Publicatie Bouwen Nu (pag 19-20) - kevindebresser.nl

B O U W E N N U
V a k b l a d v o o r b o u w p l a a t s p e r s o n e e l
3 Nieuw RotteRdam CeNtRaal
8 ReCoNstRuCtie vaN ‘de Kameel’
14 de KeuKeNspeCialist
juni 2010
jaargang 40
nummer 3

E d a c t i O N E E l
I N H O U D
3
Rotterdam
Centraal
Het Rotterdamse Centraal
Station wordt de komende
drie jaar vernieuwd. Terwijl de
treinen blijven rijden, vordert
ondergronds en bovengronds
de complete gedaanteverandering.
Een sterk staaltje van
bouwlogistiek en organisatie.
8 Reconstructie 14 De Keuken- En verder...
‘De Kameel’
Met de oude Schiedamse
brandermolens als voorbeeld,
werken molenbouwers aan
de reconstructie van de ‘verdwenen’
molen ‘De Kameel’.
Beheersing van de traditionele
bouwtechniek en inzet van
hedendaagse hulpmiddelen
staan garant voor een authentiek
resultaat.
‘Ze bouwen voor ons’
Tijdens de Dag van de Bouw op zaterdag 5 juni jl. konden
nieuwsgierigen en geïnteresseerden ook een kijkje nemen bij
de bouw van het ultramoderne Jeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ)
in ’s-Hertogenbosch. Ongeveer 4500 bezoekers namen de kans
waar om een rondgang te kunnen maken door de afdelingen
van het nieuwbouwcomplex. Ze kregen daarbij deskundig commentaar
van 135 medewerkers van de Bouwcombinatie JBZ en
Louis Jongeleen, eindredacteur
van medisch personeel van het JBZ. Waar komt zoveel nieuwsgierigheid
vandaan? Dat willen de bezoekers en medewerkers
best vertellen. Er is een bouwkundig opzichter die een beetje
komt “opzichteren”. Hij wil bekijken hoe het tegenwoordig gesteld is met het afwerkingsniveau van de afbouwwerkzaamheden.
Een mevrouw bestudeert de plattegrond van het nieuwe ziekenhuis en slaat een hand voor haar
mond: “Nou zeg, moet je kijken! Een ziekenhuis met een tennisbaan en een atletiekbaan. “Bij een deur op de Revalidatieafdeling
staat een man bewonderend te turen naar een deurscharnier. “Prachtig, die forse scharnieren!
Het mag wat kosten. “Bij de afdeling Spoedeisende Hulp vertelt een verpleegkundige iets over haar toekomstige
werkplek. Zij is erg blij met “lekker veel ruimte om koffie te drinken, met de röntgenkamer op de afdeling zelf en
met die jaloezieën tussen twee glasplaten. “Een architectuurstudent raakt geboeid door de functionaliteit van de
indeling en inrichting van de verpleegafdeling. “Zuurstofaansluitingen bij elk bed en back-up- systemen voor al die
elektronica. Het moet wel, want elk moment kan het hier gaan om leven of dood.”
Een gepensioneerd echtpaar wandelt over de gang van de verpleegafdeling. Hij: “Ik bekijk het vanuit de klant. Feitelijk
bouwen ze voor ons. Ze hebben mooie kamers gemaakt. Toch hoop ik hier nooit terecht te komen. “In het
personeelsrestaurant-in-aanbouw kijkt een jonge uitvoerder rond aan wie hij zijn uitleg kan slijten. Het is hem opgevallen
dat er veel buurtbewoners komen kijken uit nieuwsgierigheid naar wat er in de afgelopen drie jaar achter
de bouwhekken is gebeurd. “Sommigen vinden het tegelwerk in het restaurant te bont. Maar de meesten spreken
hun waardering uit voor ons werk. Dat kunnen wij mooi in onze zak steken.”
B O U W E N NU Nr 3 - 2010
specialist
Op een uitgekiend moment
tijdens de afbouwfase van
woningbouwprojecten verschijnt
de keukenspecialist.
Hij brengt verschillende vakdisciplines
bij elkaar. Precisie
en voorzichtigheid zijn noodzakelijke
voorwaarden bij het
realiseren van een ‘topkeuken’.
Kort 7
Het metselen
van een ezelsrug 12/13
Product 17/ 18
Groen 19/20
Bouwdetail deel 12:
Gepleisterde
buitengevelisolatie 21
Colofon 23
De bouwstijl van… 24

Rotterdam CS, bouwplaats tussen de rails
Station op de schop
terwijl treinen blijven rijden
Volgens een strak schema wordt de komende drie jaar het station Rotterdam CS
compleet vernieuwd. Alles gaat op de schop, van perron tot reizigerspassage. En dat
moet allemaal gebeuren zonder treinreizigers en buurtbewoners al te veel overlast
te bezorgen. “In theorie moet het kunnen”, vindt hoofduitvoerder Kees van Leur van
hoofdaannemer Mobilis TBI infra.
Nr 3 - 2010
B O U W E N NU
P r O j E c t
3

P r O j E c t
Fundering voor stalen Y-kolom ‘Opengewerkt’ perrondeel voor lichtkoepel Hoofduitvoerder Kees van Leur inspecteert
de stroomvoorziening
Rotterdam CS is een van de zeven grote stations
in Nederland die de komende jaren zullen
worden omgebouwd tot openbaar vervoer
terminal. Gebouwen die de reiziger aansluiting geven
op locale, regionale en internationale bestemmingen.
Nu zijn ze in Rotterdam altijd wel ergens bezig met bouwen.
Daar kijkt niemand van op. Maar om precies te
begrijpen wat er de laatste jaren allemaal rondom Rotterdam
CS gebeurt – zowel ondergronds als bovengronds-
is heel wat bouwkundig inzicht nodig. Er is
weer voor jaren werk in het zicht gebracht. Onder die
omstandigheden valt het weer mee om te merken dat
een looproute ‘naar de treinen’, langs bouwhekken, tijdelijke
stationsgebouwen en hulpconstructies, betrekkelijk
snel te vinden is. Op de video die de projectorganisatie
Rotterdam Centraal heeft laten maken van de
4 B O U W E N NU Nr 3 - 2010
toekomstige OV-terminal Rotterdam Centraal (www.rotterdamcentraal.nl)
zijn de bouwhekken en opgebroken
paden verdwenen. Je ziet een enorme hal waar treinen
doorheen rijden en waar mensen wandelen in het zonlicht
dat door de glazen overkapping naar binnen valt.
Opvallend zijn de Y-vormige stalen kolommen die als
ranke bomen de dakconstructie dragen. Maar zover is
voorlopig nog niet.
De actuele werkelijkheid is die van een perron zonder
dak waar bouwkranen en grondverzetmachines strijden
om een stukje ruimte, tussen gedeeltelijk afgebroken
perrongebouwtjes, nieuwe betonconstructies, diepe kuilen
en ‘alvast’ enkele stalen Y-dragers in aanbouw. Op
de sporen 2 en 3 staan treinwagons klaar met bouwmateriaal
en materieel.

Drukte op perron 2/3 Resterend gedeelte van oud perrongebouw Bouwen tussen de rails
Krap
“Alles is hier krap”, zegt Cees van Leur (59) terwijl hij
op perron 2/3 een doorgang zoekt tussen een treinwagon
die langs het perron staat en een staalconstructie
die dwars over het perron ligt. Met zijn opmerking doelt
hij op het kleine oppervlak waarop tegelijk veel verschillende
werkzaamheden worden uitgevoerd en ook op
het krappe tijdspad waarbinnen de projectfasen gereed
moeten zijn. Van Leur: “Het totale project is verdeeld
over zes rondes. Elke ronde bestaat uit een perronfase
en een tunnel-dakfase. De perronfase duurt 8 weken.
Dan worden de perronoverkapping en de oude perrongebouwen
netjes gesloopt, trapopgangen worden overkluisd
om de druk op de wanden op te vangen. Dat is
nodig omdat de bouwmachines die nu op het perron
staan een zware druk op de ondergrond uitoefenen.
Verder moet palen geboord worden voor de fundatie
van de Y-kolommen en we maken het perron zettingsvrij
om te voorkomen dat materieel wegzakt. We verwijderen
oude kabels en leidingen en leggen nieuwe,
we richten de Y-kolommen op, bouwen de geplande
voorzieningen op het perron en we werken het perron
af. Dan volgt de spoorbak-dakfase. Die zal 13 weken
in beslag nemen. In die tijd gaan we een deel van oude
reizigerstunnel slopen en uitgraven en een nieuw Passagedeel
construeren van 49 meter breed en 3,5 meter
hoog. In die brede Reizigerspassage komen aan weerzijden
winkels.
Tegelijkertijd plaatsen we een deel van de dakconstructie
boven perron 2/3. “Als dat is gedaan, zal de eerste
ronde gereed zijn. Dan is het 1 augustus 2010. Volgens
hetzelfde stramien werken we zes rondes af, zodat we
Nr 3 - 2010
B O U W E N NU

P r O j E c t
Bouwtijd:
- van november 2009 t/m december 2012
Opdrachtgever:
- ProRail
Hoofdaannemer:
- Mobilis BV (onderdeel van TBI infra)
Architecten:
- Team CS, samenwerkingsverband van Benthem
Crouwel, Meyer en Van Schooten en West 8 Urban
design & landscape architecture en Maarten Struijs
(Gemeentewerken Rotterdam)
Gespecialiseerde bedrijven:
- Kandt B.V. Aannemings- en funderingsbedrijf (aanbrengen
van schroef-injectiepalen)
- Struijk Groep (sloopwerk)
- Aannemersbedrijf A. van Ooijen & Zn BV (grondwerk,
bestrating perrons)
- CSM bv, Achel en Hamont, België (fabricage en
montage Y-kolommen)
- Sarens Group (horizontaal en vertikaal transport)
- Wolter & Dros – TBI techniek (installatietechniek)
- Croon – TBI techniek (elektrotechniek)
- GLC houtconstructies (sporenkap)
- Licotec Daklicht bv., ATG Nederland (transparante
overkappingen)
Over drie Foto team CS
jaar (artist
impression) in september 2013 eindigen bij met de tunnel-dakfase zen blijft, dat het werkterrein afgeschermd blijft van het
aan de Noordzijde van het station. In theorie moet het
kunnen.”
Schuiven
Terwijl grijpers van sloopmachines knabbelen aan de
muren van een oud perrongebouw en boorspecialisten
werken aan de schroefboorpalen voor de fundering
van kolommen, zijn lassers bezig met de montage van
de stalen dragers voor de nieuwe sporenoverkapping.
En dat gebeurt allemaal gelijktijdig op een perron van
net twaalf meter breed. Hoofduitvoerder Van Leur lijkt
de rust zelve. Van Leur: “Het kan altijd gebeuren dat
het werk stagneert door een onvoorziene oorzaak. Het
transport van de stalen kolommen per trein kan te laat
zijn om binnen de vastgestelde buitendienststelling van
het spoor bij het perron te komen, of een waterleiding
knapt. Als dat soort dingen zich voordoen moet ik flink
schuiven met werkonderdelen om de voortgang van
het werk erin te houden. Daarbij moet ik constant in de
gaten houden dat het lawaainiveau binnen de gren-
B O U W E N NU Nr 3 - 2010
PROJECTGEGEvENS
BOuW Ov-TERMINal ROTTER-
DaM CENTRaal SPOORZIJDE
reizigersgebied,dat veiligheidsvoorzieningen die even
zijn weggehaald worden gemeld en weer op tijd worden
teruggezet en dat geen materaal en gereedschappen
op de werkplek rondslingeren. En als je met elkaar
uit de voeten moet kunnen op de ruimte van een postzegel,
is het wel prettig als je begrip en respect voor elkaars
werk kan opbrengen. “
Dagelijks moeten 100.000 reizigers hun weg zien te
vinden op Rotterdam Centraal en elke dag zijn er 1500
treinen die zich bewegen van Oost naar West en andersom.
Tegelijkertijd zal de komende drie jaar de gefaseerde
vernieuwing van het station voorschrijden van Zuid
naar Noord. Over drie jaar moet de OV-terminal Rotterdam
Centraal af zijn.
Een wekelijks verslag van de werkzaamheden is te zien
op TV Rijn mond en via www.rotterdamcentraal.nl

Betonlexicon
Er bestaan tegenwoordig heel
wat vaktermen die te maken
hebben met beton. En met de
ontwikkelingen in de betontechnologie
komen er steeds
weer nieuwe bij. Wat is bij-
‘Betongranulaat’ voorbeeld een ‘betonfamilie’?
Dat is vast geen gezin waar
de sfeer erg ongezellig is. En ‘kruip’ of ‘warme
gietbouw’, waar slaan die woorden op? Sinds
kort is er een handige woordenlijst te raadplegen
op het internet waar 270 begrippen uit de
cement- en betonwereld worden uitgelegd. Er
bestond al een dergelijke lijst, maar initiatiefnemer
Cement&Betoncentrum heeft samen met de
Betonvereniging, de BFBN en de VOBN, de verzameling
aangevuld en geüpdatet. Illustraties zijn
toegevoegd en verwijzingen naar websites, vakliteratuur
en regelgeving zijn opgenomen. Gezien
het aantal bezoekers van de website is er een
grote behoefte aan betrouwbare informatie over
betonbegrippen. Kijk op www.betonlexicon.nl
Omslag: Arbeiders herstellen
dijk op Schouwen-Duiveland
(1953)
WederopBouW
De jaren vijftig van de
vorige eeuw vormen
een sleutelperiode in de
Nederlandse geschiedenis.
Na de oorlog zou alles
hersteld worden, vandaar
de naam ‘ Wederopbouw’.
Tegelijkertijd kondigde
zich een nieuwe tijd
aan, het begin van de verzorgingsstaat,
moderne
techniek en van groot-
schalige infrastructurele projecten. De Amsterdamse
fotograaf Henk Nieuwenhuis (1913-2007) nam het
dagelijks leven in de vijftiger jaren als onderwerp en
legde soberheid, vooruitgangsgeloof en toenemende
welvaart vast. De Watersnoodramp, Deltawerken,
nieuwe flats en doorzonwoningen, de fietsers en de
brommers op straat, een gracht op een zonovergoten
zomermorgen, de eerste DAF. “Het Wonder van
de Wederopbouw” is de titel van het sfeervolle fotoboek
dat Bart Nieuwenhuis, Cees de Jong en Warna
Oosterbaan samenstelden uit het nagelaten archief
van Henk Nieuwenhuis. Het is een uitgave van Uitgeverij
Terra Lannoo B.V., Arnhem 2009; isbn 978-
90-8989-113-6
Nr 3 - 2010
B O U W E N NU
K O r t
Zandcementdekvloeren
Over het leggen van zandcementdekvloeren heeft de Arbeidsinspectie (A.I.)
dit voorjaar een nieuwe afspraak gemaakt met de NOA, de werkgeversorganisatie
in de afbouwbranche, de vakbonden en Arbouw. Conclusie daarvan is
dat er een onderzoek gedaan wordt naar mogelijke arbotechnische bezwaren
tegen het maken van zandcementdekvloeren. Intussen blijft het leggen van
deze vloeren de komende vijf jaar toegestaan onder de voorwaarden dat:
- zand, cement en specie machinaal getransporteerd worden ( bv. met
mobiele mortelinstallatie of menginstallatie gekoppeld aan zand- en
cementsilo’s met aangesloten transportslangen) en dat per persoon niet
meer dan 100 m² dekvloer per dag wordt gemaakt;
- zand en cement en specie semi-machinaal (zandvulmachine en vloerenpomp)
worden gemengd en getransporteerd en dat op deze manier maximaal
80 m² per persoon per dag wordt gelegd;
- zand en cement handmatig in de vloerenpomp
gebracht worden en dat er dan een limiet geldt
van 50 m² per persoon per dag en maximaal
120 m² per locatie;
- vanaf 1 juli 2010 zandcementdekvloeren alleen
nog maar met een vlindermachine worden afgewerkt.
(Bron: Nieuwsbrief 58, Aboma+Keboma,
april 2010)
amfora
Amsterdam die mooie stad, zou
nog heel wat mooier kunnen,
als het aan de plannenmakers
van bouwbedrijf Strukton B.V.
en de ontwerpers van architecten
van Zwarts & Jansma Architecten
ligt. Wat zou het centrum
van de hoofdstad ervan opknappen
als de auto’s zouden verdwijnen
uit het stadsbeeld, als
het water in de grachten minder
Stad onder de stad, tussen Stopera
en Amstelhotel
smerig was en als de lucht wat zuiverder zou zijn. Vanuit die gedachte
ontstond het plan voor een Alternatieve MultiFunctionele Ondergrondse
Ruimte in Amsterdam (AMFORA), onder de Amstel, tussen de Stopera
en het Amstelhotel. Over een lengte van 500 meter zou een ondergronds
gebouw gerealiseerd kunnen worden met zes bouwlagen. De
drie bovenste lagen voor publieke functies zoals winkels, sportaccommodaties
en bioscopen en de onderste drie lagen voor parkeerplaatsen en
infrastructuur. En onder de grachten in het centrum zou men een complete
infrastructuur kunnen aanleggen. Zo zou de binnenstad ‘verlost’
zijn van geparkeerde auto’s en zouden voetgangers ongestoord langs
de kades kunnen slenteren. Amfora Amstel is een project voor een ‘stad
onder de stad’ die de kwaliteit van het leven op straatniveau verhoogt.
Het bouwwerk zou naar schatting een miljard euro gaan kosten. Amfora
Amstel werd dit jaar beloond met de internationaal toonaangevende
MIPIM-prijs voor toekomstige stedebouwkundige bouwprojecten.
IllustratIe Zwarts & Jansma

E c O N S t r U c t i E
Schiedamse molen wordt va
gereconstrueerd
Waar komt de jenever vandaan? Op die vraag zul-
len heel veel mensen meteen het juiste antwoord
geven. Uit Schiedam natuurlijk. Maar hoe komt het
dat er langs de Schiedamse vesten een hele serie im-
posante, stenen molens staat? Die quizvraag is wat
moeilijker. Het antwoord daarop is de geschiedenis
van de brandermolens van Schiedam.
In Schiedamse brander molens - de grootste ter wereld
- werd tot in de vorige eeuw graan gemalen
voor de Schiedamse jeneverbranderijen. Anno 2010
staan er in Schiedam nog zes van deze torenhoge molens
recht overeind. Een zevende ‘historische’ brandermolen
is in aanbouw. Dat is molen ‘De Kameel’, die in
opdracht van Stichting De Schiedamse Molens opnieuw
wordt gebouwd. Van het origineel werden in 1865 door
een windvlaag de wieken, de kap en de wiekenas afgerukt.
Na een brand in de molenromp in 1868 zijn de
resten van ‘De Kameel’ gesloopt. Ongeveer op de plaats
waar de oorspronkelijke molen heeft gestaan, in het
water aan het Doeleplein, heeft de het restauratiebedrijf
Stichting Restauratiewerkplaats Schiedam, de herbouw
van ‘De Kameel’ ter hand genomen.
Reconstructie
Bedrijfsleider Rob Batenburg, van Stichting Restauratiewerkplaats
Schiedam, is molenmaker en voormalig molenaar.
Hij fungeert als hoofduitvoerder bij het reconstructieproject.
Hij is ook degene die aan de hand van
historisch onderzoek een bouwtekening van ‘De Kameel
‘ heeft gemaakt. In november 2008 is de reconstructie
begonnen met het slaan van damwanden voor de
bouwput. Het is begin april 2010 als Rob Batenburg op
een hoogte van achttien meter op de steiger staat waar
vier metselaars bezig zijn met het optrekken van een
cirkelvormige dikke muur die uiteindelijk nog ongeveer
tien meter hoger moet worden. Batenburg: “Het gemetselde
molenlijf noemen wij ‘het staande werk’. Intussen
zijn in onze werkplaats restauratietimmerlieden
B O U W E N NU Nr 3 - 2010
‘De Kameel’, unieke brandermolen vanwege de ‘grot’,
een halfronde opening waardoor graanschepen de
molen in voeren

kkundig
“Zo moet ‘De Kameel’
eruit hebben gezien”
Molenmaker Rob Batenburg, projectleider bij de reconstructie
van brandermolen ‘De Kameel’
bezig het maken van het binnenwerk van de molen. Dat
volledig houten mechaniek heet ‘het gaande werk’. Eind
2010 zal ‘De Kameel’ maalvaardig zijn en de onderste
verdiepingen zijn dan ingericht als kantoor voor de
Stichting De Schiedamse Molens.”
Het staande werk
De afgelopen winter hebben de molenmetselaars een
winterstop ingelast om de voorkomen dat hun werk
aan ‘De Kameel’ vorstschade zou oplopen. Het werk is
gevorderd tot net boven de hoogte waar over een paar
maanden de zogeheten balie wordt aangebracht, het
houten platvorm rondom de molen. De metselploeg
bestaat uit vier metselaars, een timmerman en één opperman.
Voor de maatvoering van de lagen, de juiste
ronding en de schuinte van het staande werk, maken
de metselaars gebruik van een hulpconstructie. Een spil
met twee armen draait rond in het middelpunt van de
cirkelvormige binnensteiger van de molen. De latten aan
de uiteinden van de armen zijn zodanig gesteld dat ze
voor de metselaars de gewenste dikte en schuinte van
de muur aangeven. Met elke steigerslag gaat ook de spil
mee omhoog. Het totale metselwerk krijgt een hoogte
van bijna 27 meter. Daarvoor zijn 400.000 metselstenen
van IJsselformaat (ca. 16 x 8 x 4 cm) nodig. De gebruikte
metselmortel is speciaal voor dit molenproject samengesteld
en bevat tras en kalk. Dat geeft het metselwerk
een gunstige eindsterkte een betere waterdichtheid.
Omdat de muren bestand moeten zijn tegen trillingen
en zettingen wordt de molen gemetseld in het constructieve
kruisverband, met afwisselend een laag stenen in
Nr 3 - 2010
B O U W E N NU

E c O N S t r U c t i E
de lengterichting (strekken) en een laag van halve stenen
of kopse kanten van de steen (koppen).
Stelt het optrekken van een molenromp specialistische
eisen aan het vakkundigheid van de metselaar? Volgens
de metselaars Piet en Adres Monna, die aan ‘De Kameel’
werken, valt dat best mee. Andres Monna: “Elke metselaar
met een vakdiploma moet dit werk feitelijk aankunnen.
Ik heb het dus niet over die metselaars die alleen
maar ervaring hebben met meters maken. Je krijgt hier
ook te maken met details bij de gevelopeningen voor
deuren en ramen. Enig inzicht is dus wel nodig.”
Het gaande werk
“Molens zijn machines die windkracht omzetten in
bruikbare energie voor allerlei mechanische bewerkingen.
Dat geheel van onderdelen van deze machine is
‘het gaande werk’ van de molen. Het mechaniek van
molens is volledig uitgevoerd in hout. Behalve de bovenas.
Die is van gietijzer.”
Terwijl hij uitleg geeft, bevindt molenmaker Rob Batenburg
zich in de werkplaats van de Stichting Restauratiewerkplaats
Schiedam die is gevestigd in een voormalige
jeneverbranderij in het oude centrum. Hij wijst op
het kolossale houten wiel dat in de werkplaats ligt. “Dit
wordt het bovenwiel voor ‘De Kameel’, een essentieel
onderdeel van het gaande werk. Het bovenwiel komt in
de kap en brengt via kammen de draaiende beweging
van de bovenas over op een tandrad die de koningspil in
beweging zet. De koningspil drijft de maalstenen aan. “
Het bovenwiel van ‘De Kameel’ wordt gemaakt door
Bas Batenburg ( 24) en Johan Roomer (21). Bas heeft
de kaderopleiding Timmerindustrie gevolgd aan het
Hout- en Meubelcollege in Rotterdam. Johan volgt de
opleiding Restauratietimmeren nivo 4 van hetzelfde college.
Het houten bovenwiel dat zij maken, weegt 1,5
ton en is samengesteld uit twee houtsoorten. De velling,
de buitenste ring, is van iepen, de vier cirkelsegmenten
binnen de velling (de plooien) en de zogeheten kruisarmen
in het midden, zijn van eikenhout. De toegepaste
houtconstructie is gekopieerd van de andere Schiedamse
brandermolens. De verbinding tussen de kruisarmen
is een halfhoutsverbinding met een tand. De kruisarmen
zitten vast aan de plooien met zwaluwstaartverbindingen
en de lassen in de plooien zijn gemaakt met haaklasverbindingen.
Op de velling komen rondom tachtig
kammen van het sterke azijnhout. Tegen het einde van
dit jaar moet het gaande werk van ‘De Kameel’ draaivaardig
zijn. “En maalvaardig”, voegt Schiedammer Rob
Batenburg eraan toe.
10 B O U W E N NU Nr 3 - 2010
Bas Batenburg (l) en Johan Roomer maken het bovenwiel
Metselwerk in kruisverband met detail bij muuropening
Hulpconstructie voor het metselen van de molenromp

Overleg bij detaillering van raamopening
Bovenwiel en bovenas van Schiedamse
molen ‘De Nieuwe Palmboom’
De molenmakers
Honderd jaar geleden waren er in Nederland ongeveer tienduizend
molens in vol bedrijf. Daar zijn er nu nog ongeveer 1150 van
over. Van c.a. 120 molens staat alleen nog de romp overeind. Het
veelzijdige beroep van molenmaker wordt, volgens de gegevens
van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers (NVM), op dit
moment in Nederland uitgeoefend door ongeveer honderd vakkrachten.
Zij zijn werkzaam bij ongeveer vijftig molenmakersbedrijven.
De werkgelegenheid is volgens NVM-secretaris Luuk Verbij
bijna volledig afhankelijk van Rijkssubsidie. In de komende jaren
zal alleen subsidie worden verstrekt voor onderhoud, niet voor
restauratie. En al helemaal niet voor reconstructie. Ook incomplete
molens vallen buiten de regeling. Werkzekerheid voor een molenmaker
bestaat niet. Werkplezier gelukkig wel.
Kruisverband bij 2­steensmuur
Nr 3 - 2010
Het ‘gaande werk’ van De Kameel
op tekening (R.Batenburg)
B O U W E N NU
11

W E r k m E t H O d E
Het metselen van een
ezelsrug
1 Van plaatmateriaal de benodigde mallen maken. De
lengte van de schuine zijden van de ezelsrug uitzetten.
Twee millimeter extra nemen om niet tegen de draad te
hoeven metselen. De uitsparingen voor de ondersteuningsprofielen
aftekenen. Vijf millimeter extra nemen
voor de wiggen. Tot slot de loodlijn tekenen.
12 B O U W E N NU Nr 3 - 2010
2 De uitslag van de te maken ezelsrug op de mal
tekenen. De breedte van de muur op de mal aangeven.
De juiste plaats van de uitsparing voor de muur bepa-
len. De uitsparing op de mal afschrijven. De voegen
duidelijk markeren in de uitslag.
Samenstelling:
PRC B.V.te Bodegraven in samenwerking met
Fundeon te Harderwijk en BouwVakOpleidingen
(samenwerking van SSPB en Da Vinci college) te
Dordrecht.
Illustraties: Dolf Stekhoven BNO
© Fundeon / PRC / Stekhoven
Door inwatering van bovenaf kan een (tuin-)muur
lang nat blijven. Door mosgroei en eventuele bevriezing
kan zo schade ontstaan. Een muurafdekking zorgt
ervoor dat regenwater van een muur wordt afgeleid
en niet in de muur kan dringen. Een muurafdekking
kan bestaan uit een halfsteens of een steens rollaag.
Voor een goede afwatering moeten de stenen
of de voegen iets afwaterend aangebracht worden.
Een andere mogelijkheid om een muur af te dekken is
het gebruik van elementen van prefab beton, natuursteen
of metaal. Een bijzondere muurafdekking is de
zogenoemde ezelsrug, een metselwerkconstructie die
vroeger vaak werd toegepast als afdekking voor tuinmuren.
Door het aanbrengen van de stenen onder een
hoek van 45° is een snelle afvoer van regenwater verzekerd.
Om er zeker van te zijn dat de muur droog blijft,
kan onder de ezelsrug nog een waterkerende speciehechtfolie
worden aangebracht. Een ezelsrug moet een
overstek van tenminste 50 mm hebben om vuilstrepen
op de onderliggende muur te voorkomen. Een ezelsrug
die aan beide zijden een overstek heeft, wordt een
‘ezelsrug over een beertje’ genoemd. Om een ezelsrug
met overstek mooi en strak te kunnen metselen is altijd
een tijdelijke ondersteuningsconstructie nodig. De
ondersteuningsconstructie voorkomt dat de metselstenen
kunnen wegzakken zolang de specie nog niet
voldoende is verhard. Belangrijk is dat het maken en
aanbrengen van zo’n ondersteuningsconstructie niet
te veel tijd kost. In dit werkmethodeblad laten wij een
oplossing zien waarbij ondersteuningsprofielen voor
de ezelsrug worden geplaatst in mallen gemaakt van
plaatmateriaal. In de mallen zijn uitsparingen aangebracht
voor de ondersteuningsprofielen. De mallen
kunnen op de metselprofielen worden vastgezet of
op het onderliggende metselwerk worden geplaatst.
Het maken van gemetselde beëindigingen en haakse
hoeken is heel bewerkelijk bij een ezelsrug. Daarom
worden vaak beëindigingen en haakse hoeken van
natuursteen of prefab beton toegepast.
3 Met een handzaag de uitsparingen voor zover mogelijk
uitzagen. Met een decoupeerzaag het resterende
zaagwerk uitvoeren voor de uitsparingen. Voor de
bevestiging van de metseldraad voor het beertje een
gaatje boren in de mal. Voor de metseldraad voor de
ezelsrug de punt van de mal iets schuin inzagen.

4 Op de metselprofielen een steunklosje schroeven.
Bovenzijde steunklosje is gelijk aan bovenzijde van de
gemetselde muur. Controleren of het klosje waterpas
zit. De mal op het klosje plaatsen en op de profielen
vastschroeven. Bij een eindstuk van beton of natuursteen
kan de mal ook geplaatst worden aan de binnenzijde
van de profielen.
7 De ondersteuningsprofielen met wiggen in de uitsparingen
klemmen en nauwkeurig afstellen. De profielen
moeten gelijk liggen met de schuine zijde van de mal.
De profielen moeten ook strak aansluiten op de bovenzijde
van een uitsparing. De wiggen vergemakkelijken
het weghalen van de profielen na het metselen.
10 De eerste en laatste steen van het beertje uitvoeren
in schoonmetselwerk als ze zichtbaar zijn bij de beëindiging
van een ezelsrug. Gebruik hiervoor een steen
waarin met de zaagmachine een gleuf is gemaakt. Deze
gleuf tijdens het voegen met specie vullen.
13 De ondersteuningsprofielen enkele dagen laten
zitten tot het metselwerk voldoende sterk is. Bij lange
muren de ondersteuningsprofielen verlengen door
mallen als tussensteunpunt aan te brengen. Bij beëindigingen
van beton of natuursteen de mallen nauwkeurig
op maat stellen op de reeds gemetselde muur.
5 Van verschillende stapels tien stenen nemen. De
gemiddelde steendikte bepalen. De gemiddelde steendikte
plus de gewenste voegbreedte is de lagenmaat.
Neem de voeg niet te breed om krimpscheuren te voorkomen.
Met behulp van een steekpasser en een winkelhaak
een lagenlat maken.
8 Door de geboorde gaten in de mallen een metseldraad
spannen voor de bovenzijde van het beertje.
Over de top van de mallen door de schuine zaagsnede
een metseldraad spannen om de top van de ezelsrug
aan te geven.
11 Een ezelsrug kan het beste door twee metselaars
worden uitgevoerd. Eén metselaar zou steeds moeten
omlopen. De stenen ‘vol en zat’ vermetselen. Voor een
goede hechting van de specie tijdens het metselen zo
min mogelijk met de troffel tikken op de stenen. De
benodigde halve stenen vooraf op maat zagen.
14 Voor een tussensteunpunt klosjes op de mal aanbrengen
rond de uitsparingen. Met een lijmklem en
wiggen de mal te lood stellen. Zodra er wat druk staat
op de profielen de lijmklem verwijderen. Ter plaatse
van een tussensteunpunt het metselwerk pas later aanbrengen.
Hiervoor op de ezelsrug ondersteuningslatten
klemmen.
Nr 3 - 2010
6 De ondersteuningsprofielen plaatsen in de uitsparingen
in de mallen. Met een winkelhaak het startpunt
aangeven van de lagenverdeling op de ondersteuningsprofielen.
Bij een beëindiging met een prefab element
de lengte van het element aangeven. Met behulp van
de lagenlat de verdeling aangeven op de ondersteuningsprofielen.
9 De maat voor de stenen in het beertje uit de uitslag
halen. De stenen op maat hakken of vooraf zagen.
Anders zouden de stenen door het water van de zaagmachine
te nat zijn om te verwerken. De stenen voor
het beertje moeten onder de aangebrachte metseldraad
blijven.
12 De metselaars controleren elkaar door over de draad
en het ondersteuningsprofiel te kijken of de stenen vlak
liggen. Ook met een duimstok controleren of de stenen
in één vlak liggen. Regelmatig met een winkelhaak
controleren of de stenen niet naar voren of naar achteren
hellen.
15 Met een speciebal in de hand en met een korte
voegspijker de specie stevig in de voegen drukken. Bij
de hoeken de duim of wijsvinger gebruiken als geleiding
voor de voegspijker. Dat voorkomt ook dat de
specie weer uit de voeg valt. Een gladde strakke voeg
toepassen om mos- en algengroei geen kans te geven.
B O U W E N NU
13

B E r O E p
Keukeninrichting, samenspel van specialismen
Brabantse keukenspecia
opereert in hoog segment
De Nederlandse huizenkoper die een woning betrekt, maakt zijn woning graag meer
‘eigen’ met een nieuwe inrichting van keuken en badkamer. Deze ruimtes kunnen niet
alleen het comfort, maar vooral ook de status van de hele woning verhogen. Zo kan
een keuken veel méér zijn dan plek om te koken. Volgens de Brabantse keukenspecialist
Twan Swanenberg is de keuken een uitdrukking van “een manier van leven”.
Twan Swanenberg: “Een keuken is “lifestyle”
14 B O U W E N NU Nr 3 - 2010
Wat is een keuken eigenlijk? In het antwoord van
keukenspecialist Twan Swanenberg (34) op die
vraag komen de woorden aanrecht, gasstel, of keukenstoel
niet voor. Hij is de eigenaar-directeur van het
Brabantse bedrijf ‘Culimaat’ dat gespecialiseerd is in
ontwerp en realisatie van exclusieve maatwerkkeukens.
Swanenberg ontwerpt zelf ook. Eén van zijn ontwerpen
won in 2009 de eerste prijs in de landelijke ontwerpwedstrijd
om de Kim Design Award. Swanenberg: “Een
precieze omschrijving van wat een keuken is, valt naar
mijn idee niet te geven. Er bestaan namelijk net zo
veel keukens als manieren van leven. Misschien kun je
zeggen: een keuken is de uitdrukking van een bepaalde
lifestyle waar ook eten deel van uitmaakt. En zelfs als
je helemaal niet met eten bezig bent, moet je je in een
keuken een prettig kunnen voelen. Je moet tegenwoordig
in een keuken ook tv kunnen kijken, kunnen
werken op je laptop, op de bank liggen of een kopje
koffie drinken. Een keuken is een geheel dat vorm krijgt
door de uitvoering van de vloeren, wanden en plafonds,
de inrichting van een werkplek, wellicht een plaats om
te eten of te relaxen en door de keuze van apparatuur,
verlichting, meubilair en decoratie. Wij maken ook
ontwerpen waarbij de keuken deel uitmaakt van een
totaalontwerp voor een heel huis.”
Topsegment
Basis van het specialisme van Culimaat is het vakmanschap
van de meubelmaker. Vijfentwintig jaar geleden
begon meubelmaker Jan Swanenberg in zijn werkplaats
in het Brabantse dorp Berlicum met de productie van

list
Keukeneiland van Corian®met uitschuifbare afzuigkap
handgemaakte meubels. Zijn zoons Twan en Davy hebben
de zaak van hun vader overgenomen en het bedrijf
uitgebouwd. Culimaat ontwerpt en produceert nu
keukens en interieurs voor het duurdere segment. Het
bedrijf, met 14 vaste werknemers, timmert aan de weg
met maatwerkkeukens die succes hebben in binnen-
en buitenland. “Maar nog altijd is ‘meubelmakerskwaliteit’
onze maatstaf”, zegt Twan Swanenberg. Hij zit
aan tafel in een van de designkeukens in de showroom
van het bedrijf. “Wij hebben bewust gekozen voor het
maken van keukens van topklasse. Dat wil zeggen voor
ambachtelijke kwaliteit. Onze vakkrachten hebben een
meubelmakersopleiding, onze machines zijn up-to-date
en we werken uitsluitend met de nieuwste materialen
en met keukenapparatuur van topmerken. Een Culimaat-keuken
die 40.000 euro kost is geen uitzondering.
En onze keukens worden geplaatst en gemonteerd door
een vaste ploeg van ervaren monteurs.”
Complex
De kleine nieuwbouwwijk in Vught die is verrezen op
het voormalige terrein van een groot tuincentrum verkeert
in de laatste fase van afbouw. De zandpaden langs
de vrijstaande en twee-onder-één-kapwoningen staan
vol geparkeerd met de bedrijfbusjes van allerlei afbouwbedrijven.
Voor eén van woningen staat het busje van
‘het éénmansbedrijf van keukenmonteur Gerry Groenendaal
(47) uit Den Dungen. Binnen, in de ruime benedenverdieping
zijn behalve de keukenmonteur ook twee
installateurs met de keukenvoorzieningen bezig. Een
elektricien legt de laatste hand aan de verlichting. De
werkzaamheden concentreren zich rondom een wit keukenblok
dat is uitgevoerd in de hoogwaardige kunststof
Corian® (zie kader). Monteur Groenendaal is net bezig
met het stellen van de achterwanden van de wandkasten
en van de kasten in het kookeiland. Groenendaal:
“Voor mij is er niet direct iets nieuws aan deze montage.
Ik doe dit werk al twaalf jaar en dit type keuken van
Culimaat heb ik al een paar keer uitgevoerd. Maar het
blijft wel een complex gebeuren. Ga maar na, alles moet
op elkaar aansluiten: het werk aan de gietvloer, de aanleg
van leidingen voor water en waterafvoer, aansluiting
van apparatuur en elektrische installatie voor keukenmachines
en verlichting en de montage van het keukeneiland,
inbouwapparaten en het wand- en kastsysteem.
En daarbij moet je zeer nauwkeurig te werk gaan. Stel-
Nr 3 - 2010
B O U W E N NU
15

B E r O E p
len is millimeterwerk en er mag niets beschadigd worden.
Culimaat werkt met prijzige materialen zoals massief
eiken, roestvrijstaal, Corian ®en met apparatuur van
de topmerken.”
Afstemming
Alle onderdelen van de keukeninrichting zijn door Culimaat
volgens de wensen van de klant op maat gemaakt
en worden in hanteerbare delen aangevoerd, compleet
met alle nodige bevestigingsmiddelen. Het grote keukenblok
van Corian® is ter plaatse in elkaar gezet, gelijmd,
geschuurd en gepolijst. Lijmnaden zijn vrijwel onzichtbaar.
De gietvloer is gegoten na de plaatsing van
het keukenblok zodat de poten van het blok meteen
vast komen te staan in de gietvloer. De afstemming over
de werkvolgorde met de stukadoor, de timmerman de
en installateurs is al gemaakt voordat Groenendaal met
de montage begon. Nu de montage bijna af is, komen
de installateurs weer terug voor de laatste check. Groenendaal:
“Morgen is de oplevering. Dan heeft het totale
montagewerk ruim tien volle werkdagen in beslag genomen.
Maar dan zijn ze er in de werkplaats Berlicum al
drie maanden mee bezig geweest.”
Onderlinge afstemming tot op
het laatst
Monteur Gerry Groeneweg legt
laatste hand aan keukeneiland
Laatste check voor installateur
Peter van Gaal (l) en elektricien
Jeroen van Heeswijk
Werkvolgorde bepaalt stabiliteit
van de constructie
16 B O U W E N NU Nr 3 - 2010
Precisie tot op tienden van millimeters met extra
dicht MDF
Corian®
Het multinationale chemieconcern DuPont kwam in
1967 op de markt met een harde en stevige soort
kunststof die de naam Corian® kreeg. Al snel bleek
het materiaal voor zeer veel toepassingen geschikt.
Bij een temperatuur van 150° C wordt het plastisch.
Afgekoeld kan het worden bewerkt als hout en het
kan gemakkelijk worden gelijmd, geschuurd en gepolijst.
Verder heeft het een homogene structuur en
is stootvast, kleurecht en simpel te reinigen en te
repareren. Aanvankelijk werd het product vooral gebruikt
voor het maken van aanrechtbladen, spoelbakken
en voor wandbekleding in doucheruimtes en
andere toepassingen in badkamers. Daarna werden
voortdurend nieuwe toepassingen gevonden. Bij de
inrichting van hotels, publieke ruimtes, kantoren en
winkels en bij bekleding van buitengevels wordt tegenwoordig
Corian® toegepast. Omdat de kunststof
niet-poreus is, neemt het in het gebruik weinig
vuil en bacteriën op. Dat maakt het geschikt voor de
inrichting van laboratoria en ziekenhuizen. Met een
keukenblad van Corian® blijft het intussen wel opletten.
Het snijden van groenten en het neerzetten
van een hete pan bederven een fraai en strak Corian®-oppervlak.

P r o d u c t
Lichtgewicht
Vloeren van beton of zandcementmortel die op zwaluwstaartplaten
worden gelegd, kunnen een zware belasting betekenen
voor een onderliggende houten draagconstructie. Om de nieuwe
vloer lichter te kunnen uitvoeren, heeft Remix Droge Mortel uit
Borger een lichtgewicht betonmortel ontwikkeld onder de merknamen
Remix en Sakrete. Bij deze mortel is grind vervangen door
geëxpandeerde kleikorrels. Met deze korrels – hetzelfde materiaal
wordt gebruikt in plantenbakken – kan beton van sterkteklasse LC
25/28 gemaakt worden die dertig procent lichter is van het traditionele
mengsel. Het nieuwe product - met KOMO-keur - wordt
geleverd in zakken van 18 kg. Eén zak bevat evenveel betonspecie
als een zak van 25 kg ‘normale’ beton.
geLuiddemper
Bouwen en lawaai maken horen vanzelfsprekend
bij elkaar. Die uitspraak is heel aannemelijk omdat
je nu eenmaal niet geluidloos kan zagen, boren of
timmeren. Toch is er met slimme maatregelen vaak
heel wat geluidoverlast te voorkomen. Bijvoorbeeld
met de mobiele geluidwerende panelen van Buitink
Technology. Deze fabrikant uit het Gelderse Duiven
maakt panelen van zeildoek die kunnen worden
opgeblazen of gevuld met water. De geluiddempende
werking van deze kussens kan nog worden versterkt
door het aanbrengen van nog een extra laag PVCschuim.
De dempers kosten tussen de 130 en 150
euro per vierkante meter en kunnen op maat worden
gemaakt.
BuitenspeL
Hoe krijg je kinderen
achter de computer
vandaan en hoe
leer je ze weer
buiten spelen? Die
vraag wilde Thomas
Hartong beantwoorden
als afstudeeropdracht
voor
zijn studie Industriële Vormgeving aan de TU Delft.
Hij ontwikkelde ‘SUTU’, een soort computerspel dat
je buiten kun spelen. Sutu is het Surinaamse woord
voor ‘schieten’ en de vinding van Hartong bestaat uit
een stevig scherm van polycarbonaat waarop je kunt
schieten met een voetbal. De digitale voebalmuur
bestaat uit 16 vlakken die kunnen oplichten volgens
een programmeerbaar patroon. Zo kun je met SUTU
allerlei spellen spelen. Het ontwerp van Hartong is op de
markt gebracht door speeltoestellenbedrijf Yalp uit Goor.
Dit voorjaar, tijdens de bouwbeurs Building Holland in
Amsterdam RAI, kreeg Hartong de eerste prijs uitgereikt
in de landelijke competitie voor ontwerpen van inrichting
van openbare ruimte (Urban Design). Landskampioen
FC Twente is een enthousiast promotor van SUTU.
Meer info: surf naar www.yalp.nl
VogeLVide
Vroeger hoorde je veel
vaker het getsjilp van huismussen
in de stad. Helaas
is de stand van deze stadvogels
de laatste jaren
hard achteruitgegaan.
Vogelvide voor daken zonder gootplank
Oorzaak: onze huizen
zijn zo degelijk en dicht
gebouwd (volgens het Bouwbesluit) dat de mussen geen holtes en
gaatjes meer kunnen vinden waarin ze een nest kunnen bouwen.
Sinds 2004 staat de huismus op de Rode Lijst van bedreigde vogelsoorten.
Monier BV uit Montfoort, leverancier van materialen voor
het hellende dak, maakt het mogelijk dat mussen een veilige nestgelegenheid
kunnen vinden onder de eerste rij dakpannen zonder
dat andere vogels of muizen onder het pannendak kunnen komen:
de Vogelvide. Het is een kunststof profiel met op maat gemaakte
invliegopeningen dat onder vrijwel alle soorten dakpannen past. De
Vogelvide is getoetst aan het Bouwbesluit. De Vogelvide heeft een
werkende breedte van 1 meter en wordt geleverd in een verpakking
van 6 stuks.
Nr 3 - 2005
Wout Brama van FC Twente
‘teistert’ de eerste digitale
voetbalmuur in Hengelo
B o u W E N Nu
17

P r o d u c t
ZwaLuwstaartpLaatZwaluwstaartplaten
bieden de
mogelijkheid om
De platen moeten met lichte druk op een betrekke-
gemakkelijk in elkaar kunnen klikken lijk eenvoudige
manier een betonvloer
aan te brengen op een houten draagconstructie. Dat
het leggen van deze platen soms toch uitloopt op een ingewikkelde
puzzel heeft dikwijls te maken met een verkeerd
gekozen legpatroon. Om problemen bij de verwerking van
zwaluwstaartplaten te voorkomen, geeft producent Duofor
BV uit Sleeuwijk een simpele legwijzer mee bij de geleverde
zwaluwstaartplaten. De verwerker hoeft alleen maar
de sticker en de kleurstrepen op de platen te volgen (rode
streep aan rode streep). Dat gaat zo: 1. De eerste rij platen
(B) worden met de sticker naar onder gelegd. De tweede
plaat (B) wordt in de breedte aangesloten door deze 180
graden te draaien. Volgens dezelfde methode doorgaan in
de breedte. 2. Dan een tweede rij platen (A) leggen met de
stickertekst naar boven. De tweede plaat (A) in de breedte
aansluiten en 180 graden draaien. Deze legmethode in de
breedte blijven herhalen. Blijf vervolgens methode 1. en 2.
herhalen. Kijk verder op: www.duofor.nl
Bouwblok als binnenmuur
opgevuld met isolatie
18 B o u W E N Nu Nr 3 - 2005
steenstrips
De samenwerking tussen drie bouwmaterialenproducenten
heeft een nieuw systeem opgeleverd voor het
bekleden van gevels en dakoverstekken. Het zogeheten
‘Eter- Backer HD-systeem’ bestaat uit een ondergrond van
vezelcementplaat met hoge dichtheid (HD) van Eternit,
baksteenstrips van fabrikant Wienerberger en speciale lijm
van Omnicol. De vezelcementplaat is speciaal ontwikkeld
voor buitentoepassingen. Alle bakstenen uit het Tercaassortiment
van Wienerberger zijn in dit systeem leverbaar
in de stripvorm van 22 cm dik. De constructie heeft een
gewicht van 50 kg per m². Meer info op www.eternit.
nl, www.omnicol.info en www.wienerberger.nl
BouwBLok
Bouwen met houten blokken is leuk voor kinderen. Maar dat
wil niet zeggen dat bouwen met blokken uitsluitend kinderspel
is. Dit voorjaar introduceerde het bedrijf Bloxa Domus
uit Heerenveen, ‘specialist in duurzame bouwmaterialen’,
een bouwsysteem voor de professionele markt dat bestaat
uit houten modules, ofwel blokken. Met het van oorsprong
Zwitserse blokkensysteem kunnen binnen- en buitenwanden
en ook tussenwanden worden geconstrueerd die volgens de
leverancier voldoen aan de bouwvoorschriften in Nederland.
De blokken (afmetingen: 640mm lang, 320mm hoog en 160
mm dik) worden gekoppeld door middel van een pen-engatverbinding.
Lijm is niet nodig. Leidingen en kabels worden
in de uitsparingen in blokkenwand aangebracht. De isolatiewaarde
van de houten blokken
kan extra verhoogd worden door
de gebouwde wanden op te vullen
met los isolatiemateriaal. Blox-
Domus- blokken die dienst hebben
gedaan, kunnen gemakkelijk weer
worden hergebruikt. De leverancier
neemt ze weer in en geeft er
statiegeld voor terug.

G r o e n
HTS-er wacht niet op werk
LooPBAAn In De BoUW
BeGInT In nePAL
Hij schreef de ene sollicitatiebrief na de andere, maar reacties bleven uit. Uiteindelijk
stelde hij zichzelf de vraag: ‘Waarom ga ik niet ergens heen waar ze me nodig hebben?’
Kevin de Bresser (24), afgestudeerd HTS-er Bouwkunde uit Oisterwijk, wachtte niet lan-
ger op werk. Hij meldde zich aan bij een vrijwilligersorganisatie die in Nepal werkt aan
duurzame projecten.
Kevin de Bresser: “In Nepal is veel mogelijk met heel
weinig”
op 19 november 2009 stond Kevin de Bresser met
zijn koffer op het vliegveld van Kathmandu, de
hoofdstad van Nepal. In de aankomsthal werd hij opgewacht
door de Nederlandse ontwikkelingswerker René
Veldt, de oprichter-directeur van de Nederlandse vrijwilligersorganisatie
Stichting Veldwerk.* Bij deze organisatie
had De Bresser zich enkele weken daarvoor aangediend
als bouwkundig medewerker op tijdelijk basis. Hij kwam
als geroepen, want de organisatie zocht een invalskracht
voor bouwkundige werkzaamheden. De Bresser
nam het op zich om drie maanden als bouwopzichter
te fungeren op het ontwikkelingsproject met de naam
Hamro Gaun, dat ‘Ons Dorp’ betekent en dat gelegen is
op 20 kilometer afstand van de Nepalese hoofdstad.
Hij kreeg twee dagen de tijd om een jetlag en een acute
cultuurshock te verwerken. Vervolgens reisde hij door
naar het dorpje Sankhu waar het ontwikkelingsproject
‘Ons Dorp’ is gesitueerd.
Contrasten
“Die drie maanden in Nepal hebben mij geleerd dat er
met weinig heel veel mogelijk is.”Dat zegt Kevin een
maand na zijn terugkomst uit Nepal. De Bresser: “De
contrasten tussen Nederland en Nepal zijn groot. Hier
is het ordelijk, daar chaotisch. Wij worden chagrijnig
als het regent, Nepalezen zijn blij met regen. In Hamro
Gaun biedt de Stichting Veldwerk veertig Nepalese
weeskinderen huisvesting, voeding, medische zorg en
* Voor meer info over Stichting Veldwerk,
kijk op www.stichting-veldwerk.nl
Nr 3 - 2005
B o U W e n nU
19

G r o e n
Theehuis in aanbouw Jongensverblijf met casco voor een watertoren
onderwijs. Het zijn de Nepalezen zelf die het project
‘Ons Dorp’ draaiend houden en verder uitbouwen. Het
was mijn taak om er leiding te geven bij de nieuwbouw
van een watertoren, het afbouwen van een verblijf voor
de kinderen, een boerderij en het opknappen van ruimtes
voor vakonderwijs aan vrouwen. En, of ik ook het
irrigatiesysteem nog kon repareren. Bij al dat werk kon
ik rekenen op de inzet van de vaklieden uit het nabijgelegen
dorp. Maar ‘rekenen op’ is iets te veel gezegd.”
Grindmakers
Al snel merkte De Bresser dat bouwvakkers in Nepal
een eigen, karakteristieke werkopvatting hebben. “De
verschillende vaklieden werken volkomen langs elkaar
hen. De schilder gaat meteen schilderen, ook al is de
muur die hij bewerkt nog niet gepleisterd. De timmerman
maakt een stel klapramen zo precies sluitend dat
ze bijna niet meer open kunnen. Dat is weer lastig voor
de schilder. De metselaars gingen er een maand tussen-
Samen bouwen in ‘’Ons Dorp’
20 B o U W e n nU Nr 3 - 2005
uit om feest te vieren ter ere van de hindoegod Shiva.
Vakkrachten uit een ander dorp mocht ik niet inhuren,
want die horen tot een andere gemeenschap. Bijna
alle beroepen in Nepal zijn gebonden aan een kaste.
De grindmakers horen tot de laagste groep. Zij hakken
rotsblokken tot kleine steentjes die dienen als toeslag
voor beton. Je ziet ook kinderen dit werk doen. Een iets
hogere kaste is die van de dragers. Zij vervoeren alle
mogelijke lasten op hun rug. De bouwberoepen staan
in het kastensysteem weer een stapje hoger. Op de
hoogste trede van de arbeidsverdeling staat de westerling,
de bouwopzichter met de blanke huid. Dat was ik
dus. En o wee als ik probeerde om zelf de schop of de
hamer ter hand te nemen. Verontwaardigd pakten ze
het gereedschap af. Met de hand werken past absoluut
niet bij mijn status.”
Duurzaam
De Bresser heeft de hem toevertrouwde taken in drie
maanden uitgevoerd. Daarnaast zag hij nog kans om
een ontwerp te maken voor een theehuis van bamboe
en legde hij een kweekvijver aan voor rivierkreeften.
De Bresser: “Die vijver vormt tevens een onderdeel
van het irrigatiesysteem. Stichting Veldwerk heeft van
‘Ons Dorp’ een demonstratieproject gemaakt voor een
duurzame vorm van samenleven. Er wordt gekookt op
zonnewarmte. Afvalwater wordt hergebruikt in een
zuiverend irrigatiesysteem waarin vissen en kreeften
worden gekweekt. Het gebruikte water is ten slotte
geschikt als meststof voor de groentetuinen. Op alle
daken staan zonneboilers voor warm water. Er is een
biogasinstallatie aangelegd die voorziet in gas om te
koken. Met een miniwaterkrachtcentrale wordt elektriciteit
opgewekt om energietekorten op te vangen.”Met
enige trots laat De Bresser een foto zien van de ondersteunende
betonconstructie voor de watertoren die hij
samen met de Nepalezen heeft gemaakt.
Hoog rendement
Zijn ervaringen in het Nepalese ecodorp hebben volgens
Kevin een hoog rendement opgeleverd, ook voor
hemzelf. “Praktijkervaring met de aanleg van duurzame
systemen voor waterzuivering en voor biogas komt
ook weer van pas in Nederland. Maar wat minstens zo
waardevol is, is de menselijke component van duurzaamheid.
Dat je met een groep samenwerkt aan een
betere kwaliteit van leven, ook voor latere generaties.”
Naschrift: Twee maanden na zijn terugkeer uit Nepal
vond Kevin een baan als bouwkundig tekenaar bij
een groot ingineursbureau.

Bouwdetails deel 12: gevelisolatie met gepleisterde afwerking (I)
GEPLEISTERDE BUITENGEVELISOLATIE
GEEFT PRIMA RESULTAAT BIJ
ZORGVULDIGE UITVOERING
Omdat in Nederland al ruim veertig jaar erva-
ring bestaat met gepleisterde buitengeveliso-
latie wordt wel gezegd dat bij ons de pioniers-
fase voorbij is. Helaas bewijzen scheuren,
afbrokkelend pleisterwerk, uitloging, mos- en
algengroei en vuilstrepen het tegendeel.
Detail 1:
Vervuiling
door onvoldoende
overstek.
Een buitengevel-isolatiesysteem is opgebouwd uit
isolatieplaten (EPS of XPS) die tegen de ondergrond
worden bevestigd met een hechtmortellaag
of een mechanische verankering. Vaak worden de
isolatieplaten nog eens extra met kunststof pluggen
vastgemaakt. Nadat de isolatielaag is vlak gemaakt
- soms wordt de laag geschuurd - wordt een wapeningslaag
aangebracht. Deze wapening is bedoeld om
spanningen in het gevelsysteem op te vangen en om
scheurvorming te voorkomen.
Op de wapeningslaag wordt een voorstrijklaag aangebracht
zodat de sierpleister beter hecht. De opbouw
van dit gevelsysteem is compleet met het aanbrengen
van de afwerklaag. Daarbij kan worden gekozen uit
kunstharsgebonden, silicaatgebonden of mineraal
gebonden sierpleisters.
1
B O U w D E T A I L
Bevestiging
Buitengevelisolatiesystemen worden in de meeste situaties
bevestigd door middel van verlijming van de isolatieplaten.
De platen worden met een hechtmortellaag
met een dikte van 3 tot 5 mm op de ondergrond vastgemaakt.
Is de ondergrond niet vlak (zie detail 4 op
pag 22) dan komen de platen ten opzichte van elkaar in
beweging waardoor de pleisterlaag kan gaan scheuren.
Het is dus noodzakelijk om de ondergrond te controleren
op vlakheid en zonodig de isolatielaag te schuren.
Kit en pleisterwerk
Op de gevel kan vlekvorming optreden wanneer een
soort kit wordt gebruikt (bijvoorbeeld bij kozijnaansluitingen)
die een reactie aangaat met de pleisterlaag.
Voordat kit wordt gebruikt, moet men dus eerst
nagaan of de soort kit past bij het gevelsysteem. Zure
kitsoorten, zoals siliconenkit, geven vaak problemen.
In het algemeen kan men bij zichtwerk beter helemaal
geen kit toepassen.
Waterslagen en lekdorpels
Ook de aansluiting van waterslagen in een buitengevelisolatiesysteem
verdient extra aandacht. Juist tijdens
de ontwerp- en werkvoorbereidingsfase mag dit detail
niet worden onderschat. Speciaal voor buitengevelisolatiesystemen
zijn waterslagen met aparte kopschotjes
ontwikkeld (zie detail 3 op pag 22)Door een verkeerd
ontwerp en onjuiste keuze van materialen kunnen
lekstrepen en mogelijk ook lekkages optreden.
Overstekken
Dakranddetails zijn belangrijk. Als bijvoorbeeld muurafdekkers
een te klein overstek hebben ontstaat onder
de dakrand een plaatselijke verkleuring van het pleisterwerk.
Water dat over de dakrand loopt wordt direct
langs het pleisterwerk afgevoerd. Voor een aluminium
of betonnen muurafdekker wordt een overstek van 30
tot 40 mm aanbevolen (zie Detail 1) Overigens is een
te groot overstek ook niet goed. Hierdoor kan namelijk
een aftekening ontstaan ten opzichte van de rest van
de gevel. Dan wordt gesproken van ‘verschoning’ in
plaats van vervuiling.
Nr 3 - 2010
B O U w E N NU
21

B O U w D E T A I L
a
Detail a:
Betonnen binnenspouwblad en buitengevelisolatie.
De aansluiting van het stelkozijn op het betonnen binnenspouwblad is luchtdicht afgeplakt met
een zelfklevend band. De aansluiting van het buitengevelisolatiesysteem op het stelkozijn is voorzien
van een slagregendicht voorgecomprimeerd (geïmpregneerd) cellenband met open cellen.
2
3
4
Detail 2:
Het luchtdicht afplakken van de aansluiting van het kozijn op het
binnenspouwblad is bij buitengevelisolatiesystemen essentieel.
Detail3:
Aluminium waterslag met kopschot voorkomt lekstrepen op de
gevel.
Detail 4:
Isolatie dient tegen een vlakke ondergrond te worden aangebracht.
Dat is hier niet gebeurd. Bovendien is de isolatie te ruim uitgekeept
waardoor een lijnvormige koudebrug ontstaat.
22 B O U w E N NU Nr 3 - 2010
Aanbevelingen
van de
specialist:
- Het goed afstemmen van
de verschillende details
op elkaar voorkomt
problemen. Juist over de
zogenaamde ‘aansluiting
in de hoeken’ moet van te
voren goed worden nagedacht.
- De detaillering dient zo
te zijn dat er geen vocht
achter de mortel in het
systeem kan binnendringen.
Ook mag geen
water tegen de mortellaag
blijven staan.
- De achterliggende
constructie en de aansluiting
van de gevelisolatie
daarop, dienen waterdicht
te zijn. Doorbrekingen van
het gevelsysteem moeten
luchtdicht worden afgeplakt
(zie Detail 2)
- Houd met het oog op het
onderhoud rekening met
verankeringsplekken voor
steigers of ladders.
- Bij voorkeur geen kit
toepassen bij zichtwerk.
Indien onvermijdelijk, dan
rekening houden met de
bereikbaarheid en de juiste
afmeting van een voeg en
eventuele rugvulling.
Bron: www.lsgi.nl
LSGI (Landelijke Specialisten
Gevel-Isolatie) is de brancheorganisatie
van stukadoorsbedrijven
die gespecialiseerd
zijn in het
aanbrengen van gevelisolatie.

Een vlakke ondergrond is de basis van
deugdelijk werk
Regenkering en luchtdichting
Onder bepaalde weersomstandigheden kan vocht in
het gevelsysteem binnendringen. Problemen ontstaan
dan meestal niet in het homogene vlak van het gevelsysteem
maar bij aansluitingen. Zo is bijvoorbeeld de
aansluiting van het systeem op ramen en deuren risicovol.
Een onjuiste uitvoering op dit punt kan oorzaak
zijn van houtrot, lekkages en degeneratie van de
stuclagen. Langdurige inwerking van regenwater in
het systeem is altijd funest. Daarom moeten randaansluitingen
zorgvuldig worden gedicht met voorgecomprimeerd
(geïmpregneerd) cellenband met open cellen
(zie Detail A op pag 22) Dit band is slagregendicht als
het met de juiste compressie (vaak meer dan 50%) is
aangebracht. Verder moet de constructie luchtdicht
zijn. De aansluitingen op het binnenspouwblad dienen
daarom met een tape luchtdicht te worden afgeplakt
(zie Detail A en detail 2 op pag 22)
Opspattend water
Bij de aansluiting van het buitengevelisolatiesysteem op
het maaiveld kan opspattend, vuil water een probleem
opleveren. Gevels zijn dan binnen enkele maanden
al sterk vervuild. Dit is eenvoudig te voorkomen door
langs de gevel een grindkoffer aan te brengen. Nog
doeltreffender is het om in het ontwerp rekening te
houden met een gemetselde plint. Vanaf circa 300 mm
boven maaiveldniveau kan dan worden begonnen met
het aanbrengen van het buitengevelisolatiesysteem.
Kortom: scheuren, afbrokkelend pleisterwerk, uitloging,
mos- en algengroei of vuilstrepen zijn niet automatisch
verbonden met toepassing van buitengevelisolatie met
gepleisterde afwerking. Wel met onvoldoende kennis
en voorbereiding en onzorgvuldige uitvoering van dit
systeem.
In de volgende aflevering (Gevelisolatie met gepleisterde
afwerking II) meer details, o.a. over de lastige
aansluiting van dakrand en opgaande gevel, maaiveldaansluitingen,
scheurvorming en aansluiting op
metselwerk en dilataties.
De serie Bouwdetails wordt samengesteld door ingenieur
Peter Kuindersma, senior adviseur bij Kettlitz Gevel-
en Dakadvies en docent bij de cursus ‘Bouwgebreken
voorkomen’ van SBR/ Bouwforum BV. Hij maakt daarbij
gebruik van de SBR-Referentiedetails en van zijn ervaring met
analyse van bouwfouten in de praktijk.
Nr 3 - 2010
B O U w E N NU
JAARGANG 40 NR. 3
Bedrijfstakuitgave, gefinancierd door de Stichting
Opleidings- en Ontwikkelingsfonds Bouwnijverheid.
Verschijnt zes maal per jaar.
Oplage: 145.000
REDACTIEADRES
Postbus 1648, 5200 BR ‘s-Hertogenbosch
E-MAIL:
redactie@BouwenNu.nl
REDACTIE
Peter Kuindersma,
Louis Jongeleen (eindredactie)
VoRMGEVING EN DRuk:
Edwin Vermolen,
Senefelder Misset B.V., Doetinchem
FoToGRAFIE
Bouwplaat©Vught
REDACTIERAAD
Michiel Mons (hoofd voorlichting, Fundeon), Cor van den
Berg (veiligheidskundige), Erik van den Brink (adviseur
uitvoeringstechniek), Piet de Graaf (deskundige hout- en
bouwconstructies), Dick Singerling (bouwondernemer),
Jaap Verbeek (leermiddelenontwikkelaar),
Peter J. van Zeijl (adviseur vastgoed)
AANMELDEN
In verband met interne reorganisatie is aanmelding voor
nieuwe abonnementen tijdelijk niet mogelijk.
B O U w E N NU 23

De bouwstijl van...
Wie
Lekker buiten werken en dan met je eigen handen iets moois maken
wat eerst niet bestond . Voor Rein van de Steeg (45) uit Apeldoorn
waren die motieven doorslaggevend toen hij besloot om
timmerman te worden. En nu, als allround onderhoudsmedewerker
bij een woningcorporatie, is dezelfde zin nog altijd leidraad
voor zijn werkhouding.
Zijn baan
“Sinds vorig jaar heb ik een vast contract
voor 36 uur bij woningbouwvereniging ‘De
Goede Woning’. Daar ben ik blij mee want
het geeft me werkzekerheid. Voor zover je
tenminste zeker kan zijn van werk. Ik voel me
vrij om mijn eigen werk uit te voeren zoals ik
dat wil. Het mooie van mijn vak is de sociale
kant. Elke dag ontmoet ik weer andere mensen.
En die maak ik weer blij door de boel op
te knappen. Meestal.”
Zijn loopbaan
“Natuurlijk vraag ik me wel eens af , of het niet de
moeite waard is om een stap vooruit te zetten in mijn
loopbaan. Ik zou kunnen gaan leren voor opzichter of
buurtbeheerder. Misschien doe ik dat nog. Maar nu
niet. Zoals het nu gaat, gaat het naar mijn zijn. Je kunt
beter voor 100% en met plezier achter je werk staan
dan dat je alleen doorstoomt voor meer geld en aanzien.”
De bouw in de visie van de bouwers
Zijn Werk
“Op mijn werklijst van
vandaag staat dat ik de
heg ga knippen bij een
huurder, een oudere
dame die dat zelf niet
meer kan. Ik doe dat in
het kader van de extra
service die de woningcorporatie
biedt aan senioren.
Verder ben ik samen
met een collega
verantwoordelijk voor
het kleine klachtenhoud
van de huurwoningen.
Dat betekent dat ik op
het ene moment loodgieter
ben en op een ander
moment elektricien
of timmerman.”