zijn dikst is, is het verschil tussen de zomer- en 

wintergrondwaterstand groot, dicht bij zee en is de grondwaterstandsfluctuatie beperkt. 

De sleutelfactoren zijn het waterregime, het voedselarme karakter en de basenrijkdom. De 

meest kenmerkende vochtige duinvalleivegetaties komen voor op plekken die in de winter 

ten minste plas-dras staan. Structurele verlaging van de grondwaterstanden door 

bosaanplant (verdamping), waterwinning en peilverlaging in aangrenzende poldergebieden 

vormt de belangrijkste bedreiging voor dit beheertype. 

De zuurgraad varieert van licht zuur tot basisch. De meeste duinvalleien zijn goed 

gebufferd door de aanwezigheid van kalk in de bodem en/of de aanvoer van basenrijk 

grondwater. Zeer zwak gebufferde omstandigheden kunnen ontstaan in gebieden met 

kalkloos duizand, zoals op Terschelling en bij Schoorl. 

De voedselrijkdom is zeer variabel en alleen zeer voedselrijke omstandigheden komen niet 

voor. Door de hoge basenrijkdom en droogval in de zomer verloopt de afbraak van 

organisch materiaal relatief snel. De hoogste voedselrijkdom wordt gevonden in en aan de 

rand van duinmeren, waar ook van nature hoogproductieve moerasvegetaties kunnen 

voorkomen. In jonge, ’s zomers droogvallende kalkrijke duinvalleien zorgen fosfaatbinding 

en een geringe hoeveelheid organisch materiaal voor een veel beperkter aanbod aan 

nutriënten. 

Figuur. Ranges waarbij voor vochtige duinvallei kenmerkende vegetaties kunnen voorkomen voor 

gemiddelde voorjaarsgrondwaterstand (GVG). 


Goed: indien (gemiddeld) minstens 35% van het oppervlakte in de winter en vroege 

voorjaar plas-dras of onder water staat (GVG minder dan ca. 25 cm onder 

maaiveld) en 50% van het oppervlak voedselarm of licht voedselrijk is. 

Matig: indien niet voldaan wordt aan goed, en 35% van het oppervlak voedselarm 

of licht voedselrijk is en (gemiddeld) minstens 15% van het oppervlakte in de 

winter en vroege voorjaar plas-dras of onder water staat (GVG minder dan 

ca 25 cm onder maaiveld) en in minstens 70% van het oppervlak de GVG 

ondieper is dan 50 cm. 

Slecht: Indien aan bovenstaande criteria niet wordt voldaan. 

87




< 14 kg N ha -1 y -1 

20 kg N ha -1 y -1 

>1420 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor Vochtige duinvalleien (open water, kalkrijk en ontkalkt) (14 - 19,5 kg) (Van Dobben & 

Van Hinsberg, 2008). 



Monitoring 







Vegetatie Vegetatiekartering 12 jaar

N08.04 Duinheide 




• Het beheertype duinheide omvat voor tenminste 30% vegetaties gedomineerd door 

dwergstruiken: Gewone dophei, Kraaiheide, Struikheide soms met Eikvaren of Grote 

veenbes. 

• De overige delen kunnen bestaan uit open zand of zijn begroeid met 

korstmosvegetaties, grazige vegetaties, kruipwilgstruweel of veenmosvegetaties. 

• Het beheertype komt voor in het Duinlandschap. 

Structuur 

Duinheiden omvatten droge tot natte heiden van het kustgebied met overgangen naar 

vegetaties van natte duinvalleien en stuivende duinen. Variatie in de begroeiing en 

structuur, en de aanwezigheid van overgangen daarin dragen bij aan een grote 

soortenrijkdom en daarmee aan een hoge kwaliteit. Variatie in structuur is mede belangrijk 

voor insecten en vogels. Vogels vinden voedsel in de grazige delen en kunnen uitkijken 

vanaf solitaire bomen. Insecten overwinteren in het struweel en vinden in de zomer voedsel 

in een vegetatie van heide, gras en kruiden. 






Laag struweel, niet gedomineerd door heide (

Dagvlinders: 

bruin blauwtje, duinparelmoervlinder, grote parelmoervlinder, 

heideblauwtje, heivlinder, kleine parelmoervlinder, kommavlinder 




Goed: indien minimaal 6 kwalificerende soorten voorkomen, waarvan ten minste 4 







De vochttoestand kan binnen duinheide variëren van nat tot droog. 

In duinheiden is de bodem over het algemeen wat basenrijker dan op binnenlandse 

zandgronden met heide. De meeste duinheide komt voor op kalkarme, oppervlakkig 

ontkalkte en verzuurde bodem. In diep ontkalkte oude duinzanden en in primair kalkloze 

zandgronden (die bijvoorbeeld veel voorkomen op Terschelling, Vlieland en bij Schoorl) kan 

de zuurgraad vergelijkbaar zijn met die in binnenlandse heiden. 

Dit type behoudt het voedselarme karakter, de optimale voedselrijkdom ligt tussen 

oligotroof en mesotroof. In de dichtgegroeide en oudere delen kan het oplopen tot zwak 

eutroof. 

Als gevolg van de zure condities stapelt zich boven de minerale bodem een laag slecht 

verteerde humus op. Onder natuurlijke omstandigheden verloopt de successie naar ruigte 

en uiteindelijk bos zeer traag. Door vergroting van voedselbeschikbaarheid wordt de 

successie versneld. Hierdoor treedt vergrassing en verruiging van de heide op. Duinheiden 

zijn zeer gevoelig voor stikstofdepositie, mede door de geringe kalkrijkdom van de bodem. 




< 15 kg N ha -1 y -1 

< 1070 mol N ha -1 y -1 

90 

15 - 18 kg N ha -1 y -1 

1070-1280 mol N ha -1 y -1 

> 18 kg N ha -1 y -1 

> 1280 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor Duinheiden met kraaihei (15-18 kg) en Duinheiden met struikhei (15 kg) (Van Dobben 

& Van Hinsberg, 2008). 



“goed”. 



Onderdeel van groot 

samenhangend duingebied 

Geïsoleerd (omgeven door bos) 

>5 ha ≤ 5 ha 

Goed Matig 

Matig Slecht

Monitoring 










91

N09.01 Schor of kwelder 




• Het beheertype Schor of kwelder is buitendijks gelegen en begroeid met zoutminnende 

en zouttolerante vegetaties die, dagelijks of af en toe, overstroomd worden door 

zeewater. 

• De inliggende krekenstelsels worden tot Schor of kwelder gerekend. 

• Tot 10% van het beheertype kan bestaan uit onbegroeide platen. 

• De overstromingfrequentie is meer dan enkele keren per jaar, zie ook zilt grasland en 

overstromingsweiland. 

• Regelmatig met zout water overstroomde vegetaties van biestarwegras op 

uitgesproken zandige bodem worden tot ‘Strand en embryonaal duin’ (N08.01) 


Structuur 

Het beheertype bestaat voor minstens 60% uit meer of minder gesloten vegetaties van 

grassen, russen of kruiden, of uit lage open pioniervegetatie (en bij voorkeur juist een 

combinatie van een graslandvegetatie en een open pioniervegetatie). Daarnaast kunnen de 

volgende kwalificerende structuurelementen voorkomen: 


Kreken of vergelijkbare watergangen 5 20 


Riet, hoge zeggen en/of hoge biezen 5 25 



Matig: indien 1 kwalificerend structuurelement aanwezig is. 

Slecht: indien geen structuurelement aanwezig is. 





Broedvogels: 

bitterling (zomer- en herfst), Deens lepelblad, dunstaart, echt lepelblad, 

eenbloemige zeekraal, Engels gras, Engels lepelblad, fraai 

duizendguldenkruid, fijn goudscherm, geelhartje, gesteelde zoutmelde, 

gewone zoutmelde, ijle lamsoor, klein slijkgras, knolvossenstaart, 

kwelderzegge, laksteeltje, lamsoor, noordse rus, parnassia, platte bies, 

rode bies, selderij, sierlijke vetmuur, stekende bies, stijve ogentroost, 

strandduizenguldenkruid, zeegerst, zilt torkruid, zilte zegge 

bergeend, blauwe kiekendief, grutto, kluut, lepelaar, scholekster, tureluur, 

visdief 



92



op >15% van de oppervlakte van het beheerype en beide soortgroepen 


Matig: indien minstens 5-9 kwalificerende soorten voorkomen en beide 


Slecht: indien niet aan de klassen goed en matig voldaan wordt. 





Monitoring 






93

N10.01 Nat schraalland 


gedaan. 


• Nat schraalland omvat blauwgrasland, kleine zeggen- en kalkmoeras. 

Dotterbloemhooilanden en veldrusschraallanden in beekdalen en boezemlanden 

kunnen ook tot dit type gerekend worden als ze in combinatie met de eerste drie 

vegetatietypen voorkomen. 

• Komen dotterbloemhooiland en veldrusschraalland zonder blauwgrasland, kleine 

zeggen- of kalkmoeras voor, dan is de draagkracht van de bodem wat minder slecht 

en worden ze tot Vochtig hooiland gerekend. 

• De graslanden komen voor op voedselarme, matig zure tot basische bodems die 

gedurende de winter het waterpeil tenminste op of rond het maaiveld hebben (0-20 cm. 

beneden maaiveld) en ’s zomers slechts oppervlakkig uitdrogen. De bodems zijn 

vanwege het natte karakter weinig draagkrachtig. 

• In Nat schraalland komen tenminste enkele karakteristieke soorten voor: blonde 

zegge, vlozegge, sterzegge, tweehuizige zegge, knotszegge, blauwe zegge, 

waterdrieblad, draadrus, melkviooltje, Spaanse ruiter, gevlekte orchis, 

moeraswespenorchis, klokjesgentiaan, welriekende nachtorchis, klein glidkruid, brede 

en rietorchis, vleeskleurige orchis, blauwe knoop, moerasstreepzaad, addertong, 

harlekijn, adderwortel, kleine valeriaan, moeraskartelblad, welriekende nachtorchis, 

parnassia, vetblad. 

• Het beheertype wordt jaarlijks gemaaid en het maaisel wordt afgevoerd. 

Structuur 

Een structuurrijk nat schraalland is vooral van belang voor insecten. Natte schraallanden 

komen veelal nog maar op kleine oppervlakten voor, hetgeen vaak betekent dat hier minder 

ruimte is voor structuurvariatie en dat gecombineerde flora- en faunadoelstellingen niet 

altijd haalbaar zijn. 

Het beheertype nat schraalland bestaat voor minimaal 60% uit een korte gesloten 

graslandvegetatie. Voor dagvlinders, sprinkhanen en amfibieën zijn daarnaast enkele 

zomerse plasdras-veldjes, ruigten, hoge kruidenrijke delen en kleine struwelen van belang. 

In het geval het nat schraalland tevens belangrijk broedgebied is voor weidevogels, zijn 

opgaande structuurelementen ongewenst. 

94





addertong, armbloemige waterbies, bevertjes, blauwe knoop, bleke 

zegge, blonde zegge, bonte paardenstaart, brede orchis, breed 

wollegras, draadgentiaan, draadrus, draadzegge, dwergbloem, 

dwergrus, gele zegge, gevlekte orchis, gewone vleugeltjesbloem, 

groenknolorchis, grondster, grote muggenorchis, heidekartelblad, 

honingorchis, karwijselie, klein glidkruid, kleine valeriaan, 

klimopwaterranonkel, klokjesgentiaan, knolsteenbreek, knotszegge, 

koprus, kranskarwij, kruipende moerasweegbree, liggende 

vleugeltjesbloem, melkviooltje, moeraskartelblad, moeraspaardenbloem, 

moerasstreepzaad, moeraswespenorchis, moesdistel, noordse zegge, 

paardenhaarzegge, parnassia, plat blaasjeskruid, rietorchis, ronde 

zegge, schildereprijs, schraallandpaardenbloem, schubzegge, Spaanse 

ruiter, sterzegge, teer guichelheil, tweehuizige zegge, veenmosorchis, 

veenreukgras, vetblad, vleeskleurige orchis, vlozegge, waterdrieblad, 

weidekervel, welriekende nachtorchis, wijdbloeiende rus, zwartblauwe 

rapunzel 

Dagvlinders: aarbeivlinder, bruine vuurvlinder, gentiaanblauwtje, zilveren maan 

Broedvogels: gele kwikstaart, grutto, kemphaan, kwartelkoning, tureluur, watersnip 





op >15% van de oppervlakte van het beheertype en twee soortgroepen 










Het beheertype wordt gekenmerkt door natte omstandigheden waarbij grondwaterstanden 

in winter en voorjaar tot aan of iets boven maaiveld staan (plas-dras). ’s Zomers kunnen de 

schraallanden oppervlakkig uitdrogen. 

De standplaats is zwak zuur tot zwak basisch. Door regenwaterinvloeden kan de bovenste 

bodemlaag matig zuur zijn. De aanwezigheid van bufferstoffen is van essentieel belang, 

omdat nat schraalland zeer gevoelig is voor verzuring. 

Het type ontwikkelt zich optimaal onder invloed van basenrijk grondwater. In de natste en 

meest soortenrijke vormen kan sprake zijn van grondwater dat oppervlakkig uittreedt in 

slenken en laagtes. In de minder natte vormen speelt capillaire opstijging van grondwater 

95

een belangrijke rol in de aanvoer van basenrijk grondwater naar de wortelzone. In 

boezemgraslanden kan buffering ook plaatsvinden door inundatie met slib- en 

nutriëntenarm oppervlaktewater in de winter. In het rivierengebied komen ook 

kalkmoerassen voor op kalkrijk rivierzand. Hier vormt het kalk in de bodem de belangrijkste 

buffer. In boezemgraslanden kan na het wegvallen van overstroming de hoge 

basenverzadiging van de kleiige bovengrond nog zekere enkele tientallen jaren zorgen voor 

buffering, maar bij achterwege blijven van overstromingen zal op termijn hier verzuring 

optreden. 

Vanwege de binding aan voedselarme standplaatsen is het type gevoelig voor 

overstroming met slib- en nutriëntenrijk beek- en rivierwater. De gevoeligheid voor 

atmosferische depositie is mede afhankelijk van de hydrologische condities. In situaties 

gevoed door basenrijk grondwater is het risico op verzuring minder groot. Bovendien is 

tenminste in een deel van de natte schraalgraslanden sprake van fosfaatbeperking, 

waarschijnlijk als gevolg van binding van het fosfaat aan aan calcium en ijzer dat wordt 

aangevoerd met grondwater. Dat vermindert de gevoeligheid voor stikstof. 

Figuur. Ranges waarbij voor nat schraalgrasland kenmerkende vegetaties kunnen voorkomen voor 

gemiddelde voorjaarsgrondwaterstand (GVG) zuurgraad (pH) en voedselrijkdom. 


Goed: indien minstens 50% van de oppervlakte zich voor GVG, zuurgraad en 



voor GVG, zuurgraad en voedselrijkdom zich minimaal binnen het bereik 

voor matig ontwikkeld bevindt. 


96




< 11 kg N ha -1 y -1 

< 780 mol N ha -1 y -1 

97 

11-15 kg N ha -1 y -1 

780-1070 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor Blauwgraslanden (15 kg) en Heischrale graslanden (11,6kg) (Van Dobben & Van 

Hinsberg, 2008) 



“goed”. 

Oppervlakte beheertype / Ruimtelijke 

samenhang 

Verbonden met andere natte 

schraallanden, vochtige hooilanden of 

trilveen 


natte schraallanden, vochtige 

hooilanden of trilveen 

Geïsoleerd 

Monitoring 

>3 ha 1-3 ha < 1 ha 



Matig 

Slecht Slecht 









> 15 kg N ha -1 y -1 

> 1070 mol N ha -1 y -1

N10.02 Vochtig hooiland 




• Vochtig hooiland omvat hooilanden (meestal bloemrijke graslanden, die één- à 

tweemaal per jaar worden gemaaid), al dan niet met nabeweiding (zie ook Nat 

schraalland voor de afgrenzing met dit beheertype). 

• Vochtig hooiland wordt ofwel vrijwel jaarlijks overstroomd door oppervlaktewater (o.a. 

langs de rivieren); staat onder invloed van uitredend kwelwater (beekdalen) of is 

gelegen op een veenbodem met een gemiddeld waterpeil van 20-30 cm. onder 

maaiveld, waarbij het peil in de zomer alleen gedurende korte tijd dieper kan 

wegzakken. De grondwaterstanden van bodems met een goede vochtnalevering, zoals 

klei- en zavelgronden, kunnen lager liggen. 

• Het beheertype wordt jaarlijks gemaaid en het maaisel wordt afgevoerd. 

• Er wordt geen bemesting toegepast, met uitzondering van ruige stalmest (max. 20 ton 

per ha per jaar) of bekalking. 

Structuur 

Variatie in structuur is belangrijk voor faunasoorten die in het vochtig hooiland voorkomen. 

Zo is een korte gesloten graslandvegetatie van belang als broedgebied voor weidevogels. 

Naast korte vegetatie is aanwezigheid van andere structuurelementen zoals hoge 

overjarige vegetatie en struweel van belang voor dagvlinders, sprinkhanen en kleine 

zoogdieren. 

Het vochtig hooiland bestaat voor minimaal 60% uit een korte gesloten graslandvegetatie. 






addertong, adderwortel, beemdooievaarsbek, bevertjes, bleke zegge, 

bosbies, brede orchis, draadrus, geplooide vrouwenmantel, gevlekte 

orchis, gevleugeld hertshooi, gewone dotterbloem, grote pimpernel, 

gulden boterbloem, harlekijn, herfsttijloos, kale vrouwenmantel, 

karwijselie, klein glidkruid, kleine valeriaan, klimopwaterranonkel, 

melkviooltje, moeraskartelblad, moeraspaardenbloem, 

moerasstreepzaad, moeraszoutgras, moesdistel, noords walstro, noordse 

zegge, platte bies, polei, rietorchis, rode ogentroost, 

schraallandpaardenbloem, trosdravik, veenreukgras, verfbrem, 

vleeskleurige orchis, waterkruiskruid, wilde herfsttijloos, weidekervel, 

weide-vergeet-mij-nietje, welriekende nachtorchis, wilde kievitsbloem, 

zilte rus, zwartblauwe rapunzel 

bruine vuurvlinder, donker pimpernelblauwtje, oranjetipje, 

pimpernelblauwtje 

Broedvogels: gele kwikstaart, grutto, kemphaan, kwartelkoning, tureluur, watersnip 

98





op >15% van de oppervlakte van het beheertype en twee soortgroepen 

vertegenwoordigd zijn of indien kievitsbloem of harlekijn massaal (>1000 

ex./ha) voorkomen. 









De vochtig hooilanden worden allen gekenmerkt door vochtige, matig voedselrijke en 

gebufferde condities. De achterliggende factoren die de vocht-, nutriënten- en 

basentoestand regelen zijn echter per gebied verschillend. Een deel van de vochtige 

hooilanden komt voor op klei-op-veen, klei- en zavelgronden die regelmatig (kort) 

overstromen, of waar in het verleden overstroming heeft plaatsgevonden. De 

grondwaterstanden zijn hier minder kritisch omdat de vochthuishouding vooral wordt 

gereguleerd door bodemtextuur (vochtberging en capillaire opstijging) en overstroming. 

Een deel van de vochtige hooilanden komt voor op natte veengronden. Hier speelt de 

grondwaterstand wel een belangrijke rol. De voor vochtige hooilanden kenmerkende 

vegetaties komen hier voor op plekken die in de winter plas-dras staan en waar de 

grondwaterstand in de zomer slechts ondiep wegzakt. De in onderstaande figuur 

opgenomen ranges gaan uit van de minder kritische klei- en zavelgronden. 

Anders dan de natte schraalgraslanden zijn de vochtige hooilanden weinig gevoelig voor 

overstroming met nutriëntenrijk en slibrijk oppervlaktewater, mits slibafzetting beperkt blijft 

(maximaal enkele milimeters per winter). In het rivierengebied is droogtestress in de zomer 

waarschijnlijk van belang. Hierdoor gaan grasachtigen niet domineren, blijft de vegetatie 

open en is er ruimte voor veel kortlevende soorten. 

Veel dotterbloemhooilanden hebben overgangen naar kleine zeggenvegetaties, als gevolg 

van stagnatie van regenwater. Dit komt veel voor in het laagveengebied en vormt daar een 

typisch onderdeel van het landschap. 

99

Figuur. Ranges waarbij voor vochtig hooiland kenmerkende vegetaties kunnen voorkomen voor 

gemiddelde voorjaarsgrondwaterstand (GVG) zuurgraad (pH) en nutriëntenrijkdom. 


Goed: indien minstens 50% van de oppervlakte zich voor GVG, zuurgraad en 



voor GVG, zuurgraad en voedselrijkdom zich minimaal binnen het bereik 

voor matig ontwikkeld bevindt. 





< 11 kg N ha -1 y -1 

23 kg N ha -1 y -1 

>1630 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor dotterbloemgrasland (11,1-23,7 kg) en nat, matig voedselrijk grasland (21,4-22,4 kg) 

(Kros, et al, 2008). 



“goed”. 


>3 ha 1-3 ha < 1 ha 


Verbonden met andere vochtige 

hooilanden of natte schraallanden 


vochtige hooilanden of natte 

schraallanden 

Geïsoleerd 

Goed 

Goed Matig 


Matig Slecht Slecht

Monitoring 









101

N11.01 Droog schraalgrasland 


gedaan. 


• Droog schraalland omvat droge graslanden met lage open vegetatie die gedomineerd 

worden door kenmerkende soorten en vegetaties van heischraal grasland, 

kalkgrasland, droog stroomdalgrasland of zinkweide. 

• Er vindt geen bemesting plaats. 

• Droge schrale graslanden in het duingebied behoren bij het beheertype Open duin. 

Structuur 

Het beheertype droog schraalland bestaat uit minimaal 60% lage grassen en kruiden met 

een hoog aandeel kortlevende soorten, en veel grassen en vlinderbloemigen. De structuur 

varieert van open en eenvoudig tot structuurrijke mozaïeken. Het voorkomen van struiken, 

ruigtes en zomen is van groot belang voor vlinders. De overige structuurelementen 

weerspiegelen de aanwezigheid van (vocht)gradiënten en het voorkomen van 

opeenvolgende successiestadia. 

Daarnaast worden de volgende kwalificerende structuurelementen onderscheiden: 




Ruigte 5 20 

Hoog struweel, incl. braam-, gagel- en bremstruweel 5 20 



Goed: indien 4 kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn. 



102


De biotische kwaliteit wordt uitgedrukt in het voorkomen van kwalificerende flora- en 




aapjesorchis, aarddistel, beemdhaver, beemdkroon, beklierde 

ogentroost, bergdravik, berggamander, bergnachtorchis, betonie, 

bevertjes, blauwe bremraap, bleek schildzaad, bochtige klaver, 

borstelkrans, bosogentroost, brede ereprijs s.s., breed fakkelgras, 

bijenorchis, cipreswolfsmelk, dichte bermzegge, doorgroeide boerenkers, 

driedistel, duifkruid, Duits viltkruid, Duitse gentiaan, dwerggras, 

dwergviltkruid, echte gamander, echte tijm, franjegentiaan, geel 

zonneroosje, gelobde maanvaren, gestreepte klaver, gewone 

vleugeltjesbloem, gipskruid, groene bermzegge, groene nachtorchis, 

grote centaurie, grote keverorchis, grote leeuwenklauw, grote 

muggenorchis, grote tijm, gulden sleutelbloem, harige ratelaar, 

hauwklaver, heelbeen, herfstschroeforchis, hondsviooltje, kaal 

breukkruid, kalkwalstro, klavervreter, kleine pimpernel, kleine ruit, kleine 

steentijm, kleine tijm, kluwenklokje, knolsteenbreek, kraagroos, 

kruipbrem, kruiptijm, kuifvleugeltjesbloem, liggende ereprijs, onderaardse 

klaver, oorsilene, overblijvende hardbloem, poppenorchis, purperorchis, 

rapunzelklokje, rivierduinzegge, rode bremraap, rozenkransje, ruig 

schapengras, ruige anjer, ruige scheefkelk, slanke gentiaan, slanke 

mantelanjer, slanke ogentroost, soldaatje, spits havikskruid, steenanjer, 

steenhoornbloem, stijf hardgras, stijf vergeet-mij-nietje, stijve wolfsmelk, 

tengere veldmuur, tripmadam, trosgamander, veldgentiaan, veldsalie, 

verfbrem, vierrijige ogentroost, viltroos, vliegenorchis, voorjaarsganzerik, 

voorjaarszegge, vroege zegge, weideklokje, wondklaver, 

walstrobremraap, wilde averuit, zacht vetkruid, zandblauwtje, 

zandwolfsmelk, zilverhaver, zinkboerenkers, zinkschapengras, 

zinkviooltje 

argusvlinder, bruin blauwtje, bruin dikkopje, bruine vuurvlinder, heivlinder, 

hooibeestje, klaverblauwtje, veldparelmoervlinder 




Goed: indien 7 of meer kwalificerende soorten voorkomen, waarvan ten minste 4 











De variabiliteit van grondwaterstanden binnen dit type is groot. Het zijn matig vochtige 

graslanden (bijvoorbeeld overstromende zinkweiden of incidenteel overstromende 

103

stroomdalgraslanden) tot zeer droge (en nooit overstromende) schraalgraslanden 

(kalkgraslanden). Sommige van deze graslanden zijn tijdelijk vochtig, in de zomer vallen ze 

altijd droog (onder andere door goed waterdoorlatende zandgrond). Het water zakt ten 

minste anderhalve meter onder het maaiveld weg. Doorgaans zijn het warme en droge 

graslanden, soms met kale bodem en overgangen met zoomvegetaties en struwelen. 

De optimale pH ligt tussen neutraal en basisch. Op de heischrale graslanden (hogere en 

zuurdere deel van hellinggraslanden) ligt de zuurgraad tussen zwak zuur tot neutraal. 

Bij zinkweiden spelen andere factoren een sleutelrol. De standplaatsomstandigheden 

worden veroorzaakt door het hoge zinkgehalte en het evenwicht tussen het kalk- en 

zinkgehalte. 

Droog schraalgrasland heeft een zeer voedselarm karakter en er vindt geen bemesting 

plaats. De optimale voedselrijkdom bevindt zich rond mesotroof niveau. Vergrassing (met 

algemene, competitieve grassoorten), verruiging en doorgaans versnelde successie zijn het 

gevolg van een toenemende voedselrijkdom. 

Droog schraalland is afhankelijk van voldoende basenrijkdom. De buffercapaciteit wordt 

veroorzaakt door basen in de bodem of door korte overstroming en sedimentatie van vers 

zand, rijk aan bufferstoffen. Op de hellinggraslanden treden vaak gradiënten van 

basenrijkdom van sterk basische tot zwak zure omstandigheden op. 

Vooral graslanden op zwak gebufferde bodems en de stroomgraslanden (afhankelijk van 

afzet van basenrijk, vers zand) worden bedreigd door verzuring. Dit proces komt geleidelijk 

op gang door ontkalking, afwezigheid van invoer van basen, door vermesting en door 

stikstofdepositie. Droge schraalgraslanden zijn zeer gevoelig tot gevoelig voor 


Figuur. Ranges waarbij voor droog schraalgrasland kenmerkende vegetaties kunnen voorkomen 

voor zuurgraad (pH) en voedselrijkdom. 


Goed: indien minstens 50% van de oppervlakte zich voor zuurgraad en 



voor zuurgraad en voedselrijkdom zich minimaal binnen het bereik voor 

matig ontwikkeld bevindt. 


104




< 12 kg N ha -1 y -1 

< 850 mol N ha -1 y -1 

105 

12 - 30 kg N ha -1 y -1 

850-2130 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor Kalkgraslanden (21,1 kg), Zinkweiden (20 kg), Heischrale graslanden (11,6 kg), 

Stroomdalgraslanden (17,5) en Jeneverbesstruwelen (30,5 kg). 


> 30 kg N ha -1 y -1 

> 2130 mol N ha -1 y -1 


“goed”. 



Verbonden met andere droge 

schraalgraslanden of 

glanshaverhooiland 


droge schraalgraslanden of 

glanshaverhooiland 

Geïsoleerd 

Monitoring 

>3 ha 1-3 ha < 1 ha 



Matig 

Slecht Slecht 









N12.01 Bloemdijk 


gedaan. 


• Het beheertype Bloemdijk komt uitsluitend voor op dijken en omvat zeer kruidenrijke, 

min of meer schrale, graslanden. 


• Er vindt extensieve beweiding plaats, of er wordt 1 of 2 keer per jaar gehooid. 

• Er vindt geen bemesting plaats. 

Structuur 

De variatie in begroeiing van bloemdijken kan zeer groot zijn, door een afwisseling in 

vochtgehalte, moedermateriaal, beheer en expositie. Die variatie uit zich in het voorkomen 

van veel soorten van glanshaverhooilanden, kamgrasweiden en marjoleinzomen. 

Bloemdijken kunnen erg bloemrijk zijn en zijn daarmee van belang voor onder andere 

dagvlinders, maar ook voor kleine zoogdieren. Het belang voor deze soorten is nog groter 

wanneer er een gevarieerde vegetatiestructuur aanwezig is, bijvoorbeeld door een 

afwisseling van hoge en lage vegetatie, open plekken en lokaal struweel of een enkele 

boom. 

Het beheertype bloemdijk bestaat voor minimaal 60% uit hogere of lagere grassen en 

kruiden. Ze worden 1 of 2 maal per jaar gemaaid, begraasd of worden gemaaid met 

nabeweiding. Een kwalitatief goede begrazing vergroot de afwisseling in structuur, die weer 

van groot belang is de soortenrijkdom. Daarnaast worden de volgende kwalificerende 

structuurelementen onderscheiden: 



Ruigte 5 20 





Slecht: indien niet aan de klasse goed of matig is voldaan. 

106






aardaker, aarddistel, akkerdoornzaad, beemdkroon, beemdooievaarsbek, 

bevertjes, bitter barbarakruid, blauw walstro, bochtige klaver, brede 

ereprijs s.s., cipreswolfsmelk, dichte bermzegge, draadklaver, duifkruid, 

echte kruisdistel, geelhartje, gele morgenster, gestreepte klaver, glad 

parelzaad, graslathyrus, grote bevernel, grote centaurie, grote 

leeuwenklauw, grote pimpernel, harige ratelaar, karwijvarkenskervel, 

kattendoorn, klavervreter, kleinbloemige salie, kleine ratelaar, 

kluwenklokje, knopig doornzaad, knikkende distel, knolsteenbreek, 

liggende ereprijs, moeslook, oosterse morgenster, overblijvende 

hardbloem, paarse morgenster, rapunzelklokje, rivierduinzegge, rode 

bremraap, ruige anjer, ruige weegbree, spits havikskruid, tengere distel, 

tripmadam, veldsalie, vijfdelig kaasjeskruid, vroege zegge, weideklokje, 

wilde averuit, wilde marjolein, wollige distel, ijzerhard, zacht vetkruid, 

zandwolfsmelk, zeegroene zegge 

argusvlinder, bruin blauwtje, hooibeestje, icarusblauwtje, kleine 

vuurvlinder, zwartsprietdikkopje 





op >15% van de oppervlakte van het beheertype en beide soortgroeppen 






Voor dit type worden geen milieu- en watercondities gemonitoord. 


Oppervlakte bloemdijk/ 


Wanneer het type voorkomt in een 

netwerk bestaande uit delen die niet 

meer dan 500 meter uiteen liggen 

107 

>10 ha 1-10 ha < 1 ha 

Goed Matig Slecht

Monitoring 



Vegetatie Vegetatiekartering alléén indien 

sprake kan zijn van aanwezigheid 

Natura2000-habitattype H6120 

Stroomdalgraslanden 

12 jaar 




108

N12.02 Kruiden- en faunarijk grasland 




• Het betreft grasland, de grasachtigen (monocotylen) zijn dominant, maar kruiden 

(dicotylen) en mossen hebben een oppervlakteaandeel van tenminste.20% 



• De graslanden zijn niet tot andere beheertypen te rekenen (zie afbakening andere 

graslanden). 

• Vrijwel jaarlijks in winter en voorjaar langdurig overstroomde weilanden worden niet tot 

dit beheertype maar tot Zilt- en overstromingsgrasland gerekend 

Structuur 

Dit beheertype omvat droge tot vochtige, matig voedselrijke tot voedselrijke graslanden. Ze 

omvat een scala aan bloemrijke vegetaties van vrij schrale typen kamgrasweiden tot 

tamelijk voedselrijke witbolgraslanden. Vochtige hooilanden met grondwaterinvloed, 

overstromingsgraslanden, natte en droge schraallanden en glanshaverhooilanden vallen 

buiten dit type, maar worden als zelfstandige beheertypen onderscheiden. De planten die in 

dit beheertype voorkomen zijn merendeels algemenere soorten die weinig specifieke eisen 

aan de abiotische omgeving stellen. Flora en vegetatie zijn daarom niet bepalend voor de 

kwaliteit van dit beheertype, en de milieu- en watercondities slechts in beperkte mate. Wel 

is het belangrijk om te streven naar een zo groot mogelijke variatie in voedselrijkdom en 

vochtigheid. 

Variatie in structuur is belangrijk voor faunasoorten die in dit grasland voorkomen. Zo zorgt 

een afwisseling tussen korte en hoge vegetatie met plaatselijk ruigte en struweel voor 

verschil in microklimaat, hetgeen van belang is voor dagvlinders, andere insecten, 

reptielen, vogels en kleine zoogdieren. 

Binnen het kruiden- en faunarijk grasland zijn grasachtigen dominant, maar kruiden en 

mossen hebben een oppervlakteaandeel van tenminste 20%. De volgende kwalificerende 

structuurelementen worden onderscheiden: 



Ruigte 5 20 


Meter slootlengte / hectare* 100 - 

*Slootlengte is in meter/ha, geen percentage 


Goed: indien minimaal 3 of meer kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn. 



109






bochtige klaver, draadklaver, echte koekoeksbloem, gewone brunel, 

gewone margriet, gewone veldbies, grote ratelaar, kamgras, 

karwijvarkenskervel, klavervreter, klein vogelpootje, knolvossenstaart, 

knoopkruid, moerasstruisgras, muizenoor, polei, spits havikskruid, 

waterkruiskruid, witte munt, zwarte zegge 

argusvlinder, bruin blauwtje, bruine vuurvlinder, bruin zandoogje, groot 

dikkopje, hooibeestje, icarusblauwtje, kleine vuurvlinder, koevinkje, 

oranjetipje 














“goed”. 




graslandbeheetypen (N10 t/m N12) 


graslandbeheertypen (N10 t/m N12) 

Geïsoleerd 

Monitoring 

110 

>5 ha 1-5 ha < 1 ha 









N12.03 Glanshaverhooiland 




• Het beheertype Glanshaverhooiland omvat door hoogopgaande grassen en kruiden 

gedomineerde graslanden, en bevat de volgende soorten van de glanshaverassociatie: 

hoge abundantie van glanshaver, eventueel met andere grassen zoals 

goudhaver, kropaar, timoteegras, grote vossenstaart, zachte haver én tenminste twee 

andere kenmerkende soorten: margriet, gele morgenster, knolboterbloem, knoopkruid, 

karwijvarkenskervel, wilde peen, hopklaver, gewone rolklaver, geel walstro of 

aardaker. 

• Glanshaverhooiland op dijken worden tot het beheertype bloemdijk gerekend. 

• Natte hooilanden: kievitsbloem-, weidekervel- of grote pimpernelhooiland worden tot 

vochtig hooiland gerekend. 

• Het beheertype wordt jaarlijks gemaaid en het maaisel afgevoerd. 



Structuur 

Goed ontwikkelde glanshaverhooilanden zijn zeer bloemrijk, hetgeen van belang is voor 

faunasoorten zoals dagvlinders, kleine zoogdieren en broedvogels. Het belang voor deze 

soorten is nog groter wanneer er een gevarieerde vegetatiestructuur aanwezig is, 

bijvoorbeeld door het voorkomen van zowel hoge als lage vegetatie, open plekken en 

lokaal struweel of een enkele boom. 






aardaker, akkerdoornzaad, beemdkroon, beemdooievaarsbek, bevertjes, 

bochtige klaver, borstelkrans, brede ereprijs s.s., dichte bermzegge, 

duifkruid, geel walstro, gele morgenster, gewone vogelmelk, goudhaver, 

grasklokje, graslathyrus, groot streepzaad, grote bevernel, grote 

centaurie, grote leeuwenklauw, karwij, karwijvarkenskervel, kattendoorn, 

klavervreter, kleinbloemige salie, kleine ratelaar, kluwenklokje, 

knolboterbloem, knolsteenbreek, liggende ereprijs, moeslook, oosterse 

morgenster, rapunzelklokje, ruige anjer, ruige weegbree, slanke 

sleutelbloem, spits havikskruid, stinkende ballote, tengere distel, 

veldsalie, weideklokje, wilde marjolein 

argusvlinder, bont dikkopje, hooibeestje, koevinkje, oranjetipje, 

zwartsprietdikkopje 



111



op >15% van de oppervlakte van het beheertype voorkomen en beide 








Wanneer het beheertype geïsoleerd ligt en de oppervlakte van het beheertype groter is dan 

30 ha. scoort het “goed”. 

Oppervlakte beheertype / Ruimtelijke 

samenhang 


glanshaverhooilanden of droge 

schraalgraslanden 


glanshaverhooilanden of droge 

schraalgraslanden 

Geïsoleerd 

Monitoring 

112 

>3 ha 1-3 ha < 1 ha 



Matig 

Slecht Slecht 






N12.04 Zilt- en overstromingsgrasland 




• Zilt grasland omvat korte grazige vegetaties op vochtige zand-, veen of kleigronden die 

incidenteel onder invloed staan van brak of zout water, zonder dat er sprake is van 

getijden. 

• Overstromingsweiland omvat korte grazige vegetaties en kan gezamenlijk met zilt 

grasland voorkomen. Het komt ook voor in kleigebieden, het rivierengebied of in het 

laagveengebied en wordt vrijwel jaarlijks langdurig overstroomd in het voorjaar door 

oppervlaktewater of door uittredend kwelwater. 

• Zilt- en overstromingsgrasland wordt niet bemest tenzij sprake is van zodanige 

aantallen broedende weidevogels dat ook rangschikking onder vochtig 

weidevogelgrasland gerechtvaardigd is. 

Structuur 

Variatie in structuur is vooral belangrijk voor de fauna. De aanwezigheid van hogere 

graslandvegetatie en ruigtes zijn voor dagvlinders en andere insecten, reptielen, vogels en 

kleine zoogdieren belangrijk. Behalve voor dekking en oriëntatie heeft structuurvariatie 

verschillen in microklimaat tot gevolg, die met name voor de koudbloedige fauna van 

belang is. 

Naast de korte graslandvegetatie worden de volgende kwalificerende structuurelementen 

onderscheiden: 




Steilrand* 15 - 

Ruigte 5 20 

* te bepalen door aan- of afwezigheid in percentage areblokken op het totaal aantal hectareblokken 

met het beheertype zilt- en overstromingsgrasland. 




Slecht: indien geen kwalificerend structuurelement aanwezig is. 

113





Broedvogels: 

aardbeiklaver, behaarde boterbloem, blauwe waterereprijs, draadklaver, 

dunstaart, echt lepelblad, eenbloemige zeekraal, Engels gras, fijn 

goudscherm, fraai duizendguldenkruid, genadekruid, gerande 

schijnspurrie, getand vlotgras, heemst, karwijvarkenskervel, kattendoorn, 

knolvossenstaart, kruipend moerasscherm, kwelderzegge, laksteeltje, 

lidsteng, melkkruid, moeraspaardenbloem, moeraszoutgras, platte bies, 

polei, pijptorkruid, rode ogentroost, rode waterereprijs, schorrenzoutgras, 

schraallandpaardenbloem, selderij, stekende bies, voszegge, 

weidekerveltorkruid, witte munt, zeegerst, zeegroene rus, zeerus, 

zeeweegbree, zilt torkruid, zilte rus, zilte schijnspurrie, zilte 

waterranonkel, zilte zegge, zulte 

gele kwikstaart, graspieper, grutto, kemphaan, kleine plevier, kluut, 

kwartelkoning, patrijs, slobeend, tureluur, watersnip, zomertaling 





op >15% van het beheertype voorkomen en beide soortgroepen 



voorkomen, maar niet aan de eisen van klasse goed voldaan is. 






“goed”. 




graslandbeheertypen, niet zijnde N13, 

Vogelgraslanden 


graslandbeheertypen, niet zijnde N13, 

Vogelgraslanden 

Geïsoleerd 

114 

>3 ha 

1-3 ha < 1 ha 



Matig 

Slecht Slecht

Monitoring 







115

N12.05 Kruiden- en faunarijke akker 


gedaan. 


• Het beheertype omvat akkers met per 2 ha tenminste 3 van onderstaande soorten die 

specifiek zijn voor akkers. 

• De volgende broedvogels zijn aan de orde: patrijs, grauwe gors, grauwe kiekendief, 

ortolaan, veldleeuwerik, gele kwikstaart, graspieper. 

• De volgende vaatplanten zijn aan de orde: aardaker, aardkastanje, akkerandoorn, 

akkerboterbloem, akkerdoornzaad, akkergeelster, akkerklokje, akkerleeuwenbek, 

akkerogentroost, akkerspurrie, akkerviltkruid, akkerzenegroen, behaarde boterbloem , 

blauw guichelheil, blauw walstro, blauwe leeuwenbek, bleekgele hennepnetel, bolderik, 

bosdroogbloem, brede raai, brede wolfsmelk, doffe ereprijs, dolik, doorgroeide 

boerenkers, dreps, driehoornig walstro, driekleurig viooltje, Duits viltkruid, dwerggras, 

dwergvlas, dwergviltkruid, eironde leeuwenbek, fijn goudscherm, Franse boekweit, 

Franse silene, geel viltkruid, gegroefde veldsla, gele ganzenbloem, geoorde veldsla, 

getande veldsla, gewone veldsla, gewone vogelmelk, gipskruid, glad biggenkruid, 

groot spiegelklokje, grote leeuwenklauw, handjesereprijs, harige ratelaar, heelbeen, 

hennepvreter, hondspeterselie, kalkraket, klein spiegelklokje, klein tasjeskruid, kleine 

leeuwenbek, kleine leeuwenklauw, kleine wolfsmelk, korenbloem, korenschijnspurrie, 

korensla, liggend hertshooi, liggende raket, naakte lathyrus, naaldenkervel, 

nachtkoekoeksbloem, priemvetkruid, riempjes, roggelelie, rood guichelheil, ruige 

klaproos, ruw parelzaad, slanke wikke, slofhak, smalle raai, spatelviltkruid, 

spiesleeuwenbek, stijf vergeet-mij-nietje, stijve wolfsmelk, stinkende ganzenvoet, 

stinkende kamille, tengere veldmuur, valse kamille, veelkleurig vergeet-mij-nietje, 

vlasdolik, vlashuttentut, vlaswarkruid, vroege ereprijs, gladde ereprijs, wilde 

ridderspoor, wilde weit, zilverhaver, zomeradonis. 

• Het voorkomen van de hamster is op zich zelf staand ook voldoende om tot dit 

beheertype te behoren. 

Structuur 



Overstaand akkergewas 10 100 





Slecht: indien geen kwalificerende structuurelementen aanwezig zijn. 

116





Broedvogels: 

Alle soorten van het beschermingsplan akkerplanten: 

aardaker, aardkastanje, akkerandoorn, akkerboterbloem, 

akkerdoornzaad, akkergeelster, akkerklokje, akkerleeuwenbek, 

akkerogentroost, akkerspurrie, akkerviltkruid, akkerzenegroen, behaarde 

boterbloem, blauw guichelheil, blauw walstro, blauwe leeuwenbek, 

bleekgele hennepnetel, bolderik, brede raai, brede wolfsmelk, doffe 

ereprijs, dolik, doorgroeide boerenkers, dreps, driehoornig walstro, 

driekleurig viooltje, Duits viltkruid, dwergbloem, dwerggras, 

dwergviltkruid, eironde leeuwenbek, Franse boekweit, Franse silene, 

geel viltkruid, gegroefde veldsla, gele ganzenbloem, geoorde veldsla, 

getande veldsla, gewone veldsla, gewone vogelmelk, glad biggenkruid, 

groot spiegelklokje, grote leeuwenklauw, handjesereprijs, harige ratelaar, 

heelbeen, hennepvreter, hondspeterselie, kalkraket, klein spiegelklokje, 

klein tasjeskruid, kleine leeuwenbek, kleine leeuwenklauw, kleine 

wolfsmelk, korenbloem, korensla, liggend hertshooi, naakte lathyrus, 

naaldenkervel, nachtkoekoeksbloem, roggelelie, rood guichelheil, ruige 

klaproos, ruw parelzaad, slanke wikke, slofhak, smalle raai, 

spatelviltkruid, spiesleeuwenbek, stijf vergeet-mij-nietje, stijve wolfsmelk, 

stinkende ganzenvoet, stinkende kamille, tengere veldmuur, tengere 

vetmuur, tuinwolfsmelk, valse kamille, veelkleurig vergeet-mij-nietje, 

vlasdolik, vlashuttentut, vlaswarkruid, vroege ereprijs, wilde ridderspoor, 

wilde weit, zilverhaver, zomeradonis 

geelgors, gele kwikstaart, graspieper, grauwe gors, grauwe kiekendief, 

kwartel, kwartelkoning, ortolaan, patrijs, veldleeuwerik 









Slecht: indien 3 kwalificerende soorten voorkomen (als er minder dan 3 soorten 

voorkomen dan valt de akker niet onder het beheertype kruiden- en 

faunarijke akker, zie afbakening). 

Voor hamsterakkers is een biotische kwaliteitsbepaling niet nodig: deze vallen per definitie 

in de klasse goed. 



117



Monitoring 





118

N12.06 Ruigteveld 




• Het beheertype Ruigteveld omvat grootschalige droge ruigten met plaatselijk struweel. 

• Natte rietruigte valt onder het beheertype moeras. 

• Kleinschalig voorkomende ruigte in afwisseling met andere beheertypen, zoals 

Moeras, bostypen en graslandtypen worden als onderdeel van deze beheertypen 


• Ruigten die onderdeel zijn van een eenheid die groot genoeg is om onderdeel uit te 

maken van Grootschalige dynamische landschappen worden tot het daaronder 

vallende beheertype gerekend. 

Structuur 

Tot dit beheertype behoren over grote oppervlakken voorkomende ruigtevelden die voor 

minstens 60% bestaan uit hoog opschietende ruigtekruiden. Plaatselijk kunnen verspreide 

struiken opslaan (zoals vlier) of kan struweel (meestal wilg) voorkomen. Ruigtevelden 

ontstaan meestal na grootschalige ingrepen, zoals grote peilveranderingen of plotselinge 

extensivering na een intensief agrarisch beheer. In vochtige en natte omstandigheden 

kunnen soortenarme grasland- of rietruigtes ontstaan waarin bijvoorbeeld pitrus, kale 

jonker, rietgras of riet domineren. 

De successie naar bos kan in ruigtes soms lang achterwege blijven. Vooral open ruigtes die 

zijn ontstaan na verdroging van veenbodems kunnen lang blijven voortbestaan. Ruigtes 

kunnen ook open blijven door een beheer van begrazing. In deze omstandigheden hebben 

ze een grazig karakter en kunnen dan ruimte bieden aan veel kruiden. 











Biotische kwaliteit wordt uitgedrukt in het voorkomen van kwalificerende broedvogelsoorten: 

Broedvogels: 

bosrietzanger, geelgors, grasmus, grauwe klauwier, kneu, nachtegaal, 

paapje, putter, roodborsttapuit, spotvogel, sprinkhaanzanger 



119





voorkomen, maar deze niet voldoende verspreid aanwezig zijn. 






Monitoring 




120

N13.01 Vochtig weidevogelgrasland 


gedaan. 


• Het beheertype omvat grasland met per 100 ha minimaal 35 broedparen van Grutto, 

Tureluur, Watersnip, Kemphaan, Slobeend, Zomertaling, Veldleeuwerik, Wulp, Kluut, 

Krakeend, Kuifeend, Wintertaling, Graspieper en/of Gele kwikstaart. 

• Het maaien graasbeheer wordt zodanig gevoerd dat zo min mogelijk jongen 

slachtoffer worden van beheeringrepen (minder dan 10%). 

Structuur 

Vochtig weidevogelgrasland van goede kwaliteit heeft een open karakter zonder opgaande 

structuurelementen, waardoor de dekking voor predatoren beperkt is. Naast de 

overwegende korte grazige vegetaties is ook enig mozaïek gewenst van hoge en lage gras- 

en kruidenvegetatie en een rijk begroeide slootkant voor voedsel en dekking van de 

kuikens. Dit mozaïek wordt verkregen door een afwisseling van tijdstip en vorm van beheer 

(maaien, begrazen). 


Biotische kwaliteit wordt uitgedrukt in het voorkomen van kwalificerende broedvogels: 

Broedvogels: 

gele kwikstaart, graspieper, grutto, kemphaan, krakeend, kuifeend, 

slobeend, tureluur, veldleeuwerik, watersnip, wintertaling, wulp, 

zomertaling 


indien deze voorkomen in het beheertype. Daarbij valt bijv. te denken aan kemphaan en 

watersnip. 


Goed: indien meer dan 60 broedparen per 100 ha van de kwalificerende soorten 

voorkomen 

Matig: indien 45 – 60 broedparen per 100 ha van de kwalificerende soorten 


Slecht: indien 35 – 45 broedparen per 100 ha van de kwalificerende soorten 


Als er minder dan 35 broedparen per 100 ha van de kwalificerende weidevogels voorkomen 

dan wordt het betreffende grasland niet tot het beheertype vochtig weidevogelgrasland 

gerekend (beheertype-afbakening). 

121


Standplaatsfactoren 

Voor weidevogelgrasland zijn hoge grondwaterstanden optimaal, omdat daarbij de 

gewasproductie pas later op gang komt en door de betere vochtvoorziening de bodem 

goed permeabel is, waardoor regenwormen dichter aan de oppervlakte blijven. Goed 

weidevogelgrasland wordt daarom doorgaans gekenmerkt door hoge grondwaterstanden. 

In de winter liggen de waterstanden dichtbij of net boven het maaiveld. 

Voor de instandhouding van dit type is bemesting met ruwe stalmest onmisbaar. De 

bemestingsdruk mag echter niet te hoog zijn, aanbevolen wordt een bemesting elke 3 jaar 

met 20 ton ruige stalmest per hectare, waarbij de natste delen niet bemest worden. 


Goed: indien in minstens 80% van de oppervlakte de grondwaterstand in de 

periode maart-juni minder dan 45 cm onder maaiveld ligt. 

Matig: indien niet voldaan wordt aan goed en in minstens 40% van de oppervlakte 

de grondwaterstand in de periode maart-juni minder dan 45 cm onder 

maaiveld ligt. 

Slecht: Indien aan bovenstaande criteria niet wordt voldaan. 



“goed”. 




graslandbeheertypen 



Geïsoleerd 

Monitoring 

122 

>50 ha 25-50 ha < 25 ha 








N13.02 Wintergastenweide 

De monitoring van wintergastenweide moet nog correct worden omschreven. Het 

onderstaande concept is niet bedoeld voor de monitoring in 2012. Monitoring van 

wintergastenweides kan voorlopig plaats blijven vinden zoals ook vóór 2012 al het geval 

was. 


gedaan. 


• Wintergastenweide omvat graslandgebieden met een wintergastendoelstelling waarbij 

tenminste 1 van de volgende soorten op enig moment gedurende de winter in een 

kwalificerend aantal aanwezig is: Wilde zwaan, Kleine zwaan, Brandgans, Grauwe 

gans, Kleine rietgans, Kolgans, Taigarietgans, Toendrarietgans, Dwerggans, Rotgans 

en/of Smient. Onder kwalificerend aantal wordt verstaan dat van een soort op enig 

moment gedurende het winterhalfjaar tenminste 1% van de gehele Europese populatie 

aanwezig dient te zijn. 

• Wintergastenweide maakt onderdeel uit van de 80.000 ha die wettelijk is opengesteld 

voor de opvang van ganzen in Nederland dan wel als het gebied waar het grasland 

onderdeel van uitmaakt behoort tot een Natura 2000 gebied. 

• De graslandgebieden vormen een onderdeel van een mogelijk door verschillende 

beheerders beheerd graslandgebied met wintergastendoelstelling van minimaal 100 

ha. 

• Graslanden met een wintergastenfunctie die als weidevogelgrasland worden beheerd 

en aan de criteria van Vochtig weidevogelgrasland voldoen worden tot dat beheertype 


Structuur 

Wintergastenweiden zijn productieve graslanden die als foerageergebied dienen voor 

ganzen, zwanen en eenden. Ze liggen in open landschappen op voedselrijke bodems 

binnen het landschapstype Laagveen en zeeklei, en het Rivierengebied. Om geschikt te 

zijn als foerageergebied moet de zode kort zijn en het gras eiwitrijk. Daarom is er een 

intensief maaibeheer nodig en enige bijmesting. De grasmat dient kort de winter in te gaan. 

Goede wintergastenweiden staan ’s winters vaak deels onder water, of liggen in de 

omgeving van open water; dit biedt een rustmogelijkheid voor het waterwild. 

Om te kwalificeren als wintergastenweide moet tenminste één van de hieronder genoemde 

wintergasten in één wintermaand in een kwalificerend aantal 1 voorkomen. Verder is er een 

minimumeis voor de oppervlakte: dat moet tenminste 100 ha zijn. 

In de vegetatie zijn grassen dominant (kort gras is op meer dan 90% van de oppervlakte) 

en is het aandeel van andere planten gering. Het belang van wintergastenweiden voor 

1 Onder kwalificerend aantal wordt verstaan dat van een soort op enig moment gedurende het winterhalfjaar 

tenminste 1 % van de gehele Europese populatie aanwezig dient te zijn. 

123

andere soorten dan overwinterend waterwild is gering. Structuurvariatie is voor de 

wintergastenweide daarmee ook niet van belang en zelfs minder wenselijk. 


De biotische kwaliteit wordt uitgedrukt in het voorkomen van kwalificerende soorten van de 

volgende soortgroep: 

Wintergasten: 

brandgans, dwerggans, grauwe gans, kleine rietgans, kleine zwaan, 

kolgans, rotgans, smient, taigarietgans, toendrarietgans, wilde zwaan 


Goed: indien minstens één van de genoemde soorten gemiddeld 1 meer dan 1 

maand per winter* in een kwalificerend aantal voorkomt. 

Slecht: indien minstens één van de genoemde soorten gemiddeld minder dan 1 

maand per winter* in een kwalificerend aantal voorkomt. 

* TELWIJZE TOELICHTEN 





“goed”. 



Onderdeel van een complex van 

wintergastenweides 



Geïsoleerd 

Complex: hoe verhoudt zich dat tot “gebied”? 

Monitoring 

>300 ha en 

dichter dan 5 

km vanaf 

slaapplaats 

124 

N14.01 Rivier- en beekbegeleidend bos 

Er hoeft geen kwaliteitsbepaling te worden gedaan wanneer dit type met minder dan 5 



• Rivier- en beekbegeleidend bos omvat bossen en struwelen die periodiek door 

oppervlaktewater worden overstroomd bij hoge waterstanden in beek of rivier en 

bossen die direct onder invloed staan van vrijwel permanent uittredend grondwater. 

• Rivier- en beekbegeleidend bos komt niet in de duinen voor. 

• Ook aangeplant populierenbos en doorgeschoten wilgengriend behoren tot dit type 

voor zover ze periodiek overstromen. 

• Bos op veengronden waar stagnerend water periodiek boven het maaiveld komt 

worden tot Hoog- en laagveenbos gerekend. 

Structuur 

Het rivieren beekbegeleidend bos komt voor op de overgang van natte naar drogere 

standplaatsen en kan verschillende structuurelementen bevatten die gekoppeld zijn aan de 

standplaats binnen deze gradiënt. De laaggelegen delen van rivierbegeleidend bos hebben 

een opener structuur bestaande uit struweel en moerasvegetatie. De hoger gelegen delen 

hebben een halfopen tot gesloten structuur met hogere bomen, typische bosplanten en 

lokaal wat ruigtevegetaties. Als er nog sterke overstromingen voorkomen kan de 

structuurvariatie binnen het rivieren beekbegeleidend bos op een natuurlijke manier 

ontstaan. 

De volgende kwalificerende structuurelementen worden onderscheiden 1 : 

Structuurkenmerken Hoeveelheid 

Gemengd > 40% oppervlakte 

Gemengd > 60% oppevlakte 

Europees > 60% oppevlakte 


Struweel en open plekken > 5% oppevlakte 


Gelaagde boomfase > 20% oppevlakte 


Dikke dode bomen > 3 per ha 



Dikke levende bomen > 20% oppevlakte 



Goed: indien minimaal 8 kwalificerende structuurkenmerken aanwezig zijn. 

Matig: indien 5 kwalificerende structuurkenmerken aanwezig zijn. 

Slecht: indien niet aan de klasse goed of matig voldaan is. 

1 Structuurelementen in bossen worden niet opgenomen in geïsoleerde bospercelen < 5 ha. 

125


Biotische kwaliteit wordt uitgedrukt in het voorkomen van kwalificerende soorten uit de 

volgende soortgroepen (mossen zijn met (m) aangeduid): 


aardbeiganzerik, alpenheksenkruid, besanjelier, bittere veldkers, 

bosgeelster, bosmuur, bospaardenstaart, boswederik, daslook, 

driekantige bies, eenbes, fijne kervel, gele monnikskap, geveerd 

diknerfmos (m), gewone vogelmelk, gladde zegge, groot springzaad, 

grote bosaardbei, grote keverorchis, gulden sleutelbloem, hangende 

zegge, heelkruid, klein glidkruid, klein heksenkruid, knikkend nagelkruid, 

kruidvlier, kruisbladwalstro, maarts viooltje, moeraskruiskruid, 

moerasstreepzaad, moeraswolfsmelk, muskuskruid, paarbladig goudveil, 

reuzenpaardenstaart, rivierkruiskruid, schaafstro, slangenlook, slanke 

sleutelbloem, slanke zegge, spindotterbloem, torenkruid, verspreidbladig 

goudveil, welriekende agrimonie, wilde kievitsbloem, witte rapunzel, 

zomerklokje, zwartblauwe rapunzel 

Broedvogels: appelvink, blauwborst, kleine bonte specht, kwak, nachtegaal, wielewaal 

Tot de kwalificerende soorten mogen ook nog 2 extra soorten uit bijlage 1 gerekend 

worden, indien deze voorkomen in het beheertype. 



op >15% van het oppervalk van het beheertype. 

Matig: indien 4-7 kwalificerende soorten aanwezig zijn of meer, maar niet aan de 

kwalificatie voor goed wordt voldaan. 







Het gemeenschappelijke kenmerk van de rivieren beekbegeleidende bossen is dat ze 

onder invloed staan van gebufferd oppervlakte- dan wel grondwater. Dat betekent dat de 

standplaatsen waarop ze voorkomen relatief basen- en nutriëntenrijk zijn. Voor het overige 

bestaan er grote verschillen in standplaatscondities en in dynamiek, afhankelijk van de 

ligging in het landschap en het mechanisme via welke de standplaats wordt beïnvloed door 

gronden of oppervlaktewater. In de meest bostypen speelt overstroming met beek- en 

rivierwater een belangrijke rol. 

Binnen de rivierbegeleidende bossen zijn er grote verschillen in grondwaterstand, varierend 

van vrijwel permanent natte wilgenbossen tot hardhoutooibossen op incidenteel 

overstroomde zavel- en zandgrond. 

In de bronbossen, die eveneens tot het type behoren, vormt grondwateraanvoer het 

dominante proces. De interne variatie in bronbossen is groot, omdat hier op korte afstand 

zowel stromende aquatische milieu’s als vochtige tot droge regenwatergevoede milieu’s 

kunnen voorkomen. De aanwezigheid van de (semi)aquatische milieu’s is van belang voor 

het duurzaam voortbestaan van de bronbossen. 

De pH bevindt zich meestal tussen zwak zuur tot neutraal. Zonder aanvoer van basenrijk 

oppervlakte- of grondwater kan een geringe verzuring optreden, hetgeen ongunstig is. 

126

Doorgaans is de nutriëntrijkdom in rivieren beekbegeleidend bos hoog. Door de natuurlijke 

hoge voedselrijkdom is dit beheer type in het algemeen minder gevoelig voor 


Figuur. Ranges waarbij voor rivieren beekbegeleidend bos kenmerkende vegetaties kunnen 

voorkomen voor gemiddelde voorjaarsgrondwaterstand (GVG) en zuurgraad (pH). Voor de bepaling 

van van de GVG is uitgegaan van de elzenbroekbossen, zachthoutooibossen en de laag gelegen 

hardhoutooibossen. De grondwaterstanden in de hoog gelegen hardhoutooibossen op zandige 

ondergrond zijn zo variabel dat deze bossen genegeerd zijn bij het bepalen van de range voor GVG. 

Dit is gedaan om verdroging, de belangrijkste bedreiging van de overige bossen, te kunnen bepalen. 


Goed: indien minstens 25% van de oppervlakte zich voor de GVG en pH binnen het 

bereik voor goed ontwikkeld bevindt. 


voor GVG en pH zich minimaal binnen het bereik voor matig ontwikkeld 

bevindt. 





< 26 kg N ha -1 y -1 

< 1850 mol N ha -1 y -1 

127 

26-34 kg N ha -1 y -1 

1850-2420 mol N ha -1 y -1 

> 34 kg N ha -1 y -1 

> 2420 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor vochtige alluviale bossen (verschillende subtypen, 26,1-33,9 kg) (Van Dobben & Van 

Hinsbergen, 2008).


Wanneer het gebied geïsoleerd ligt en de oppervlakte groter is dan 150 ha. scoort het 

“goed”. 



Onderdeel van samenhangend 

boscomplex 


bosbeheertypen 

Geïsoleerd 

Monitoring 

128 

>50 ha 25-50 ha < 25 ha 





Structuurelementen Bosstructuurkartering 12 jaar 






Vegetatie Vegetatiekartering 12 jaar

N14.02 Hoog- en laagveenbos 




• Hoog- en laagveenbos omvat bossen en struwelen gedomineerd door elzen, zachte 

berk, grauwe wilg, wilde gagel en katwilg op natte standplaatsen op venige bodem. 

• Bossen met els waarvan het karakter grotendeels door overstromingen van 

oppervlaktewater of uittredend bronwater wordt bepaald worden tot Rivier- en 

beekbegeleidend bos gerekend. 

• Vochtig bos in de duinen wordt tot het beheertype duinbos gerekend. 

Structuur 

De structuur van hoog- en laagveenbossen loopt uiteen van heel gevarieerd (met name in 

elzenbroekbossen) tot eenvoudig (zoals in gagelstruwelen en berkenbroekbos). Vanwege 

de grote variatie daarin is daarom geen monitoring van structuurkenmerken opgenomen. 

Waar passend, is het desondanks van belang variatie in de bosstructuur na te streven 

(open plekken, dode bomen en/ of een goed ontwikkelde bosrand); dit is van groot belang 

voor diverse faunagroepen zoals broedvogels, dagvlinders en zoogdieren. 



volgende soortgroepen (mossen zijn met (m) aangeduid): 


Broedvogels: 

draadzegge, eenarig wollegras, galigaan, glanzend veenmos (m), 

hoogveenveenmos (m), kamvaren, kleine veenbes, koningsvaren, 

laurierwilg, lavendelhei, moeraslathyrus, moeraswolfsmelk, 

paardenhaarzegge, poelruit, rood veenmos (m), rijsbes, slank wollegras, 

slanke zegge, sterzegge, stijf veenmos (m), stijve zegge, violet veenmos 

(m), wateraardbei, waterdrieblad, waterviolier, wilde gagel, wrattig 

veenmos (m) 

blauwborst, boomkruiper, gekraagde roodstaart, grauwe vliegenvanger, 

grote bonte specht, kleine bonte specht, matkop, nachtegaal, wielewaal 









Slecht: indien niet aan de criteria voor de klasse matig of goed voldaan is. 

129






Het beheertype komt voor op permanent natte, venige gronden waar de grondwaterstand in 

de winter op of aan maaiveld staat en in de zomer slechts ondiep wegzakt. Wanneer de 

grondwaterstand meer dan circa een halve meter wegzakt, leidt dat tot mineralisatie van 

veen en het optreden van vochttekorten, hetgeen leidt tot een afname van de 

soortenrijkdom en vaak ook tot een verruiging van de vegetatie. In de laagveenbossen vindt 

buffering vooral plaats onder invloed van oppervlaktewater dat zich onder de kragge 

bevindt. Naarmate de veenlaag dikker wordt neemt de oppervlaktewaterinvloed af en 

verzuurt de bovengrond onder invloed van regenwater. In hoogveenbossen vindt voeding 

geheel plaats door regenwater en heersen eveneens zure omstandigheden. Matige zure 

omstandigheden overheersen in elzenbroekbossen waar zich boven het grondwater een 

dunne regenwaterlens heeft gevormd. 

De zuurgraad van de bodem varieert van zuur in regenwatergevoede hoogveenbossen tot 

neutraal in door oppervlaktewater beïnvloedde laagveenbossen. De hoogveenbossen zijn 

uitgesproken voedselarm, terwijl de oppervlaktewatergevoede elzenbroekbossen matig 

voedselrijk zijn. 

De grondwaterstanden, de hydrologische dynamiek en de waterkwaliteit zijn de 

sleutelfactoren voor dit beheertype. Anders dan in rivieren beekbegeleidend bos spelen 

overstroming en slibafzetting slechts een beperkte rol. De tot dit type behorende 

elzenbossen en wilgenstruwelen kunnen in de winter wel inunderen, maar het 

inundatiewater bestaat vooral uit regen- en grondwater. 

Figuur. Ranges waarbij voor hoog- en laagveenbos kenmerkende vegetaties kunnen voorkomen 

voor gemiddelde laagste grondwaterstand (GLG) en gemiddelde voorjaarsgrondwaterstand (GVG). 

Bij het bepalen van de range van de GVG is uitgegaan van het habitattype H91D0 Hoogveenbossen. 


Goed: indien minstens 25% van de oppervlakte zich voor de GLG en de GVG 



voor de GLG en de GVG zich minimaal binnen het bereik voor matig 



130




< 12 kg N ha -1 y -1 

< 850 mol N ha -1 y -1 

131 

12 - 25 kg N ha -1 y -1 

850-1780 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor Hoogveenbossen (25kg) (Van Dobben & Van Hinsbergen,2008). 



“goed”. 



Onderdeel van samenhangend moeras, 

natte heide-, of hoogveencomplex 



Geïsoleerd 

Monitoring 

> 25 kg N ha -1 y -1 

> 1780 mol N ha -1 y -1 

>50 ha 25-50 ha < 25 ha 








Stikstof Opvragen depositie 6 jaar 



N14.03 Haagbeuken- en essenbos 




• Haagbeuken- en essenbos omvat bos- en struweel op basenrijke klei- en leemgronden 

en/of gronden waar periodiek aanrijking plaatsvindt door periodiek hoge 

grondwaterstanden buiten de invloed van overstroming van beek en rivier. 

• Maximaal 20% van de oppervlakte wordt gedomineerd door niet inheemse bomen. 

• Op 80% van de oppervlakte wordt geen hout geoogst of is de houtoogst minder dan 

20% van de bijgroei. Op de overige oppervlakte kan meer geoogst worden in het kader 

van omvorming naar een natuurlijker bos. 

Structuur 

Bij een goede ontwikkeling is dit beheertype rijk zeer gevarieerd in structuur. Het kent een 

soortenrijke kruidlaag met een uitgesproken voorjaarsaspect, een goed bezette struiklaag 

en vaak meerdere boomlagen. De bosranden kunnen bezet zijn door doornstruwelen; deze 

worden ook tot het beheertype gerekend. Open plekken worden vaak bezet door 

ruigtekruiden; ook deze vallen dan binnen het beheertype. Bij een voldoende ouderdom (en 

daaraan gekoppeld: structuurrijkdom) zijn de bossen rijk aan flora en fauna, waarbij 

specifiek het belang voor amfibieën en orchideeën genoemd moet worden. 


















Matig: indien 5 kwalificerende structuurkenmerken aanwezig zijn. 

Slecht: indien niet aan de criteria voor de klasse goed of matig is voldaan. 

1 Structuurelementen in bossen worden niet gekarteerd in geïsoleerde bospercelen < 5 ha. 

132



volgende soortgroepen: 


Broedvogels: 

aardbeiganzerik, amandelwolfsmelk, berghertshooi, blaasvaren, bleek 

bosvogeltje, bleeksporig bosviooltje, bleke zegge, borstelkrans, 

bosbingelkruid, bosboterbloem, bosdravik, bosereprijs, bosgeelster, 

boslathyrus, bosmuur, bosroos, boszegge, bottelroos, bruinrode 

wespenorchis, christoffelkruid, daslook, dichte bermzegge, donderkruid, 

donkersporig bosviooltje, eenbes, eenbloemig parelgras, fraai hertshooi, 

geelgroene wespenorchis, gele anemoon, gele kornoelje, gele 

monnikskap, gevlekt hertshooi, gewone bermzegge, groene bermzegge, 

grote bosaardbei, grote keverorchis, gulden boterbloem, heelkruid, klein 

heksenkruid, herfsttijloos, hokjespeul, kleine kaardebol, knollathyrus, 

knolribzaad, kraagroos, kruidvlier, kruisbes, kruisbladwalstro, lansvaren, 

lievevrouwebedstro, mannetjesorchis, muskuskruid, rood peperboompje, 

ruig hertshooi, ruig klokje, ruwe dravik, schedegeelster, slanke 

sleutelbloem, stengelloze sleutelbloem, stijve naaldvaren, stijve 

steenraket, tongvaren, torenkruid, tweestijlige meidoorn, viltroos, 

vingerzegge, vliegenorchis, vogelnestje, wegedoorn, welriekende 

agrimonie, wild kattekruid, winterlinde, wit bosvogeltje, witte engbloem, 

witte rapunzel, zwartblauwe rapunzel 

appelvink, boomklever, boomleeuwerik, fluiter, groene specht, kleine 

bonte specht, middelste bonte specht, nachtegaal, wielewaal, zwarte 

specht 









Slecht: indien niet aan de criteria voor de klasse matig of goed voldaan is. 






Haagbeuken- en essenbos komt voor op vochtige, basenrijke bodems. Waar het type 

grenst aan bronbossen (N14.01 Rivier- en beekbegeleidend bos) kan de grondwaterstand 

tot dicht onder maaiveld staan. Meestal staat de grondwaterstand echter dieper of is er 

hooguit sprake van tijdelijke schijngrondwaterspiegels als gevolg van een slecht 

doorlatende leem- of kleigrond. De grondwaterstand is dus heel variabel. Op de 

zandgronden wordt de zuurgraad bepaald door hoge grondwaterstanden. Zijn de water 

standen te laag dan verzuren de bossen. De bovengrond kan licht verzuurd zijn, maar de 

ondergrond (vanaf ca 2 dm) is altijd basenrijk en minimaal matig zuur (pH 4,5-5,5) en in de 

rijkst ontwikkeld vormen zwak zuur tot basisch (pH > 5,5). 

133

Figuur. Abiotische randvoorwaarde voor Haagbeuken- en Essenbos: zuurgraad. 


Goed: indien minstens 50% van het oppervlak zich voor pH binnen het bereik voor 

goed ontwikkeld bevindt. 

Matig: indien niet voldaan wordt aan goed en de pH op minstens 50% van het 

oppervlak zich minimaal binnen het bereik voor matig ontwikkeld bevindt. 





< 20 kg N ha -1 y -1 

28 kg N ha -1 y -1 

> 1990 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor Eiken-haagbeukenbossen (20 kg), Ruigten en zomen, droge bosranden (26,2 kg) en 

vochtige essen-iepenbossen (28 kg) (Van Dobben &Van Hinsbergen, 2008). 



“goed”. 




boscomplex 



Geïsoleerd 

Monitoring 

>50 ha 5-50 ha < 5 ha 








Vegetatie Alleen kartering indien Natura2000- 12 jaar 

gebied 



Bepaling abiotiek Diverse methoden 6 jaar

N15.01 Duinbos 




• Duinbos omvat zowel het droge als het vochtige bos- en hoog struweel in het 

Duinlandschap.. 

• Maximaal 20% van het areaal van het betreffende bosgebied wordt gedomineerd door 

boomsoorten die oorspronkelijk van buiten Europa zijn ingevoerd, zoals Amerikaanse 

eik en Douglasspar. 




Structuur 

Binnen het duinbos kunnen grote oppervlakten struweel voorkomen die (onder invloed van 

zeewind) geleidelijk overgaan in hoger opgaand bos. Tevens komen er vaak open plekken 

voor en kruidenrijke zoomvegetaties. Deze structuurvariatie binnen het duinbos is 

aantrekkelijk voor diverse bos- en struweelvogels en er komen meestal veel paddenstoelen 

voor. 

Binnen het beheertype duinbos beslaan uitheemse boomsoorten maximaal 20% van het 

areaal. 


















Matig: indien minimaal 5 kwalificerende structuurkenmerken aanwezig zijn. 



135





Broedvogels: 

bosaardbei, bosanemoon, bottelroos, brede wespenorchis, dalkruid, 

dennenorchis, donderkruid, dubbelloof, gebogen driehoeksvaren, glad 

parelzaad, grote keverorchis, hengel, klein wintergroen, laurierwilg, 

lelietje van dalen, ruig viooltje, ruige veldbies, stekende wolfsklauw, 

stengelloze sleutelbloem, stofzaad, tongvaren, valse zandzegge, 

voorjaarshelmkruid, welriekende salomonszegel, wilde hyacint 

blauwborst, groene specht, grote bonte specht, kleine barmsijs, kleine 

bonte specht, nachtegaal, wielewaal, zwarte specht 











Duinbos groeit zowel op droog duinzand en zandplaten als in vochtige (oudere) 

duinvalleien. De voorjaargrondwaterstand bevindt zich onder ideale condities minimaal 

enige centimeters beneden maaiveld. Soms kan het water in het voorjaar boven maaiveld 

staan. 

Het kalkgehalte van de bodem is van groot belang. Het kalkgehalte (en dus de pH) van de 

bovengrond neemt in oudere duinen en in de binnenduinen af. Duinbos komt vaak in 

oudere duinen voor. Hier leidt het proces van ontkalking tot lichte verzuring van het habitat. 

De bovengronden van het oudere binnenduin zijn volledig ontkalkt. Daardoor is de 

zuurgraad variabel. Deze bevindt zich tussen zwak zuur tot zwak basisch. 

Karakteristiek voor dit type is een lage voedselrijkdom. De systemen zijn oligotroof tot zwak 

eutroof. De voedselrijkdom is afhankelijk van afstand van de zee, accumulatie van 

organische stof in de bodem, lokale omstandigheden (vochtige vallei met dikke 

strooisellaag of open, grijzige vegetatie met vers zand) en het beheer (wel of geen 

begrazing). Duinbos is doorgaans matig gevoelig voor stikstofdepositie. 

Sleutelfactoren voor dit type zijn in initiële stadia de dynamische geomorfologische 

processen en de invloed van de zee en in latere stadia natuurlijke successie. De invloed 

van de zee (door zeewind, uitspoeling van water) beïnvloedt de bosvegetatie. Er ontstaat 

een geleidelijke overgang van struweel (buitenduin) naar opgaand bos (verder van de zee). 

136




< 18 kg N ha -1 y -1 

50 ha 5-50 ha 28 kg N ha -1 y -1 

> 1990 mol N ha -1 y -1

N15.02 Dennen-, eiken- en beukenbos 




• Dennen-, eiken-, of beukenbos omvat bossen en struwelen gedomineerd door eiken, 

dennen, beuken, berken, lijsterbes, ratelpopulier of vuilboom. 

• Maximaal 20% van het areaal van het betreffende bosgebied wordt gedomineerd door 

boomsoorten die oorspronkelijk van buiten Europa zijn ingevoerd, zoals Amerikaanse 

eik en Douglasspar. 




• Dit beheertype is gelegen buiten het Duinlandschap. Indien het in het Duinlandschap is 

gelegen behoort het tot het beheertype Duinbos. 

Structuur 

Het dennen-, eiken- en beukenbos is een vaak gesloten tot soms halfopen bos met een 

meestal eenvoudige structuur. Wanneer er langdurig niet wordt gekapt of begraasd ontstaat 

een gesloten bos met een dikke strooisellaag. Doordat de afbraak van strooisel op de 

veelal zure en voedselarme bodem langzaam gaat, ontstaat een dikke strooisellaag met 

maar weinig ondergroei. Op leemhoudende bodem is het kronendak minder gesloten en is 

er minder strooiselophoping, waardoor de ondergroei ook beter ontwikkeld is. Voor extra 

variatie aan structuur is meestal gericht beheer nodig. 

Variatie in het bos door de aanwezigheid van bijvoorbeeld open plekken, dode bomen en 

een goed ontwikkelde bosrand is van belang voor diverse faunagroepen zoals broedvogels, 

dagvlinders en zoogdieren. 

Binnen het beheertype dennen-, eiken- en beukenbos beslaan uitheemse boomsoorten 

maximaal 20% van het areaal. De volgende kwalificerende structuurelementen worden 

onderscheiden 1 : 


138























Broedvogels: 

bochtige klaver, bosanemoon, brede wespenorchis, dalkruid, 

dennenorchis, dennenwolfsklauw, dubbelloof, Duitse brem, echte 

guldenroede, fraai hertshooi, gebogen driehoeksvaren, geschubde 

mannetjesvaren, gewone salomonszegel, grote veldbies, hengel, klein 

wintergroen, kleine keverorchis, koningsvaren, kranssalomonszegel, 

lelietje-van-dalen, linnaeusklokje, mispel, ruige veldbies, 

schaduwkruiskruid, steenbraam, stekende wolfsklauw, stengelloze 

sleutelbloem, stippelvaren, stofzaad, valse salie, valse zandzegge, wilde 

narcis s.s., witte klaverzuring, witte veldbies, zevenster, Zweedse 

kornoelje 

appelvink, boomklever, boomleeuwerik, fluiter, geelgors, groene specht, 

keep, kleine bonte specht, middelste bonte specht, raaf, sijs, 

vuurgoudhaan, wespendief, wielewaal, zwarte specht 










139





< 15 kg N ha -1 y -1 

< 1070 mol N ha -1 y -1 

140 

15 - 20 kg N ha -1 y -1 

1070-1420 mol N ha -1 y -1 

* Waarde Beuken-eikenbossen met Hulst (20 kg), Eiken-haagbeukenbossen (20 kg) en Oude 

eikenbossen (15 kg) (Van Dobben & Van Hinsbergen, 2008). 



“goed”. 




boscomplex 


bossen 

Geïsoleerd 

Monitoring 

>50 ha 5-50 ha < 5 ha 










> 20 kg N ha -1 y -1 

> 1420 mol N ha -1 y -1

N16.01 Droog bos met productie 




• Droog bos met productie omvat bossen op de voedselarme tot lemige zandgronden 

gedomineerd door loofbomen en (meereisende) naaldboomsoorten. 

• Houtoogst is een doel en vindt periodiek plaats met een hogere intensiteit dan in de 

droge bossen beheertypen zonder productie, of boomsoorten die oorspronkelijk van 

buiten Europa zijn ingevoerd zijn dominant over meer dan 20% van het areaal van het 

betreffende bosgebied, ook als er geen productiedoelstelling is. 

Structuur 

Het beheertype droog bos bestaat uit uiteenlopende, veelal aangeplante, boomopstanden. 

In tegenstelling tot dennen-, eiken- en beukenbossen zonder productie is hetzij het doel van 

de beplanting houtoogst, ofwel exoten zijn dominant op meer dan 20% van de oppervlakte 

van het betreffende bosgebied. Op armere bodems worden de bossen gedomineerd door 

dennen, eiken en beuken van gematigde hoogte. Op de wat rijkere bodems is er een 

hogere groei mogelijk van beuk, douglas, lariks en spar. De structuur is vaak relatief 

eenvoudig. Oudere bossen of bossen grenzend aan oude bospercelen kunnen een hoge 

natuurwaarde hebben, vooral als ze een gevarieerde structuur hebben met een hoog 

aandeel zware bomen en dood hout. Variatie in het bos door de aanwezigheid van 

bijvoorbeeld open plekken, dood hout, gemengd bos en een goed ontwikkelde bosrand is 

van belang voor diverse faunagroepen zoals broedvogels, dagvlinders en zoogdieren. 





















141


Biotische kwaliteit wordt uitgedrukt in het voorkomen van kwalificerende broedvogelsoorten: 

Broedvogels: 

appelvink, boomklever, boomleeuwerik, fluiter, geelgors, groene specht, 

keep, kleine bonte specht, middelste bonte specht, raaf, sijs, 

vuurgoudhaan, wespendief, wielewaal, zwarte specht 






Matig: indien 2-3 kwalificerende soorten voorkomen. 






< 20 kg N ha -1 y -1 

< 1420 mol N ha -1 y -1 

142 

20-29 kg N ha -1 y -1 

1420-2060 mol N ha -1 y -1 





“goed”. 




boscomplex 



Geïsoleerd 

Monitoring 

>50 ha 5-50 ha < 5 ha 









> 29 kg N ha -1 y -1 

> 2060 mol N ha -1 y -1

N16.02 Vochtig bos met productie 




• Het beheertype Vochtig bos met productie omvat bossen op basenrijke bodems 

gedomineerd door (meereisende) loofboomsoorten. 

• Houtoogst is een doel en vindt periodiek plaats met een hogere intensiteit dan in de 

Vochtige bossen beheertypen zonder productie, of boomsoorten die oorspronkelijk van 

buiten Europa zijn ingevoerd zijn dominant over meer dan 20% van het areaal van het 

betreffende bosgebied, ook als er geen productiedoelstelling is. 

Structuur 

Variatie in het bos door de aanwezigheid van bijvoorbeeld open plekken, dood hout, 

gemengd bos en een goed ontwikkelde bosrand is van belang voor diverse faunagroepen 

zoals broedvogels, dagvlinders en zoogdieren. 

Het beheertype vochtig bos met productie wordt gedomineerd door loofboomsoorten. De 

volgende kwalificerende structuurelementen worden onderscheiden 1 : 




















143




Broedvogels: 

appelvink, blauwborst, boomklever, boomkruiper, fluiter, groene specht, 

grote bonte specht, keep, kleine bonte specht, matkop, middelste bonte 

specht, nachtegaal, sijs, vuurgoudhaan, wielewaal, zwarte specht 












< 20 kg N ha -1 y -1 

< 1420 mol N ha -1 y -1 

144 

20 - 34 kg N ha -1 y -1 

1420-2420 mol N ha -1 y -1 

> 34 kg N ha -1 y -1 

> 2420 mol N ha -1 y -1 


Hinsbergen, 2008). 



“goed”. 




boscomplex 



Geïsoleerd 

Monitoring 

>50 ha 5-50 ha

N17.01 Vochtig hakhout en middenbos 




• Kenmerkend voor het beheertype is de aanwezigheid van hakhoutstoven. Bij dit 

vochtige type kan gedacht worden aan boomsoorten als wilg, els, es maar ook eiken 

op rabatten. 

• Binnen het beheertype Vochtig hakhout en middenbos vallen hakhoutcomplexen die 

niet of nauwelijks machinaal te bewerken zijn doordat ze vochtig zijn, op een helling 

liggen of de stoven op rabatten staan. 

• Vochtig hakhout en middenbos wordt periodiek afgezet. De cyclus verschilt per vorm 

en boomsoort, maar meestal dient om de 3 tot 10 jaar gehakt te worden. 

Structuur 

Het beheertype vochtig hakhout en middenbos ligt op plaatsen die niet of nauwelijks 

machinaal te bewerken zijn doordat ze vochtig zijn, op een helling liggen of doordat de 

stoven op rabatten staan. De oorsprong van hakhoutbossen is cultuurhistorisch bepaald; 

vooral voor kleinere percelen geldt dat de waarde zich dan ook vooral op dat gebied 

concentreert. Kenmerkend is de aanwezigheid van hakhoutstoven. Wanneer er oude 

hakhoutstoven aanwezig zijn kunnen er ook veel aan oude bossen gebonden insecten en 

mossen voorkomen. 

Er bestaat in de verschillende regio’s van Nederland een grote verscheiden aan typen. In 

natte omstandigheden bestaat het hakhout uit wilg, zwarte els of es, in minder natte ook 

van eik (op rabatten) of hazelaar. Oude hakhoutpercelen met een dunne strooisellaag op 

basenrijke bodems (vooral de middenbossen van Zuid-Limburg) hebben naast een 

cultuurhistorische ook een grote botanische waarde en herbergen veel zeldzame 

bosplanten van vochtige standplaatsen en aan hakhoutstoven gebonden mossen en 

insecten 

De in de hakhoutpercelen aanwezige structuurelementen worden volledig bepaald door de 

periodieke kap, en zijn daarmee annex aan het beheertype. Er wordt dan ook geen 

kwaliteitsbepaling voorgesteld op basis van structuurelementen. De gewenste kapcyclus 

verschilt al naar gelang het type, en varieert van 3-12 jaar. Voor middenbossen zijn een 

gefaseerde en niet volledige kap (sparen van overstaanders) belangrijk voor het in stand 

houden van de rijkdom aan plantensoorten (met name orchideeën). 


Biotische kwaliteit wordt uitgedrukt in het voorkomen van de volgende soorten: 


Broedvogels: 

aardbeiganzerik, bleke zegge, bosaardbei, bosanemoon, bosroos, 

boszegge, christoffelkruid, gevlekte aronskelk, gewone dotterbloem, 

groot touwtjesmos (m), grote keverorchis, haagbeuk, heelkruid, 

laurierwilg, moeraslathyrus, moeraswolfsmelk, moerasviooltje, 

purperorchis, ruig hertshooi, ruige veldbies, slanke sleutelbloem, 

waterdrieblad, welriekende agrimonie, wilde marjolein 

appelvink, blauwborst, boompieper, buidelmees, Cetti’s zanger, matkop, 

nachtegaal, spotvogel, wielewaal, zanglijster 

145







voorkomen, maar deze niet voldoende verspreid aanwezig zijn. 






< 20 kg N ha -1 y -1 

< 1420 mol N ha -1 y -1 

146 

20 - 34 kg N ha -1 y -1 

1420-2420 mol N ha -1 y -1 

> 34 kg N ha -1 y -1 

> 2420 mol N ha -1 y -1 


Hinsbergen, 2008). 



Monitoring 




Stikstofdepositie Opvragen stikstofdepositie 6 jaar

N17.02 Droog hakhout 




• Het beheertype staat uit een perceel hakhout van enige omvang. 

• Kenmerkend is de aanwezigheid van hakhoutstoven. Het bestaat uit boomsoorten 

zoals zomereik, beuk en winterlinde. 

• Droog hakhout wordt periodiek afgezet (vrijwel alle bomen). De cyclus verschilt per 

vorm en boomsoort, maar meestal dient om de 4 tot 15 jaar gehakt te worden. 

• Onder dit beheertype vallen hakhoutcomplexen die machinaal te verwerken zijn 

doordat ze op goed bereikbare droge gronden staan. 

Structuur 

Het beheertype droog hakhout omvat periodiek afgezette loofbossen van enige omvang op 

drogere en goed bereikbare, vlakke gronden. Het hakhoutbeheer kan daardoor machinaal 

plaatsvinden. De oorsprong van hakhoutbossen is cultuurhistorisch bepaald; vooral voor 

kleinere percelen geldt dat de waarde zich dan ook vooral op dat gebied concentreert. 

Kenmerkend is de aanwezigheid van hakhoutstoven; deze worden periodiek bij de grond 

afgezet in een cyclus van 4-15 jaar, al naar gelang de dominante boomsoort. Dat kan 

bijvoorbeeld eik, berk linde en/ of hazelaar zijn. Droog hakhout komt met name voor op de 

hogere zandgronden en aan de binnenduinrand. Oude hakhoutpercelen met een dunne 

strooisellaag kunnen zeldzame bosplanten herbergen, vooral wanneer de bodem basenrijk 

is. Oude stoven en bomen kunnen kenmerkende mossen en insecten herbergen. 

De in de hakhoutpercelen aanwezige structuurelementen worden volledig bepaald door de 

periodieke kap, en zijn daarmee annex aan het beheertype. Er wordt dan ook geen 

kwaliteitsbepaling voorgesteld op basis van structuurelementen. 


De biotische kwaliteit wordt uitgedrukt in het voorkomen van kwalificerende 

broedvogelsoorten: 

Broedvogels: 

boomleeuwerik, boompieper, geelgors, gekraagde roodstaart, groenling, 

putter 









147





< 20 kg N ha -1 y -1 

< 1420 mol N ha -1 y -1 

148 

20-29 kg N ha -1 y -1 

1420-2060 mol N ha -1 y -1 





Monitoring 




> 29 kg N ha -1 y -1 

> 2060 mol N ha -1 y -1

N17.03 Park- en stinzenbos 




• Het beheertype Park- en stinzenbos bestaat uit opgaand bos, als onderdeel van een 

(voormalig) landgoed, met meestal een rijke struiklaag en veel kruiden die vooral in het 

voorjaar bloeien. 

• In de kruidlaag van Stinzenbossen komen veel planten voor die oorspronkelijk zijn 

aangeplant en nu zijn verwilderd. Het betreft deels inheemse planten (zoals daslook en 

wilde narcis), maar met name ook van oorsprong uitheemse planten (veel soorten bol- 

en knolgewassen, zoals hyacinten, sneeuwklokjes en krokussen, maar bijvoorbeeld 

ook hartbladzonnebloem en Italiaanse aronskelk). Daarnaast komen ook vaak 

geïntroduceerde uitheemse boomsoorten voor. 

• Park- en stinzebos kent een actief beheer dat gericht is op het behoud van de 

bijzondere flora en fauna. 

• Ornamentele boomgroepen, ook wel clumps genoemd, vallen buiten dit type en 

behoren in beheertype Historische tuin. 

• Stadsparken behoren niet tot dit beheertype. 

Structuur 

Binnen dit beheertype vallen alle bossen die deel uitmaken van een historische park- of 

tuinaanleg. Kenmerkende elementen in deze bossen zijn aangeplante boomsoorten. Veelal 

hebben ze,een goed ontwikkelde struiklaag en/of een rijke kruidlaag met veel 

voorjaarsbloeiers, waaronder vaak (van origine uitheemse) bol- en knolgewassen. Deze 

aanwezigheid van deze stinzenplanten vraagt een specifiek op deze soorten gericht actief 

beheer. Park- en stinzenbossen zijn vanwege de holten in oude bomen van groot belang 

voor vogels en vleermuizen en vragen ook in dit opzicht specifieke aandacht. 

Vanwege de niet-natuurlijke oorsprong wordt voor dit beheertype echter geen 

kwaliteitsbeoordeling op basis van structuurelementen voorgesteld 


De grote verscheidenheid aan niet-inheemse planten maakt het onmogelijk om een 

kwaliteitsmaatlat te ontwerpen dat de hele variatiebreedte van het type evenwichtig 

bestrijkt. Bovendien is het minder wenselijk om de kwaliteitsbeoordeling te baseren op het 

voorkomen van soorten die zich niet spontaan hebben gevestigd. De biotische kwaliteit 

wordt daarom uitgedrukt in het voorkomen van kwalificerende broedvogelsoorten uit de 


Broedvogels: 

appelvink, boomklever, fluiter, gekraagde roodstaart, groene specht, 

grote bonte specht, kleine bonte specht, middelste bonte specht, 

nachtegaal, wielewaal, zwarte specht 



149





voorkomen, maar deze niet voldoende verspreid zijn. 






< 15 kg N ha -1 y -1 

< 1070 mol N ha -1 y -1 

150 

15 - 34 kg N ha -1 y -1 

1070-2420 mol N ha -1 y -1 

* Waarde voor vochtige alluviale bossen (verschillende subtypen, 26,1-33,9 kg) en Oude 




Monitoring 




> 34 kg N ha -1 y -1 

> 2420 mol N ha -1 y -1

N17.04 Eendenkooi 

Een eendenkooi is een cultuurhistorisch element van maximaal 4 ha dat bestaat uit een 

kooiplas en vangpijpen (sloten), welke omringd worden door struweel, hakhout of bos. Door 

de aanwezigheid van water en bos kan een eendenkooi broedgelegenheid bieden aan 

diverse vogelsoorten. 

Vanwege de overwegend cultuurhistorische waarde en de hieruit volgende 

randvoorwaarden (zoals de grootte en onderhoudsvoorschriften) wordt de 

kwaliteitsbeschrijving van de landschapselementen gevolgd bij dit beheertype. 


Goed: indien de eendenkooi gaaf aanwezig is: dit betekent dat kooiplas en 

vangarmen open gehouden worden, dat het kooibos onderhouden wordt, dat 

hakhout of knotbomen afgezet worden en dat minimaal één van de 

vangarmen vangklaar gehouden wordt. 

Matig: indien achterstallig onderhoud aanwezig is: dit betekent dat bovengenoemde 

beheermaatregelen niet of niet allemaal uitgevoerd worden. 

Slecht: indien een relict van een eendenkooi aanwezig is, welke hersteld zal 

worden. 

151

De agrarische typen zijn opgesteld in een schrijfgroep die los opereert van de schrijfgroep 

voor de natuurtypen. Om voorliggend document zo volledig mogelijk te maken zijn de 

agrarische typen hieronder toegevoegd. Deze zijn één op één overgenomen, zonder dat de 

schrijfgroep natuurtypen er inhoudelijk naar heeft gekeken. Omgekeerd heeft de 

schrijfgroep agrarische typen niet naar de natuurtypen gekeken. 

A 01.01 Weidevogels 

Het weidevogelbeheer wordt op gebiedsniveau collectief uitgevoerd. De te behalen kwaliteit 

is daarmee een resultaat van het collectief en niet terug te voeren naar een perceel of 

groep van percelen met hetzelfde beheerpakket. Daarbij wordt een collectief 

gebiedsbeheerplan opgesteld, dat jaarlijks aangepast kan worden. Het bepalen van 

kwaliteitsklassen en het monitoren vindt dan ook op gebiedsniveau plaats. 

Structuur: 

De structuur is beschreven in het beheertype zelf. De beheereenheden moeten bestaan uit 

grasland: 75% of meer moet uit gras bestaan. Onder dit type valt een aantal 

(sub)pakketten: met verschillende rustperioden, met voorweiden, plas-dras, legselbeheer, 

kruidenrijk weidevogelgrasland en extensief beweid grasland. Deze subpakketten leveren 

samen in een gebied een mozaïek van verschillende beheervormen en daarmee 

vegetatiestructuren op. Het daadwerkelijke mozaïek in de loop van het seizoen is van 

belang en kan afwijken van het verwachte mozaïek, doordat het werkelijke beheer afwijkt 

van het afgesproken beheer (bijvoorbeeld later maaien dan in het pakket staat 

aangegeven). 

Het soort gewas en de structuur daarvan zijn belangrijk voor de vestiging van weidevogels, 

het succes waarmee de eieren worden uitgebroed en het succes waarmee de jongen 

kunnen opgroeien tot vliegvlug. Enerzijds vertaalt zich dit in criteria voor soortenrijkdom 

(kruidenrijk - matig kruidenrijk - kruidenarm) en anderzijds voor gewasstructuur en -hoogte 

(gemaaid / beweid kort gras - platgeslagen gras - plas-dras). Het eerste is redelijk constant 

in de loop van een jaar, het tweede is sterk afhankelijk van het moment van maaien en of er 

begraasd wordt. Zaken als gewashoogte en veebezetting zijn niet eenvoudig te meten op 

gebiedsniveau. Kruidenrijkdom daarentegen is redelijk eenvoudig mee te nemen bij 

gebiedsdekkende weidevogeltellingen. Het merendeel van de percelen in de mozaïeken 

van het A01.01 is tegenwoordig grotendeels kruidenarm. 

Voorgesteld wordt om als structuurkenmerk alleen de kruidenrijkdom mee te nemen. 


Goed: meer dan 40% van de oppervlakte grasland is (matig) kruidenrijk 1 

Matig: 20% tot 40% van de oppervlakte grasland is (matig) kruidenrijk 

Slecht: minder dan 20% van de oppervlakte grasland is (matig) kruidenrijk 

1 Met ‘kruidenrijkdom’ worden tweezaadlobbigen bedoeld. 

152

Flora en fauna: 

De biotische kwaliteit wordt uitgedrukt in de dichtheid (aantal broedparen) per 100 ha 

(grasland + bouwland) van de kwalificerende weidevogelsoorten. De kwalificerende soorten 

zijn: gele kwikstaart, graspieper, grutto, kemphaan, krakeend, kuifeend, kwartel, 

kwartelkoning, paapje, slobeend, tureluur, veldleeuwerik, watersnip, wintertaling, wulp en 

zomertaling. 1 Scholekster en kievit worden niet tot de kwalificerende soorten gerekend. 

Kwaliteitsbepaling 2 

Goed: meer dan 60 broedparen per 100 ha van alle kwalificerende soorten. 

Matig: meer dan 40 tot 60 broedparen per 100 ha van alle kwalificerende soorten. 

Slecht: meer dan 20 tot 40 broedparen per 100 ha, van alle kwalificerende soorten. 

Milieu- en watercondities: 

Stabiele weidevogelgebieden hebben een drooglegging in de winter van 20-40 cm beneden 

maaiveld. Waterpeil is indirect een factor voor het al dan niet kunnen uitvoeren van 

landbouwkundige werkzaamheden in een bepaalde periode, met als gevolg later maaien. 

Kwaliteitsbepaling 3 

Goed: 50% of meer van het gebied heeft een drooglegging in 

de winter van minder dan 40 cm beneden maaiveld. 

Matig 50% of meer van het gebied heeft drooglegging in de 

winter van 40-60 cm beneden maaiveld. 

Slecht: Indien niet aan de kwaliteitscore 'goed' of 'matig' wordt 

voldaan. 

Ruimtelijke condities: 

Openheid van het landschap, de aanwezigheid van verstorende elementen (bebouwing, 

bosjes, wegen e.d.) en barrières zijn belangrijke componenten in positieve dan wel 

negatieve zin voor weidevogels. Op landschapschaal spelen de afmeting van 

weidevogelgebieden en de onderlinge samenhang ook een belangrijke rol. 


Oppevlakte/samenhang 

Deel van groter weidevogelgebied 

van 

>70 ha 

aaneengesloten 1 

153 

30-70 ha 

aaneengesloten 

1.000 ha Goed Goed Matig 

500 - 1.000 ha Goed Matig Slecht 

A 01.02 Akkerfaunagebied 

De doelstellingen bij het akkerfaunabeheer zijn over het algemeen meer regionaal 

toegespitst dan bij het weidevogelbeheer. In de noordelijke provincies is bijvoorbeeld de 

grauwe kiekendief een speerpunt als broedvogel, in Zeeland de patrijs en in Limburg de 

hamster. Daarnaast geldt nog een doelstelling voor doortrekkende en overwinterende 

akkervogels. Dit kan variëren van overwinterende roofvogels en uilen tot zangvogels. 

Structuur: 

Kwalificerende structuurkenmerken geen 1 . 


Biotische kwaliteit wordt uitgedrukt in het voorkomen van kwalificerende akkerbroedvogels. 

en gemiddelde dichtheden. 

Kwalificerend 2 A01.02 N12.05 

grauwe 

kiekendief + + 

veldleeuwerik + + 

gele kwikstaart + + 

patrijs + + 

graspieper + + 

kwartel + + 

kwartelkoning + + 

geelgors + + 

ortolaan + + 

grauwe gors + + 

Voor de hamsterpakketten geldt het voorkomen van hamsters als biotische kwaliteit. 

Kwaliteitsbepaling akkerbroedvogels 

Kwaliteitsklassen worden gebaseerd op dichtheden van de kwalificerende soorten en 

kunnen regionaal worden bepaald afhankelijk van de regionale doelen. Hier is (nog) geen 

regionale uitwerking gepresenteerd. 

Aantal kwalificerende 


Gem. dichtheid (N/ 100 ha) 

>50 40-50 30-40 

>10 goed Goed matig 

5-10 goed Matig slecht 


Monitoring van milieu- en watercondities bij deze agrarische natuurbeheertypen ligt niet 

voor de hand gegeven het pluriforme karakter van de percelen waarop deze typen voor 

kunnen komen. 

Bij de hamsterpakketten is een minimaal lösspakket van 1 meter een vereiste. Bij minder 

dikte kunnen ze geen burchten graven. Ook is voldoende drooglegging een vereiste. 


Agrarisch natuurbeheer geschiedt op vrijwillige basis in looptijden van 6 jaar. Ieder jaar kan 

de ruimtelijke structuur dus wisselen door het wegvallen van beschikkingen of het aangaan 

van nieuwe beschikkingen. Belangrijk is dat per groter akkerlandbouwgebied voldoende 

gebied aantrekkelijk is voor broedende en overwinterende akkervogels. Daarom is het 

percentage beheerd onder SNL-A beschouwd als een criterium voor kwaliteit. Onderscheid 

is gemaakt tussen de winter- en zomersituatie. 


% beheerd binnen 

zoekgebied 

% wintergasten pakketten 

>3% 1-3% 15% goed goed matig 

5-15% goed matig slecht 

A 01.03 Overwinterende ganzen 

Niet uitgewerkt. 

156

A 02.01 Botanisch waardevol grasland 

Structuur: 

De structuur is beschreven in het beheertype zelf. De beheerseenheden moeten bestaan 

uit grasland, wat vertaald kan worden als dat 90% of meer uit gras moet bestaan. 

Daarnaast mag bijvoorbeeld kale (minerale) grond of struweel aanwezig zijn. 

Kwalificerende structuurkenmerken. Een structuurkenmerk dat relevant is voor de kwaliteit 

is de mate van aanwezigheid van productieve graslandsoorten als gestreepte witbol, grote 

vossenstaart, zachte dravik, kweek, kropaar en glanshaver. Deze soorten kunnen 

afhankelijk van de mate van verschraling meer of minder dominerend optreden. 

Kwaliteitsbepaling: 

Goed: productieve grassoorten dominerend < 40%. 

Matig: productieve grassoorten dominerend < 60%. 

Slecht: indien niet aan goed of matig wordt voldaan. 

Met productieve grassoorten worden in dit geval alleen de in bovenstaande alinea 

genoemde soorten bedoeld. Het heeft dus niet betrekking op graslandsoorten als engels 

raaigras, veldbeemdgras, ruw beemdgras en alle in de moderne veehouderij gebruikte 

tetraploïde rassen. 


Biotische kwaliteit wordt uitgedrukt in het voorkomen van kwalificerende plantensoorten. 

Kwalificerende soorten: aardaker, addertong, adderwortel, beemdkroon, bevertjes, bleke 

zegge, bochtige klaver, borstelkrans, bosbies, brede orchis, draadrus, echte karwij, echte 

koekoeksbloem, geel walstro, gele morgenster, gevlekte orchis, gevleugeld hertshooi, 

gewone brunel, gewone dotterbloem, gewone margriet, gewone veldbies, gewone 

vogelmelk, gewoon knoopkruid, goudhaver, grasklokje, groot streepzaad, grote bevernel, 

grote centaurie, grote pimpernel, grote ratelaar, gulden boterbloem, gulden sleutelbloem, 

herfsttijloos, kale vrouwenmantel, kamgras, karwijvarkenskervel, kattendoorn, klavervreter, 

klein vogelpootje, kleine ratelaar, kleine valeriaan, knolboterbloem, knolsteenbreek, 

moeraskartelblad, moerasstreepzaad, moerasstruisgras, moeraszoutgras, moesdistel, 

moeslook, muizenoor, noords walstro, noordse zegge, oosterse morgenster, 

rapunzelklokje, rietorchis, rode ogentroost, ruige weegbree, stinkende ballote, trosdravik, 

veenreukgras, veldsalie, vleeskleurige orchis, waterkruiskruid, weidekervel, welriekende 

nachtorchis, wilde marjolein, zilte rus, zwartblauwe rapunzel, zwarte zegge. 

De soortkeuze sluit aan bij de vergelijkbare SNL-N beheertypen N10.02, N12.02, N12.03 1 . 

Beheertype N12.04 is hiervan uitgesloten, omdat dit vooral soorten zijn van brakke 

graslanden. 

1 Mogelijk moeten nog enkele soorten worden toegevoegd of afgevoerd, nadere afstemming in 

2012. 

157


Goed: indien 7 of meer kwalificerende soorten 



Slecht: indien minder dan 4 kwalificerende soorten 


NB: de kwaliteit moet behaald worden over de hele beheereenheid, dus bij 

volleveldspakketten niet alleen in de rand. 



voor de hand vanwege het pluriforme karakter van de betrokken percelen. 




van nieuwe beschikkingen. Belangrijk is dat een netwerk van graslanden onder beheer blijft 

bestaan. 


Oppervlakte: 

> 5 ha 1 - 5 < 1 ha 

Ruimtelijke samenhang: 

ha 

Verbonden met andere graslandbeheertypen Goed Goed Matig 




Geïsoleerd liggend Matig Slecht Slecht 

158

A 02.02 Botanisch waardevol akkerland 

Structuur: 

De structuur is beschreven in het beheertype zelf. De beheerseenheden moeten bestaan 

uit bouwland. Er worden ten aanzien van structuur geen kwaliteitsklassen onderscheiden. 


Biotische kwaliteit wordt uitgedrukt in het voorkomen van kwalificerende plantensoorten. 

Aan de hand van een lijst hogere plantensoorten die goed herkenbaar en indicatief zijn 

wordt de kwaliteit bepaald. Deze lijst is landelijk toepasbaar voor de onderliggende 

pakketten. 

Kwalificerende zeldzame soorten: aardaker, aardkastanje, akkerandoorn, akkerboterbloem, 

akkerdoornzaad, akkergeelster, akkerklokje, akkerleeuwenbek, akkerogentroost, 

akkerspurrie, akkerviltkruid, akkerzenegroen, behaarde boterbloem, blauw guichelheil, 

blauw walstro, blauwe leeuwenbek, bleekgele hennepnetel, bolderik, brede raai, brede 

wolfsmelk, doffe ereprijs, dolik, doorgroeide boerenkers, dreps, driehoornig walstro, 

driekleurig viooltje, Duits viltkruid, dwergbloem, dwerggras, dwergviltkruid, eironde 

leeuwenbek, Franse boekweit, Franse silene, geel viltkruid, gegroefde veldsla, gele 

ganzenbloem, geoorde veldsla, getande veldsla, gewone veldsla, gewone vogelmelk, glad 

biggenkruid, groot spiegelklokje, grote leeuwenklauw, handjesereprijs, harige ratelaar, 

heelbeen, hennepvreter, hondspeterselie, kalkraket, klein spiegelklokje, klein tasjeskruid, 

kleine leeuwenbek, kleine leeuwenklauw, kleine wolfsmelk, korenbloem, korensla, liggend 

hertshooi, naakte lathyrus, naaldenkervel, nachtkoekoeksbloem, roggelelie, rood 

guichelheil, ruige klaproos, ruw parelzaad, slanke wikke, slofhak, smalle raai, 

spatelviltkruid, spiesleeuwenbek, stijf vergeet-mij-nietje, stijve wolfsmelk, stinkende 

ganzenvoet, stinkende kamille, tengere veldmuur, tengere vetmuur, tuinwolfsmelk, valse 

kamille, veelkleurig vergeet-mij-nietje, vlasdolik, vlashuttentut, vlaswarkruid, vroege ereprijs, 

wilde ridderspoor, wilde weit, zilverhaver, zomeradonis. 

Kwalificerende 'regelmatige' soorten: akkerereprijs, akkervergeet-mij-nietje, akkerviooltje, 

amsinckia, bittere scheefbloem, bleke klaproos, dauwnetel, duist, echte kamille, eenjarige 

hardbloem, gewone duivekervel, gewone reigersbek s.s., gewone spurrie, gewone 

steenraket, glad vingergras, gladde ereprijs, grote ereprijs, grote klaproos, grote windhalm, 

hanepoot, herik, hoenderbeet, ingesneden dovenetel, kaal knopkruid, klein bronkruid, 

klimopereprijs, knopherik, korrelganzevoet, kromhals, kroontjeskruid, kuifhyacint, 

muizenstaart, paarse dovenetel s.s., ringelwikke, tengere zandmuur, smal streepzaad, 

smalle wikke s.s., stijve klaverzuring, tuinbingelkruid, vierzadige wikke s.s., witte krodde, 

zomerandoorn. 


Aantal kwalificerende zeldzame soorten 

>5 3-5 10 goed goed Matig 

5-10 goed matig Slecht 



voor de hand gegeven het pluriforme karakter van de percelen waarop deze typen voor 

kunnen komen. 




van nieuwe beschikkingen. Belangrijk blijft wel dat een netwerk van botanisch waardevol 

akkerlanden onder beheer blijft bestaan. 


Oppervlakte: > 3 1 - 3 ha < 1 ha 

Ruimtelijke samenhang: 

ha 

Verbonden met andere botanische 

akkerlandbeheertypen 


In nabijheid (binnen 1 km) van andere botanische 

akkerlandbeheertypen 


Geïsoleerd liggend Matig Slecht Slecht 

160

Literatuurverwijzingen 

Om te komen tot de kwaliteitsklassen is in het werkproces natuurlijk gebruik gemaakt van 

een veelheid aan literatuur. Deze wordt hier niet vermeld. Hieronder staan alleen de 

documenten waarnaar een rechtstreekse verwijzing in dit document te vinden is. 

Kros, J., B.J. de Haan, R. Bobbink, J.A. van Jaarsveld, J.G.M. Roelofs & W. de Vries, 2008. 

Effecten van ammoniak op de Nederlandse natuur. Wageningen, Alterra, Alterra-rapport 

1698. 

H. van Dobben en A. van Hinsberg, 2008. Overzicht van kritische depositiewaarden voor 

stikstof, toegepast op habitattypen en Natura2000-gebieden. Wageningen, Alterra, Alterrarapport 

1654. 

Weeda, E., J.H.J. Schaminée & L. van Duuren met medewerking van S.M.Hennekens, A.C. 

Hoegen en A.J.M. Jansen, 2000. Atlas van plantengemeenschappen van Nederland, deel 

1, wateren, moerassen en natte heiden. KNNV Uitgeverij, Utrecht. 

161

Colofon 

Dit rapport (bestaande uit het hoofddocument en de toelichting) is een uitgave van het IPO. 

De teksten zijn verzorgd door de schrijfgroep natuur, bestaande uit: 

J.G. van Beek, adviseur Dienst Landelijk Gebied 

J. Bouwman, Unie van Bosgroepen 

E. Dijk, provincie Drente 

J. Holtland, Staatsbosbeheer 

M. Rijken, provincie Gelderland 

P. Schipper, Staatsbosbeheer 

H.N. Siebel, Natuurmonumenten 

B.F. van Tooren, Natuurmonumenten 

Hoofdredactie: Remko F. van Rosmalen, Dienst Landelijk Gebied. 

De agrarische natuurtypen zijn door de schrijfgroep agrarisch natuurbeheer opgesteld 

onder leiding van M. Engelmoer, provincie Friesland. 

april 2012 

162

Bijlage 1: Rode Lijstsoorten voor kwaliteitsbepaling 

Nederlandse standaardnaam wetenschappelijke standaardnaam 

163 

Naam van de 

soortgroep Classificatie in Rode Lijst 

Boomkikker Hyla arborea ssp. arborea Amfibieën Bedreigd 

Geelbuikvuurpad Bombina variegata ssp. variegata Amfibieën Ernstig bedreigd 

Knoflookpad Pelobates fuscus ssp. fuscus Amfibieën Bedreigd 

Vuursalamander Salamandra salamandra ssp. terrestris Amfibieën Bedreigd 

Aardbeivlinder Pyrgus malvae Dagvlinders Bedreigd 

Bosparelmoervlinder Melitaea athalia Dagvlinders Ernstig bedreigd 

Bruin dikkopje Erynnis tages Dagvlinders Bedreigd 

Bruine eikenpage Satyrium ilicis Dagvlinders Bedreigd 

Donker pimpernelblauwtje Phengaris nausithous Dagvlinders Ernstig bedreigd 

Duinparelmoervlinder Argynnis niobe Dagvlinders Bedreigd 

Dwergblauwtje Cupido minimus ssp Dagvlinders Verdwenen uit Nederland 

Dwergdikkopje Thymelicus acteon Dagvlinders Verdwenen uit Nederland 

Gentiaanblauwtje Phengaris alcon Dagvlinders Bedreigd 

Groot geaderd witje Aporia crataegi Dagvlinders Verdwenen uit Nederland 

Grote ijsvogelvlinder Limenitis populi Dagvlinders Verdwenen uit Nederland 

Grote parelmoervlinder Argynnis aglaja Dagvlinders Bedreigd 

Grote vos Nymphalis polychloros Dagvlinders Ernstig bedreigd 

Grote vuurvlinder Lycaena dispar Dagvlinders Ernstig bedreigd 

Grote weerschijnvlinder Apatura iris Dagvlinders Ernstig bedreigd 

Iepenpage Satyrium w-album Dagvlinders Ernstig bedreigd 

Kalkgraslanddikkopje Spiala sertorius Dagvlinders Verdwenen uit Nederland 

Keizersmantel Argynnis paphia Dagvlinders Verdwenen uit Nederland 

Klaverblauwtje Polyommatus semiargus Dagvlinders Verdwenen uit Nederland 

Kleine heivlinder Hipparchia statilinus Dagvlinders Ernstig bedreigd 

Kleine ijsvogelvlinder Limenitis camilla Dagvlinders Bedreigd 

Kommavlinder Hesperia comma Dagvlinders Bedreigd 

Moerasparelmoervlinder Euphydryas aurinia Dagvlinders Verdwenen uit Nederland 

Pimpernelblauwtjje Phengaris teleius Dagvlinders Ernstig bedreigd 

Purperstreeparelmoervlinder Brenthis ino Dagvlinders Verdwenen uit Nederland 

Rode vuurvlinder Lycaena hippothoe Dagvlinders Verdwenen uit Nederland 

Rouwmantel Nymphalis antiopa Dagvlinders Verdwenen uit Nederland 

Sleedoornpage Thecla betulae Dagvlinders Bedreigd 

Spiegeldikkopje Heteropterus morpheus Dagvlinders Bedreigd 

Tijmblauwtje Phengaris arion Dagvlinders Verdwenen uit Nederland 

Tweekleurig hooibeestje Coenonympha arcania Dagvlinders Verdwenen uit Nederland 

Vals heideblauwtje Plebejus idas Dagvlinders Verdwenen uit Nederland 

Veenbesblauwtje Plebejus optilete Dagvlinders Ernstig bedreigd 

Veenbesparelmoervlinder Boloria aquilonaris Dagvlinders Ernstig bedreigd 

Veenhooibeestje Coenonympha tullia Dagvlinders Ernstig bedreigd 

Veldparelmoervlinder Melitaea cinxia Dagvlinders Ernstig bedreigd 

Woudparelmoervlinder Melitaea diamina Dagvlinders Verdwenen uit Nederland 

Zilveren maan Boloria selene Dagvlinders Bedreigd 

Zilverstreephooibeestje Coenonympha hero Dagvlinders Verdwenen uit Nederland 

Zilvervlek Boloria euphrosyne Dagvlinders Verdwenen uit Nederland

Brakwater kransblad Chara canescens Kranswieren Bedreigd 

Donker glanswier Nitella opaca Kranswieren Bedreigd 

Fijnstekelig kransblad Chara aculeolata Kranswieren Ernstig bedreigd 

Grijs kransblad Chara intermedia Kranswieren Verdwenen uit Nederland 

Harig kransblad Chara pedunculata Kranswieren Ernstig bedreigd 

Klein boomglanswier Tolypella glomerata Kranswieren Bedreigd 

Klein glanswier Nitella hyalina Kranswieren Ernstig bedreigd 

Kraaltjesglanswier Nitella tenuissima Kranswieren Ernstig bedreigd 

Kroontjeskransblad Chara braunii Kranswieren (nog) niet in Nederland 

Kust kransblad Chara baltica Kranswieren Bedreigd 

Ruw kransblad Chara aspera Kranswieren Bedreigd 

Sierlijk glanswier Nitella gracilis Kranswieren Ernstig bedreigd 

Vertakt boomglanswier Tolypella intricata Kranswieren Bedreigd 

Vruchtrijk glanswier Nitella syncarpa Kranswieren Ernstig bedreigd 

Beekrombout Gomphus vulgatissimus Libellen Bedreigd 

Bosbeekjuffer Calopteryx virgo Libellen Bedreigd 

Bronslibel Oxygastra curtisii Libellen Verdwenen uit Nederland 

Donkere waterjuffer Coenagrion armatum Libellen Ernstig bedreigd 

Dwergjuffer Nehalennis speciosa Libellen Verdwenen uit Nederland 

Gaffellibel Ophiogomphus cecilia Libellen Ernstig bedreigd 

Gevlekte glanslibel Somatochlora flavomaculata Libellen Bedreigd 

Gewone bronlibel Cordulegaster boltonii Libellen Bedreigd 

Groene glazenmaker Aeshna viridis Libellen Bedreigd 

Hoogveenglanslibel Somatochlora arctica Libellen Ernstig bedreigd 

Kempense heidelibel Sympetrum depressiusculum Libellen Ernstig bedreigd 

Mercuurwaterjuffer Coenagrion mercuriale Libellen Verdwenen uit Nederland 

Noordse glazenmaker Aeshna subarctica Libellen Bedreigd 

Noordse winterjuffer Sympecma paedisca Libellen Bedreigd 

Oostelijke witsnuitlibel Leucorrhinia albifrons Libellen Verdwenen uit Nederland 

Sierlijke witsnuitlibel Leucorrhinia caudalis Libellen Verdwenen uit Nederland 

Speerwaterjuffer Coenagrion hastulatum Libellen Ernstig bedreigd 

Baltisch veenmos Sphagnum balticum Mossen Verdwenen uit Nederland 

Bol knopmos Acaulon muticum Mossen Bedreigd 

Breed moerasvorkje Riccardia latifrons Mossen Ernstig bedreigd 

Cilindermos Entodon concinnus Mossen Bedreigd 

Dof veenmos Sphagnum majus Mossen Bedreigd 

Dwergmos Diphyscium foliosum Mossen Ernstig bedreigd 

Eekhoorntjesmos Leucodon sciuroides Mossen Bedreigd 

Fijn draadmos Cephaloziella elachista Mossen Bedreigd 

Flesjesroestmos Frullania tamarisci Mossen Bedreigd 

Fraai thujamos Thuidium delicatulum Mossen Bedreigd 

Gebogen wintermos Microbryum curvicolle Mossen Bedreigd 

Gedrongen schoffelmos Scapania compacta Mossen Bedreigd 

Geel boogsterrenmos Plagiomnium elatum Mossen Bedreigd 

Geel schorpioenmos Hamatocaulis vernicosus Mossen Ernstig bedreigd 

Gekapt haartandmos Trichostomum crispulum Mossen Bedreigd 

Gekield muisjesmos Grimmia curvata Mossen Verdwenen uit Nederland 

164

Gekroesd gaffeltandmos Dicranum spurium Mossen Bedreigd 

Gekruld sikkelmos Drepanocladus sendtneri Mossen Ernstig bedreigd 

Generfd hunebedmos Andreaea rothii Mossen Verdwenen uit Nederland 

Gerafeld veenmos Sphagnum girgensohnii Mossen Ernstig bedreigd 

Gesloten kleimos Tortula protobryoides Mossen Bedreigd 

Gestekeld tandmos Barbilophozia hatcheri Mossen Bedreigd 

Getand trapmos Lophozia incisa Mossen Bedreigd 

Geveerd diknerfmos Palustriella commutata Mossen Bedreigd 

Gevind moerasvorkje Riccardia multifida Mossen Bedreigd 

Gewoon appelmos Bartramia pomiformis Mossen Ernstig bedreigd 

Gewoon gootmos Tritomaria exsectiformis Mossen Bedreigd 

Gewoon pelsmos Porella platyphylla Mossen Bedreigd 

Gewoon vetkelkje Marsupella emarginata Mossen Ernstig bedreigd 

Glad kringmos Neckera complanata Mossen Bedreigd 

Glansmos Hookeria lucens Mossen Bedreigd 

Glanzend broedpeermos Pohlia andalusica Mossen Ernstig bedreigd 

Goudklauwtjesmos Hypnum imponens Mossen Ernstig bedreigd 

Groen schorpioenmos Scorpidium cossonii Mossen Ernstig bedreigd 

Grof etagemos Hylocomium brevirostre Mossen Bedreigd 

Groot kringmos Neckera crispa Mossen Ernstig bedreigd 

Groot touwtjesmos Anomodon viticulosus Mossen Bedreigd 

Groot varentjesmos Plagiochila asplenioides Mossen Bedreigd 

Groot zweepmos Bazzania trilobata Mossen Ernstig bedreigd 

Grootbladig puntmos Calliergon megalophyllum Mossen Verdwenen uit Nederland 

Grootcellig trapmos Lophozia grandiretis Mossen Verdwenen uit Nederland 

Heidelentemos Entosthodon obtusus Mossen Ernstig bedreigd 

Kaboutermos Buxbaumia aphylla Mossen Ernstig bedreigd 

Kalkdikkopmos Brachythecium glareosum Mossen Bedreigd 

Kalkkleimos Tortula lanceola Mossen Bedreigd 

Kammos Ctenidium molluscum Mossen Bedreigd 

Kamveenmos Sphagnum imbricatum Mossen Ernstig bedreigd 

Kleilentemos Entosthodon fascicularis Mossen Bedreigd 

Klein gladkelkje Leiocolea bantriensis Mossen Bedreigd 

Klein klokhoedje Encalypta vulgaris Mossen Bedreigd 

Klein kringmos Neckera pumila Mossen Ernstig bedreigd 

Klein schoffelmos Scapania curta Mossen Bedreigd 

Klein touwtjesmos Anomodon attenuatus Mossen Bedreigd 

Klein tuitmos Microlejeunea ulicina Mossen Bedreigd 

Kortharig kronkelsteeltje Campylopus brevipilus Mossen Bedreigd 

Kortstelig plaatjesmos Pterygoneurum ovatum Mossen Ernstig bedreigd 

Kraalmos Moerckia hibernica Mossen Ernstig bedreigd 

Kraggestaartjesmos Philonotis marchica Mossen Ernstig bedreigd 

Kruikmos Splachnum ampullaceum Mossen Verdwenen uit Nederland 

Lang peermos Pohlia elongata Mossen Bedreigd 

Leemklauwtjesmos Hypnum lindbergii Mossen Ernstig bedreigd 

Lepelbladveenmos Sphagnum platyphyllum Mossen Verdwenen uit Nederland 

Moerasveenmos Sphagnum subsecundum Mossen Ernstig bedreigd 

165

Purper schorpioenmos Scorpidium revolvens Mossen Verdwenen uit Nederland 

Reuzenpuntmos Calliergon giganteum Mossen Bedreigd 

Rood schorpioenmos Scorpidium scorpioides Mossen Ernstig bedreigd 

Roodmondknikmos Bryum knowltonii Mossen Bedreigd 

Rozetknikmos Bryum uliginosum Mossen Verdwenen uit Nederland 

Rozetmos Rhodobryum roseum Mossen Bedreigd 

Schansmos Helodium blandowii Mossen Ernstig bedreigd 

Schubmos Myrinia pulvinata Mossen Bedreigd 

Sparrenmos Thuidium abietinum Mossen Ernstig bedreigd 

Spits dubbeltandmos Didymodon acutus Mossen Verdwenen uit Nederland 

Stergranietmos Hedwigia stellata Mossen Ernstig bedreigd 

Stijf appelmos Bartramia ithyphylla Mossen Verdwenen uit Nederland 

Stronkmos Callicladium haldanianum Mossen Bedreigd 

Stug thujamos Thuidium recognitum Mossen Bedreigd 

Tenger goudmos Campyliadelphus elodes Mossen Bedreigd 

Tenger vetkelkje Marsupella funckii Mossen Verdwenen uit Nederland 

Uitgebeten veenmos Sphagnum riparium Mossen Bedreigd 

Urnknikmos Bryum turbinatum Mossen Verdwenen uit Nederland 

Varenvedermos Fissidens osmundoides Mossen Ernstig bedreigd 

Vertakt vliesjesmos Weissia squarrosa Mossen Verdwenen uit Nederland 

Vierkantsmos Preissia quadrata Mossen Bedreigd 

Vijfrijig veenmos Sphagnum pulchrum Mossen Bedreigd 

Viltnerfmos Tomentypnum nitens Mossen Ernstig bedreigd 

Weerhaakmos Antitrichia curtipendula Mossen Bedreigd 

Wolfsklauwmos Pseudocalliergon lycopodioides Mossen Ernstig bedreigd 

Wollige bisschopsmuts Racomitrium lanuginosum Mossen Bedreigd 

Wolmos Trichocolea tomentella Mossen Bedreigd 

Zoddeknikmos Bryum neodamense Mossen Ernstig bedreigd 

Zonneknikmos Bryum torquescens Mossen Bedreigd 

Zwart hauwmos Anthoceros punctatus Mossen Bedreigd 

Zweepthujamos Thuidium philibertii Mossen Ernstig bedreigd 

Gladde slang Coronella austriaca ssp. austriaca Reptielen Bedreigd 

Muurhagedis Podarcis muralis ssp. brogniardii Reptielen 

Sprinkhanen & 

Ernstig bedreigd 

Bosdoorntje Tetrix bipunctata 

krekels 


Verdwenen uit Nederland 

Europese treksprinkhaan Locusta migratoria ssp. migratoria krekels 



Klappersprinkhaan Psophus stridulus 

krekels 



Kleine wrattenbijter Gampsocleis glabra 

krekels 



Veldkrekel Gryllus campestris 

krekels 


Bedreigd 

Wrattenbijter Decticus verrucivorus 

krekels 



Zadelsprinkhaan Ephippiger ephippiger ssp. vitium 

krekels Bedreigd 

Aangebrande orchis Orchis ustulata Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Aarddistel Cirsium acaule Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Akkerboterbloem Ranunculus arvensis Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Akkerdoornzaad Torilis arvensis Vaatplanten Bedreigd 

Akkerogentroost Odontites vernus ssp. vernus Vaatplanten Bedreigd 

166

Akkerviltkruid Filago arvensis Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Akkerzenegroen Ajuga chamaepitys Vaatplanten Bedreigd 

Armbloemige waterbies Eleocharis quinqueflora Vaatplanten Bedreigd 

Beenbreek Narthecium ossifragum Vaatplanten Bedreigd 

Beklierde ogentroost Euphrasia rostkoviana Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Berendruif Arctostaphylos uva-ursi Vaatplanten Bedreigd 

Berggamander Teucrium montanum Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Berghertshooi Hypericum montanum Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Berijpte viltroos Rosa sherardii Vaatplanten Bedreigd 

Besanjelier Cucubalus baccifer Vaatplanten Bedreigd 

Betonie Stachys officinalis Vaatplanten Bedreigd 

Blaasvaren Cystopteris fragilis Vaatplanten Bedreigd 

Blauw guichelheil Anagallis arvensis ssp. foemina Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Blauwe leeuwenbek Linaria arvensis Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Blauwgras Sesleria albicans Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Bleek schildzaad Alyssum alyssoides Vaatplanten Bedreigd 

Bleekgeel blaasjeskruid Utricularia ochroleuca Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Blonde zegge Carex hostiana Vaatplanten Bedreigd 

Bolderik Agrostemma githago Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Bonte paardenstaart Equisetum variegatum Vaatplanten Bedreigd 

Bosboterbloem Ranunculus polyanthemos ssp. nemorosus Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Bosdravik Bromopsis ramosa ssp. benekenii Vaatplanten Bedreigd 

Boswalstro Galium sylvaticum Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Bottelroos Rosa villosa [s.s.] Vaatplanten Bedreigd 

Brave hendrik Chenopodium bonus-henricus Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Brede ereprijs Veronica austriaca ssp. teucrium Vaatplanten Bedreigd 

Brede raai Galeopsis ladanum Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Brede wolfsmelk Euphorbia platyphyllos Vaatplanten Bedreigd 

Brede zannichellia Zannichellia palustris ssp. major Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Breed vlieszaad Corispermum marschallii Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Breed wollegras Eriophorum latifolium Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Canadees hertshooi Hypericum canadense Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Dennenwolfsklauw Huperzia selago Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Dichtbloemig kweldergras Puccinellia rupestris Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Dichte bermzegge Carex muricata Vaatplanten Bedreigd 

Dolik Lolium temulentum Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Draadgentiaan Cicendia filiformis Vaatplanten Bedreigd 

Dreps Bromus secalinus Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Driedelige waterranonkel Ranunculus tripartitus Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Driehoornig walstro Galium tricornutum Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Driekantige bies Schoenoplectus triqueter Vaatplanten Bedreigd 

Drijvende egelskop Sparganium angustifolium Vaatplanten Bedreigd 

Drijvende waterranonkel Ranunculus omiophyllus Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Duifkruid Scabiosa columbaria Vaatplanten Bedreigd 

Duits viltkruid Filago vulgaris Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Duitse brem Genista germanica Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Dwergbloem Anagallis minima Vaatplanten Bedreigd 

167

Dwergrus Juncus pygmaeus Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Dwergvlas Radiola linoides Vaatplanten Bedreigd 

Echte gamander Teucrium chamaedrys ssp. germanicum Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Eenbloemige zeekraal Salicornia pusilla Vaatplanten Bedreigd 

Eenzijdig wintergroen Orthilia secunda Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Fijn goudscherm Bupleurum tenuissimum Vaatplanten Bedreigd 

Fraai hertshooi Hypericum pulchrum Vaatplanten Bedreigd 

Franjegentiaan Gentianella ciliata Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Franse boekweit Fagopyrum tataricum Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Franse silene Silene gallica Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Geel cypergras Cyperus flavescens Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Geel viltkruid Filago lutescens Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Geelgroene wespenorchis Epipactis muelleri Vaatplanten Bedreigd 

Gekield sterrenkroos Callitriche cophocarpa Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Gele zegge Carex flava Vaatplanten Bedreigd 

Genaald schapengras Festuca ovina Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Genadekruid Gratiola officinalis Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Geoorde veldsla Valerianella rimosa Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Geplooide vrouwenmantel Alchemilla subcrenata Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Gesteelde zoutmelde Atriplex pedunculata Vaatplanten Bedreigd 

Getande veldsla Valerianella dentata Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Gevlekt biggenkruid Hypochaeris maculata Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Gevlekt hertshooi Hypericum maculatum Vaatplanten Bedreigd 

Gevlekt zonneroosje Tuberaria guttata Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Gipskruid Gypsophila muralis Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Glad biggenkruid Hypochaeris glabra Vaatplanten Bedreigd 

Groene nachtorchis Coeloglossum viride Vaatplanten Bedreigd 

Groenknolorchis Liparis loeselii Vaatplanten Bedreigd 

Groot spiegelklokje Legousia speculum-veneris Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Groot zeegras Zostera marina Vaatplanten Bedreigd 

Grote biesvaren Isoetes lacustris Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Grote bosaardbei Fragaria moschata Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Grote bremraap Orobanche rapum-genistae Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Grote leeuwenklauw Aphanes arvensis Vaatplanten Bedreigd 

Grote muggenorchis Gymnadenia conopsea Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Grote wolfsklauw Lycopodium clavatum Vaatplanten Bedreigd 

Handjesereprijs Veronica triphyllos Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Harlekijn Orchis morio Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Heelbeen Holosteum umbellatum Vaatplanten Bedreigd 

Heidekartelblad Pedicularis sylvatica Vaatplanten Bedreigd 

Heidezegge Carex ericetorum Vaatplanten Bedreigd 

Hennepvreter Orobanche ramosa Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Herfstschroeforchis Spiranthes spiralis Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Herfsttijloos Colchicum autumnale Vaatplanten Bedreigd 

Honingorchis Herminium monorchis 

Ranunculus polyanthemos ssp. 

Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Kalkboterbloem 

polyanthemoides Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Kalketrip Centaurea calcitrapa Vaatplanten Ernstig bedreigd 

168

Kalkraket Calepina irregularis Vaatplanten Bedreigd 

Karthuizer anjer Dianthus carthusianorum Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Karwijselie Selinum carvifolia Vaatplanten Bedreigd 

Klavervreter Orobanche minor Vaatplanten Bedreigd 

Klein glidkruid Scutellaria minor Vaatplanten Bedreigd 

Klein slijkgras Spartina maritima Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Klein sterrenkroos Callitriche palustris Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Klein wintergroen Pyrola minor Vaatplanten Bedreigd 

Klein zeegras Zostera noltii Vaatplanten Bedreigd 

Kleinbloemige salie Salvia verbenaca Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Kleine biesvaren Isoetes echinospora Vaatplanten Bedreigd 

Kleine ereprijs Veronica verna Vaatplanten Bedreigd 

Kleine kroosvaren Azolla mexicana Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Kleine schorseneer Scorzonera humilis Vaatplanten Bedreigd 

Kleine wolfsklauw Diphasiastrum tristachyum Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Kleine wolfsmelk Euphorbia exigua Vaatplanten Bedreigd 

Kleinste egelskop Sparganium natans Vaatplanten Bedreigd 

Klimopklokje Wahlenbergia hederacea Vaatplanten Bedreigd 

Kluwenklokje Campanula glomerata Vaatplanten Bedreigd 

Knikbloem Chondrilla juncea Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Knikkend nagelkruid Geum rivale Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Knollathyrus Lathyrus linifolius Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Knolspirea Filipendula vulgaris Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Knolsteenbreek Saxifraga granulata [s.s.] Vaatplanten Bedreigd 

Knolvossenstaart Alopecurus bulbosus Vaatplanten Bedreigd 

Koprus Juncus capitatus Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Koraalwortel Corallorhiza trifida Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Korenschijnspurrie Spergularia segetalis Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Korensla Arnoseris minima Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Kranskarwij Carum verticillatum Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Kranssalomonszegel Polygonatum verticillatum Vaatplanten Bedreigd 

Kruidvlier Sambucus ebulus Vaatplanten Bedreigd 

Kruipend moerasscherm Apium repens Vaatplanten Bedreigd 

Kruismuur Moenchia erecta Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Lancetbladige basterdwederik Epilobium lanceolatum Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Lange zonnedauw Drosera longifolia Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Langstengelig fonteinkruid Potamogeton praelongus Vaatplanten Bedreigd 

Liggend bergvlas Thesium humifusum Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Liggende ereprijs Veronica prostrata Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Liggende raket Sisymbrium supinum Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Malrove Marrubium vulgare Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Mannetjesorchis Orchis mascula Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Melkviooltje Viola persicifolia Vaatplanten Bedreigd 

Moerasgamander Teucrium scordium Vaatplanten Bedreigd 

Moerassmele Deschampsia setacea Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Muurbloem Erysimum cheiri Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Naakte lathyrus Lathyrus aphaca Vaatplanten Ernstig bedreigd 

169

Naaldenkervel Scandix pecten-veneris Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Nachtkoekoeksbloem Silene noctiflora Vaatplanten Bedreigd 

Noordse veenbies Trichophorum cespitosum ssp. cespitosum Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Oeverkruid Littorella uniflora Vaatplanten Bedreigd 

Ongelijkbladig fonteinkruid Potamogeton gramineus Vaatplanten Bedreigd 

Oosterse morgenster Tragopogon pratensis ssp. orientalis Vaatplanten Bedreigd 

Overblijvende hardbloem Scleranthus perennis Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Paardenbloem Taraxacum officinale Vaatplanten Bedreigd 

Paardenzuring Rumex aquaticus Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Pijlscheefkelk Arabis hirsuta ssp. sagittata Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Polei Mentha pulegium Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Prachtanjer Dianthus superbus Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Priemvetmuur Sagina subulata Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Riempjes Corrigiola litoralis Vaatplanten Bedreigd 

Rijsbes Vaccinium uliginosum Vaatplanten Bedreigd 

Rivierstruisriet Calamagrostis pseudophragmites Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Rode bremraap Orobanche lutea Vaatplanten Bedreigd 

Roggelelie Lilium bulbiferum ssp. croceum Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Rond sterrenkroos Callitriche hermaphroditica Vaatplanten Bedreigd 

Rood bosvogeltje Cephalanthera rubra Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Rozenkransje Antennaria dioica Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Ruig zoutkruid Bassia hirsuta Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Ruige anjer Dianthus armeria Vaatplanten Bedreigd 

Ruw parelzaad Lithospermum arvense Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Ruwe dravik Bromopsis ramosa ssp. ramosa Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Scherpkruid Asperugo procumbens Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Schubzegge Carex lepidocarpa Vaatplanten Bedreigd 

Slank wollegras Eriophorum gracile Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Slanke mantelanjer Petrorhagia prolifera Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Slanke wikke Vicia tetrasperma ssp. gracilis Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Slijkzegge Carex limosa Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Smal longkruid Pulmonaria montana Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Smalle raai Galeopsis angustifolia Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Soldaatje Orchis militaris Vaatplanten Bedreigd 

Spatelviltkruid Filago pyramidata Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Spiraalruppia Ruppia cirrhosa Vaatplanten Bedreigd 

Spits havikskruid Hieracium lactucella Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Steenbraam Rubus saxatilis Vaatplanten Bedreigd 

Stekende bies Schoenoplectus pungens Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Stengelloze sleutelbloem Primula vulgaris Vaatplanten Bedreigd 

Stijf struisriet Calamagrostis stricta Vaatplanten Bedreigd 

Stijf vergeet-mij-nietje Myosotis stricta Vaatplanten Bedreigd 

Stijve moerasweegbree Echinodorus ranunculoides Vaatplanten Bedreigd 

Stijve steenraket Erysimum hieracifolium Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Stijve wolfsmelk Euphorbia stricta Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Stinkend streepzaad Crepis foetida Vaatplanten Bedreigd 

Stinkende ganzenvoet Chenopodium vulvaria Vaatplanten Ernstig bedreigd 

170

Stinkende kamille Anthemis cotula Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Stofzaad Monotropa hypopitys Vaatplanten Bedreigd 

Strobloem Helichrysum arenarium Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Teer vederkruid Myriophyllum alterniflorum Vaatplanten Bedreigd 

Tengere distel Carduus tenuiflorus Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Tengere veldmuur Minuartia hybrida Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Torenkruid Arabis glabra Vaatplanten Bedreigd 

Tripmadam Sedum reflexum Vaatplanten Bedreigd 

Trosgamander Teucrium botrys Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Tweehuizige zegge Carex dioica Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Valkruid Arnica montana Vaatplanten Bedreigd 

Veenbloembies Scheuchzeria palustris Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Veenmosorchis Hammarbya paludosa Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Veldgentiaan Gentianella campestris Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Verfbrem Genista tinctoria Vaatplanten Bedreigd 

Vetblad Pinguicula vulgaris Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Viltroos Rosa tomentosa Vaatplanten Bedreigd 

Viltzegge Carex tomentosa Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Vingerzegge Carex digitata Vaatplanten Bedreigd 

Vlasdolik Lolium remotum Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Vlashuttentut Camelina sativa ssp. alyssum Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Vlaswarkruid Cuscuta epilinum Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Vliegenorchis Ophrys insectifera Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Vlottende waterranonkel Ranunculus fluitans Vaatplanten Bedreigd 

Vlozegge Carex pulicaris Vaatplanten Bedreigd 

Vogelnestje Neottia nidus-avis Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Vroege ereprijs Veronica praecox Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Vroege zegge Carex praecox Vaatplanten Bedreigd 

Wantsenorchis Orchis coriophora Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Waterlepeltje Ludwigia palustris Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Waterlobelia Lobelia dortmanna Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Weideklokje Campanula patula Vaatplanten Bedreigd 

Welriekende nachtorchis Platanthera bifolia Vaatplanten Bedreigd 

Wijdbloeiende rus Juncus tenageia Vaatplanten Bedreigd 

Wilde averuit Artemisia campestris ssp. campestris Vaatplanten Bedreigd 

Wilde kievitsbloem Fritillaria meleagris 

Narcissus pseudonarcissus ssp. 

Vaatplanten Bedreigd 

Wilde narcis 

pseudonarcissus Vaatplanten Bedreigd 

Wilde ridderspoor Consolida regalis Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Wilde tijm Thymus serpyllum Vaatplanten Bedreigd 

Wilde weit Melampyrum arvense Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Wildemanskruid Pulsatilla vulgaris Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Wilgalant Inula salicina Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Wilgsla Lactuca saligna Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Wit bosvogeltje Cephalanthera longifolia Vaatplanten Bedreigd 

Witte muggenorchis Pseudorchis albida Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Witte munt Mentha suaveolens Vaatplanten Bedreigd 

Witte waterranonkel Ranunculus ololeucos Vaatplanten Bedreigd 

171

Wrangwortel Helleborus viridis ssp. occidentalis Vaatplanten Bedreigd 

Zaagblad Serratula tinctoria Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Zachte hennepnetel Galeopsis pubescens Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Zandwolfsmelk Euphorbia seguieriana Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Zeegerst Hordeum marinum Vaatplanten Bedreigd 

Zeegroen walstro Galium glaucum Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Zinkviooltje Viola lutea ssp. calaminaria Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Zomeradonis Adonis aestivalis Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Zomerschroeforchis Spiranthes aestivalis Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Zwarte lathyrus Lathyrus niger Vaatplanten Verdwenen uit Nederland 

Zweedse kornoelje Cornus suecica Vaatplanten Ernstig bedreigd 

Adderzeenaald Entelurus aequoraeus Vissen Bedreigd 

Barbeel Barbus barbus Vissen Bedreigd 

Beekforel Salmo trutta ssp. fario Vissen Verdwenen uit Nederland 

Beekprik Lampetra planeri Vissen Bedreigd 

Elrits Phoxinus phoxinus Vissen Bedreigd 

Fint Alosa fallax Vissen Verdwenen uit Nederland 

Glasgrondel Aphia minuta Vissen Ernstig bedreigd 

Grote koornaarvis Atherina presbyter Vissen Bedreigd 

Grote pieterman Trachinus draco Vissen Bedreigd 

Kwabaal Lota lota Vissen Bedreigd 

Pijlstaartrog Dasyatis pastinaca Vissen Ernstig bedreigd 

Sneep Chondrostoma nasus Vissen Bedreigd 

Steur Acipenser sturio Vissen Verdwenen uit Nederland 

Trompetterzeenaald Syngnathus typhle Vissen Verdwenen uit Nederland 

Vlagzalm Thymallus thymallus Vissen Verdwenen uit Nederland 

Zeepaardje Hippocampus ramulosus Vissen In wild verdwenen uit Nederland 

Zeestekelbaars Spinachia spinachia Vissen Ernstig bedreigd 

Draaihals Jynx torquilla ssp. torquilla Vogels Ernstig bedreigd 

Duinpieper Anthus campestris ssp. campestris Vogels Ernstig bedreigd 

Dwergmeeuw Larus minutus Vogels Ernstig bedreigd 

Engelse kwikstaart Motacilla flava ssp. flavissima Vogels Bedreigd 

Goudplevier Pluvialis apricaria Vogels Verdwenen uit Nederland 

Grauwe gors Miliaria calandra ssp. calandra Vogels Ernstig bedreigd 

Grauwe kiekendief Circus pygargus Vogels Ernstig bedreigd 

Grauwe klauwier Lanius collurio ssp. collurio Vogels Bedreigd 

Griel Burhinus oedicnemus ssp. oedicnemus 

Acrocephalus arundinaceus ssp. 

Vogels Verdwenen uit Nederland 

Grote karekiet 

arundinaceus Vogels Bedreigd 

Grote stern Sterna sandvicensis ssp. sandvicensis Vogels Bedreigd 

Hop Upupa epops ssp. epops Vogels Verdwenen uit Nederland 

Kemphaan Philomachus pugnax Vogels Ernstig bedreigd 

Klapekster Lanius excubitor ssp. excubitor Vogels Ernstig bedreigd 

Kleinst waterhoen Porzana pusilla ssp. intermedia Vogels Verdwenen uit Nederland 

Korhoen Tetrao tetrix ssp. tetrix Vogels Ernstig bedreigd 

Kuifleeuwerik Galerida cristata ssp. cristata Vogels Ernstig bedreigd 

Kwak Nycticorax nycticorax ssp. nycticorax Vogels In wild verdwenen uit Nederland 

Lachstern Sterna nilotica ssp. nilotica Vogels Verdwenen uit Nederland 

172

Ortolaan Emberiza hortulana Vogels Ernstig bedreigd 

Paapje Saxicola rubetra Vogels Bedreigd 

Pijlstaart Anas acuta ssp. acuta Vogels Bedreigd 

Purperreiger Ardea purpurea ssp. purpurea Vogels Bedreigd 

Roerdomp Botaurus stellaris ssp. stellaris Vogels Bedreigd 

Roodkopklauwier Lanius senator ssp. senator Vogels Verdwenen uit Nederland 

Strandplevier Charadrius alexandrinus ssp. alexandrinus Vogels Bedreigd 

Tapuit Oenanthe oenanthe ssp. oenanthe Vogels Bedreigd 

Velduil Asio flammeus ssp. flammeus Vogels Ernstig bedreigd 

Watersnip Gallinago gallinago ssp. gallinago Vogels Bedreigd 

Woudaap Ixobrychus minutus ssp. minutus Vogels Ernstig bedreigd 

Zuidelijke bonte strandloper Calidris alpina ssp. schinzii Vogels Verdwenen uit Nederland 

Zwarte stern Chlidonias niger ssp. niger Vogels Bedreigd 

173

Bijlage 2: Kenmerkende vegetatietypen per beheertype 

Na onderstaande toelichting volgt per beheertype een tabel met de voor het type 

kenmerkende vegetatietypen. Een lijst met de meegenomen vegetatietypen is te vinden op 

de SNL-website PM WEBADRES (http://www.portaalnatuurenlandschap.nl). Hier is ook een 

rekeninstrument te vinden op basis waarvan de aangetroffen vegetaties op basis van hun 

kenmerkendheid tot een kwaliteitswaardering van de vegetatie leiden. De typen zijn 

gebaseerd op de Vegetaties van Nederland (deel 2 t/m 4) met toevoegingen uit de 

Staatsbosbeheercatalogus. 

Legenda tabelkoppen: 

CODE_VN: code van de gemeenschap uit de Vegetatie van Nederland. N.B. Als er een 

codering van een hoger systaxon staat, dan is dit om aan tegeven wat de relatie is met een 

type uit de Staatsbosbeheer catalogus. Soms met SBB ervoor, dan betreft het een 

toevoeging vanuit de Staatsbosbeheercatalogus t.b.v. N2000. 

Code_SBB: code van de gemeenschap uit de Staatsbosbeheer-typologie. 

SYNTAXON_beide: combinatie van namen uit beide indelingen. 

Kenmerkendheid: 

Klasse Criterium toelichting 

1 Zeer kenmerkend kernbereik, zeer kenmerkend; Vegetatietype is geheel of grotendeels beperkt 

tot goed ontwikkelde vormen van het beheertype of combinatie van nauw 

verwante beheertypen. 

2 Kenmerkend kernbereik, kenmerkend;Vegetatietype is kenmerkend onderdeel van het 

beheertype maar is daartoe niet beperkt. 

3 Weinig kenmerkend komt voor in het type, maar in de marge; Vegetatietype kan in het beheertype 

voorkomen omdat het ruimtelijk nauw verweven is met vegetaties die wel 

onder definitie vallen (mozaïektypen), ofwel het vegetatietype is kenmerkend 

voor situaties waarin beheertype slechts matig ontwikkeld voorkomt, ofwel 

vegetatietype komt alleen in uitzonderlijke situaties voor binnen het beheertype 

_ niet relevant 

Vervangbaarheid (ook wel omschreven als herstelbaarheid in Weeda, 2000, Atlas van 

plantengemeenschappen): 

Klasse Criterium toelichting 

1 Niet of nauwelijks 

herstelbaar (A in Weeda 

2000) 

2 Nauwlijks tot moeilijk 

herstelbaar (AB in Weeda 

2000) 

3 moeilijk herstelbaar (B in 

Weeda 2000) 

4 Eenvoudig tot moeilijk 

herstelbaar (BC in Weeda 

2000) 

5 eenvoudig herstelbaar (C in 

Weeda 2000) 

05.01 Moeras 

CODE_VN Code_SBB 

Herstel van de terreincondities, vestigingsmogelijkheden voor soorten en de 

daarbij behorende processen is niet mogelijk of is van zeer lange duur (meer 

dan 50 jaar) 

Tussen 1 en 3 liggend 

Herstel van de terreincondities, vestigingsmogelijkheden voor soorten en de 

daarbij behorende processen is binnen afzienbare tijd mogelijk (tien tot 50 

jaar) 

Tussen 3 en 5 liggend 

Terreincondities, vestigingsmogelijkheden voor soorten en de daarbij 

behorende processen zijn eenvoudig en direct te herstellen. 

SYNTAXON_beide Kenmerkendheid Vervangbaarheid 

08 08-j RG Thelypteris palustris-[Phragmitetea] 1 3 

174

08AA 08A-a RG Berula erecta-[Sparganio-Glycerion] 2 3 

08A-c RG Rorippa microphylla-[Sparganio-Glycerion] 2 3 

08AA01 08A1 Eleocharito palustris-Hippuridetum 2 3 

08AA02 08A2 Polygono-Veronicetum anagallidis-aquaticae 2 3 

08AA03 08A3 Apietum nodiflori 2 3 

08AB02 08A5a Sagittario-Sparganietum 2 3 

08A5b Sagittario-Sparganietum 2 3 

08BA01 08C1b Cicuto-Calletum 2 1 

08BA02 08C1c Cicuto-Caricetum pseudocyperi 1 3 

08BA02A 08C1a Cicuto-Caricetum typicum 2 3 

08BA02B 08C1d Cicuto-Caricetum menyanthetosum 2 1 

08BB01 08B1 Scirpetum lacustris 1 3 

08BB01A 08B1 Scirpetum lacustris typicum 1 3 

08BB01B 08B1 Scirpetum lacustris rumicetosum 1 3 

08BB02 08B2b Scirpetum tabernaemontani 2 3 

08BB03A 08B2a Alismato-Scirpetum scirpetosum triquetri 2 3 

08BB03B 08B2c Alismato-Scirpetum calthetosum 2 3 

08BB03C 08B2d Alismato-Scirpetum rumicetosum 2 3 

08BB03D 08B2e Alismato-Scirpetum inops 2 3 

08BB04A 08B3d Typho-Phragmitetum typhetosum angustifoliae 1 3 

08BB04B 08B3b Typho-Phragmitetum calthetosum 1 3 

08BB04C 08B3a Typho-Phragmitetum typicum 1 3 

08BB04D 08B3c Typho-Phragmitetum thelypteridetosum 1 3 

08BC01 08C-a Caricetum ripariae 1 3 

08BC02 08C2c Caricetum gracilis 2 3 

08BC02A 08C2a Caricetum gracilis typicum 1 3 

08BC03 08C3 Caricetum vesicariae 2 1 

08BC04 08C4a Lysimachio-Caricetum aquatilis 2 1 

08C4b Lysimachio-Caricetum aquatilis 2 1 

08BD01 08C5a Cladietum marisci 1 1 

08C5b Cladietum marisci 1 3 

08C5c Cladietum marisci 1 1 

08C5d Cladietum marisci 2 1 

08BD02 08C-c Caricetum paniculatae 1 3 

08BD03 08C6a Caricetum elatae 1 1 

08C6b Caricetum elatae 1 3 

08C6c Caricetum elatae 2 1 

08RG06 08-k RG Equisetum fluviatile-[Phragmitetea/Parvocaricetea] 2 3 

09-e RG Equisetum fluviatile-[Phragmitetea/Parvocaricetea] 2 3 

08RG07 08C-e RG Juncus subnodulosus-[Magnocaricion/Parvocaricetea] 2 3 

09-j RG Juncus subnodulosus-[Magnocaricion/Parvocaricetea] 2 3 

08RG08 08C-b RG Carex acutiformis-[Magnocaricion] 1 3 

32AA01 32A1 Valeriano-Filipenduletum 2 3 

32BA01 32B1 Valeriano-Senecionetum fluviatilis 2 3 

32BA02 32B2 Soncho-Epilobietum hirsuti 2 3 

SBB-08C-d 08C-d RG Carex disticha-[Magnocaricion] 2 3 

SBB-08-h 08-h RG Sparganium erectum-[Phragmitetea] 2 3 

SBB-09B-a 08B-b RG Utricularia minor-[Phragmition australis/Caricion lasiocarpae] 2 2 

09B-a RG Utricularia minor-[Phragmition australis/Caricion lasiocarpae] 2 3 

N05.02 Gemaaid Rietland 

CODE_VN Code_SBB SYNTAXON_beide Kenmerkendheid Vervangbaarheid 

08BB02 08B2b Scirpetum tabernaemontani 2 3 

08BB03B 08B2c Alismato-Scirpetum calthetosum 2 3 

08BB04B 08B3b Typho-Phragmitetum calthetosum 1 3 

08BB04C 08B3a Typho-Phragmitetum typicum 2 3 

175

08BB04D 08B3c Typho-Phragmitetum thelypteridetosum 1 3 


08BC04 08C4b Lysimachio-Caricetum aquatilis 2 1 



08C5c Cladietum marisci 1 1 








N06.01 Veenmosrietland en moerasheide 


08 08-j RG Thelypteris palustris-[Phragmitetea] 2 3 

09AA02A 09A2a Pallavicinio-Sphagnetum typicum 1 1 

09AA02B 09A2b Pallavicinio-Sphagnetum molinietosum 1 1 

10RG04 10-e RG Molinia caerulea-Sphagnum-[Scheuchzerietea/Oxycocco- 

Sphagnetea] 

11-g RG Molinia caerulea-Sphagnum-[Scheuchzerietea/Oxycocco- 

Sphagnetea] 

176 

2 3 

2 3 

11BA02A 11B2 Sphagno palustris-Ericetum molinietosum 1 1 

11BA02B 11B2 Sphagno palustris-Ericetum anthoxanthetosum 1 1 

11RG01 10-h RG Eriophorum vaginatum-Sphagnum- 

[Scheuchzerietea/Oxycocco-Sphagnetea] 

11-d RG Eriophorum vaginatum-Sphagnum- 


1 3 

2 3 

11RG03 11/a RG Myrica gale-[Oxycocco-Sphagnetea] 2 3 



SBB-09-i 09-i RG Molinia caerulea-Sphagnum palustre-[Parvocaricetea/Junco- 

Molinion] 

2 3 

SBB-11-h 11-h RG Sphagnum fimbriatum-[Oxycocco-Sphagnetea] 2 3 

SBB-16A-e 16A-e RG Molinia caerulea-Sphagnum palustre-[Parvocaricetea/Junco- 

Molinion] 

N06.02 Trilveen 

2 3 



08BA01 08C1b Cicuto-Calletum 1 1 

08BA02B 08C1d Cicuto-Caricetum menyanthetosum 1 1 

08BC04 08C4b Lysimachio-Caricetum aquatilis 2 1 

08BD01 08C5d Cladietum marisci 2 1 

08BD03 08C6c Caricetum elatae 2 1 



08RG07 09-j RG Juncus subnodulosus-[Magnocaricion/Parvocaricetea] 2 3 

09AA03 09A3c Carici curtae-Agrostietum caninae 1 1 

09AA03A 09A3a Carici curtae-Agrostietum typicum 2 1 

09AA03B 09B3b Carici curtae-Agrostietum caricetosum diandrae 1 1 

09BA01 09B3a Scorpidio-Caricetum diandrae 1 1

10AB01 09B2c Eriophoro-Caricetum lasiocarpae 2 2 

SBB-09B2a 09B2a Eriophoro-Caricetum lasiocarpae typicum 2 1 

SBB-09B-b 09B-b RG Menyanthes trifoliata-[Caricion lasiocarpae] 1 2 

SBB-09-f 09-f RG Carex rostrata-Potentilla palustris-[Parvocaricetea] 1 3 

N06.03 Hoogveen 


06RG02 06-b RG Potamogeton polygonifolius-[Littorelletea] 2 2 

06RG03 06-c RG Eleocharis multicaulis-Sphagnum- 

[Littorelletea/Scheuchzerietea] 2 

10-g RG Eleocharis multicaulis-Sphagnum- 

[Littorelletea/Scheuchzerietea] 

177 

2 

2 3 

10AA01A 10A1a Sphagnetum cuspidato-obesi typicum 1 1 

10AA01B 10A1b Sphagnetum cuspidato-obesi sparganietosum angustifolii 1 1 

10AA02A 10A2 Sphagno-Rhynchosporetum sphagnetosum cuspidati 1 1 

10AA02B 10A2 Sphagno-Rhynchosporetum sphagnetosum recurvi 1 1 

10AA03 10A3 Caricetum limosae 1 1 

10RG01 10-c RG Sphagnum cuspidatum-[Scheuchzerietea] 1 2 

10RG02 09-b RG Carex rostrata-Sphagnum- 

[Parvocaricetea/Scheuchzerietea/Oxycocco-Sphagnetea] 

10-a RG Carex rostrata-Sphagnum- 




10RG03 09-a RG Eriophorum angustifolium-Sphagnum- 

[Parvocaricetea/Scheuchzerietea] 

10-b RG Eriophorum angustifolium-Sphagnum- 



Sphagnetea] 2 


Sphagnetea] 2 

1 2 

1 2 

1 2 

2 2 

2 2 

11AA01 11A1a Lycopodio-Rhynchosporetum 2 1 

11A1b Lycopodio-Rhynchosporetum 2 2 

11AA02 11A-a RG Erica tetralix-[Ericion tetralicis] 2 3 

11BA01A 11B1 Erico-Sphagnetum typicum 1 1 

11BA01B 11B1a Erico-Sphagnetum empetretosum 1 1 



11-c RG Eriophorum vaginatum-Molinia caerulea-[Oxycocco- 

Sphagnetea] 2 


[Scheuchzerietea/Oxycocco-Sphagnetea] 2 

3 

3 

1 3 


40AA01A 40A1a Erico-Betuletum eriophoretosum vaginati 2 3 

40AA01B 40A1b Erico-Betuletum callunetosum 2 3 

40AA01C 40A-b Erico-Betuletum inops 2 3 

40RG01 40A-a RG Myrica gale-[Betulion pubescentis] 2 3 

40RG02 40A-b RG Molinia caerulea-[Betulion pubescentis] 2 3 


Molinion] 2 

SBB-10A-a 10A-a RG Rhynchospora alba-[Rhynchosporion albae] 2 2 

SBB-11A-b 11A-b RG Zygnemales-[Ericion tetralicis] 2 3 

SBB-11B1b 11B1b Erico-Sphagnetum magellanici rhynchosporetosum 1 1 

SBB-11B-a 11B-a RG Calluna vulgaris-Sphagnum magellanicum-[Oxycocco-Ericion] 

SBB-11B-b 11B-b RG Vaccinium vitis-idaea-Empetrum nigrum-Pleurozium 

schreberi-[Oxycocco-Ericion] 2 

2 

3 

3 

3 

2 

3

SBB-11B-c 10-i RG Oxycoccus palustris-[Scheuchzerietea/Oxycocco-Ericion] 1 3 

11B-c RG Oxycoccus palustris-[Scheuchzerietea/Oxycocco-Ericion] 2 2 

SBB-11B-d 11B-d RG Sphagnum recurvum-[Scheuchzerietea/Ox-Ericion] 2 2 

SBB-11-e 11-e RG Andromeda polifolia-[Oxycocco-Sphagnetea] 2 3 

SBB-11-f 11-f RG Calluna vulgaris-Hypnum jutlandicum-[Oxycocco- 

Sphagnetea] 2 

SBB-11-k 11-k RG Narthecium ossifraga-[Oxycocco-Sphagnetea] 2 3 


Molinion] 

N06.04 Vochtige heide 

178 

3 

2 3 


06AC01 06C1 Pilularietum globuliferae 2 1 

06AC02 06C2 Scirpetum fluitantis 2 1 

06AC03 06C3 Eleocharitetum multicaulis 2 1 






06RG04 06-d RG Juncus bulbosus-Sphagnum-[Littorelletea/Scheuchzerietea] 

2 

2 3 

10-f RG Juncus bulbosus-Sphagnum-[Littorelletea/Scheuchzerietea] 2 3 

09RG02 09A-a RG Carex nigra-Agrostis canina-[Caricion nigrae] 2 3 

09RG04 09-h RG Myrica gale-[Caricion nigrae] 1 3 



Sphagnetea] 2 


Sphagnetea] 2 



11AA02 11A2f Ericetum tetralicis inops 1 3 

11A-a RG Erica tetralix-[Ericion tetralicis] 1 3 

11AA02A 11A2a Ericetum tetralicis sphagnetosum 1 1 

11AA02B 11A2b Ericetum tetralicis vaccinietosum 1 1 

11AA02C 11A2c Ericetum tetralicis typicum 1 1 

11AA02D 11A2d Ericetum tetralicis cladonietosum 1 1 

11AA02E 11A2e Ericetum tetralicis orchietosum 1 1 

11AA03B 11A3b Empetro-Ericetum gymnocoleetosum 2 1 


16AA 16A-g RG Carex oederi-[Oxyc-Sphagnetea/Junco-Molinion] 2 3 

19AA01 19A1 Galio hercynici-Festucetum ovinae 1 1 

19AA02 19A2 Gentiano pneumonanthes-Nardetum 1 1 

19RG01 19-a RG Nardus stricta-[Nardetea] 2 3 

20AA02 20A2a Vaccinio-Callunetum 2 2 

20A2b Vaccinio-Callunetum 2 2 

28AA01A 28A1 Cicendietum filiformis centunculetosum 2 1 

28AA01B 28A1 Cicendietum filiformis juncetosum 2 1 

28AA02A 28A2 Isolepido-Stellarietum montietosum 2 1 

28AA02B 28A2 Isolepido-Stellarietum cardaminetosum 2 1 

28AA02C 28A2 Isolepido-Stellarietum hypericetosum 2 1 

28AA03 28 Centunculo-Anthocerotetum punctati 2 1 

28AA04A 28A3 Digitario-Illecebretum digitarietosum 2 1 

28AA04B 28A3 Digitario-Illecebretum peplidetosum 2 1 

36AA01 36A1 Salicetum auritae 2 3 

2 

3 

3 

3

36RG02 36A-b RG Myrica gale-[Salicion cinereae] 2 3 


SBB-11A3c 11A3c Empetro-Ericetum typicum 2 1 




SBB-11-j 11-j RG Carex oederi-[Oxycocco-Sphagnetea/Junco-Molinion] 2 3 


SBB-19A-b 19A-b RG Platanthera bifolia-Anthoxanthum odoratum-[Nardo-Galion 

saxatilis] 

SBB-19A-c 19A-c RG Viola canina-Danthonia decumbens-[Nardo-Galion saxatilis] 

SBB-19A-d 19A-d RG Deschampsia flexuosa-Carex pilulifera-Galium saxatile- 

[Nardo-Galion saxatilis/Calluno-Genistion pilosae] 

SBB-20A-a 20A-a RG Deschampsia flexuosa-Carex pilulifera-Galium saxatile- 


N06.05 Zwakgebufferd ven 

179 

2 

2 

2 1 

2 

2 

1 3 

1 3 


04AA01 04A1 Nitelletum translucentis 1 1 

06AA01A 06A1a Isoeto-Lobelietum isoetetosum 1 1 

06AA01B 06A1b Isoeto-Lobelietum eleocharitetosum multicaulis 1 1 

06AA01C 06A1c Isoeto-Lobelietum sphagnetosum 1 1 

06AA01D 06A1d Isoeto-Lobelietum inops 1 1 

06AB01 06B1 Echinodoro-Potametum graminei 1 1 

06AB02 06B2 Sparganietum minimi 2 1 




06AC04 06C4 Samolo-Littorelletum 1 1 

06AD01 06D1 Littorello-Eleocharitetum acicularis 1 3 

06RG01 06-a RG Littorella uniflora-[Littorelletea] 2 2 








N06.06 Zuur ven of hoogveenven 







06RG04 06-d RG Juncus bulbosus-Sphagnum-[Littorelletea/Scheuchzerietea] 

2 

2 

1 3 

10-f RG Juncus bulbosus-Sphagnum-[Littorelletea/Scheuchzerietea] 2 3 


09RG04 09-h RG Myrica gale-[Caricion nigrae] 2 3 

10AA01A 10A1a Sphagnetum cuspidato-obesi typicum 1 1 

10AA01B 10A1b Sphagnetum cuspidato-obesi sparganietosum angustifolii 1 1 

10AA02A 10A2 Sphagno-Rhynchosporetum sphagnetosum cuspidati 1 1 

2 

3

10AA02B 10A2 Sphagno-Rhynchosporetum sphagnetosum recurvi 1 1 

10AA03 10A3 Caricetum limosae 1 1 

10AB01 09B2b Eriophoro-Caricetum lasiocarpae 1 1 

09B2c Eriophoro-Caricetum lasiocarpae 1 2 

10RG01 10-c RG Sphagnum cuspidatum-[Scheuchzerietea] 1 2 

10RG02 09-b RG Carex rostrata-Sphagnum- 






10RG03 09-a RG Eriophorum angustifolium-Sphagnum- 


10-b RG Eriophorum angustifolium-Sphagnum- 



Sphagnetea] 2 


Sphagnetea] 2 

180 

1 2 

1 2 

1 2 

1 2 

1 2 




11BA01A 11B1 Erico-Sphagnetum typicum 1 1 

11BA01B 11B1a Erico-Sphagnetum empetretosum 1 1 



11-c RG Eriophorum vaginatum-Molinia caerulea-[Oxycocco- 

Sphagnetea] 2 


[Scheuchzerietea/Oxycocco-Sphagnetea] 2 

3 

3 

1 3 




SBB-09B1 09B1a Sphagno-Calletum typicum 1 1 

09B1b Sphagno-Calletum inops 1 2 




Molinion] 2 

SBB-10A-a 10A-a RG Rhynchospora alba-[Rhynchosporion albae] 2 2 

SBB-10-d 10-d RG Utricularia minor-[Scheuchzerietea] 1 3 


SBB-11B1b 11B1b Erico-Sphagnetum magellanici rhynchosporetosum 1 1 


SBB-11B-b 11B-b RG Vaccinium vitis-idaea-Empetrum nigrum-Pleurozium 

schreberi-[Oxycocco-Ericion] 2 

SBB-11B-c 10-i RG Oxycoccus palustris-[Scheuchzerietea/Oxycocco-Ericion] 1 3 

11B-c RG Oxycoccus palustris-[Scheuchzerietea/Oxycocco-Ericion] 2 2 


SBB-11-e 11-e RG Andromeda polifolia-[Oxycocco-Sphagnetea] 2 3 

SBB-11-f 11-f RG Calluna vulgaris-Hypnum jutlandicum-[Oxycocco- 

Sphagnetea] 2 

SBB-11-h 11-h RG Sphagnum fimbriatum-[Oxycocco-Sphagnetea] 2 3 




Molinion] 2 

2 

3 

3 

3 

2 

3 

3 

3

N07.01 Droge heide 


14AA 14-c RG Corynephorus canescens-[Koelerio-Corynephoretea] 2 2 

14AA01A 14A1b Spergulo-Corynephoretum inops 2 1 

14AA01B 14A1a Spergulo-Corynephoretum cladonietosum 2 1 

14BA01 14C1a Ornithopodo-Corynephoretum 2 1 

14RG01 14-j RG Carex arenaria-[Koelerio-Corynephoretea] 2 3 

14-o RG Carex arenaria-[Koelerio-Corynephoretea] 2 3 

14RG02 14C1b RG Aira praecox-[Koelerio-Corynephoretea] 2 3 

14RG03 14-g RG Dicranum scoparium-[Koelerio-Corynephoretea] 2 3 

14RG06 14-p RG Agrostis capillaris-Hypochaeris radicata-[Koelerio- 

Corynephoretea/Molinio-Arrhenatheretea] 

181 

2 3 


20AA01A 20A1b Genisto anglicae-Callunetum cladonietosum 1 1 

20AA01B 20A1a Genisto anglicae-Callunetum typicum 1 2 

20A1e Genisto anglicae-Callunetum typicum 1 3 

20AA01C 20A1c Genisto anglicae-Callunetum lophozietosum ventricosae 1 2 

20AA01D 20A1d Genisto anglicae-Callunetum danthonietosum 1 1 

20AA02 20A2a Vaccinio-Callunetum 2 2 

20A2b Vaccinio-Callunetum 2 2 

20AB03 20A3a Salici repentis-Empetretum 2 1 

20A3d Salici repentis-Empetretum 2 2 

20RG01 20-c RG Cytisus scoparius-[Calluno-Ulicetea/Nardetea] 2 3 

37AB02 41A1c Roso-Juniperetum 1 1 

41AA01A 41A1a Dicrano-Juniperetum cladonietosum 1 1 

41AA01B 41A1b Dicrano-Juniperetum deschampsietosum 1 1 

SBB-14-d 14-d RG Agrostis vinealis-Polytrichum piliferum-[Koelerio- 

Corynephoretea/Nardetea] 

19-b RG Agrostis vinealis-Polytrichum piliferum-[Koelerio- 


SBB-14-e 14-e RG Agrostis capillaris-Nardus stricta-Deschampsia flexuosa- 

[Koelerio-Corynephoretea/Nardetea] 2 

19-c RG Agrostis capillaris-Nardus stricta-Deschampsia flexuosa- 

[Koelerio-Corynephoretea/Nardetea] 2 

SBB-19A-c 19A-c RG Viola canina-Danthonia decumbens-[Nardo-Galion saxatilis] 

N07.02 Zandverstuiving 

2 3 

2 3 


14AA 14-c RG Corynephorus canescens-[Koelerio-Corynephoretea] 1 2 

14AA01A 14A1b Spergulo-Corynephoretum inops 1 1 

14AA01B 14A1a Spergulo-Corynephoretum cladonietosum 1 1 


14BB01A 14D1 Festuco-Thymetum jasionetosum 2 1 

14DG02 14A/a DG Juncus squarrosus-Oligotrichum hercynicum-[Corynephorion 

canescentis] 

2 

3 

3 

2 

1 1 









[Koelerio-Corynephoretea/Nardetea] 

1 3 

1 3 

2 3

N08.01 Strand en embryonaal duin 


22AB01A 22B1a Salsolo-Cakiletum maritimae typicum 1 1 

22AB01B 22B1b Salsolo-Cakiletum maritimae atriplicetosum laciniatae 1 1 

22RG01 22-a RG Cakile maritima-[Cakiletea maritimae] 1 3 

22RG02 22B-a RG Honckenya peploides-[Salsolo-Honckenyion 

peploides/Ammophiletea] 

23-b RG Honckenya peploides-[Salsolo-Honckenyion 


182 

1 1 

1 1 

23AA01 23A1 Honckenyo-Agropyretum juncei 1 1 

27AA01A 27A1 Sagino maritimae-Cochlearietum sedetosum 2 1 

27AA01B 27A1 Sagino maritimae-Cochlearietum juncetosum 2 1 

27AA02A 27A2 Centaurio-Saginetum trifolietosum fragiferi 1 1 

27AA02B 27A2 Centaurio-Saginetum samoletosum 1 1 

27AA02C 27A2 Centaurio-Saginetum epilobietosum 1 1 

N08.02 Open duin 


14AA02A 14A2a Violo-Corynephoretum typicum 1 1 

14AA02B 14A2b Violo-Corynephoretum koelerietosum 1 1 

14CA01A 14B1a Phleo-Tortuletum typicum 1 1 

14CA01B 14B1b Phleo-Tortuletum cladonietosum 1 1 

14CA01C 14B1c Phleo-Tortuletum brachythecietosum 1 1 

14CA02 14B1d Sileno-Tortuletum ruraliformis 1 1 

14CA02A 14B1d Sileno-Tortuletum corynephoretosum 1 1 

14CA02B 14B1d Sileno-Tortuletum picridetosum 1 1 

14CA02C 14B1d Sileno-Tortuletum inops 1 1 

14CA03A 14B1d Tortello-Bryoerythrophylletum typicum 1 1 

14CA03B 14B1d Tortello-Bryoerythrophylletum encalyptetosum 1 1 

14CB01A 14E1b Taraxaco-Galietum cladonietosum 1 1 

14CB01B 14E1a Taraxaco-Galietum typicum 1 1 

14CB01C 14E-a Taraxaco-Galietum fragarietosum 2 3 

17A-b Taraxaco-Galietum fragarietosum 2 3 

14CB01D 14E1c Taraxaco-Galietum plantaginetosum 1 1 

14CB02A 15A2a Anthyllido-Silenetum sedetosum 2 1 

14CB02B 15A2b Anthyllido-Silenetum rhytidiadelphetosum 2 1 




14RG09 14-k RG Calamagrostis epigejos-[Koelerio-Corynephoretea/Festuco- 

Brometea] 

15-c RG Calamagrostis epigejos-[Koelerio-Corynephoretea/Festuco- 

Brometea] 

2 3 

2 3 

17AA 17A-a RG Rubus caesius-[Trifolion medii/Rhamno-Prunetea] 2 3 

17AA01A 17A1 Rubo-Origanetum typicum 2 3 

17AA01B 17A1 Rubo-Origanetum festucetosum arundinaceae 2 3 

17AA02 17A2 Polygonato-Lithospermetum 2 1 

19AA03 19A3 Botrychio-Polygaletum 2 1 

19A-a Botrychio-Polygaletum 1 1 

20AB04 20-a Pyrolo-Salicetum 1 1 



2 1 

23AB01A 23B1a Elymo-Ammophiletum typicum 1 1 

23B1c Elymo-Ammophiletum typicum 1 1 

23AB01B 23B1b Elymo-Ammophiletum festucetosum 1 1

23RG01 14-i RG Ammophila arenaria-Carex arenaria-[Koelerio- 

Corynephoretea/Ammophiletea] 

23-a RG Ammophila arenaria-Carex arenaria-[Koelerio- 

Corynephoretea/Ammophiletea] 2 

183 

2 3 

31BA01 31C1 Echio-Verbascetum 2 3 

37AC01 37B1 Hippophao-Sambucetum 1 3 

37AC02A 37B2 Hippophao-Ligustretum typicum 1 3 

37AC02B 37B2 Hippophao-Ligustretum eupatorietosum 1 3 

37AC03 37B3 Rhamno-Crataegetum 2 3 

37RG01 37B-c RG Hippophae rhamnoides-Sonchus arvensis-[Berberidion 

vulgaris] 

3 

1 3 

37RG02 37B-d RG Hippophae rhamnoides-Cladonia-[Berberidion vulgaris] 1 3 

37RG03 37B-e RG Hippophae rhamnoides-Calamagrostis epigejos-[Berberidion 

vulgaris] 

1 3 

37RG04 37B-f RG Ligustrum vulgare-[Berberidion vulgaris] 2 3 





SBB-14D-d 14D-d RG Galium verum-Festuca ovina subsp. tenuifolia-[Plantagini- 

Festucion] 

1 3 

1 3 

1 3 

SBB-14-h 14-h RG Picris hieracioides-[Koelerio-Corynephoretea] 2 3 

N08.03 Vochtige duinvallei 


04BA02 04B2 Charetum hispidae 1 1 

04BA03 04B3 Charetum asperae 2 1 

04CA01 04D1a Charetum canescentis 2 1 

04D1b Charetum canescentis 2 1 

04RG01 04-a RG Chara globularis-[Charetea fragilis] 2 3 

05AA02 05A2 Ranunculetum baudotii 2 2 

05CA03 05E3 Callitricho-Myriophylletum alterniflori 2 1 

06AB01 06B1 Echinodoro-Potametum graminei 1 1 



06RG01 06-a RG Littorella uniflora-[Littorelletea] 1 2 








09AA01 09A1 Caricetum trinervi-nigrae 1 1 

09BA 09C-c RG Salix repens-Pyrola rotundifolia-[Caricion davallianae] 1 1 

09BA03 09C3b Parnassio-Juncetum atricapilli 1 1 

09BA04 09C3c Junco baltici-Schoenetum nigricantis 1 1 

09BA04A 09C3a Junco baltici-Schoenetum typicum 1 1 

09BA04B 09C3a Junco baltici-Schoenetum trifolietosum 1 1 

09BA05 09C-d Equiseto variegati-Salicetum repentis 1 1 






28AA01A 28A1 Cicendietum filiformis centunculetosum 2 1



SBB-09-c 09-c RG Oxycoccus macrocarpos-[Parvocaricetea/Oxycocco- 

Sphagnetea] 

SBB-09C-a 09C-a RG Carex flacca-[Caricion davallianae/Lolio-Potentillion 

anserinae] 

SBB-09C-b 09C-b RG Eleocharis quinqueflora-[Caricion davallianae/Lolio- 

Potentillion anserinae] 

SBB-11-b 11-b RG Oxycoccus macrocarpos-[Parvocaricetea/Oxycocco- 

Sphagnetea] 

SBB-12B-a 12B-a RG Carex flacca-[Caricion davallianae/Lolio-Potentillion 

anserinae] 

SBB-12B-b 12B-b RG Eleocharis quinqueflora-[Caricion davallianae/Lolio- 


SBB-12B-c 12B-c RG Eleocharis palustris subsp. uniglumis-[Lolio-Potentillion 

anserinae] 

SBB-12B-m 08A-d RG Juncus articulatus-[Sparganio-Glycerion/Caricion 

nigrae/Lolio-Potentillion anserinae] 2 

184 

2 2 

1 2 

1 2 

1 2 

1 2 

1 2 

2 3 

SBB-19A-c 19A-c RG Viola canina-Danthonia decumbens-[Nardo-Galion saxatilis] 2 2 

N08.04 Duinheide 


09AA01 09A1 Caricetum trinervi-nigrae 2 1 

09RG01 09-d RG Ophioglossum vulgatum-Calamagrostis epigejos- 

[Parvocaricetea] 

3 

1 3 


11AA03A 11A3a Empetro-Ericetum phragmitetosum 1 3 

11AA03B 11A3b Empetro-Ericetum gymnocoleetosum 1 1 


14AA02A 14A2a Violo-Corynephoretum typicum 2 1 

14AA02B 14A2b Violo-Corynephoretum koelerietosum 2 1 







20AA01A 20A1b Genisto anglicae-Callunetum cladonietosum 2 1 

20AA01B 20A1a Genisto anglicae-Callunetum typicum 2 2 

20A1e Genisto anglicae-Callunetum typicum 2 3 

20AB01 20A3b Carici arenariae-Empetretum 1 1 

20AB02 20A3c Polypodio-Empetretum 1 1 

20AB03 20A3a Salici repentis-Empetretum 1 1 

20A3d Salici repentis-Empetretum 1 2 

23RG01 14-i RG Ammophila arenaria-Carex arenaria-[Koelerio- 

Corynephoretea/Ammophiletea] 

2 3 

SBB-11A3c 11A3c Empetro-Ericetum typicum 1 1 


SBB-11-b 11-b RG Oxycoccus macrocarpos-[Parvocaricetea/Oxycocco- 

Sphagnetea] 

2 2 






2 3 

2 3 

SBB-19A-c 19A-c RG Viola canina-Danthonia decumbens-[Nardo-Galion saxatilis] 2 2

N09.01 Schor of kwelder 


12BA02C 12B2c Triglochino-Agrostietum juncetosum gerardi 1 2 

12B2d Triglochino-Agrostietum juncetosum gerardi 1 2 

12BA03A 12B3a Trifolio fragiferi-Agrostietum lolietosum 1 1 

12B3c Trifolio fragiferi-Agrostietum lolietosum 1 1 

12BA03B 12B3b Trifolio fragiferi-Agrostietum centaurietosum 1 1 

12BA04A 12B4a Ononido-Caricetum typicum 1 1 

12BA04B 12B4b Ononido-Caricetum armerietosum 1 1 

14BB 14-q RG Armeria maritima-[Koel-Cor/Mol-Arrh] 2 3 

22AA01A 22A1a Atriplicetum littoralis typicum 1 3 

22AA01B 22A1b Atriplicetum littoralis cirsietosum 1 3 

22AB01A 22B1a Salsolo-Cakiletum maritimae typicum 2 1 

22AB01B 22B1b Salsolo-Cakiletum maritimae atriplicetosum laciniatae 2 1 

22RG01 22-a RG Cakile maritima-[Cakiletea maritimae] 2 3 



185 

2 1 

23AA01 23A1 Honckenyo-Agropyretum juncei 1 1 

24AA01 24A1 Spartinetum maritimae 1 1 

24AA02 24A2 Spartinetum townsendii 1 3 

25AA01 25A1 Salicornietum dolichostachyae 1 1 

25AA02 25A2 Salicornietum brachystachyae 1 1 

25AA03 25A-a Suaedetum maritimae 1 1 

26A-c Suaedetum maritimae 1 1 

26AA01A 26A1a Puccinellietum maritimae typicum 1 1 

26AA01B 26A1b Puccinellietum maritimae parapholidetosum 2 1 

26AA01C 26A-a Puccinellietum maritimae agrostietosum 1 3 

26AA02 26A2 Plantagini-Limonietum 1 1 

26AA03 26A3 Halimionetum portulacoides 1 1 

26AB01A 26B1a Puccinellietum distantis typicum 1 1 

26AB01B 26B1b Puccinellietum distantis polygonetosum 1 1 

26AB02 26B2 Puccinellietum fasciculatae 1 1 

26AB03 26B3 Puccinellietum capillaris 1 1 

26AC01A 26C1a Juncetum gerardi typicum 1 1 

26AC01B 26C1b Juncetum gerardi leontodontetosum 1 1 

26AC02 26C-a Armerio-Festucetum litoralis 1 3 

26C-b Armerio-Festucetum litoralis 1 3 

26AC03 26C2 Junco-Caricetum extensae 1 1 

26AC04 26C3 Blysmetum rufi 1 1 

26AC05 26-c Artemisietum maritimae 1 1 

26AC06 26-d Atriplici-Elytrigietum pungentis 1 3 

26AC07 26-e Oenantho lachenalii-Juncetum maritimi 1 3 

26RG01 26-b RG Scirpus maritimus-[Asteretea tripolii] 1 1 

26RG02 26C-c RG Agrostis stolonifera-Glaux maritima-[Armerion maritimae] 1 3 

26RG03 26-a RG Triglochin maritima-[Asteretea tripolii] 1 1 

26RG04 26A-b RG Aster tripolium-[Puccinellion maritimae] 1 3 

27AA01A 27A1 Sagino maritimae-Cochlearietum sedetosum 2 1 

27AA01B 27A1 Sagino maritimae-Cochlearietum juncetosum 2 1 





anserinae] 

SBB-12B-d 12B-d RG Scirpus maritimus-Alopecurus geniculatus-[Lolio-Potentillion 

anserinae] 

1 3 

2 3

SBB-12B-m 12B-m RG Juncus articulatus-[Sparganio-Glycerion/Caricion 

nigrae/Lolio-Potentillion anserinae] 

N10.01 Nat schraalland 

186 

2 3 







07 07-a RG Cardamine amara-Cardamine flexuosa-[Montio- 

Cardaminetea] 

2 2 

07AA03B 07-a Pellio-Conocephaletum mnietosum marginati 2 2 

07AA03C 07-a Pellio-Conocephaletum inops 2 2 

08AA04 08A4 Glycerietum plicatae 2 3 

08BC02 08C2c Caricetum gracilis 2 3 

08BC02A 08C2a Caricetum gracilis typicum 2 3 

08BC03 08C3 Caricetum vesicariae 1 1 

08BC04 08C4a Lysimachio-Caricetum aquatilis 1 1 

08C4b Lysimachio-Caricetum aquatilis 1 1 




08BD02 08C-c Caricetum paniculatae 2 3 

08BD03 08C6a Caricetum elatae 2 1 

08C6b Caricetum elatae 2 3 

08C6c Caricetum elatae 1 1 





09AA03 09A3b Carici curtae-Agrostietum caninae 1 1 

09A3c Carici curtae-Agrostietum caninae 1 1 

09AA03A 09A3a Carici curtae-Agrostietum typicum 2 1 

09AA03B 09B3b Carici curtae-Agrostietum caricetosum diandrae 2 1 

09BA 09C-c RG Salix repens-Pyrola rotundifolia-[Caricion davallianae] 2 1 

09BA01 09B3a Scorpidio-Caricetum diandrae 2 1 

09BA02 09C1 Campylio-Caricetum dioicae 1 1 

09BA05 09C-d Equiseto variegati-Salicetum repentis 2 1 


16AA 16A-d RG Lysimachia vulgaris-Calamagrostis canescens-Thalictrum 

flavum-[Junco-Molinion] 2 

16AA01 16A1e Cirsio dissecti-Molinietum 1 1 

16AA01A 16A1b Cirsio dissecti-Molinietum nardetosum 1 1 

16AA01B 16A1a Cirsio dissecti-Molinietum typicum 1 1 

16AA01C 16A1c Cirsio dissecti-Molinietum peucedanetosum 1 1 

16AA01D 16A1d Cirsio dissecti-Molinietum parnassietosum 1 1 

16AB 16B-c RG Filipendula ulmaria-[Calthion palustris] 2 2 

16B-d RG Carex acutiformis-Carex acuta-[Calthion palustris] 2 2 

16B-f RG Equisetum telmateia-[Calthion palustris/Filupendulion] 1 2 

16AB01 16A2a Crepido-Juncetum acutiflori 2 1 

16A2b Crepido-Juncetum acutiflori 1 1 

16A2c Crepido-Juncetum acutiflori 2 1 

16B-b Crepido-Juncetum acutiflori 2 2 

16AB03A 16B-b Lychnido-Hypericetum typicum 2 2 

16AB04 16B1c Ranunculo-Senecionetum aquatici 2 1 

2

16B1d Ranunculo-Senecionetum aquatici 2 1 

16B1f Ranunculo-Senecionetum aquatici 2 1 

16AB04B 16B1e Ranunculo-Senecionetum caricetosum paniceae 2 1 

16AB05 16B4 Scirpetum sylvatici 2 1 

16AB06 16B2 Angelico-Cirsietum oleracei 1 1 

16RG05 16A-a RG Carex panicea-Succisa pratensis-[Junco-Molinion] 2 2 

28AA01A 28A1 Cicendietum filiformis centunculetosum 2 1 





32AA 32A-a RG Equisetum telmateia-[Calthion palustris/Filupendulion] 1 3 


SBB-09B2a 09B2a Eriophoro-Caricetum lasiocarpae typicum 2 1 


SBB-09C2 09C2 Eleocharitetum quinqueflorae 1 1 

SBB-09C-a 09C-a RG Carex flacca-[Caricion davallianae/Lolio-Potentillion 

anserinae] 

SBB-09C-b 09C-b RG Eleocharis quinqueflora-[Caricion davallianae/Lolio- 


187 

2 2 

2 2 


SBB-16A-b 16A-b RG Leucobryum glaucum-[Junco-Molinion] 2 2 

SBB-16A-c 16A-c RG Agrostis canina-[Junco-Molinion] 2 2 

SBB-16A-f 16A-f RG Juncus acutiflorus-Sphagnum-[Junco-Molinion] 2 3 

07AA 07-a RG Cardamine amara-Cardamine flexuosa-[Montio- 

Cardaminetea] 

N10.02 Vochtig hooiland 

2 2 






12BA02C 12B2d Triglochino-Agrostietum juncetosum gerardi 2 2 




16AA 16A-d RG Lysimachia vulgaris-Calamagrostis canescens-Thalictrum 

flavum-[Junco-Molinion] 2 

16AB 16B-c RG Filipendula ulmaria-[Calthion palustris] 2 2 

16B-d RG Carex acutiformis-Carex acuta-[Calthion palustris] 2 2 

16AB01 16A2a Crepido-Juncetum acutiflori 2 1 

16A2b Crepido-Juncetum acutiflori 2 1 

16A2c Crepido-Juncetum acutiflori 1 1 

16B-b Crepido-Juncetum acutiflori 1 2 

16AB02 16B3 Rhinantho-Orchietum morionis 1 1 

16AB03A 16B-b Lychnido-Hypericetum typicum 1 2 

16AB03B 16B-a Lychnido-Hypericetum orchietosum morionis 1 1 

16AB04 16B1a Ranunculo-Senecionetum aquatici 1 1 

16B1f Ranunculo-Senecionetum aquatici 2 1 

16AB04A 16B1b Ranunculo-Senecionetum juncetosum articulati 1 1 

16AB05 16B4 Scirpetum sylvatici 2 1 

16BA01A 16C1a Fritillario-Alopecuretum cynosuretosum 1 1 

16BA01B 16C1a Fritillario-Alopecuretum typicum 1 1 

16BA01C 16C1b Fritillario-Alopecuretum calthetosum 1 1 

16BA02 16C2 Sanguisorbo-Silaetum 1 1 

2

16-p RG Sanguisorba officinalis-[Molinio-Arrhenatheretea] 1 3 

16BB01B 16C-h Arrhenatheretum festucetosum arundinaceae 2 3 

16RG05 16A-a RG Carex panicea-Succisa pratensis-[Junco-Molinion] 2 2 

16RG06 16B-e RG Carex disticha-[Calthion palustris] 2 2 

16RG08 16C-d RG Alopecurus pratensis-Lychnis flos-cuculi-[Arrhenatherion 

elatioris] 

16RG10 16C-i RG Alopecurus pratensis-Hordeum secalinum- 

[Alopecurion/Cynosurion] 2 

188 

2 3 






anserinae] 

SBB-12B-m 09A-b RG Juncus articulatus-[Sparganio-Glycerion/Caricion 


3 

2 2 

SBB-16A-b 16A-b RG Leucobryum glaucum-[Junco-Molinion] 2 2 

SBB-16A-c 16A-c RG Agrostis canina-[Junco-Molinion] 2 2 

SBB-16A-f 16A-f RG Juncus acutiflorus-Sphagnum-[Junco-Molinion] 2 3 

SBB-16C-b 16C-b RG Bromus racemosus subsp. racemosus-[Arrhenatherion 

elatioris] 2 

SBB-19A-b 19A-b RG Platanthera bifolia-Anthoxanthum odoratum-[Nardo-Galion 

saxatilis] 

N11.01 Droog schraalgrasland 

3 

3 

1 1 


13AA01 13A2 Cerastietum pumili 1 1 

13AA02 13A1 Saxifrago tridactylitis-Poetum compressae 1 1 



14BB01A 14D1 Festuco-Thymetum jasionetosum 1 1 

14BB01B 14D2 Festuco-Thymetum anthoxanthetosum 1 1 

14BB01C 16-c Festuco-Thymetum violetosum calaminariae 2 3 

14BB02B 14D4 Festuco-Galietum trifolietosum 1 1 

14BC01A 14D3a Sedo-Thymetum ornithopodetosum 1 1 

14BC01B 14D3b Sedo-Thymetum medicaginetosum 1 1 

14BC02A 15A1a Medicagini-Avenetum luzuletosum 1 1 

14BC02B 15A1b Medicagini-Avenetum arrhenatheretosum 1 1 

14CB01A 14E1b Taraxaco-Galietum cladonietosum 2 1 

14CB01B 14E1a Taraxaco-Galietum typicum 2 1 

14CB01C 14E-a Taraxaco-Galietum fragarietosum 2 3 

14CB01D 14E1c Taraxaco-Galietum plantaginetosum 2 1 

14CB02A 15A2a Anthyllido-Silenetum sedetosum 1 1 

14CB02B 15A2b Anthyllido-Silenetum rhytidiadelphetosum 1 1 





14RG04 14-b RG Euphorbia cyparissias-[Koelerio-Corynephoretea] 1 2 

14RG05 14-a RG Holosteum umbellatum-[Koelerio-Corynephoretea/Stellarietea 

mediae] 



1 1 

2 3 

14RG07 14-f RG Festuca ovina subsp. cinerea-[Koelerio-Corynephoretea] 2 3 

15AA01 15A3 Gentiano-Koelerietum 1 1 

16BB01D 16C3d Arrhenatheretum medicaginetosum falcatae 2 1

16BC01A 16C4b Lolio-Cynosuretum typicum 2 1 

16BC01D 16C4c Lolio-Cynosuretum plantaginetosum mediae 2 1 

16C4d Lolio-Cynosuretum plantaginetosum mediae 2 1 

16BC02 15-a RG Primula veris-[Festuco-Brometea] 2 1 

16C4e Galio-Trifolietum 1 1 

16RG12 14D-b RG Hieracium lactucella-[Cynosurion/Plantagini-Festucion] 1 3 

16C-e RG Hieracium lactucella-[Cynosurion/Plantagini-Festucion] 2 3 

19AA01 19A1 Galio hercynici-Festucetum ovinae 2 1 



19AA04 19A4 Betonico-Brachypodietum 1 1 


31AB03 31B3 Balloto-Arctietum 2 3 

31CA02 31D2 Bromo inermis-Eryngietum campestris 2 3 

37AC04 37-f Pruno spinosae-Ligustretum 2 3 





SBB-14D-d 14D-d RG Galium verum-Festuca ovina subsp. tenuifolia-[Plantagini- 

Festucion] 



19-c RG Agrostis capillaris-Nardus stricta-Deschampsia flexuosa- 


189 

2 3 

2 3 

1 3 

2 3 

2 3 


SBB-15-b 15-b RG Brachypodium pinnatum-[Festuco-Brometea] 2 3 

SBB-16C-l 16C-l RG Primula veris-[Arrhenatherion elatioris] 2 3 

SBB-19A-c 19A-c RG Viola canina-Danthonia decumbens-[Nardo-Galion saxatilis] 2 2 

SBB-19A-d 19A-d RG Deschampsia flexuosa-Carex pilulifera-Galium saxatile- 


SBB-20A-a 20A-a RG Deschampsia flexuosa-Carex pilulifera-Galium saxatile- 


N12.01 Bloemdijk 

2 3 

2 3 


14BC02A 15A1a Medicagini-Avenetum luzuletosum 2 1 

14BC02B 15A1b Medicagini-Avenetum arrhenatheretosum 2 1 

14RG04 14-b RG Euphorbia cyparissias-[Koelerio-Corynephoretea] 2 2 



2 3 

16B 16C-g RG Bromus hordeaceus-[Arrhenatherion elatioris] 2 3 

16BA02 16-p RG Sanguisorba officinalis-[Molinio-Arrhenatheretea] 2 3 

16BB 16C-f RG Dactylis glomerata-Arrhenatherum elatius-[Arrhenatherion 

elatioris] 

2 3 

16BB01A 16C3a Arrhenatheretum typicum 2 3 

16C3b Arrhenatheretum typicum 2 1 

16BB01B 16C-h Arrhenatheretum festucetosum arundinaceae 2 3 

16BB01C 16C3c Arrhenatheretum luzuletosum campestris 2 1 

16BB01D 16C3d Arrhenatheretum medicaginetosum falcatae 2 1 

16C3e Arrhenatheretum medicaginetosum falcatae 2 1 




16BC02 15-a RG Primula veris-[Festuco-Brometea] 2 1 


elatioris] 

2 3





SBB-15-b 15-b RG Brachypodium pinnatum-[Festuco-Brometea] 2 3 

SBB-16C-l 16C-l RG Primula veris-[Arrhenatherion elatioris] 2 3 

N12.03 Glanshaverhooiland 


16BA02 16-p RG Sanguisorba officinalis-[Molinio-Arrhenatheretea] 2 3 

16BB 16C-f RG Dactylis glomerata-Arrhenatherum elatius-[Arrhenatherion 

elatioris] 2 

16BB01A 16C3a Arrhenatheretum typicum 1 3 

16C3b Arrhenatheretum typicum 1 1 

16BB01B 16C-a Arrhenatheretum festucetosum arundinaceae 2 3 

16BB01C 16C3c Arrhenatheretum luzuletosum campestris 1 1 

16BB01D 16C3d Arrhenatheretum medicaginetosum falcatae 1 1 

16C3e Arrhenatheretum medicaginetosum falcatae 1 1 





elatioris] 

190 

3 

2 3 

16RG12 16C-e RG Hieracium lactucella-[Cynosurion/Plantagini-Festucion] 2 3 

37AB01A 37-b Pruno-Crataegetum typicum 2 3 

37AB01C 37-c Pruno-Crataegetum viburnetosum opuli 2 3 

SBB-16C-b 16C-b RG Bromus racemosus subsp. racemosus-[Arrhenatherion 

elatioris] 2 

N12.04 Zilt- en overstromingsgrasland 


12BA 12B-g RG Deschampsia cespitosa-Alopecurus geniculatus-[Lolio- 

Potentillion anserinae/Molinio-Arrhenatheretea] 2 

12BA01A 12B1b Ranunculo-Alopecuretum rorippetosum 1 3 

12BA01B 12B1a Ranunculo-Alopecuretum typicum 1 3 

12BA01C 12B1c Ranunculo-Alopecuretum equisetetosum palustris 1 3 

12BA02A 12B2a Triglochino-Agrostietum cardaminetosum 1 3 

12BA02B 12B2b Triglochino-Agrostietum nasturtietosum 1 4 

12BA02C 12B2c Triglochino-Agrostietum juncetosum gerardi 1 2 

12B2d Triglochino-Agrostietum juncetosum gerardi 1 2 




12BA04A 12B4a Ononido-Caricetum typicum 1 1 

12BA04B 12B4b Ononido-Caricetum armerietosum 1 1 

12RG05 12B-f RG Agrostis canina-Ranunculus repens-[Lolio-Potentillion 

anserinae/Molinio-Arrhenatheretea] 2 

16-d RG Agrostis canina-Ranunculus repens-[Lolio-Potentillion 

anserinae/Molinio-Arrhenatheretea] 2 


16 16-h RG Juncus gerardi-Festuca rubra-[Molinio-Arrhenatheretea] 

16AB 16-e RG Deschampsia cespitosa-Alopecurus geniculatus-[Lolio- 

Potentillion anserinae/Molinio-Arrhenatheretea] 

2 

3 

3 

3 

3 

3 

2 3 

16BC01A 16C4a Lolio-Cynosuretum typicum 2 3

16C4b Lolio-Cynosuretum typicum 2 1 

16BC01B 16-f Lolio-Cynosuretum lotetosum uliginosi 2 3 

16BC01C 16C4f Lolio-Cynosuretum hordeetosum 1 3 

16RG03 16-f RG Festuca rubra-Lotus uliginosus-[Molinietalia] 2 3 

16RG10 16C-i RG Alopecurus pratensis-Hordeum secalinum- 

[Alopecurion/Cynosurion] 2 

25AA02 25A2 Salicornietum brachystachyae 2 1 

25AA03 25A-a Suaedetum maritimae 2 1 

26AA01A 26A1a Puccinellietum maritimae typicum 2 1 

26AA01B 26A1b Puccinellietum maritimae parapholidetosum 2 1 

26AA01C 26A-a Puccinellietum maritimae agrostietosum 2 3 

26AB01A 26B1a Puccinellietum distantis typicum 1 1 

26AB01B 26B1b Puccinellietum distantis polygonetosum 1 1 

26AB02 26B2 Puccinellietum fasciculatae 1 1 

26AB03 26B3 Puccinellietum capillaris 2 1 

26AB04 26B4 Parapholido strigosae-Hordeetum marini 1 1 

26AC01A 26C1a Juncetum gerardi typicum 1 1 

26AC01B 26C1b Juncetum gerardi leontodontetosum 1 1 

26AC02 26C-a Armerio-Festucetum litoralis 1 3 

26C-b Armerio-Festucetum litoralis 2 3 

26AC05 26-c Artemisietum maritimae 2 1 

26RG02 26C-c RG Agrostis stolonifera-Glaux maritima-[Armerion maritimae] 1 3 

26RG03 26-a RG Triglochin maritima-[Asteretea tripolii] 2 1 

26RG04 26A-b RG Aster tripolium-[Puccinellion maritimae] 1 3 


anserinae] 


anserinae] 

SBB-12B-d 12B-d RG Scirpus maritimus-Alopecurus geniculatus-[Lolio-Potentillion 

anserinae] 2 

SBB-12B-m 12B-m RG Juncus articulatus-[Sparganio-Glycerion/Caricion 


N14.01 Rivier- en beekbegeleidend bos 

191 

3 

2 2 

2 3 



33AA03 33A3 Urtico-Cruciatetum laevipedis 2 3 

37AA01 37A1 Pruno-Rubetum vestiti 2 3 



38AA01A 38A1a Artemisio-Salicetum populetosum nigrae 1 5 

38AA01B 38A1b Artemisio-Salicetum agrostietosum stoloniferae 2 5 

38AA02A 38A2a Irido-Salicetum menthetosum 1 3 

38AA02B 38A2b Irido-Salicetum alopecuretosum pratensis 2 5 

38AA03A 38A3a Cardamino amarae-Salicetum anthriscetosum 2 4 

38AA03B 38A3b Cardamino amarae-Salicetum alismatetosum 1 3 

38AA03C 38A3c Cardamino amarae-Salicetum urticetosum 2 4 

38AA03D 38A3d Cardamino amarae-Salicetum inops 2 4 

38DG01 38A/a DG Impatiens glandulifera-[Salicion albae] 2 5 

38RG01 38A-a RG Urtica dioica-[Salicion albae] 2 5 

39AA01C 39A1c Thelypterido-Alnetum caricetosum ripariae 2 3 

39AA02A 39A2a Carici elongatae-Alnetum typicum 1 1 

39AA02B 39A2b Carici elongatae-Alnetum cardaminetosum amarae 1 1 

39AA02C 39A2c Carici elongatae-Alnetum ribetosum nigrae 1 3 

39AA02D 39A2d Carici elongatae-Alnetum rubetosum idaei 2 3 

39AA02E 39A2e Carici elongatae-Alnetum caricetosum curtae 1 3 

3 

3

39RG01 39A-a RG Calamagrostis canescens-[Alnion glutinosae] 2 3 

39RG02 39A-b RG Rubus fruticosus-[Alnion glutinosae] 2 3 

39RG03 39A-c RG Carex acutiformis-[Alnion glutinosae] 1 3 

39RG04 39A-d RG Urtica dioica-[Alnion glutinosae] 2 5 

39A-e RG Dryopteris dilatata-[Alnion glutinosae] 2 3 

43AA01A 43A1a Violo odoratae-Ulmetum allietosum 1 1 

43AA01B 43A1b Violo odoratae-Ulmetum inops 2 3 

43A-b Violo odoratae-Ulmetum inops 2 3 

43AA02A 43A-d Fraxino-Ulmetum typicum 2 3 

43-h Fraxino-Ulmetum typicum 2 3 

43AA04 43B1 Carici remotae-Fraxinetum 1 1 

43AA05 43B2 Pruno-Fraxinetum 1 1 

43RG02 43A-c RG Urtica dioica -[Ulmenion carpinifoliae] 2 3 

43RG03 43B-c RG Urtica dioica [Circaeo-Alnenion] 1 3 

43B-d RG Filipendula ulmaria-[Circaeo-Alnion] 1 3 

SBB-43-b 43-b RG Ribes rubrum-[Querco-Fagetea] 1 3 

N14.02 Hoog- en laagveenbos 




39AA01A 39A1a Thelypterido-Alnetum typicum 1 3 

39AA01B 39A1b Thelypterido-Alnetum sphagnetosum 1 3 

39AA01C 39A1c Thelypterido-Alnetum caricetosum ripariae 1 3 

39AA02C 39A2c Carici elongatae-Alnetum ribetosum nigrae 2 3 

39AA02E 39A2e Carici elongatae-Alnetum caricetosum curtae 1 3 

39RG01 39A-a RG Calamagrostis canescens-[Alnion glutinosae] 2 3 

39RG02 39A-b RG Rubus fruticosus-[Alnion glutinosae] 2 3 

39RG03 39A-c RG Carex acutiformis-[Alnion glutinosae] 2 3 


39A-e RG Dryopteris dilatata-[Alnion glutinosae] 2 3 

40AA01A 40A1a Erico-Betuletum eriophoretosum vaginati 2 3 

40AA01B 40A1b Erico-Betuletum callunetosum 1 3 

40AA01C 40A-b Erico-Betuletum inops 1 3 

40AA02A 39A-f Carici curtae-Betuletum peucedanetosum 2 4 

40AA02B 40A2 Carici curtae-Betuletum typicum 1 3 


40RG02 40A-b RG Molinia caerulea-[Betulion pubescentis] 1 3 

40RG03 40A-c RG Rubus fruticosus s.l.-[Betulion pubescentis] 2 5 

SBB-40A-d 40A-d RG Empetrum nigrum-[Betulion pubescentis] 2 3 

N14.03 Haagbeuken- en essenbos 


14CB01C 17A-b Taraxaco-Galietum fragarietosum 2 3 

16 16/g DG Prunus spinosa-Rosa canina-[Molinio-Arrhenatheretea] 2 3 




18AA02 18A2 Hieracio-Holcetum mollis 2 3 

37AA01 37A1 Pruno-Rubetum vestiti 2 3 

37AA02 37A2 Pruno-Rubetum elegantispinosi 2 3 


37AB01B 37-e Pruno-Crataegetum rubetosum ulmifolii 2 3 


192

37AB01D 37-d Pruno-Crataegetum clematidetosum 2 3 

37AC04 37-f Pruno spinosae-Ligustretum 2 3 

37AC05 43C1c Orchio-Cornetum 1 1 

43 43-c RG Allium ursinum-[Querco-Fagetea] 1 3 


43-h Fraxino-Ulmetum typicum 2 3 

43AB01A 43C1a Stellario-Carpinetum polystichetosum 1 1 

43AB01B 43C1b Stellario-Carpinetum orchietosum 1 1 

43AB01C 43C1d Stellario-Carpinetum typicum 1 1 

43AB01D 43C1e Stellario-Carpinetum allietosum 1 1 

43C1f Stellario-Carpinetum allietosum 1 1 

43C1g Stellario-Carpinetum allietosum 1 2 

43C1h Stellario-Carpinetum allietosum 1 2 

43C1i Stellario-Carpinetum allietosum 1 2 

43AB01E 43C1j Stellario-Carpinetum dryopteridetosum 1 2 

43AB01F 43C1k Stellario-Carpinetum oxalidetosum 1 2 

43C1l Stellario-Carpinetum oxalidetosum 1 3 

43RG01 43-a RG Anthriscus sylvestris -[Ulmenion carpinifoliae] 2 3 


SBB-43-b 43-b RG Ribes rubrum-[Querco-Fagetea] 1 3 

SBB-43-d 43-d RG Hedera helix-[Querco-Fagetea] 1 3 

SBB-43-e 43-e RG Fagus sylvatica-[Querco-Fagetea] 1 3 

SBB-43-g 43-g RG Rubus fruticosus-Rubus caesius-[Querco-Fagetea] 2 5 

N15.01 Duinbos 


14CB01C 17A-b Taraxaco-Galietum fragarietosum 2 3 


17AA02 17A2 Polygonato-Lithospermetum 2 1 




37AC01 37B1 Hippophao-Sambucetum 2 3 

37AC02A 37B2 Hippophao-Ligustretum typicum 2 3 

37AC02B 37B2 Hippophao-Ligustretum eupatorietosum 2 3 

37AC03 37B3 Rhamno-Crataegetum 2 3 

37RG03 37B-e RG Hippophae rhamnoides-Calamagrostis epigejos-[Berberidion 

vulgaris] 

193 

2 3 

37RG04 37B-f RG Ligustrum vulgare-[Berberidion vulgaris] 2 3 


40AA02A 39A-f Carici curtae-Betuletum peucedanetosum 2 4 


40RG03 40A-c RG Rubus fruticosus s.l.-[Betulion pubescentis] 2 5 

41DG01 41A/a DG Prunus serotina-[Dicrano-Pinion] 2 5 

41DG02 41A/b DG Rubus fruticosus-[Dicrano-Pinion] 2 5 

41DG03 41A/c DG Carex arenaria-Calamagrostis epigejos-[Dicrano-Pinion] 1 4 

42AA01A 42A1a Betulo-Quercetum cladonietosum 1 3 

42AA01B 42A1b Betulo-Quercetum deschampsietosum 2 3 

42AA01C 42A1c Betulo-Quercetum vaccinietosum 2 3 

42AA01E 42A1e Betulo-Quercetum dryopteridetosum 2 3 

42AA03B 42A-b Deschampsio-Fagetum typicum 2 3 

42DG01 42A/a DG Prunus serotina-[Quercion roboris] 2 5 

42DG02 42A/b DG Quercus rubra-[Quercion roboris] 2 5 

42RG02 42-d RG Rubus fruticosus-[Quercetea robori-petraeae] 2 5 

43AA01B 43A1b Violo odoratae-Ulmetum inops 2 3

43A-b Violo odoratae-Ulmetum inops 2 3 

43-i Violo odoratae-Ulmetum inops 1 3 

43AA01C 43A1c Violo odoratae-Ulmetum scilletosum 1 2 


43AA03A 37B-a Crataego-Betuletum typicum 1 3 

43-j Crataego-Betuletum typicum 1 3 

43AA03B 37B-b Crataego-Betuletum menthetosum 1 3 

43B-b Crataego-Betuletum menthetosum 1 3 


SBB-42A-c 42A-c RG Quercus robur-Dicranum scoparium-[Quercion roboris] 2 3 

N15.02 Dennen-, eiken- en beukenbos 



18AA01 18A1 Hyperico pulchri-Melampyretum pratensis 2 3 

18A-a Hyperico pulchri-Melampyretum pratensis 2 3 

18AA02 18A2 Hieracio-Holcetum mollis 2 3 

18RG01 18-b RG Pteridium aquilinum-[Melampyro-Holcetea mollis] 2 3 

35AA02 35A2 Rubetum silvatici 1 3 

35AA03 35A3 Rubetum pedemontani 1 1 

41AA02A 41A2a Cladonio-Pinetum cladonietosum 2 3 

41AA02B 41A2b Cladonio-Pinetum dicranetosum polyseti 2 3 

41AA03A 41A3a Leucobryo-Pinetum deschampsietosum 1 3 

41AA03B 41A3b Leucobryo-Pinetum vaccinietosum 1 3 

41AA03C 41A3c Leucobryo-Pinetum empetretosum 1 3 

41AA03D 41A3d Leucobryo-Pinetum molinietosum 1 3 

41DG02 41A/b DG Rubus fruticosus-[Dicrano-Pinion] 2 5 

41RG01 41-a RG Pleurozium schreberi-Polytrichum formosum-[Vaccinio- 

Piceetea] 

41RG02 41-b RG Eurhynchium praelongum-Pseudoscleropodium purum- 

[Vaccinio-Piceetea] 2 

194 

2 4 

41RG03 41A-a RG Pteridium aquilinum-[Dicrano-Pinion] 2 3 

42A 42-a RG Fagus sylvatica-Maianthemum bifolium-[Quercetea roboripetraeae] 

42-e RG Quercus robur-Pseudoscleropodium purum-Eurhynchium 

praelongum-[Quercetea robori-petraeae] 

5 

1 3 

2 5 

42AA01A 42A1a Betulo-Quercetum cladonietosum 1 3 

42AA01B 42A1b Betulo-Quercetum deschampsietosum 1 3 

42AA01C 42A1c Betulo-Quercetum vaccinietosum 1 3 

42AA01D 42A1d Betulo-Quercetum molinietosum 1 3 

42AA01E 42A1e Betulo-Quercetum dryopteridetosum 1 3 

42AA02A 42A2a Fago-Quercetum vaccinietosum 1 3 

42AA02B 42A2b Fago-Quercetum pteridietosum 1 3 

42AA02C 42A2c Fago-Quercetum convallarietosum 1 1 

42AA02D 42A2d Fago-Quercetum molinietosum 1 3 

42AA02E 42A2e Fago-Quercetum holcetosum 1 3 

42AA03A 42A-a Deschampsio-Fagetum leucobryetosum 1 3 

42AA03B 42A-b Deschampsio-Fagetum typicum 1 3 

42AA03C 42-b Deschampsio-Fagetum isopterygietosum 1 3 

42AB01 42B1 Luzulo luzuloidis-Fagetum 1 1 

42DG01 42A/a DG Prunus serotina-[Quercion roboris] 2 5 

42DG02 42A/b DG Quercus rubra-[Quercion roboris] 2 5 

42RG01 42-c RG Holcus mollis-Dryopteris carthusiana-Dryopteris dilatata- 

[Quercetea robori-petraeae] 

2 3 

42RG02 42-d RG Rubus fruticosus-[Quercetea robori-petraeae] 2 5 

SBB-42A-c 42A-c RG Quercus robur-Dicranum scoparium-[Quercion roboris] 1 3

Bijlage 3: Overzicht structuurelementen 

Overzicht van de gebruikte structuurelementen met bijbehorende definitie. In de tabel staan 

de definities van de elementen, in de lijst onder de tabel een opsomming van boom- en 

struiksoorten die meegeteld mogen worden als ‘inheems’/’van Europese oorsprong’. 

Structuurelement Definitie 

Bochtige smele-, pijpenstrootje- en pitrusvelden 

Soortenarme rompgemeenschappen met dominantie van genoemde 


(Bos met) dikke dode bomen Bos met dikke (diameter >30 cm) liggende of staande dode bomen met het 

aangegeven aantal per ha. 

(Bos met) dikke levende bomen Bos met >8 dikke (diameter >50 cm) levende bomen per ha. 

Europees (bos) Bos waar inheemse soorten (zie hiervoor de lijst onder deze tabel) 

minimaal 80% van de bedekking ofwel het grondvlak uitmaken 

Gelaagd (bos) Bos met boomhoogte van >20 m met daaronder tenminste een andere 

boom- of struiklaag in hoogte tot 6 m met minimale bedekking van 25% 

Gemengd (bos) Bos dat naast de hoofdboomsoort minimaal 20% van de bedekking ofwel 

minimaal 20% het grondvlak uit een andere boomsoort bestaat 

Gesloten lage vegetaties, grassen, zeggen en kruiden 

Vochtige en drogere (hei)schrale graslandvegetaties 70 % bedekkend) van bochtige smele, pijpestro en pitrus 

niet meegerekend) 

Heidevegetaties Begroeiingen met een hoog aandeel (>40%) struik-, dop- en/of kraaihei 

Hoge grassen, zeggen of natte strooiselruigte (>40 

cm) 

Hoog gras en kruiden (>40 cm) 

Hoog struweel incl. braam-, gagel- en bremstruwelen 

Hogere (>40 cm) rietmoerassen, zeggenmoerassen en riet- of 

wilgenroosjesruigtes 

Hogere vegetaties (>40 cm), bestaand uit grassen en kruiden (geen 

dominantie van struweel- en bosvormers) 

Opslag van hoge struiken en jonge bomen (1,5-5 m), inclusief braam-, 

gagel-, brem-, en duindoornstruweel 

Jeneverbesstruwelen Aaneengesloten struwelen van jeneverbes (dichtheid >30%) 

Kale bodem en/of open pioniervegetaties 

Kleinschalig bulten- en slenkenpatroon 

Krabbenscheervelden 

Kreken of vergelijkbare watergangen 

Laag struweel, niet gedomineerd door heide (

Struweel en open plekken Open plekken in het bos of alleen met struweel begroeide plekken 

Veenmos 

Vegetaties van kleine zeggen 

Vegetaties van ondergedoken of drijvende 

waterplanten 

Vegetaties van snavelzegge en/of veenpluis 

Water 

Waterriet (riet met voeten in water) 

Het % bedekking met veenmos binnen het beheertype (dit zal als aspect 

aan vegetatievlakken moeten worden gekoppeld bij vegetatiekartering) 

Mesotrafente vegetaties van snavelzegge of andere kleine zeggen; 

meestal in combinatie met veenpluis, zonder dominantie van veenmossen 

Vegetaties van ondergedoken of drijvende waterplanten 

Vegetatie gedomineerd door oligo- of mesotrafente helofyten als 

snavelzegge en/ of veenpluis. Vegetaties van eutrafente sooorten als riet, 

rietgras, lisdodde, grote zeggen en pitrus tellen hierin uitdrukkelijk niet mee 

Water waarvan minder dan 5% van de oppervlakte wordt ingenomen door 

een vegetatie van boven het water uitstekende moeras/ en waterplanten 

IJle niet jaarlijks gemaaide rietvegetatie op permanent onder water 

staande bodem 

Lijst met kwalificerende inheemse/Europese boom- en struiksoorten: 

aalbes, amandelwilg, Amerikaans krentenboompje, appel, beuk, bittere wilg, bosrank, 

bosroos, boswilg, braamsoorten, brem, duindoorn, duinroos, kruising van eenstijlige en 

tweestijlige meidoorn, eenstijlige meidoorn, egelantier, Europese lork, fladderiep, framboos, 

fijnspar, gagel, gladde iep, gaspeldoorn, Gelderse roos, gele kornoelje, geoorde wilg, 

gewone es, gewone esdoorn, gewone vlier, grauwe abeel, kruising van grauwe en geoorde 

wilg, grauwe wilg, grove den, haagbeuk, hazelaar, heggenroos, Hollandse linde, 

hondsroos, hulst, jeneverbes, kruising van katwilg en grauwe wilg, kleinbloemige roos, 

klimop, kruising van koraalmeidoorn en tweestijlige meidoorn, koraalmeidoorn, kraagroos, 

kraakwilg, kruisbes, laurierwilg, mispel, peer, ratelpopulier, rode kamperfoelie, rode 

kornoelje, rode paardekastanje, rood peperboompje, rossige wilg, ruwe berk, ruwe iep, 

kruising van schietwilg en kraakwilg, schietwilg, sleedoorn, Spaanse aak, sporkehout, 

tamme kastanje, taxus, trosvlier, tweestijlige meidoorn, viltroos, vogelkers, wegedoorn, 

wilde kamperfoelie, wilde kardinaalmuts, wilde liguster, wilde lijsterbes, kruising van 

wintereik en zomereik, wintereik, winterlinde, witte els, witte paardekastanje, wollige 

sneeuwbal, zachte berk, zeeden, zoete kers, zomereik, zomerlinde, zuurbes, zwarte bes, 

zwarte den, zwarte els, zwarte populier. 

196

Bijlage 4: Koppeling tussen de SNL-typen en Natura2000 

H-code Habitattype Bt-nr. Beheertype Afbakening 

H1110_A Permanent overstroomde zandbanken 

(getijdengebied) 

H1110_B Permanent overstroomde zandbanken 

(Noordzee-kustzone) 

01.01 Zee en wad Meestal een combinatie van H1110 en H1140 


H1130 Estuaria 01.01 Zee en wad Alleen in de gebieden waar het habitattype is 

toegekend 

H1140_A Slik- en zandplaten (getijdengebied) 01.01 Zee en wad Meestal een combinatie van H1110 en H1140 

H1140_B Slik- en zandplaten (Noordzeekustzone) 


H1160 Grote baaien 01.01 Zee en wad Alleen in de gebieden waar het habitattype is 

toegekend 

H1310_A Zilte pionierbegroeiingen (zeekraal) 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H1310_A Zilte pionierbegroeiingen (zeekraal) 09.01 Schor of kwelder 

H1310_B Zilte pionierbegroeiingen (zeevetmuur) 01.02 Duin- en kwelderlandschap Op zandplaten in of bij duingebieden, slufters of 

overgangen op hoge kwelder 

H1310_B Zilte pionierbegroeiingen (zeevetmuur) 09.01 Schor of kwelder Het habitattype komt voor op overgangen naar 

lage duintjes of slufters. 

H1320 Slijkgrasvelden 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H1320 Slijkgrasvelden 09.01 Schor of kwelder 

H1330_A Schorren en zilte graslanden 

(buitendijks) 

H1330_A Schorren en zilte graslanden, 

buitendijks 

H1330_B Schorren en zilte graslanden 

(binnendijks) 

01.02 Duin- en kwelderlandschap 

09.01 Schor of kwelder niet bedijkte deel 

H2110 Embryonale duinen 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H2110 Embryonale duinen 08.01 Strand en embryonaal duin 

H2120 Witte duinen 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H2120 Witte duinen 08.02 Open duin 

H2130_A Grijze duinen (kalkrijk) 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H2130_A Grijze duinen (kalkrijk) 08.02 Open duin 

H2130_B Grijze duinen (kalkarm) 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H2130_B Grijze duinen (kalkarm) 08.02 Open duin 

H2130_C Grijze duinen (heischraal) 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H2130_C Grijze duinen (heischraal) 08.02 Open duin 

H2140_A Duinheiden met kraaihei (vochtig) 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

12.04 Zilt - en overstromingsgrasland Bedijkt gebieden en onder invloed van brak 

grondwater (fossiel of toestromend) 

H2140_A Duinheiden met kraaihei (vochtig) 08.03 Vochtige duinvallei In zure valleien en in combinatie met het 

habitatype Vochtige duinvalleien, (ontkalkt). 

H2140_A Duinheiden met kraaihei (vochtig) 08.04 Duinheide Vaak in combinatie met Duinheiden met kraaihei 

(droog) 

H2140_B Duinheiden met kraaihei (droog) 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H2140_B Duinheiden met kraaihei (droog) 08.04 Duinheide 

H2150 Duinheide met struikhei 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H2150 Duinheiden met struikhei 08.04 Duinheide Dominantie van Struikhei 

H2160 Duindoornstruwelen 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H2160 Duindoornstruwelen 08.02 Open duin Zie ook Duinbossen. Als deze struwelen in het 

beheertype Open duin liggen is een boomlaag 

vrijwel afwezig. 

H2160 Duindoornstruwelen 15.01 Duinbos Struwelen horen functoneel bij het bos De 

Duindoorstruwelen in de overgangen van bos 

naar open duin en op open plekken in het bos 

worden echter niet tot het habitattype 

Duinbossen gerekend. 

H2170 Kruipwilgstruwelen 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H2170 Kruipwilgstruwelen 08.02 Open duin mits vochtig 

197

H2170 Kruipwilgstruwelen 08.03 Vochtige duinvallei 

H2180_A Duinbossen (droog) 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H2180_A Duinbossen (droog) 15.01 Duinbos 

H2180_B Duinbossen (vochtig) 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H2180_B Duinbossen (vochtig) 15.01 Duinbos 

H2180_C Duinbossen (binnenduinrand) 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H2180_C Duinbossen (binnenduinrand) 15.01 Duinbos 

H2190_A Vochtige duinvalleien (open water) 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H2190_A Vochtige duinvalleien (open water) 04.02 Zoete plas Voedselrijk en zoet water meestal diepe 

plassen. 

H2190_A Vochtige duinvalleien (open water) 08.03 Vochtige duinvallei Voedselarm of brak, meestal ondiep. Ook 

kranswierbegroeiingen in duinvalleien worden tot 

dit habitattype gerekend 

H2190_B Vochtige duinvalleien (kalkrijk) 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H2190_B Vochtige duinvalleien (kalkrijk) 08.03 Vochtige duinvallei 

H2190_C Vochtige duinvalleien (ontkalkt) 01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H2190_C Vochtige duinvalleien (ontkalkt) 08.03 Vochtige duinvallei 

H2190_D Vochtige duinvalleien (hoge 

moerasplanten) 

01.02 Duin- en kwelderlandschap 

H2190_D Vochtige duinvalleien (hoge 

moerasplanten) 

08.03 Vochtige duinvallei 

H2310 Stuifzandheiden met struikhei 01.04 Zand- en kalklandschap 

H2310 Stuifzandheiden met struikhei 07.01 Droge heide Vaak op stuwwallen of in stuifzandgebieden 

H2320 Binnenlandse kraaiheibegroeiingen 01.04 Zand- en kalklandschap 

H2320 Binnenlandse kraaiheibegroeiingen 07.01 Droge heide N.B. Kraaiheibegroeiingen onder Grove den 

vallen onder het beheertype Eiken-, Dennen en 

Beukenbossen en behoren niet tot het 

habitattype. 

H2330 Zandverstuivingen 01.04 Zand- en kalklandschap 

H2330 Zandverstuivingen 07.02 Zandverstuiving N.B. Kleine zandverstuivingen kunnen ook in het 

beheertype Droge heide liggen. 

H3110 Zeer zwakgebufferde vennen 01.04 Zand- en kalklandschap 

H3110 Zeer zwakgebufferde vennen 06.05 Zwakgebufferd ven 

H3130 Zwakgebufferde vennen 01.04 Zand- en kalklandschap 

H3130 Zwakgebufferde vennen 06.05 Zwakgebufferd ven N.B. In laagten van stuifzanden of heiden 

kunnen een enkele keer vegetaties voorkomen 

die horen tot H3130 Zwakgebufferde vennen. 

H3140 Kranswierwateren 01.03 Rivier- en moeraslandschap 

H3140 Kranswierwateren 04.01 Kranswierwater Het gaat om heldere wateren met een, vaak 

dichte, ondergedoken vegetatie van kranswier. 

N.B. Kranswierwateren in duingebieden vallen 

onder het habitattype Vochtige duinvalleien, 

open water. Kranswiervegetaties in voedselrijk 

water, met fonteinkruiden en/of kroos behoren 

tot het beheertype Zoete plas. 

H3140 Kranswierwateren 04.03 Brak water Bij uitzondering komen in brak water 

kranswieren voor. Meestal gaat het bij Brak 

water om voedselrijke wateren. N.B. 

Kranswierwateren in duingebieden vallen onder 

Vochtige duinvalleien, open water. 

H3150 Meren met krabbenscheer en 

fonteinkruiden 



01.03 Rivier- en moeraslandschap 

02.01 Rivier Niet in stromend water, maar plassen, wielen, 

nevengeulen, strangen etc liggend in de 

uiterwaarden. Zeer vaak vegetaties van 

grootbladige fonteinkruiden al of niet met 

waterplanten met drijfbladen. (Doorgroeid 

fonteinkruid, Gegolfd fonteinkruid, Glanzig 

fonteinkruid of Langstengelig fonteinkruid) 

198





H3160 Zure vennen 01.04 Zand- en kalklandschap 

H3160 Zure vennen 06.06 Zuur ven of hoogveenven 

H3260_A Beken en rivieren met waterplanten 

(waterranonkels) 

H3260_A Beken en rivieren met waterplanten 

(waterranonkels) 

H3260_B Beken en rivieren met waterplanten 

(grote fonteinkruiden) 

H3260_B Beken en rivieren met waterplanten 

(grote fonteinkruiden) 

04.02 Zoete plas Naast vegetaties met Krabbenscheer en Groot 

blaasjeskruid gaat het om begroeiingen met 

Doorgroeid fonteinkruid, Gegolfd fonteinkruid, 

Glanzig fonteinkruid of Langstengelig 

fonteinkruid. 

04.04 Afgesloten zeearm In luwe delen langs de randen of ondergedoken 

in helder water komen grootbladige 

fonteinkruidbegroeiingen voor. (Doorgroeid 

fonteinkruid, Gegolfd fonteinkruid, Glanzig 

fonteinkruid of Langstengelig fonteinkruid) 

01.04 Zand- en kalklandschap 

03.01 Beek en Bron Stromend water met een soort uit de 

soortgroepen Waterranonkel of Sterrekroos of 

de soorten Waterviolier en Teer vederkruid. 


H3270 Slikkige rivieroevers 01.03 Rivier- en moeraslandschap 

02.01 Rivier Stromend water met vegetaties van 

Rivierfonteinkruid, Doorgroeid fonteinkruid of 

Vlottende waterranonkel 

H3270 Slikkige rivieroevers 02.01 Rivier Pioniervegetaties langs oevers van nevengeulen 

en rivieren. 

H4010_A Vochtige heiden (hogere zandgronden) 01.04 Zand- en kalklandschap Op zandgronden. N.B. vochtige heiden op een 

hoogveenafzetting worden tot Aangetast 

hoogveen gerekend. 

H4010_A Vochtige heiden (hogere zandgronden) 06.04 Vochtige heide Op zandgronden. N.B. vochtige heiden op een 



H4010_B Vochtige heiden (laagveengebied) 01.03 Rivier- en moeraslandschap Niet in de vorm van een oud en zuur beheerd 

(tril)veen, maar als een eerste aanzet van 

hoogveen. 

H4010_B Vochtige heiden (laagveengebied) 06.01 Veenmosrietland en 

moerasheide 

H4030 Droge heiden 01.04 Zand- en kalklandschap 

H4030 Droge heiden 07.01 Droge heide Op zandgronden. N.B. droge heiden op een 



H5130 Jeneverbesstruwelen 01.04 Zand- en kalklandschap 

H5130 Jeneverbesstruwelen 07.01 Droge heide N.B.: Losse struiken vallen niet onder het 

habitattype. 

H5130 Jeneverbesstruwelen 11.01 Droog schraalgrasland Bij uitzondering. N.B.: Losse struiken vallen niet 

onder het habitattype. 

H6110 Pionierbegroeiingen op rotsbodem 01.04 Zand- en kalklandschap 

H6110 Pionierbegroeiingen op rotsbodem 11.01 Droog schraalgrasland Zeer kleine elementen op plaatsen waar rotsen 

dagzomen 

H6120 Stroomdalgraslanden 01.03 Rivier- en moeraslandschap 

H6120 Stroomdalgraslanden 01.04 Zand- en kalklandschap 

H6120 Stroomdalgraslanden 11.01 Droog schraalgrasland Oeverwallen en andere zandige bodems onder 

invloed van beek of rivier 

H6120 Stroomdalgraslanden 12.01 Bloemdijk Bij uitzondering. Vaak op zandige delen van 

oude dijken. 

H6130 Zinkweiden 11.01 Droog schraalgrasland Met zinkviooltje, Zinkboerenkers en 

Zinkschapengras 

H6210 Kalkgraslanden 01.04 Zand- en kalklandschap 

H6210 Kalkgraslanden 11.01 Droog schraalgrasland Op kalkhoudende bodem. N.B. inclusief zomen 

en struwelen van kalkhoudende bodems 

H6230 Heischrale graslanden 01.04 Zand- en kalklandschap 

199

H6230 Heischrale graslanden 06.04 Vochtige heide Bij uitzondering, bijvoorbeeld op wat rijkere 

lemige afzettingen, of in slenken naar een 

beekdal. N.B. Heischrale graslanden op 

hoogveen worden tot Vochtig schraalland 


H6230 Heischrale graslanden 10.01 Nat schraalland Op zandige, venige of moerige bodems, vaak in 

combinatie met Blauwgrasland. N.B. Heischrale 

graslanden op hoogveen worden tot Vochtig 

schraalland gerekend. 

H6230 Heischrale graslanden 11.01 Droog schraalgrasland Op zandige bodems of uitgeloogde lemen 

H6410 Blauwgraslanden 10.01 Nat schraalland N.B. ook in binnenduinrand. Soortenrijke vormen 

van Veldrushooiland kunnen soms tot het 

habitattype Blauwgrasland gerekend worden. 

H6430_A Ruigten en zomen (moerasspirea) 01.03 Rivier- en moeraslandschap Vaak in matige vorm met Moerasspirea, Grote 

valeriaan en soms Poelruit. Indicatoren voor een 

goede vorm zijn o.a.:Moeraswolfsmelk, Lange 

ereprijs, Hertsmunt, Moeraslathyrus of 

Kievitsbloem 

H6430_A Ruigten en zomen (moerasspirea) 01.04 Zand- en kalklandschap Vaak in matige vorm met Moerasspirea, Grote 




Kievitsbloem 

H6430_A Ruigten en zomen (moerasspirea) 05.01 Moeras Vaak in matige vorm met Moerasspirea, Grote 




Kievitsbloem. N.B. Ruige vormen van 

Dotterbloemhooiland vallen niet onder dit 

habitattype. Dergelijke graslanden horen 

meestal bij het beheertype Vochtig hooiland. 

H6430_A Ruigten en zomen (moerasspirea) 12.06 Ruigteveld Vaak in matige vorm met Moerasspirea, Grote 




Kievitsbloem. N.B. Ruige vormen van 

Dotterbloemhooiland vallen niet onder dit 

habitattype. Dergelijke graslanden horen 

meestal bij het beheertype Vochtig hooiland. 

H6430_B Ruigten enzomen (harig wilgenroosje) 01.03 Rivier- en moeraslandschap Vaak in matige vorm met Harig wilgenroosje en 

ten minste Moerasmelkdistel (eis uit profiel 

Habitatype). Indicatoren voor een goede vorm 

zijn o.a.:Heemst , Echt lepelblad, 

Dodemansvingers, Zilt torkruid, Selderij, 

Rivierkruiskruid en zoetwatergetijdensoorten 

zoals Spindotterbloem en Zomerklokje. 

H6430_B Ruigten en zomen (harig wilgenroosje) 05.01 Moeras Vaak in matige vorm met Harig wilgenroosje en 

ten minste Moerasmelkdistel (eis uit profiel 

Habitatype). Indicatoren voor een goede vorm 





H6430_B Ruigten en zomen (harig wilgenroosje) 12.06 Ruigteveld Vaak in matige vorm met Harig wilgenroosje en 

ten minste Moerasmelkdistel (eis voor een 

matige vorm). Indicatoren voor een goede vorm 





200

H6430_B Ruigten en zomen (harig wilgenroosje) 14.02 Hoog- en laagveenbos Vaak in matige vorm met Harig wilgenroosje en 

ten minste Moerasmelkdistel (eis voor een 

matige vorm). Indicatoren voor een goede vorm 





H6430_C Ruigten en zomen (droge bosranden) 01.02 Duin- en kwelderlandschap Vaak in matige vorm in de vorm van vegetaties 

van het verbond Look zonder look. Indicatoren 

voor een goede vorm zijn o.a.: Besanjelier, Fijne 

kervel, Kleine kaardebol, Knolribzaad, 

Kruisbladwalstro, Stijve steenraket, Torenkruid 

en Welriekende agrimonie. 

H6430_C Ruigten en zomen (droge bosranden) 01.03 Rivier- en moeraslandschap Vaak in matige vorm in de vorm van vegetaties 






H6430_C Ruigten en zomen (droge bosranden) 01.04 Zand- en kalklandschap Vaak in matige vorm in de vorm van vegetaties 






H6430_C Ruigten en zomen (droge bosranden) 14.01 Rivier- en beekbegeleidend 

bos 

201 

Vaak in matige vorm in de vorm van vegetaties 






H6430_C Ruigten en zomen (droge bosranden) 14.03 Haagbeuken- en essenbos Vaak in matige vorm in de vorm van vegetaties 






H6430_C Ruigten en zomen (droge bosranden) 15.01 Duinbos Vaak in matige vorm in de vorm van vegetaties 






H6430_C Ruigten en zomen (droge bosranden) 16.02 Vochtig bos met productie Vaak in matige vorm in de vorm van vegetaties 






H6430_C Ruigten en zomen (droge bosranden) 17.01 Vochtig hakhout en middenbos Vaak in matige vorm in de vorm van vegetaties 






H6510_A Glanshaver- en 

vossenstaarthooilanden (glanshaver) 

H6510_A Glanshaver- en 

vossenstaarthooilanden (glanshaver) 

H6510_B Glanshaver- en 

vossenstaarthooilanden (grote 

vossenstaart) 

H7110_A Actieve hoogvenen 

(hoogveenlandschap) 

H7110_A Actieve hoogvenen 

(hoogveenlandschap) 

12.01 Bloemdijk 

12.03 Glanshaverhooiland 

10.02 Vochtig hooiland Natte graslanden langs beek of rivier. N.B. ook 

traditionele vloeiweiden (m.n in de Kempen) 

kunnen onder dit type vallen. 


06.03 Hoogveen Hoogveenafzetting en acrothelm aanwezig.

H7110_B Actieve hoogvenen (heideveentjes) 01.04 Zand- en kalklandschap Niet in een hoogveenlandschap, vaak in vennen 

of slenken van een heidelandschap. Wel 

omstandigheden die ten minste lijken op een 

acrothelm. 

H7110_B Actieve hoogvenen (heideveentjes) 06.03 Hoogveen Niet in een hoogveenlandschap, vaak in vennen 



acrothelm. 

H7110_B Actieve hoogvenen (heideveentjes) 06.06 Zuur ven of hoogveenven Niet in een hoogveenlandschap, vaak in vennen 



acrothelm. 

H7120 Herstellende hoogvenen 01.04 Zand- en kalklandschap Hoogveenafzetting aanwezig. 

H7120 Herstellende hoogvenen 06.03 Hoogveen Hoogveenafzetting aanwezig. 

H7120 Herstellende hoogvenen. 14.02 Hoog- en laagveenbos Hoogveenafzetting aanwezig. Bij uitzondering 

zijn veenmosrijke berkenbroeken onderdeel van 

het habitattype Actieve hoogvenen, 

(hoogveenlandschap). 

H7140_A Overgangs- en trilvenen (trilvenen) 01.03 Rivier- en moeraslandschap 

H7140_A Overgangs- en trilvenen (trilvenen) 01.04 Zand- en kalklandschap 

H7140_A Overgangs- en trilvenen (trilvenen) 06.02 Trilveen Drijvende kraggen op (matig) voedselarm water. 

H7140_A Overgangs- en trilvenen (trilvenen) 10.01 Nat schraalland Op pleistocene zandgronden moet het gaan om 

een kwelgebied, in laagveengebieden om een 

drijvende kragge. In beekdalen vaak in mozaiek 

met dotterbloemhooilanden (iets droger) en 

grote zeggevegetaties (overstroomd met 

beekwater) 

H7140_B Overgangs- en trilvenen 

(veenmosrietlanden) 

H7140_B Overgangs- en trilvenen 

(veenmosrietlanden) 

01.03 Rivier- en moeraslandschap Niet in de vorm van een oud en zuur beheerd 

rietland, maar als een overgang naar hoogveen. 

06.01 Veenmosrietland en 


202 

Open rietlanden met een veenmosdek. Soorten 

die goede kwaliteit van het habitattype indiceren 

zijn o.a.: Glanzend veenmos, Elzenmos, 

Veenmosorchis, Groenknolorchis. 

H7150 Pioniervegetaties met snavelbiezen 01.04 Zand- en kalklandschap In zeer natte laagten waar regenwater lang 

stagneert. N,.B. niet op hoogveenafzetting want 

dan onderdeel van Actief hoogveen. 

H7150 Pioniervegetaties met snavelbiezen 06.04 Vochtige heide In zeer natte laagten waar regenwater lang 

stagneert, of tijdelijk op geplagde delen. N,.B. 

niet op hoogveenafzetting want dan onderdeel 

van Actief hoogveen. 

H7210 Galigaanmoerassen 01.03 Rivier- en moeraslandschap 

H7210 Galigaanmoerassen 05.01 Moeras N.B. Bij uitzondering komen in Gemaaid rietland, 

of in Nat schraalland toch Galigaanmoerassen 

voor. Galigaan moerassen in mozaiek met 

Actieve hoogvenen, (hoogveenlandschap) 

behoren tot dat habitattype. 

H7220 Kalktufbronnen 14.01 Rivier- en beekbegeleidend 

bos 

H7230 Kalkmoerassen 01.04 Zand- en kalklandschap 

N.B. Kan theoretisch ook bij bron en beek 


H7230 Kalkmoerassen 10.01 Nat schraalland N.B. Er moeten indicatoren voor kalkmoeras 

aanwezig zijn. Zie profieldocument. 

H9110 Veldbies-beukenbossen 01.04 Zand- en kalklandschap 

H9110 Veldbies-beukenbossen 15.02 Dennen-, Eiken- en Beukenbos Veldbies beukenbos op vuursteeneluvium in 

Zuid-Limburg. 

H9120 Beuken-eikenbossen met hulst 01.04 Zand- en kalklandschap 

H9120 Beuken-eikenbossen met hulst 15.02 Dennen-, Eiken- en Beukenbos Eiken-Beukenbossen lemig zand en op een 

bosgroeiplaats ouder dan 1850 of op een 

daaraan grenzende minimaal honderdjarige 

bosopstand 

H9120 Beuken-eikenbossen met hulst 16.01 Droog bos met productie Bij uitzondering: \Eiken-Beukenbossen lemig 

zand en op een bosgroeiplaats ouder dan 1850 

of op een daaraan grenzende minimaal 

honderdjarige bosopstand

H9120 Beuken-eikenbossen met hulst 17.02 Droog hakhout Bij uitzondering: Hakhout vorm van Eiken- 

Beukenbossen op lemig zand en op een 



bosopstand 

H9160_A Eiken-haagbeukenbossen (hogere 

zandgronden) 








H9160_B Eiken-haagbeukenbossen (heuvelland) 01.04 Zand- en kalklandschap 

14.03 Haagbeuken- en essenbos Bossen met Haagbeuk, Es en Eik op kleiige of 

lemige afzettingen in de zandgebieden. N.B. Bij 

uitzondering kunnen vegetaties van Vochtige 

alluviale bossen, als ze in kleinschalig mozaiek 

met Eikenhaagbeuken bos voorkomen, 

gerekend worden tot Haagbeuken- en essenbos. 

Zie profiel van Eiken-haagbeukenbossen. 

16.02 Vochtig bos met productie Bij uitzondering. Bossen met Haagbeuk, Es en 

Eik op kleiige of lemige afzettingen in de 

zandgebieden. N.B. Bij uitzondering kunnen 

vegetaties van Vochtige alluviale bossen, als ze 

in kleinschalig mozaiek met Eikenhaagbeuken 

bos voorkomen, gerekend worden tot 

Haagbeuken- en essenbos. Zie profiel van 

Eiken-haagbeukenbossen. 

17.01 Vochtig hakhout en middenbos Bossen met Haagbeuk, Es en Eik op kleiige of 

lemige afzettingen in de zandgebieden. N.B. Bij 

uitzondering kunnen vegetaties van Vochtige 

alluviale bossen, als ze in kleinschalig mozaiek 

met Eikenhaagbeuken bos voorkomen, 

gerekend worden tot Haagbeuken- en essenbos. 

Zie profiel van Eiken-haagbeukenbossen. 

H9160_B Eiken-haagbeukenbossen (heuvelland) 14.03 Haagbeuken- en essenbos Bossen met Haagbeuk, Es en Eik op 

kalkhoudende afzettingen in de fysisch 

geografische regio Heuvelland. 

H9160_B Eiken-haagbeukenbossen (heuvelland) 16.02 Vochtig bos met productie Bij uitzondering. Bossen met Haagbeuk, Es en 

Eik op kalkhoudende afzettingen in de fysisch 


H9160_B Eiken-haagbeukenbossen (heuvelland) 17.01 Vochtig hakhout en middenbos Bossen met Haagbeuk, Es en Eik op 

kalkhoudende afzettingen in de fysisch 


H9190 Oude eikenbossen 01.04 Zand- en kalklandschap 

H9190 Oude eikenbossen 15.02 Dennen-, Eiken- en Beukenbos Open Eikenbossen op zeer arm zand en op een 



bosopstand 

H91D0 Hoogveenbossen 01.03 Rivier- en moeraslandschap N.B. alleen buiten hoogveenafzettingen. Op een 

hoogveenafzetting is het Hoogveenbos 

onderdeel van Actief- of herstellend hoogveen. 

Berk is dominante boomsoort. Elzen- 

Berkenbossen alleen in combiatie met 

Berkenbossen en veenmosrijk. 

H91D0 Hoogveenbossen 01.04 Zand- en kalklandschap N.B. alleen buiten hoogveenafzettingen. Op een 




Berkenbossen alleen in combiatie met 


H91D0 Hoogveenbossen 06.03 Hoogveen In de vorm van Berkenbossen op een 

hoogveenafzetting. Elzen-Berkenbossen alleen 

in combinatie met Berkenbossen en 

veenmosrijk. 

H91D0 Hoogveenbossen 14.02 Hoog- en laagveenbos N.B. alleen buiten hoogveenafzettingen. Op een 




Berkenbossen alleen in combinatie met 


203

H91E0_A Vochtige alluviale bossen 

(zachthoutooibossen) 

H91E0_A Vochtige alluviale bossen 

(zachthoutooibossen) 

H91E0_B Vochtige alluviale bossen (esseniepenbossen) 




H91E0_C Vochtige alluviale bossen 

(beekbegeleidende bossen) 

H91E0_C Vochtige alluviale bossen 

(beekbegeleidende bossen) 


14.01 Rivier- en beekbegeleidend 

bos 



bos 

204 

Wilgenbossen, of Bossen met Zwarte populier. 

Onder invloed van de waterhuishouding van het 

riviersysteem, of op een recente rivierafzetting. 

Bossen met Es of Els. Onder invloed van de 

waterhuishouding van het riviersysteem, of op 

een recente rivierafzetting. 

16.02 Vochtig bos met productie Bossen met Es of Els. Onder invloed van de 



17.01 Vochtig hakhout en middenbos Bossen met Es of Els. Onder invloed van de 



01.04 Zand- en kalklandschap Bos met Es of Els. Onder invloed van de 

waterhuishouding in een beeksysteem. Niet in 

laagveen. 


bos 

H91F0 Droge hardhoutooibossen 01.03 Rivier- en moeraslandschap 

H91F0 Droge hardhoutooibossen 14.01 Rivier- en beekbegeleidend 

bos 

Bos met Es of Els. Onder invloed van de 

waterhuishouding in een beeksysteem. Niet in 

laagveen. 

Bossen met Iep, Eik en Beuk. Onder invloed van 

de waterhuishouding van het riviersysteem en 

op een hoogliggende zandige afzetting. 

- 01.01 Zee en wad Overig: zie opmerkingen in tabblad algemene 

toelichting. 

- 01.02 Duin- en kwelderlandschap Overig: zie opmerkingen in tabblad algemene 

toelichting. 

- 01.03 Rivier- en moeraslandschap Overig: zie opmerkingen in tabblad algemene 

toelichting. 

- 01.04 Zand- en kalklandschap Overig: zie opmerkingen in tabblad algemene 

toelichting. 

- 02.01 Rivier Overig: Bijvoorbeeld vegetatieloos water of 

soortenarme vegetaties met gele plomp, witte 

waterlelie of watergentiaan, zie opmerkingen in 

tabblad algemene toelichting 

- 03.01 Beek en Bron Overig: zie opmerkingen in tabblad algemene 

toelichting. 

- 04.02 Zoete plas Overig: Bijvoorbeeld kroosvegetaties, vegetaties 

met kleinbladige fonteinkruiden of soortenarme 

vegetaties met Gele plomp en Witte waterlelie, 

zie opmerkingen in tabblad algemene toelichting 

- 04.03 Brak water Overig: zie opmerkingen in tabblad algemene 

toelichting. 

- 04.04 Afgesloten zeearm Overig: zie opmerkingen in tabblad algemene 

toelichting. 

- 05.01 Moeras Overig: Het grootste deel bestaande uit riet- en 

biezelanden of grote zeggevegetaties. Ook 

ruigten en zomen zonder bijzondere soorten 

komen veel voor. zie opmerkingen in tabblad 

algemene toelichting. 

- 05.02 Gemaaid rietland Het overgrote deel bestaat uit riet- en 

biezelanden, soms kruidenrijk soms mosrijk 

soms zonder ondergroei, die niet te relateren 

zijn aan een habitattype. Enkele uitzonderingen 

kunnen vallen onder het habitattype Overgangs- 

en trilvenen.

- 06.01 Veenmosrietland en 


205 

Overig: Een deel van deze rietlanden bestaat uit 

vrij open, varenrijk riet met plaatselijk veenmos, 

al dan niet afgewisseld met struweel. zie 

opmerkingen in tabblad algemene toelichting 

- 06.04 Vochtige heide Overig: Bijvoorbeeld Pijpenstrootje dominantie 

en dichte struwelen. Zie opmerkingen in tabblad 

algemene toelichting 

- 06.05 Zwakgebufferd ven Overig: Bijvoorbeeld niet zure en voedselarme 

watertjes, zoals vennen met dominantie van 

knolrus. Zie opmerkingen in tabblad algemene 

toelichting 

- 06.06 Zuur ven of hoogveenven Overig: Bijvoorbeeld vennen met dominantie van 

Pitrus, Pijpenstrootje of gegraven voedselarme 

watertjes, zie opmerkingen in tabblad algemene 

toelichting 

- 07.01 Droge heide Overig: Bijvoorbeeld heiden met dominantie van 

Bochtige smele, struwelen van Berk. Zie 

opmerkingen in tabblad algemene toelichting. 

- 07.02 Zandverstuiving Overig: Bijvoorbeeld struwelen van Grove den of 

Berk. Zie opmerkingen in tabblad algemene 

toelichting. 

- 08.01 Strand en embryonaal duin Overig: Bijvoorbeeld strand. Zie opmerkingen in 

tabblad algemene toelichting 

- 08.02 Open duin Overig: Bijvoorbeeld pas aangeplante Helm of 

Noordse helm; ruigten van Duinriet etc. Zie 


- 08.03 Vochtige duinvallei Overig: Bijvoorbeeld stukken met dominantie 

van Grauwe of geoorde wilg. Zie opmerkingen in 

tabblad algemene toelichting. 

- 08.04 Duinheide Overig: Bijvoorbeeld ruigten met Duinriet, 

struweel van Berk, Amerkiaanse vogelkers, 

Grauwe of Geoorde wilg. Zie opmerkingen in 


- 09.01 Schor of kwelder Overig: Een deel van de hoge kwelder bestaat 

uit overstromingsgraslanden. Zie ook 

opmerkingen in tabblad algemene toelichting 

- 10.01 Nat schraalland Overig: Dotterbloemhooiland en grote 

zeggevegetaties worden niet vermeld in de 

habitattypologie. Zie ook opmerkingen in tabblad 

algemene toelichting 

- 10.02 Vochtig hooiland Overig: Een groot deel van Vochtig hooiland 

omvat andere vegetaties zoals 

dotterbloemhooiland en grote zeggevegetaties. 

Zie ook opmerkingen in tabblad algemene 

toelichting 

- 11.01 Droog schraalgrasland Overig: Bijvoorbeeld soortenarme, door enkele 

fijnbladige grassen gedomineerde vegetaties. 

Zie opmerkingen in tabblad algemene 

toelichting. 

- 12.01 Bloemdijk Overig: zie opmerkingen in tabblad algemene 

toelichting. 

- 12.02 Kruiden- en faunarijk grasland 

- 12.03 Glanshaverhooiland Overig: Bijvoorbeeld zeer hoge en dichte 

graslanden die daardoor kruidenarm zijn. Zie 


- 12.04 Zilt - en overstromingsgrasland De overstromingsgraslanden vallen niet onder 

een habitattype. 

- 12.05 Kruiden- en faunarijke akker 

- 12.06 Ruigteveld Overig: Het overgrote deel, bijvoorbeeld droge 

rietlanden, akkerdistelruigten en struwelen. 

- 13.01 Vochtig weidevogelgrasland

- 13.02 Wintergastenweide 

- 14.01 Rivier- en beekbegeleidend 

bos 

206 

Overig: Bijvoorbeeld Laagveen elzenbroek in 

bedijkte kommen van het rivierengebied of op de 

venige afzettingen in benedenlopen van beken. 

- 14.02 Hoog- en laagveenbos Overig: Bijvoorbeeld Zeggen- en kruidenrijk 

elzenbroek of zure elzen- en berkenbroeken 

zonder een hoge veenmosbedekking. 

- 14.03 Haagbeuken- en essenbos Overig: Bijvoorbeeld de jonge bossen op zee en 

rivierklei. 

- 15.01 Duinbos Overig: Bijvoorbeeld bossen met dominatie van 

naaldbomen of exoten. Zie opmerkingen in 


- 15.02 Dennen-, Eiken- en Beukenbos Overig: De loofbossen die niet oud zijn, en oude 

bossen met een hoog aandeel Grove den of 

exoten. 

- 16.01 Droog bos met productie Overig: Productiebossen met exoten, of bossen 

op een jonge bosgoeiplaats. 

- 16.02 Vochtig bos met productie Overig: Productiebossen met exoten, of bossen 

op een jonge bosgoeiplaats. 

- 17.01 Vochtig hakhout en middenbos Overig: Middenbos met exoten, of hakhout en 

middenbos op een jonge bosgroeiplaats. 

- 17.02 Droog hakhout Overig: bijvoorbeeld hakhout op een jonge 

bosgroeiplaats. 

- 17.03 Park- of Stinzenbos 

- 17.04 Eendenkooi

Bijlage 5: Koppeling tussen de SNL-typen en de Kaderrichtlijn 

Water 

PM na afstemming aquatische typen met KRW. 

207

Bijlage 6: Lijst met soorten per SNL-N beheertype 

Een totaallijst met te monitoren soorten per beheertype is te vinden op het SNL-portaal: PM 

WEBADRES (http://www.portaalnatuurenlandschap.nl). De lijst heeft de vorm van een 

excel-tabel. Door deze te downloaden en voor het te monitoren gebied de niet relevante 

natuurbeheertypen te verwijderen, blijft een lijst over met alle te monitoren soorten. 

208

Kwaliteitsklassen en monitoring van de beheertypen Inhoudsopgave

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?