thesis Marktonderzoek betonrot.pdf - KHBO
thesis Marktonderzoek betonrot.pdf - KHBO
thesis Marktonderzoek betonrot.pdf - KHBO
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Titelblad
“Deze eindverhandeling was een examen;<br />
de tijdens de verdediging vastgestelde fouten werden niet gecorrigeerd.<br />
Gebruik als referentie in publicaties is toegelaten na gunstig advies van de <strong>KHBO</strong>-promotor,<br />
vermeld op het titelblad.”
Woord vooraf<br />
Gedurende het afgelopen jaar zijn we met enorm veel mensen in contact gekomen. Die<br />
gesprekken leverden telkens weer bijkomende informatie op. Deze informatie gaf ons elke<br />
keer iets meer inzicht in het door ons onderzochte onderwerp. Hierbij zouden wij dan ook<br />
graag iedereen: aannemers, architecten, controlebureaus, producenten, studiebureaus,<br />
syndici… bedanken om een deel van hun kostbare tijd vrij te maken om even met ons van<br />
gedachten te wisselen.<br />
Naast deze personen zouden wij ook graag onze binnenpromotor Dhr. Spegelaere bedanken<br />
voor zijn medewerking, advies en opvolging van ons eindwerk.<br />
Ook gaat onze dank uit naar onze familie en vrienden die steeds bereid waren om even te<br />
luisteren en de door ons geschreven teksten na te lezen.<br />
Zonder al deze personen zou dit eindwerk niet zijn wat het nu geworden is.<br />
Daarvoor onze dank,<br />
Hanne, Bart en Bruno
Abstract<br />
Dit eindwerk kadert in de oprichting van het bouwkenniscentrum van de kust. De bedoeling<br />
is dat in de loop van tijd dit kenniscentrum uigebouwd wordt te Oostende door dhr.<br />
Spegelaere. Het vooropgestelde doel van dit centrum is, mensen die in de toekomst<br />
problemen ondervinden met <strong>betonrot</strong> de mogelijkheid geven het bouwkenniscentrum te<br />
contacteren. De problemen zullen ingeschat worden, rekening houdend met de reeds<br />
opgedane ervaringen.<br />
Om van start te gaan werd de kustlijn van Oostende geïnventariseerd. Er werd nagegaan of<br />
het gebouw reeds gerestaureerd geweest was en wie de syndicus van het gebouw is. Na<br />
verzameling van de gegevens, werden de voornaamste syndici gecontacteerd. Via de<br />
syndicus kwamen we gegevens te weten over de gebouwen en over hoe de problematiek in<br />
verband met <strong>betonrot</strong> aangepakt werd. Op die manier kwamen we bij aannemers, architecten<br />
en producenten terecht.<br />
De volgende stap in het eindwerk was contact opnemen met de vermelde en gelijkaardige<br />
firma’s. Met al deze personen werden er afspraken gemaakt. De nodige vragen werden<br />
gesteld en op die manier werd gepoogd om de plaats van die personen in de<br />
restauratieprocedure te verduidelijken.<br />
In dit eindwerk werden dan ook zo goed en zo kwaad als het kon de belangrijkste personen in<br />
het proces besproken. De <strong>thesis</strong> kan dan ook bekeken worden als een handleiding, die<br />
aantoont welke de nodige stappen zijn wanneer er <strong>betonrot</strong> geconstateerd wordt in het<br />
gebouw. De komende jaren kunnen deze gegevens dan aangevuld worden met nieuwe<br />
gegevens. En de kustlijn van Oostende kan uitgebreid worden tot gans de Belgische kust.
Inhoudsopgave<br />
Woord vooraf............................................................................................................................ 3<br />
Abstract..................................................................................................................................... 4<br />
Inhoudsopgave .......................................................................................................................... 5<br />
Figuren- en tabellenlijst ............................................................................................................ 9<br />
Inleiding .................................................................................................................................. 12<br />
1. Betonrot........................................................................................................................... 13<br />
1.1. Wapeningscorrosie als gevolg van carbonatatie ..................................................... 13<br />
1.1.1. Carbonatatie .................................................................................................... 13<br />
1.1.2. Corrosieproces ................................................................................................ 15<br />
1.2. Wapeningscorrosie als gevolg van chloridenaantasting ......................................... 19<br />
1.2.1. Chloridenaantasting ........................................................................................ 19<br />
1.2.2. Herkomst chloriden......................................................................................... 20<br />
1.2.3. Snelheid aantasting ......................................................................................... 21<br />
1.3. Herstelmethoden ..................................................................................................... 22<br />
1.3.1. Oppervlaktebehandeling ................................................................................. 22<br />
1.3.2. Bescherming van de wapening ....................................................................... 24<br />
1.3.3. Herstellen van het oppervlak .......................................................................... 24<br />
1.3.4. Afwerking ....................................................................................................... 32<br />
1.3.5. Specifieke oplossingen.................................................................................... 33<br />
2. Inventariseren van de gebouwen..................................................................................... 37<br />
2.1. Doel......................................................................................................................... 37<br />
2.2. Werkwijze............................................................................................................... 37<br />
2.3. Gebouwenlijst ......................................................................................................... 38<br />
2.4. Resultaten................................................................................................................ 38<br />
2.4.1. Gerenoveerde gebouwen................................................................................. 39<br />
2.4.2. Aangetaste gebouwen ..................................................................................... 39<br />
2.4.3. Andere gebouwen ........................................................................................... 40<br />
2.5. Besluit ..................................................................................................................... 40<br />
3. Syndicus.......................................................................................................................... 42<br />
3.1. De syndicus............................................................................................................. 42
3.1.1. Wat is een syndicus......................................................................................... 42<br />
3.1.2. Wat doet een syndicus .................................................................................... 43<br />
3.1.3. Hoe wordt een syndicus aangesteld ................................................................ 44<br />
3.1.4. Wie kan syndicus zijn ..................................................................................... 44<br />
3.2. De algemene vergadering ....................................................................................... 44<br />
3.2.1. Wat is de algemene vergadering..................................................................... 44<br />
3.2.2. De algemene vergadering samenroepen ......................................................... 45<br />
3.2.3. Wat doet de algemene vergadering................................................................. 45<br />
4. Architect.......................................................................................................................... 46<br />
4.1. Algemeen ................................................................................................................ 46<br />
4.2. Evaluatie vragenlijst................................................................................................ 47<br />
4.2.1. Restaureren versus nieuw concept .................................................................. 47<br />
4.2.2. Wanneer vergunning nodig............................................................................. 48<br />
4.2.3. Grens nieuw concept - restauratie................................................................... 49<br />
4.2.4. Uitzondering ................................................................................................... 51<br />
4.2.5. Studiebureau contacteren................................................................................ 51<br />
4.2.6. Procedure ........................................................................................................ 52<br />
4.2.7. Kostprijs.......................................................................................................... 53<br />
4.2.8. Aantal mensen gemiddeld aanwezig op werf ................................................. 54<br />
4.2.9. Restauratiepremie ........................................................................................... 55<br />
4.2.10. Veiligheidscoördinator.................................................................................... 55<br />
4.3. Besluit ..................................................................................................................... 56<br />
5. Studiebureau ................................................................................................................... 58<br />
5.1. Algemeen ................................................................................................................ 58<br />
5.2. Onderzoek............................................................................................................... 59<br />
5.3. Uitvoer .................................................................................................................... 60<br />
5.3.1. Betondekking .................................................................................................. 60<br />
5.3.2. Carbonatatie .................................................................................................... 60<br />
5.3.3. Chloriden......................................................................................................... 61<br />
5.4. Testmateriaal........................................................................................................... 62<br />
5.5. Besluit ..................................................................................................................... 62<br />
6. Vooronderzoek................................................................................................................ 64<br />
6.1. Algemeen ................................................................................................................ 64<br />
6.2. Onderzoek............................................................................................................... 64
6.3. Hoe de aantasting bepalen ...................................................................................... 65<br />
6.3.1. Visuele vaststelling van de schade.................................................................. 66<br />
6.3.2. Schade bepalen op niet-destructieve wijze ..................................................... 66<br />
6.3.3. Schade bepalen op destructieve wijze............................................................. 72<br />
6.3.4. Verzamelen van aanvullende gegevens .......................................................... 74<br />
6.4. Besluit ..................................................................................................................... 75<br />
7. Aannemer........................................................................................................................ 76<br />
7.1. Werkwijze............................................................................................................... 76<br />
7.2. De aannemers.......................................................................................................... 76<br />
7.2.1. Batsleer ........................................................................................................... 76<br />
7.2.2. Bodima............................................................................................................ 77<br />
7.2.3. Boey NV ......................................................................................................... 77<br />
7.2.4. Braet NV ......................................................................................................... 77<br />
7.2.5. Carrera............................................................................................................. 78<br />
7.2.6. IBT .................................................................................................................. 78<br />
7.2.7. Iris ................................................................................................................... 79<br />
7.2.8. John Saey ........................................................................................................ 79<br />
7.2.9. MRT................................................................................................................ 80<br />
7.2.10. Van Britsom.................................................................................................... 80<br />
7.2.11. Van Huele ....................................................................................................... 80<br />
7.3. Evaluatie vragenlijst................................................................................................ 81<br />
7.3.1. Toepassing producten ..................................................................................... 81<br />
7.3.2. Combinatie van merken .................................................................................. 82<br />
7.3.3. Manier van opmeten voor kostenbepaling...................................................... 82<br />
7.4. Besluit ..................................................................................................................... 85<br />
8. Producent ........................................................................................................................ 86<br />
8.1. Wat is een producent............................................................................................... 86<br />
8.2. Producenten............................................................................................................. 87<br />
8.2.1. BASF............................................................................................................... 87<br />
8.2.2. Pentagon Plastics ............................................................................................ 90<br />
8.2.3. Sika ................................................................................................................. 91<br />
8.2.4. Andere producenten........................................................................................ 92<br />
8.3. Technische goedkeuring ......................................................................................... 92<br />
8.3.1. Nodige attesten................................................................................................ 92
8.3.2. ATG ................................................................................................................ 93<br />
8.3.3. Europese norm ................................................................................................ 95<br />
8.4. Productlijsten .......................................................................................................... 96<br />
9. Controlebureau................................................................................................................ 97<br />
9.1. Algemeen ................................................................................................................ 97<br />
9.2. Welke firma’s.......................................................................................................... 97<br />
9.2.1. SGS ................................................................................................................. 97<br />
9.2.2. Seco................................................................................................................. 98<br />
9.3. Werkwijze............................................................................................................... 99<br />
9.4. De tienjarige verzekering........................................................................................ 99<br />
9.4.1. Verzekerde personen..................................................................................... 100<br />
9.4.2. Voorwerp van de verzekering....................................................................... 100<br />
9.4.3. Schade binnen 10 jaar ................................................................................... 100<br />
9.4.4. Soorten verzekering ...................................................................................... 101<br />
9.5. Evaluatie vragenlijst.............................................................................................. 101<br />
9.6. Besluit ................................................................................................................... 102<br />
10. Casestudy: Costa Brava ............................................................................................ 103<br />
10.1. Het gebouw ....................................................................................................... 103<br />
10.2. Eerste renovatie................................................................................................. 104<br />
10.3. Tweede renovatie.............................................................................................. 105<br />
10.3.1. Vooronderzoek.............................................................................................. 105<br />
10.3.2. Uitvoer .......................................................................................................... 106<br />
10.4. Derde renovatie................................................................................................. 107<br />
10.4.1. Verwijderen loszittende stukken................................................................... 107<br />
10.4.2. Vooronderzoek bij Costa Brava.................................................................... 107<br />
10.4.3. Kathodische bescherming ............................................................................. 110<br />
10.4.4. Keuze van uitvoer ......................................................................................... 111<br />
10.4.5. Uitvoer .......................................................................................................... 112<br />
10.5. Besluit ............................................................................................................... 118<br />
Besluit ................................................................................................................................... 119<br />
Bijlagen................................................................................................................................. 120<br />
Literatuurlijst......................................................................................................................... 144
Figuren- en tabellenlijst<br />
Fig. 1.1: CUR Rapport 90-3. (1990). Carbonatatie, corrosie en vocht. Gouda, CUR.<br />
Fig. 1.2: CUR Rapport 90-3. (1990). Carbonatatie, corrosie en vocht. Gouda, CUR.<br />
Fig. 1.3: CUR Rapport 90-3. (1990). Carbonatatie, corrosie en vocht. Gouda, CUR.<br />
Fig. 1.4: CUR Rapport 92-7. (1990). Kritisch chloridegehalte in gewapend beton. Gouda,<br />
CUR.<br />
Fig. 1.5: CUR Rapport 92-7. (1990). Kritisch chloridegehalte in gewapend beton. Gouda,<br />
CUR.<br />
Fig. 1.6: CUR Rapport 92-7. (1990). Kritisch chloridegehalte in gewapend beton. Gouda,<br />
CUR.<br />
Fig. 1.7: CUR Rapport 92-7. (1990). Kritisch chloridegehalte in gewapend beton. Gouda,<br />
CUR.<br />
Fig. 1.8: Zandstralen. http://www.ervas.nl/library/images/brep4.jpg<br />
Fig. 1.9: Aanbrengen herstelmortel. http://www.had-vochtwering.nl/004.jpg<br />
Fig. 1.10: Betonscheuren. http://www.perfectbouw.nl/images/beton3.jpg<br />
Fig. 2.1: gerenoveerd gebouw. De Clerck, Bruno, Vercoutere, Hanne, Meulders, Bart<br />
(2007). zelf gemaakte foto’s.<br />
Fig. 2.2: gerenoveerd gebouw met roestplekken. De Clerck, Bruno, Vercoutere, Hanne,<br />
Meulders, Bart (2007). zelf gemaakte foto’s.<br />
Fig. 2.3: aangetaste gebouwen. De Clerck, Bruno, Vercoutere, Hanne, Meulders, Bart<br />
(2007). zelf gemaakte foto’s.<br />
Fig.6.1: Afbeelding van blaasvorming en het afschilferen van het oppervlak. De Mulder<br />
Eline (2006). Kathodische bescherming van gewapende betonconstructies. Niet-<br />
gepubliceerd eindwerk voor het behalen van het diploma industrieel ingenieur<br />
bouwkunde – optie finaliteit, Oostende, <strong>KHBO</strong>.<br />
Fig. 6.2: Onderzoekstechnieken op verhard beton.<br />
http://www.tqcinfo.nl/images/products/150x150/ld0500.jpg(18-04-2007).<br />
Fig. 6.3: Onderzoekstechnieken op verhard beton.<br />
http://info.benoratg.org/media/docs/local/IPM106_WGi.<strong>pdf</strong> (18-04-2007).<br />
Fig. 6.4: Onderzoekstechnieken op verhard beton.<br />
http://info.benoratg.org/media/docs/local/IPM106_WGi.<strong>pdf</strong> (18-04-2007).<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
9
Fig. 6.5: Onderzoekstechnieken op verhard beton.<br />
http://info.benoratg.org/media/docs/local/IPM106_WGi.<strong>pdf</strong> (18-04-2007).<br />
Fig. 6.6: scheuren in het beton. De Clerck, Bruno, Vercoutere, Hanne, Meulders, Bart<br />
(2007). zelf gemaakte foto’s.<br />
Fig. 6.7: Onderzoekstechnieken op verhard beton.<br />
http://info.benoratg.org/media/docs/local/IPM106_WGi.<strong>pdf</strong> (18-04-2007).<br />
Fig. 6.8: Principetekening van een potentiaalmeting . De Mulder Eline (2006). Kathodische<br />
bescherming van gewapende betonconstructies. Niet-gepubliceerd eindwerk voor<br />
het behalen van het diploma industrieel ingenieur bouwkunde – optie finaliteit,<br />
Oostende, <strong>KHBO</strong>.<br />
Fig. 6.9: Onderzoekstechnieken op verhard beton.<br />
http://info.benoratg.org/media/docs/local/IPM106_WGi.<strong>pdf</strong> (18-04-2007).<br />
Fig. 6.10: fenolftaleïnetest. De Clerck, Bruno, Vercoutere, Hanne, Meulders, Bart (2007).<br />
zelf gemaakte foto’s.<br />
Fig. 10.1: Costa Brava. De Clerck, Bruno, Vercoutere, Hanne, Meulders, Bart (2007). zelf<br />
gemaakte foto’s.<br />
Fig. 10.2: resultaten potentiaal meting. Giorgini, Roberto (2004). Project 20.344:<br />
Vooronderzoek ten behoeve van kathodische bescherming en corrosie preventie<br />
aan verschillende met chloride aangetaste betonnen onderdelen aan de voorgevel<br />
van het appartementencomplex “Costa Brava” aan de Zeedijk te Oostende.<br />
ConCorDe BV..<br />
Fig. 10.3: verschillende concepten. IBT (2005). Gevelrenovatie Residentie Costa Brava:<br />
algemene veragdering 21 mei 2005.<br />
Fig. 10.4: detail terrasopbouw. IBT (2005). technische tekening terrasrand.<br />
Fig. 10.5: terras. Naessens, David (2005). zelf gemaakte foto’s.<br />
Fig. 10.6: lintelen. Naessens, David (2005). zelf gemaakte foto’s.<br />
Fig. 10.7: luifel. Naessens, David (2005). zelf gemaakte foto’s.<br />
Fig. 10.8: gevelelementen. Naessens, David (2005). zelf gemaakte foto’s.<br />
Tabel 1.1: maximaal toegestane chloridengehalte in het beton. CUR Rapport 92-7. (1990).<br />
Kritisch chloridegehalte in gewapend beton. Gouda, CUR<br />
Tabel 1.2: Schiessl, P., Repair strategies for concrete structures damaged by reinforcement<br />
corrosion, studiedag “Herstellen van beton”, Technologisch Instituut, Antwerpen.<br />
Tabel 1.3: Schiessl, P., Repair strategies for concrete structures damaged by reinforcement<br />
corrosion, studiedag “Herstellen van beton”, Technologisch Instituut, Antwerpen.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
10
Tabel 6.1: De Mulder Eline (2006). Kathodische bescherming van gewapende<br />
betonconstructies. Niet-gepubliceerd eindwerk voor het behalen van het diploma<br />
industrieel ingenieur bouwkunde – optie finaliteit, Oostende, <strong>KHBO</strong>.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
11
Inleiding<br />
Doordat er vaak problemen opduiken in verband met de restauratie van <strong>betonrot</strong> kwam onze<br />
binnenpromotor, Dhr. Spegelaere, op het idee om een bouwkenniscentrum op te richten. Dit<br />
kenniscentrum zou de bewoners en alle andere personen die met deze problematiek in<br />
aanraking komen met raad en daad bijstaan.<br />
Het resultaat van dit eindwerk kan gezien worden als een handleiding die gevolgd kan<br />
worden wanneer er <strong>betonrot</strong> optreedt. Alle mogelijke instanties kunnen dan hier de nodige<br />
informatie halen. Deze informatie kan allerhande zijn, van vooronderzoek tot de vereiste<br />
attesten, van uitvoeringswijze tot restauratieproduct.<br />
Het eindwerk bestaat uit drie grote delen.<br />
In het eerste hoofdstuk zal het onderwerp <strong>betonrot</strong> bekeken worden. Hier zal de oorzaak van<br />
<strong>betonrot</strong> uit de doeken gedaan worden, de manier waarop het vastgesteld kan worden en hoe<br />
het hersteld kan worden.<br />
Hoofdstuk twee tot negen zal alle mogelijke zaken en instanties die betrekking hebben tot de<br />
herstelling van <strong>betonrot</strong> van naderbij bekijken. Dit zijn de gebouwen aan de kustlijn van<br />
Oostende, de syndici, de architecten, het vooronderzoek, de studiebureaus, de aannemers, de<br />
producenten en de controlebureaus.<br />
Het laatste hoofdstuk, hoofdstuk tien, is een casestudie van de residentie “Costa Brava”. Dit<br />
appartementsgebouw heeft al enkele herstellingen achter de rug en werd bij de laatste<br />
restauratie voorzien van kathodische bescherming om een nieuwe aantasting door <strong>betonrot</strong> te<br />
vermijden. De reeds gebeurde herstellingen worden kort besproken.<br />
Om het overzicht te bewaren werd vóór ieder hoofdstuk een organigram geplaatst. Op die<br />
manier kan nagegaan worden waar men zich bevindt in de <strong>thesis</strong>.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
12
BETONROT<br />
Gebouw Syndicus Architect<br />
1. Betonrot<br />
Hoofdstuk 1: Betonrot 13<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
Vooronderzoek<br />
Studiebureau<br />
Aannemer<br />
Producent<br />
Controlebureau<br />
Casestudy Costa Brava<br />
Betonrot heeft hoofdzakelijk twee oorzaken: carbonatatie en chloridenaantasting. Deze twee<br />
oorzaken hebben als gevolg dat de wapening in beton roest. Aangezien roest een groter<br />
volume inneemt dan het oorspronkelijke staal zullen er spanningen in het beton ontstaan.<br />
Deze zorgen er voor dat het beton weggeduwd wordt en zo ontstaan er scheuren. In het ergste<br />
geval is er afbrokkeling van het beton.<br />
1.1. Wapeningscorrosie als gevolg van carbonatatie<br />
1.1.1. Carbonatatie<br />
Het beton beschermt de wapening tegen corrosieaantasting. Aangezien het beton een redelijk<br />
hoog alkalisch gehalte heeft (pH-waarde van ongeveer 13) zal het staal een beschermende<br />
laag hebben. Deze laag wordt de passiveringslaag genoemd. De passiveringslaag is eigenlijk<br />
een dunne oxidelaag: Fe2O3 en Fe3Oc.
Hoofdstuk 1: Betonrot 14<br />
Er zijn verschillende redenen waarom staal op zich niet roest in beton:<br />
− gassen (zuurstof) kunnen niet doorheen de poriën dringen die gevuld zijn met water;<br />
− in een binnenklimaat kunnen de gassen wel doordringen (de poriën zijn niet volledig<br />
gevuld met water), maar de nodige hoeveelheid water om corrosie tot stand te<br />
brengen ontbreekt;<br />
− de passiveringslaag verhindert de elektrische stroom, het verhindert dat de ijzerionen<br />
het staal verlaten.<br />
De voorwaarden voor passivering zijn de volgende:<br />
− poriënvloeistof moet een voldoende hoge alkaliteit bezitten (pH-waarde 13);<br />
− de chloridenconcentratie in het beton mag een bepaalde waarde niet overschrijden<br />
(zie chloridenaantasting).<br />
Fig. 1.1: Stroomkring corrosieproces bij pH > 9<br />
De lucht bevat koolstofdioxide. Deze CO2, zorgt ervoor dat het alkalische gehalte van het<br />
beton daalt van 13 naar 8 à 8,5. Hiermee is de beschermende werking van het beton t.o.v.<br />
staal verdwenen. Carbonatatie is een langzaam proces omwille van twee redenen:<br />
− er is maar een lage concentratie koolstofdioxide in de lucht aanwezig;<br />
− het beton heeft een grote reserve aan alkaliën.<br />
Carbonatatie zal optreden op het grensvlak poriewater-lucht:<br />
CO2 + H2O H2CO3<br />
(koolstofdioxide + water koolzuur)<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 1: Betonrot 15<br />
Aangezien er in beton steeds vrije kalk (Ca(OH)2 ) aanwezig is, zal dit reageren met koolzuur<br />
als volgt:<br />
Ca(OH)2 + H2CO3 CaCO3 + H2O<br />
(calciumhydroxide + koolzuur calciumcarbonaat + water)<br />
Het onoplosbare calciumcarbonaat zal neerslaan in de poriën van het beton en zo verdere<br />
indringing van koolzuurgas verhinderen. Deze afzetting van het calciumcarbonaat zal dus<br />
zorgen voor een betere dichtheid van het beton. Voor betonstaal echter kan dit proces<br />
roestvorming geven: als het calciumhydroxide wordt omgezet in calciumcarbonaat zal de<br />
pH-waarde van het beton sterk dalen (naar ongeveer 8 à 8,5). We gaan over van een sterk<br />
alkalisch, basisch milieu naar een basisch, neutraal milieu.<br />
Uit dit proces ontspringen de verschillende redenen waarom carbonatatie een langzaam<br />
proces is: eerst moet alle kalk in de omgeving omgezet worden en moet het gevormde water<br />
verdampen. Enkel als dit gebeurd is kan het carbonatatiefront verder doordringen.<br />
1.1.2. Corrosieproces<br />
Corrosie zal optreden als het vochtfront rond de wapening ligt.<br />
Op figuur 2 hieronder kan je zien hoe corrosie in zijn werk gaat:<br />
Fig. 1.2: Stroomkring corrosieproces bij pH > 9<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 1: Betonrot 16<br />
Om corrosie te verkrijgen moet er aan een aantal voorwaarden voldaan zijn:<br />
− er moet een potentiaalverschil aanwezig zijn;<br />
− de anode en kathode moeten onderling verbonden zijn;<br />
− depassivering is noodzakelijk;<br />
− de kathode moet voldoende O2 bezitten ter vorming van OH-.<br />
Metaal bestaat uit een kristalrooster van positief geladen metaalionen. De bijhorende<br />
elektronen vormen de compenserende negatieve lading. Als staal in contact komt met water<br />
(aanwezig in de poriën van beton) zullen de ijzerionen door de watermoleculen uit het<br />
kristalrooster gehaald worden. De ijzerionen worden opgenomen in het water. De<br />
vrijgekomen ijzerionen zullen een reactie met de OH - -ionen aangaan ter vorming van<br />
ijzerhydroxide (die zal neerslaan). Dit eindproduct zal omgezet worden in de slecht<br />
oplosbare, poreuze massa, ijzerroest, die een volume kan aannemen die veel groter is dan<br />
oorspronkelijk (tot 7 maal groter).<br />
Corrosie van wapening is een elektrochemisch proces en bestaat uit twee fasen:<br />
• initiatiefase: tijdens deze fase wordt het beschermende milieu rond de wapening<br />
teniet gedaan;<br />
• propagatiefase: tijdens deze fase wordt de corrosie ontwikkeld.<br />
initiatiefase<br />
staal + OH - roest + e - (oxidatie)<br />
Dit proces vindt plaats aan de anode en stabiliseert na enige tijd.<br />
propagatiefase<br />
O2 + 2H2O + 4 e - 4 OH - (reductie)<br />
Fig. 1.3: corrosie fases<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 1: Betonrot 17<br />
Het proces vindt plaats aan het staaloppervlak en aan de kathodezijde. Zolang er<br />
zuurstofaanvoer is kan dit proces continu verlopen.<br />
De vrijgekomen elektronen (in de initiatiefase) worden omgezet in OH - -ionen (in de<br />
propagatiefase), die op hun beurt zorgen voor roestvorming in de initiatiefase. Zo verkrijg je<br />
dus een cirkel en wordt er een elektrische stroom gecreëerd: de elektronen stromen van de<br />
anode naar kathode.<br />
Er zijn verschillende situaties waarin corrosie kan voorkomen:<br />
− Binnenklimaat: er vindt vrij snel uitdroging plaats. Carbonatatie kan de uitdroging<br />
niet bijhouden (er is water nodig); dit heeft als resultaat dat het beton maar vrij zwak<br />
wordt gecarbonateerd tot op vrij grote diepte. De wapening ligt dan wel in het<br />
carbonatatiefront en er is zuurstof aanwezig, maar er is onvoldoende water om<br />
corrosie te verkrijgen. Dus zal corrosie niet plaatsvinden.<br />
− Buitenklimaat, blootgesteld aan weer en wind: in deze situatie is er veel variatie.<br />
Soms vind er uitdroging plaats. In deze perioden verdampt het water en kan er<br />
carbonatatie plaatsvinden. Maar het verdampen gaat niet zo vlug als bij<br />
binnenklimaat, met als gevolg dat de carbonatatie veel langzamer verloopt. Daarna<br />
kan het regenen en worden de poriën volledig gevuld met water. Dit zorgt ervoor dat<br />
zuurstof niet kan doordringen in beton. In deze periode treedt carbonatatie niet op.<br />
Carbonatatie kan pas weer optreden als er een volgende droge periode aanbreekt. Het<br />
carbonatatiefront kan zo geleidelijk dieper doordringen. Als de constructie goed is<br />
uitgevoerd zal in deze situatie geen ernstige schade opleveren.<br />
− Buitenklimaat, beschermd tegen directe regeninslag: ook hier schommelt het<br />
vochtfront, zoals in vorige situatie. Er zijn droge perioden, waar het water verdampt,<br />
en vochtige perioden die ervoor zorgen dat de poriën water opnemen. Maar hier zal<br />
het vochtfront dieper indringen dan in de vorige situatie. Deze situatie is de meest<br />
ernstige: op de plaats van het vochtfront is er continu een lage pH-waarde en zuurstof<br />
en water aanwezig. Deze voorwaarden zijn nodig om corrosie te laten plaatsvinden.<br />
Als de wapening zich in het vochtfront bevindt, zul je ernstige schade hebben aan je<br />
structuur.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 1: Betonrot 18<br />
− Onder water: in deze situatie heb je onvoldoende CO2 om carbonatatie te laten<br />
optreden. Corrosie zal hier niet voorkomen omdat er een sterke pH-waarde aanwezig<br />
is en er is een tekort aan zuurstof.<br />
Fig.1.4: Locaties milieuklassen XD en XS<br />
Fig. 1.5: Carbonatatiediepte in functie van de tijd, bij verschillende<br />
klimatologische omstandigheden<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 1: Betonrot 19<br />
1.2. Wapeningscorrosie als gevolg van chloridenaantasting<br />
1.2.1. Chloridenaantasting<br />
De hoeveelheid chloriden die in beton aanwezig mogen zijn is beperkt. De maximale<br />
hoeveelheid wordt voorgeschreven door de norm NEN- EN 206-1, zie tabel 1.<br />
Tabel 1.1: Maximaal toegestane chloridengehalte in beton<br />
De aantasting van beton, betonstaal verloopt in verschillende fasen:<br />
• Eerste fase: vrije chloorionen die in het beton aanwezig zijn dringen door in de<br />
passiveringslaag. Daar zullen ze reageren met het ijzer en vormen het goed oplosbaar<br />
ijzerchloride (FeCl2). Dit ijzerchloride zal op zijn beurt reageren met OH - -ionen<br />
waardoor de chloorionen afgestoten worden. Doordat in de laatste reactie OH - -ionen<br />
gebruikt wordt zal de pH-waarde van het beton dalen tot 8 à 8,5.<br />
Fe 2+ + 2Cl - FeCl2<br />
FeCl2 + 2(OH) - Fe(OH)2 + 2Cl -<br />
• Tweede fase: door de hydrolyse van het ijzerchloride kan er een zoutzuur (HCl)<br />
ontstaan:<br />
FeCl2 + 2H2O Fe(OH)2 + 2HCl<br />
• Derde fase: kleine hoeveelheden chloriden kunnen een plaatselijke verstoring van de<br />
passiveringslaag tot gevolg hebben. Plaatselijke aantasting van de wapening gaat<br />
gepaard met putjes in het staaloppervlak. Dit verschijnsel wordt putcorrosie genoemd<br />
en is zichtbaar door roestvlekjes die op het buitenvlak van het beton tevoorschijn<br />
komen.<br />
Maximaal toegestane chloridegehalte<br />
soort beton<br />
ongewapend 1,00<br />
gewapend 0,40<br />
volgens NEN-EN 206-1<br />
voorgespannen 0,20<br />
max. chloridengehalte<br />
tov cementgehalte (%)<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
1.2.2. Herkomst chloriden<br />
Hoofdstuk 1: Betonrot 20<br />
De chloriden die in het beton aanwezig zijn zitten er van in het begin in door het inmengen<br />
van grondstoffen of ze zijn doorgedrongen in het beton van buitenaf. De voornaamste<br />
bronnen van herkomst van chloriden zijn:<br />
• Chloriden uit grondstoffen: alle grondstoffen waarmee beton wordt gemaakt bevatten<br />
chloriden, de chloridenconcentratie mag bepaalde waarden niet overschrijden (zie<br />
tabel). Grondstoffen uit de zee gewonnen bevatten normaal gezien meer chloriden<br />
dan gewonnen uit rivierbeddingen.<br />
• Chloriden uit niet-maritieme bronnen:<br />
− Dooizouten milieuklasse XD1<br />
− Zwembadwater en industrieel (afval)water milieuklasse XD2<br />
− Horizontale vloeren blootgesteld aan dooizouten milieuklasse XD3<br />
• Chloriden uit zeewater en zeewind.<br />
− Betonconstructies aan de kust milieuklasse XS1<br />
− Beton van maritieme constructies, permanent onder water milieuklasse XS2<br />
(geringe gevolgen door gebrek aan zuurstof onder water)<br />
− Beton van maritieme constructies, in getijde-, spat- en stuifzone boven water <br />
milieuklasse XS3 (groot risico)<br />
Fig. 1.6: Locaties milieuklassen XD en XS<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
1.2.3. Snelheid aantasting<br />
Hoofdstuk 1: Betonrot 21<br />
Er spelen verschillende zaken een rol bij de snelheid van aantasting van beton door<br />
chloriden. De snelheid en de mate waarin chloride door de betondekking kan binnendringen<br />
en de wapening kan aantasten hangt af van volgende elementen:<br />
Soort cement: beton dat gemaakt is op basis van hoogovencement heeft bij volledige<br />
hydratatie een dichtere poriënstructuur dan beton gemaakt op basis van portlandcement. Hoe<br />
dichter de poriënstructuur, hoe geringer de doordringing van chloriden zal zijn. Met als<br />
gevolg dat de aantasting van het betonstaal ook geringer zal zijn. Hieruit volgt dat<br />
hoogovencement betere bescherming biedt tegen chloridenaantasting dan portlandcement.<br />
• Chloridenbinding: hoogovencement bevat cementsteen dat grotere hoeveelheden<br />
chloriden kan absorberen dan portlandcement. Doordat er meer chloriden worden<br />
geabsorbeerd zijn er minder vrije chloriden. Aangezien het enkel de vrije chloriden<br />
zijn die zorgen voor aantasting van het betonstaal, is hoogovencement beter dan<br />
portlandcement.<br />
Portlandcement Hoogovencement<br />
Fig. 1.7: Verschil in dichtheid van de cementsteen tussen portlandcement en hoogovencement<br />
• Cementgehalte: hoe hoger het cementgehalte, hoe minder indringing van de<br />
chloriden. Als het cementgehalte hoger is zullen er meer chloriden gebonden worden<br />
met het cement waardoor er minder vrije chloriden zijn.<br />
• Water-cementfactor: een verlaging van de water-cementfactor heeft een reductie van<br />
indringing van chloriden tot gevolg. Hoe minder chloriden kunnen indringen, hoe<br />
minder aantasting van het betonstaal.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 1: Betonrot 22<br />
• Nabehandeling: De hydratatiegraad heeft een belangrijke invloed op de indringing<br />
van chloriden. De duur en de kwaliteit van de nabehandeling hebben een grote<br />
invloed op de mate van hydratatie.<br />
1.3. Herstelmethoden<br />
Restauratie gebeurt in enkele stappen. Op de eerste plaats wordt het oppervlak behandeld,<br />
want om tot een goed resultaat te komen moet het oppervlak gereinigd worden. Eens dit<br />
gebeurd is, zal het aangetaste oppervlak hersteld worden. Indien nodig komt dan nog een<br />
afwerklaag op het herstelde oppervlak.<br />
Er mag niet vergeten worden dat elke restauratie uniek is en dat elke oorzaak een specifieke<br />
oplossing heeft. Daarom zullen twee gevallen iets nauwkeuriger bekeken worden. Namelijk<br />
wapeningscorrosie door carbonatatie en door chloriden.<br />
1.3.1. Oppervlaktebehandeling<br />
Zoals steeds geldt ook bij deze restauratie dat er op een gezonde, gereinigde ondergrond<br />
gewerkt wordt. Om dit te bekomen zullen alle verontreinigingen die de hechting negatief<br />
zouden beïnvloeden verwijderd worden. Het loszittend en gescheurd beton zal tevens<br />
verwijderd worden. Er wordt steeds aangeraden om het beton zo hoekig mogelijk uit te<br />
hakken. Hierdoor zal de restauratiemortel eenvoudiger aangebracht kunnen worden en al er<br />
dus ook een betere hechting zijn. Naast het haaks uithakken van het beton zal er ook voor<br />
gezorgd worden dat deze tot voorbij de wapening weggehaald wordt. Er wordt gesteld dat<br />
men met de hand achter de wapening moet kunnen.<br />
Alle geroest en aangetaste wapening zal op die manier bloot komen te liggen. Er wordt voor<br />
gezorgd dat aan elke kant van de aangetaste wapening steeds enkele cm blanke wapening te<br />
zien is. Op die manier kan men vrij zeker zijn dat alles wat aangetast is verwijderd of hersteld<br />
zal worden.<br />
Eens de wapening blootgesteld is, zal deze beoordeeld worden. Wanneer het staal er niet<br />
goed meer uitziet zijn er enkele mogelijkheden. Er kan wapening bijgelegd, bijgekleefd<br />
worden of er kan beton bijgestort worden. Wanneer de wapening wel nog in goede staat is,<br />
zal deze gereinigd worden. Dit kan gebeuren aan de hand van zandstraling. Het is niet zo dat<br />
steeds alle roest verwijderd dient te worden. Dit is afhankelijk van welk materiaal er later<br />
gebruikt zal worden.<br />
Deze oppervlaktebehandeling kan op verschillende manieren gebeuren.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
1.3.1.1. De mechanische methode<br />
Bij de mechanische methode kan<br />
gritstralen of afschrapen toegepast<br />
worden. Bij gritstralen worden<br />
gebroken en gemalen schelpen met een<br />
hoge snelheid tegen het oppervlak<br />
gespoten. Op deze manier wordt het<br />
wapeningsstaal ontroest. Afschrapen<br />
kan enkel toegepast worden op<br />
horizontale vlakken met behulp van<br />
machines die langs de onderkant over<br />
staalborstels of stalen beitels<br />
beschikken.<br />
1.3.1.2. De hydraulische methode<br />
Hoofdstuk 1: Betonrot 23<br />
Bij de hydraulische methode wordt water onder hoge druk (20 à 160 bar) tot zeer hoge druk<br />
(600 à 1200 bar) met behulp van een waterslang op de te behandelen oppervlakten gespoten.<br />
Deze methode wordt voornamelijk toegepast bij het verwijderen van verven, de cementhuid<br />
en slechte betonoppervlakken.<br />
Eventueel wordt er staalgrit toegevoegd om het effect te verhogen.<br />
1.3.1.3. De thermische methode<br />
De thermische methode zorgt enkel voor het loskomen van de oppervlaktelaag onder de<br />
vorm van schilfers. Deze methode moet gevolgd worden door de mechanische methode om<br />
alle loszittende deeltjes te verwijderen.<br />
De thermische methode bestaat erin door sterke verhitting, met een acetyleen-zuurstofvlam<br />
van 3200 °C, de oppervlaktelaag te doen loskomen. Het loskomen van de toplaag onder de<br />
vorm van schilfers vindt plaats omdat er kristalomzettingen gebeuren en het smelten van<br />
steentjes optreedt.<br />
De hoge temperaturen, gevormd door de vlam, zijn niet schadelijk voor het onderliggende<br />
beton en de wapening (proeven hebben dit aangetoond).<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
Fig.1.8: Zandstralen
1.3.1.4. De chemische methode<br />
Hoofdstuk 1: Betonrot 24<br />
Ook deze methode bestaat erin om de toplaag van het oppervlak te verwijderen en het<br />
wapeningsstaal te ontroesten. Dit gebeurt door een zoutzuur (HCl) of een fosforzuur (H3PO4)<br />
op het betonoppervlak aan te brengen.<br />
Er moet wel rekening gehouden worden met de vervuiling van de chloride-ionen van het<br />
naastgelegen betonoppervlak. Daarom moet goed nagespoeld worden met water.<br />
1.3.2. Bescherming van de wapening<br />
Als de wapening gecontroleerd is kan deze eventueel beschermd worden. Dit kan gebeuren<br />
aan de hand van een epoxycoating of fijne herstelmortel. Als verder tijdens de restauratie een<br />
hydraulische herstelmortel wordt gebruikt, dan is geen bescherming nodig. Dit omdat er een<br />
nieuwe passivatielaag op het staal ontstaat door het alkalisch karakter van de mortel.<br />
1.3.3. Herstellen van het oppervlak<br />
Het oppervlak kan op twee manieren hersteld worden. Men spreekt van een zachte restauratie<br />
als er gebruik gemaakt wordt van mortels. Ook kenmerkend voor deze methode is dat de<br />
structuur behouden wordt. Naast deze zachte manier is er ook de harde restauratie-methode.<br />
Bij deze methode worden de grovere middelen gebruikt. Hier zal beton gegoten of gespoten<br />
worden.<br />
1.3.3.1. Zachte restauratie<br />
Tijdens de zachte restauratie wordt gebruik gemaakt van mortels. Op de markt zijn er<br />
verschillende mortels. Deze worden opgedeeld volgens hun bindmiddelen.<br />
Er wordt gesproken van cementgebonden mortels (CC-mortels) wanneer er geen of slechts<br />
een klein percentage (maximaal 5%) aan polymeren aanwezig zijn. Naast deze polymeren<br />
kunnen eventueel ook nog hulpstoffen zoals luchtbelvormer en plastificeerder toegevoegd<br />
worden.<br />
Kunstharsgebonden mortels (PC-mortels), zijn mortels waarbij kunsthars het enige<br />
bindmiddel is. Van alle soorten polymeren die vroeger gebruikt worden, wordt de dag van<br />
vandaag enkel nog epoxyhars gebruikt. Er kan dus ook, naast kunstharsgebonden mortels,<br />
over epoxygebonden mortels gesproken worden.<br />
De twee voorgaande mortels, zowel cement- als kunstharsgebonden mortels, hebben hun<br />
voor- en nadelen. Als derde soort zal een combinatie van beiden gemaakt worden. De<br />
correcte combinatie zal alle voordelen van beiden samenbrengen en zo kan een mortel<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 1: Betonrot 25<br />
ontwikkeld worden die zoveel mogelijk aan de gewenste eisen zal voldoen. De mortel zal<br />
tussen de 5 en 20% polymeer ten opzichte van de cementmassa bevatten. Wanner het gehalte<br />
namelijk minder is dan 5% zal de toevoeging van polymeren geen effect hebben op de<br />
bereide herstellingsmortel. Gaat het gehalte boven de 20% zal dan zullen de voordelen van<br />
cement te niet gedaan worden. Ze worden cementgebonden polymeergemodificeerde mortels<br />
(PCC-mortels) genoemd.<br />
In de volgende puntjes worden de voor- en nadelen van de verschillende mortels opgesomd.<br />
cementgebonden mortels<br />
Voordelen:<br />
− het gaat hier om een zeer eenvoudige samenstelling. Het voordelige hieraan is dat de<br />
eigenschappen, mogelijkheden en beperkingen van het product gekend zijn;<br />
− de samenstelling van cementgebonden mortels verschilt amper van deze van beton.<br />
Hierdoor zijn ook de eigenschappen grotendeels gelijk. Het voordeel hiervan is dat<br />
ook deze herstelmortels, net zoals het beton, hoog alkalisch zijn en de wapening<br />
opnieuw zullen passiveren. Er treedt dus re-alkalisatie op. Tijdens deze re-alkalisatie<br />
migreren hydrolxyl-ionen uit de net aangebracht mortellaag naar het oude beton.<br />
Hierdoor komt de wapening opnieuw in een niet gecarbonateerde omgeving. Er vormt<br />
zich een nieuwe passiveringslaag en het roestvormingsproces stopt. Het geroeste staal<br />
moet dus niet volledig ontroest worden. Het nadeel bestaat erin dat de nieuw<br />
aangebrachte laag zelf minder alkalisch zal worden;<br />
− daar het gaat om een gelijkaardig product als beton, beschikt de cementgebonden<br />
mortel over dezelfde uitzettingscoëfficiënt als beton;<br />
− de cementgebonden mortels beschikken over een relatief hoge E-modulus;<br />
− er kunnen bij de mortel ook toeslagstoffen toegevoegd worden. Op die manier kan<br />
aan bepaalde specifieke eisen voldaan worden;<br />
− deze mortels zijn relatief goedkoop doordat het gaat om de samenstelling van redelijk<br />
Nadelen:<br />
eenvoudige producten (granulaten, cement en water).<br />
− zoals reeds vermeld benadert deze herstelmortel de eigenschappen van beton. De<br />
cementgebonden mortel zal dus ook niet bestand zijn tegen chemisch agressief milieu<br />
en de herstelde laag zal opnieuw aangetast worden.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 1: Betonrot 26<br />
− door de hoge water/cementfactor van de mortel zal bij het uitharden van de<br />
aangebrachte cementgebonden mortel krimp optreden. Doordat de betonnen<br />
ondergrond reeds krimp ondergaan heeft zal de hechting teniet gedaan worden. Het<br />
zal dus een must zijn om de W/C-factor zo klein mogelijk te houden. Hiervoor kan de<br />
toevoeging van een superplastificeerder een uitweg bieden. Andere oplossingen zijn<br />
krimparme mortels of het gehalte aan fijn materiaal beperken. Er mag ook niet<br />
vergeten worden dat een lagere water/cementfactor resulteert in een lagere<br />
verwerkbaarheid.<br />
− deze herstelmortel beschikt over een lage treksterkte, buigtreksterkte en rekcapaciteit.<br />
− de cementgebonden mortel kan niet in dunne reparatielagen (enkele cm) aangebracht<br />
worden. Als de cementmortel aangebracht wordt op een droge laag beton zal het<br />
water vanuit de cementmortel migreren naar het droge beton. Daardoor zal er niet<br />
genoeg water aanwezig zijn om de binding tot stand te brengen. Dit kan aanleiding<br />
geven tot scheurvorming (ook ten gevolge van krimp). Om dit te vermijden kan het<br />
bestaande droge beton vochtig gemaakt worden. Dan wordt er liefst 24 uur er<br />
gewacht vooraleer de cementmortel wordt aangebracht. Op deze manier zal het droge<br />
beton geen water meer vanuit de cementmortel aantrekken.<br />
Kunstharsgebonden mortels<br />
Voordelen:<br />
− kunstharsgebonden mortels zijn goed verwerkbaar. Dit komt doordat er hier gewerkt<br />
wordt met een chemisch bestandsdeel. De uithardingtijd kan beïnvloed worden<br />
naargelang de wens van de consument, toepassingsgebeid en de omstandigheden.<br />
Deze reparatiemortel is over het algemeen vrij temperatuurgevoelig. Bij<br />
winteromstandigheden zal er dan ook een sneller uithardende epoxyhars gebruikt<br />
worden dan tijdens de zomer;<br />
− deze mortel krimpt minder in vergelijking met de cementgebonden mortels. Op die<br />
manier zullen er minder spanningen op het hechtvlak optreden;<br />
− wanneer de mortel op een droge ondergrond aangebracht wordt, zal deze over een<br />
hoge hechtsterkte beschikken. De hechting van deze mortel is beter dan die van<br />
cementgebonden mortels, doordat de kunststoffen in vloeibare vorm voorkomen.<br />
Hierdoor zal het aantal contactpuntjes groter zijn;<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 1: Betonrot 27<br />
− aangezien kunstharsgebonden mortels meestal zeer impermeabel zijn zal de<br />
herstellaag een goede afsluiting vormen tegen vocht en gassen. Er kan dus gesteld<br />
worden dat de mortel bestand is tegen chemische factoren. Een voorwaarde hiervoor<br />
is wel dat de herstellaag scheurvrij moet zijn en goed afgewerkt;<br />
− in tegenstelling tot de cementgebonden mortels is het hier wel mogelijk om in dunne<br />
Nadelen:<br />
lagen te werken.<br />
Fig.1.9: aanbrengen cementmortel<br />
− deze mortels zijn weliswaar niet alkalisch. Hierdoor zal de wapening niet<br />
gepassiveerd worden. Om dit nadeel iets op te heffen kan er een beschermende<br />
coating aangebracht worden op ontroeste wapeningsstaven;<br />
− doordat vocht de uitharding belemmerd zal de kunstharsgebonden mortel enkel<br />
aangebracht worden op een droge ondergrond om een goede hechting te realiseren;<br />
− de mortel is zeer weinig dampdoorlatend. Hierdoor kunnen aan de binnenzijde van de<br />
reparatielaag drukspanning ontstaan en zo de laag eraf duwen.<br />
− een lagere E-modulus dan bij cementmortels. Dit zorgt er ook voor dat de druksterkte<br />
van deze mortels, die tot 110N/mm² kan bedragen, niet zo voordelig is. Er mag dus<br />
niet op de volledige sterkte van de herstelmortel gerekend worden;<br />
− een hogere thermische uitzettingscoëfficiënt zal ervoor zorgen dat er hier<br />
opmerkelijke temperatuursspanningen zullen optreden aan het hechtvlak. Omwille<br />
van de isolerende werking van de herstelmortel zal de ondergrond minder snel<br />
uitzetten dan de herstelmortel zelf. Dit kan eventueel leiden tot onthechting. Door<br />
toevoeging van zandkorrels, toeslagmaterialen, vulstoffen en gelijkaardig materiaal<br />
kan de uitzettingscoëfficiënt verminderd worden;<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 1: Betonrot 28<br />
− epoxymortel heeft een heel goede sterkte, zelfs iets te sterk: De sterkte van deze<br />
mortel zal de sterkte van beton overschrijden met als gevolg dat er scheuren zullen<br />
ontstaan op het scheidingsvlak beton/epoxymortel, bij bewegende delen. De scheuren<br />
die ontstaan bevinden zich in het beton, niet in epoxy;<br />
− het uitzicht van epoxymortel verschilt van deze van beton. Hierdoor treedt er qua<br />
esthetiek een probleem op;<br />
− omwille van het feit dat er met vluchtige oplosmiddelen gewerkt wordt, is het<br />
rendement lager;<br />
− deze mortels bestaan uit meerdere componenten die gemengd moeten worden. De<br />
mengverhoudingen zijn van groot belang. Elk product heeft zijn specifieke<br />
voorschriften en hoe meer producten er gebruikt worden, hoe groter de kans op fouten<br />
tijdens het samenvoegen van de componenten;<br />
− één van de componenten is een chemisch bestandsdeel. Dit zal er voor zorgen dat de<br />
kostprijs hoger ligt dan bij cementgebonden mortels.<br />
Cementgebonden polymeergemodifieerde mortels<br />
Voordelen:<br />
− de W/C-factor voor dezelfde verwerkbaarheid zal hier lager liggen dan bij<br />
cementgebonden mortels. Hierdoor zal de krimp van deze mortel bij uitdroging ook<br />
lager liggen;<br />
− de sterkte van de mortel neemt toe door toevoeging van polymeren. Er zijn hier<br />
meerdere redenen voor. Door de vorming van een polymeerfilm aan de interface zal<br />
de aanhechtsterkte toenemen. De continue polymeermatrix, die in de cementmatrix<br />
verweven zit, zal ervoor zorgen dat microscheurtjes overbrugd worden door de<br />
polymeerfilm. Omwille van het feit dat de toevoeging van polymeren er voor zorgt<br />
dat er minder water nodig is om eenzelfde verwerkbaarheid te realiseren, zal de<br />
mortel ook sterker zijn. Er wordt tevens beweert dat polymeertoevoeging zorgt voor<br />
een homogenere structuur. Op die manier zullen lokale spanningconcentraties<br />
vermindert worden;<br />
− hoe hoger het polymeergehalte hoe hoger de maximale rek bij breuk. Deze stijging is<br />
vooral te danken aan de maximale rek van de polymeerfilm;<br />
− de porositeit van de cementgebonden polymeergemodificeerde mortels is lager dan<br />
deze van de ongemodificeerde mortels. Omwille van de daling in porositeit zal er<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 1: Betonrot 29<br />
minder water opgenomen worden. Deze daling van de waterabsorptie zal de<br />
duurzaamheid ten goede komen;<br />
− de toevoeging van polymeren zal ervoor zorgen dat het aantal kleine poriën verhoogt<br />
in vergelijking met ongemodificeerde mortels. In hetzelfde volume zullen er dus meer<br />
poriën aanwezig zijn, maar dan wel fijnere. Dit zal de permeabiliteit doen<br />
verminderen. Hierdoor zal water minder snel door de mortel kunnen verplaatsen.<br />
Naast het water, zullen ook de in water opgeloste schadelijke ionen zich moeilijker<br />
kunnen verplaatsen. Dit is niet het enige voordeel. Doordat het water langer in de<br />
mortel vastgehouden wordt zullen de cementdeeltjes vollediger hydrateren wat op<br />
lange termijn de sterkteëigenschappen positief zal beïnvloeden. Het water op de<br />
buitenste laag zal de mortel dichter maken, waardoor gassen moeilijker kunnen<br />
binnendringen en de kans op carbonateren kleiner wordt. Dezelfde reden zal ook de<br />
vorst-dooi weerstand verhogen;<br />
− bij cementgebonden polymeergemodificeerde mortels is het luchtgehalte groter. Dit<br />
Nadelen:<br />
zorgt voor een goede vorstbestendigheid, doordat het aanwezige vrije water bij<br />
bevriezing kan uitzetten in de holtes waar lucht is. Er moet wel rekening gehouden<br />
worden dat een stijging van het luchtgehalte een daling van de sterkte betekent.<br />
− de elasticiteitsmodulus van de mortel daalt bij een toenemend polymeergehalte. De<br />
reden hiervoor is het feit dat de elasticiteitsmodulus van een polymeer veel lager is<br />
dan die van een cementmortel. Dus hoe meer polymeren, hoe sterker de<br />
vervormingeigenschappen zich zullen doen gelden;<br />
− de vervorming van cementgebonden polymeergemodifieerde mortels onder druk zal<br />
groter zijn die bij een polymeerloze mortel;<br />
− in vergelijking met cementgebonden mortels zullen deze mortels een grotere<br />
hoeveelheid lucht opsluiten. De oorzaak hiervoor wordt toegeschreven aan de<br />
emulgator en stabilisatoren in de dispersie. Deze zijn ook de oorzaak voor<br />
schuimvorming van het polymeer. De hoeveelheid ingesloten lucht is rechtevenredig<br />
met de polymeer/cement verhouding;<br />
− deze mortels zijn watergevoeliger dan cementgebonden mortels. De redenen hier<br />
kunnen zijn dat de viscositeit van het aanmaakwater geleidelijk verhoogd met een<br />
toenemend polymeergehalte. De chemische hulpstoffen met een hydrofiel karakter en<br />
de zich vormende polymeerfilm kunnen het verdampen van het water bemoeilijken;<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 1: Betonrot 30<br />
− er wordt hier terug met meer dan één component gewerkt. Met hoe meer<br />
componenten er gewerkt wordt, hoe groter de kans op fouten. Elk product, voor elke<br />
toepassing heeft namelijk zijn eigen samenstelling. Doordat gebruik gemaakt wordt<br />
van verschillende componenten zal het ook moeilijker worden om juist te weten welk<br />
component, welke factoren beïnvloedt;<br />
− er wordt gebruik gemaakt van producten die duurder zijn dan deze gebruikt voor de<br />
samenstelling van cementgebonden mortels. De kostprijs zal hierdoor automatisch<br />
stijgen.<br />
1.3.3.2. Harde restauratie<br />
Hier wordt de methode van spuitbeton toegelicht. Bij deze methode wordt het beton met een<br />
vrij hoge snelheid aangebracht, zodat er een goede verdichting verkregen wordt.<br />
In eerste instantie wordt na het reinigen van het oppervlak en de beschadigde delen een<br />
wapeningslaag/wapeningsnet aangebracht. De wapening wordt gekozen in functie van krimp,<br />
kruip en aantasting van het beton. Het aanbrengen van de wapening gebeurt met behulp van<br />
deuvels.<br />
In tweede instantie wordt het beton ertegen gespoten. Hier heb je keuze tussen twee<br />
methodes. Het verschil tussen de methodes is de plaats van toevoegen van water; de natte- en<br />
de droge methode.<br />
− De natte methode: hier is het water al toegevoegd in het begin. Er moet redelijk veel<br />
water toegevoegd worden voor het transport van het beton door de leidingen. Bij de<br />
natte methode kan de kwaliteit van het beton perfect bepaald worden (het toevoegen<br />
van water en mengen van water en beton kan gecontroleerd worden). Het teveel aan<br />
water dat toegevoegd werd omwille van het transport, wordt eruit geperst bij het<br />
spuiten van het beton op de muur.Er is ook een nadeel: om de 24h moet alles<br />
stilgelegd worden. Er wordt namelijk aan de binnenkant van de transportbuis een<br />
betonlaagje gevormd, die moet verwijderd worden.<br />
− De droge methode: hier wordt het water pas in de spuitkop toegevoegd. Het nadeel<br />
hiervan is dat de menging ongecontroleerd gebeurt. De kwaliteit kan hier niet bepaald<br />
worden.<br />
Beide methodes worden gebruikt in de restauratiewereld, beide methoden zijn waterdicht.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 1: Betonrot 31<br />
Spuitbeton bevat heel veel hydroxide-ionen die als buffer dienen tegen vooruitschrijdende<br />
carbonatatie.<br />
Het spuitbeton zal ter hoogte van de wapening de chloridenconcentratie reduceren. Op die<br />
manier hoopt men de chloridenconcentratie onder de kritische concentratie te houden.<br />
1.3.3.3. Restauratie inwendige delen<br />
Hier wordt scheurvorming in beton kort behandelt.<br />
Er zijn twee soorten van scheuren: vaste scheuren en beweegbare scheuren. De vaste<br />
scheuren worden veroorzaakt door zetting van de fundering. De beweegbare scheuren<br />
worden verkregen door belastingen die aangrijpen op een constructie. Als er een belasting<br />
aangrijpt op de constructie zal de scheur zich openen. Wanneer de belasting weggenomen<br />
wordt zal de scheur een klein beetje gedicht worden.<br />
Bij het plaatsen van een constructie moet er rekening gehouden worden met scheurvorming.<br />
Daarom worden er vaak flexibele materialen gebruikt, om scheurvorming te voorkomen.<br />
De scheurwijdte is een belangrijk begrip. De scheurwijdte kan soms enkele cm bedragen:<br />
0,3mm – 20mm. Afhankelijk van het bouwmateriaal worden scheuren met verschillende<br />
materialen behandeld. Indien er gewerkt wordt met beton zal er gebruik gemaakt worden van<br />
silanen om scheuren te herstellen. Indien men met bakstenen werkt zullen er siloxanen<br />
toegepast worden.<br />
Afhankelijk van het type scheur zal er een verschillende techniek toegepast worden.<br />
1.3.3.3.1. Dunne scheur<br />
Fig.1.10: Betonscheuren<br />
De behandeling van dunne scheuren bestaat uit drie fasen:<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 1: Betonrot 32<br />
− Een eerste fase is het reinigen van de wand naast de scheur en stof in de scheur<br />
wegnemen.<br />
− In tweede instantie worden er nippels aangebracht over de scheuropening aan het<br />
oppervlak. Achteraf zal er via die nippels geïnjecteerd worden. De zones tussen de<br />
verschillende scheuren, en dus tussen de verschillende nippels, worden afgekleefd.<br />
− Als laatste wordt er in de nippels gespoten zodat de scheuren geïnjecteerd zijn. Er<br />
wordt altijd van onderaan, in de onderste scheur geïnjecteerd. Wanneer het product in<br />
de nippel erboven uitloopt is dit een teken dat het onderste deel volledig geïnjecteerd<br />
is. Hierna wordt het tweede deel van onder te beginnen geïnjecteerd en wacht men tot<br />
het in de scheur erboven eruit loopt. En zo gaat dit procédé verder tot de hele scheur<br />
behandeld is.<br />
1.3.3.3.2. Brede scheur<br />
Het behandelen van een brede scheur bestaat maar uit twee fasen:<br />
− Als eerste wordt het beton rond de scheur weggehaald tot op bepaalde diepte.<br />
− Als tweede fase wordt de scheur opgevuld.<br />
Bij het uitvoeren van een injectie moet er voorzichtig tewerk gegaan worden. Eenmaal een<br />
injectie uitgevoerd, kan die niet meer gecorrigeerd worden. Daarom het grote belang om op<br />
voorhand goed de zaak te bestuderen en te weten welke behandeling er toegepast moet<br />
worden.<br />
1.3.4. Afwerking<br />
Naargelang de wensen van de opdrachtgever kan het gerestaureerd oppervlak verder<br />
afgewerkt worden. Dit kan gebeuren door het aanbrengen van een caoting of steenstrippen op<br />
de gevel of een kwartstapijt op het terras. Indien nodig en mogelijk kan er zelfs nog isolatie<br />
geplaatst worden tussen het herstelde oppervlak en de gevelelementen.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
1.3.5. Specifieke oplossingen<br />
Hoofdstuk 1: Betonrot 33<br />
1.3.5.1. Wapeningscorrosie als gevolg van carbonatatie<br />
Om corrosie te stoppen zijn er drie mogelijkheden. Deze zijn het stopzetten van het anodisch<br />
proces, het kathodisch proces of de elektrolytische geleiding. Om dit te realiseren zijn er<br />
enkele oplossingen.<br />
1.3.5.1.1. Realkalisatie van het beton<br />
Op deze manier zal het staal terug een passivatielaag kunnen vormen, waardoor het terug<br />
beschermd is. Deze laag ontstaat door het materiaal rondom de wapening terug basisch te<br />
maken. Hieronder worden een drietal manieren besproken om dit te realiseren.<br />
De eerste manier is door over gans het element een mortellaag aan te brengen. Op die manier<br />
zullen ook de plaatsen waar nog geen schade zichtbaar is gerealkaliseerd worden (R1).<br />
Bij de tweede manier wordt gebruik gemaakt van elektrochemische realkalisatie. Hier zal een<br />
gelijkspanningsbron door OH - -ionen aan te trekken rond de wapening ervoor zorgen dat het<br />
beton opnieuw basisch wordt (R2).<br />
De derde manier bestaat erin om op de plaatsen waar reeds schade opgetreden is en het beton<br />
gecarbonateerd is, een alkalische mortel te plaatsen. Omwille van deze mortel zal het staal<br />
terug een passivatielaag vormen. Hier mag de wapening zeker niet gecoat worden, anders zal<br />
de mortel niet kunnen inwerken. Een bijkomende coating kan er nog eens voor zorgen dat het<br />
beton in de toekomst niet meer zal carbonateren en dus alkalisch blijft (R3).<br />
1.3.5.1.2. Vochtigheid beperken (W)<br />
Bij droog beton is elektrolytische geleiding niet mogelijk, er zal dus geen corrosie optreden.<br />
Dit beton kan droog gehouden worden aan de hand van een hydrofoberende coating. Op die<br />
manier is er geen coating op de wapening of alkalische mortel nodig.<br />
1.3.5.1.3. Coating op de wapening (C)<br />
Als de vorige twee oplossingen niet mogelijk zijn, kan er beroep gedaan worden op deze.<br />
Door onmiddellijk op het staal een beschermende coating aan te brengen zal deze het<br />
corroderen van de staaf tegenhouden.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 1: Betonrot 34<br />
1.3.5.2. Wapeningscorrosie als gevolg van chloridenaantasting<br />
Het chloridegehalte in het beton moet beperkt worden tot 0,3-0,5%. Wanneer het beton een<br />
hoger gehalte bevat is er gevaar voor chloride-aantasting van de wapening. Als er reeds<br />
chloriden in de oorspronkelijke betonmengsel zaten, zullen enkele van de voorgaande<br />
manieren (R1, R2 en C) niet meer werken. Wat volgt zijn enkele andere methodes die een<br />
oplossing kunnen bieden.<br />
Tabel 1.2: wapeningscorrosie als gevolg van carbonatatie<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 1: Betonrot 35<br />
1.3.5.2.1. Repassivatie van de wapening (R-Cl)<br />
Bij deze werkwijze zal het gehalte aan chloriden verminderd worden. Hier bestaan er twee<br />
manieren voor:<br />
Waar het kritische chloridegehalte in het beton de wapening reeds bereikt heeft. Er hoeft nog<br />
geen roestvorming zichtbaar te zijn. Daar wordt alle beton weggekapt en vervangen door<br />
alkalische mortel zonder chloriden. Als afwerking komt er een coating op het oppervlak die<br />
de chloride-indringing van buitenaf tegenhoudt (R1-Cl).<br />
De volgende methode is enkel toepasbaar wanneer de chloride concentratie niet te groot is en<br />
de corrosie nog niet begonnen. Hier zullen de chloriden op elektrochemische wijze<br />
verwijderd worden (R2-Cl).<br />
Voor beide methoden is een alkalische herstelmortel vereist.<br />
1.3.5.2.2. Vochtigheid beperken (W-Cl)<br />
Bij deze methode werkt men met het idee dat, wanneer er geen water meer in het beton zit,<br />
de geleidbaarheid wegvalt en de corrosie wordt stopgezet. Het water wordt uit het beton<br />
geweerd door een oppervlaktecoating aan te brengen, hierdoor zal het water de wapening niet<br />
kunnen bereiken.<br />
De aangetaste plaatsen moeten wel verwijderd worden alvorens deze methode toe te passen.<br />
1.3.5.2.3. Coating op de wapening (C-Cl)<br />
Op alle plaatsen waar een kritische concentratie aan chloriden de wapening kan bereiken<br />
binnen de levensduur van de constructie moet al het beton verwijderd worden. Het gereinigde<br />
staal zal dan met een beschermende coating gereinigd worden. De gebruikte herstelmortel<br />
mag hier niet basisch zijn.<br />
1.3.5.2.4. Kathodische bescherming (cp)<br />
Dit systeem is permanent en er zal op het betonoppervlak een anode aangebracht worden.<br />
Tussen deze anode en de wapening zal men dan een gelijkspanningsbron aansluiten. Deze<br />
gelijkspanningsbron zorgt er dan voor dat de wapening negatief geladen is. Op deze manier<br />
zal er geen anode ontstaan in de wapening en wordt oxydatie van de wapening verhinderd.<br />
Bij deze methode is een basische herstelmortel vereist en hoeven enkel de zichtbaar<br />
aangetaste plaatsen uitgekapt te worden.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 1: Betonrot 36<br />
Tabel 1.2: wapeningscorrosie als gevolg van chloridenaantasting<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Betonrot<br />
Hoofdstuk 2: Inventariseren van de gebouwen 37<br />
GEBOUW Syndicus Architect<br />
2. Inventariseren van de gebouwen<br />
2.1. Doel<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
Vooronderzoek<br />
Studiebureau<br />
Aannemer<br />
Producent<br />
Controlebureau<br />
Casestudy Costa Brava<br />
Het doel van het inventariseren van verschillende gebouwen langs de kustlijn is vast te<br />
kunnen stellen hoe de huidige toestand is. Dit is nodig om te weten wat er de voorbije jaren<br />
al ondernomen is om gebouwen te renoveren. Ook kan het percentage gebouwen afgeleid<br />
worden die nog niet gerenoveerd is. Dit kan een beeld geven naar de tewerkstelling in de<br />
renovatiesector naar de toekomst toe. Het beeld van de kustlijn van Oostende kan dan later<br />
uitgewerkt worden naar de ganse kustlijn en bij uitbereiding ook het binnenland.<br />
2.2. Werkwijze<br />
Om een beeld te krijgen van de gebouwen die zich langs de kustlijn bevinden werden deze<br />
visueel gecontroleerd. Samen met het fotograferen van de gebouwen werd eveneens de<br />
syndicus van ieder gebouw genoteerd. De bekende en meest voorkomende syndici werden<br />
dan later gecontacteerd.<br />
Bij de visuele controle werden de gebouwen langs de buitenkant geobserveerd om zo vast te<br />
stellen wat er voor gebreken in het gebouw aanwezig zijn en indien er al een renovatie heeft<br />
plaatsgevonden. Er dient te worden opgemerkt dat enkel de voorzijde van de gebouwen werd
Hoofdstuk 2: Inventariseren van de gebouwen 38<br />
gecontroleerd. De achterzijde is er in veel gevallen slechter aan toe omdat het nodige geld<br />
voor renovatie van zowel voor als achtergevel ontbreekt, waardoor voorrang gegeven wordt<br />
aan de voorzijde van het gebouw welke zichtbaar is vanaf de straat. Een visuele controle van<br />
de gevels kan gebruikt worden om een globaal beeld te vormen van hoe de situatie is. Doch<br />
men heeft nooit absolute zekerheid van hoe het werkelijk gesteld is met een gebouw. De<br />
werkelijke toestand kan pas geweten zijn na verder onderzoek zoals navraag bij de syndicus,<br />
de bewoners,… of na het uitvoeren van een studie.<br />
Bij verschillende gebouwen was de syndicus een bewoner van het complex. Er werd bij hen<br />
nagegaan of er al een restauratie was uitgevoerd of indien er andere problemen waren. Uit<br />
deze gesprekken kwam de gebrekkige kennis van vele mensen in verband met<br />
betonaantasting naar boven.<br />
Voor verschillende mensen lag de oorzaak van de schade bij slecht schilderwerk dat dan<br />
telkens opnieuw werd overgedaan, waardoor na enkele jaren de roestvlekken opnieuw<br />
tevoorschijn kwamen en het probleem nog veel groter was.<br />
2.3. Gebouwenlijst<br />
De lijst met gebouwen is beschikbaar op de bijgevoegde cd-rom.<br />
2.4. Resultaten<br />
Langs de kustlijn werden 182 gebouwen geïnspecteerd, gefotografeerd en de belangrijkste<br />
kenmerken opgeschreven. In de volgende paragrafen zal gekeken worden wat er kenmerkend<br />
aan deze gebouwen is en bij benadering welke percentages er gerenoveerd zijn of schade<br />
vertonen.<br />
Voor verder onderzoek van deze gebouwen is bovenstaande lijst als elektronische versie<br />
beschikbaar om het zoeken door middel van lijsten te vereenvoudigen. Samen met de lijst is<br />
er van ieder gebouw een map met foto’s aangelegd die vanuit de elektronische lijst<br />
geconsulteerd kan worden zonder dat er apart naar de foto’s moet worden gezocht.<br />
De resultaten mogen niet zomaar geëxtrapoleerd worden naar andere streken omdat alle<br />
onderzochte gebouwen zich in de onmiddellijke omgeving van de zee bevinden.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 2: Inventariseren van de gebouwen 39<br />
2.4.1. Gerenoveerde gebouwen<br />
Bij de observatie van de gerenoveerde<br />
gebouwen werd gekeken naar elementen die<br />
aantoonden dat er de laatste jaren een<br />
renovatie werd toegepast. Er werd<br />
vastgesteld dat 83 van de 182 gebouwen dus<br />
46% van de gecontroleerde gebouwen een of<br />
andere renovatie heeft ondergaan. Dit cijfer<br />
is zeer hoog en is al een directe indicatie dat<br />
het fenomeen van <strong>betonrot</strong> langs de kust een<br />
groot probleem is.<br />
Van deze 83 gerenoveerde gebouwen zijn er 7<br />
waarvan er reeds zichtbare roestplekken<br />
tevoorschijn komen. Of dit ligt aan een slechte<br />
renovatie van het gebouw, of aan een<br />
onvolledige renovatie door geldgebrek kan<br />
niet worden afgeleid worden uit de gegevens.<br />
Deze gebouwen zijn belangrijk om verder te<br />
onderzoeken naar wat voor renovatie er werd<br />
toegepast en of het over een volledige<br />
renovatie ging of slechts over oplapwerk.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
Fig. 2.1: Gerenoveerd gebouw<br />
Bij de gerenoveerde gebouwen wordt het beton nadien meestal afgeschermd tegen<br />
weersinvloeden door toepassen van een coating, steenstrippen, gevelelementen,… Deze<br />
bescherming moet ervoor zorgen dat er geen water of chloriden meer kunnen indringen in het<br />
beton. 78% van de gerenoveerde gebouwen werden behandeld met een of andere afdichting.<br />
2.4.2. Aangetaste gebouwen<br />
Samen met de 7 gebouwen die al een renovatie ondergaan hebben, zijn er 55 gebouwen die<br />
roestplekken vertonen. Deze roestplekken wijzen op de aanwezigheid van <strong>betonrot</strong> onder de<br />
vorm van putcorrosie en/of carbonatatie.<br />
Fig. 2.2: Gerenoveerd gebouw met roestplekken
Hoofdstuk 2: Inventariseren van de gebouwen 40<br />
De hier aangehaalde gebouwen moeten verder onderzocht worden want de noodzaak tot<br />
renovatie is in de meeste gevallen dringend.<br />
2.4.3. Andere gebouwen<br />
Bij de overige gebouwen zijn er verschillende gebouwen waar niets over kan gezegd worden<br />
in verband met <strong>betonrot</strong>. Deze gebouwen vertonen geen duidelijke tekenen van aantasting of<br />
schade en hebben ook geen kenmerken van een uitgevoerde renovatie.<br />
Er zijn ook enkele gebouwen die gebouwd zijn in natuursteen en niet onder het bestek van<br />
deze tekst vallen.<br />
2.5. Besluit<br />
Fig. 2.3: Aangetaste gebouwen<br />
Uit al deze gegevens volgt dat er nog veel restauratiewerk is bij kustgebouwen. Bijna de helft<br />
van de onderzochte gebouwen is al gerestaureerd. Bij verschillende gebouwen is er<br />
desondanks nog een dringende noodzaak om tot renovatie over te gaan.<br />
Het grote percentage aangetaste gebouwen toont aan dat de mensen nog niet genoeg op de<br />
hoogte zijn van het belang van een grondige restauratie. Veelal worden de hoge kosten<br />
aangegeven als een reden om nog niet te restaureren, maar hoe langer er gewacht wordt met<br />
restaureren, hoe erger de schade wordt en hoe hoger de kosten van de renovatie oplopen.<br />
(verdere gegevens hierover in hoofdstuk over architecten).<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 2: Inventariseren van de gebouwen 41<br />
Vroeger werden er vooral kleine stukken van de gevel gerestaureerd, waardoor het probleem<br />
niet verholpen is. Meer en meer gaat men naast restauratie van de aangetaste delen over tot<br />
het aanpakken van de oorzaken van de aantasting. Dit kost meer bij de renovatie maar op<br />
deze manier hoeft men niet om de 10 jaar een nieuwe renovatie te laten uitvoeren.<br />
De mensen zouden via de syndici van het gebouw op de hoogte gebracht moeten worden<br />
over hoe het gebouw precies onderhouden moet worden. Er wordt vaak ten onrechte<br />
verondersteld dat er geen onderhoudswerken nodig zijn aan een gebouw. Niets is minder<br />
waar, een gebouw dat niet onderhouden wordt gaat kapot zelfs al is de renovatie zeer goed<br />
gedaan.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Betonrot<br />
Gebouw SYNDICUS Architect<br />
3. Syndicus<br />
3.1. De syndicus<br />
Hoofdstuk 3: Syndicus 42<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
Vooronderzoek<br />
Studiebureau<br />
Aannemer<br />
Producent<br />
Controlebureau<br />
Casestudy Costa Brava<br />
Gedurende de ganse periode van restaureren speelt de syndicus een belangrijke rol. Hij is de<br />
persoon die zich tussen de eigenaars van het te restaureren gebouw en de uitvoerders van de<br />
restauratie bevindt. In dit hoofdstuk wordt uitgelegd wat een syndicus is, wat deze doet, hoe<br />
hij aangesteld wordt en wie bevoegd is syndicus te zijn. Het belang van de algemene<br />
vergadering bij een restauratie wordt ook even bekeken.<br />
3.1.1. Wat is een syndicus<br />
De syndicus is de persoon die wordt aangesteld door de algemene vergadering van mede-<br />
eigenaars. De taak van deze persoon is om in te staan voor het beheer van de gemene delen<br />
van een mede-eigendom. Onder een mede-eigendom worden een flatgebouw, groep van<br />
gebouwen of dergelijke verstaan.
3.1.2. Wat doet een syndicus<br />
3.1.2.1. Het technisch beheer<br />
Hoofdstuk 3: Syndicus 43<br />
Het is de taak van de syndicus in te staan voor het behoud van het gebouw. Hij zal tevens<br />
advies bieden over onderhouds – en herstellingswerken en zal ervoor zorgen dat deze zo<br />
efficiënt mogelijk uitgevoerd worden. Dit gebeurt allemaal met toestemming van de<br />
algemene vergadering. De syndicus zal bewarende maatregelen nemen wanneer dit nodig is,<br />
dit kan bijvoorbeeld een dringende herstelling zijn.<br />
3.1.2.2. Het administratief beheer<br />
De volledige administratie van de mede-eigendom wordt door de syndicus gedaan. Hij zal<br />
tijdig de algemene vergadering samenroepen, een duidelijk verslag sturen naar de mede-<br />
eigenaars, alle noodzakelijke contracten afsluiten en alle beslissingen van de algemene<br />
vergadering uitvoeren. Indien het nodig zou blijken roept hij ook de buitengewone algemene<br />
vergadering samen.<br />
De syndicus heeft ook de taak om alle administratieve documenten van het gebouw te<br />
bewaren. Op die manier zijn ze steeds ter beschikking van de mede-eigenaars die ze wensen<br />
in te zien.<br />
Bij een nieuwbouw staat de syndicus, samen met de personen aangeduid door de algemene<br />
vergadering, in voor de voorlopige oplevering.<br />
3.1.2.3. Het financieel beheer<br />
Kort gezegd beheert de syndicus de inkomsten en uitgaven van de mede-eigendom. Het is<br />
zijn taak om een begroting van de kosten op te maken. Deze begroting legt hij dan ook voor<br />
aan de algemene vergadering. Hij zal een provisie vragen aan de mede-eigenaars. Het detail<br />
van de uitgaven en de verdeling van de kosten onder de verschillende mede-eigenaars wordt<br />
aan hen voorgelegd. De syndicus is tevens de persoon die instaat voor de betaling van de<br />
facturen.<br />
3.1.2.4. De vertegenwoordiging in rechte<br />
Indien het nodig is vertegenwoordigt de syndicus de mede-eigendom in rechte. Dit houdt in<br />
dat hij niet-betaalde voorschotten eist, opkomt bij eventuele rechtsvorderingen tegen de<br />
aannemer en zorgt voor vorderingen tegen derden bij beschadiging van de gemene delen.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 3: Syndicus 44<br />
3.1.3. Hoe wordt een syndicus aangesteld<br />
De wet bepaalt dat er bij de eerste algemene vergadering van een gebouw er een nieuwe<br />
syndicus dient aangesteld te worden. Wie die syndicus wordt is een vrije keuze. De algemene<br />
vergadering kan op elk moment een einde maken aan het mandaat van de huidige syndicus.<br />
De algemene vergadering kan steeds worden samengeroepen door één of meerdere mede-<br />
eigenaars om de syndicus te ontslaan. De voorwaarde is wel dat die samen minstens 1/5 van<br />
de aandelen in de gemene delen bezitten. Om dit te realiseren dient een verzoek gericht te<br />
worden aan de huidige syndicus. Op de agenda van deze vergadering wordt de verkiezing<br />
van een nieuwe syndicus voorzien.<br />
De algemene vergadering heeft dus steeds alle beslissingsbevoegdheid bij de aanstelling en<br />
het ontslag van de syndicus.<br />
3.1.4. Wie kan syndicus zijn<br />
De wet van 6 september 1993 op het statuut van de vastgoedmakelaar stelt dat de activiteit<br />
van verkoop, verhuur en beheer van gebouwen wettelijk voorbehouden is aan de erkende<br />
vastgoedmakelaars en aan diegenen tot welke normale beroepsactiviteit deze activiteiten<br />
behoren. Deze enkel wanneer zij onderworpen zijn aan de tucht van een erkende<br />
beroepsinstantie.<br />
3.2. De algemene vergadering<br />
Uit het voorgaande blijkt dat ook de algemene vergadering een belangrijke rol heeft in het<br />
hele restauratiegebeuren. In dit stukje wordt nagegaan wat de algemene vergadering juist<br />
inhoudt en wat ze doet.<br />
3.2.1. Wat is de algemene vergadering<br />
Onder de algemene vergadering wordt een georganiseerde bijeenkomst van personen<br />
verstaan. Deze personen zijn allen mede-eigenaars. Tijdens deze bijeenkomst worden<br />
verschillende punten van een agenda besproken en eventueel beslissingen genomen. De<br />
punten van de vergadering worden door de syndicus op de agenda geplaatst. Deze punten<br />
kunnen zowel door de syndicus als de mede-eigenaars aangebracht worden. De beslissingen<br />
genomen door de algemene vergadering worden dan genotuleerd door de syndicus. Deze zal<br />
de beslissingen uitvoeren of laten uitvoeren.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 3: Syndicus 45<br />
3.2.2. De algemene vergadering samenroepen<br />
De algemene vergadering wordt bijeengeroepen op de door het reglement van mede-<br />
eigendom vastgestelde dagen of als er dringend een beslissing moet worden genomen in het<br />
belang van mede-eigendom. De mogelijkheid bestaat ook om een buitengewone algemene<br />
vergadering samen te roepen. Dit is weliswaar slechts mogelijk wanneer het verzoek tot deze<br />
algemene vergadering komt van mede-eigenaars die minstens 20% van de aandelen in de<br />
gemeenschappelijke gedeelten bezitten.<br />
3.2.3. Wat doet de algemene vergadering<br />
De algemene vergadering zal de nodige beslissingen nemen in verband met de punten op de<br />
agenda. Wanneer deze punten handelen over een herstelling of restauratie aan het gebouw zal<br />
er gestemd worden om deze werken te doen plaats vinden. De syndicus wordt er toe verplicht<br />
om minstens drie offertes aangevraagd te hebben en er minimaal twee voor te leggen aan de<br />
algemene vergadering. Daarna zal de algemene vergadering stemmen over het feit dat de<br />
werken al dan niet doorgaan.<br />
Als deze werken herstellingswerken zijn, zal 75% van de algemene vergadering een<br />
goedkeuring moeten geven. Wanneer de herstellingswijze het concept van het gebouw<br />
wijzigt zal 100% akkoord moeten gaan.<br />
Voor herstellingswerken die van dringende aard zijn en indien niet tijdig ingrijpen tot grote<br />
risico’s zou leiden, kan de syndicus zelf beslissen over de herstellingwerken.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Betonrot<br />
Gebouw Syndicus ARCHITECT<br />
4. Architect<br />
4.1. Algemeen<br />
Hoofdstuk 4: Architect 46<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
Vooronderzoek<br />
Studiebureau<br />
Aannemer<br />
Producent<br />
Controlebureau<br />
Casestudy Costa Brava<br />
De architect is een tussenpersoon tussen enerzijds de aannemers en anderzijds de syndicus,<br />
die de bewoners van een bepaalde mede-eigendom vertegenwoordigt.<br />
De architect wordt meestal door de syndicus gecontacteerd met de vraag om naar een bepaald<br />
gebouwencomplex te komen kijken. De architect zal de schade vaststellen, al dan niet met<br />
behulp van een studiebureau, en een besluit trekken uit de verschillende vaststellingen.<br />
De architect zal ook, indien nodig, een nieuw concept voor de voorgevel of een volledig<br />
nieuw concept van het gebouw uittekenen en voorleggen op de algemene vergadering. Die<br />
laatste keurt het voorstel goed of af en dan kunnen de werken van start gaan.<br />
Een architect is niet bij alle werken verplicht. Afhankelijk van wat er uitgevoerd moet<br />
worden is een architect al dan niet vereist. Maar in geval van een grootschalige reparatie van<br />
<strong>betonrot</strong> zal er normaal altijd een architect bij betrokken zijn.<br />
Om te weten te komen bij welke werken er een architect vereist is, kan de volgende site<br />
geraadpleegd worden: www.ruimtelijkeordening.be of op Medewerking architect.htm (zie<br />
bijlage 1).
Hoofdstuk 4: Architect 47<br />
Er is niet voor alle werken een stedenbouwkundige vergunning (vroeger bouwvergunning<br />
genoemd) nodig: als het uitzicht van het gebouw niet verandert is er geen aanvraag tot een<br />
stedenbouwkundige vergunning nodig. In dit geval mag de bouwheer zelf het<br />
aanvraagdossier samenstellen.<br />
Echter in heel wat situaties is de tussenkomst van een architect vereist voor het verkrijgen<br />
van een stedenbouwkundige vergunning. De architect zorgt ervoor dat het aanvraagdossier<br />
alle nodige documenten en plannen bevat. De architect handelt in naam van de bouwheer. De<br />
bouwheer moet dan enkel nog de nodige documenten ondertekenen.<br />
De aanvraag dient ofwel te gebeuren op het gemeentehuis ofwel door een aangetekende brief<br />
te versturen<br />
[http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/ruimtelijk/vergunningen/procedurebv.html]<br />
4.2. Evaluatie vragenlijst<br />
4.2.1. Restaureren versus nieuw concept<br />
In dit punt wordt behandeld wanneer er een nieuw concept mag toegepast worden. Het hangt<br />
van verschillende zaken af of een gebouw gerestaureerd dient te worden of als het gebouw<br />
een nieuw concept mag verkrijgen.<br />
In eerste instantie moet er nagegaan worden of het gebouw een beschermd monument is. Is<br />
het een beschermd gebouw dan mag het uitzicht van het gebouw niet veranderen en moet er<br />
zeker restauratie toegepast worden.<br />
Indien het geen beschermd monument is moet er in tweede instantie op het gemeentehuis<br />
nagegaan worden of zij akkoord gaan met een nieuw concept of niet. Het is mogelijk dat de<br />
voorgevel mag veranderen maar dat het moet overeenkomen met het straatbeeld.<br />
Als de gemeente en ‘Monumentenzorg en Landschappen’ hun toestemming geven, mag er<br />
een nieuw uitzicht gegeven worden aan het gebouw. Of dit inderdaad toegepast wordt hangt<br />
dan af van de bewoners. Nu heeft de algemene vergadering de keuze om ofwel restauratie toe<br />
te passen ofwel overgaan naar een volledig nieuwe voorgevel.<br />
Soms kan het ook zijn dat er geen andere mogelijkheid is omdat het gebouw al te veel schade<br />
heeft geleden. Dan is het zinloos om te restaureren en gaat men beter over tot een nieuwe<br />
constructie, voorgevel. Het plaatsen van een nieuwe voorgevel geeft de mogelijkheid tot het<br />
voorzien van isolatie indien dit nog niet het geval is.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
JA<br />
4.2.2. Wanneer vergunning nodig<br />
Hoofdstuk 4: Architect 48<br />
Om restauratie te mogen toepassen of om het gebouw te vernieuwen is er praktisch altijd een<br />
stedenbouwkundige vergunning vereist. Het aanvragen van deze vergunning dient op het<br />
gemeentehuis te gebeuren.<br />
In Oostende zijn er meestal geen problemen met het verkrijgen van die stedenbouwkundige<br />
vergunning. Het gebouw moet enkel in het straatbeeld passen.<br />
Tegenwoordig heeft men niet voor alle werken een stedenbouwkundige vergunning nodig.<br />
Indien er niets aan het uitzicht van de gevel verandert is er geen vergunning nodig. Als<br />
bijvoorbeeld de bestaande stenen gerestaureerd worden naar hun oorspronkelijke toestand is<br />
er geen vergunning vereist. Als men de ramen vervangt door nieuwe ramen van eenzelfde<br />
type of kleur is er ook geen vergunning vereist. Ook bij waterdichtingswerken is normaal<br />
geen vergunning vereist.<br />
Beschermd gebouw?<br />
Concept behouden Onderzoek naar de toestand van<br />
OK<br />
het gebouw<br />
Nieuw concept? Bewoners nemen beslissing<br />
NEEN JA<br />
Concept behouden Bewoners nemen beslissing<br />
i.v.m. het nieuwe concept<br />
Gemeente moet akkoord<br />
gaan met nieuw concept<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
NEEN<br />
HOPELOOS<br />
i.v.m. het nieuwe gebouw
Hoofdstuk 4: Architect 49<br />
Een heel belangrijk feit is het al dan niet veranderen van kleur van de voorgevel. Van zodra<br />
de kleur verandert zal er wel een vergunning vereist zijn.<br />
Het vereist zijn van een vergunning hangt vaak af van de gemeente of badstad.<br />
De exacte gegevens die men nodig heeft om te weten of een stedenbouwkundige vergunning<br />
al dan niet nodig is, kan terug gevonden worden op volgende site:<br />
www.ruimtelijkeordening.be (zie bijlage 2).<br />
Voor onder andere volgende zaken is er een stedenbouwkundige vergunning verplicht:<br />
• wanneer de kleur van het gebouw verandert (als is het maar een ander kleur van<br />
gevelsteen of ramen);<br />
• wanneer het materiaal van de gevelsteen verandert;<br />
• bij stabiliteitsproblemen;<br />
• wanneer er een nieuw uitzicht wordt gegeven aan het gebouw (een nieuw concept).<br />
4.2.3. Grens nieuw concept - restauratie<br />
Eerder is er aangehaald dat het soms zinloos is om te restaureren en dat er beter overgegaan<br />
kan worden naar een nieuw concept. Er is dus een grens aanwezig, financieel en technisch<br />
gezien. Wat er dan zal toegepast worden zal op de algemene vergadering beslist worden.<br />
Er kan geen exact bedrag op gekleefd worden wanneer men beter zou vernieuwen in plaats<br />
van restaureren. Er moet op dat moment afgewogen worden of restauratie niet duurder zou<br />
uitkomen dan het plaatsen van een volledige nieuwe gevel. Indien dit wel zo is zal er vaak<br />
voor gekozen worden om vernieuwing toe te passen.<br />
Er moet ook nagedacht worden over het feit of het gebouw al dan niet een architecturale<br />
waarde heeft. Als het gebouw een architecturale waarde bezit, zal restauratie verplicht zijn,<br />
vernieuwing verboden.<br />
Restauratie kan tot gevolg hebben dat de waarde van het gebouw stijgt. Dit kan positieve<br />
gevolgen hebben bij het verkopen van een appartement: de vraagprijs zal, dankzij de<br />
restauratie, hoger liggen dan voorheen. De investering in de restauratie is dan grotendeels<br />
terug gewonnen.<br />
Het technische aspect dat bijdraagt tot de keuze is de hoeveelheid <strong>betonrot</strong> die aanwezig is.<br />
Als er vastgesteld wordt dat er te veel <strong>betonrot</strong> aanwezig is heeft het geen zin meer dat er<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 4: Architect 50<br />
restauratie toegepast wordt. Een precies getal plakken op hoeveel is niet echt mogelijk, dit is<br />
afhankelijk van verschillende parameters. Dit zal geval per geval bekeken worden.<br />
Een belangrijk feit bij deze keuze is echter hoeveel mensen er akkoord gaan met restauratie<br />
of het vernieuwen van het gebouw. Indien men denkt aan restaureren moet 75 % van de<br />
bewoners akkoord zijn met deze beslissing. Indien er gesproken wordt over een nieuw<br />
concept zal er 100 % toestemming van de bewoners nodig zijn. Dat is vaak een moeilijke<br />
opgave.<br />
Beschermd?<br />
JA NEEN<br />
Behouden van huidig concept Overmaat aan <strong>betonrot</strong>?<br />
75 % meerderheid nodig<br />
voor restauratie<br />
NEEN<br />
NEEN<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
Bewoners 100 % meerderheid?<br />
Behouden huidig concept Nieuw concept<br />
JA<br />
JA
4.2.4. Uitzondering<br />
Hoofdstuk 4: Architect 51<br />
Er kan zich natuurlijk voordoen in een beschermd gebouw dat er een overmaat aan <strong>betonrot</strong><br />
aanwezig is, die niet meer te renoveren valt. Hier zit men met een tegenstrijdigheid. Aan de<br />
ene kant schrijft de wet namelijk dat het uitzicht van een beschermd gebouw niet mag<br />
veranderd worden. Aan de andere kant is het gebouw dan wel zo erg aangetast dat er vraag is<br />
naar een nieuw concept.<br />
Wat hier zal gebeuren is dat er zoveel mogelijk toegewerkt worden naar de oorspronkelijke<br />
toestand, zoveel mogelijk elementen zullen opnieuw gebruikt worden. Op plaatsen echter<br />
waar dit niet kan mogen er nieuwe elementen gebruikt worden. Dit is dan het facet ‘nieuw<br />
concept’.<br />
Alles van de restauratie wordt besproken met Monumenten en Landschappen en er wordt met<br />
hen intern overlegd. Zij zijn van alles op de hoogte en alle beslissingen worden samen<br />
genomen.<br />
Indien het een beschermd gebouw is met veel <strong>betonrot</strong>, zal Monumenten en Landschappen<br />
ook inzien dat enkel restauratie uitvoeren gevaarlijk is. Zij zullen onmiddellijk akkoord gaan<br />
met het feit dat er nieuwe elementen zullen inzitten en zullen geen risico nemen.<br />
De werf wordt continu opgevolgd, ook door Monumenten en Landschappen. Zij zijn op de<br />
werfvergaderingen aanwezig, brengen geregeld bezoeken aan de werf.<br />
Voor het restaureren van een beschermd gebouw zijn er premies voorzien (zie 4.2.9).<br />
4.2.5. Studiebureau contacteren<br />
Vaak moeten er berekeningen uitgevoerd worden bij het restaureren van een gebouw. Die<br />
berekeningen worden vaak door de architecten zelf uitgevoerd als er geen problemen zijn op<br />
het gebied van de stabiliteit van het gebouw in plaats van een studiebureau te contacteren.<br />
Een andere reden waarom er geen studiebureau aangesproken wordt en er dus geen<br />
voorafgaande berekeningen worden gedaan is dat de prijs vaak te hoog is. Indien de kostprijs<br />
van de voorafgaande berekeningen te groot is in verhouding met de uit te voeren werken, zal<br />
men deze berekeningen vaak laten vallen. Dit leidt tot onderstaand organigram.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 4: Architect 52<br />
Normaal zou er altijd een studiebureau moeten gecontacteerd worden.<br />
4.2.6. Procedure<br />
Om een restauratie correct uit te voeren zijn er verschillende stappen nodig die ondernomen<br />
moeten worden.<br />
Als eerste moet er een probleem zijn: bewoners die water binnen krijgen in hun appartement<br />
of er vallen brokken van de voorgevel naar beneden. In dit geval zal de syndicus van het<br />
betreffende gebouw stappen ondernemen. Hij kan optreden in naam van de bewoner(s). De<br />
eigenaar(s) van een appartement zullen de syndicus contacteren als zij een probleem hebben<br />
in hun eigen appartement. Het probleem is niet zichtbaar voor de syndicus. De syndicus kan<br />
echter ook optreden zonder tussenkomst van de bewoners. Dit kan zijn wanneer er duidelijke<br />
aantasting zichtbaar is in de gemeenschappelijke gedeelten van het gebouw, dus wel<br />
zichtbaar voor de syndicus.<br />
Kostprijs voorstudie hoog in vergelijking met restauratiewerken?<br />
Geen studiebureau<br />
contacteren<br />
De syndicus zal een architect contacteren met de vraag of hij eens naar het gebouw kan<br />
komen kijken. De architect zal het gebouw inspecteren en een eerste rapport opstellen.<br />
Hieruit volgt dat er onmiddellijk moet ingegrepen worden of dat er nog wat tijd is vooraleer<br />
optreden noodzakelijk wordt.<br />
JA<br />
Geen studiebureau<br />
contacteren<br />
NEEN<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
Stabiliteitsproblemen?<br />
NEEN JA<br />
Ingenieur of<br />
studiebureau contacteren
Hoofdstuk 4: Architect 53<br />
Dan volgt er een algemene vergadering met alle inwoners van het gebouw, de syndicus en de<br />
architect. Hier zal er beslist worden of er eventueel een studiebureau dient ingeschakeld te<br />
worden. Tijdens deze vergadering zal er ook beslist worden of een vooronderzoek<br />
noodzakelijk is om meer correcte gegevens te verkrijgen in verband met de ernst van de<br />
aantasting.<br />
Na het afhandelen van deze zaken zal de architect, studiebureau, een aanbesteding opmaken.<br />
Deze aanbesteding moet goedgekeurd worden op de algemene vergadering.<br />
Daaruit volgt de aanwerving van de aannemer en de contracten worden opgesteld. Er zijn<br />
twee soorten van contracten: het eerste contract handelt tussen de algemene vergadering (dus<br />
de bewoners van het complex en de syndicus) enerzijds en de aannemer anderzijds. Dit is een<br />
“contract van uitvoering”. Het tweede contract wordt opgesteld tussen de algemene<br />
vergadering en het studiebureau. Dit is een “contract van opvolging”.<br />
Wanneer dit alles gebeurd is zal er een datum van aanvang van de werken afgesproken<br />
worden.<br />
Tijdens de werken is er opvolging aanwezig: éénmaal per week vindt er (meestal) een<br />
werfvergadering plaats. Op deze vergadering zijn de bewoners vertegenwoordigd door een<br />
werkgroep (dit zijn twee of drie bewoners die altijd aanwezig zijn). Die werkgroep is<br />
aanwezig voor het eventueel nemen van nog enkele beslissingen. Nadien is er geen discussie<br />
meer mogelijk over de eventuele al dan niet betrokkenheid van de bewoners.<br />
Eenmaal de werken zijn afgerond volgt de oplevering en de afrekening.<br />
Dit is de procedure die meestal gevolgd wordt.<br />
4.2.7. Kostprijs<br />
Een belangrijk aspect bij restauratie van een gebouw is de kostprijs.<br />
Het is heel moeilijk om hier een exacte prijs te vermelden. Ieder gebouw is namelijk anders<br />
en bijgevolg is elke betonrestauratie verschillend.<br />
Er zullen nooit twee volledig dezelfde betonherstellingen plaatsvinden. De kostprijs is<br />
afhankelijk van de hoeveelheid <strong>betonrot</strong> er aanwezig is en bijgevolg hoeveel beton er<br />
weggekapt moet worden. Er zijn nog verschillende zaken die de kostprijs beïnvloeden: het<br />
materiaal dat toegepast wordt (baksteen, natuursteen), of er nadien nog geverfd moet worden,<br />
het aantal uitgevoerde werken, isolatie plaatsen, waterdichting herstellen,…<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 4: Architect 54<br />
Dit alles zorgt ervoor dat er geen exacte prijs op de restauratie kan gekleefd worden. Er<br />
kunnen wel globale prijzen vermeld worden. Maar dit is zeker niet een volledig correcte<br />
prijs, het is enkel een richtlijn! Volgende prijzen hebben wij van enkele mensen vernomen,<br />
maar bieden dus geen garantie.<br />
Afhankelijk of het serieuze herstellingswerken zijn of iets kleinere restauratiewerken zal het<br />
bedrag variëren van €370/m² - €750/m².<br />
Een ander bedrag dat wij gekregen hebben is het volgende: voor grote werven ongeveer<br />
€1.100/m², voor kleinere werven ongeveer €1.300/m².<br />
Een derde manier van prijsbepaling die verkregen werd is de volgende: per appartement zal<br />
de prijs liggen tussen €7.500 – €30.000.<br />
Er is ook een prijs gegeven voor het plaatsen van een nieuwe bekleding. Dit is een dure zaak:<br />
€125 - € 250 per m², exclusief BTW.<br />
Nogmaals, deze prijzen zijn een richtwaarde!<br />
Uit bovenstaande prijzen volgt de bevestiging dat restauratie een dure zaak is, maar wel een<br />
noodzakelijk iets. Indien men begint aan restauratie moet er voor ogen gehouden worden dat<br />
de prijs vaak hoger uitvalt dan de oorspronkelijke vooropgestelde prijs. Vaak denken mensen<br />
daar niet aan, met als gevolg dat er nadien klachten komen dat de kostprijs te hoog is en dat<br />
ze dit niet kunnen betalen.<br />
Toch mag de prijs geen reden zijn om geen restauratie toe te passen. In vele gevallen is het<br />
gebouw dringend aan restauratie toe. Hoe langer men wacht met restaureren, hoe erger de<br />
schade steeds wordt. Met als gevolg dat de prijs voor de restauratiewerken ook blijft stijgen.<br />
4.2.8. Aantal mensen gemiddeld aanwezig op werf<br />
Voor normale werven, van beperkte grootte, zijn er gemiddeld vijf à zes mensen aanwezig.<br />
Dit aantal is beperkt omdat bij restauratie niveau per niveau gewerkt wordt. Dit om<br />
veiligheidsredenen.<br />
Indien er grote werken nodig zijn kan het aantal personen toenemen tot gemiddeld zestien<br />
werkmensen per werf.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
4.2.9. Restauratiepremie<br />
Hoofdstuk 4: Architect 55<br />
Het al dan niet verkrijgen van een restauratiepremie hangt af van gemeente tot gemeente, van<br />
stad tot stad. Deze premie wordt uitgereikt vanuit de overheid.<br />
In de stad Oostende kunnen er nog premies verkregen worden voor het restaureren van<br />
gebouwen. Hoeveel de premie bedraagt, hangt af van verschillende zaken: hoe de<br />
gezinssituatie is (aantal gezinsleden, financiële toestand,…), hoe oud het gebouw is, in welke<br />
toestand het gebouw zich bevindt en nog vele andere parameters.<br />
Alle informatie die men nodig heeft tot het vragen en verkrijgen van de restauratiepremie is<br />
terug te vinden op volgende site: www.premiezoeker.be.<br />
4.2.10. Veiligheidscoördinator<br />
Van zodra er twee of meer aannemers op eenzelfde werf werken moet er volgens het<br />
Koninklijk Besluit van 25 januari 2001 steeds een veiligheidscoördinator aanwezig zijn op de<br />
werf.<br />
De rol van een veiligheidscoördinator is de preventiemaatregelen van de verschillende<br />
tussenkomende aannemers te coördineren en op elkaar af te stemmen om ongevallen tijdens<br />
de uitvoering van de werken te voorkomen.<br />
Ook bij werven met een omvang kleiner dan 500m² moet er een veiligheidscoördinator<br />
aanwezig zijn als er twee of meer aannemers betrokken zijn bij de werken. Dus de grootte<br />
van de werf heeft geen invloed op het al dan niet noodzakelijk zijn van de<br />
veiligheidscoördinator. Wanneer de werf echter kleiner is dan 500 m², mag de aannemer of<br />
architect de coördinatie betreffende de veiligheid waarnemen indien zij gekwalificeerd zijn<br />
daarvoor. De vereiste kwalificaties zijn:<br />
• 10 jaar ervaring hebben;<br />
• een basisopleiding gevolgd hebben;<br />
• geen boetes of veroordelingen opgelopen hebben als gevolg van de<br />
welzijnsreglementering;<br />
• opgenomen zijn in de publieke lijst.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 4: Architect 56<br />
Er zijn twee fasen in de veiligheidscoördinatie: de ontwerpfase van het bouwproject ( de<br />
coördinatie gebeurt door een ‘coördinator-ontwerp’) en de uitvoeringsfase van de werken op<br />
de bouwwerf.<br />
Er moeten ook drie soorten documenten bijgehouden worden zoals het veiligheids-en<br />
gezondheidsplan. Dit bevat de preventiemaatregelen die op de bouwwerf zullen toegepast<br />
worden. Daarnaast is er ook het coördinatiedagboek waarin alle relevante feiten en<br />
gebeurtenissen worden opgenomen die zich tijdens de werken voordoen. Als derde is er het<br />
postinterventiedossier dat de gegevens bevat op het gebied van risicopreventie met het oog<br />
op latere werken.<br />
De veiligheidscoördinator dient aangesteld te worden door de architect, of indien er geen<br />
architect aanwezig is, de aannemer of opdrachtgever bij werven kleiner dan 500 m².<br />
Bij werven groter dan 500 m² dient deze aangesteld te worden door de opdrachtgever.<br />
4.3. Besluit<br />
Architecten spelen een belangrijke rol bij de restauratiewerken. Zij zijn een leidraad voor de<br />
opdrachtgever, die eventueel een leek kan zijn in de restauratiewereld. De architect zorgt<br />
ervoor dat de opdrachtgever van alles op de hoogte is.<br />
De architect zorgt ervoor dat alles wat te maken heeft met vergunning in orde komt, zodat de<br />
werken van start kunnen gaan. Ook stelt de architect het lastenboek op. Daarin vermeldt hij<br />
welke producten of aan welke eigenschappen, specificaties de producten moeten voldoen.<br />
Indien het gaat om een privé-werk mogen de merknamen van de producten vermeld en<br />
voorgeschreven worden in het lastenboek.<br />
Indien het om openbare werken gaat worden de namen van de producten niet vermeld, er<br />
wordt enkel vermeld aan welke vereisten de producten moeten voldoen. Het is de aannemer<br />
die het contract binnen haalt dat beslist met welk merk van producten er gewerkt wordt. Dit<br />
kan in afspraak zijn met de architect, maar de aannemer mag ook volledig onafhankelijk een<br />
beslissing nemen, zolang het overeenstemt met het lastenboek.<br />
Architecten volgen zelf de werf op, eventueel in samenspraak met een controlefirma, en<br />
zorgen zo dat alles vlot verloopt. Eventuele moeilijkheden kunnen echter nooit volledig<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 4: Architect 57<br />
uitgesloten worden, er kan altijd eens iets onverwachts gebeuren. Daarom is een architect<br />
ook aanwezig: hij biedt hulp en werkt samen met de aannemer om oplossingen te vinden.<br />
Om een restauratie correct uit te voeren zijn er verschillende stappen noodzakelijk.<br />
Als eerste moet er gekeken worden of er een stedenbouwkundige vergunning nodig is. In de<br />
meeste gevallen zal dit een vereiste zijn.<br />
Er moet wel goed opgepast worden. Het is niet omdat er geen architect vereist is dat er geen<br />
stedenbouwkundige vergunning nodig is, of omgekeerd. Die twee zaken zijn onafhankelijk<br />
van elkaar.<br />
Vervolgens zal de procedure, zoals eerder uitgelegd, van start gaan.<br />
Er is één zaak die men voor ogen moet houden: restauratie is een dure zaak, maar<br />
noodzakelijk! Indien er nu niet gerestaureerd wordt, zal restauratie binnen enkele jaren<br />
onvermijdelijk zijn. De kostprijs zal, door de steeds toenemende schade, ook zijn<br />
toegenomen.<br />
Indien er twijfel heerst, raadpleeg een architect en vraag als hij het gebouw wil komen<br />
inspecteren. De architect zal dan constateren of restauratie inderdaad nodig is of niet.<br />
Vooral volgende architecten hebben meegeholpen om dit, en andere, hoofdstukken van ons<br />
eindwerk te realiseren:<br />
• De Rynck Pierre<br />
• Norbert Vanneste (Buro Nova)<br />
• Maes en De Busschere<br />
• Felix en Glorieux<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Betonrot<br />
Gebouw Syndicus Architect<br />
5. Studiebureau<br />
5.1. Algemeen<br />
Hoofdstuk 5: Studiebureau 58<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
Vooronderzoek<br />
STUDIEBUREAU<br />
Aannemer<br />
Producent<br />
Controlebureau<br />
Casestudy Costa Brava<br />
Een studiebureau probeert de schade aan het gebouw vast te stellen en te voorspellen. De<br />
kwaliteit en de duurzaamheid van de gebuikte materialen in het gebouw worden vastgesteld.<br />
Het studiebureau zal bepalen of er inderdaad schade aanwezig is en of restauratie al dan niet<br />
moet toegepast worden.<br />
De allereerste fase in het volledige proces tot <strong>betonrot</strong>restauratie is de subjectieve vraag “wat<br />
is een probleem?”. Wat voor één iemand een probleem is, is voor de ander geen probleem.<br />
Voor een firma die zijn gebouw als visitekaartje wil gebruiken is een scheur of roestplekje op<br />
de gevel een groot probleem terwijl voor de meeste gebouwen langs de kust daar veel minder<br />
de aandacht op wordt gevestigd. Men zal in het eerste geval veel sneller overgaan tot<br />
herstellen terwijl men in het andere geval de herstellingen zal uitstellen. Daarom zal een<br />
studiebureau gecontacteerd worden als een persoon vermoedt dat er een probleem aanwezig<br />
is. Deze persoon kan een bewoner of de syndicus zelf zijn. In de meeste gevallen zal het<br />
studiebureau gecontacteerd worden als de architect het aangewezen vindt om hen in te<br />
schakelen.
Hoofdstuk 5: Studiebureau 59<br />
Studiebureaus kunnen richtlijnen geven in verband met welke producten er gebruikt moeten<br />
worden. Het merendeel van de studiebureaus zal geen merknamen opgeven, ze schrijven<br />
enkel voor aan welke specificaties de producten moeten voldoen. De producten worden door<br />
de aannemer gekozen, maar met de goedkeuring van het studiebureau.<br />
5.2. Onderzoek<br />
Het onderzoek dat uitgevoerd wordt door een studiebureau bestaat uit verschillende aspecten.<br />
Als eerste wordt er een visueel onderzoek uitgevoerd. Dit geeft echter nooit een voldoende<br />
correct beeld van de ernst van de schade. Het gebouw kan niet enkel op basis van een visueel<br />
onderzoek goed geëvalueerd worden. Er wordt door sommigen beweerd dat indien de visuele<br />
schade wordt vermenigvuldigd met een factor 4 er op die manier een correcte hoeveelheid<br />
van de schade bekomen wordt. Dit is echter een totaal foute redenering. Ieder gebouw, iedere<br />
betonsamenstelling is anders. Er zal nooit tweemaal dezelfde hoeveelheid <strong>betonrot</strong> aanwezig<br />
zijn. Daarom is het noodzakelijk om verder onderzoek uit te voeren.<br />
Als bijkomend onderzoek kunnen er boringen uitgevoerd worden om zo proefstukken te<br />
verkrijgen. Hierbij worden gaten geboord met een diameter van 20mm. Deze proefstukken<br />
worden in een labo onderzocht. Daar worden ze getest op de aanwezigheid van chloriden.<br />
Het chloridengehalte wordt bepaald in functie van de indringingsdiepte.<br />
Men bepaald ook de carbonatatiediepte door de proef beschreven in hoofdstuk 6.<br />
Om een correct beeld te verkrijgen van de aanwezige hoeveelheid <strong>betonrot</strong> moeten er<br />
metingen gebeuren op verschillende plaatsen van het gebouw. Per plaats zijn er verschillende<br />
metingen nodig.<br />
Het onderzoek over de aanwezigheid en vooral de hoeveelheid <strong>betonrot</strong> is gebaseerd op<br />
statistische berekeningen. Door middel van statistische weg moet er worden vastgesteld hoe<br />
groot de schade is. Dit blijft echter een moeilijke zaak. Alles hangt af van de plaats waar de<br />
boringen plaatsvinden. Het is mogelijk dat de boringen genomen worden op een plaats waar<br />
er nog geen <strong>betonrot</strong> aanwezig is, maar dat andere gedeelten van het gebouw al zwaar zijn<br />
aangetast. Daarom moeten de metingen zoveel mogelijk verspreid moeten worden. Een<br />
regelgeving betreffende de hoeveelheid metingen per plaats bestaat niet.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
5.3. Uitvoer<br />
5.3.1. Betondekking<br />
Hoofdstuk 5: Studiebureau 60<br />
De dikte van de betondekking die aanwezig is wordt opgemeten met behulp van een<br />
dekkingsmeter. Het opmeten gebeurt meestal ter plaatse van de beugels omdat deze het<br />
dichtst bij de buitenkant liggen. Doordat de dikte van de wapeningsstaven niet altijd gekend<br />
zijn kan er een fout op de meetwaarden ontstaan, maar de waarden geven indicatie van hoe<br />
de situatie echt is.<br />
Vaak is de aanwezige betondekking veel te klein, hoogstens enkele millimeters.<br />
5.3.2. Carbonatatie<br />
Het carbonatatiefront dringt ieder jaar dieper in het beton zoals te lezen in hoofdstuk 1. Bij<br />
wapening die overal op eenzelfde afstand ligt zal de carbonatatie overal ter zelfde tijd de<br />
wapening aantasten. In deze situatie is er praktisch geen waarschuwing voor die aantasting.<br />
Dit is geen probleem als de wapening voldoende betondekking heeft en de beton van goede<br />
kwaliteit is.<br />
Deze situatie komt in de metingen overeen met een steile gauss-curve zoals te zien in<br />
grafiek1.<br />
Bij wapening die overal een verschillende betondekking heeft zal carbonatatie eerst optreden<br />
bij wapeningen die een geringe betondekking hebben. Die wapeningsstaven zullen dus het<br />
eerst aangetast worden. Op deze plaatsen zullen roestvlekken en scheuren ontstaan. Hierdoor<br />
is er waarschuwing die aangeeft dat de dieper liggende staven ook aangetast kunnen worden.<br />
Men kan hier dus ingrijpen in een vroeg stadium zonder dat alle staven aangetast zijn. Bij de<br />
herstellingen moet men er wel rekening mee houden dat de oorzaak van de aantasting wordt<br />
weggenomen omdat anders de aantasting zich verder zal zetten op de niet behandelde staven.<br />
Het is dus nodig om het hele gebouw aan te pakken.<br />
Deze situatie komt overeen met een zeer brede gauss-curve zoals te zien in grafiek 1.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
5.3.3. Chloriden<br />
Hoofdstuk 5: Studiebureau 61<br />
Grafiek 1: Carbonatatie<br />
Om het chloridengehalte van de betonconstructie te kunnen bepalen moet er poeder van<br />
opgevangen worden na het uitvoeren van de boringen. Dit poeder wordt dan naar een labo<br />
gebracht en daar verder getest. Enkele labo’s die dit behandelen zijn Geos (te Wellen) en<br />
Labo Magnel.<br />
Er is een verschil tussen ingedrongen chloriden en ingemengde chloriden die al bij aanvang<br />
al in het beton aanwezig waren. Het verschil wordt bepaald door op verschillende afstanden<br />
metingen te doen. Er wordt dan gekeken hoe de chloridenconcentratie verandert op de<br />
verschillende afstanden (op bijvoorbeeld twee cm en vier cm). Als er een groot verschil is<br />
tussen de chloridenconcentratie dicht bij de oppervlakte en dieper in het beton, dan heeft het<br />
beton last van ingedrongen chloriden. Bij een gelijke concentratie aan de rand en in het<br />
midden zijn er weinig chloriden ingedrongen en zijn het vooral ingemengde chloriden.<br />
In de norm staat er dat er maximaal 0,4 % chloriden, ten opzichte van het totale aanwezige<br />
beton, aanwezig mogen zijn. In praktijk echter betekent een aanwezigheid van 1 % chloriden<br />
een gevaar voor het gebouw.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 5: Studiebureau 62<br />
Ieder staal dat er genomen en getest wordt in een labo kost €100. Indien deze stalen niet door<br />
een labo getest worden maar door het studiebureau zelf, dan ligt de prijs rond de €55 per<br />
staal.<br />
5.4. Testmateriaal<br />
Volgende elementen kunnen gebruikt worden als testmateriaal: een dekkingsmeter, een<br />
vochtmeter, het chloridengehalte en carbonatatiemetingen op boorstalen.<br />
Verdere uitleg bij het testmateriaal is te lezen in het eerste hoofdstuk over <strong>betonrot</strong>.<br />
Na het uitvoeren van de werken kan een studiebureau nog eens een controle uitvoeren. De<br />
toestand na de werken wordt dan vergeleken met de toestand voor de werken, met wat een<br />
studiebureau in zijn vooronderzoek verondersteld had. Hieruit kunnen er besluiten getrokken<br />
wordt op gebied van juist evalueren van de oorspronkelijke toestand: het al dan niet correct<br />
schatten van de hoeveelheid schade die aanwezig is. Op die manier krijgen studiebureaus<br />
ervaring in verband met het incalculeren van onzekerheden.<br />
5.5. Besluit<br />
Uit de opgedane ervaringen en contacten kan besloten worden dat een studiebureau maar<br />
zelden gecontacteerd wordt. De grootste hindernis voor de meeste mensen is dat een<br />
studiebureau een grote hap uit het budget neemt. Er mag echter niet op deze manier worden<br />
geredeneerd.<br />
Een studiebureau verricht een soort van voorstudie. Het bepaalt welke schade er aanwezig is<br />
in het gebouw en indien restauratie nodig is of niet. Een studiebureau bepaalt ook de omvang<br />
van de schade en dit is een heel belangrijke factor. Indien er geen voorstudie heeft plaats<br />
gevonden zal de exacte omvang van de schade meestal niet gekend zijn. Tijdens de<br />
werkzaamheden zullen alle problemen te voorschijn komen en zal er vaak veel meer<br />
restauratie moeten uitgevoerd worden dan aanvankelijk gedacht. Dit zorgt ervoor dat de<br />
kostprijs van de restauratie serieus toeneemt (de kostprijs wordt soms verdubbeld).<br />
Indien er wel een voorstudie had plaats gevonden zou de meeste schade gekend zijn. Op<br />
basis hiervan kan dan een correcte prijs bepaald worden, waardoor er nadien geen problemen<br />
kunnen optreden in verband met de betalingen.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 5: Studiebureau 63<br />
Iedereen heeft er dus alle belang bij om een studiebureau te contacteren en zo een degelijke<br />
studie te laten uitvoeren. Enkel dan kan een correcte weergave van de schade vastgesteld<br />
worden en zal er nadien weinig discussie mogelijk zijn.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Betonrot<br />
Gebouw Syndicus Architect<br />
6. Vooronderzoek<br />
6.1. Algemeen<br />
Hoofdstuk 6: Vooronderzoek 64<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
VOORONDERZOEK<br />
Studiebureau<br />
Aannemer<br />
Producent<br />
Controlebureau<br />
Casestudy Costa Brava<br />
Een vooronderzoek wordt uitgevoerd als de architect of de syndicus het nodig vindt om een<br />
studie te maken van de toestand van het gebouw voor men een renovatie zal uitvoeren. Dit<br />
vooronderzoek kan door verschillende instanties gedaan worden. In veel gevallen doet de<br />
architect zelf een beknopt onderzoek om zo de kosten van het onderzoek laag te houden.<br />
Indien er een grondige studie van het gebouw gemaakt moet worden, zal men meestal een<br />
beroep doen op een studiebureau. Ook het WTCB (Wetenschappelijk en Technisch Centrum<br />
voor het Bouwbedrijf), OCB (OpzoekingsCentrum Bouwkunde) en nog enkele<br />
onafhankelijke labo’s houden zich bezig met het uitvoeren van een vooronderzoek bij<br />
betonherstelling.<br />
In de volgende paragraaf wordt beschreven wat er zoal onderzocht wordt tijdens de<br />
voorstudie van het gebouw.<br />
6.2. Onderzoek<br />
Het onderzoek dat uitgevoerd wordt bestaat uit verschillende aspecten.<br />
Eerst en vooral wordt er een visueel onderzoek uitgevoerd. Dit geeft echter nooit een<br />
voldoende correct beeld van de ernst van de schade. Het gebouw kan niet enkel op basis van
Hoofdstuk 6: Vooronderzoek 65<br />
een visueel onderzoek goed geëvalueerd worden. Soms wordt beweerd dat indien de visuele<br />
schade wordt vermenigvuldigd met een factor 4 er op die manier een correcte hoeveelheid<br />
van de schade bekomen wordt. Dit is echter een totaal foute redenering. Ieder gebouw is<br />
anders en er zijn vele parameters die de schadehoeveelheid beïnvloeden. Er zal nooit<br />
tweemaal dezelfde hoeveelheid <strong>betonrot</strong> aanwezig zijn. Daarom is het noodzakelijk om<br />
verder onderzoek uit te voeren.<br />
Als bijkomend onderzoek kunnen er boringen uitgevoerd worden om zo proefstukken te<br />
verkrijgen. Hierbij worden boormonsters genomen en in een labo onderzocht. Daar worden<br />
ze getest op de aanwezigheid van chloriden. Het chloridengehalte wordt bepaald in functie<br />
van de indringingsdiepte.<br />
Ter plaatse wordt Fenolftaleïne op het boorstof gespoten. Er wordt gekeken vanaf welke<br />
diepte er geen verkleuring meer wordt verkregen. Dit geeft de carbonatatiediepte aan.<br />
Om een correct beeld te krijgen van de aanwezige hoeveelheid <strong>betonrot</strong> moeten er metingen<br />
gebeuren op verschillende plaatsen van het gebouw. Per plaats zijn er dan nog verschillende<br />
metingen nodig.<br />
Het onderzoek over de aanwezigheid en vooral de hoeveelheid <strong>betonrot</strong> is gebaseerd op<br />
statistische berekeningen. Door middel van statistische weg moet er worden vastgesteld hoe<br />
groot de schade is. Dit blijft echter een moeilijke zaak. Alles hangt af van de plaats waar de<br />
boringen plaatsvinden. Het is mogelijk dat de boringen genomen worden op een plaats waar<br />
er nog geen <strong>betonrot</strong> aanwezig is, maar dat andere gedeelten van het gebouw al zwaar zijn<br />
aangetast. Daarom moeten de metingen zoveel mogelijk verspreid moeten worden.<br />
6.3. Hoe de aantasting bepalen<br />
Het bepalen van de schade is uiterst belangrijk. Indien de schade niet correct wordt geschat<br />
kan er een verkeerde herstellingsmethode toegepast worden. Ook de begroting van de<br />
kostprijs is afhankelijk van het voorspellen van de schade; waardoor bij slechte<br />
veronderstellingen de kostprijs hoog boven de begrootte som kan uitkomen.<br />
Er zijn drie manieren waarop men kan vaststellen in welke staat het beton zich bevindt:<br />
• Visuele vaststelling van de schade: dit geeft een eerste idee hoe erg de schade is.<br />
Hieruit kan je vaststellen of er verder onderzoek moet gebeuren of niet;<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 6: Vooronderzoek 66<br />
• Schade bepalen op niet-destructieve wijze: de constructie wordt tijdens het onderzoek<br />
niet beschadigd. Deze wijze zal meestal bepalen of een constructie moet gerenoveerd<br />
worden of niet;<br />
• Schade bepalen op destructieve wijze: de constructie wordt tijdens het onderzoek wel<br />
beschadigd. Er worden proefstukken van de constructie genomen en deze worden<br />
onderzocht in een labo.<br />
6.3.1. Visuele vaststelling van de schade<br />
De visuele vaststelling van de schade is de meest eenvoudige manier bij bepalen ervan, maar<br />
tevens ook de minst betrouwbare. Enkele aandachtspunten die bij de visuele vaststelling<br />
kunnen bekeken worden is de aanwezigheid van scheuren, roestvlekken, loszittende stukken<br />
beton, ….<br />
Fig.6.1: Afbeelding blaasvorming en het afschilferen van het oppervlak<br />
6.3.2. Schade bepalen op niet-destructieve wijze<br />
6.3.2.1. Kloppen met de hamer<br />
Wanneer er met een hamer geklopt wordt op het beton, zal het beton weggeduwd worden.<br />
Indien er geen <strong>betonrot</strong> aanwezig is zal er een vol geluid waargenomen worden. Indien er wel<br />
<strong>betonrot</strong> aanwezig is zal er een hol geluid waargenomen worden. De omvang van de schade<br />
kan hiermee echter niet bepaald worden.<br />
6.3.2.2. Schmidt-hamer<br />
De oppervlaktehardheid van het beton wordt met behulp van de Schmidt-hamer bepaald. De<br />
Schmidt-hamer bevat een stalen staaf die met het eindvlak tegen het betonoppervlak wordt<br />
geduwd. Dit vindt plaats totdat de inwendige weerstand, veroorzaakt door een veer,<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 6: Vooronderzoek 67<br />
overwonnen is. Vervolgens wordt er een massa tegen het andere uiteinde van de staaf<br />
geslagen onder invloed van de inwendige veer. Dit zorgt ervoor dat de staaf tegen het<br />
betonoppervlak gestoten wordt. De terugkaatsing van de staaf wordt gemeten en dit geeft een<br />
idee over de hardheid van het beton.<br />
Per meetpunt moeten minstens vijf tot tien metingen uitgevoerd worden. Het gemiddelde van<br />
die metingen wordt als resultaat aangenomen.<br />
Ook deze proef geeft slechts een idee, de volledige omvang van de schade kan hiermee niet<br />
bepaald worden.<br />
Schmidt-hamer<br />
Hoge waarden van oppervlakte hardheid geven aan dat het beton een grote druksterkte bezit.<br />
Heeft het beton daarentegen lage waarden dan is het beton met lage druksterkte wat erop kan<br />
wijzen dat het beton aangetast is. Er moet wel op gewezen worden dat gecarbonateerd beton<br />
aan de buitenkant een hard laagje vormt, waardoor de testwaarden kunnen afwijken. Na<br />
enkele regenbuien is dit laagje evenwel verdwenen zodat de metingen wel weer juist zijn.<br />
6.3.2.3. Meting van de elasticiteitsmodulus<br />
Door meten van de voortplantingssnelheid van spanningsimpulsen kan men de<br />
elasticiteitsmodulus van het beton meten. Aangezien er een verband bestaat tussen de<br />
elasticiteitsmodulus en de druksterkte van beton, kan men hiermee deze sterkte bepalen.<br />
6.3.2.4. Ultrasoonmeter<br />
Om deze meting te kunnen uitvoeren is er een signaalgenerator en een chronometer nodig.<br />
De chronometer registreert de voortplantingstijd die nodig is om een signaal uit te zenden via<br />
een zendkop en te ontvangen via een ontvangknop. Wanneer de onderlinge afstand tussen de<br />
zendkop en ontvangkop gekend is, kan de tijd berekend worden die het signaal nodig zou<br />
hebben in gaaf beton.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
Elektronische<br />
versie<br />
Fig. 6.2: Schmidt-hamer (links) en de elektronische versie (rechts)
Hoofdstuk 6: Vooronderzoek 68<br />
Deze geluidssnelheidmetingen kunnen inwendige holtes, scheuren en vreemde insluitsels<br />
weergeven.<br />
Er zijn verschillende meetmethodes en ook verschillende factoren die de meting beïnvloeden,<br />
maar daar wordt er niet dieper op ingegaan.<br />
6.3.2.5. Radiografisch onderzoek<br />
Bij radiografie wordt er gebruik gemaakt van X-stralen. De stralen worden door het beton<br />
gestuurd en de teruggekaatste stralen worden neergetekend op een gevoelig filmplaatje.<br />
Fouten in het beton en wapeningen veroorzaken op dit filmplaatje heldere vlekken of stroken.<br />
Met deze methode kunnen scheuren weergegeven worden op een nauwkeurige manier.<br />
Dit kan echter maar toegepast worden op een redelijk klein oppervlak: het filmplaatje is niet<br />
groter dan 300 x 400 mm². Voor grote oppervlakten is dit een te dure en tijdrovende<br />
methode.<br />
6.3.2.6. Radioscopie<br />
Fig. 6.3: Utrasoonmeter<br />
Het principe van radioscopie is gelijkaardig met die van radiografie. Het verschil is dat hier<br />
gebruik gemaakt wordt van een doorlatend projectiedoek en een spiegel in plaats van een<br />
gevoelig filmplaatje. Omwille van het doorlatend zijn van het projectiedoek kan alles<br />
rechtstreeks via een videocamera waargenomen worden.<br />
6.3.2.7. Onderzoek van scheuren<br />
Als het staal gaat roesten, zal het element doorbuigen. Het gevolg van die doorbuiging is dat<br />
er scheuren zullen ontstaan. De evolutie en de scheurwijdte zijn van groot belang. De<br />
scheurwijdte zal veranderen onder invloed van dynamische belastingen.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 6: Vooronderzoek 69<br />
Vrij grote scheurwijdtes kunnen opgemeten worden met behulp van een gekalibreerde loep<br />
ofwel met een transparant plaatje waarop scheurwijdten van 0,05 tot 1,5 mm zijn<br />
aangegeven.<br />
Een andere manier voor het bepalen van scheuren zijn rekstrookjes: die bepalen de<br />
bewegingen van de scheuren.<br />
Er kan ook gekozen worden voor het bepalen van de voortplantingssnelheid in glasvezel om<br />
scheurwijdten en hun evolutie te achterhalen.<br />
Het onderzoeken van scheuren moet gebeuren bij de minste twijfel die er bestaat. Scheuren<br />
zijn namelijk gevaarlijk in dwarskrachtzones. Eveneens scheuren met een wijde<br />
scheuropening zijn delicaat daar dit zorgt voor het sneller indringen van water, chloriden,<br />
CO2,…<br />
Fig. 6.4: Gekalibreerde loep Fig. 6.5: Rekstrookjes<br />
Fig. 6.6: scheuren in het beton<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
6.3.2.8. Betondekking<br />
Hoofdstuk 6: Vooronderzoek 70<br />
De betondekking kan gemeten worden met bepaalde toestellen. Een daarvan is de<br />
wapeningsdetector. Bij dit toestel moet de staafdiameter gekend zijn.<br />
De gebruikte staafdiameters kan je op de plannen aflezen. Indien die niet beschikbaar zijn<br />
moet er gekeken worden op plaatsen waar al <strong>betonrot</strong> aanwezig is: vaak zitten er op die<br />
plaatsen wapeningsstaven bloot en kan de diameter gemakkelijk bepaald worden.<br />
Ook de staalkwaliteit is een element dat gekend moet zijn. Dit is belangrijk indien elementen<br />
herrekend moeten worden.<br />
6.3.2.9. Geroeste wapening<br />
Er kan gericht gezocht worden naar geroeste wapeningsstaven die nog niet blootliggen. Dit<br />
kan op verschillende manieren gebeuren. Een eerste manier is scheuren zoeken die<br />
evenwijdig lopen met de wapening. Een andere manier is roestplekken op het betonoppervlak<br />
zoeken. Als laatste zijn er ook nog het zoeken naar gecarbonateerde zones, grindnesten,<br />
poreuze plaatsen.<br />
6.3.2.10. Potentiaalmeting<br />
Het meten van de toestand van de wapeningsstaven is een belangrijke zaak, namelijk het<br />
weten of een staaf zijn oorspronkelijke diameter nog heeft of niet.<br />
Het meten of een wapeningsstaaf is aangetast door corrosie gebeurt met behulp van de<br />
halfcelmeting of de CSE-meting.<br />
Fig. 6.7: Betondekkingsmeter<br />
De werkwijze is als volgt: doordat het ijzer oplost zal het betonoppervlak op bepaalde<br />
plaatsen een ander potentiaal verkrijgen dan voordien. Dit komt doordat de elektronen van de<br />
wapeningsstaaf vrijkomen en migreren naar het beton. Als er corrosie aanwezig is, zal er in<br />
de wapeningsstaaf een elektronenstroom aanwezig zijn en in het vochtige beton zal er een<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 6: Vooronderzoek 71<br />
ionenstroom plaatsvinden. Dit zal een gesloten stroomkring vormen. Deze stroom wordt<br />
opgemeten en is een maat voor de aanwezige corrosie.<br />
Om correctere resultaten te verkrijgen wordt het beton best op voorhand vochtig gemaakt.<br />
Door deze vochtigheid zal de geleidbaarheid toenemen (en de weerstand van het beton<br />
verlaagd worden).<br />
Het oppervlak van de constructie zal worden afgetast met behulp van een referentie-<br />
elektrode. Het potentiaalverschil tussen de wapening en het beton zal worden gemeten ten<br />
opzichte van de elektrode. De wapening en de referentie-elektrode zijn verbonden met een<br />
pool van een voltmeter.<br />
Aangezien er een elektrolytbrug moet aanwezig zijn op het betonoppervlak, zal er gebruikt<br />
gemaakt worden van een natte spons.<br />
Plaatsen waar er een groot negatief potentiaal is, kunnen een indicatie zijn voor het aanwezig<br />
zijn van corrosie. De mate van corrosie wordt hiermee niet gegeven, aangezien het meten van<br />
de potentiaalwaarde sterk afhankelijk is van de vochtigheid en de hoeveelheid zuurstof<br />
aanwezig in het beton.<br />
Door gebruik te maken van tabel 2 kan een beeld van de wapeningscorrosie verkregen<br />
worden.<br />
Fig. 6.8: Principetekening van een potentiaalmeting<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 6: Vooronderzoek 72<br />
Indien de potentiaalwaarden liggen tussen -400 mV tot -700 mV (CSE) kan dit wijzen op<br />
corrosie ten gevolge van chloriden. Bij waarden van -200m V tot -500 mV (CSE) kan dit<br />
wijzen op corrosie ten gevolge van carbonatatie.<br />
6.3.3. Schade bepalen op destructieve wijze<br />
6.3.3.1. Boorkernen nemen<br />
Er worden cilinders met een diameter van tien centimeter geboord in het beton. Aan de hand<br />
van die cilinders wordt de betonkwaliteit en de druksterkte van het beton bepaald. De<br />
druksterkte wordt bepaald met behulp van een drukpers.<br />
Omdat de samenstelling van het beton zal worden bepaald, moeten er op verschillende<br />
plaatsen cilinders genomen worden. Zo kan er een correcte weergave van de samenstelling<br />
plaatsvinden.<br />
Tabel 6.1: Weergave van de interpretatie van potentialen ten opzichte van de<br />
verschillende referentie-elektroden<br />
Ook kunnen de cilinders getest worden op de aanwezigheid van chloriden. Deze worden<br />
getest in een chemisch labo. Hier wordt het chloridengehalte bepaald in functie van de<br />
indringingsdiepte. Er moet wel een onderscheid gemaakt worden tussen de chloriden die al<br />
aanwezig waren in het beton bij aanvang en de van buitenaf ingedrongen chloriden.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
6.3.3.2. Fenolftaleïnetest<br />
Hoofdstuk 6: Vooronderzoek 73<br />
Deze test vindt op de bouwwerf zelf plaats en wordt gebruikt om de carbonatatiediepte te<br />
bepalen. Bij het uitboren van de testcilinders laat men kleine betonbrokjes op testpapier<br />
vallen.<br />
Fig. 6.9: Nemen van boorkern<br />
Hierop spuit men een fenolftaleïneoplossing. Indien het beton nog alkalisch is (pH > 9), en er<br />
dus geen carbonatatie aanwezig is, zal het indicatorpapier roze/rood verkleuren. Indien het<br />
beton wel al gecarbonateerd is zal het indicatorpapier niet veranderen van kleur en grijs<br />
blijven. Het grensvlak van de kleurzones geeft de diepte aan van het carbonatatievlak.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
Fig. 6.10: Meting van de carbonatatiediepte<br />
door verstuiving van een pHindicator,<br />
fenolftaleïne. Het nietgecarbonateerde<br />
beton verkleurt roze, het<br />
gecarbonateerde beton blijft kleurloos.
6.3.3.3. Afhakken van het beton<br />
Hoofdstuk 6: Vooronderzoek 74<br />
Door het afhakken van het beton, of delen ervan, kan vastgesteld worden in welke toestand<br />
de wapening verkeert. Door visuele vaststelling kan je zien of de hoofdwapening,<br />
verdeelwapening of beugels al dan niet zijn aangetast.<br />
6.3.3.4. Elektrochemische potentiaalmeting<br />
Door een potentiaalmeting uit te voeren kan de graad van aantasting van het wapeningstaal<br />
bepaald worden. Door de depassivering van het beton ontstaat er een verhoging van het<br />
elektrochemisch potentiaalverschil tussen het beton en staal. De wapeningstaaf wordt met<br />
een referentie-elektrode, een koperen staaf die op het beton geplakt wordt, in verbinding<br />
gebracht. Hierover wordt het potentiaalverschil gemeten met behulp van een voltmeter.<br />
6.3.4. Verzamelen van aanvullende gegevens<br />
Naast bovenvermelde werkwijzen om schade te bepalen, moet er tevens zoveel mogelijk<br />
bijkomende gegevens verzameld worden, onder andere:<br />
6.3.4.1. Navraag doen bij betoncentrale<br />
Het gebruikte en voorgeschreven beton kan opgevraagd worden in de betoncentrale. Alle<br />
verdere informatie rond het beton kan daar verkregen worden.<br />
6.3.4.2. Navraag doen bij aannemer<br />
Verzamelen van gegevens betreffende het geplaatste en gebruikte staal. Ook de<br />
voorgeschreven belastingen, het moment van belasten ten opzichte van het storten kan<br />
verkregen worden bij de aannemer.<br />
6.3.4.3. Berekeningen en beschouwingen van deskundigen<br />
Als er twijfels zijn in verband met vermoedelijk sterkteverlies kan een deskundige<br />
aangesproken worden. Hij kan dan de nog beschikbare sterkte berekenen.<br />
6.3.4.4. Grootste nadeel<br />
Het grootste nadeel van deze aanvullende gegevens is dat deze slechts in geringe mate<br />
voorhanden zijn. Ook kan men niet zeker zijn dat de juiste informatie verstrekt wordt of dat<br />
de werken volgens de plannen gemaakt werden.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
6.4. Besluit<br />
Hoofdstuk 6: Vooronderzoek 75<br />
Het vooronderzoek speelt een belangrijke rol bij de restauratiewerken. Dit is een leidraad<br />
voor de architect die hierdoor een betere raming van de schade kan maken. Door beter te<br />
weten hoe groot de schade aan het gebouw is kan hij betere beslissingen nemen over het al of<br />
niet toepassen van een nieuw concept of het herstellen van de beschadigde delen.<br />
Door het vooronderzoek zou ook de oorzaak van de aantasting moeten geweten zijn. Dit kan<br />
carbonatatie, waterindringing, chloridenindringing,… zijn. In het voorstellen van de<br />
renovatiemethode moet de architect of het studiebureau ervoor zorgen dat de men aan deze<br />
oorzaken kan verhelpen.<br />
Ondanks de kosten die verbonden zijn aan het uitvoeren van een vooronderzoek zijn de<br />
voordelen die ermee gehaald kunnen worden groot. Daarom zou bij grote renovatieprojecten<br />
zeker een vooronderzoek uitgevoerd moeten worden.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Betonrot<br />
Gebouw Syndicus Architect<br />
7. Aannemer<br />
7.1. Werkwijze<br />
Hoofdstuk 7: Aannemer 76<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
Vooronderzoek<br />
Studiebureau<br />
AANNEMER<br />
Producent<br />
Controlebureau<br />
Casestudy Costa Brava<br />
De aannemers werden geselecteerd op basis van de gesprekken die we hadden met de syndici<br />
en de architecten. Het waren steeds dezelfde namen die terugkwamen, waarna deze<br />
gecontacteerd werden in verband met hun ervaringen.<br />
Al deze aannemers zijn actief langs de kust, maar dit is geen volledige lijst van alle<br />
aannemers die actief zijn in de betonherstelling langs de kust.<br />
7.2. De aannemers<br />
7.2.1. Batsleer<br />
Batsleer nv<br />
Groendreef 32<br />
9880 Aalter<br />
Tel: 09/ 325 25 00<br />
Fax: 09/375 22 80<br />
e-mail: info@batsleer.be<br />
http://www.batsleer.be/<br />
Batsleer is 15 jaar terug gestart als een bedrijf gespecialiseerd in gevelreiniging die nu<br />
uitgegroeid is tot een bedrijf die bouwt en renoveert.
Hoofdstuk 7: Aannemer 77<br />
Tot de kerntaken van het bedrijf behoren onder andere betonherstel, gevelreiniging,<br />
natuursteenherstelling en kaleien.<br />
In onderaanneming worden de coatings en leuningen aangebracht door gespecialiseerde<br />
firma’s.<br />
7.2.2. Bodima<br />
Bodima<br />
Venecolaan 39<br />
9880 Aalter<br />
Tel: 09/ 375 12 66<br />
Tel: 03/ 475 15 00<br />
Fax: 09/ 375 22 88<br />
e-mail: info@bodima.be<br />
http://www.bodima.be/<br />
Bodima is een bedrijf dat vroeger vooral actief was op het gebied van kelderdichtingen. In de<br />
laatste 30 tot 40 jaar is het bedrijf zich ook gaan specialiseren in gevelwerken. Deze werken<br />
omvatten betonherstelling, gevelrenovatie, gevelonderhoud,…<br />
7.2.3. Boey NV<br />
NV BOEY<br />
Duinenstraat 108, 8450 Bredene<br />
Tel: 059/32 31 20<br />
Fax: 059/32 05 94<br />
e-mail: boeynv@planetinternet.be<br />
http://www.bredene.be/handel/boey.htm<br />
Boey is een bedrijf die gespecialiseerd is in bouwherstellingen, verbouwingen, gevelwerken<br />
en dakwerken. In 2006 had het 34 voltijdse personeelsleden in dienst.<br />
7.2.4. Braet NV<br />
N.V. Aannemingen M & J Braet<br />
W. De Roolaan 8<br />
B-8620 Nieuwpoort<br />
Tel: 058 23 31 13<br />
Fax: 058 23 91 27<br />
e-mail: info@braet.be<br />
http://www.braet.be<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 7: Aannemer 78<br />
Het aannemingsbedrijf Braet NV is actief op de markt van de waterbouw, burgerlijke<br />
bouwkunde, appartementsbouw en voert de laatste jaren meer en meer renovatieprojecten uit.<br />
De specialisatie bij renovatieprojecten is gevelrenovatie en betonherstelling.<br />
7.2.5. Carrera<br />
Carrera Renovatie nv<br />
Veldhoekstraat 21<br />
8020 Waardamme (Oostkamp)<br />
Tel: 050/27 76 14<br />
Fax: 050/27 54 38<br />
e-mail: info@carrera.be<br />
http://www.carrera.be/<br />
Carrera NV is gestart als een schilderbedrijf die uitgegroeid is tot een bedrijf die ook actief is<br />
op de markt van vochtbestrijding. Van gevelrenovatie heeft dit bedrijf de hoofdactiviteit<br />
gemaakt.<br />
In 2004 heeft het bedrijf een omzet van € 1.111.923 gerealiseerd.<br />
De activiteiten die zelf uitgevoerd worden bestaan uit industrieel schilderwerk,<br />
betonherstelling, waterdichtingswerken en gevelreiniging –en onderhoud.<br />
7.2.6. IBT<br />
N.V. I.B.T. (industriële en bouwkundige toepassingen)<br />
Schoolstraat 22<br />
9860 Gijzenzele<br />
Tel. 0032.9.362.10.55<br />
Fax 0032.9.362.48.67<br />
E-mail: ibt@ibtbouwtechniek.be<br />
http://www.ibtbouwtechniek.be/<br />
IBT of industriële en bouwkundige toepassingen is een algemene bouwonderneming die zich<br />
heeft gespecialiseerd in de gevelrenovatie en betonherstelling. Hiernaast worden ook<br />
schilderwerken en algemene bouwwerken uitgevoerd.<br />
Het bedrijf heeft in de sector van de renovatie en restauratie een omzet van om en bij de €<br />
4.000.000 en dit met een personeelsbestand van 27 mensen.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
7.2.7. Iris<br />
Iris NV<br />
Gent<br />
Industriepark<br />
Begoniastraat, 38<br />
9810 Eke<br />
Tel: +32 (0) 9 385 69 01<br />
Fax: +32 (0) 9 385 69 09<br />
http://www.iris.be/finishing_nl.html<br />
Hoofdstuk 7: Aannemer 79<br />
De Iris groep werd gesticht in 1946. De activiteiten lagen hoofdzakelijk bij de industriële<br />
schilderwerken. In de jaren die volgden, breidde de onderneming zich uit met<br />
schoonmaakactiviteiten en schilderwerken aan gebouwen.<br />
De Iris groep is opgesplitst in drie delen Iris Cleaning, Iris Anti Corrosion en Iris Finishing.<br />
Deze laatste staat in voor de binnenschilderwerken, gevelonderhoud, betonherstelling,<br />
gevelrenovatie en historische renovatie.<br />
In onderaanneming worden de coatings en leuningen aangebracht door gespecialiseerde<br />
firma’s.<br />
In 2006 heeft de Iris groep een omzet van € 64.000.000 gerealiseerd met 1.800<br />
personeelsleden in dienst.<br />
7.2.8. John Saey<br />
John Saey Renovatiewerken<br />
Gontrode Heirweg 142<br />
9090 Melle<br />
Tel: 09/ 272 72 80<br />
Fax: 09/ 272 72 85<br />
e-mail: info@johnsaey.be<br />
http://www.johnsaey.be/<br />
John Saey is een bedrijf dat zich volledig op de renovatiewereld concentreert.<br />
Hun kernactiviteiten zijn betonherstelling, herstel van natuursteen, gevelrenovatie,<br />
schilderwerken en terras- en balustradevernieuwing.<br />
In 2005 heeft het bedrijf een omzet van € 8.512.000 gerealiseerd met 68 voltijdse<br />
personeelsleden in dienst<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
7.2.9. MRT<br />
M.R.T. nv-GROUP MONUMENT<br />
Souverainestraat 38<br />
9800 Petegem-Aan-De-Leie (Deinze)<br />
tel. 00 32 / (0)9 386 97 67<br />
fax 00 32 / (0) 9 386 98 26<br />
e-mail: info@mrtmonument.be<br />
http://www.monument.be/<br />
Hoofdstuk 7: Aannemer 80<br />
Group Monument is een groep van bedrijven actief in de bouwsector. De activiteit situeert<br />
zich vooral in de restauratie en renovatiewereld .<br />
De groep bestaat uit 3 bedrijven die zich toespitsen op algemene bouwactiviteiten<br />
(Monument Vandekerckhove nv, Monument Hainaut sa, Goedleven Fr. nv), met daarnaast<br />
een aantal gespecialiseerde bedrijven die de speciale technieken voor zich nemen. (Modern<br />
Renovation Technics n.v., Modern Stability Contractor n.v.)<br />
Hierbij is MRT het bedrijf dat actief is op de markt van de betonrenovatie en gevelrestoratie.<br />
In 2005 heeft het bedrijf een omzet van € 3.939.000 gerealiseerd met 43 voltijdse<br />
personeelsleden in dienst<br />
7.2.10. Van Britsom<br />
Van Britsom NV<br />
Legeweg 157c<br />
8020 Oostkamp –<br />
Tel. (050) 36 80 85 –<br />
Fax (050) 36 80 81 –<br />
e-mail: info@vanbritsom.be<br />
http://www.vanbritsom.be/<br />
Het bedrijf was vroeger gespecialiseerd in waterwerken, met hoofdzetel in Temse. Met de<br />
overname van de firma Beke Bouwtechnieken profileert het zich nu als een algemeen<br />
bouwbedrijf. Naast waterbouwkundige werken zijn de andere activiteiten renovatie- en<br />
restauratiewerken, nieuwbouw, betonherstel en injectiewerken.<br />
In 2005 heeft het bedrijf een omzet van € 3.099.318 gerealiseerd met 61 voltijdse<br />
personeelsleden in dienst.<br />
7.2.11. Van Huele<br />
Van Huele gebr. N.V.<br />
Zandvoordedorpstraat<br />
8400 Oostende<br />
Tel: 059/ 50 08 57 – 0475/ 32 07 37<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Fax: 059/ 70 72 57<br />
e-mail: bouw@van-huele.be<br />
http://www.van-huele.be/<br />
Hoofdstuk 7: Aannemer 81<br />
Van Huele gebr. N.V. is gestart als een bouwbedrijf die uitgegroeid is tot een bedrijf die ook<br />
actief is op de markt van waterbouwkundige werken, gevelrenovatie en materiaalverhuur.<br />
In 2005 heeft het bedrijf een omzet van € 9.512.000 gerealiseerd met 81 voltijdse<br />
personeelsleden in dienst.<br />
De activiteiten die ze zelf uitvoeren bestaan uit waterwerken, werken van burgerlijke<br />
bouwkunde, gevelreiniging, gevelonderhoud en betonherstelling.<br />
In onderaanneming worden de coatings en leuningen aangebracht door gespecialiseerde<br />
firma’s<br />
7.3. Evaluatie vragenlijst<br />
7.3.1. Toepassing producten<br />
In dit punt wordt besproken welke producten de aannemers het meest gebruiken en of er de<br />
laatste jaren een verschuiving is opgetreden tussen de verschillende merken.<br />
De producenten die naar voren kwamen door de aannemers werden overal genoemd en zijn<br />
bijna de enige die aangebracht werden.<br />
Deze zijn BASF, Sika en Pentagon Plastics, zoals besproken in hoofdstuk 8. Hier wordt<br />
verder ingegaan op wat de aannemer van de producten vindt.<br />
De andere producenten die vermeld werden zijn Remmers, Rewah, La Farge en Reynchemie.<br />
Deze producten worden bijna nooit gebruikt, enkel indien dit specifiek in het lastenboek<br />
staat.<br />
Van de aangesproken aannemers werkt iedereen met de producten van BASF. De producten<br />
zouden eenvoudig in gebruik zijn met een goede verwerkbaarheid. Eveneens de<br />
ondersteuning aan de aannemers zoals het inrichten van bijscholingen wordt gezien als een<br />
belangrijke troef. Wel wordt door sommige aannemers aangehaald dat het nieuwe gamma<br />
van Nanocrete minder graag gebruikt wordt dan het vorige gamma herstelmortels van<br />
Degussa omdat de Nanocrete in minder dikke lagen aangebracht kan worden.<br />
De producten van Sika worden volgens de aannemers minder gebruikt dan vroeger doordat<br />
de hechting voor de herstelmortels minder goed is dan van de Nanocrete producten. Of dit<br />
werkelijk zo is hebben we niet proefondervindelijk kunnen vaststellen maar dit kwam terug<br />
in enkele gesprekken zodat dit toch het vermelden waard is.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 7: Aannemer 82<br />
Vooral de elastische voegen van Sika worden door de aannemers geprezen omdat deze de<br />
beste kwaliteit heeft.<br />
Van de producten van Pentagon Plastics worden vooral de coatings gebruikt. Deze zijn de<br />
beste op de markt volgens de meeste aannemers.<br />
Van de herstelmortels zijn er minder goede ervaringen omdat er iets meer krimpscheuren zijn<br />
dan bij de herstelmortels van de andere producenten. De prijs is eveneens iets hoger dan bij<br />
de concurrentie omdat de producten in het buitenland geproduceerd worden.<br />
7.3.2. Combinatie van merken<br />
Door de verschillende producenten met elk hun producten waar ze in uitblinken, ontstaat de<br />
drang om verschillende merken te combineren. De combinatie van producten is een riskante<br />
zaak omdat hierdoor verschillende producenten aansprakelijk kunnen zijn als er iets<br />
misloopt. Geen van beidde producenten zal hierdoor toegeven dat het door de schuld van hun<br />
product is en de schuld doorschuiven naar de ander.<br />
Evenwel is het combineren van merken niet altijd af te raden. In de praktijk zijn er<br />
voorbeelden waar dit goed gewerkt heeft. Er werd dan een herstelmortel van de ene firma<br />
aangebracht op de correcte manier. Hierna kwam een vertegenwoordiger van de andere firma<br />
die controleerde of de werken goed waren uitgevoerd. Bij goed uitgevoerde werken werd hier<br />
een schriftelijke bevestiging van gegeven en kon de coating aangebracht worden door de<br />
tweede firma. Door dit systeem is het duidelijker waar de verantwoordelijkheid ligt. Sluitend<br />
is dit echter nog niet.<br />
7.3.3. Manier van opmeten voor kostenbepaling<br />
Zeer belangrijk voor de uiteindelijke bepaling van de kostprijs van de renovatie is hoe de<br />
herstellingen worden opgemeten. Afhankelijk van deze opmeting en de eenheidsprijs van<br />
deze opmeting wordt de totale kostprijs berekend.<br />
Voor de verschillende onderdelen van een gebouw kunnen verschillende prijzen worden<br />
vastgelegd. Zo is de prijs voor de herstelling van een kolom niet dezelfde als de prijs voor de<br />
herstelling van lintelen of de onderkant van een terras.<br />
Er zijn verschillende opmetingsvormen:<br />
− opmeting in dm²;<br />
− opmeting in dm³;<br />
− opmeting in m;<br />
− opmeting in lopende meter wapening<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
7.3.3.1. Opmeting in dm²<br />
Hoofdstuk 7: Aannemer 83<br />
De opmeting in dm² is de meest gebruikelijke. Hierbij wordt er van uitgegaan dat de<br />
herstelling een bepaalde dikte heeft (1à2cm achter de wapening).<br />
Na uitvoeren van de werken worden de herstelde<br />
delen dan opgemeten volgens de kleinst omschreven<br />
rechthoek die rond de herstelling past, zoals te zien in<br />
de schets hiernaast.<br />
In sommige gevallen wordt er onderscheid gemaakt tussen diep en ondiep herstel. Bij<br />
diepherstel moeten ook de wapeningen worden aangepakt, dit zorgt voor extra werk zoals<br />
uitgelegd in hoofdstuk 1. Ondiep herstel wordt toegepast indien er geen wapeningen<br />
aanwezig zijn. Uiteraard zal diepherstel veel duurder uitvallen dan ondiep herstel.<br />
De kleinst herstelbare zone is 1dm². Indien de schade kleiner is wordt 1dm² uitbetaald. De<br />
prijs ligt in de buurt van 15 €/dm².<br />
Voordelen:<br />
− gemakkelijk op te meten;<br />
− achteraf makkelijk te controleren welke de grootte van de herstelling was;<br />
− de hersteldiepte hoeft niet opgemeten te worden.<br />
Nadelen:<br />
− de diepte is niet van belang voor prijs, sommige aannemers zullen niet diep genoeg<br />
wegschieten;<br />
− de kleinste omschreven rechthoek soms moeilijk te definiëren;<br />
− de meeste werkuren worden besteed aan de wapening, op deze manier kan men niet<br />
zien indien er ook effectief wapening gerenoveerd moesten worden, dit om de<br />
kostprijs te verantwoorden.<br />
7.3.3.2. Opmeting in dm³<br />
Bij zeer diepe restauraties of bij stukken die opgegoten worden met een gietmortel schakelt<br />
men voor de prijsbepaling wel eens over op metingen in dm³. Hierdoor is men niet<br />
afhankelijk van de maximale diepte die bij de opmeting in dm² wel soms gehanteerd word.<br />
Men kan de volledige renovatie uitvoeren zoals het hoort tot op de benodigde diepte.<br />
De prijs ligt in de buurt van 20 €/dm³.<br />
Voordelen:<br />
− het volledige volume van de werken wordt betaald;<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 7: Aannemer 84<br />
− gemakkelijk te gebruiken bij grote stukken waar de herstelmortel kan worden<br />
Nadelen:<br />
aangegoten.<br />
− na het herstellen is het moeilijk om vast te stellen tot hoe diep de herstelmortel is<br />
aangebracht, men is afhankelijk van wat de aannemer zegt;<br />
− de meeste werkuren worden besteed aan de wapening, op deze manier kan men niet<br />
zien indien er ook effectief wapening gerenoveerd moesten worden, dit om de<br />
kostprijs te verantwoorden Het opgieten zelf neemt niet de grootste tijd is beslag.<br />
7.3.3.3. Opmeting in m<br />
Voor sommige stukken zoals het herstellen van terrasneuzen worden de prijzen bepaald per<br />
meter terrasneus die men moet herstellen. De prijs wordt dan opgemaakt volgens de<br />
geschatte diepte van de aantasting. Deze diepte is moeilijk vast te stellen en het is dan ook<br />
wenselijk om de prijzen te kunnen herzien indien de schade veel kleiner of groter uitvalt dan<br />
de begrote schade.<br />
De prijzen zijn sterk afhankelijk van wat gerestaureerd moet worden, het is zeer moeilijk om<br />
hier een schatting van te maken.<br />
Voordelen:<br />
− gemakkelijk op te meten, men moet enkel de lengte van de herstelling opmeten;<br />
− achteraf makkelijk te controleren welke de grootte van de herstelling was;<br />
− de hersteldiepte hoeft in theorie niet opgemeten te worden.<br />
Nadelen:<br />
− diepte is niet van belang voor prijs, sommige aannemers zullen niet diep genoeg<br />
wegschieten;<br />
− indien de schade zich verder uitstrekt dan waarvoor de aannemer betaald zal worden<br />
en de prijzen kunnen niet herzien worden, zal er slechts afgewerkt worden waarvoor<br />
men betaald wordt.<br />
7.3.3.4. Opmeting in lopende meter wapening<br />
Deze methode wordt weinig toegepast, maar is toch het vermelden waard. Hierbij wordt in<br />
plaats van de schade op te meten volgens het aantal dm² of dm³ aan te brengen herstelmortel<br />
de schade aangerekend volgens de lengte van de wapeningsstaven die hersteld worden.<br />
De idee bij deze methode is dat bijna alle tijd die nodig is om een herstelling uit te voeren<br />
kruipt in de wapening die aangetast is.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Voordelen:<br />
Hoofdstuk 7: Aannemer 85<br />
− bij een balk waarbij enkel de langswapening aangetast is, is dit een zeer gemakkelijke<br />
methode om op te meten;<br />
− de hersteldiepte hoeft in theorie niet opgemeten te worden;<br />
− prijsvorming is correct daar de prijs betaald wordt door het werd die de meeste tijd in<br />
Nadelen:<br />
beslag neemt.<br />
− bij complexere wapeningsschema’s is het moeilijker om de wapening op te meten, de<br />
overlappende wapening is ook nog een probleem;<br />
7.3.3.5. Besluit<br />
Welke de manier van opmeten ook is, er zijn altijd voor- en nadelen aan verbonden. Het<br />
belangrijkste is dat vooraf afgesproken wordt welke methode er voor welk deel van het<br />
gebouw wordt toegepast. In veel gevallen worden er meer dan één methode toegepast,<br />
afhankelijk van het te herstellen deel.<br />
De aannemer en de architect meten meestal samen de herstelde delen op om later te<br />
vermijden dat er discussie is over de te betalen prijs.<br />
7.4. Besluit<br />
Of een herstelling kwalitatief goed is hangt voor een groot deel af van de aannemer. Zelfs al<br />
zijn de producten goed, indien de aannemer ze slecht gebuikt dan zorgt dit onvermijdelijk<br />
voor schadegevallen.<br />
Hierdoor is het nodig dat de aannemers ondersteund worden bij de renovatie, zeker indien er<br />
nog niet de nodige ervaring op het gebied van betonherstelling is.<br />
Als er na de renovatie opnieuw sprake is van schade aan het gebouw moet men hiervoor niet<br />
altijd de aannemer verantwoordelijk stellen. Meestal is er een gedeelde verantwoordelijkheid<br />
van alle betrokken personen. De schade kan te wijten zijn aan een tekort aan financiële<br />
middelen of aan een slecht ontwerp, maar evengoed aan het slecht uitvoeren van de werken.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Betonrot<br />
Gebouw Syndicus Architect<br />
8. Producent<br />
Hoofdstuk 8: Producent 86<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
Vooronderzoek<br />
Studiebureau<br />
Aannemer<br />
PRODUCENT<br />
Controlebureau<br />
Casestudy Costa Brava<br />
Tijdens de verscheidene gesprekken met aannemers, architecten en studiebureaus werd<br />
steeds gevraagd met welke producten zij de restauraties uitvoerden.<br />
In dit hoofdstuk worden de door de vorige personen genoemde producenten snel voorgesteld<br />
met telkens één bepaald product dat vaak gebruikt wordt tijdens de restauratie van <strong>betonrot</strong>.<br />
De technische goedkeuring die bestaat voor producten wordt ook even besproken.<br />
8.1. Wat is een producent<br />
Een producent is een persoon, bedrijf of organisatie die producten of diensten levert. Deze<br />
staan in voor de volledige ontwikkeling. Dit gaat van het maken van de samenstelling tot het<br />
verkrijgen van de nodige attesten. De producent zal na de ontwikkeling proberen zijn product<br />
aan de man te brengen via reclame of beurzen. Dienst na verkoop is tevens een belangrijk<br />
luik van de producenten.
8.2. Producenten<br />
Hoofdstuk 8: Producent 87<br />
In volgend onderdeel worden de producenten van de producten die gebruik worden voor de<br />
betonherstelling even toegelicht. Dit zijn weliswaar niet de enige producenten, maar dit zijn<br />
de producenten die bij gesprekken met aannemer, studiebureaus en architecten steeds<br />
terugkwamen.<br />
8.2.1. BASF<br />
BASF Construction Chemicals Belgium NV<br />
Industrieterrein ‘Ravenshout’ 3711<br />
B-3945 Ham<br />
Tel: +32 11 34 04 34<br />
Fax: +32 11 40 13 92<br />
http://www.basf-cc.be<br />
BASF werd in het jaar 1909 opgericht als Master Builders Inc. in Cleveland, Verenigde<br />
Staten. Heel snel ontwikkelde het zich tot een internationaal bedrijf met vestigingen in Azië<br />
en Europa.<br />
De eerste vestiging in België werd opgericht in 1956 en deed dienst als verkoopskantoor voor<br />
de Benelux. In 1975 opende Master Builders NV een fabriek voor de productie van<br />
hulpstoffen voor beton en betonreparatieproducten te Ham. Het jaar 1985 betekende voor<br />
Master Builders een wereldwijde overname door de Zwitserse groep Sandoz. Vanaf dat<br />
moment veranderde Master Builders Inc. in Master Builders Technologie. Deze “nieuwe<br />
firma” kent in de jaren ’80 en begin jaren ’90 een spectaculaire groei. In 2001 komt de<br />
Master Builders Technologie groep en een aantal andere bedrijven uit de organisatie SKW<br />
Trostberg AB in de diviesie Constructon Chemicals van de firma Degussa AG. Deze is<br />
specialist in fijn chemie. BASF heeft vanaf 1 juli 2006 de internationale divisie Construction<br />
Chemicals van Degussa overgenomen.<br />
Het bedrijf BASF Construction Chemicals beschikt vandaag de dag over een compleet<br />
gamma van producten voor bouw en afbouw. Zij behoort tot de internationale divisie<br />
Constuction Chemicals. Deze is verder onderverdeeld in de business lines Admixture<br />
Systems, Building Systems en Performance Flooring. Het eerste onderdeel, de Admixture<br />
Systems, is marktleider van hulpstoffen voor beton en mortel. Daarnaast richt de lijn<br />
Building Systems zich op tegellijmen, voegmiddelen en kitten, reparatiesystemen en<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 8: Producent 88<br />
injectiematerialen. Tot het laatste onderdeel Performance Flooring behoort een breed gamma<br />
aan vloersystemen.<br />
Tijdens de gesprekken bleek dat er een zeer goede contact is tussen BASF en hun klanten. Er<br />
werd dan gesproken over informatiedagen in verband met de nieuwste producten en zeer<br />
goede begeleiding.<br />
Onder BASF Construction Chemicals vallen er ook nog twee andere firma’s die reeds hun<br />
plaats op de markt verworven hebben. Het gaat hier om Degussa en Thoro.<br />
8.2.1.1. Degussa<br />
Degussa Antwerpen NV<br />
Tijsmanstunnel West<br />
2040 Antwerpen<br />
Tel: +32 35 60 32 11<br />
Fax: +32 35 60 33 11<br />
http://www.degussa-antwerpen.be<br />
Degussa is wereldwijd vertegenwoordigt en heeft in 28 Europese landen vestigingen,<br />
waaronder het moederbedrijf in Duitsland. Over gans de wereld zijn zij de nummer één in<br />
speciaalchemie en behoren tot de top tien van de chemische bedrijven. Degussa houdt zich<br />
niet enkel bezig met het ontwikkelen van producten die in de bouwkunde gebruikt worden.<br />
De producten van Degussa worden voor verschillende doeleinden toegepast van tandpasta tot<br />
“groene autobanden”, van papier tot snowboards. Er kan dus gesteld worden dat hun<br />
producten massaal aanwezig zijn in ons leven.<br />
De Belgische vestiging bevindt zich in Antwerpen. Deze productiesite werd in oktober 1968<br />
aangelegd. De haven van Antwerpen is de gedroomde plaats, want samen met andere grote<br />
chemische en petrochemische ondernemingen is Antwerpen de belangrijkste chemiepool van<br />
Europa en na Houston, in Texas, de tweede grootste wereldwijd.<br />
Thoro divisie<br />
8.2.1.2. Thoro<br />
BASF Construction Chemicals Belgium NV<br />
Nijverheidsweg 89<br />
B-3945 Ham<br />
Tel: +32 11 34 04 32<br />
Fax: +32 14 81 32 10<br />
http://www.thoro.be<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 8: Producent 89<br />
Het bedrijf werd opgericht in het jaar 1912 door bouwkundig ingenieur Edward H. Canon.<br />
Bij de oprichting kreeg het bedrijf de naam Standard Dry Wall Crafts. Dit bedrijf had als doel<br />
een oplossing te bieden voor problemen in de bouwindrustie en dit met kwalitatief<br />
hoogwaardige producten. Standard Dry Wall Crafts evolueerde naar Thoro System Products.<br />
Vandaag de dag maakt Thoro System Products deel uit van BASF Construction Chemicals.<br />
Het doel van Thoro is weliswaar niet veranderd door de jaren heen en bleef het wereldwijd<br />
aanbieden van innovatieve en doeltreffende oplossingen in de bouwindustrie.<br />
Om aan de verschillende eisen van de eindgebruiker te voldoen beschikt Thoro over een ruim<br />
gamma van producten voor de waterdichting, herstelling en bescherming van beton en<br />
metselwerk.<br />
8.2.1.3. Emaco nanocrete<br />
Bij het vermelden van de productnaam BASF werd steeds weer<br />
de Emaco nanocrete-productlijn vermeld. In dit punt wordt hun<br />
gamma van iets nader bekeken.<br />
Dit nieuwe Emaco Nanocrete gamma staat voor de nieuwe<br />
generatie betonreparatiemortels. Deze productlijn beschikt over<br />
uitzonderlijke eigenschappen:<br />
− betere hechtsterkte;<br />
− betere dichtheid en ondoordringbaarheid;<br />
− verminderde krimp;<br />
− betere treksterkte en kleinere neiging tot scheurvorming;<br />
− verbeterde compatibiliteit met beton;<br />
− betere thixotropie, eenvoudiger en sneller aan te brengen en af te werken;<br />
− mindere applicatieproblemen;<br />
− lagere kosten.<br />
Dit is de eerste productlijn in de betonreparatie die gebruik maakt van nanotechnologie. Deze<br />
technologie wordt soms wel eens dé technologie van de 21e eeuw genoemd. Dit maakt het<br />
mogelijk om te werken met deeltjes in de orde van grootte van een nanometer. Een<br />
nanometer is één miljardste van een meter. Op deze schaal bevinden atomen en moleculen<br />
zich.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Het gamma bestaat uit vier producten. Deze producten zijn:<br />
− EMACO Nanocrete R4;<br />
− EMACO Nanocrete R3;<br />
− EMACO Nanocrete R2;<br />
− EMACO Nanocrete AP<br />
Hoofdstuk 8: Producent 90<br />
De eerste drie producten zijn reparatiemortels, met elk hun eigen toepassingsgebieden. De R4<br />
wordt toegepast voor het “ zwaardere werk “. R3 is een iets lichtere herstellingsmortel.<br />
Samen met R4 zijn beiden structurele herstellingsmortels. Dit houdt in dat men tewerk gaat<br />
tot achter de wapening. Beide producten kunnen aangebracht worden in 1 laag van 5 à 6 cm<br />
dik. Indien er een grotere dikte vereist is, moet deze in verschillende lagen aangebracht<br />
worden. De R2 is op zijn beurt een egalisatiemortel. Deze kan in een dikte van 3mm tot<br />
10cm per laag aangebracht worden. Als er echter wapening zichtbaar is, mag de R2 niet<br />
gebruikt worden. Het laatste product, de Emaco Nanocre AP, is een primer. Dit product zal<br />
een hoge mate van actieve bescherming bieden aan gewapend staal. Deze kan ook gebruikt<br />
worden als aanhechtingslaag.<br />
Dit zouden de eerste producten zijn die voldoen aan de nieuwe Europese Normen.<br />
8.2.2. Pentagon Plastics<br />
Pentagon Plastics NV<br />
Venecoweg 37<br />
Industrieterrein ‘De Prijkels’<br />
B-9810 Nazareth<br />
Tel: +32 93 81 65 00<br />
Fax: +32 93 81 65 10<br />
http://www.pentagonplastics.be<br />
In 1974 werd Pentagon Plastics NV opgericht als fabrikant van gespecialiseerde coatings en<br />
mortels. Nu 30 jaar later is deze onderneming uitgegroeid tot een gevestigde waarde in<br />
hoogkwalitatieve waterdichtingssystemen voor balkons, daken en buitenmuren en in<br />
hygiënische coatings voor wanden en plafonds. Pentagon Plastics NV maakt deel uit van de<br />
de Iotech group, een groep van bedrijven gespecialiseerd in coatingssystemen. De Belgisch<br />
vestiging is gesitueerd te Nazareth, de andere in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
8.2.2.1. Coatings<br />
Hoofdstuk 8: Producent 91<br />
Zoals reeds gezegd is deze firma vooral actief in en gekend voor zijn coatingssystemen. In<br />
hun gamma vind je coatings terug voor alle denkbare toepassingen. Daar deze onderneming<br />
zich vooral toelegt op hun coating spreekt het voor zich dat deze van goed kwaliteit zijn. Het<br />
logische gevolg hiervan is dat hun producten alom gekend zijn in de restauratiewereld.<br />
Sika NV<br />
8.2.3. Sika<br />
Pierre Dupontstraat 167<br />
B-1140 Brussel<br />
Tel: +32 27 26 16 85<br />
Fax: +32 27 26 28 09<br />
http://www.sika.be<br />
Sika is een onafhankelijke Zwitserse groep gesticht in het jaar 1910. Het is een globale<br />
onderneming die in meer dan 60 landen actief is, waaronder België. Sika is aanwezig op de<br />
Belgische markt sinds 1946. De firma richt zich op chemische specialiteiten en splitst haar<br />
activiteiten op in twee sectoren, namelijk de afdeling bouw en de afdeling industrie.<br />
De Belgische afdeling van Sika is gevestigd in Evere. Zij heeft tot doel om de gebruiker van<br />
de producten met raad en daad bij te staan. Op die manier zijn de technische adviseurs van de<br />
bouwafdeling bijvoorbeeld betrokken bij grote infrastructurele werken en renovatieprojecten<br />
in België.<br />
8.2.3.1. FerroGard 903<br />
Het product uit het gamma van Sika, die met betrekking tot carbonatie op<br />
de voorgrond treedt is de FerroGard 903. Dit product is een oppervlak<br />
toegepaste corrosie-inhibitor. Het is ontworpen om in te dringen in het<br />
gewapend beton. Het product zal in het beton migreren via capillariteit,<br />
maar tevens in gasvorm. De Sika FerroGard 903 is opgebouwd uit<br />
organische en anorganische componenten. Het kan op twee manieren<br />
aangebracht worden. Aan de ene kant kan men het product laten<br />
impregneren en de andere optie is om alles wat aangetast is weg te kappen en de FerroGard<br />
samen met de mortel als hulpstof toevoegen. Als het product aangebracht wordt dringt het in<br />
het beton en vormt rondom het oppervlak van het wapeningsstaal een beschermende mono –<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 8: Producent 92<br />
moleculair laagje. Het product is ook reactief op roest. Dit laagje vertraagt het ontstaan van<br />
corrosie en vermindert de mate van het reeds ontstane corrosieproces. Als de wapening reeds<br />
sterk aangetast is, zal ze het proces niet wegnemen. De toepassing van dit product als<br />
corrosiebescherming kan de levensduur van de constructie met 15 jaar doen toenemen. Dit is<br />
enkel geldig als het toegepast wordt als deel van een complete Sika betonreparatie en<br />
beschermingssysteem.<br />
De Sika FerroGard 903 wordt dus toegepast voor reparatie en onderhoud van<br />
betonconstructies waar de wapening reeds aangetast is door corrosie, of beschermd dient te<br />
worden tegen carbonatatie en chloriden aantasting.<br />
8.2.4. Andere producenten<br />
Naast de reeds besproken producenten zijn er ook nog enkele andere bedrijven die zich<br />
bezighouden met het ontwikkelen of verdelen van producten die gebruikt worden voor<br />
reparatie van beton. Deze producenten zijn weliswaar niet besproken in de vorige puntjes. De<br />
reden hiervoor is dat reeds vermelde producenten bij elke bespreken weer naar voor kwamen<br />
en de andere zelden vernoemd werden. De ondernemingen beschikken wel over de nodige<br />
producten voor betonreparatie, maar worden blijkbaar minder toegepast aan de kust van<br />
Oostende.<br />
Het gaat hier om Remmers, Rewah, la Farge en Reynchemie.<br />
8.3. Technische goedkeuring<br />
8.3.1. Nodige attesten<br />
Op het vlak van attesten is er een overgangsperiode aangebroken. Vroeger moesten<br />
producten voldoen aan de ATG-normering om in aanmerking te komen voor openbare<br />
werken. Deze ATG-label is een Belgische norm en nog slechts geldig tot 2008. Vanaf 2008<br />
gaat de nieuwe Europese norm van kracht. Volgens velen zal dit attest in de toekomst toch<br />
nog van enig belang zijn.<br />
In het volgende stukje wordt de ATG-norm even bekeken en wordt ook nieuwe Europese<br />
norm even toegelicht.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
8.3.2. ATG<br />
8.3.2.1. Wat is ATG<br />
Hoofdstuk 8: Producent 93<br />
ATG staat voor Agrément Technique / Technische Goedkeuring en wordt officieel door de<br />
BUtgb uitgegeven. Zoals de naam doet vermoeden is het dus een technische goedkeuring.<br />
Deze technische goedkeuring is een gunstige beoordeling van één bepaald bouwproduct van<br />
één fabrikant voor één bepaalde toepassing. De goedkeuring levert een technisch advies. Dit<br />
technisch advies bevat een beschrijving en de technische eigenschappen van het product. De<br />
goedkeuring ontwikkelde zich tot een eersterangsreferentie. Deze is enkel op toepassing van<br />
niet-genormaliseerde producten. Het gaat hier dan vooral over systemen, innovatieve<br />
producten en meer component producten. De procedure gaat uit van de overheid. Het heeft<br />
de bedoeling om de kwaliteit in de bouw te verhogen en aan de andere kant de kosten te<br />
drukken. Door de jaren heen is de goedkeuring geëvolueerd tot een instrument van<br />
wederzijdse erkenning over heel Europa.<br />
8.3.2.2. Wat is BUtgb<br />
BUtgb staat voor Belgische Unie voor de technische goedkeuring in de bouw. Deze unie<br />
werd opgericht in het jaar 1971. Het werd gesticht door het NIH, het controlegebouw voor de<br />
bouw SECO en het WTCB.<br />
De BUtgb is de organisatie die instaat voor het verlenen van de Belgische ATG-<br />
goedkeuringen en de Europese technische goedkeuring ETA. Voordat het BUtgb een ATG<br />
toekent aan een bepaald product wordt er advies gegeven. Dit advies wordt bezorgd door een<br />
gespecialiseerde goedkeuringsgroep. Deze groep bestaat uit experts die handelen in opdracht<br />
van het BUtgb. Het advies wordt normalerwijs aangevuld door een certificering. Wanneer dit<br />
bekomen werd voor het product kan het ATG-logo samen met het goedkeuringsnummer op<br />
de verpakking van het betreffende product worden aangebracht. Op die manier kan de<br />
goedkeuring van het product duidelijk gemaakt worden voor de gebruiker.<br />
8.3.2.3. Hoe bekomt men een ATG<br />
Het bekomen van een ATG kan in drie stappen onderverdeeld worden:<br />
− De informatie voor de aanvrager;<br />
− Het technisch onderzoek en de aflevering van de goedkeuring;<br />
− De publicatie en de conformiteitsverklaringen.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 8: Producent 94<br />
Als een fabrikant interesse heeft om een ATG te behalen voor een nieuw product, kan hij<br />
zich wenden tot het BUtgb. De BUtgb zal dan bepalen of het product wel in aanmerking<br />
komt voor een goedkeuring. Het kostenluik van het onderzoek zal tevens nagegaan worden.<br />
Als aan alle voorwaarden voldaan wordt kan men een uitgebreid administratief dossier<br />
aanvragen. Dit dossier maakt het mogelijk een officiële aanvraag in te dienen. Dit dossier<br />
dient ingevuld te worden volgens de opgelegde richtlijnen.<br />
Eenmaal dit in orde is, kan de fabrikant zijn aanvraag samen met het technisch dossier<br />
doorsturen naar het secretariaat van de BUtgb.<br />
De aanvraag zal officieel geregistreerd worden. Er wordt binnen de drie weken een<br />
ontvankelijkheidverklaring opgesteld. In deze verklaring worden de experts van het<br />
uitvoerend bureau en de verslaggever aangeduid. De kosten voor het opstellen van de<br />
technische goedkeuring bevinden zich ook bij de verklaring. Kosten ten gevolge van<br />
bijkomende proeven en publicatie worden afzonderlijk aangerekend.<br />
Nadat het dossier bekeken werd, kan aan de fabrikant een bijkomend proefprogramma<br />
worden voorgesteld. Dit kan gebeuren om de prestatiecriteria van het technische dossier aan<br />
te vullen. Dit gebeurt logischerwijs in systematisch overleg tussen fabrikant en de experten<br />
van het uitvoerend bureau. Deze experts moeten het voorbereide dossier van de verslaggever<br />
goedkeuren. Dit gebeurt voordat het aan de gespecialiseerde groep overgedragen wordt voor<br />
het definitief advies. Eventuele veranderingen aan het productieproces, normen of<br />
voorschriften worden opgenomen in de definitieve versie van de technische goedkeuring.<br />
Het definitief goedgekeurde dossier zal naar de aanvrager en de voorzitter van de<br />
goedkeuringscommissie gestuurd worden, voor het ondertekend wordt. Deze definitieve<br />
versie zal openbaar worden gemaakt door het drukken en verzenden van een exemplaar in<br />
beide landstalen naar een aantal correspondenten.<br />
Het is mogelijk om een bevestiging van een Belgische goedkeuring aan te vragen voor<br />
andere landen. Hier zal de DGV de aanvraag inleiden. De technische vragen zullen<br />
weliswaar door de verslaggever in overleg met het buitenlands instituut behandeld worden.<br />
Op dezelfde wijze kan een bevestiging van een buitenlandse technische goedkeuring<br />
behandeld worden. Dit gebeurt ook door een verslaggever van het gespecialiseerd bureau.<br />
Hier zullen wel eventuele problemen in verband met aanpassingen aan de nationale<br />
richtlijnen, proeven en controles opgelost worden als dit mogelijk is.<br />
Een ATG is normaalgezien drie jaar geldig. Bij het naderen van de vervaldatum kan de<br />
fabrikant de hernieuwing of verlenging van de goedkeuring aanvragen.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
8.3.3. Europese norm<br />
Hoofdstuk 8: Producent 95<br />
Vanaf 2008 moeten alle producten voldoen aan de nieuwe Europese norm. In deze context is<br />
dit de EN 1504 en deze bestaat uit 10 segmenten.<br />
EN 1504 : Producten en systemen voor de bescherming en herstelling van betonconstructie –<br />
Definities, eisen, kwaliteitsboring en overeenkomstigheidsbeoordeling.<br />
Deel 1 : Definities<br />
Deel 2 : Oppervlaktebeschermingssystemen voor beton<br />
Deel 3 : Constructieve en niet-constructieve herstelling<br />
Deel 4 : Constructieve hechting<br />
Deel 5 : Injecteren van beton<br />
Deel 6 : Verankeren van betonstaal<br />
Deel 7 : Bescherming tegen wapeningscorrosie<br />
Deel 8 : Kwaliteitsbeheersting en conformiteitsbeoordeling<br />
Deel 9 : Algemene principes voor het gebruik van producten en systemen<br />
Deel 10 : Gebruik van producten en systemen op de bouwplaats en kwaliteitsbeheersing<br />
van het werk<br />
Het onderdeel dat betrekking heeft tot deze materie is 1504-3.<br />
Om een attest te verkrijgen die aantoont dat je product aan de norm voldoet moeten er<br />
nieuwe proeven gedaan worden. Wat wel verschilt met de ATG-norm is dat de proeven in het<br />
eigen labo kunnen gedaan worden. Dit houdt in dat je zelf kunt zeggen dat je voldoet aan de<br />
Europese normen. De mogelijkheid bestaat ook om de proeven te laten uitvoeren door een<br />
erkend labo. Naast deze EN komt er normaal in België een extra markering bij, een<br />
bijkomende Benor. Om over dit certificaat te beschikken zullen de proeven wel door een<br />
onafhankelijk en erkend labo gedaan worden. Zij doen dan de bijkomende proeven en<br />
controleren de productie-eenheid.<br />
Voor de herstellingsmortels bestaan er in de nieuwe Europese norm vier Europese klassen.<br />
Namelijk de R1, R2, R3 en R4, elk met zijn eigen eisen qua sterkte, scheurvorming,<br />
verwerkbaarheid….<br />
Naast de nieuwe EN, wordt nu de CE markering geëist van producten. Deze norm toont aan<br />
dat het product de gezondheid van de mens niet schaadt. Het zegt dus niets over de kwaliteit<br />
van het product. De proeven om deze markering te bekomen moeten wel in een erkend labo<br />
gebeuren.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
8.4. Productlijsten<br />
Hoofdstuk 8: Producent 96<br />
Aan de hand van een programma in Java werd er een productenlijst opgesteld. Dit<br />
programma staat op de bijgevoegde cd-rom. De handleiding voor dit programma staat<br />
eveneens op deze cd.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Betonrot<br />
Gebouw Syndicus Architect<br />
9. Controlebureau<br />
9.1. Algemeen<br />
Hoofdstuk 9: Controlebureau 97<br />
Vooronderzoek<br />
Studiebureau<br />
Aannemer<br />
Producent<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
CONTROLEBUREAU<br />
Casestudy Costa Brava<br />
Technische controle kan uitgeoefend worden op alle soorten gebouwen, met controles gaande<br />
van stabiliteitsstudie, duurzaamheid tot veiligheid en uitvoer van de werken.<br />
Door het laten volgen van de studie en uitvoering van de werken wordt aan de oprichters<br />
toegelaten om een controleverzekering te onderschrijven. Het afsluiten van deze verzekering<br />
dekt alle oprichters zonder enig verhaal naar de verantwoordelijkheden van de schade. De<br />
controleverzekering dekt de structuurwerken en kan voor gebouwen uitgebreid worden tot de<br />
volledige ruwbouw, de afwerking en de technische uitrustingen.<br />
Ook de studie en uitvoering van betonrenovaties kan onder deze controleverzekering vallen.<br />
9.2. Welke firma’s<br />
9.2.1. SGS<br />
SGS Coating Services<br />
SGS Belgium NV<br />
Sint-Sebastiaanstraat 20<br />
B-8200 Brugge<br />
http://www.be.sgs.com/coatingservices
Hoofdstuk 9: Controlebureau 98<br />
SGS is het grootste inspectie, controle en certificatie bedrijf ter wereld. Met meer dan 48.000<br />
werknemers, bedient SGS een netwerk van meer dan 1.000 kantoren en laboratoria in de<br />
wereld<br />
Oorspronkelijk opgericht in 1878 te Rouen als Franse graanlevering inspectiehuis, werd het<br />
bedrijf in Genève als Société Générale de Surveillance in 1919 ingeschreven. Aandelen van<br />
SGS werden eerst op de Zwitserse Beurs in 1985 aangeboden.<br />
De kerndiensten aangeboden door SGS kunnen verdeeld worden in vier categorieën:<br />
− Inspecties. SGS onderzoekt en bevestigt de hoeveelheid, gewicht en kwaliteit van<br />
verhandelde goederen.<br />
− Testen. SGS test productkwaliteit en prestatie tegen verschillende gezondheid en<br />
veiligheids standaarden.<br />
− Attesten. SGS controleert of producten, systemen en diensten aan de vereisten<br />
voldoen. Deze kunnen zijn opgelegd door de overheid (vb. GOST R), standaardisatie<br />
instanties (e.g. ISO 9000) of door SGS klanten zelf. SGS ontwikkelt en certificeert<br />
ook zijn eigen standaarden.<br />
− Controle: De controle diensten van SGS verzekeren dat producten en diensten aan<br />
normen en plaatselijke voorschriften voldoen. Door combinatie van globale en<br />
plaatselijke kennis, ongeëvenaarde ervaring en expertise in praktisch iedere industrie,<br />
bedekt SGS het volledige aanbod van grondstoffen tot verbruik.<br />
9.2.2. Seco<br />
Technisch Controlebureau voor het Bouwwezen<br />
Aarlenstraat, 53<br />
B - 1040 Brussel<br />
http://www.seco.be/<br />
SECO werd in 1934, op initiatief van de Professoren Magnel en François, docenten aan<br />
respectievelijk de universiteiten van Gent en van Brussel, opgericht door de drie bij de<br />
bouwnijverheid betrokken beroepen: architecten, raadgevend ingenieurs en aannemers.<br />
Ons land wou kunnen beschikken over een organisme voor technische controle, dat ten<br />
dienste stond van de gemeenschap, om het beheer van de kwaliteit van de diverse<br />
bouwprojecten te vergemakkelijken.<br />
Dit instrument leidde ook tot een financiële bescherming bij technische problemen. De<br />
controleverzekering maakt het mogelijk de tienjarige aansprakelijkheid van alle betrokkenen<br />
te dekken in één verzekeringspolis, geleverd door de meeste Belgische verzekerings-<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
maatschappijen.<br />
Hoofdstuk 9: Controlebureau 99<br />
Dit systeem dat meteen na de tweede wereldoorlog op grote schaal ontwikkeld werd, is nog<br />
steeds financieel interessant en volkomen relevant.<br />
Sindsdien controleerde SECO meer dan 20.000 werken en in 2005 bedroeg het bedrag van de<br />
gecontroleerde werken 1804 miljoen euro. In 2005 had Seco 200 werknemers en een omzet<br />
van meer dan 20 miljoen euro.<br />
SECO is actief in België, in Europa en in tal van landen buiten Europa.<br />
9.3. Werkwijze<br />
De controlefirma wordt gecontacteerd door de opdrachtgever of de architect. In het<br />
beginstadium kan dit bureau al samenwerken met de architect bij het helpen met het opstellen<br />
van de lastenboeken.<br />
Eenmaal er een aannemer gekozen is worden de werken aangevat en controleren ze de gang<br />
van zaken op de werf waarna er telkens controlerapporten worden opgemaakt. Deze<br />
rapporten worden door de aannemer en de architect gelezen zodat er geweten is waar er<br />
problemen zich voordoen en waar er aan gewerkt moet worden. De controles gebeuren<br />
steekproefsgewijs, maar het aantal ligt vast volgens wat ervoor betaald is.<br />
Na uitvoeren van de controles wordt het dossier afgesloten en de verzekering opgesteld. Er<br />
wordt hierbij gekeken wat verzekerbaar is en wat niet.<br />
Bij eventuele schade achteraf die door bouwheer gemeld wordt komt het controlebureau<br />
kijken of deze onder de polisvoorwaarden valt. Er wordt een expertise uitgevoerd omdat<br />
verzekering enkel schade dekt van werken die effectief uitgevoerd werden. Indien delen van<br />
het gebouw werden overgelaten wegens geldgebrek,… zijn die stukken niet gedekt bij<br />
eventuele aantasting.<br />
De schade wordt hersteld door aannemer, bij voorkeur dezelfde, maar indien nodig door<br />
iemand anders.<br />
9.4. De tienjarige verzekering<br />
Om tegemoet te komen aan de tienjarige aansprakelijkheid van architecten en<br />
aannemers werd er een tienjarige verzekering ontwikkeld. Bouwwerken of renovaties die<br />
gecontroleerd en goedgekeurd worden door een extern controlebureau kunnen voor deze<br />
verzekering in aanmerking komen.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 9: Controlebureau 100<br />
De polis wordt afgesloten voor een vaste periode van tien jaar en biedt geen<br />
opzegmogelijkheid. In geval van faillissement van een van de verzekerden blijft de waarborg<br />
behouden.<br />
Een van de voordelen is dat door deze verzekering bij betwistingen of schade vermeden<br />
wordt dat rechtbanken worden ingeschakeld. Op die manier worden er geen precedenten<br />
geschapen en blijft u als architect of aannemer gevrijwaard van negatieve reclame.<br />
De waarborg treedt normaal in werking bij de voorlopige oplevering der werken.<br />
Hieronder worden delen beschreven die kenmerkend zijn voor de controleverzekering op<br />
renovatiewerken.<br />
Voor verdere informatie over deze verzekering zie bijlage 3.<br />
9.4.1. Verzekerde personen<br />
Bij deze verzekering zijn alle oprichters solidair begunstigden van de verzekering. Onder<br />
oprichters worden de ontwerpers (architect of studiebureau), de bouwheer (syndicus ten<br />
behoeve van de vereniging van mede-eigenaars(VME) ), de aannemers en de<br />
onderaannemers verstaan.<br />
9.4.2. Voorwerp van de verzekering<br />
Na het uitvoeren van de controles wordt het dossier afgesloten en zal een verzekering<br />
opgesteld worden. Er wordt gekeken wat verzekerbaar is en wat niet. Grove tekortkomingen<br />
kunnen bijvoorbeeld niet verzekerd worden, maar dit wordt voorkomen doordat tijdens de<br />
controle de aannemer gewezen werd op deze gebreken en dit moet aanpassen conform wat er<br />
aangeraden wordt door de controleverzekering.<br />
Bij niet behandelde delen van een gebouw (waar geen herstellingen werden aangebracht)<br />
komt de verzekering niet tussen omdat dit niet onder de polis valt. Meestal zijn dit delen<br />
waar de schade nog niet groot genoeg was en die wegens geldgebrek nog niet aangepakt<br />
werden.<br />
9.4.3. Schade binnen 10 jaar<br />
Als er eventueel schade zou voorkomen binnen de tien jaar na afsluiten van de verzekering<br />
dan meldt de bouwheer, in de meeste gevallen de syndicus, dit en komt het controlebureau<br />
langs om vast te stellen of de schade onder de polisvoorwaarden valt. Indien de schade<br />
verzekerd is dan wordt deze hersteld door een aannemer, bij voorkeur dezelfde als bij de<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 9: Controlebureau 101<br />
oorspronkelijke renovatie. Indien nodig kan de schade hersteld worden door een andere<br />
firma. Dit kan voorkomen indien de aannemer failliet gegaan is in tussentijd.<br />
9.4.4. Soorten verzekering<br />
Er zijn verschillende soorten van tienjarig verzekering. In deze tekst zullen ze niet allemaal<br />
opgesomd worden, maar er kan hierover informatie ingewonnen worden bij verschillende<br />
verzekeringsinstellingen.<br />
9.5. Evaluatie vragenlijst<br />
De garantie die wordt geleverd op de kwaliteit van de werken is een van de grootste<br />
voordelen. Daartegenover staat de verhoogde kostprijs die door de verzekering en controle<br />
samen kan oplopen tot 7% van de totale kostprijs.<br />
Een andere gehoorde kritiek op de controlefirma’s is dat ze voor een deel dezelfde taak<br />
hebben als de architect met name de opvolging van en controle op de werken. Indien de<br />
architect de werken meer zou controleren, zouden deze firma’s niet ingeschakeld worden,<br />
maar hierbij is de overname van de tienjarige garantie door de verzekering buiten<br />
beschouwing gelaten. Dit is meer het doorschuiven van verantwoordelijkheid van de<br />
architect op het controlebureau.<br />
Interessant is een uitspraak van een aannemer “wat zij doen, dat moeten wij niet meer doen”.<br />
Op deze manier kan de aannemer zich meer concentreren op andere zaken die belangrijk zijn<br />
voor de uitvoer als het controlebureau de controle doen van producten en hoe er gewerkt<br />
wordt.<br />
Als garantie kan deze controle gebruikt worden om ingeschakeld te worden bij aannemers<br />
die nog geen “reputatie” opgebouwd hebben in de betonrenovatie. Door het aangaan van de<br />
verzekering en de controle door het controleorganisme is de bouwheer zeker van de goede<br />
kwaliteit van de werken omdat de stukken die niet goed uitgevoerd worden opnieuw gedaan<br />
moeten worden.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
9.6. Besluit<br />
Hoofdstuk 9: Controlebureau 102<br />
Controlebureaus spelen een steeds grotere rol bij de restauratiewerken. Ze worden steeds<br />
meer ingeschakeld om de controle op de werven voor een deel van de architect over te nemen<br />
en om een tienjarige verzekering te kunnen laten afsluiten.<br />
Vroeger was er veel weerstand tegen deze bureaus, maar deze neemt geleidelijk af omdat er<br />
voor iedereen voordelen aan verbonden zijn indien de controles goed uitgevoerd worden en<br />
er door de controlebureaus zelf ook meegedacht wordt over de renovatie. Het mag dus niet zo<br />
zijn dat ze enkel controles uitvoeren om te controleren, maar er moet ook een positieve<br />
inbreng zijn.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Betonrot<br />
Gebouw Syndicus Architect<br />
10. Casestudy: Costa Brava<br />
10.1. Het gebouw<br />
Fig. 10.1: Costa Brava<br />
Hoofdstuk 10: Casestudy Costa Brava 103<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
Vooronderzoek<br />
Studiebureau<br />
Aannemer<br />
Producent<br />
Controlebureau<br />
CASESTUDY COSTA BRAVA
Residentie Costa Brava<br />
Zeedijk 139-140-141<br />
8400 Oostende<br />
Hoofdstuk 10: Casestudy Costa Brava 104<br />
De residentie Costa Brava is gelegen langs de zeedijk van Oostende.<br />
Het gebouw is zoals vele die in die tijd opgetrokken zijn niet echt conform alle normen. De<br />
kwaliteit en duurzaamheid laat veel te wensen over. Er werd weinig aandacht besteed aan<br />
spouwen, waterdichting,… De betonkwaliteit is ook niet zoals het zou moeten zijn met veel<br />
grindnesten en een overmaat aan chloriden.<br />
Door al deze gebreken en de nabijheid van de zee grijpt aantasting hier zeer snel plaats. Dit is<br />
te merken aan het aantal renovaties die al uitgevoerd geweest zijn.<br />
10.2. Eerste renovatie<br />
De eerste renovatie van de Costa Brava dateert al van 20 jaar geleden. Hierdoor is de meeste<br />
informatie rond de renovatie verloren gegaan.<br />
Na vaststellen van verschillende roestplekken en loszittende stukken in de gevel werd de<br />
firma NV Boey gecontacteerd. Tevens werd bij een door het WTCB uitgevoerde voorstudie<br />
een overconcentratie aan chloriden gevonden in de betonelementen.<br />
De loszittende stukken werden verwijderd en de slechte stukken werden afgekapt tot voorbij<br />
de wapening. De staven werden eerst gestraald met ijzerslakken, maar nadien met zand<br />
omdat dit beter zou zijn voor de wapening.<br />
De herstellingen werden uitgevoerd met een epoxymortel zoals toen gebruikelijk was.<br />
Epoxymortel werd in die tijd gezien als de beste herstelmortel die er beschikbaar was.<br />
Tegenwoordig is deze mortel veel minder in gebruik gezien enkele grote nadelen. De mortel<br />
is veel sterker dan het omringende beton waardoor er in de grenszone scheuren zullen<br />
ontstaan in het beton wat nefast is voor de dichtheid. Een ander nadeel is dat deze<br />
epoxymortel niet alkalisch is waardoor de wapening niet gepassiveerd wordt.<br />
De terrassen werden afgewerkt met een GM mortel om vloeren te verdichtten, deze mortel<br />
was speciaal bedoeld om de verdichting van de bovenkant te verbeteren, waar <strong>betonrot</strong> zich<br />
voornamelijk langs de onderkant van terrassen manifesteert.<br />
De renovatie was goed voor een vijftal jaar maar nadien begonnen de problemen opnieuw<br />
zodat een volgende renovatie zich opdrong.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
10.3. Tweede renovatie<br />
10.3.1. Vooronderzoek<br />
Hoofdstuk 10: Casestudy Costa Brava 105<br />
Om de omvang van de schade aan het gebouw te weten te komen werd een onderzoek van<br />
het beton uitgevoerd met bepaling van enkele karakteristieke waarden.<br />
10.3.1.1. Druksterkte van het beton<br />
De druksterkte werd met een sclerometer opgemeten zoals beschreven in hoofdstuk 1.<br />
− Onderzijde terrassen gemiddelde druksterkte = 30,4 N/mm²<br />
karakteristieke druksterkte= 24,7 N/mm²<br />
− Voorzijde terrassen gemiddelde druksterkte = 28,0 N/mm ²<br />
karakteristieke druksterkte= 19,9 N/mm²<br />
− Lintelen gemiddelde druksterkte = 31,9 N/mm ²<br />
karakteristieke druksterkte= 24,9 N/mm²<br />
De druksterkte van de onderzijde van de terrassen en de lintelen is aan de lage kant maar nog<br />
aanvaardbaar. De druksterkte aan de voorzijde van de terrassen is laag, dit kan wijzen op<br />
aantasting van het beton.<br />
10.3.1.2. Carbonatatiediepte<br />
− Onderzijde terrassen gemiddelde diepte = 6 mm<br />
− Voorzijde terrassen gemiddelde diepte = 18 mm<br />
− Lintelen gemiddelde diepte = 15 mm<br />
De carbonatatie is niet zo diep in het beton gedrongen. Indien de betondekking volgens de<br />
norm was zou geen schade mogen opgetreden zijn.<br />
10.3.1.3. Chloridenconcentratie<br />
− Onderzijde terrassen ± 2 %<br />
− Voorzijde terrassen ± 4 %<br />
− Lintelen ± 2,4 %<br />
Deze concentraties aan chloriden zijn zeer hoog, in de norm is een maximale concentratie<br />
van 0,4 % toegestaan. In de praktijk wordt aangenomen dat de wanneer de concentratie<br />
boven de 2 % ligt het beton niet meer te repareren is en beter vervangen wordt.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 10: Casestudy Costa Brava 106<br />
10.3.1.4. Betondekking rond de wapening<br />
− Onderzijde terrassen gemiddelde dekking = 16 mm<br />
− Voorzijde terrassen gemiddelde dekking = 29 mm<br />
− Lintelen gemiddelde dekking = 31 mm<br />
Vooral de dekking ter hoogte van de onderzijde van de terrassen is veel te weinig om van een<br />
goede dekking te kunnen spreken. Dit zorgt ervoor dat de wapening onvoldoende beschermd<br />
wordt door het beton.<br />
10.3.2. Uitvoer<br />
Voor de tweede renovatie werd in 1994 het architectenbureau Buro Nova aangesproken door<br />
syndicus Bické. Na de aanbesteding werd gekozen voor aannemer Mestdagh uit<br />
Ingelmunster. De aannemingssom was om en bij de €186.000 met een voorziene termijn van<br />
70 werkdagen.<br />
Bij opdracht wilde de vereniging van mede-eigenaars slechts het gedeelte van de renovatie<br />
aan de terrassen en lintelen goedkeuren. Dit stuitte op protest van zowel het<br />
architectenbureau en de aannemer omdat dit niet de oorzaak aanpakte, enkel het gevolg. De<br />
oorzaak van de schade was dat water doorheen de gevel binnen kon stromen en zo de<br />
betonelementen aantasten. Uiteindelijk werd er toch enkel geld uitgetrokken voor de<br />
renovatie van de terrassen en de lintelen.<br />
Na het afschieten en zandstralen van het aangetaste beton werd een betonstaalbeschermer<br />
toegepast die in 2 lagen op het blanke staal aangebracht werd. Deze betonstaalbeschermer<br />
was een op cement gebaseerde coating en geen epoxycoating om toch een alkalisch milieu<br />
rond de wapening te waarborgen. De betonreparatiemortel die gebruikt werd was een<br />
cementgebonden polymeergemodificeerde mortel bestaande uit één component.<br />
Bij de definitieve oplevering in 2000 was de vorige syndicus al vervangen door syndicus<br />
Littoral.<br />
In 2002 werd een procedure gestart door de vereniging van mede-eigenaars omdat er<br />
opnieuw schade aan het gebouw werd vastgesteld. Na tussenkomst van gerechtsdeskundige<br />
NV Vandenberge werden de mede-eigenaars in het ongelijk gesteld daar er duidelijk vooraf<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 10: Casestudy Costa Brava 107<br />
was aangehaald dat enkel het renoveren van de terrassen en lintelen niet voldoende zou zijn<br />
indien de oorzaak niet werd aangepakt.<br />
10.4. Derde renovatie<br />
Bij deze derde renovatie was het beheer van het gebouw overgenomen door Vastgoed<br />
Naessens bvba onder leiding van Naessens David.<br />
De architect bij deze renovatie was Pierre De Rynck.<br />
De aannemer die de werken uitvoerde was IBT.<br />
10.4.1. Verwijderen loszittende stukken<br />
De derde renovatie kwam er nadat er stukken beton loskwamen van de gevels, terrassen en<br />
luifel. Deze werken werden uitgevoerd door Van Huele gebr.<br />
Door de ernst van de schade heeft het drie dagen geduurd tot alle loszittende en kritieke<br />
stukken verwijderd werden.<br />
Er werd geen betonherstelling uitgevoerd tijdens deze werken, die werden pas uitgevoerd na<br />
een grondige studie. Naast het oorspronkelijke beton dat los was gekomen bleken de vorige<br />
herstellingen ook al terug los te komen.<br />
10.4.2. Vooronderzoek bij Costa Brava<br />
Een eerste voorstudie van de Costa Brava werd gedaan door de architect Pierre De Rynck<br />
zelf. Hierbij werden zuurtegraad en de kwaliteit van het beton bepaald alsook<br />
corrosiemetingen uitgevoerd. Bij dit onderzoek werden geen destructieve testen uitgevoerd<br />
op het beton. Dit onderzoek werd vooral gebruikt om als basis te kunnen dienen om het<br />
bestek op te stellen.<br />
Door de ernst van de schade en rekening houdend met de eerder uitgevoerde herstellingen<br />
werd er op vraag van de aannemer IBT nog een onderzoek uitgevoerd. Dit onderzoek werd<br />
verricht door het WTCB onder leiding van Josse Jakobs met als doel inzicht te krijgen in de<br />
betonstructuur van het gebouw en kijken naar de eventuele toepassing van kathodische<br />
bescherming.<br />
Voor de Costa Brava werden specifiek drie verschillende betonelementen van de voorgevel<br />
onder de loep genomen. De luifel die zich bovenaan het gebouw bevindt, de terrassen van<br />
ieder appartement en de lintelen van ieder verdiep.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 10: Casestudy Costa Brava 108<br />
Er werd eveneens een onderzoek gedaan door het ingenieursbureau ConCorDe BV om te<br />
onderzoeken of kathodische bescherming toepasbaar kan zijn op het gebouw.<br />
10.4.2.1. meetwaarden<br />
Voor het bepalen van de oppervlaktehardheid van het beton werden de meetresultaten<br />
bekomen door de sclerometer en uitgedrukt in N/mm².<br />
− Onderzijde lintelen 37 N/mm ²<br />
− Voorzijde lintelen 28 N/mm²<br />
− Luifel >70 N/mm ²<br />
− Onderzijde terrassen >70 N/mm ²<br />
gemiddelde oppervlaktehardheid<br />
Aan de onderzijde van de lintelen is de druksterkte redelijk groot. Aan de voorzijde van de<br />
lintelen is deze waarde lager, dit komt waarschijnlijk omdat deze zone meer in de regen staat<br />
waardoor het harde buitenlaagje, door de carbonatatie van het beton uitgespoeld is.<br />
De luifel en de onderzijde van het balkon hebben een zeer grote hardheid, waarvoor niet<br />
direct een oorzaak te vinden is.<br />
Voor de chloridenmeting werden op dezelfde zones als voor het bepalen van de<br />
oppervlaktehardheid boorstof genomen en onderzocht op de aanwezigheid van chloriden.<br />
1-3 cm dieptemeting<br />
− Onderzijde lintelen: > 2% 1,07 %<br />
− Onderzijde luifel: 1 % 1,64 %<br />
− Onderzijde terrassen: 0,6 % 0,41 %<br />
− Kolommen gelijkvloers 1,4 % 1,4 %<br />
De chloridenconcentraties aan de lintelen zijn veel te hoog, gezien de concentratie die<br />
gevonden is bij de dieptemeting waren er al te veel ingemengde chloriden aanwezig. Door<br />
het klimaat aan de kust zijn er nog extra chloriden ingedrongen waardoor de concentratie zo<br />
hoog is dat deze delen afgebroken moeten worden.<br />
Aan de luifel zijn de chloridenconcentraties kleiner, maar desondanks nog altijd te hoog.<br />
Opmerkelijk is dat aan het oppervlak de concentratie kleiner is dan op diepte, dit komt<br />
waarschijnlijk doordat aan het oppervlak al herstellingen werden uitgevoerd.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 10: Casestudy Costa Brava 109<br />
De terrassen zijn redelijk gespaard gebleven van chloriden. Hier zijn de waarden binnen de<br />
perken gebleven.<br />
De carbonatatiediepte werd eveneens op dezelfde plaatsen onderzocht.<br />
− Voorzijde lintelen 16 mm<br />
− Voorzijde luifel 11 mm<br />
− Onderzijde terrassen 15 mm<br />
gemiddelde diepte<br />
Uit de resultaten blijkt dat het carbonatatiefront niet echt diep doorgedrongen is in het beton.<br />
Dit kan mede verklaard worden doordat op vele plaatsen al een renovatie is toegepast en er<br />
een nieuwe laag onder de vorm van herstelmortel is aangebracht.<br />
Voor het meten van de dekking werden een duizendtal metingen uitgevoerd. Hieronder staan<br />
de resultaten van de metingen.<br />
− Onderzijde lintelen 28 mm<br />
− Voorzijde lintelen 22 mm<br />
− Voorzijde luifel 26 mm<br />
− Onderzijde luifel 24 mm<br />
− Onderzijde terrassen 17 mm<br />
gemiddelde dekking<br />
Uit de gemeten waarden blijkt dat de betondekking op de onderzochte elementen minimaal<br />
is. Op vele plaatsen is hier eveneens al een herstelling gebeurd met cement of epoxymortel<br />
waardoor van de gevonden betondekking nog 1 cm moet worden afgetrokken. Enkel aan de<br />
onderzijde van de balkons was er nog geen herstelling uitgevoerd zodat hier de waarde<br />
bekomen uit de metingen gebruikt mag worden.<br />
Er werden potentiaalmetingen uitgevoerd op verschillende elementen van het gelijkvloers.<br />
De bekomen waarden werden verwerkt in corrosiekaarten waarvan men per kleur kan<br />
vaststellen hoe erg de schade is.<br />
In de legende kan men zien dat de grootste schade voorkomt bij de geel gekleurde delen van<br />
de constructie.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 10: Casestudy Costa Brava 110<br />
Uit het onderzoek met de potentiaalmetingen kan men zien dat er op de meeste plaatsen<br />
zware corrosie aanwezig is.<br />
10.4.3. Kathodische bescherming<br />
Een eerste vooronderzoek naar kathodische bescherming werd gedaan door ConCorDe BV,<br />
een firma uit Nederland die gespecialiseerd is in kathodische bescherming. Uit dit rapport<br />
kon niet opgemaakt worden of kathodische bescherming al dan niet aangewezen was en<br />
indien er in geval van kathodische bescherming nog betonherstelling toegepast moest<br />
worden.<br />
Dit bureau werd niet ingeschakeld voor de kathodische bescherming van het gebouw en er<br />
loopt nu een gerechtelijke procedure over het onderzoek van ConCorDe BV.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
Fig. 10.2: resultaten potentiaal meting
Hoofdstuk 10: Casestudy Costa Brava 111<br />
Een tweede onderzoek naar de toepassing van kathodische bescherming werd gedaan door de<br />
firma Leggedoor die nadien ook de kathodische bescherming heeft aangebracht. Informatie<br />
over dit vooronderzoek hebben we niet voor handen.<br />
10.4.4. Keuze van uitvoer<br />
Er waren twee concepten bedacht waaruit de vereniging van mede-eigenaars kon kiezen om<br />
toe te passen op het gebouw.<br />
Bij concept A was het de bedoeling om de oude toestand van het gebouw te behouden. Dit<br />
kwam erop neer dat het uitzicht van vroeger zou worden hersteld. Met de karakteristieke<br />
steenstrippen op de buitengevel.<br />
Bij concept B werd gekozen voor een technische en esthetische optimalisering van het<br />
gebouw.<br />
Fig. 10.3: verschillende concepten<br />
De technische meerwaarde van concept B t.o.v. concept A bestond erin dat er een<br />
spouwmuur met natuursteen zou worden aangebracht en een bekleding van blauwe hardsteen<br />
rondom de kolommen. Door deze spouwmuur is het mogelijk om vanaf het gelijkvloers tot<br />
aan de luifel doorlopend een waterdichting aan te brengen. Dit kan door een flexibel<br />
dichtingvlies tussen die zich bevindt tussen de natuursteen gevelelementen.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 10: Casestudy Costa Brava 112<br />
De esthetische meerwaarde van concept B t.o.v. concept A bestond erin dat een<br />
natuursteengevel veel mooier oogt dan baksteenmetselwerk. Door natuursteen-<br />
gevelelementen te gebruiken kan er een grotere uniformiteit in de gevelopbouw bekomen<br />
worden. De gevelovergangslijnen kunnen door de uniforme natuursteenelementen meer<br />
geaccentueerd worden.<br />
De kostprijs van concept B lag wel ongeveer 10 % boven die van concept A maar is toch<br />
gebruikt om de renovatie te doen.<br />
10.4.5. Uitvoer<br />
10.4.5.1. Gelijkvloers<br />
De kathodische bescherming is enkel op gelijkvloers toegepast. De bedoeling was om ook de<br />
rest van het gebouw zo te beschermen maar door de slechte toestand waarin de rest van het<br />
gebouw zich bevond is dit niet kunnen doorgaan. De terrassen, de lintelen en de luifel<br />
bevonden zich in zulke slechte staat dat enkel het toepassen van kathodische bescherming<br />
geen uitkomst zou bieden. De schade was hiervoor al te ver gevorderd.<br />
Het hele gebouw staat aan de voorkant op vijf kolommen waardoor deze niet afgebroken en<br />
vernieuwd kunnen worden. Hierdoor dienden er stutten geplaatst en werden de kolommen op<br />
de klassieke manier hersteld. Dit gebeurde door het beton tot ver achter de wapening los te<br />
kappen omdat op de meeste plaatsen de aantasting al zeer diep zat. Na het afkappen van de<br />
wapening werden de staven blank gemaakt en overal continu verbonden om kathodische<br />
bescherming mogelijk te maken. Nadien werden de kolommen weer opgegoten met een<br />
vloeibeton gemaakt door de firma Interbeton in samenwerking met het WTCB.<br />
De kathodische bescherming wordt ieder jaar door gecontroleerd en indien nodig wordt de<br />
elektronenstroom aangepast zodat de bescherming intact blijft.<br />
10.4.5.2. Terrassen<br />
Bij de terrassen was het de bedoeling om, door middel van een beperkte betonherstelling van<br />
de slechtste stukken en de toepassing van kathodische bescherming, de terrassen te<br />
beschermen tegen verdere schade.<br />
Na het onderzoek bleek de aantasting zo ver gevorderd dat de beste oplossing erin bestond<br />
om ze volledig af te breken en opnieuw te gieten. Alle wapeningen werden vervangen door<br />
nieuwe wapeningen. De wapeningen werden met elkaar verbonden zodat het in de toekomst<br />
mogelijk is om ook hier kathodische bescherming toe te passen. Er werd geen gebruik<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 10: Casestudy Costa Brava 113<br />
gemaakt van inox wapeningen omdat dit te duur zou uitvallen en bij goede kwaliteit van de<br />
werken niet nodig is.<br />
Er werd vanaf de begane grond een schoorconstructie uitgebouwd zodat alle terrassen van<br />
een bepaald deel allemaal samen konden gegoten worden. Hierdoor moet men niet zoals in<br />
de klassieke bouw verdiep per verdiep werken.<br />
De terrassen werden uit economische overwegingen direct onder helling gegoten. Hierdoor<br />
was het niet nodig om een dure hellingchappe te gebruiken om de vloerbedekking onder<br />
helling te plaatsen. Waar nodig werd het beton bijgewerkt om eventuele onvolmaaktheden<br />
weg te werken.<br />
Als afwerking werden producten van Pentagon Plastics gebuikt. Met als toplaag een<br />
kwartstapijt.<br />
Fig. 10.4: detail terrasopbouw<br />
De leuningen van de terrassen werden aan de zijrand in plaats van de bovenzijde chemisch<br />
verankerd in het beton om de waterindringing te verhinderen. Bij verankering aan de<br />
bovenzijde moet men door de waterdichtingslaag boren wat niet ten goede komt aan de<br />
waterdichtheid van het terras.<br />
Aan de onderrand van het terras werd een druiprand verlijmd op het beton om er zo voor te<br />
zorgen dat aflopend water geen kans krijgt om de onderkant van de terrassen te bereiken.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Hoofdstuk 10: Casestudy Costa Brava 114<br />
De onderkant van de terrassen werd afgewerkt met een carbonatatieremmende coating zoals<br />
ook te zien op de afbeelding hierboven.<br />
1: Het afgeschoten terras met de<br />
verankeringwapening<br />
2: De nieuwe wapeningsnetten met de balk<br />
klaar om onder helling te betonneren<br />
3: Het storten van beton<br />
4: De gestorte betonvloer<br />
5: De helling van het terras is goed te zien<br />
6: aan de randen is de waterdichting en het<br />
kwartstapijt opgetrokken en mooi afgewerkt<br />
7: de druiplijst onder aan het terras en de<br />
chemisch verankerde leuningen<br />
1 2<br />
3<br />
5 6<br />
Fig. 10.5: terras<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
4<br />
7
10.4.5.3. Lintelen<br />
Hoofdstuk 10: Casestudy Costa Brava 115<br />
De lintelen werden zeer diep uitgekapt doordat de voor- en onderkant zo zwaar aangetast<br />
was. Doordat de dekking zeer klein was moest ervoor gezorgd worden dat de betondekking<br />
zo groot mogelijk werd. Hierbij gebeurde het dat de balk doorgetrokken werd tot de<br />
omlijstingen van de ramen amper zichtbaar bleven aan de bovenkant en ze dus nog maar net<br />
open konden. Indien dit niet voldoende was, werd de wapening omhoog getrokken. De<br />
beugels werden achteraf terug aangelast. De lintelen werden opgegoten zoals gebeurd was bij<br />
de kolommen met een gietbeton. De wapeningen werden continu met elkaar verbonden zodat<br />
het in de toekomst mogelijk is om ook hier kathodische bescherming toe te passen.<br />
3<br />
1: aangetaste wapeningen in de lintelen, niet afgeschoten<br />
2: linteel waar de slechte beton overal is afgeschoten<br />
3: linteel waar de slechte beton overal is afgeschoten<br />
4: onder de lintelen op het gelijkvloers is ook een druiprand aangebracht<br />
5: linteel die opgegoten geweest is (gat voor verankering stellingen)<br />
1<br />
4<br />
Fig. 10.6: lintelen<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
2<br />
4<br />
5
10.4.5.4. Luifel<br />
Hoofdstuk 10: Casestudy Costa Brava 116<br />
De luifel werd door de erbarmelijke toestand ervan afgebroken. De wapening was zo zwaar<br />
aangetast dat de luifel meer uit gewoonte bleef hangen. Na de afbraak werd deze terug<br />
opgebouwd zoals men in de klassieke bouw doet. Eerst een bekisting maken, daarna de<br />
wapening erin met de nodige afstandshouders en uiteindelijk betonneren. De wapeningen<br />
werden ook hier met elkaar verbonden zodat het in de toekomst mogelijk is om kathodische<br />
bescherming toe te passen.<br />
1: de aantasting op de luifel na het kappen<br />
2: na het verwijderen van de luifel worden<br />
nieuwe bekistingen geplaatst en<br />
wapeningen ingelegd<br />
3: de wapeningen worden onderling<br />
verbonden om kathodische bescherming<br />
mogelijk te maken<br />
4: na het plaatsen van de wapeningen<br />
wordt het beton gestort<br />
5: de luifel zoals hij er nu uitziet met de<br />
coating erop<br />
1<br />
2 3 4<br />
Fig. 10.7: luifel<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
5
10.4.5.5. gevelelementen<br />
Hoofdstuk 10: Casestudy Costa Brava 117<br />
Doordat concept B gekozen werd, kon men een spouw aanbrengen. De spouw werd niet<br />
geïsoleerd omdat er plaatsgebrek was. Alle gevelelementen werden met een plastische<br />
montagekit aan elkaar gekit. De elementen zelf werden chemisch in de muur en met elkaar<br />
verankerd.<br />
1: de chemisch verankerde natuursteen<br />
gevelelementen<br />
2: de spouw tussen de structuur en de gevelelementen<br />
is goed te zien<br />
3: de gevelelementen uit natuursteen<br />
4: om de waterdichting te voorzien worden<br />
tabletten voorzien aan de ramen<br />
5: de kolommen worden ook afgeschermd door<br />
blauwe hardsteen<br />
3<br />
1<br />
Fig. 10.8: gevelelementen<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
2<br />
4<br />
5
10.5. Besluit<br />
Het gebouw heeft al enkele renovaties achter de rug.<br />
Hoofdstuk 10: Casestudy Costa Brava 118<br />
Bij de eerste twee renovaties kwam de schade na enkele jaren terug. Dit was vooral te wijten<br />
aan het feit dat er bij de renovaties niets gedaan werd aan de oorzaak, de waterindringing<br />
doorheen de gevel die de betonelementen aantastte. De reden waarom dit niet gedaan werd<br />
lag vooral bij het feit dat er door de vereniging van mede-eigenaars geen geld vrijgemaakt<br />
werd om een volledige renovatie te bekostigen. Met een beperkter budget werden daardoor<br />
vooral de meest dringende zaken aangepakt.<br />
Bij de derde renovatie werd er beslist om de renovatie volledig uit te voeren en geen half<br />
werk te doen. Hierdoor werd er gekeken voor het toepassen van kathodische bescherming.<br />
Het gebouw werd volledig aangepakt. Deze herstellingen hielden in:<br />
− De kathodische bescherming op het gelijkvloers;<br />
− Het voorbereiden van de kathodische bescherming op de rest van het gebouw;<br />
− Het plaatsen van gevelelementen met een spouwmuur waardoor waterindringing<br />
wordt afgeremd;<br />
− Het diepgaand herstellen op de klassieke manier van de aangetaste delen van het<br />
gebouw.<br />
Door de renovatie zou het gebouw voor 30 jaar beschermd moeten zijn. Dit kan enkel indien<br />
het gebouw in die tijd ook onderhouden wordt en niet zoals meestal aan zijn lot overgelaten.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -
Besluit<br />
Gedurende een volledig jaar hebben wij ons bezig gehouden met het bestuderen van <strong>betonrot</strong><br />
aan kustgebouwen. Toch kan er geen eenduidig antwoord gegeven worden op de vragen<br />
“Door wat wordt <strong>betonrot</strong> veroorzaakt?” en “Hoe moeten wij dit probleem oplossen?”. De<br />
materie rond <strong>betonrot</strong> is heel complex en iedere situatie is anders zodat er niet een pasklaar<br />
antwoord te vinden is. Het probleem moet grondig geanalyseerd en verder bestudeerd<br />
worden. Vaak moeten verschillende personen samenkomen (syndicus, architect en<br />
studiebureau) om alles te bespreken en te kijken wat de mogelijke oplossingen zijn.<br />
In dit eindwerk hebben we getracht om bepaalde antwoorden te vinden. Maar lang niet alle<br />
gegevens zijn verzameld in dit eindwerk. Dit is een eerste stap naar een onderzoekscentrum.<br />
De contacten met personen die te maken hebben met <strong>betonrot</strong> en gespecialiseerd zijn in<br />
<strong>betonrot</strong> zijn gelegd. De basis is opgebouwd voor verder en diepgaander onderzoek.<br />
De conclusie van dit eindwerk is dat de restauratiewereld heel complex is. Het werkelijke,<br />
onderliggende probleem reikt meestal veel verder dan het zichtbare probleem. Om de<br />
restauratie duurzaam te maken is het nodig om ook de oorzaken van de schade aan te pakken.<br />
Daarom is het van uiterst belang dat de juiste personen gecontacteerd worden. Er moeten<br />
specialisten geraadpleegd worden om restauratieproblemen te verhelpen. Aarzel nooit om<br />
gespecialiseerde personen te contacteren, want slechts die personen kunnen het probleem op<br />
een correcte manier oplossen. De personen die in dit eindwerk vermeldt staan, kunnen<br />
beschouwd worden als specialisten in zake <strong>betonrot</strong>. Indien u iemand nodig heeft kunt u<br />
terecht bij de vermelde personen. De gegevens van deze personen staan eveneens op de<br />
bijgevoegde cd-rom.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
119
Bijlagen<br />
Bijlage 1: Medewerking architect<br />
Bijlage 2: Wanneer vergunning nodig?<br />
Bijlage 3: De verzekering van de tienjarige aansprakelijkheid van aannemers, architecten en<br />
raadgevend ingenieurs.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
120
BIJLAGE 1: MEDEWERKING ARCHITECT<br />
ruimtelijke ordening > wetgeving > uitvoeringsbesluiten<br />
besluit van de Vlaamse regering van 23 mei 2003 tot bepaling<br />
van de werken en handelingen die vrijgesteld zijn van de<br />
medewerking van de architect<br />
bvr 23/5/2003 b.s. 16/7/2003<br />
Artikel 1. De medewerking van een architect is niet verplicht voor de hiernavolgende<br />
werken, handelingen of wijzigingen:<br />
1° de verbouwings- en inrichtingswerkzaamheden binn en een gebouw of de<br />
werkzaamheden voor de geschiktmaking van lokalen voorzover ze noch de oplossing<br />
van een constructieprobleem met zich meebrengen, noch de stabiliteit van het<br />
gebouw wijzigen;<br />
2° de werkzaamheden of handelingen aan de buitenvla kken van een vergund<br />
gebouw, zoals:<br />
a. het aanbrengen van een gevelsteen, een bepleistering of een andere<br />
gevelbekleding, zonder dat een wijziging van de fundering noodzakelijk is;<br />
b. het aanbrengen, wijzigen en dichtmaken van raam- en deuropeningen;<br />
c. het aanbrengen van dakvlakvensters en/of fotovoltaïsche zonnepanelen en/of<br />
zonneboilers in het dakvlak of op een plat dak;<br />
d. het aanbrengen van dakuitbouwen over maximaal één vierde van de<br />
dakoppervlakte;<br />
e. verluchtings- luchtbehandelings-, rookafzuig- of luchtafzuiginstallaties;<br />
f. zonnetenten of markiezen, die ingeklapt, opgevouwen of ingerold kunnen<br />
worden;<br />
g. schotelantennes;<br />
voorzover ze noch de oplossing van een constructieprobleem met zich meebrengen,<br />
noch de stabiliteit van het gebouw wijzigen;<br />
3° de volgende bouwwerken:<br />
a. een hok voor dieren met bijbehorende afrastering, een duiventil of een volière;<br />
b. een tuinhuisje, een bergplaats, een garage of een carport;<br />
c. een serre;<br />
d. een veranda of overdekt terras;<br />
met een maximumoppervlakte van 30 vierkante meter per gebouw of constructie, een<br />
kroonlijsthoogte die beperkt is tot 3 meter en een nokhoogte tot 4,50 meter. Als aan<br />
een bestaand gebouw wordt aangebouwd, dan mogen de bouwwerken noch de<br />
oplossing van een constructieprobleem met zich meebrengen, noch de stabiliteit van<br />
de aanpalende gebouwen wijzigen;<br />
4° de volgende werken of handelingen:<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
121
a. het plaatsen van antennes;<br />
b. het aanleggen of wijzigen van verhardingen, wegen, opritten of<br />
parkeerplaatsen;<br />
c. het aanleggen of wijzigen van siervijvers, op minstens een meter afstand van<br />
de perceelsgrenzen;<br />
d. het draineren van gronden;<br />
e. het plaatsen van onder- en bovengrondse gas-, brandstof- of stookolietanks;<br />
f. het aanleggen of wijzigen van een zwembad met een totale oppervlakte van<br />
maximum 150 vierkante meter in de open lucht, op minstens twee meter<br />
afstand van de perceelsgrenzen en gebouwen;<br />
5° het plaatsen van een scheidingsmuur of een afslu iting;<br />
6° het plaatsen van sleufsilo’s of plastiektunnels;<br />
7° het plaatsen van een mestzak met een maximumvolu me van 2000 kubieke meter;<br />
8° het plaatsen van een ingegraven watervoorraad of drinkplaats voor vee;<br />
9° het plaatsen van een niet overdekt terras aan ee n horecazaak;<br />
10° het oprichten van bijenstallen of bijenkorven;<br />
11° het slopen of verwijderen van vrijstaande gebou wen en constructies;<br />
12° het slopen of verwijderen van zaken die vallen onder de overige bepalingen van<br />
dit artikel.<br />
Art. 2. De medewerking van een architect is niet verplicht voor de werken,<br />
handelingen en wijzigingen waarvoor de gemeentelijke stedenbouwkundige<br />
verordening een vergunning voorschrijft terwijl de decreten en besluiten met<br />
betrekking tot de ruimtelijke ordening een dergelijke vergunning niet vereisen.<br />
Art. 3. De medewerking van een architect is niet verplicht voor de hiernavolgende<br />
technische werken, in casu de opgesomde werken met hun aanhorigheden, voor<br />
zover het geen gebouwen betreft :<br />
1° het aanleggen of wijzigen van verhardingen, wege n, parkeerplaatsen, pleinen;<br />
2° het bouwen of verbouwen van bruggen, tunnels, vi aducten of aquaducten;<br />
3° de werken ten behoeve van het vervoer zoals tram - of spoorwegen of metrolijnen<br />
en ieder vervoer met vaste steunpunten zoals zweef- of kabelspoorwegen, …; de<br />
aanleg of wijziging van luchtvaartterreinen en start- of landingsbanen voor vliegtuigen;<br />
4° het bouwen of wijzigen van industriële installat ies voor de productie, het transport,<br />
de omzetting en de verdeling van elektriciteit, voor de productie en het transport van<br />
gas, stoom, warm water, en in het algemeen energie of grondstoffen; installaties voor<br />
de opslag van aardgas, gasvormige brandstoffen, fossiele brandstoffen, omvormings-<br />
of drukstations;<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
122
5° het aanleggen of wijzigen van transportleidingen voor energie of grondstoffen,<br />
zoals elektriciteitsleidingen, gas-, olie-, chemicaliën- en andere pijpleidingen,<br />
televerbindingen, …;<br />
6° het bouwen van masten en antennes;<br />
7° de waterbeheersings- of waterbouwkundige werken, zoals de bouw of wijziging van<br />
constructies voor het stuwen of voor langere termijn opslaan van water of ten behoeve<br />
van de scheepvaart; de bouw of wijziging van waterwegen, kanalen, havens, sluizen<br />
of dijken; de bouw van aanlegsteigers, kaaimuren of haveninstallaties; dijkverhogings-<br />
en dijkverstevigingswerken; het inrichten of wijzigen van overstromingsgebieden; het<br />
inrichten of wijzigen van vispassages;<br />
8° kustverdedigingswerken, zoals de aanleg of wijzi ging van dijken, pieren,<br />
havenhoofden, zand- en grindsuppleties, strandsuppleties, golfbrekers…;<br />
9° de werken ten behoeve van de waterproductie, -di stributie en -zuivering, zoals<br />
stuwdammen, spaarbekkens, wachtkommen, waterzuiveringsinstallaties, installaties<br />
voor het onttrekken of kunstmatig aanvullen van grondwater,…;<br />
10° het aanleggen of wijzigen van collectoren, riol en en<br />
rioolwaterzuiveringsinstallaties;<br />
11° de werken ten behoeve van de afvalverwijdering of -verwerking, zoals<br />
stortterreinen, containerparken of verwerkingsinstallaties, …;<br />
12° andere cultuurtechnische werken, zoals afwateri ngs- of bemalingswerken,<br />
drainagewerken, grondverbeteringswerken, ruilverkavelingswerken, …;<br />
13° het bouwen of wijzigen van andere technische in stallaties, zoals raffinaderijen,<br />
installaties voor chemie en petrochemie, overslaginstallaties, installaties voor groeven,<br />
dagbouwmijnen of ondergrondse mijnbouw, installaties voor de winning van<br />
windenergie voor de energieproductie, installaties voor de behandeling en de opslag<br />
van radioactief afval, technische installaties van benzinestations of geluidwerende<br />
installaties, …;<br />
14° het slopen of verwijderen van zaken die vallen onder de overige bepalingen van<br />
dit artikel.<br />
Art. 4. De medewerking van een architect is niet verplicht voor de volgende werken,<br />
handelingen en wijzigingen:<br />
1° ontbossen in de zin van het bosdecreet van 13 ju ni 1990 van alle met bomen<br />
begroeide oppervlakten bedoeld in artikel 3, § 1 en § 2 van dat decreet;<br />
2° hoogstammige bomen vellen, alleenstaand, in groe ps- of lijnverband, voorzover ze<br />
geen deel uitmaken van met bomen begroeide oppervlakten in de zin van artikel 3, § 1<br />
en § 2, van het bosdecreet van 13 juni 1990;<br />
3° het reliëf van de bodem aanmerkelijk wijzigen;<br />
4° een grond gewoonlijk gebruiken, aanleggen of inr ichten voor:<br />
a. het opslaan van gebruikte of afgedankte voertuigen, van allerhande<br />
materialen, materieel of afval;<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
123
Bron:<br />
b. het parkeren van voertuigen, wagens of aanhangwagens;<br />
c. het plaatsen van één of meer verplaatsbare inrichtingen die voor bewoning<br />
kunnen worden gebruikt, zoals woonwagens, kampeerwagens, afgedankte<br />
voertuigen, tenten;<br />
d. het plaatsen van één of meer verplaatsbare inrichtingen of rollend materieel<br />
die hoofdzakelijk voor publicitaire doeleinden worden gebruikt;<br />
5° het geheel of gedeeltelijk wijzigen van de hoofdfunctie van een onroerend bebouwd<br />
goed met het oog op een nieuwe functie, voorzover deze functiewijziging voorkomt op<br />
een door de Vlaamse regering op te stellen lijst van de vergunningsplichtige<br />
functiewijzigingen, en voorzover deze functiewijziging noch de oplossing van een<br />
constructieprobleem met zich meebrengt, noch de stabiliteit van het gebouw wijzigt;<br />
6° in een gebouw het aantal woongelegenheden wijzig en die bestemd zijn voor de<br />
huisvesting van een gezin of een alleenstaande, ongeacht of het gaat om een<br />
eensgezinswoning, een etagewoning, een flatgebouw, een studio of een al dan niet<br />
gemeubileerde kamer, voorzover deze wijziging noch de oplossing van een<br />
constructieprobleem met zich meebrengt, noch de stabiliteit van het gebouw wijzigt;<br />
7° publiciteitsinrichtingen of uithangborden plaats en of wijzigen;<br />
8° recreatieve terreinen aanleggen of wijzigen, waa ronder een golfterrein, een<br />
voetbalterrein, een tennisveld, voorzover het geen gebouwen betreft.<br />
Art. 5. Het koninklijk besluit van 16 december 1971 tot bepaling van de werken en de<br />
handelingen die vrijgesteld zijn ofwel van de bemoeiing van de architect ofwel van de<br />
bouwvergunning ofwel van het eensluidend advies van de gemachtigde ambtenaar,<br />
gewijzigd bij de besluiten van de Vlaamse regering van 4 november 1997, 14 april<br />
2000 en 5 mei 2000 wordt opgeheven.<br />
Art. 6. Dit besluit treedt in werking op de eerste dag van de tweede maand die volgt<br />
op de maand waarin het in het Belgisch Staatsblad is bekendgemaakt.<br />
Art. 7. De Vlaamse minister, bevoegd voor de ruimtelijke ordening, is belast met de<br />
uitvoering van dit besluit.<br />
http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/ruimtelijk/Nwetgeving/uitvoeringsbesluiten/kleinewerken.htm<br />
l<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
124
BIJLAGE 2: WANNEER VERGUNNING NODIG?<br />
Home > Woning (ver)bouwen > Wat moet u weten wanneer u een woning wilt bouwen of<br />
verbouwen? > Heb ik een stedenbouwkundige vergunning (=bouwvergunning) nodig?<br />
Heb ik een stedenbouwkundige vergunning (=bouwvergunning) nodig?<br />
de vergunningsplicht<br />
Deze tekst is al aangepast aan de wijziging die de Vlaamse Regering op 1 september<br />
2006 heeft doorgevoerd. Die wijziging moet wel nog in het Belgisch Staatsblad<br />
gepubliceerd worden vooraleer ze van kracht wordt.<br />
Voor de meest voorkomende types van ingrepen: maak gebruik van de snelwijzer.<br />
Veel mensen denken dat een stedenbouwkundige vergunning enkel verplicht is bij<br />
nieuwbouw of bij grote verbouwingswerken. Dit is niet correct.<br />
U moet niet voor alles een stedenbouwkundige vergunning aanvragen. Hieronder vindt u een<br />
overzicht, dat niet de ambitie heeft om volledig te zijn. Het wil de meest voorkomende zaken<br />
op een rijtje zetten.<br />
Opgelet: een aantal van vergunning vrijgestelde werken mogen enkel uitgevoerd<br />
worden als ze niet strijdig zijn met geldende reglementeringen zoals bijvoorbeeld:<br />
• stedenbouwkundige verordeningen of verkavelingsverordeningen,<br />
• ruimtelijke uitvoeringsplannen, bijzondere plannen van aanleg,<br />
• voorschriften van verkavelingsvergunningen,<br />
• andere van toepassing zijnde regelgeving: burgerlijk wetboek, monumenten en<br />
landschappen, enz.<br />
In geval van twijfel: win informatie in bij de gemeentelijke dienst ruimtelijke ordening. De<br />
mensen daar zullen u graag helpen.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
125
1. bouwen en verbouwen<br />
1.1. algemeen principe: vergunningsplicht<br />
1.2. onderhouds- en instandhoudingswerken<br />
1.3. tijdelijke werken<br />
1.4. technische installaties in gebouwen<br />
1.5. binnenverbouwingen<br />
1.6. werken op het dak of aan gevels<br />
1.7. ondergrondse constructies<br />
1.8. normale tuininrichting<br />
2. verhardingen<br />
3. afsluitingen<br />
4. ontbossingen<br />
5. vellen van bomen<br />
6. reliëfwijzigingen<br />
7. gebruik van een grond<br />
8. gebruikswijzigingen van gebouwen<br />
9. wijzigen van aantal woongelegenheden<br />
10. reclame<br />
11. recreatieve terreinen<br />
12. andere vergunningsplichtige werken<br />
13. bijkomende vrijstellingen<br />
1. bouwen en verbouwen<br />
1.1. algemeen principe: vergunningsplicht<br />
Als algemene regel geldt dat u voor het bouwen van een constructie een stedenbouwkundige<br />
vergunning nodig hebt. Dit lijkt eenvoudig en logisch.<br />
De wetgeving ruimtelijke ordening stelt echter dat u niet enkel om te bouwen een vergunning<br />
nodig hebt, maar ook om<br />
* een grond te gebruiken voor het plaatsen van een of meer vaste inrichtingen;<br />
* af te breken;<br />
* te herbouwen;<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
126
* te verbouwen (zowel buiten als binnen in een gebouw).<br />
De wetgeving ruimtelijke ordening definieert bouwen verder als het oprichten van een<br />
gebouw of een constructie of het plaatsen van een inrichting die:<br />
• omwille van de stabiliteit steun neemt in, aan of op de grond;<br />
• bestemd is om ter plaatse te blijven staan.<br />
U moet een vergunning aanvragen zelfs als<br />
• de constructie uit niet-duurzame materialen is opgetrokken;<br />
• de constructie uit elkaar kan worden genomen;<br />
• de constructie verplaatsbaar is;<br />
• u enkel iets wil afbreken;<br />
• u enkel iets wil heropbouwen;<br />
• het enkel om verhardingen gaat<br />
• de constructie ondergronds is.<br />
Dit begrip "bouwen" is dus heel ruim. Ook voor het bouwen van een veranda, het plaatsen<br />
van een reclamebord, van houten afsluitingen, van verhardingen en van afsluitingen die uit<br />
betonplaten bestaan, is bijvoorbeeld een vergunning nodig.<br />
1.2. onderhouds- en instandhoudingswerken<br />
Instandhoudings- of onderhoudswerken die geen betrekking hebben op de stabiliteit mogen<br />
plaatsvinden zonder stedenbouwkundige vergunning.<br />
Onder instandhoudings- of onderhoudswerken, die geen betrekking hebben op de stabiliteit,<br />
worden werken verstaan die het gebruik van het gebouw voor de toekomst ongewijzigd veilig<br />
stellen door het bijwerken, herstellen of vervangen van geërodeerde of versleten materialen<br />
of onderdelen. Hieronder kunnen geen werken begrepen worden die betrekking hebben op de<br />
constructieve elementen van het gebouw, zoals:<br />
1° vervangen van dakgebintes of dragende balken van het dak, met uitzondering van<br />
plaatselijke herstellingen;<br />
2° geheel of gedeeltelijk herbouwen of vervangen van buitenmuren, zelfs met recuperatie van<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
127
de bestaande stenen.<br />
Enkele voorbeelden van niet vergunningsplichtige instandhoudings- en onderhoudswerken<br />
zijn<br />
- het vervangen van ramen door identieke ramen;<br />
- het vervangen van pleisterwerk;<br />
- het herstellen van kapotte verhardingen;<br />
- het vervangen van kepers (ongeveer 7 cm x 9 cm), panlatten en leien op het dak door<br />
nieuwe kepers, panlatten en leien, zonder vervanging van het dakgebinte (dragende balken).<br />
Een voorbeeld van vergunningsplichtige werken is het vervangen van leien en dragende<br />
balken van het dak door nieuwe dragende balken en leien, zelfs als het uitzicht ongewijzigd<br />
blijft.<br />
1.3. tijdelijke werken<br />
Er is uiteraard geen stedenbouwkundige vergunning nodig voor tijdelijke werken,<br />
handelingen en wijzigingen nodig voor de uitvoering van vergunde werken, voorzover deze<br />
plaatsvinden binnen de werkstrook afgebakend in de stedenbouwkundige vergunning. Het<br />
kan hier gaan om werfkranen, tijdelijke opslag van grond, tijdelijke verhardingen, nodig om<br />
de werf te bereiken, enz...<br />
1.4. technische installaties in gebouwen<br />
Er is geen vergunning nodig voor de plaatsing van sanitaire, elektrische, verwarmings-,<br />
isolerings-, of verluchtingsinstallaties binnen een gebouw.<br />
Door de werken mag wel het gebruik van het gebouw niet veranderen. Ook mag het aantal<br />
woongelegenheden niet wijzigen.<br />
1.5. binnenverbouwingen<br />
Er is geen vergunning nodig voor de inrichtingswerkzaamheden binnen een gebouw of de<br />
werkzaamheden voor de geschiktmaking van lokalen.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
128
Door de werken mag het gebruik van het gebouw niet veranderen. Ook mag het aantal<br />
woongelegenheden niet wijzigen.<br />
Ook mogen de werken geen constructieproblemen met zich meebrengen. Dit betekent<br />
bijvoorbeeld dat men zonder vergunning geen openingen mag maken in dragende muren.<br />
Wel mag men bijvoorbeeld wanden bijplaatsen in gipskartonplaten, wanden afwerken met<br />
binnenisolatie en planchetten, de vloerbedekking wijzigen, een badkamer (her)inrichten,<br />
enz...<br />
1.6. werken op het dak of aan gevels<br />
Er is geen stedenbouwkundige vergunning nodig voor de volgende zaken bij vergunde<br />
gebouwen:<br />
- dakvlakvensters en/of fotovoltaïsche zonnepanelen en/of zonneboilers in het dakvlak, tot<br />
een maximum van 20% van de oppervlakte van het dakvlak in kwestie;<br />
- fotovoltaïsche zonnepanelen en/of zonneboilers op een plat dak;<br />
- het kaleien of pleisteren van gevels;<br />
- het aanbrengen van steenstrips op een gevel;<br />
- het aanbrengen van een waterwerende en isolerende afdekking op blinde zijgevels;<br />
- het plaatsen van uitklapbare of uitrolbare zonneschermen aan ramen. Die zonneschermen<br />
mogen zich niet bevinden boven het openbaar domein;<br />
- het plaatsen van voorzetrolluiken;<br />
- het omvormen van een plat dak tot extensief groendak met lage begroeiing zoals een<br />
vetplanten-, mos-, gras- en/of kruidendak.<br />
1.7. ondergrondse constructies<br />
Er is geen vergunning nodig voor de plaatsing van een ondergronds regenwaterreservoir, een<br />
septische put, een bezinkput, een ondergrondse waterzuiveringsinstallatie, een infiltratiebed<br />
en/of een ondergrondse brandstoftank voor de verwarming van een vergund gebouw. Deze<br />
installaties moeten minimum één meter van de zijdelingse en achterste perceelsgrenzen<br />
verwijderd blijven.<br />
1.8. normale tuininrichting<br />
Deze zaken zijn vrijgesteld van stedenbouwkundige vergunning als ze worden opgericht<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
129
innen dertig meter van een vergund woongebouw. De vrijstelling geldt niet binnen de 5<br />
meter van waterlopen. De eerste vier zaken mogen niet zonder vergunning worden opgericht<br />
in ruimtelijk kwetsbare gebieden, zoals bijvoorbeeld natuurgebied.<br />
• maximaal één houten tuinhuisje ofwel één houten hok voor dieren ofwel één houten<br />
duiventil. De constructie wordt opgericht ofwel tegen een bestaande vergunde muur,<br />
ofwel op ten minste 1 meter van de perceelsgrenzen. De oppervlakte mag maximaal<br />
10 vierkante meter bedragen. Deze constructie mag niet worden opgericht in de<br />
voortuinstrook. De kroonlijsthoogte is beperkt tot 2,50 meter; de nokhoogte is beperkt<br />
tot 3 meter;<br />
• maximaal één volière ofwel één serre. De constructie wordt opgericht ofwel tegen een<br />
bestaande vergunde muur, ofwel op ten minste 1 meter van de perceelsgrenzen. De<br />
oppervlakte mag maximaal 10 vierkante meter bedragen. Deze constructie mag niet<br />
worden opgericht in de voortuinstrook. De kroonlijsthoogte is beperkt tot 2,50 meter;<br />
de nokhoogte is beperkt tot 3 meter;<br />
• siervijvers met aanhorigheden met een totale maximale oppervlakte van 30 vierkante<br />
meter;<br />
• ingegraven of op de grond geplaatste openluchtzwembaden of jacuzzi’s met een totale<br />
maximale oppervlakte van 30 vierkante meter. Die constructies mogen, met inbegrip<br />
van een eventuele afdekking, niet hoger zijn dan anderhalve meter, gemeten vanaf het<br />
maaiveld en niet gelegen zijn in de voortuinstrook;<br />
• rotstuintjes;<br />
• pergola's (open lattenwerken zonder gesloten dak);<br />
• tuinmuurtjes, niet zijnde afsluitingsmuren, met een maximumhoogte van 1,2 meter;<br />
• barbecues;<br />
• speeltoestellen;<br />
• tuinornamenten;<br />
• brievenbussen.<br />
2. verhardingen<br />
In principe is voor de aanleg van verhardingen een stedenbouwkundige vergunning nodig,<br />
behalve voor de aanleg van de volgende verhardingen binnen 30 meter van vergunde<br />
woongebouwen en niet in ophoging:<br />
• de strikt noodzakelijke toegangen en opritten naar het gebouw of de gebouwen;<br />
• tuinpaden in de zij- en achtertuinstrook;<br />
• terrassen, voorzover ze niet gelegen zijn in de voortuinstrook, minimum 1 meter van<br />
de zijdelingse en achterste perceelsgrenzen verwijderd blijven en in totaal niet groter<br />
zijn dan 50 vierkante meter. Als op de perceelsgrens een duurzame, ondoorzichtige,<br />
minstens 2 meter hoge afsluiting aanwezig is, dan mag het terras worden aangelegd<br />
tot tegen die afsluiting<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
130
3. afsluitingen<br />
In principe is voor de plaatsing van afsluitingen een stedenbouwkundige vergunning nodig,<br />
behalve voor de volgende afsluitingen:<br />
a) afsluitingen die bestaan uit palen met prikkel- of schrikdraad;<br />
b) afsluitingen met een maximumhoogte van twee meter, die bestaan uit palen en draad of<br />
draadgaas, uit één betonplaat met een maximumhoogte van 40 centimeter en draad of<br />
draadgaas, opgericht ter afsluiting van een goed. Op die afsluitingen mogen in de<br />
onmiddellijke omgeving van een vergund woongebouw constructies worden aangebracht ter<br />
bescherming van de privacy, zoals zeildoek, gevlochten kunststofstrips of rieten matten;<br />
c) voortuinmuurtjes in metselwerk of andere voortuinafsluitingen met een maximale hoogte<br />
van 50 centimeter;<br />
d) poorten, geplaatst tussen twee kolommen met een maximale hoogte van 2,50 meter;<br />
e) houten panelen met een maximale hoogte van twee meter, met een maximale lengte van<br />
tien meter per zijdelingse en achterste perceelsgrens, opgericht ter afsluiting van een goed, en<br />
in de onmiddellijke omgeving van een vergund woongebouw. Die panelen worden niet ter<br />
hoogte van de voortuin geplaatst;<br />
De vrijstelling, vermeld in b), c), d) en e) geldt niet in de ruimtelijk kwetsbare gebieden, noch<br />
in een beschermd of voorlopig beschermd landschap, noch in een oeverzone, afgebakend in<br />
een bekkenbeheerplan of deelbekkenbeheerplan, noch in de vijf meter brede strook, te<br />
rekenen vanaf de bovenste rand van het talud van ingedeelde onbevaarbare en bevaarbare<br />
waterlopen. De vrijstelling, vermeld in b), c), d) en e) geldt enkel voor de afsluiting van<br />
bestaande, gevormde huiskavels.<br />
Onder onmiddellijke omgeving dient de ruimte gelegen binnen een straal van 30 meter van<br />
de uiterste grenzen van het woongebouw te worden verstaan.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
131
4. ontbossingen<br />
Voor ontbossen is ook een stedenbouwkundige vergunning nodig. Hier gelden geen<br />
uitzonderingen op. Er is zelfs een bijzondere compensatieregeling van toepassing. Deze<br />
wordt niet opgelegd in de regelgeving inzake ruimtelijke ordening, maar in het bosdecreet en<br />
zijn uitvoeringsbesluiten.<br />
5. vellen van bomen<br />
5.1. algemeen principe: vergunningsplicht<br />
Voor het vellen van hoogstammige bomen, alleenstaand, in groeps- of lijnverband is een<br />
stedenbouwkundige vergunning nodig, als ze geen deel uitmaken van een bos.<br />
Als hoogstammige boom wordt beschouwd elke boom die op een hoogte van 1 meter boven<br />
het maaiveld een stamomtrek van 1 meter heeft.<br />
5.2. vrijstellingen<br />
Voor het vellen van hoogstammige bomen is geen stedenbouwkundige vergunning vereist,<br />
mits aan alle van de volgende vereisten voldaan is:<br />
• ze maken geen deel uit van een bos, zoals bedoeld in het bosdecreet en zijn<br />
uitvoeringsbesluiten;<br />
• ze zijn gelegen in een woongebied of in een industriegebied, of in een daarmee<br />
vergelijkbaar gebied, en niet in een woonparkgebied of in een daarmee vergelijkbaar<br />
gebied;<br />
• ze bevinden zich op huiskavels van een vergunde woning of vergund bedrijfsgebouw,<br />
maar niet op de grens met het openbaar domein;<br />
• ze zijn gelegen binnen een straal van maximaal 15 meter rondom de vergunde woning<br />
of het bedrijfsgebouw;<br />
Er is ook geen vergunning vereist als er geveld wordt omwille van acuut gevaar en mits<br />
voorafgaandelijke schriftelijke instemming van het Bosbeheer.<br />
Bovendien moet men ook geen stedenbouwkundige vergunning hebben als het vellen van de<br />
hoogstammig bomen als activiteit in een goedgekeurd beheersplan of beheersvisie is<br />
opgenomen.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
132
6. reliëfwijzigingen<br />
• De wetgeving ruimtelijke ordening bepaalt dat voor aanmerkelijke reliëfwijzigingen<br />
een stedenbouwkundige vergunning nodig is. Als aanmerkelijke reliëfwijziging wordt<br />
onder meer beschouwd elke aanvulling, ophoging, uitgraving of uitdieping die de<br />
aard of functie van het terrein wijzigt.<br />
Enkele voorbeelden van reliëfwijzigingen waarbij de aard of functie van het terrein wijzigt,<br />
zijn het afgraven van een 10 centimeter dikke humuslaag in natuurgebied, of het aanleggen<br />
van parkeerplaatsen op een weiland in landbouwgebied door het ophogen met steenslag.<br />
Deze werken zijn vergunningsplichtig ook al gaat het maar over enkele centimeter.<br />
Maar ook als de aard of functie van het terrein dezelfde blijft, kan een reliëfwijziging<br />
aanmerkelijk zijn, omwille van zijn omvang. Reeds jarenlang wordt hiervoor meestal het<br />
criterium van 50 centimeter gehanteerd, ook al staat dit niet letterlijk in de regelgeving. Is de<br />
ophoging of uitgraving groter, dan is doorgaans een vergunning vereist.<br />
• Zelfs als er geen vergunning nodig is, moet u nog altijd zorgen dat de reliëfwijziging<br />
niet strijdig is met de bepalingen van het burgerlijk wetboek. Daarin is namelijk het<br />
volgende vastgelegd:<br />
"ART. 640. Lager gelegen erven zijn jegens de hoger liggende gehouden het water te<br />
ontvangen dat daarvan buiten 's mensen toedoen natuurlijk afloopt.<br />
De eigenaar van het lager gelegen erf mag geen dijk opwerpen waardoor de afloop<br />
verhinderd wordt.<br />
De eigenaar van het hoger gelegen erf mag niets doen waardoor de erfdienstbaarheid van het<br />
lager gelegen erf verzwaard wordt."<br />
• En ook moet u opletten dat er geen bijzondere regels gelden. Zo staat in sommige<br />
verkavelingsvergunningen vermeld dat geen enkele reliëfwijziging is toegelaten.<br />
7. gebruik van een grond<br />
7.1. algemeen principe<br />
Men heeft een stedenbouwkundige vergunning nodig voor:<br />
a) het opslaan van gebruikte of afgedankte voertuigen, van allerhande materialen, materieel<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
133
of afval ;<br />
b) het parkeren van voertuigen, wagens of aanhangwagens ;<br />
c) het plaatsen van één of meer verplaatsbare inrichtingen die voor bewoning kunnen worden<br />
gebruikt, zoals woonwagens, kampeerwagens, afgedankte voertuigen, tenten ;<br />
d) het plaatsen van één of meer verplaatsbare inrichtingen of rollend materieel die<br />
hoofdzakelijk voor publicitaire doeleinden worden gebruikt.<br />
7.2. vrijstellingen<br />
Er is geen vergunning nodig voor het in de onmiddellijke omgeving van een vergund<br />
woongebouw opslaan van allerhande bij de woning horende materialen, materieel of<br />
huishoudelijk afval, zoals brandhout, snoeihout, afvalcontainers, vuilnisbakken,<br />
composthopen, composteringsvaten, met een totaal maximaal volume van 10 kubieke meter,<br />
niet zichtbaar vanaf de openbare weg.<br />
Ook is geen vergunning nodig voor het in de onmiddellijke omgeving van een vergund<br />
woongebouw plaatsen van één verplaatsbare inrichting die voor bewoning kan worden<br />
gebruikt, zoals één woonwagen, kampeerwagen of tent. Ze mag niet bewoond worden.<br />
Onder onmiddellijke omgeving dient de ruimte gelegen binnen een straal van 30 meter van<br />
de uiterste grenzen van het woongebouw te worden verstaan.<br />
8. gebruikswijzigingen van gebouwen<br />
U hebt een vergunning nodig voor het geheel of gedeeltelijk wijzigen van de hoofdfunctie<br />
van een onroerend bebouwd goed met het oog op een nieuwe functie. Worden als<br />
hoofdfunctie beschouwd:<br />
1° wonen;<br />
2° verblijfsrecreatie;<br />
3° dagrecreatie;<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
134
4° landbouw in de ruime zin;<br />
5° handel, horeca, kantoorfunctie en diensten;<br />
6° industrie en ambacht.<br />
Zo kunnen onder andere de volgende voorbeelden worden gegeven:<br />
• in het agrarisch gebied (landbouwgebied) een hoeve gebruiken als woning voor een<br />
niet-landbouwer;<br />
• in een industriegebied een gebouw gebruiken als gebouw waar goederen of diensten<br />
verkocht worden;<br />
• in een recreatiegebied een gebouw permanent bewonen.<br />
In deze tekst geven we enkel het principe weer. De gedetailleerde regeling vindt u terug in<br />
artikel 2 van het besluit van de Vlaamse regering van 14 april 2000 tot bepaling van de<br />
vergunningsplichtige functiewijzigingen en van de werken, handelingen en wijzigingen<br />
waarvoor geen stedenbouwkundige vergunning nodig is.<br />
9. wijzigen van aantal woongelegenheden<br />
Er is een vergunning nodig voor het wijzigen van het aantal woongelegenheden die bestemd<br />
zijn voor de huisvesting van een gezin of een alleenstaande, ongeacht of het gaat om een<br />
eensgezinswoning, een etagewoning, een flatgebouw, een studio of een al dan niet<br />
gemeubileerde kamer.<br />
Deze vergunning is nodig, ook al voert u geen enkel bouwwerk uit.<br />
10. reclame<br />
In principe is voor de plaatsing van publiciteitsinrichtingen of uithangborden een vergunning<br />
nodig.<br />
Uithangborden maken bekend welke activiteit ter plaatse wordt uitgeoefend. Bijvoorbeeld de<br />
naam van een biermerk geschilderd op de gevel van de brouwerij.<br />
Publiciteitsinrichtingen maken reclame voor een niet ter plaatse gevestigde firma of activiteit.<br />
Bijvoorbeeld de naam van datzelfde biermerk op een café.<br />
Een aantal zaken zijn vrijgesteld van vergunning:<br />
a) de bevestiging aan een vergund gebouw van niet-lichtgevende uithangborden, met een<br />
totale maximale oppervlakte van 4 vierkante meter;<br />
b) publiciteitsinrichtingen die voortvloeien uit wettelijke of reglementaire bepalingen;<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
135
c) publiciteitsinrichtingen die enkel informatie van de overheid bevatten of deel uitmaken van<br />
sensibiliseringscampagnes van de overheid;<br />
d) door de overheid beschikbaar gestelde dragers met het oog op socio-culturele en politieke<br />
affichage;<br />
e) verkiezingspubliciteit, op voorwaarde dat gezamenlijk aan de volgende voorwaarden is<br />
voldaan:<br />
1) het betreft een verkiezing van het Europese, nationale of Vlaams parlement, of het betreft<br />
provincie-, gemeente- of districtsraadsverkiezingen;<br />
2) de publiciteit wordt aangebracht in een woongebied in de ruime zin, een industriegebied in<br />
de ruime zin of op een huiskavel;<br />
3) de publiciteit heeft een maximale oppervlakte van 4 vierkante meter per bord;<br />
4) de publiciteit wordt aangebracht ten vroegste vanaf de aanvang van de sperperiode voor de<br />
verkiezingen en wordt verwijderd ten laatste 14 dagen na de verkiezingsdatum;<br />
f) publiciteitsinrichtingen, aangebracht op een onroerend goed, waarbij wordt bekendgemaakt<br />
dat dit goed te koop of te huur is, op voorwaarde dat de totale maximale oppervlakte niet<br />
meer bedraagt dan 4 vierkante meter en dat de publiciteitsinrichting ten laatste 14 dagen na<br />
de verhuring of verkoping wordt verwijderd;<br />
11. recreatieve terreinen<br />
Voor het aanleggen of wijzigen van recreatieve terreinen, waaronder een golfterrein, een<br />
voetbalterrein of een tennisveld is een vergunning nodig.<br />
12. andere vergunningsplichtige werken<br />
De bovenstaande opsomming is niet volledig.<br />
Een gemeentelijke stedenbouwkundige verordening bijvoorbeeld kan een<br />
stedenbouwkundige vergunning verplicht stellen. Zo kan een gemeentelijke verordening een<br />
vergunningsplicht invoeren voor het schilderen van gevels. Ook kan een gemeentelijke<br />
verordening bepalen dat in die gemeente altijd een vergunning nodig is voor het vellen van<br />
bomen, ook al gelden er in Vlaanderen normalerwijze een aantal vrijstellingen.<br />
13. bijkomende vrijstellingen<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
136
Er zijn nog meer zaken vrijgesteld van vergunning. Deze zijn niet allemaal voor particulieren<br />
interessant. Ze worden hier dan ook niet allemaal weergegeven.<br />
U kunt ze nalezen in het besluit van de Vlaamse regering van 14 april 2000 terzake.<br />
Interessant lijkt ons nog het volgende:<br />
Voor de volledige afbraak van vrijstaande bouwwerken of constructies is geen vergunning<br />
nodig. Aan alle van de volgende vereisten moet voldaan zijn:<br />
• het betreft geen kleine elementen en constructies, geïsoleerd of deel uitmakende van<br />
een geheel, die van belang zijn voor de kwaliteit van de leefomgeving, een<br />
volkskundige, historische of esthetische waarde hebben, als referentie dienen voor de<br />
bevolking van een buurt of wijk, of bijdragen tot het gevoelen van een plaatselijke<br />
bevolking tot een bepaalde plek te behoren, zoals: fonteinen, kiosken, pompen,<br />
putten, kruisen, calvaries, veldkapellen, standbeelden, wegwijzers, schandpalen,<br />
grenspalen, mijlpalen, lantaarnpalen, uurwerken, klokkenspelen, zonnewijzers,<br />
hekkens, omheiningsmuren, luifels, graven, herkenningstekens van merkwaardige<br />
gebeurtenissen uit het verleden, balies, straatmeubilair, waterkunstwerkjes,<br />
bakhuizen, houtskeletbouw, koetshuizen, oranjerieën, priëlen, ijskelders;<br />
• het betreft geen gebouwen of constructies die opgenomen zijn in de inventaris van het<br />
bouwkundige erfgoed;<br />
• de grondoppervlakte bedraagt minder dan 100 vierkante meter.<br />
een woning (ver)bouwen - 10-10-2006<br />
Bron: www.ruimtelijkeordening.be<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
137
BIJLAGE 3: De verzekering van de tienjarige aansprakelijkheid van<br />
aannemers, architecten en raadgevend ingenieurs.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
138
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
139
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
140
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
141
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
142
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
143
Literatuurlijst<br />
• Armbrust, F., Bakker, R., Bijen, J., e.a. (1994). Duurzaamheid en onderhoud van<br />
betoncontstructies. Gouda, Stichting CUR. ISBN 90-376-0044-1.<br />
• ATG. http://www.butgb.be/index.cfm (27-03-2007).<br />
• BASF. http://www.basf-cc.be (18-02-2007) .<br />
• BASF. Emaco Nanocrete. http://www.emaco-nanocrete.com/nederlands.html<br />
(28/03/2007).<br />
• Batsleer. http://www.batsleer.be/ (23/02/2007).<br />
• Bodima. http://www.batsleer.be/ (23/02/2007).<br />
• Boey. http://www.bredene.be/handel/boey.htm (23/02/2007).<br />
• Bouwen. (2006). Bouwen en/of renoveren: vergeet de veiligheidscoördinator niet!.<br />
Bouwbedrijf, (maart) 43.<br />
• Braet. http://www.braet.be (23/02/2007).<br />
• Braem, Françoid, Van Besien, Peter (1996). Studie van herstelmortels voor beton.<br />
niet-gepubliceerd eindwerk voor het behalen van het diploma van industrieel<br />
ingenieur in bouwkunde, Oostende, <strong>KHBO</strong>.<br />
• Carrera. http://www.carrera.be/ (23/02/2007).<br />
• ConCorDe BV. http://www.con-cor-de.nl/ (17/04/2007).<br />
• CUR Rapport 90-3. (1990). Carbonatatie, corrosie en vocht. Gouda, CUR.<br />
• CUR Rapport 92-7. (1990). Kritisch chloridegehalte in gewapend beton. Gouda,<br />
CUR.<br />
• Degussa. http://www.degussa-antwerpen.be (15/02/2007).<br />
• De Mulder Eline (2006). Kathodische bescherming van gewapende betonconstructies.<br />
Niet-gepubliceerd eindwerk voor het behalen van het diploma industrieel ingenieur<br />
bouwkunde – optie finaliteit, Oostende, <strong>KHBO</strong>.<br />
• De Vyver, W., Spegelaere, M., Vanhooymissen, L., e.a. (1999). Gewapend beton.<br />
Gent, Academia press. ISBN 90-382-0412-4.<br />
• Giorgini, Roberto (2004). Project 20.344: Vooronderzoek ten behoeve van<br />
kathodische bescherming en corrosie preventie aan verschillende met chloride<br />
aangetaste betonnen onderdelen aan de voorgevel van het appartementencomplex<br />
“Costa Brava” aan de Zeedijk te Oostende. ConCorDe BV.<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
144
• IBT. http://www.ibtbouwtechniek.be/ (23/02/2007).<br />
• Iris. http://www.iris.be/finishing_nl.html (23/02/2007).<br />
• Jacobs, J. (2005). Rapport proeven op beton: residentie Costa Brava Oostende.<br />
• John Saey. http://www.johnsaey.be/ (23/02/2007).<br />
• Krikhaar, H., Hettinga, K., Kerp, A., e.a. (2002). Betonpocket 2003. tweede uitgave,<br />
’s-Hertogenbosch, ENCI Media. ISBN 90-718-0650-2.<br />
• Leggedoor. http://www.leggedoor.com/ (17/04/2007).<br />
• MRT. http://www.monument.be/ (23/02/2007).<br />
• Nanotechnologie. http://www.kennislink.nl/web/show?id=104453.<br />
• Onderzoekstechnieken op verhard beton.<br />
http://info.benoratg.org/media/docs/local/IPM106_WGi.<strong>pdf</strong> (18-04-2007).<br />
• Pentagon Plastics. http://www.pentagonplastics.be (10/02/2007).<br />
• Ritzin, J., Smet, R. (1973). Betonbouw 4. Materiaalstudie en technologie. Derde<br />
uitgave, Gent, E. Story-scientia.<br />
• Ruimtelijke Ordening. http://www.ruimtelijkeordening.be (15-03-2007).<br />
• Seco. http://www.seco.be/ (15/03/2007).<br />
• SECO (2005). De tienjarige verzekering. Brussel.<br />
• SECO (2003). De verzekering van de tienjarige aansprakelijkheid van aannemers,<br />
architecten en raadgevend ingenieurs. Brussel.<br />
• SECO (2005). Controlemethodes en organisatie van de technische controle voor<br />
bouwprojecten. Brussel.<br />
• SECO (2005). De tienjarige verzekering. Brussel.<br />
• SGS. http://www.be.sgs.com/coatingservices (13/03/2007).<br />
• Sika. http://www.sika.be (4/02/2007).<br />
• Spegelaere, Marc (s.d.). Restauratie en renovatie. niet-gepubliceerde cursus,<br />
Oostende, <strong>KHBO</strong>.<br />
• Syndicus.<br />
http://www.baliebrugge.be/page.aspx?pid=1955&mida=1711&midb=1796&midc=0<br />
&midd=0&lid= (3/04/2007).<br />
• Thoro : http://www.thoro.be (3/02/2007).<br />
• Van Britsom. http://www.vanbritsom.be/ (23/02/2007).<br />
• Van Huele. http://www.van-huele.be/ (23/02/2007).<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
145
• Vanheste, N. (1994). Bestek: renovatie voorgevel residentie Costa Brava, dossier A-<br />
93.12/594.<br />
• Vastgoed Naessens. http://www.immoleys.be/coast/nl/default.asp (6/03/2007).<br />
• Verplichtingen Syndicus. http://www.kc-cq-syndic.be/nl/index_files/page344.htm<br />
(3/04/2007).<br />
• WTCB. http://www.wtcb.be/homepage/ (10/23/2007).<br />
• Zoekmachine. Wikipedia. http://www.wikipedia.be (12/02/2007).<br />
- <strong>Marktonderzoek</strong> <strong>betonrot</strong> -<br />
146