Plantin-Moretus en Zuiderpershuis (Antwerpen) - Koperen Passer vzw

Plantin-Moretus en Zuiderpershuis (Antwerpen)
7 september 2011
LANGS ERFGOED VAN ANTWERPEN
Met het stuur in de vertrouwde handen van Pol,
die ons, 39 deelnemers in totaal, desnoods via de
vluchtstroken, in hoog tempo naar Antwerpen rijdt,
arriveren we meer dan op tijd ter plekke.
Ons kernbezoek van die morgen: het Plantin-
Moretus museum, Unesco werelderfgoed en
een museum met vele dimensies waar we niet
alleen kennis verwerven over dit belangrijke
drukkersgeslacht en de ontwikkeling van
boekontwerp tot boekdruk, tussen 15e en
18 eeuw, maar eveneens een fraaie collectie
portretschilderingen van Rubens, de invloed van
de kerk op het toentertijd geschreven woord, de
prachtige bouw en dito inrichting van de door de
familie aangekochte en tot een eenheid gesmede
huizengroep en de inrichting van een bijzondere
stadstuin, ons beeld verrijken.
Wandelend door de zalen leidt onze gids ons
binnen in de evolutie van de ondernemende,
intellectuele, maatschappelijke en kunstminnende
kanten van dit geslacht, die de passer - zo bekend
bij de vrijmetselarij - als symbool van scheppen/
maatgeven/afpassen tot logo en drukkersmerk
hebben gekozen en het teken van de ster, Stella
Duce, tot gids en missie.
Hoe de uit Frankrijk afkomstige Christoffel Plantin
Koperen Passer A4 3&5
Tekst: Coen Westerbeek
in 1555 zijn drukkerij startte en door Filips de
2e werd aangesteld als aartsdrukker en met de
Moretussen als opvolgers gedurende 300 jaar
geschiedenis maakten:
Ondernemend door tot de belangrijkste drukkers
van Europa uit te groeien en zich uiteindelijk ook te
ontwikkelen tot vastgoedbeleggers.
Slim ontweken zij in hun boekwinkel de verkoop
vanwege koninklijk of bisschoppelijk gezag op
de verbodenlijst geplaatste en anderszins onder
censuur staande boeken door fictieve namen en
titels te hanteren.
Intellectueel door, met behoud van een goede relatie
met de Rooms-Katholieke kerk, zich te ontwikkelen
tot humanisten die een filosoof als Justus Lipius tot
hun huisvriend rekenden, ook al was humanisme
in die tijd niet gericht op secularisatie maar op
versterking en bescherming van de individuele
autonomie .
Maatschappelijk door als belangrijke werkgever de
oprichting van de eerste opgerichte vakbond (van
typografen) binnen het bedrijf toe te laten, waar
allerlei clubs van onderlinge bijstand die later tot
vakbond doorgroeiden in overig België nog op
de rand van de legaliteit vertoefden. Dat neemt
natuurlijk niet weg dat de arbeidsomstandigheden
in de drukkerij abominabel waren en de arbeiders
door loodvergiftiging en de schadelijk werking
van inkt op zeer vroege leeftijd stierven. Dat de
letterzetters en drukkers op maandag een vrije dag
kregen was niet om een kortere werkweek in te
voeren maar uitsluitend gericht op kostenbesparing:
de arbeiders kampten op maandag gewoonlijk met
een zware kater.
Kunstminnend door belangrijke leden van het
geslacht te laten portretteren door de barokke
schilder Rubens, een privé-bibliotheek in te richten
met meer dan 30.000 titels, de wanden van kantoor
en enkele andere vertrekken te laten bekleden met
1

Cordobaans goud leder, de bekleding met prachtige
wandtapijten en niet te vergeten de productie en
aankoop van schitterende exemplaren van Bijbels en
andere boeken.
In de correcteurskamer zien we de nog steeds
in gebruik zijnde correctietekens, de wordprocessor
van die tijd merkt één van ons op, en worden we
gewaar dat het gebruikte lettertype ‘roman’ nog
steeds in zwang is.
Onze route door de kamers vervolgend zien we het
eerste woordenboek van Kilianus met meer dan
40.000 woordbetekenissen.
We vernemen hoe de zachte ‘g’, zo kenmerkend
voor het zuiden, in de noordelijke Nederlanden
is verhard vanwege het in calvinistische kring
ingevoerde gebruik om de bijbel aan tafel hardop
voor te lezen en dat zoveel mogelijk geprononceerd;
je voelt het gegroeide cultuurverschil in dit enkele
voorbeeld terug.
In de Gutenbergzaal vinden we de uit 1461
daterende 36-regelige Bijbel waarvan nog slechts
48 exemplaren bestaan en in de kleine bibliotheek
de uitgave van de wetenschappelijke, onder streng
Spaans gezag geproduceerde, polyglotta, de 5-talige
schitterend uitgevoerde Bijbel, niet alleen in Grieks,
Latijn, Hebreeuws maar ook in Aramees (de taal die
Jezus heeft gesproken) en oud Syrisch; een hoogtepunt!
Na een uitstekend verzorgd 3-gangenmenu
waarbij m.i. de kiezers van vis deze keer het meest
werden verwend, op naar het industrieel erfgoed
Zuider Pershuis gelegen aan de indrukwekkende
Kronenburgpoort.
Waar het gebouw vroeger koud water perste voor
Koperen Passer A4 3&5
o.m. het openen van de sluizen en bruggen voor de
toegang tot de dokken is het nu getransformeerd
tot een artistiek theater en concertgebouw, vooral
gericht op Afrikaanse kunstuitdrukkingen.
Een deel van het authentieke karakter is bewaard
gebleven. Neem de ‘oude smidse’, alles nog zoals het
was en nog steeds in gebruik bij studenten van de
academie.
Het verhaal van onze charmante ´gids in
opleiding´ bij de verbandkamer mag niet onvermeld
blijven. Het werk in en rond de dokken leverde
regelmatig gewonden op die, binnen gebracht in
de verbandkamer, indien nodig door de verplegers
per brancard naar het St.Elisabeth gasthuis werden
getransporteerd. Voor zowel verplegers als patiënt
geen onplezierig tochtje; langs de route diverse
etablissementen welke allen aangedaan werden voor
een stevige borrel (een kwaske) hetgeen ondanks de
wat verminderde tred toch veel verlichting bracht.
Met een laatste pint in Westmalle wordt een
leerzame en gezellige dag afgesloten. Applaus
voor René die tevreden kan terug zien op een
voortreffelijk verlopen organisatie.
www.plantin-moretus.be | www.zuiderpershuis.be
2