Pensioendeelnemer is niet rationeel, maar gemakzuchtig - VEP

Pensioendeelnemer is niet rationeel, maar
gemakzuchtig
Communiceren over het pensioen begint met denken vanuit de deelnemer
Een dertiger vraagt zich zelden af of hij op zijn zeventigste de huur nog wel kan betalen. Wie dan leeft,
wie dan zorgt, is de gedachte. Dit maakt effectieve communicatie over pensioen lastig.
Maar juist een dertiger zou zich in zijn pensioen moeten verdiepen. Als hij dat pas doet als hij vijftig is,
is het vaak te laat om veel te veranderen aan het toekomstige inkomen. De werknemer heeft nog
maar een paar jaar werken voor de boeg en kan dus niet al te veel meer bijsparen.
Wat betreft hun oudedagsvoorziening hebben de meeste mensen een afwachtende houding. Een
groot dilemma voor verzekeraars en pensioenfondsen. De enige manier om iets te doen aan de
passieve houding van mensen ten opzichte van hun pensioen is op een andere manier
communiceren, stelt de Europese pensioenautoriteit Eiopa in een uitgebreid rapport.
De Europese toezichthouder wijst erop dat het veelal niet effectief is mensen te overvoeren met
informatie. In het rapport introduceert de toezichthouder Max, de gemiddelde pensioendeelnemer. Hij
gedraagt zich heel anders dan de rationele ‘homo economicus’, die zorgvuldige keuzes maakt op
basis van alle beschikbare informatie.
Max heeft geen tijd of zin om alle informatie tot zich te nemen. Hij houdt niet van onzekerheid en denkt
niet ver vooruit. Hij gaat niet op zoek naar de beste oplossing, maar gebruikt vuistregels om
beslissingen te nemen. Ook volgt hij graag het voorbeeld van mensen uit zijn omgeving, zelfs als hun
situatie heel anders is dan die van hem.
Het doen en laten van Max is te verklaren vanuit de gedragseconomie. Volgens Eiopa kunnen
bevindingen uit deze wetenschap pensioenfondsen leren hoe zij het best kunnen communiceren.
Uitgangspunt is dat er twee manieren zijn waarop mensen besluiten nemen: de bewuste en de
onderbewuste. De onderbewuste keuze is snel, automatisch, ondoordacht en vereist weinig tot geen
inspanning. Bij de bewuste manier gaat het om een uitgebreid denkproces, waarbij alle informatie
wordt onderzocht en afgewogen. Dit gaat een stuk langzamer. Deze twee processen werken op elkaar
in. Maar het onderbewuste voert vaak de boventoon, omdat het minder moeite kost.
De meeste pensioeninformatie speelt in op de bewuste manier van beslissen. Uit onderzoek blijkt
echter dat mensen veel vaker alleen op de onderbewuste manier een keuze maken. Communicatie
moet dus gemaakt zijn om in te spelen op de onderbewuste keuze.
Eerst moet bedacht worden wat voor beslissing Max moet nemen na het lezen van de informatie. En
wat de belangrijkste vragen van Max zijn. Bijvoorbeeld: hoe hoog is mijn pensioenuitkering in euro’s?
Of: hoe kan ik mijn uitkering verhogen?

De antwoorden op deze vragen moeten terug te vinden zijn in de zogeheten eerste informatielaag.
Extra informatie moet makkelijk te vinden zijn en kan bijvoorbeeld worden ondergebracht in een
tweede, diepere informatielaag. Op internet kan dat door onderdelen klikbaar te maken.
Max is gemakzuchtig en heeft geen zin in lange, ingewikkelde teksten. Daarom is het essentieel dat
alle informatie zo toegankelijk mogelijk en begrijpelijk is opgeschreven. Lange zinnen en jargon
moeten worden vermeden. Ook is het raadzaam de informatie in hapklare brokken voor te schotelen
en naast tekst ook plaatjes te gebruiken.
Communiceren over risico’s is bijzonder lastig. Max houdt niet van risico’s en begrijpt ze vaak ook niet
goed. Toch is het belangrijk dat hij er kennis van neemt. Vooral omdat pensioen, anders dan vroeger
werd voorgespiegeld, toch niet zo zeker blijkt te zijn. Zo wordt er dit jaar voor het eerst op grote schaal
op de pensioenen gekort. Bovendien is er een onmiskenbare trend waarbij de risico’s die eerst bij de
werkgever lagen steeds vaker bij de werknemer komen te liggen. Als de deelnemer het risico loopt op
een lager pensioen, is het belangrijk dat hij dit risico ook begrijpt.
Een goede manier om Max bewust te maken van risico’s is te vermelden wat de hoogte van de
pensioenuitkering is in drie scenario’s: een slecht scenario, een goed scenario en het meest
waarschijnlijke scenario. Vervolgens moet duidelijk worden hoe Max met deze onzekerheid om kan
gaan.
Om helder te maken hoe het pensioen van bepaalde beslissingen afhangt, kan een programma op
internet uitkomst bieden. Door mensen te laten spelen met de datum waarop ze met pensioen gaan of
het rendement van het fonds, kunnen ze zien hoeveel meer of minder pensioen ze dan krijgen.
Het moeilijkst is misschien nog wel om de aandacht van Max te trekken. Hij moet worden verleid om
de informatie tot zich te nemen. Behalve een levendige presentatie van de informatie is het van
belang dat Max meteen ziet wat hij ermee kan doen. Ook kan het helpen als de informatie de
deelnemer persoonlijk aanspreekt, door bijvoorbeeld de informatie in te richten op belangrijke
gebeurtenissen in het leven, zoals trouwen, kinderen krijgen en scheiden. Een goed voorbeeld is Max
per brief te feliciteren met zijn vijftigste verjaardag en hem daarbij pensioeninformatie te sturen.
Natuurlijk is het ook van belang dat Max de verschillende pensioenaanbieders kan vergelijken. Zelfs
als hij verplicht deelneemt, moet hij daar inzicht in krijgen. Dit kan via grafieken, waarin de prestatie en
het kostenniveau van het pensioenfonds worden afgezet tegen die van andere pensioenaanbieders.
Jongeren maken zich nog helemaal geen zorgen om hun pensioen — wie dan leeft, wie dan zorgt.
Maar zij zouden zich er juist wél in moeten verdiepen. Foto: Rob Verhorst
Max heeft geen tijd of zin om alle pensioeninformatie te lezen en denkt ook niet ver vooruit.
Bron: www.fd.nl