Stadslandgoed Limos - Slangen Hulsker Architecten

kritiek
Stadslandgoed
tussen bos en
stad in Nijmegen
Onderwerp Stadslandgoed Limos
Locatie Nijmegen
Stedenbouwkundig plan Braaksma en Roos (Den
Haag), SlangenHulsker architecten (Haarlem, eerst
ZZD+P-Amsterdam) en OKRA landschapsarchitetecten
bv (Utrecht)
Opdrachtgevers gemeente Nijmegen,
woningbouwvereniging De Gezonde Woning, Johan
Matser projectontwikkeling bv
Oppervlakte 9 ha
Studie sinds 2000
Uitvoering 2005–2007
Het stadslandgoed Limos ligt tussen het centrum
van Nijmegen en het groene Mariënbosch. Het
terrein loopt sterk af van west naar oost.
72 BLAUWE KAMER 1 / 2009 1 / 2009 BLAUWE KAMER 73

Conceptschetsen (boven) en situatietekening (onder) van het stadslandgoed.
Voor het stedenbouwkundig concept zijn drie elementen van belang: de rooilijnen van het bestemmingsplan, het reliëf, en de vermenging van de stad en het bos in het terrein.
De gebouwen liggen als een waaier verspreid, zodat het groen diep het terrein kan doordringen.
Waar de stad Nijmegen en het groen van het
Mariënbosch in elkaar overgaan, ligt het voormalig
terrein Limos. Het is nu bijna niet meer voor te stellen
dat hier ooit militairen marcheerden. Het
gebied diende sinds 1905 als basis voor het leger,
laatstelijk de Luchtmacht Instructie en Militairen
Opleidingen School (Limos). In 1995 vertrok de
luchtmacht en kocht de gemeente Nijmegen het
Limosterrein op om dit te herontwikkelen tot groen
stadslandgoed voor wonen, werken en recreëren.
Om het groene karakter te waarborgen, stelde de
gemeente in een rigide bestemmingsplan vast dat
een groot deel van het terrein onbebouwd moest
74 BLAUWE KAMER 1 / 2009
blijven. Grenzend aan de bestaande monumentale
kazernegebouwen en haagbeuken werden twee
velden vrijgegeven voor bebouwing.
Het plan werd gemaakt door ontwikkelaar Johan
Matser / de Gezonde Woning met de samenwerkende
architecten Braaksma&Roos, OKRA landschapsarchitecten
en SlangenHulsker architecten.
Zij kregen de opdracht voor het stedenbouwkundig
en architectonisch ontwerp van Limos na het winnen
van een besloten prijsvraag. Wat voorheen het
terrein van de militairen was, is nu het domein van
de burger waar kinderen joelend en ravottend ‘de
dienst’ uitmaken.
De structuur rondom en op het landgoed kent drie
schaalniveaus: de schaal van de groene lob van
Mariënboom aan de oostzijde, de grote solitaire
schaal van de monumentale kazernegebouwen aan
de zuidzijde en de kleine schaal van de Spoorbuurt
aan de noordzijde. Het stedenbouwkundig concept
van het Limosterrein is erop gericht om deze schaalniveaus
bij elkaar te brengen maar herkenbaar te
houden. Het ontwerp is een combinatie van twee
deels gesloten bouwblokken – de parkhoven –, een
toren en een reeks losse gebouwen – de wachters –
in een speelse structuur, die zich als een waaier in
de richting van de lob van het Mariënboom opent.
In het groene park liggen de wachters (links) en parkhoven (rechts). Oude en nieuwe gebouwen liggen verspreid over een autovrij parkachtig
landschap waar spelende kinderen de ‘dienst’ uitmaken.
De monumentale kazernes vormen het gezicht voor het entreegebied van het terrein.
Gerenoveerd tot woongebouwen door Braaksma en Roos.
Het groen kan diep oostwaarts tussen de bebouwing
doordringen en verbindt zo het stedelijke
karakter aan de westzijde met het landschappelijk
karakter ten oosten van het landgoed. Het ensemble
van de wachters loopt tussen de parkhoven in
het groen omhoog, wat het hoogteverschil van
zeven meter in het landschap benadrukt. De parkhoven
zijn opengeknipt in twee richtingen: van
oost naar west om openheid naar het bestaande
groen te benadrukken en van noord naar zuid om
het gebied doorwaadbaar te maken. Het groene
parklandschap dat altijd achter hekken verscholen
is geweest, is daarmee optimaal voor het publiek
toegankelijk gemaakt.
De kazernegebouwen hebben nieuwe bestemmingen
gekregen. Zo zijn de Krayenhoff- en de Snijderskazerne
herbestemd tot appartementen en cultureel
centrum. De Prins Hendrik Kazerne is nieuw
leven ingeblazen als asielzoekerscentrum en de
kleinere kazernecomplexen hebben functies gekregen
als school, politiekantoor en buurtcentrum. De
verschillende functies verspreid over het Limosterrein,
geven de woonwijk een prettig en levendig
karakter.
Ieder gebouw heeft zijn eigen schaal en ritme,
bedoeld om het schaalprobleem tussen landschap,
kazerne en Spoorbuurt op te vangen. Zo zouden de
parkhoven met hun schaal en horizontale geleding
aansluiting moeten vinden bij de schaal van de
kazerne en in hoogte bij de schaal van de Spoorbuurt.
De rankere wachters zouden afstemming
moeten vinden op het ritme van de bebouwing in
de Spoorbuurt.
Dat laatste is nauwelijks waar te nemen. De wachters
zijn zo dicht opeen geplaatst dat ze niet als
ranke, losse elementen in het landschap voorkomen,
maar meer als een solide geheel. De parkhoven
zijn duidelijk verbonden met de kazernes, maar
hebben met hun hoogte van drie tot zes lagen geen
aansluiting op de Spoorbuurt waar de hoogte
gemiddeld van 2,5 lagen is. Om een accent te geven
aan de grote groene ruimte ten zuidoosten van het
Een grote onbebouwde plek in het zuidoostelijke gedeelte
functioneert als park.
terrein, voorzag het bestemmingsplan in een toren
– die door de regels in het bestemmingsplan niet
echt een toren is geworden.
Het materiaalgebruik in het plangebied is contrastrijk.
De parkhoven hebben een aardse uitstraling en
refereren met hun rode baksteen en grote schaal
aan de kazernes. Aan de binnenzijde van de hoven
is gezocht naar een kleinere, menselijke maat. Dit is
vormgegeven door toevoeging van extra elementen
en materialen in de hofgevels en door het
onderscheid tussen collectieve en een meer private
ruimte. De met beton en donker grijze baksteen
beklede wachters en toren verschillen volledig van
de parkhoven en de kazernes. Het nadeel van de
wachters is dat deze een voor- en achterkant hebben
door de plaatsing van het trappenhuis buiten
het volume. Juist waar deze blokken de zachte
overgang zouden moeten zijn naar de buurt toe,
creëren ze een harde grens.
Het plan gebruikt het bestaande reliëf van het
landschap in de verbijzondering van het maaiveld.
1 / 2009 BLAUWE KAMER 75

kritiek
In de parkhoven worden de woningen ontsloten via een dek, waaronder halfverdiept auto’s worden geparkeerd.
De wachters: geen ranke losse elementen, maar meer een solide geheel. De toren moest voor een accent in de grote groene ruimte zorgen, maar
een echte toren is het niet geworden.
Een van de parkhoven, rechts de
Spoorbuurt.
Een spel van hellingen, dekken, trappen en bruggen
zorgt voor een aangename en verrassende wandeling
met zichtlijnen tussen de gebouwen door. De
hoogteverschillen maakten parkeerplekken onder
het maaiveld mogelijk. Hierdoor is een autovrije
omgeving ontstaan.
Het landschap is prominent aanwezig, maar de
inrichting van de openbare ruimte is minimaal. Een
onvoorziene bodemvervuiling met munitieresten
noopte tot een bezuiniging op de inrichting van het
park. De grote open plek aan de zuidoostzijde lijkt
een wilde weide. Aanvankelijk bedacht OKRA hiervoor
een aantal elementen om het reliëf van het
landschap te benadrukken. Zo zouden paden het
landschap in noord-zuidrichting doorsnijden en zo
het hoogteverschil markeren. Deze zijn niet uitgevoerd.
Daarnaast was meer boombeplanting
bedacht dan er is gekomen. De bestaande rijksmo-
numentale haagbeuken markeren op een speelse
manier de grens tussen de gebouwen en het groene
veld.
De rooilijnen in het gemeentelijke bestemmingsplan
moesten voorkomen dat het landschap zou
verdichten. De uitdaging was om binnen de grenzen
van de bebouwingscontouren toch de vloeiende
lijnen van het landschap binnen te laten en
tevens voor geborgenheid te zorgen. Dat is de ontwerpers
gelukt. Door de strak opgelegde rooilijnen
en hoogtes van het bestemmingsplan zijn de wachters
te dicht op de parkhoven komen te staan en
mocht de toren geen toren worden. Toch heeft het
bestemmingsplan het groene karakter en landschappelijk
reliëf van het terrein weten te waarborgen.
Het ontwerpen in strakke contouren heeft
kwaliteit opgeleverd in de vorm van een grote
openbare groene plek. Helaas is juist hier bezuinigd
op de inrichting en beplanting. Het groen omarmt
alle aspecten van het plan, die soms nogal contrasterend
zijn, zoals de parkhoven en de wachters.
Hopelijk wordt het groenontwerp in de toekomst
voltooid. Ondanks de bezuiniging is het Limosterrein
een waar stadslandgoed geworden. De verschillende
functies en het wonen maken het voormalige
militair terrein tot een levendige plek tussen
bos en stad.
Karen Glandrup en Johanna van Doorn
Foto’s: Rita van Biesbergen en Johanna van Doorn
De bestaande rijksmonumentale haagbeuken markeren op een speelse manier de grens tussen de gebouwen en
het groene veld.
76 BLAUWE KAMER 1 / 2009 1 / 2009 BLAUWE KAMER 77