Wetsartikelen Art. 108 en 110 Rv Trefwoorden Voorwaardelijke ...

Wetsartikelen Art. 108 en 110 Rv
Trefwoorden Voorwaardelijke exceptie van (relatieve)
onbevoegdheid. Forumkeuze. Algemene
voorwaarden.
Opmerkingen Gedaagde in de hoofdzaak stelt bij conclusie
van antwoord de exceptie van (relatieve)
onbevoegdheid in. Hij stelt daartoe dat op
grond van de algemene voorwaarden van
eiser, die volgens eiser wél maar volgens
gedaagde niet van toepassing zijn, de
rechtbank Den Haag bevoegd is. Hij vordert
voorwaardelijk dat deze rechtbank zich
onbevoegd zal verklaren en de zaak zal
verwijzen, indien deze rechtbank, later in de
procedure, van oordeel zal zijn dat de
algemene voorwaarden van eiser van
toepassing zijn en de forumkeuze rechtsgeldig
is overeengekomen. De exceptie wordt
verworpen wegens strijd met artikel 110 Rv.
RECHTBANK ZWOLLE-LELYSTAD
21 mei 2008, Sector civiel recht
zaaknummer / rolnummer: 139995 / HA ZA 07-1567
(mr. M.H.S. Lebens-de Mug)
Vonnis in incident houdende onbevoegdheid van 21 mei 2008
in de zaak van
de besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid
PREESMAN INTERNATIONAL B.V.,
gevestigd te Naaldwijk
eiseres in conventie in de hoofdzaak,
AKDPVW:#1573710v2

verweerster in reconventie in de hoofdzaak,
verweerster in het incident,
procureur mr. R.K.E. Buysrogge,
advocaat mr. L.A. Vitanova te Amsterdam,
tegen
1. de vennootschap onder firma
FIRMA VOBLO V.O.F.,
gevestigd te Almere,
2. THEODORUS PETRUS VAN DER VOORT,
vennoot van gedaagde sub 1,
wonende te Almere,
3. MARIE JAN THEDA VAN DER VOORT-BAKKER,
vennoot van gedaagde sub 1,
wonende te Almere,
4. DENIS THEODORUS VAN DER VOORT,
vennoot van gedaagde sub 1,
wonende te Almere,
gedaagden in conventie in de hoofdzaak,
eiseressen in reconventie in de hoofdzaak,
eiseressen in het incident,
procureur mr. M.J.M. Groen.
Partijen zullen hierna Preesman en Voblo genoemd worden.
1. De procedure
1.1. (…)
2. De beoordeling in het incident
2.1. Voblo vordert dat de rechtbank Zwolle-Lelystad zich (zo nodig) onbevoegd zal
verklaren om van het geschil kennis te nemen en de zaak (zo nodig) zal verwijzen naar de
rechtbank Den Haag. Zij is van mening dat de Algemene Voorwaarden van Preesman niet
van toepassing zijn op de relatie tussen partijen. Voblo voert aan dat, indien Preesman zich
in het verloop van de procedure zal beroepen op haar algemene voorwaarden en de
rechtbank van oordeel mocht zijn dat de algemene voorwaarden wel van toepassing zijn,
de rechtbank de onderhavige zaak op grond van de algemene voorwaarden (artikel 16) zal
dienen te verwijzen naar de rechtbank Den Haag.
2.2. Preesman heeft zich in de conclusie van antwoord in het incident beroepen op de
toepasselijkheid van haar algemene voorwaarden en geconcludeerd dat op grond daarvan
de rechtbank Zwolle-Lelystad niet bevoegd is om van het onderhavige geschil kennis te
nemen. De zaak dient verwezen te worden naar de rechtbank Den Haag. Preesman
AKDPVW:#1573710v2

efereert zich inzake het incident aan het standpunt van de rechtbank.
2.3. Ingevolge artikel 110 Rv. dient het beroep op relatieve onbevoegdheid van de rechter
gevoerd te worden vóór alle weren. Voblo doet in haar conclusie van antwoord houdende
exceptie van onbevoegdheid echter een voorwaardelijk beroep op relatieve
onbevoegdheid, namelijk voor het geval Preesman zich in de loop van de procedure
beroept op haar algemene voorwaarden en de rechtbank van oordeel mocht zijn dat de
algemene voorwaarden van toepassing zijn. Dit voorwaardelijke beroep op relatieve
onbevoegdheid is in strijd met artikel 110 Rv. en derhalve niet deugdelijk.
2.4. Hetgeen Preesman nog heeft aangevoerd in haar conclusie van antwoord in het
incident is niet relevant. Preesman heeft de keuze gemaakt om de zaak aanhangig te
maken bij de rechtbank Zwolle-Lelystad. Alleen gedaagde in de hoofdzaak Voblo kan een
exceptie van onbevoegdheid instellen, niet eiseres in de hoofdzaak Preesman.
2.5. De slotsom is dat deze rechtbank bevoegd is van het geschil kennis te nemen.
2.6. De rechtbank zal de beslissing omtrent de kosten van het incident aanhouden, totdat
in de hoofdzaak zal worden beslist.
3. De beslissing
De rechtbank
in het incident
3.1. wijst het gevorderde af,
3.2. houdt de beslissing omtrent de kosten van het incident aan,
in de hoofdzaak
3.3. (…)
NOOT
1. Inleiding en feiten
Deze zaak oogt gemakkelijk. Preesman International BV (‘Preesman’) dagvaardt de vof Voblo
en haar vennoten (‘Voblo’) voor de rechter van haar woonplaats. De Rechtbank lijkt prima vista
bevoegd ex art. 99 Rv (Voblo) en – voor zover nodig - art. 107 Rv (andere gedaagden). Voblo
zou daarmee in veel gevallen in haar nopjes moeten zijn. De eiser gebruikt de hoofdregel uit het
AKDPVW:#1573710v2

procesrecht en de gedaagde heeft het voordeel van een ‘thuiswedstrijd’ (een procedure in het
‘eigen’ arrondissement). Voblo kiest echter voor een bijzondere route. Voblo vordert
voorwaardelijk in een incidentele vordering dat de Rb. Zwolle – Lelystad zich onbevoegd
verklaart. Voblo stelt daarbij twee voorwaarden aan haar incidentele vordering: (1) Preesman
zal zich in de loop van het geding – niet duidelijk is wat Voblo heeft bedoeld: (alleen) in de
bodemprocedure of in de incidentele of de bodemprocedure - , op haar algemene voorwaarden
beroepen en (2) de Rechtbank is van oordeel dat de algemene voorwaarden van Preesman van
toepassing zijn. In de algemene voorwaarden van Preesman komt een forumkeuze voor die
verwijst naar de Rb. ‘s-Gravenhage. Preesman speelt het spel vervolgens mee en bevestigt in
het incident dat haar algemene voorwaarden inderdaad van toepassing zijn en verzoekt een
verwijzing van de zaak naar de Rb. ’s-Gravenhage om zich vervolgens te refereren aan het
oordeel van de rechter – dat lijkt merkwaardig, maar lijkt uit het vonnis te volgen. De Rb. Zwolle-
Lelystad oordeelt in r.o. 2.3 dat een voorwaardelijk beroep op de relatieve bevoegdheid van de
Rechtbank in strijd is met artikel 110 lid 1 Rv. In r.o. 2.4 overweegt de Rechtbank vervolgens
dat het verzoek van Preesman tot verwijzing naar de Rb. ’s-Gravenhage niet kan slagen, omdat
alleen Voblo als gedaagde - en niet Preesman - zich op de onbevoegdheid van de Rechtbank
kan beroepen. De Rechtbank wijst vervolgens het beroep op relatieve onbevoegdheid van de
Rechtbank af.
2. Voorwaardelijk beroep op onbevoegdheid
De Rechtbank overweegt dat een voorwaardelijke exceptie van onbevoegdheid in strijd is met
artikel 110 Rv, omdat een beroep op de onbevoegdheid vóór alle verweren dient plaats te
vinden. Voblo zal echter menen dat zij dat heeft gedaan, namelijk bij conclusie van antwoord.
Dat is tijdig volgens vaste rechtspraak (HR 29 april 1994, NJ 1994, 488). Het is dan ook de
vraag of de Rechtbank inderdaad uit art. 110 lid 1 Rv mag afleiden dat een voorwaardelijk
beroep op de onbevoegdheid in strijd is met artikel 110 lid 1 Rv, omdat het beroep op
onbevoegdheid niet voor alle weren zou zijn gedaan. Uit de tekst van de bepaling en de
wetsgeschiedenis lijkt deze interpretatie niet te volgen.
Het oordeel van de Rechtbank is echter in ieder geval op andere gronden goed verdedigbaar.
De bevoegdheid van een gerecht dient vóór het debat ten gronde vast te worden gesteld (vgl.
art. 209 Rv.). Daarom dient het beroep op onbevoegdheid voor alle verweren te zijn gedaan.
Redenen van proceseconomie verzetten zich er tegen dat partijen eerst uitgebreid op het
geschil ingaan om aan het einde aan te voeren dat het gerecht onbevoegd is. Tegen deze
achtergrond van art. 110 Rv is een behandeling van een voorwaardelijk beroep op
onbevoegdheid dan ook niet toelaatbaar, indien de rechter slechts later in het geschil kan
toekomen aan een bespreking van het incident houdende onbevoegdheid. In casu bestond
mijns inziens echter minder bezwaar tegen het voorwaardelijke karakter van de incidentele
vordering. De Rechtbank had de voorwaardelijke vordering in het incident voor alle verweren
ten gronde inhoudelijk kunnen afdoen. In de conclusie van antwoord in het incident houdende
onbevoegdheid stelde Preesman dat haar algemene voorwaarden van toepassing waren.
Daarmee was de eerste voorwaarde die Voblo had gesteld vervuld. In het incident kon de
Rechtbank al tot een oordeel komen over de toepasselijkheid van de algemene voorwaarden en
daarmee de rechtsgeldigheid van de forumkeuze. Een wachten tot het oordeel in de
AKDPVW:#1573710v2

odemprocedure over de rechtsgeldigheid van de forumkeuze was niet nodig. Het oordeel over
de rechtsgeldigheid van de forumkeuze is een afzonderlijk oordeel ook al maakt de forumkeuze
deel uit van de hoofdovereenkomst. Art. 108 lid 4 Rv. bepaalt uitdrukkelijk dat een
overeenkomst tot aanwijzing van een bevoegde rechter als een afzonderlijke overeenkomst
dient te worden beschouwd en beoordeeld. De Rechtbank kon (moest) daarom in het incident
reeds een oordeel vellen over de rechtsgeldigheid van de forumkeuze zonder een (definitieve)
uitspraak te doen over de toepasselijkheid van de algemene voorwaarden op de
(hoofd)overeenkomst. Een voorwaardelijk beroep op onbevoegdheid is dus niet steeds in strijd
met artikel 110 Rv., maar slechts indien de voorwaarde ertoe zou leiden dat de rechter in de
incidentele procedure geen uitspraak kan doen over de bevoegdheid. Een voorwaarde
verbonden met de uitkomst van de hoofdzaak is bijvoorbeeld niet mogelijk. Uit de
wetsgeschiedenis van artikel 110 Rv. blijkt overigens ook niet dat een voorwaardelijk beroep op
onbevoegdheid per definitie niet toelaatbaar zou zijn.
3. Toepasselijkheid van algemene voorwaarden
Partijen en de Rechtbank spreken in het kader van de vraag of de forumkeuze rechtsgeldig
derogeert aan de rechtsmacht van de Rechtbank Zwolle-Lelystad steeds over de
toepasselijkheid van de algemene voorwaarden van Preesman. De toepasselijkheid van
algemene voorwaarden en de rechtsgeldigheid van een forumkeuze zijn echter twee
verschillende juridische vragen (zie P.H.L.M. Kuypers, Forumkeuze in het Nederlands
internationaal privaatrecht, p. 386 en T.H.M. van Wechem, Toepasselijkheid van algemene
voorwaarden, p. 119). De toepasselijkheid van algemene voorwaarden is een vraag van
materieel recht en de beantwoording vindt naar Nederlands recht in beginsel plaats aan de
hand van art. 6:233 sub b BW. Uitgangspunt voor de toepasselijkheid is in essentie of de
algemene voorwaarden voor of bij het sluiten van de overeenkomst ter hand zijn gesteld aan de
wederpartij. Voor een forumkeuze is de toets echter uitsluitend art. 108 lid 3 Rv of bij een
forumkeuze naar Nederlands internationaal privaatrecht art. 8 Rv. Een forumkeuze wordt
bewezen door een geschrift en daarvoor is voldoende een geschrift met een forumkeuze of een
geschrift dat verwijst naar algemene voorwaarden die een forumkeuze bevatten, indien dat
geschrift door of namens de wederpartij uitdrukkelijk of stilzwijgend is aanvaard (vgl. voor het
arbitraal beding de vergelijkbare bepaling in art. 1021 Rv). De artikelen 8 en 110 Rv kennen
daarom een geheel andere toets dan art. 6:233 sub b BW. De toepasselijkheid van algemene
voorwaarden en de rechtsgeldigheid van een forumkeuze lopen daardoor niet steeds samen.
De forumkeuze kan rechtsgeldig zijn maar de algemene voorwaarden niet van toepassing en
omgekeerd.
4. Beroep van de eiser op onbevoegdheid
De Rechtbank heeft ook nog geoordeeld dat Preesman geen beroep kan doen op de
onbevoegdheid van de Rechtbank die zij (als eiseres) zelf heeft geadieerd. Dat oordeel lijkt
rechtstreeks voort te vloeien uit art. 110 lid 1 Rv. Art. 110 lid 1 Rv spreekt uitdrukkelijk over
“verweer” en “vóór alle weren” hetgeen uitsluit dat een eisende partij een beroep doet op de
onbevoegdheid. Bovendien verzetten zich redenen van proceseconomie tegen een beroep van
de eiser op de onbevoegdheid. De eiser heeft de keuze voor het begin van de procedure en
dient zich te vergewissen van de bevoegdheid van de te adieren rechter en kan niet na de
AKDPVW:#1573710v2

introductie van de zaak een verwijzing verzoeken naar een andere relatief bevoegde rechter.
De Rechtbank gaat dan ook terecht niet in op de stellingen van Preesman.
5. Kan het eenvoudiger?
Zowel de partijen als de Rechtbank maken deze zaak onnodig ingewikkeld. Preesman had
consequent moeten zijn door de vorderingen tegen Voblo aanhangig te maken bij de Rb. ’s-
Gravenhage. Vanuit haar perspectief lagen aan de transactie(s) tussen Preesman en Voblo de
algemene voorwaarden van Preesman ten grondslag lagen. Deze kent – zoals gebruikelijk –
een forumkeuze (meestal voor nationale en internationale geschillen). Op grond van artikel 108
Rv is dan de aangewezen rechter uitsluitend bevoegd. Voor de totstandkoming van de
forumkeuze is de vorm van art. 108 lid 3 Rv beslissend. In het slechtste geval had Voblo met
succes de relatieve onbevoegdheid van de Rb. ’s-Gravenhage ingeroepen. Dan zou de zaak op
grond van artikel 110 lid 2 Rv zijn verwezen naar de Rb. Zwolle-Lelystad. Voblo heeft de zaak
nodeloos ingewikkeld gemaakt door een voorwaardelijk incident houdende onbevoegdheid te
openen, terwijl dat niet nodig was. Voblo had juist in de bodemprocedure kunnen wijzen op de
inconsistentie van de stellingname van Preesman: zich beroepen op haar toepasselijke
algemene voorwaarden, maar niet de forumkeuze in de algemene voorwaarden respecteren.
Uit het vonnis blijkt ook niet welk belang Voblo daarbij had, maar dat zou wellicht uit de
processtukken kunnen blijken die ik niet ken. De Rechtbank had deze zaak mijns inziens
gemakkelijker kunnen aanpakken door te overwegen dat Preesman zich in het incident zich
reeds beriep op de algemene voorwaarden, zodat de voorwaarde voor het incident in de
incidentele procedure al in vervulling is gegaan. Daardoor kon de Rechtbank inhoudelijk de
incidentele vordering behandelen. Deze behandeling zou in de kern neerkomen op een toetsing
van de forumkeuze aan art. 108 lid 3 Rv. De Rechtbank behoefde verder niet te treden in de
toepasselijkheid van de algemene voorwaarden van Preesman op de overeenkomst, omdat het
antwoord op deze vraag pas aan de orde behoort te komen in de bodemprocedure. Het kon dus
mijns inziens processueel eenvoudiger.
Mr P.H.L.M. Kuypers, advocaat AKD Prinsen Van Wijmen te Brussel
AKDPVW:#1573710v2